Skip to main content

Full text of "Rerum Italicarum scriptores ab anno aerae christianae quingentesimo ad millesimumquingentesimum"

See other formats 


Google 



This is a digital copy of a book that was preserved for generations on library shelves before it was carefully scanned by Google as part of a project 
to make the world's books discoverable online. 

It has survived long enough for the copyright to expire and the book to enter the public domain. A public domain book is one that was never subject 
to copyright or whose legal copyright term has expired. Whether a book is in the public domain may vary country to country. Public domain books 
are our gateways to the past, representing a wealth of history, culture and knowledge thafs often difficult to discover. 

Marks, notations and other marginalia present in the original volume will appear in this file - a reminder of this book's long journey from the 
publisher to a library and finally to you. 

Usage guidelines 

Google is proud to partner with libraries to digitize public domain materials and make them widely accessible. Public domain books belong to the 
public and we are merely their custodians. Nevertheless, this work is expensive, so in order to keep providing this resource, we have taken steps to 
prevent abuse by commercial parties, including placing technical restrictions on automated querying. 

We also ask that you: 

+ Make non-commercial use ofthe files We designed Google Book Search for use by individuals, and we request that you use these files for 
personal, non-commercial purposes. 

+ Refrainfrom automated querying Do not send automated queries of any sort to Google's system: If you are conducting research on machine 
translation, optical character recognition or other areas where access to a large amount of text is helpful, please contact us. We encourage the 
use of public domain materials for these purposes and may be able to help. 

+ Maintain attribution The Google "watermark" you see on each file is essential for informing people about this project and helping them find 
additional materials through Google Book Search. Please do not remove it. 

+ Keep it legal Whatever your use, remember that you are responsible for ensuring that what you are doing is legal. Do not assume that just 
because we believe a book is in the public domain for users in the United States, that the work is also in the public domain for users in other 
countries. Whether a book is still in copyright varies from country to country, and we can't offer guidance on whether any specific use of 
any specific book is allowed. Please do not assume that a book's appearance in Google Book Search means it can be used in any manner 
anywhere in the world. Copyright infringement liability can be quite severe. 

About Google Book Search 



Google's mission is to organize the world's information and to make it universally accessible and useful. Google Book Search helps readers 
discover the world's books while helping authors and publishers reach new audiences. You can search through the full text of this book on the web 

at http : //books . qooqle . com/ 




Digitized by 



Digitized by Google ( 



. - '/ i „ 




9 1 V •/ 



Digitized by 



Digitized by 



Google 



RERUM ITALICARUM 

SCRIPTORES 

TOMUS PRIMUS. 



Digitized by 



Google 



I 

i 1 

K 

f 

f 

I 

/i 

\ 



7 



!i 

i: 
h 



Digitized by 



Google 




Digitized by 



l 



Digitized by 



Google 



RERUM ITALICARUM 

SCRIPTORES 

AB ANNO MKM CHRISTIAN^: QUINGENTESIMO 
AD MILLESIMUMQUINGENTESIMUM, 

QUORUM POTISSIMA PARS NUNC PRIMUM IN LUCEM PRODtT 

EX AMBROSIAN^, ESTENSIS, 

ALIA RUMQ.UE INSIGNIUM 

BIBLIOTHECARUM CODICIBUS. 

LUDOVICUS ANTONIUS 

MURATORIUS 

SERENISSIMI DUCIS MUTINiE BIBLIOTHEOE PRiEFECTUS 
CoUegjti ordmavit, & Prafatiombus auxit, 
NONNULLOS IPSE, ALIOS VERO 

MEDIOLANENSES PALATINI SOCII 




aftigatos , vamt Leflionebus, 
auxere . 



Ad MStorum Cbdicumfidem exa&os , fummome labore, ac M 
& Notis tam editis veterum Eruditorum , 

ADDITIS 

Ad plenius Operis , & univerfat Italicae Hiftori* omamentum , novis Tabulis Geographicis 
& variis Langobardorum Regum, Imperatorum, aliorumque Principum Diplomatibus , 
qu* ab ipfis autographis defcribere licuit, vel nunc primfcm vulaitis, 
vel emendatis, necnon antiquo Chara&erum fpecimine , 
& Figuris JEncis . 

CUM INDICE LOCUPLETISSIMO. 

T O M U S PRIMUS. 




jinipttm* trtftthru. 7mT> tt 4*1 



MEDIOLANI, MDCCXXIU 



EX TYPOGRAPHIA SOCIETATIS PAL ATIN^E 

IN REGIA CURIA., ^ 

SUPERIORUM FACULTATE. 



Digitized by 



/fy"&h'\\ \ 

'^\.r i 
\ \~<\ / 

^'V-> • ' . r 



Digitized by 



Google 



I 

I 



I 




Digitized by 








IMPERAT ORL AUGUSTO. 
PIO* CLEMENTIa MAGNO. 
QUOD. DEBELLATIS* HOSTIBUS* 
IMPERIO. MAIESTATEM. 
POPULIS. PACEM. COMMERCIUM. ARTESj 

RESTITUERTL 
RERUM. ITALICARUM. HISTORIAS. 
MEDIOLANENSES. PALATINL SOCIL 
FELICITATI. SAECULL PLAUDENTESj 

PATRL PATRIAE. 
OPTIMO. PRINCIPI* 

D. D. D. 



iv:v 





13? * 




38& 



m 



v MUCCXVI. 



'HCAtt. y V IVATa 
CASTUAO. 
G-MDCCXVlC^j 




4 i. J, Sw^5cr»;\ Y ^ ^ 




vXAPTA MUWXVI. 



^TAVHVNU CMTH 
MDCC.XVII. 



Digitized by 




Digitized by 



Google 



PHILIPPUS ARGELATUS BONONIENSIS 

LECTORI S. P» D* 

# 



Dhenti mibi fapenumero veteres co- 
dices^ quos Itali noftri typograpbi- 
cis pr<elis poft Germanos primi Li- 
teratorum bominum commodo ca- 

( ftigatijfimos , venujiofque forma 

vutgarunt , /# mentem venit felix illorum tem- 
porum recordatio , ^//^ bonarum artium ftudia^ 
& affiduos noftrorum labores , non fine maxim<e> 
diuturn<eque commendationis prdmio , velui ob 
oculos proponebai. Dolebam verb nos eo defidids 
venijfe , ut a propofitis majorum exemplis defci- 
verimus 9 & in bac induftria quidem arte pal- 
mam c<eteris nationibus utplurimum concedere 
cogamur , etfi nobis rerum omnium copia fuppe- 
tat , qua ornandis Iibrorum editionibus , vel Eru- 
ditorum ingeniis , vel artificum opera fint adju- 
mento: qutn ipfi nos^ quafi defperatd noftrorum 
elegantid , remotis e regionibus maximo pretio U- 
hros comparamus : contra verb vetuftioris not<z 
noftros anxie petentibus exteris omnes divendi- 
mus , e recenter editis unum , aut alterum hrcv) 
concinniori forma expolitum repetituri. Abfit in- 
vidia , & fua cuique laus jure tribuatur , viris 

a potifi 




Digitized by Goosle 



potijfimhm de Jiteris , & antiquitate optimi me- 
ritis : at Jiceat nobis aJiquando veftigiis majo- 
rum inb<erentibus operas noftras decorifuo refti- 
tuere. 

H<ec ego defideria , ut in fomnio thefaurum , 
jamdiu mente fovebam , & qud fe pr<ebuijjet oc- 
cafio , fortunas omnes impendere , ac debilem qua- 
Jemcumque manum tentand<e rei audaSter admo- 
vere meditabar . Inter b<ec ultro fe mihi exhi- 
buit ; nam cum forte CJ. virum ludovicum an. 
tonium MURATORiuM Eftenfi Bibliotbec<e Pr<e- 
feSlum veteris amicitice novis obfequiis co!end<e 
gratia convenijjem^ eb tandem incidit fermo , ut 
de edendis ItaJicarum rerum Scriptoribus , quos 
illeper multos annos y variafque ltali<e noftr<eur- 
bes maximd curd , & <ere multo collegerat animo 
intento cogitarem , & fi quid bene de ItaJico no- 
ttoine fentirem , acceptiffimo etiam boc opere be- 
nemererer. 

Incitabat ipfa per fe auSioritas bominis , cui 
quantum liter<e debeant boc <evo , boni omnes 
noverint , ne ipfe meritis Jaudibus iJlius mode- 
fti<e difpJiceam : incitabat etiam rerum noftra- 
rum probatiffimum argumentum , ltaJis utile , 
Nationibufque c<eteris minime injucundum ; fed 
adbuc animo b<erebam timens , ne fi noftra b<ec 
feriesin aJteram incideret , quam ItfuftrisGBLMVius 
defignaverat , & accuratijfimum vanderab pro- 
pediem vulgaturum fuijfe noveram, irritam ipfe 
operam navajf e poft everfas fortunas omnes fru- 
ftra cognojcerem : at omnem fuftulit fcrupuJum , 

nul- 



Digitized by 



nuJlamque dubitationem reJiquit cataJogus au- 
Storum ,. qui noftram in banc feriem concejfe- 
runt ; coJJatum enim BatavthLugdunenfi ita 
diverfum ab eo , diJfimiJemque comperi , ut vix 
editorum paucos uterque contineret , quibus opti- 
mo confiJio Muratorius Jocum dederat , chm ra- 
ri/fimi pJerique fint , & ad continuandam tem- 
porum fuccejfionem neceffarii ; centum verb & 
fupra MSS Codicum numerum in nojiro admi- 
ratus , ingenti animi gaudio ad operam illico fe- 
fiinabam f. Hinc fadlum eft ut velut in re pr<e- 
fenti multa , qu<z ad ordinem editionis pertinent> 
ab ipfo Muratorio percontarer y bJandiente Jpe 9 
Jabori focios minime defuturos ; cfomque nil Ju- 
pra caftigationem , & exemplarium fidem fibi 
cordifuturum rejpondijfet , eam novi maximam 
dijficukatem , utfi quandoque mancus^ dubius , 
aut minhs emendatus Jibrarii Jocus occurreret 9 
ni pr<eJlo ejfent veteres autographi codices, ope- 
ram omnem & diligentiam typographi perdidif- 
fent ; at ille fuam in Eftenfi Bibliotheca ope* 
ram pollicitus , emendat<e Je&ionis eorum , quos 
illic tranjcribendos curaverat , vadem Je poft ho- 
vam coJJationem prabebat , partem verb maxi- 
mam in Ambrofiana fervatam aJterius diJigen- 
tice commendandam ajjerebat , ne Jincer<c fidei 
Jaus noftro huic operi excideret * 

Quidni ego , Mediolani editionem hanc in- 
ftruere modis omnibus tentem , fretus opportu- 
nitate celebratijfimce illius Bibliothecce , ac do- 
Slijfimorum hominum frequentia , quos urbs am- 

pJif 



Digitized by 



pliffima atque ornatijjlma femper aluit y &in dies 
educat Jiudiojiffime ; aut quis ufquam aptior 
operi locus > qudm ea in urbe y in qua biscom- 
modis pr<tjliterit Principis optimi benejicentia ? 
Eo enim fuis Cy£S AR CkmentiJJimus vi- 
Sloriis ubique gentium pace rejiituta felicitati 
publicrf confuluit , ut veluti renafcentes iterum 
bonas artes amore foveat , excitetque liberalitate 
pr<tmiorum . 

Spe igitur eximia duSius , bonis avibus , Mer 
diolanum veni y qub me ad ExcellentiJJimum 

Comitem CAROLUM ARCHINTUM vetus 
invitabat cliemela , immovero trabebat . Quid 
enim prdjidii mtbi non fperandum fuijfet a be- 
nignijjimo patrono , tantaque auSIoritatis viro , 
avitrf nobilitatis fpkndore , ampliffimifque bono- 
ribus decorato , cui nil carius quam liter<e , nul- 
lufque fermo jucundior , quam qui de pbilofh 
pbicis, cdterifque doSIrinis, vel de antiquitate 
Jit injiitutus . Qjftppe noveram exinde procli- 
vem , & ceu anbelantem animum ad b<ec Jiu- 
dia , chm ad injignem Bibliotbecam fuam or- 
nandam y adeo meam fepefepius urgeret operam 
in comparandis undequaque fekSlijfimis libris, 
ut vinceret impatienti mor<e dejiderio diligen- 
tiam , mirarerque nullum pretio modum adbi- 
bendum , gratiamque me maximam initurum 
certb fcirem , Ji rarioris codicis inexpeSlato quaji 
munere donarem . Quamobrem facile mibi fua- 
debam conftlium meum de edendis rerum ltali- 
carum Scriptoribus illico probaturum , modifque 

omni- 



Digitized by 



omnibus juvaturum ': nec mea me fefellit opi- 
nio ; nam , ut communi fertur adagio , no- 
vos currenti ^ fiimulos addidit , ingentibus be~ 
nefaSlis , bofpitioque me bumanijfimo acceptum 
decoravit , & optima quaque in ipfa mea ten- 
tati operis defperatione bortatus , tandem eb 
rem adduxit , qub nil fupra mibi bonoris , & 
operi felicitatis , audacijfimo cuique ne quh 
dem fuijfet optandum . Quippe dum re infe- 
Sla brev) me difcejfurum cobibuijfet , faSlum 
efi ut quas d typograpbis bonefi* focietatis 
conditiones obtinere minime potuerim y nobilis- 
simi viri meliores ultro exbibuerint , prdfidio- 
que fuo tant<z moli fufiinenda fujfecerint vh 
res. 

Amor Italicarum rerum ( quas inter potif 
fima pars maxim* buic in occidente univerfo 
pofi Romam urbi , iis pr<ecipue temporibus f 
quibus, concutientibus Barbaris fymanum lm- 
perium 9 in deterius abiertint ) amor inquam 
ifie , quod fortun* me<e tribuo , vere Pa- 
tritiis viris < invaluit , & laudato muratorii 
nojiri confilio , defiderium operis exchavit , w- 
rentibus ne fi nofira bdc feries , in quam tot 
ex Ambrofiana Biblbtbeca MSS Codices funt 
illati , aliorum typis , in vulgus prodiret , fua 
Mediolanenfibus fordere videretur : immo ne 
quid ad abfolutijfimum opus deejjet , collata 
cum fiipe libraria fuppelledlik , fuos quifque 
Iubens probatijfimos codices , varia omnes erth 
ditionis ornamenta in unum congejferunt , Pa- 
Tm*. i. £> latino 



Digitized by 



' Jatino Sociorum nomini tribuentes^ quodapu- 
blkis bifce fcbolis acceperunt , convenientiffi- 
mum rati Patri<e y ac fibi eo de loco appeJJa- 
ri , unde nibil invidi<t , folumque literarum, 
& antiquitatis amorem pr<efeferrent . 

Accejfit ad b<ec pr<efidia novum aherum 
fpJendidiJfimum , ■ . & perficiend<e rei maxime 
necejfarium ab Excellentijfimo Comite HIE- 

RONYMO COLLOREDO eximid 
Ctffaris ptovidentid moderandis Infubrum re- 
bus iterum dato , cujus in adminijiranda 
pubJica re prudentiam , privatorum juftitiam> 
& levandis pauperum miferiis pietatem , fola 
Mediolanenfium felicitas jufiis Jaudibus 
quarit : commerciis enim civium univerforum 
commodo refiitutis , Jabentibus in dies artibus 
reparatis , ac Jiteris veJ domefiico nobiJiffi- 
m<£ famiJids exempJo expolitis , cuJtifque , fen- 
tiet aternum Infubria in CoJJoredo nomine 
C JEj S A R I S beneficentiam . Audive- 
rat ille ab Excellentiffimo Comite C AROLO 
ARCHINTO meum de edendis bifce fcri- 
ptoribus confilium , eoque J<etatus , inde me 
de inita focietate verba facientem benignijfi- 
p^e accepit , JeSlifque precibus fociali nomine 
datis ^ paratos jam typograpborum Jabores 
in fuam fufcipere tuteJam non dedignatus , 
ne quid uJtra defiderandum fupereffet, aptifi 
fimum Jocum in ipfis regiis <edibus dedit , 
pr<efenti<eque fu<e omine feliciffimo projpera 
cunSta efi aujpicatus* 

Eaque 



Digitized by 



Eaque bene ac feliciter evenijje comperi- 
mus > chm ampliffimum patrocinium Excel- 
kntijfimi & fyvcrendiffimi D. Fr. ANTO- 
NIIFOLCH de CARDONA Vakntia 

Arcbiepifcopi SACR^ C^ESA- 

RE^B CATHOLJC^: MA- 

JEST ATI * penitioribus confiliis , & 
maximi Bifpaniarum ConfeJJus in eadem Aula 
Prtfjidislaboribus nojiris comparatum eft . Li- 
teris enim id bqnoris , & pretii tribuit inter 
prkcipuas maximafque lmperii curas , ut do- 
BiJJimus licet ^ novo femper ardentiori defide- 
rio Qolat , cpnfiliorumque praftantid uberrimos 
eos vigiliarum fruSlus lmmortalitati Princi- 
pis » & populorum commodo tulerit , quos 
nulla futurorum temporum invidia fit ereptu- 
ra . His fufi&s recenfendis , neque locus h)c , 
neque par ftylus : id tamen unum minime 
dijfimulavero ^ qubd ejus beneficio in album 
officiorum SacriCafarei Palatii adfcriptus <, 
comparandis Cafarea Bibliotbecrt codicibus 
honore maximq fim eleStus , eruditique mu- 
neris decorem uni mihi , etfi omnium impe- 
ritiffimo tribuerit C S A R I S Cle- 
mentia ; unde perpetuum animi obfequium 
nullo umquam fatis argumento profitear. 

Has optimas operis noftri fortes in ipfo ve- 
luti primo veflibulo noviffe non injucundum 
tibi fore leSIor bumaniffime putavi , mihique 
necejfarium , ut fi quid utilitatis , vel com- 
modi ab ipfius leSIione acceperis , acceptu- 

b z rumque 



Digitized by 



rumque te plurimum non dubito y meritas iis 
animo grates rependas , quibus jure debentur > 

Kunc verb qua PALATI1MI SOCII m 
opere ipfo prSftiterint accipe \ 

Expetebat Ionga b<zc mille annorum feries , 
quam V. Cl muratorius nofter , erutis an~ 
tiquorum monumentis , in tanta rerum cali» 
gine illuftrandam fufceperat , novum alterum 
etiam ornamentum , immovero lucis (Mgmeri* 
tum d geograpbicis tabulis , ut pari grejfu per 
temporum fpatia , & Iocorum iritervalla proce- 
dat Hiftoria ; eas autem , etfi Geograpbi pla* 
res Italiam noftram defcribentes jam arite de- 
derini , peritus tamen quifque regionis , vel 
improbaverit , vel integra buic biftoriae minh 
me accomodas noverit : quippe beatijfima olim 
regio eas pajfa eft calamitates , & rerum vi- 
cifikudines , iis prnecipue temporibus , qu<e no~ 
ftra ferie percurrimus , ut mifere Barbari la- 
ceraverint , & auream ceu raptam veftem 
partiti fim^ plures infeliciffimas urbes ab imo 
folo eradentes , novafque arbitrio fuo- excitan- 
tes , vel abrogatis , mutilatifque veterum no- 
minibus , nova , faftu , ac fermone proprio plu- 
rimis locis imponentes . Hinc iriphcem ltali<6 
afpeSium triplici tabula defignarunt , primum 
illum , & fymano Imperio decorum , fed nu- 
tante ipfo quafi pallentem, lacerum &Iterum y 
& Barbarorum fevitid cadavericum , noviffi- 
mum tandem Summ. Pontificum , Imperatorum , 
tfegum , cMerorumque Principum cura , & 

pie* 



Digitized by 



pietate revmfceniem , ac ferme decori fuo re« 
fiitutum ; quantoque labore^ ac diligentia cotn* 
modo tuo confuhum fh , collatis aliis LeBor 
agnofies ^eafque Jingulis tomis temporum ordini 
eonvenimtespr<£pofuimus^ 
t . Jdditjum etiam efi eorum operd pr&ftantif 
fimum * #Jtermt im e re 

diplomaiica y qu<& quantum lucis afferat Hi~ 
ftoritf ' fl&m x eft ; qui ambigat , eoque conjilio 
var/a rl^ & qui iisfuc- 

etjferum • . Impetatorum diplomata , vel caftiga- 
ta, vd mnc primhm e tenebris eruta coronidis 
loco appofuerunt^ Atque mmam cateris etiam 
tanim m b<ee; amor ne pretiojiffima majorum 
lipfanalBTatth:^ brevi erodenda tna- 

ximd Hiftorice jaSIurd relinquerentur : utque 
majorem Eruditorum gratiam inirent , iis om~ 
nibus^ qu<6 ab ipfis autograpbis tranfcribere //- 
cuit , prapofitum eft fpecimen charaSieris : olet 
enim peritis h<ec afpicientibus nefcio quod jin- 
cer<e fidei argumentum , eaque de caufa plu- 
ribus noftrorum Scriptorum biftoriis , Ambrofia- 
n<e BibIiothec<e , aliifque antiquiffimis codkh 
bus iterum collatis, & variantibus leSlionibus 
auSlis fuum quibufque fpecimen cbaraSleris eft 
additum . Ad bcec potiffimam operam dede- 
runt VirCl joseph antonius saxius eidem 
Bibliotbecce Pr<efeSIus y cujus eruditione noftrum 
opus eft abfolutum, & horatius blangus 
^pmanus , quo adnitente gr<ec<e Uterce jamdiu 
typis noftris obfoletce iterum invaluerunt , & 
Tm > L c uter- 



Digitized by 



uterque noftram editionem patientijfimb curavit. 
Qu<e fi minus qudm fieri potuifiet cbaraSte- 
rum venuftate fplendeat , ne iribuas velim ty- 
pograpborum ofcitanti<e , vel me<e , fed pr<ete- 
ritorum temporum infortumis , quibus aSta 
pr<eftantijfima Civitas , tamam bujus artis > 
in qua primum magiftra jaSiuram fecerat ^ 
vix ullus formandis novis cbaraSteribus arth 
fex fuperejjet* .\ nec patiebatur commune dejfc 
derium diuturniorem operis moram Gxterum 
conduStis jam peritijjlmis nuttum in fiqUen^ 
tibus tomis elegantius ornamentum &fider#n* 
dum fincera fide promitto .Etfi prima b<ec 
noftra experimenta Jibenter acceperis , metiora 9 
Bfotida qutfque in dies expeSfa. Vate^ 



IN 



Digitized by 



IN SCRIPTORES 

RERUM ITALICARUMi. 
P Q AE F A T I 0 

LUDOVICI ANTONII 

MURATORIL 

Liquoc ante annos in Libro , cui titulus det bmn Gufto 
Tom. 2. Cap. i optaveram , ut e noftris quifquam fibi 
fufciperet in unum colligere , quotquot habemus veteres 
Rerum ItalicarumScrtptores. Quod mihi in votis tunc erat, 
numquam mihi tentandum putabam j verum ut confi- 
liorum rerumque viciflitudo fert, en ille ego, qui alios ad 
tantum opus lolicitabam , hoc ipfum nunc aggredior . 
Spem certe aliquam hujufmodi laboris fibi fumendi olim 
mihi fecerat CI. Vir Apoftolus Zenus j fed ille aliis pref- 
fus curis , & ex Italia ad Germanicum coelum , Aulamque Caefaream po- 
flea accitus , hanc molem majore otio fruentibus dereliquit . Non multum 
certe otii mihi , uti neque valetudinis . Attamen & hanc fpartam adornare 
animo ftetit, nullique parcere labori , quo Italiae parenti meae commodum 
hoc, & decus, quibus poflem viribus pararem . Et quidem reliquae per Eu« 
ropara Nationes fere oranes jamdiu hoc fibi praeftitere . Veteres Scriptores 
Francicos coacervarunt Ptthoeus , Freherus , Labbeus, Sirmondus^ Dachenus , Du< 
Chefni$, Germanicos, & Alamannicos idem Frcherus, Ptftorius, Reukcrus % Gol~ 
daftus, Lindcnbrogius , PLcincccius , Meibomius , Z/rftijius, Letbnitius, & alii. An- 
glicosC?*»/*»/, Sawlius >Cambdenui , Tuyfdenus , ut aliosomittam. Nobis etiam 
dedit Corpus Scriptorum Hifpanicorum Andreas Schottus , uti & Gothicorum 
Gmius, Normannicorum />» Chefmus^ Bohemicorum Freherus . Reliquos enu- 
merare (uperfluum puto . Et taraen inter tot exempla Literatorura hominum 
una Italia , illa nempe bonarum Literarum olim parens, & prae reliquis nu« 
trix , & tot ingenions dodtlflimifque Viris (emper abundans, numquara ejuP 
modi rtudio exarfit , & hanc laudem in fe adhuc defiderat. Quibus autem 
ratiunculis diuturnam ejufmodt aut negligentiam , aut focordiam excufemus, 
certe non video. Sed quod meum erat , experiri jam tamdem ego conttitui, 
an complere poflem, quod reliqui neglexerunt hucufque . Quid vero nunc e£ 
fecerim, jam habeant Le&ores. 

Quum rerum dominaretur Italia , Romanique Populi Imperium fe Ionge 
lateque protenderet , uberrima Hiftoricorum phalanx identidem erupit , quo- 
rum ftudio defcripta (unt publica eorum temporum a£te. Ingenia fane felicia 
nequeexLatio folum, fed &exGraecisUrbibus,fimul certantia, ut gentis do- 
minatricis monumenta ad pofteros tranfmitterentur . Hos Italicarum rerura 
Scriptores fi congerere in animum induxiflera , fuperfluum , aut faltera parum 
utilem ludum ludere mihi vifus fuiflem. Quaenam enim tam exilis B bliothe- 
ca eft, quae Polybium , Dionyftum Halicarnajjeum , Appianum , Dionem Cajfium, 
Plutarchum , Herodianum, ut alios Graecos Hiftoricos praeteream , in fuis plu* 
teis non capiat ? Et rurlus cui ad manum , non funt Sallufttus , ]ulius Caefar , 
Lt<vius t Tacttus , Suetonius , Spartianus^ Capitoltnus, Lampndtus , Coptfcus % Am~ 
Tom. /. d mtanus, 




Digitized by 



miwtt florus* £tttrapfaf , aliique id genqs Hiftorici* Horum Libri celebre$, 
vulg;ati, & ccnties , ut ita dicam , recufi , imo nonnylli in urtum corpus reda- 
&i j quos proinde rutfus colligere ac typis tradere , hominiseflet , paene dixi , 
tempore & efarta abutentis . Itaque dirqidis Imperii IVomani florentiflimis 
Seculis, confitium meum fe iiluc contuiit , ut fubfequentium tantummodo Se- 
culorum Hiftoriam arriperem illuftrandatu $ hocett,in animum induxi conjun- 
gere quotquot potui Hiftoricos, qui ab anno Chriftianae Aerae Quingentefi* 
mo ad annum ujque Millefiraum & quingentefimum , five ab initio Seculi a 
Chrifto nato Sexti ad finem ufque Oecimi Quinti , res Italicas fcripiis manda* 
runt. Hic Operis mei fcopus, haec moles. 

Sed ut laboris hujus utilitas omnium mentibus fe melius ingerat, praeoccu* 
panda eft he[c nonnullorum malefana opinio , quae fortafle Eruditionis pro- 
greflum apud Italos hactenus non modicum remorata efle videtur. Sunt enim, 
quibus ii tantum Scriptores in admiratione ac pretio habentur , qui dum res 
Ciraeca, & Romana ttetit, floruere. Nulla proinde alia Eruditio eos dele&at, 
quam quae veterum Graecorum , Romanoruroque fa&a , mores , ac opera 
exhibet. Subfequuta vero Secula , ex quo nempe Romanum declinavit Impe- 
rium, eorum oculis nil nifi barbariem, horrorero, ac vitia five in Literis, five 
in moribus fpirant. Hioc in Hiftoriam > Scriptorelque inferioris aevi praeceps 
contemtus, ne dicam naufea, & averfus animus ad attingendam , nedum elu» 
cidandam infelicium iltorum Secutorum Eruditionem Et ne quid diflimu- 
lem, otim & ego adolefcens in ea eram fententia, quam tamen lubinde exui, 
atque ab ea receflurum puto , quicumque rem ferio & acie mentis adhibita; 
fecum tacite verfaverit . Naro aut nimium fuperbientis , aut deiicati , dicam 
etiam ingrati animi eft , Italiam tantummodo vidtxicem > ac triumphanteni 
velle nolfe , vi&am vero atque ab exteris Nationibus fubaftam averlari. Ea- 
dem eft in utroque rerum ftatu mater noftra, arque illius non rainus felicem, 
quam adverfam fortunam cognofcere ad fllios potiflimura fpe&at. Eoque ma* 
gis, quod ex iis ipfis gentibus, quarum fatilcenre Romano Imperio Italia dor 
minationem fenfit , & quas Barbaras appeliare confuevimus > ut verjiirailis 
conje&ura fert, plerique originem trahimus . Cur ergo tam anxie Eeliqoarum 
Nationum gefta perquirimus , Majorum vero noftrorum negligimus , ie&Q fi 
Superis placet , conteranimus ? Nam quod ab anno Quingentefimo occurrat 
nimis atfli&a , & lacerata Italiae facies atque fortuna , & vitia ionumera , & 
bella perpetua, inteftinaeque fa&iones, ingentium malorum origo ac fomen* 
tum, in oculos incurrant, & praeter haec ignorantia late regnans , & non Lah 
corum folum, fed & Clericorum deformati mores : tanti non fuut baec, ut ab 
eorum temporum Hiftoria avertere mentem noftram poflint , aut debeant. 
Etenim ea quoque cognofcere , pars eft non exigua Eruditionis > quae fi in, 
nobis defideretur, facile videbitur curta noftra fupellex , & femieruditi , imo 
elingues videbimur , ubi de tot rebus ad ea Secula pertinentibus fermo recur* 
ret. Ceterum (i barbaros, fi crudeles Principes. pofteriorum Seculorura Hifto» 
ria nobis cbjicit, ne iis quidem caret veteris Romani Imperii Hiftoria . Et vi« 
ciflim iis ipfis temporibus , quae nonnullorum oculis nunc fordent, non de- 
fuereegregii Principes , & roagna exempla Fortitudinis , Sandlitatis , cetera- 
rumque Virtutum . Quid ? quod eventuum, rerumque facies varia , ipfbrum- 
que monftrorum, dummodo nocere non poflint, afpecflus , deledlatiQnem fe- 
cum adferre femper folet. Certe ea ipfa Secula, bcet ferrea, juftam Legentium 
curiofitatem miriface pafcunt, dum tot diverfos cafus, noftrarumqueCivitatum 
acPopuIorum fortunam multiplici varietate nobis depingunc, & Eruditis, majo^ 
remforfitan occafionem emergendi, gloriaeque parandae praebent, fi illuftren» 
tur, quam ipfa Romanarum rerum indago jam paene exhaufta . Poftremo^ ue 
alia omittam , legenti rudium ac infelicium Seculorum Hifbriam , praeftaotif- 

L fimus 



i 

J 



Digitized by 



fimus illo fru&us obveniet> nempe comparatione tnftituta fentire nos pofle, & 
manu, ut ita dicam, tangere,quam felicia fint temporanoftrapraeillis. Nunc 
enim pace diucurniore , aut falcem inteftina , pjerique fruunturj & bella ipfa 
plerumque non fine animi moderacione pera&a j & Reges ac Principes aequio* 
res , & mores Chriftiano nomine digni ; Literae vero ac Scientiac fulgentiores 
quam umquam fuerint j & denique Qerus , ipfique Ecclefiae Primates ma- 
gnam partem Virtutibus illuftres . Nemo dona haec Dei optimi maximi be- 
nignitace aevo noftro collata tam bene novtt > ac fentit , quam qui diligenter 
fcrutatur , perfpe&amque habet calamitaturo ferkm , quae retroa&is Seculis 
tum reliquas Provincias , tum Italiam potiflimum ab honoris ac felicitatis cul- 
mine in ima dejecerant. 

Quamobrem nulla fe nobis jufta caufa oflferc , cur Hiftoriam averfemur, 
quae a Romani Imperii declinatione ad Secolnm ufque Decimum fextum 
Italicas res defcribitj tmo multaeiunt^quareeam amplcxart, & amare debea- 
mus, Ac propterea nullus dubico , quin omnibus , & non Italis folum , fed 
etiam exteris bonarum Literarum cttltoribus probetur , & ambabus excipiatur 
ulnis, quod ego in Erudicorum commodum , & incremeotum Eruditionis fa* 
ciendum fufcepi , & hafteous noftris intencatum fuic . Quod etiam me in id 
confilii vehcmencius impuUt , tncuehar exteros ipfos , dorroiencibus , ima fter- 
tentibus nobis, de gloria noftra lolicice cogicaffe , mulcumque aurum , ac labo» 
jes non modicos impendiffe , uc divitias noftras colligerent , nobifque iterum 
divenderent , kcilefque. effieerent . Jam curo anno i6oa in unum Tomum 
colleCvCi Jtahae ttlujlrata* Scriptores a,ani Francofurti prodiere . Exinde vera 
aetatenoftra , hoc eftanna 1704. apud Batavosceleberrimus Vir ]oba»»esGeor- 
gius Graeatius tribusTonwsedui$,eomplexuseft multos Rerum Italicarum Hi« 
ftoricOS fub nomine Thefavri AntH^mtanm $T ffijlortarw» itaUae . Eodem a.u- 
tem Qraevioilli Operi immortuo^ multis noroinibus laudandus Tarus t^an- 
faAa. Typographus % majofi etiam arumi coocentione idem Opus aggreflus 
Lugduni Batavorum, plures fine compasacioye , quam antea Icalieae Gentis 
Hiftorias notas pollicetur % quarum Syllabum ampliftimuro jam vidimus cir- 
qumquaque evulgacum, eruditiiTtmoaccelebrii Viro Tetro 'Burmanno in id ope* 
ramfuam conjerente. Atqwe his quidem non vulgares gratiae debentur,quod 
etfi nihil rei cum Icalia babeant ,ab.ea'nimium.diiliti , neque in ea nati , nor 
flraramentamftudiofecurare, atque illuftrantieorumque idcirco Libris apud 
noftrates exoptanda eft quaeque fecunda fortuna . Verum ubi cor Icalorum, 
quucn haec cernimus? Noftrum erac Erudiciooi Italiae confulere, neque com- 
mittere, ut ex aliorum dono noftra iHberemus . Ae proinde milii acrius infi- 
ftendum duxi , quo Opus a me (ulcepcum , quamquam magnae moiis , in 
Icaliae fubfidium & decustamdem abfolverem. Neque enim Iralicorum Seri- 
ptorum Colledtiones a nuper laudatis viris inftitucae ( multum quidem com- 
mendandae ) confiiium meum , Colledionifque hujus aut neceflitatem , aut 
utilitatem quidquam minuere poftbnt . Illi plerumque folos coogeftere Scii? 
ptores, qui poft annum 1500. Libris confcriptis in ltalia floruerunt. Ego con- 
tra ad eos tantum Hiftoricos me contuli , qui ante illum annum Italicas res 
literis confignarunc , ut uno confpe&u habeant Ledores quidquid Hiftoria- 
rum per decem Secula Italia tulic , five uc redius loquar , quidquid invenire 
mihi hadenus auc editum, aut ineditum licuit. Itaque illi conquifierunt re- 
centiores Rerum /talicarum Scriptores r ego veteres. Utrifque fua laus : utrique 
Literarum ftudiofis ufui efle poftunt. Attamen fi verum amamus , facile quif» 
Que inceIIigat,longe majora in Rempublicam Literariam effluere pofte bene- 
acia ex noftro, quam ex illorum conatu atque confilio . Nos enim fontes da- 
mus Hiftoriae, illi rivalos. Et recentiores quidem quae multa habent de Hi- 
itoria Seculorum praecedentium , potiflimum ex hoc noftro penu , fcilicet ex 

iil- 




iifdem defumfere fontibus, quos in pofterum hac noftra Colle&ione incegros 
fubmanibus habebic unufquifqueEruditionis amator? Ad haec praeftat, prae- 
teritos rerum eventus ex iis ipfis intelligere , qui aut aequales , aut proximi 
fuere antiquorum temporum ; neque enim fubfequuti homines praeteritarum 
rerum faciem tamexadle perfpe&am habere poflunt , uci qui viventes aderant* 
Denique in hac noftra Colle&ione tot in lucem proferentur numquam antea 
editae Hiftoriae, ut certe hoc unum conftituere tabori meo pretium non vul- 
gare, imo Ongulare, apud Eruditos poflit . Cur vero ultra annum 1500. non 
perrexerim colligere Hiftoricos, in caufa fiiit nimius eorum numerus, qui duo- 
bus proxime praeteritis Seculis Italicam Hiftoriam contexuerunt . Tanta haec 
turba, cui non fufficerent in Bibliotheca multi plutei, nedum Typographum, 
Le&ores iplbs terruifTec . Quare illos infalutatos omnino dimifi , & praecipue 
quum eorum exemplaria jam edita non ditficile fic Literatis Viris fibi compa- 
rare. Imo quamquam Italicarum Rerum Scripures ad annum ufque 1500. me 
colle&urura profenus tuerim , attamen ne in me quidem recipio , omnes & 
fingulos in Colle&ionem noftram inferre, qui Seculo XV. hoc eft ab anno 
1400. ufque ad 1500. Hiftoriam quampiam literis confignarunt. Quum eo- 
rum numerus aut editorum, aut ineditorum , modum fortafle excedac, eric & 
in his dele&us; & certeiipraeferentur,qui delitefcentes in tenebris nondumpu- 
blici juris funt fa&i. ^ . 

Venio nunc ad cenfum Hiftoriarum, ex quibus conftabit ipfa noftra Colle- 
clio. Et primo nbn fine moleftia fatebor , imparem dignitati Italiae meftem 
occurrere ab anno Quingencefimo ad Centefimum ferme fupra Millefimum. 
Seculum nempe Sextum vix Jordanem , five )or*andem ofTerc . Procopmm enim 
Caefarienfem non nobis Italia dedit , fed nos e Graecia in fupplementum ad- 
fcivimus. Ex Septimo nullum proferre poftumus. Egregium deinde Scripto- 
rem Paulum Diaconum exhibet Seculum Odavum , eique proximus in fubfe- 
quenti Nono accedit Mifcellae Au&or, qui tamen Orientis potius, quam Ita- 
liae res perfequitur? Hoc eodem Seculo floruere Agneilus Ravcnnas , Erchem* 
pertusy & Anajiafius Mliothecarius y fed quum finguli unius aut Ecclefiae, aut 
Provinciae ada literis mandarint, univerfalis Hiftoria parum ex illorum mo- 
numentis fubfidii capit . Tum Seculo Decimo Liutprandi Ticinenfis una fere 
Hiftoria, (umme profedo commendanda, legendam fe praebec . Tum pergit 
Hiftoricorum penuria apud Icalos ad finem paene Seculi Undecimi . Quae fi 
confideremus , ucique pacebic , in Icalorum Hiftoria veteri multos effluere an- 
nos, quorum nullus e noftris autaequalis , aut proximus Scriptor , qui extet, 
monumenta nobis fervavit, & ad exteros confugiendum , atque ad quifquilias 
literarias, ut lacunae in Hiftoria noftra aliqua ex parte impleantur . Ac prae- 
cipue id cernere eft a tempore fuba&ae perCarolum Magnum Langobardorum 
gentis , hoc eft ab anno 784. ad annum circicer 888. quo in Icalia Imperium 
Francorum Regum deliic. Namquae illa cempeftacein Italia concigere, quis 
Italicorum ex profeftb literis mandavic ? Tunc fane Franci dominacores Scri- 
pcoribus abundarunc , fed Icalia caruic ; & fi quidem Hiftoricos cunc & ipfa 
dedic, eos poftea eripuic ac invidic nobis vorax aecas. lca ab anno circicer 950. 
ad annum ufque 1050. Hiftoria coaevis Scripcoribus apud nos defticuca eft, & 
in magna no&e jaceret, nifi ab exteris, aut a pofterioribus noftris aliquid lucis 
mutuaretur. Et tantae quidem fterilitaci , uc puco , caufam dedere corrupci 
mores , curbidus nimium rerum ftatus , & non vulgaris ignorantia , negle&is 
tunc ab Italica gente bonarum Literarum ftudiis , quibus tamen eo ipfo tem- 
pore fortunatior Germania , & Gallia fatis florebat . Sub finem poftea Seculi 
Undecimi emergere coeperunt & in Italia Hiftorici frequentiores j fed tum 
maxime ad res publicas literis confignandas (e contulere noftratium Ingenia, 
quum inftauratae per Italicas Urbes feu Theologiae , feu Medicinae , ac Juris 

Scho- 



Digitized by 



Scholae , animos quoque ad mitiores Artes, ac humaniores Literas excolen* 
das fenfim excitarunt : quod Seculo Tertiodecimo potiftimum contigit . Sed 
ineunte Seculo (ubfequenti hoc eft poft annum 1300. veluti fbedere inito foliciti 
fuere complures in fuarum Urbium contexendis Hiftoriis , quibus etiam finiti- 
morum Fopulorum gefta, non fine legentium dele&atione & commodo ad- 
roifcuerunt, pars Latino fermone ufa , pars Italico vulgari. £0 autem u(que 
noftrorum Hiftoricorum numerus polt annum 1400. excrevit, ut jam non de 
congerendis, fed de feligendis ex eo Seculo , ut fupra innui , mihi tamdem 
iuerit cogitandum. 

Et haec quidem Italicae Hiftoriae per plurium Seculorum feriem fortuna. 
Quae tamen ita didta nolim , ut aut defidiae intolerabilis , aut ignorantiae ni- 
miae Majores noftros accufare velim. Plures profe&o Hiftorias quam habea- 
mus H reliquerunt} fiquidem uti fert humanarum rerum infelix conditio, mul- 
tae jam prorfus exciderunt, quarum tantummodo nomen novimusj nonnullae 
vero fortaffis adhuc fuperftites delitefcunt , quas utinam ventura aetas , & po- 
fterorum cura e tenebris aliquando eripiat. Juvat heic unum confulere Gual- 
rvancum Flammam Mediolanenfem Scriptorem. Florebat hic anno 1^25. mal- 
torum Librorum Au&or , qui adhuc manu tantum exarati in Ambrofiana 
Bibliotheca lervantur, uno Manipuio Florum excepto , cui in hac noftra Colle- 
dione locus erit . Commendabili more laudat ille identidem Scriptores , qui- 
bus utebatur ad confarcinandam Hiftoriam Patriae fuae , & nonnullorum ca- 
talogum , fcilicet minus obviorum , heic intueri non ingratum Le&oribus fu- 
turum mihi perfuadeo. Itaquein Libro, cui titulus Politia Nowella praeter 
alios memorat Gayfredum in Hijloria Angltcana , Henzit Chromcon cum GloJfa % 
LegenAam S. Kalimeri, in qua dicstur, cjuod Mediolanum Alba appellabatur, Glof- 
fam Gafgaptnt Cremonenfts in Chronica , Johannem Taurinenfem in Chronicis. Rur- 
fus etiam teftem advocat Gafgapinum Cremonenfem in Chronica , quae dicitur Le- 
fttflorum , ffi Sicardum Cremonenfem Epifcopum in Chronico , quod nos Deo fa-' 
vente evulgabimus . Nonfemel etiam commemorat $on<x>exinum in Chronica, 
& Htfioriam S. Sarnabae, eamdem fortaflis , quae heic per me edenda eft , & 
Chronicon Datii t videlicet Landulphi Sentoris Mediolanenfis Hiftoriaro , quam 
compledetur Colle&io noftra . In altero Libro , cui tituJus , Chronica Extra- 
*vagans , Iaudat Gualvaneus praeter notos Au&ores Chronicam Athlantis Thilo- 
fophiy Vt^vtanumTheolooum , Librum Extraiiionum , Chronicam Confiantianam, 
.Chronkam Damelis , hoc eft, fabulofam Hiftoriam Comitum Angleriae, quam 
jufta cenfura exagitavit Clarifs. Saxius Ambrofianae Bibliothecae Praefedtus 
in Vindiciis SS. Martyrum Gervafii , & Protafii . Tum citat Chronicam K*ri- 
»i, @r Chromcam Tro)anam (fortafle Dy&is Cretenfis , aut Daretis Phrygii) , 
& Jacobum de Varagine in Legendis terttae corre£lionis , Chronicam Hcnztnis £pt- 
fcopi Albenfts , quae diverfa videtur a fupra laudata Benzii Hiftoria , ut infra 
dicam , & Htdoriam Henrtci Harbaenigrae • At in Chronico Ma)ori Gualvaneus 
majori etiam Hiftoricorum copia abundat 5 memorantur enim ab illo Mttrale 
Jmperatorum, quod alibi Sicardo Epifcopo Cremonenfi tribuitur, Chronicon De- 
fiderii contra Karu(um y Chronica Federici Harbaerubeae , Chrcnica Pagani, Chronica 
Atlantts Thtlofophi ( fuperius etiam laudata ) apud Magnifcum Matthaeum de 
Vtcetomittbus , Chronica Galliana , Chronica Colonienfts , Chronica Phtlippi de Ca* 
firoSeprio , Chromca Henzji de Alexandria , quae fuperius quoque commendata 
fuit , Chronica Martyrum de Mtdiolano , Chronica *B. Harnabae , Pri<vtlegia Com- 
mvnttatts bullata , Hifioria Guerrae de Modcetia , Petrus de Palude de potentta Pa- 
pae , Jacobus de potentia Tapte , Liber ExtraSitonum cu')ufdam Fratris Mtnoris , 
Jacobt Chronicon Laudenfe , Htfioria Legati ad Matthaeum Vicecomitem , Gotbo- 
fredus de Huffcro , cujus Opera Hagiologica adhuc MSta vidi olim in Biblio- 
theca Capituli Mediolanenfis , Chrohtca Kalendaria , Alexandcr de )ure Impeni^ 
Tom* /, e 'Ntco- 



Digitized by 



r 



fficoldus fuper Hoctium de ConfoUtione ] HiftorU Africana ," Chrmncon Pault ' de U 
SaUy Hugo Floriacenfis iu Chromcis, HiftorU feu Regiftrum Cwitatis Laudte n>t* 
teris, Henddus (fortafle Helinandus) Cordus, Dexippus t Qhronicon Oberti, Hiftv- 
rU Adelberti Imperatoris , Chronicon de Htefanmo , Crotomus in Chronicis , Chronica 
Florentinorum , Chronicon Ricobaldi , idem fortafle , quod heic publici juris faf- 
ciam , Chrontcon Guliermi , Chranicon Marcht Turriani , Chromcon Honaccurfi 9 & 
tamdem Chnmica Martiniana no<vae correSiionis . Ut hoc obiter moneam , itl 
Ambrofiana Bibliotheca Chronicon Marttni Poloni , quod heic laudatur , in 
tribus MStis Codicibus exftare vidi. Primus fere in omnibus cum editione 
Bafileenfi anni 1559. & Antuerpienfi 1574. concors erat, ibique fabulofa Johan- 
nae Papiflae mentio occurrit. In aliis duobus Codicibus , iifque vetuflioribus 
nullum quidem veftigium putidae hujus fabellae. Ad Clementem ufque Pa- 
pam IV. in uno ex iis Hiftoria deducitur : quod & in Praefatione pollicitus 
fuerat Audor, non autem ad Johannem XXI. utediti habent. In altero con- 
tinuatur ufque ad Honorium IV. Neque modica rerum & verborum eft diver- 
fitas inter memoratos , editofque Codices , ut non male de Republica Litera- 
ria mereretur , qui confultis hifce MStis novam Martini Poloni editionem in- 
ftitueret. En ergo quam multos Scriptores, &. fere omnes Italicos , & pleroG 
que aut ha&enus fruftra defideratos , aut omnino deperditos , unus Scriptor 
ante quadringentos annos in una Urbe poflideret. Alios mitto , quorum qui- 
dem nuda nomina heic aut illic fuperfunt, at Libri jadtura numquam reparan- 
da perierunt. Inter hofce non paucos Hiftoricos fuerint quidam fabulofi , ine* 
pti , ridendi , non abnuo : at certe multos quoque aecas illa tulerit , utilia , & 
rara compledentes , dignofque plane qui ad feros pofteros fuis elucubrationi- 
bus tranfirent . O Majorum noftrorum incuriam , & inexplebilem temporis 



voracitatem! 



Sed quid vetuftis ac inanibus querelis infifto ? lllud potius curandum erat, 
ut quae ex tanto naufragio hucufque evafere , quantum fieri poterat , fpe diu- 
turnae vicae aut immortalitatis donarentur . Itaque continenti ftudio collegi 
quotquot Ualicarum Rerum Scriptores jara typis edttos invenire potui , qui ab anno 
500. ad annura ufque 1400. effloruere : nam quod eft ad reliquos fubfequentis 
Seculi Hiftoricos, ut jam profeflus fum , minime fingulos in coetum hunc ad- 
fcifcere animus fuit . Tum nulli Iabori peperci , nullam diligentiam omiti, ut 
editts conjungerem quofcumque potui conquirere mihi nondum e^vulgatos Ita- 
licae gentis Scriptores. Neque faneaverfam in ejufmodi conatufortunam fenfi. 
Uberrimuseft illorum cenlus, atque inter illos non pauci plurimum commen- 
dandi. £a autera orania cura edita , tum medtfa, m unura Corpus coa£ta, 
Bibliochecam , ut fpero , conftituent Hiftoricam , quae non Italicae tantum, 
fed univer(ae ReipublicaeLiterariae utilitati fit, decori, acvoluptati. Equidem 
nolim extollere merces meas , operamque in iis colligendis a me pofitam . At- 
tamen dicam , non omnium efle intelligere , quid laboris & curarum conftet 
tantae molis opus , mihi in commune bonum a nonnullis annis , quamquam 
parum fecunda valetudine utenti fufceptum . Nam ut mittam quid temporis 
ac toedii fecum ferat tanta defcribere, conferre cum aliis Codicibus , ac emen- 
dare , illud in primis difficile eft abditas detegere hujufmodi Hiftorias j majo- 
raque etiam occurrunt obftacula , ubi ad jam detedtas impetrandas progrede- 
ris. Nonnulli, una infcitia ac imperitia fuadente , ex his monumentis, fi evul« 
gentur , aut fibi , aut Familiae cuipiam, aut Principis juribus undique timent, 
& paene exitium fomniant. Aliis, quos non ignorantia folum, fed & vilis ava* 
ritia , aut turpis invidia occupat , placet fuis incubare opibus ; hoc eft Libros, 
quos fortafle ne legunt quidem aut intelligunt , fepultos amant , neque fibi , 
neque ulli alii propterea profuturos . Nos pecuniae avaros deteftamur : fimili 
& fortafle graviori cenlura inurendi illi , qui quum Literatorum Reipublicae 

tan- 



Digitized by 



Google 



tantopere prodefle poflint, nolunt j & deperditum (ibi ftulte putant , quidquid 
e M&is Codicibus evulgacur : quamquam evufgare in eorum gloriam , om- 
niomque commodum cedac, nec ipfisCodicum poiTefToribus idcirco depereat. 
Alia neic dicenda fuccurrerent, (ed properandum ett. 

Duo autem pociflimum in oculos incurrenc legentibus Hiftorias, quas nunc 
primum producimus, parum ut fuipicor grata , & fortatfis etiam molefta. Al- 
terumeft, nonnullas prodire non integras, quippe in anteriori parte mutilatas. 
Aiterum , aliquas non folum humili , ac plebejo ftilo confcriptas fuifle , fed 
etiam res nudas ac vulgares nobis exhibere , nullo fententiarum pondere gra- 
ves , nullis poltticis arcanis decedtis , rerumque caufis fere femper in denfa no- 
6te rdi&is. Ad primum quod attinet , animadvertendum eft , apud non pau- 
ca fuperiorum , five rudium Seculorum Ingenia fuifle in more , quum Hjfto- 
riam confcribendam aftumerent , eam a remotis Seculis deducere , hoc eft a 
Nativitate Chrifti , imo ab ipio Mundi exordio . Tunc rari Codices MSti, 
quia caro emendi 5 atque inde multorum jnfcitia , aut curta literatura fluebat. 
Bene itaque de Republica (e mericurum quilque (perabat, fimul ac aut paucis 
aut multis Codicibus (ibi paratis, univerfalem Hiftoriam texere,five confarci- 
nare poterat , eamque ab Adamo ad fua ufque tempora deducere . Hercle 
apud imperitos, fi conjicere licet, homo hic eximium (ibi pollicebatur nomen, 
quando per tot populos , per tot aetates , ac rerum eventus Le&orem ftupen? 
tem fe trahere pofle arbitrabatur : & porro trahebat , dum ei brevem facilem* 
que in uno Libro aperiebat Bibliothecam . Et fbrtatfe magnum aliquid iis 
ignorantiae Seculis vifus fuit ejufmodi Hiftoriae conatusj neque enim fatis per- 
fpiciebant indo&i , tantam plerumque verborum ac rerum molem exiguo la- 
bore parcam, quum Hiftorici illi ex o£to aut decem fummum praecedcntibus, 
& vulgo ignotis Libris, potiorem (uorum Chronicorum partem tfformarenc j 
& quod frequentius erat, mutato nomine de paoy.ro in chartam alienos Libros 
defcriberent . Euftbtt praecipue Chromcon , hhflona Triparttta t ac MifcelU ad 
tantos volatus eos incicabanc . Ac nunc cuinam canta patientia , auc bonorum 
Librorum inopia, uc resance Chriftum natum geftas ab hifce barbaris & fe- 
midoSis Magiftris edifcere velit? imo paucos reperias , aut neminem , qut 
apud Hiftoricos , exempli caufa , Seculi XIII. aut XIV. iegere fuftineat vel 
ipfam Hiftoriam priorum Seculorum Aerae Chrifttanae . £t profe&o , dum 
abundant auc primaevi & anciqui Scriptores , quos prae manibus habemus, 
auc recentiores quidem, fed exquifica Eruditione, Ingenioque Critico celebres, 
cur cempus ceramus in iis infuKis, inepcifque Centonibus evolvendis t Parcanc 
igitur Godefridus Vtterbienfis , Petrus Trecenfis cognomento Comefior , Vtntentius 
TicUuacenfis , Lucas Tudenfis t Richardus de Sahtlo ViEtore, modo ejus Chtonicon 
non perierit,/Vtt0/ de Rtga^ cujus Hiftoria Veteris ac Novi Teftamenti metro 
ligata in Ambrofiana Bibliotheca adhuc MSta fuperett , S. Antonims y Naudc- 
rus t "Bergomenfts , aliique id genus Scriptores, qui nafcentem Mundum initium 
Hiftoriae fuae conftituerunt , fi nos quidquid in eorum Libris antiqua Secula 
refpicit, faftidimus,& fugimus. Unum , quod in eju'modi Scriptoribus libenti 
animo excipiendum eft , & ad eruditionem noftram aut aliquid aut multum 
conferre poteft r in eo fitum eft , ut quum de fuo , aut de proxime elapfis Se- 
culis fcribunt, confulendi fint , & nifi meliora documenta obftent , mereantur 
& ipfi eamdem fidem , quam reliquis adhibemus Hifioriam fuorum , aut pro- 
piorum temporum pertra&antibus . Quamobrem fi qui ex Hiftoricis , quos 
nunc primum e tenebris educo, chartae non pepercerunt, dedu£ta a remotifti- 
mis Seculis Hiftoria fua, equidem Le&oribus & chartae ego parcendum cen- 
fui, iifque propterea tantum fervatis, quae aliquot folum Seculis aetatem eorum 
praecedunt, reliqua in fuis jacere tenebris dimifi . Id in Romualdo Salcrnttano t 
R.icobaldo t Scrtptortbus Rerum Hononienfium , Md<vitio , ac aliis fa&um vidcas. 

Quod 



Digitized by 



Quod fi me Sicardo , Guatoaneo Flammae , ac Dandulo indulgentiorem prae- 
bui, eorum dignitati ac eruditioni tribuendum ; nam & in antiquis nonnulla 
nos docent , quae fortaffis aliunde non haurias , & Libris abundabant , quo- 
rum nonnullos nunc fruftra defideramus . 

Venio ad alterum , fi Iicet dicere , vitium, quo non pauci ex hi(ce Hiftori- 
cisper me colle&is, ac potiftimum ex nunc primum evulgatis, laborare viden- 
tur y nempe nullum colorem Hiftoriae, ut ita dicam , mafculae & folidae eo- 
rum fcriptis inefle , ipfolque incedere fermone pedeftri , eaque tantummodo 
referre interdum , quae vulgaria erant, nihil vero ex abditis rerum hominum- 
que penetralibus . Equidem haec inficiari non aufim : fed fimul nimium mo- 
roius fit oportet, qui in afperis montibus elegantes hortos, & fplendida palatia 
exigat , atque in rufticorum tuguriis deiicata fercuia , aut opiparas veftes con- 
quirat . Quae Secula mihi fiimfi iliuftranda , Secula fuere barbara jacebant 
tunc in Itaiia Literae , rara Eruditio, rarior etiam Eloquentia, atque elegantia 
fermonis. Fruftra ex hac infelici temporum conditione Polybios , Xenophon- 
tas, Salluftios , Livios, ac Tacitos expe&es ; fed quidem fru&us ii , quos dare 
poterat ager , (unt libenti animo ample&endi . Praeterea etfi in ejufmodi mo- 
numentis plura defiderentur , quae ornatam ac nobilem erriciunt Hiftoriam, 
attamen in iis fere femper invenias quidquid Hiftoriae nucleum conrtituit, 
nempe dilucidam rerum geftarum narrationem cum Veritatis amore conjun- 
£tam . Ip(a illa fimplicitas , & popularis forma defcribendi quaecumque con- 
tingebant , fuum quoque pretium habet j neque enim artem & colores ibi in- 
tueare , quibus Veritas infufcetur , & quaedam etiam minuta ibi occurrunt, 
quae Ingenia majora tranfiluiftent, & tamen noftra intereft cognovifle. Certe 
Romanus Popuius , quamquam Potentiam ac Eloquentiam ad fublime fafti- 
gium evexiflet, non tamen veteres Scriptores fuos aipernabatur , nam ut deiis 
Varro fcripfit, etfi allium , caepas eorum 'verba olerent , tamen opnme antmati 
ertnty hoceft, vera fcribebant, & rede fentiebant . Ceterum in Diariis con- 
(cribendis, quorum nonnulla heic dabimus, iiiud faepe accidit , ut levia quae- 
dam interlerantur , quae negligere coniueverunt juftae Hiftoriae Artifices. Ve- 
rum & harum levium notionum , dum in antiquis verfemur , (uus eft quoque 
ulus in Eruditione; quippe Antiquitatum amator non grandia foium venatur, 
fed oculos convertit ad totam faciem , multipiicemque varietatem rerum , ex 
quibus conftabat praeteritis Seculis hominum vita , ac regimen ; & interdum 
non minus deiedationis afferunt illuftria, quam minutiora fadta, ftudio Hifto- 
ricorum nobis fervata. Sed de his fatis. 

Ut autem haec noftra CoIIe&io magis ac magis Literatorum genio refpon* 
deat , & veterum monumentorum amatoribus utilis fiat, quos potui Lthros edi- 
tos cum Mamfcriptis Codicibus contuii , & conferendos curavi . Qua in re con- 
fentientem mihi, & ftrenue animatum habui Clariftimum Virum ]ofephum An- 
tomum Saxwm , Bibhothecae Ambrofianae Praefedum , cui multa debeo , & 
hoc in primis , quod tantae molis opus meum , veluti rem fuam , totis lacertis 
promoverit, nil intentatum relinquens, quo haec noftra Editio, quantum fieri 
poteft, comtior & caftigatior exliirgeret , feque ipfam univerfae Eruditorum 
Reipubiicae luculentius commendaret. Quotquot ergo antiquos MStos Codi- 
ces fuppeditare potuit ampliftima Bibliotheca illa, ab aeterni nominis Viro Fri- 
derico Bonromaeo S.R. E. Cardinali, & Archiepifcopo Mediolanenfe in com- 
mune bonum excitata , hos adhibuimus , multis variantibus Le&ionibus , & 
emendationibus colle&is , quas additas non paucis jam evulgatis Libris denuo 
edendis Ledtor habebit. Id in Eutropio potiflimum , Jordane , feu ]ornande 9 
Taulo Diacono % ac Ottone Morena facStum nolcetur . Sed ne fuo quidem honore 
heic fraudanda eft Bibliotheca Eftenfis, quandoquidem & ipfa Codicibus 
manuexaratis praefto mihi fuit, MtA^nelli Ka^vennatts^ Arnulphi Adedtolanenfis, 

Rolan* 



Digitized by 



RoUndini , Mufdti , & Cortufmum Hiftorias locupletiorcs , & caftigatiores da« 
rem . Cetera vero , quae in recudendis aliis editis Libris praeftitero , Pracfa- 
tiones figillatim praemiffae indicabunt. 

Attamen quod eft ad Hiftoriasper me nunc primum publici juris fadas, 
Jaudatae jam duae Bibliothecae AmbroftMA^zc Efttnfxs^ majoribus nos obltrin- 
xere beneficiis. Nam inde potior pars obvenit eorum , quae proferam , ut fuo 
loco Ledorem monebo . Certe utraque , propterea quod ,Chronicis mulcis 
nondum editis abundaret, mihi confilium arripiendae Colle&ionis hujus inje- 
cit . Tum ab amicis circumquaque petii opem , nullumque apud eos lapidem 
non movi, ut fi quam veterem Hiftoriam noflent cum tenebris adhuc & blat- 
tis pugnantem , pro honore Patriae fuae communem mihi facerent , & eden- 
dam finerent . Vix autem ulla eft fplendidi alicujus nominis in Italia Civitas 
quae unum fitltem , aut plures oftendere non poflit fuarum rerum antiquos 
Scriptores. Oftendunt & complures ex ipfis inferioris fubfellii Urbibus. Atque 
utinam ficuti nonnullis gratias immortales debeo , quod me pro Italiae gloria 
laborantem amicis ftudiis , & collata ope juverint , ita pluribus deberem . Sit 
venia mihi , fi heic de nonnullis expoftulem , qui quum poftent , nihil tamen 
conferre voluerunt ad exornandam veterum Seculorum , ac fuae Patriae Hi- 
ftoriam. Non de me,quinihil quidquam enixius cupiebam, quam fingulis 
Civitatibus Italicisdecus augere, fedde fe profe&o, ac Patria fua male meriti 
funt, quicumque aut celarunt ha&enus , aut denegarunt, quae ipforum potius 
offerre , quam mea intererat ab ipfis efflagitare . Reliqui Cives homini Pa« 
triam, Majorumque fuorum gefta illuftrare volenti, praemia decernunt. Idem 
mihi ftudium fuit $ muneris autem loco id unum pofcebam, ut finerent me 
habere, ac edere quidquid ad eorum gloriam pertinere putaftent . Dicamau- 
tem , imo praedicam : quae Hiftoriae nunc apud illos tam coeca avaritia ab- 
duntur, & neque in Patriae > neque in ullius commodum cedunt , aliquando , 
& fortaffc brevi , omnino excident. Incendia, bella, peftilentiae, potentes viri, 
fures , atqueetiam amici, indodi heredes , aliique humanarum rerum ne ex- 
cogitati quidem eventus, ejufmodi monumentis necem quotidie minancur. Pe- 
ribunt &ifta, ut periere tot alia. Nullus melior ea tutandi modus eft , ifque 
eorum Patriae decus & nomenadditurus, quam publicis typis tradere 3 ita enim 
multiplicatis exemplaribus , & per tot Bibliochecas divifis, perennem fibi vi- 
tam polliceri poterunt. Vix ulla eft Civitas , quae non memoret, fimulque 
doleat jam deperditam aliquam fuarum rerum Hiftoriam manu exaracam > 
imo cun&as fublatas nonnullae deftent , exemplo reiiquis futurae , ut mature 
ab hifce infauftis eventibus fibi caveant. Sed quod me piget, querelas hafce 
meas Eruditi quidem viri legent , confilio meo plane concordes , & plura , (i 
haberent , daturi : ii vero ipfi non legent , de qu bus nunc conqueror , neque 
enim ad haec ftudia accedunt homines ignavia , aut iiterarum pravo fapore, 
aut etiam imperitia , quae in eorum animis piacide (edet , ad otium , five ad 
ftudia meis contraria delati. 

Ulud ergo potius edicendum eft , ubi Colledio haec mea prodierit , quae 
ad aliquot Tomos, Deo dante, afturget, pofie alios bonae mentis alia addere, 
eofque a me quanta poftiim animi contentione rogari, ut addant. Germanica 
gens, auae reliquas procul dubio in ejufmodi aemulatione poft fe reliquit , illu* 
ftre notis exemplum ac documentum paravit , quid poffit , & fimul quid de- 
beat Eruditorum Refpublica ad fuae Nationis ornamentum , & laudem . Tot 
ac tancae veterum Scriptorum utilifijmae Colle^iones ibi fadae pofteros mi- 
nitne deterruerunt , quo minus nova in dies additamenta facerent , & adhuc 
faciant fucceftu plane laudabili . Paria c|uoque a muitis annis moliuntur , & 
praeftant erudita Gallicae gentis Ingenia , ac praecipue celebris Benedidino* 
rum S. Mauri Congregatio , quae jam ex tot veterum Scriptis evulgatis , auc 
Tom, /. f * illu- 



Digitized by 



illuftratis, aeternum fibi nomen quaefivit. Una Italia, quaefo, aeternum iner- 
tiflima dormiet? Edidit Caracciolus quatuor veteres Chronologos, quibus mul- 
ta addidit Camtilus Pertgrinius. Plures alios collegit Fcltx Oftus^ poft ejus tan- 
tum mortem editos, nonnullos etiam Vfhellius 5 quae omnia in hac editione 
iterum typis committentur. Sed quam pauca haec erant ad honorem ltaliae, 
& ad amplificaodam gentis noftrae Eruditionem ! Ex fuis quoque Scriptori- 
bus Italica Lingua uus nonnullos Tufct dederunt ; SiFenstot non paucos con- 
geflere ad publicum bonum nati Apoftolus Zsnus^ ejufque frateraeque eruditus 
ex Somafchenfi Congregatione Petrus Catherinus . lmo nunc etiam, dum baec 
fcribo, colle&i in unura Scriptores Rerum Sicularum nefcio cujus Eruditi homi- 
nis cura , Panormi in Sicilia proelum exercent , & V Vechelianam Colle&io» 
nem anno 1579. editam, plurimis additis longe fuperabunt: quo etiamexOpe* 
re fi quid novi, mihique ignoti prodibit , itidem in Colledione noftra recude- 
tur j Italiae quippe partem Siciliam efle fatis exploratum eft. Sed quod ii mo> 
liti (unt,aut moliuntur conatu commendando, nemo alius pro totius Italiae 
honore faciendum fufcipiet ? Addam quoque: ne tot quidem voluminibus, ex 
quibus haec mea Colle&io conftabit, exhaufta eft univerfa veterum Italicorum 
Scriptorum fupellex . Multa adhuc latent in Bibliothecis , mutta in privatis 
laribus , quae dum jam colle&a eduntur, opportune mihi fuppeditari poftunt, 
& ut fuppeditentur rogo atque obteftor. Iis fortafte non tam facile fuerit Hi- 
ftorias , etiamfi velint , typis evulgandas tradere j at facillimum mihi ad hanc 
fpartam adornandam pro omnium honore incumbenti, & fubfidiis non levibus 
ad ingens opus aggrediendum inftru&o. 

Atque heic res pofcit , ut tamdem explicem , cujus beneficio tot Hiftoria- 
rumeditionem, tantamque voluminum molem Literario orbi polliceri ac tra- 
dere coeperim: quod etfi extra Italiam minime rarum fit , certe in Italia rarit 
fimum non injuria dicendum eft . Dicam ergo : hos animos mihi fecit & facir 
illamea, ampliftima illa, mihique velut altera Patria fummedile&a Urbs, ubi 
adhuc antiqui , hoc eft aurei mores ab Aufonioante tot Secula laudati vigenc, 
inclyta Inlubrum Metropolis Mediolanum . Illa nempe , quae me juvenem 
amplexata eft, amavit, & honoribus auxit, eadem & nunc me ad illuftrandas 
Italicas Antiquitates currentem juvandum fufcepit. Vix enim a Phtlippo Args* 
Uto Bononienfe , qui primus novit , & avide excepit , ac deinde totis lacertis 
promovit , illuc allatum eft confilium meum , quum continuo exarferunt No- 
biles ii Viri cupiditate praeftandi tam infigne beneficium Literis , & fubinde 
neque diligentiae, neque pecuniae pepercerunt , ut publicum bonum, mecum 
inito foedere, non folum apud Italos, fed & apud remotas gentes propagarent. 
Neque id mirum ; nam in praeclariffima ilia Urbe noftris potiftimum tempo- 
ribus complures Cives Nobilitati generis amorem & peritiam Literarum fin- 
gularem conjungunt : cujus rei iuculentum fpecimen , ut fpero ac ominor, fu- 
tura eft apud praefentes & pofteros eadem haec per ipfos procurata infignis 
Editio. Nunc autem eorum nomen aperiendum fbret, fingulifque reddendae 
eftent gratiae, & totius quidem Reipublicae Literariae verbis: verum quae il- 
los Modettia ornat, meo quoque calamo compedes hadlenus injeck j quos ta- 
men fi quando frangam , ignofcent ilii , quod hanc unam viam rependendi 
aliqua ex parte beneficii mihi penitus ereptam noluerim. Interea flagitare 
quifquam poflit, qua ratione Mutinae quum degam, tam grande Opus aeneis 
formis defcribendum Mediolani fumferim . Quid fperandum in re , quae to» 
tum hominem non folum praefentem,fed etiam oculatiftimum pofcit? Bonae 
tamen fortunae meae tribuendum , quod in ea Urbe vices meas fuftinuerint 
duo ex fua Eruditione, editifque Libris Ciariftimi Viri, nempe fupra laudatus 
Vir ]ofephui Antonius Saxius Ambrofianae Bibliothecae Praefe&us , ejufque 
germanus frater Francifcus Bertnymus Saxius Metropolitani Capituli Canoni- 

cus 



Digitized by 



cas Ordinarius, ut ejufmodi Opus prodiret, fimulque prodiret quanrum fieri 
poterat caftigatum, atque ornatum. Accemt etiam aa idem pondus fuftineo- 
dum do&iflimus & numquam (atigatus Vir Horattus Mancus Roraanus Le* 
gum, Hiftoriae, ac graecae Unguae peritia CUriflirous, qui ad hoc negotium 
perficiendum totum fe contuHt > & iaudabili contentione animi , ut omnia 
re&e procederenr, nihil intentatum reliquit . Denique praecipua quidem iaus 
fupramemorato Philippo ArgeUta pro cujus eximia hbrorum eruditione 
jltffimns Romanorum Jmperator CaroUs Pl eum a comparandis Codicibus Sin & 
Caefareae Bibliothecae amplifiimo Diplomate nuper delegit: honore praeftan» 
tuTimo, & vel ipfis do&iflimis Viris, Manutiis, aut Stephanis tribuendo. Ad 
hoc ergo ingens Opus urgendum , cum fuis fortunis , tum incredibili ftudb, 
fummaque alacritate advolavit & ille, nullum non movens lapidero, ac omnia 
praefidia excogitans , quo haec editio emendata , non minus quam eleganriui? 
ma exfurgeret, neque tantum in Itaiia,fed & apud exteros, multis nomin* 
bus, Populi ac meliorum fuffragia promereretur. 

Sed ita me Deus amet , fortafle mirabuntur ex Le^oribus nonnulii , dum 
me audiunc grandibus buccis extollere quotquot habut Edkionis hujus patro^ 
nos & curatores : quafi heic ageretur de magnifico aliquo foedere atque e,xpe- 
ditione ad Vellus aureum , five ad Regnum quodpiam occupandum . At ii 
ioli ftupebunt , qui Typographiam de nomine tantum norunt . Ubique ma- 
gnum eft rem tantae molis aggredi; ubique grandi animo, gravibulque ex- 
penfis eft opus ad praeparandam perficiendamque tot voluminum editionem j 
ied in Italia praefertim, ubi multa , fi fas eft dicere , defiderantur , quae alibi 
affluunt. Futurum autem fpero , ut fe omnium oculis commendet editio no- 
ftra quandoquidem fupra quam fieri foleat parati fint elegantes typi , & in 
emendando cura non levis adhibita , ut profedo parem diligentiam ac auda» 
ciam , quum de vafto Opere agatur , inter plerolque Italiae Typographos 
optare quidem poftimus, fperare autem non tam facile liceat. Ad naec Prae- 
fttioncs fingulis Hiftoriis funt additae , quibus LeCior expeditum ad ipfas adi- 
tum fibi faciat . Et quandoquidem praeftat femper Libros Lingua illa , qua 
primum eftbrmati funt , edere , aliquot heic occurrent Italico fermone conicri- 
pti . Profe&o quum noftra haec Lingua in exteris quoque regionibus late flo- 
reat, plane fupervacuum videbatur de Interprete cogitare. Illud tantummodo 
curae nobis fuit ad illorum fubfidium , qui Italicas quafdam Diale&os vix in- 
telligerent , fi quod fbrte Opufculum fe nobisobtulit iis Diaie&isconfcriptum, 
Latinam verfionem apponere : ad quam curam , atque laborem deledus eft 
egregius & nuper commendatus Pir Horatius Tttancus , nunc Mediolanenfis in« 
coia, ut videas nihil praetermuTuro , quo Italicae Hiftoriae fua dignitas ftaret, 
fimulque augeretur. 

Sed quod Colledioni noftrae pretiuro fuper omnia auxit , & augere in fu* 
tura tempora poteft,nunc edicendum . Scilicet confilium ac editionem iilius 
probavit , imo & fuo patrocinio dignatus eft Auguftiftimus Romanoruro Im- 
perator, ac Hifpaniaruro Rex CAROLUS VI. Et quidero noverint pofteri, 
magnanimuro Principero non Pietate foluro, & Juftitia, & Fortitudine animi, 
ceterifque Heroicis Virtutibus jam longe lateque inclaruifte , quibus fibi & ce- 
lebres in bello vidorias , & Regna ampliflima conquifivit , fed & tnelioruro 
Literarum peritia, & Literatorum aroore excellere, qualis in unoquoque furo- 
me laudetur, fed in Principe tanto ad miraculum accedat . Atque ita ille curo 
Belli, tum Pacis Artibus , omnes perfedi Principis numeros implere pergit, 
eamque fibi multiplicare gloriam , ut jam ab iis ipfis Literis , quas tantopere 
amat ac fovet , plenam pofiit fibi immmortalitatem Nominis polliceri . Bene 
autem mihi cemt , quod paucis ab hinc annis idem Auguftimmus Caefar vi- 
rorum ac roeritoruro juftitiflimus aeftimator ? ad regendaro Urbero , Provin- 

ciam» 



ciamque Mediolanenfem miferit, atque in ea nuper confirmarit Muftrifijmum 
& Excellentiujmum Comitem Hieronymum CoUorcdum, eumque non exoratus, 
(ed fponte felegerit munustantum minime cogitantem : quae res nefcio , in 
majorem ne Sapientiflimi Principis , an praeclariujmi hujus Viri gloriam cefie- 
rit. Oicam paucis: & expe&ationi Caeiaris, & voti&Populorum , & vetuftae 
Familiaefuae Nobilitati illo fucceflu ha&enus refpondit amplifijmus Comes, 
ut a cundis ex probitate diligatur , ex prudentia commendetur , atque ad re- 
gendos fortiter fuaviterque Populos a Natura fimul ac Virtute efformatus vi- 
deatur. Igitur & ifte confilio meo animum, imo & calcaria addidit, editionem 
fufcepit fibi protegendam, Regiam quoque Typographiam lubentiflime ad 
utendum conceflit. Quid plura ? Omnia in admirabilem concordiam conve- 
nere, quo Rerum Jtalicarum Scriptores in unum colle&os tibi, Le&or, denique 
fifterem. Tu meo labore fruere, & fi quid mendofum occurret in hac editione, 
fcias diligentiam illorum , qui eamdem curavere multiplici rerum folicitudine 
diftra&am omnibus accurate emendandis minime fufncere potuifte, fimulque 
memineris neque efle hominis liberaliter educati , imo neque probi, in alienis 
laboribns , eoque minus in beneficiis , id tantum quaerere, quod culpes. 



Digitized by 



Google 



ELENCHUS 

T O M I P R I M I. 



PALATINI SOCII dc Tabula Geographica ad Le&orem. 

^g" •W^ISTORIA MISCELLA ab incerto Au&orc confarcinata comple&ens 
■ ■ Eutropii Hiftoriam Romanam , quam Patdus Diaconus rogatu Adelbergx 
I I Beneventanx Ducis, a Valcntiniani Impcrio, ufque ad tempora Jufti- 
M M niani , deduxit , & LandulOhus Sagax , feu quifquam alius continuavit 
ufque ad annum Chrifti 006« nunc primum exa&a , & caftigata ad 
MSS. Codices Ambrofianx Bibliothecx i additis Notis , & variis Le&ionibus Heth 
rici Canifii. pag. 1. 

LANDULPHI SAGACIS fupramcmorati additamentum ad Hiftoriam Mifcellam 
cx MS. Bibliothecae Ambrofianx nunc primum cditum. pag. 179. 

JORDANIS, fcu JORNANDIS Hiftoria de Getarum, five Gothorum origine , & 
rcbus gcftis a P. Joarme Garetio Monacho Ordinis S. Benedi&i , h Congrcgatione 
S. Mauri edita, & Notis illuftrata. Nunc vcro ad fidcm anciquiffimi Codicis MS. 
BiWiothecae Ambrofianx accuratilfimfc collata , atquc cmcndata cuni & ftudio Jo[e~ 

' phi Antonii Saxii cjufdcm Bibliothecx Praefe&i . pag. 1 87. 

EJUSDEM de Regnorum, & temporum fucceffione juxta exemplar editum ex Mu- 
feo Nicolai Blankardi. pag. 112. 

PROCOPII CiESARIENSIS Hiftoriarum fui temporis de Bcllo Gothico Libri IV. 
ex interpretationc Claudii Maltreti Societatis Jefu Hiftorix Byzantinx inierta. Ac- 
eeffit in hac editione Ugcrtis Grotii explicatio nominum & vcrborum Gothicorum , 
Vandalicorum , & Langobardicorum . pag. 243. 

EXCERPTA EX AGATHI^ Hiftoria Hugove Grotio Interprete. ' pag. 379. 

PAULI VARNEFRIDI Langobardi Diaconi ForojulienfisdeGeftis Langobardorum 
Libri VI. ad MSS. & veterum Codicum fidem editi a Friderico Lindembrcgio Belga . 
Quibus in hac editione additx funt variae Lediones pervetufti Codicis Ambrofiani , 
& altcrius Modocticnfis, nec non Annotationcs Horatii Blanci Roraani. pag.395. 

INDEX rcrum , & nominum . pag. 513. 



8 



! 



> 1 



Digitized by 



Google 



I 



i 



c » 



Digitized by 



Google 



PALATINI SOCII 

ADLECTOREM 

DE TABULA GEOGRAPHICA» 

AMpltffimam Scriptorum Italicz Hiftoriz feriem edituri Le&orum 
commodo confuttum iri non dubitavimus, fi geographicam Italias 
tabulam operi przfigeremus, ut illius ope varios locorum afpe&us, 
montium fitus, fluviorumque curfus, urbes, portus, emporia qua 
olim fede jacerent , quibufve diftarent intervallis cognofcere liceat . £t fane, 
(quz rerum bumanarum conditio, in tanta varietate temporum &fa&orum!) 
Quifnam innurneros tot gentium exercitus per univerfam Italiam hac illac 
belltcO furore difcurrentes mente profequi, aut quis nobiliffimas urbes immani 
Barbarorum fzvitia deletas in arena inveftigare potuerit , cum vix nomina 
fuperfint, nifi Geographia duce, veterumque monumentorum indiciis regio- 
nem exploraverit ? Quinimmo & (i nota fatis regio fuerit, nonne commcdum 
a geographicis tabulis Hiftorias legentibus accedet ? Altius enim hzc rocmo 
riz infident , quia velut in rem przientem contemplari , atque oculis percur» 
rere poflumus loca omnia, in quibus vel przlia conierra, vel habita iiativa , & 
cztera id genus, notantes, quo flumine hoftiles olim acies dividerenrur , unde 
irruerint, qua vi&rices baccnatz fint, qu6 vidz fe receperint : hinc cceli cli- 
mata , marium opportunitatem , limitelque regionum cognoicere , montium_» 
obftacula, & fylvarum ambitus , planitiem camporum ,. itinerum difficultates 
ac longitudines facile 4 metiri: quibus luminibus Hiftoria deftitura , obfcura ni- 
mium ac enervis videtur . Hzcautem omnia longo fzpius Hiftoricorum la- 
bore defcripta, nec faris mente percepta , unico ad tabulam oculorum obtutu 
perpetu6 retinemus > quippe, ut diverfo parumper (enfu Horatius ait 
Seguiut irritant dnimos demijfa per auret , 
Quam (jtt* funt oculis fubye&a fdelibut 
Verumenimvero cum optimz artis inventum Hiftoriz cuilibet elucidandz 
conducat, colle&ioni huic noftrz maxime' neceffarium duximus , qudd ab in- 
clinata Imperii Romani fortuna initio fa&o, fcriptcres eos ut plurimum ccm- 
ple&atur , qui miferis iis vixere temporibus , quibus Italia exterarum Natio- 
num armis undequaque petita, & domefticis agitata diffidiis, non opes tan- 
tum & libertatem, fed ipfas etiam fcientias atque artes amiferat. Hinc faclum 
eft ut rudiori plerumque ftylo Hiftorici noftri res nobis tradiderint, ac minus 
accurata locorum Jtfcriptione j quamobrem demifti quandoque de nubibus 
exercitus videantur , niuex neceflario Geographiz curiu eorum narratio fup- 
plementum accipiat . Aliquando ver6 cum remotiores ab ztate fua res in me- 
moriam revocent, novifque fimul ac veteribus locorum & provinciarum no- 
minibus utantur,ea oboritur confufio, quam fola Geographiz manududio fu- 
ftulerit, eaque deftitutis difficillimum fit in ipfa Itaiia noftra , velut in laby- 
rintho, enormiter non errare , accedente, potiffimum vario illius afpe&u; nam 
fi alia ufquam regio vel temporum vel fortunz frequentes pafla eft injurias, 
ftoftra hzc felix olim, inde infeliciffima , innumeras dolet etiam nunc a do- 
meftico furore, ac hoftium armis illatas, quarum vi, ne lapis quidem unus loco 
fuo non motus, ftratis ubique nobiliffimis urbibus , novifque aliis vel opportu- 
nitate locorum, vel exercituum commodo , vel ipfa demum ambitione Princi- 
pum, & fadioforum hominum potentia fuadente, non femel excitatis , multis 
etiam, quz opibus olim & civium numero florebant, excufTo decore, ad igno- 
bilium pagorum cenfum reda&is, rionriullis contra de humiiiori fortuna ad in- 

g 2 iignem 



Digitized by 



fjgnem amplitudinem & dignitatem elevatis manificentii Priacipum , At nor 
rar6 incolarum induftria\ 

Haec varia pluribus in locis pro ratione temporum Italiae facies j at major 
etiam varietas nobis apparet ex mutato in univerfura antiquorum nominurru 
ufu : vitiata quippe ob barbararum gentium confuetudinem latini (ermonis pu- 
ritate, efFerri primum feptemtrionali diale&o nativas noftrorum voces, indo 
faevius decurtari, & corrumpi cceperunt, Graecorum etiam frequentii in Exar* 
chatum Ravennae non exiguam verborum copiam mferente, ne quid de Gra> 
cis urbibus in Italia noftra dicamus , atque iis maxime regionibus , quae nunc 
integrum ferme Neapolitanum regnum conftituunt , quibus de cauiis tpGu 
etiam Italorum lingua in alteram eara degeneravit, quam ufu retinemus> lite- 
ratorum hominum cura faecuto potiflimum XV. expolitam, qua urbibus & lo> 
cis diverfa penitus a primis illis Latinorum indita (enfim (unt nomioa , ut ex 
unico fono , nonnili per divinationem , eorum etymologiam aflequi liceat, 
quod quanti fit in perlegendis hiftoriis incommodi quifque facile animad- 
vertet . 

His accedit quod aliam etiam ab ipfa natura Italia noftra mutationem ac- 
cepit : varius enim a primaevo illo nunc maris ambitus, quafi everfo Romano» 
rum lmperio, fugerit infelicia litora ferro flammilque vaftata;unde veterum.» 
fiavalia, portufque aratro nunc fulcari, & fegete flavefcere urbes plurimas, & 
villarum rudera, quas pelagus olim allucbat latiffimo intervallo diftantes afpi- 
cimus. 

Ad haec omnia incommoda tollenda triplicem Italiae afpedum exhibendum 
nobis propofuimus, quodammodo per varias ipfius aetates;(namarduum nlmis 
fuerit in una tantum tabula veterem novamque formara delineare), atque ita 
diftinximus, ut prima tabula fenefcentis Imperii Romani aevo refpondeat, un- 
<le Muratorius nofter colle&ioni fuae initium fecerat $ altera medio, ut ajunt, 
aevo, nempe Langobardico regno; poftrema reftauratae lub Imperatoribus, at< 
que Italis aliis Principibus Italorum fortunae : iis verd inter (e collatis, non fine 
voluptate lineamenta materni vultus vel regio faftu confpicui , vel fervili condt- 
tione pallentis cognofcemus. En tibi primam , in qua Italiam antiquam de- 
icripfimus, cujus ufus perlegendis prtmis hifce tomis aptior : alias Deo juvante 
fuo loco dabimus, fed quae fuerit in iis conftruendis ratio noftra , prius accipe ; 
fuperfluum enim fortafle videbitur, qu6d cum jamdiu viri doutiiTimi regioni 
huic defcribendae, Iongaevae peregrinationis obfervatione, ac multiplicis le£tionis 
apparatu non inutilem operam Iocaverint,nos novam ex integro tabulam adornare 
maluerimus,quamunamexjameditisrecudere. Verum labori huic fane ncnexi- 
guo parcendum minime' duximusobdefiderium coramodi tui$ fatis namque com» 
pertum eft, hominesaccuratiflimos,etfi totis viribus in exa£tam defcriptionem re» 
gionis hujus incubuerint,pluresnihilominusinerrores incidrfle, adeout (i exerci- 
tum, exempli gratia, pari cumHiftoria greiTu varia per itinera in tabulis pro- 
fequi velis , non (emel ambigas , & immotus haereas , neicius qu6 vertas 
obtutum, urbem fcilicet, vel alterum aliquem locum poft eraenfa Hiftoriae fpa- 
tia fruftra quaerens, quera deinde, vel praetermitTum, vel praepoftere colloca- 
tum comperias. 

Haec & plura graviora etiam incomraoda , quae confulto enumerare praeter» 
mittimus, ne ab aliorum offenfione commendationem noftramaffe&are videa* 
mur, nil mirum in veterum tabulis occurrere, in iis quippe coraponendis, & 
locorum diftanriis aftignandis ea plerumque methodo utebantur, ut non tam 
ex antiquis itinerariis , quam fallaci ut plurimum incolarum opinione fpatiau* 
metirentur , non animad vertentes milliare fpatium poft occupatara a Barbaris 
Italiam non idem femper ubique locorum fuiiTe, fed mod6 longius, mod6 bre> 
vius pro diver(a provinciarum ratione : vias etiam pro variis montiura , flumi- 



num 




num & lylvarum impedimentis 4 re&a iinea decKnare , quz maxima in a(& 
gnandis locorum pourionibus errorum occafio, acquo in eos frequencer addo» 
&i, nonnuiias Icalut partes ardtius auara par erac contrahentes, caeteras prolixiori 
fpatio elongantes, omnia excra ordtnem pofuerunc . Nondum enim ed res ad- 
du£ta fuerac uc cceleftium obfervationum ope, accurata fatis methodo, unicui- 
que loco fub aftronomica polarium altitudinum , & latitudinum regula cer- 
tam fedem definire licerec, atque ica mutuam ipforum diftanciam fecuriori cal- 
culo indagare. Nequeftatim per aftronomicas nafceobfervationesGeographiae 
fetis coofultum 5 quippe cum ab initio longitudines eas ex fola lunarium atque 
fdarium eclypfium infpe&ione arguere liceret, penumbra intercedente, vix 
umquam cercum phafium cempus aftignari poterat , atque hinc determinatas 
menfuraedifficultasoriebatur. Latitudines etiam,quinexa£tecognofcerentur, in* 
ftrumentorum minus apta conftrudio , refra&iones plerumque negle&ae , ae 
(fi dicere fas eft ) obiervatorum non rard impcritia plurimum obftabant. Pott- 
quam verd celeberrimus Cafiniut e* Bononienfi Licaeo Lutetias Parifiorum 4 
Ludovico XIV. Galliarum rege accerfitus ephemerides edidit, fatellitum Jovis 
motus diligentius indicantes, aroplior obfervationibus locus eft fa&us, atquo 
inde facilior corrigendae Geographiae opportunitas acceffit; fiquidem immerfio- 
nes, ac emerfiones fatellitum Jovis, quae uno fere 4 inftanti , nulla praecedento 
vel fubfeqoence penumbra , ac longe frequentius , quam luminarium eclypfes 
contingunt, tollendis erroribus, quos folis lunaeque defe&us admittebant, opti- 
me 1 conducere probatum eft, adnitentibus praefertim do&iflimis AcademiaeSo* 
ciis, quam communi bono fcientiis atque artibus perficiendis munificentia fua* 
Rex inftituerat , eorumque ingenio aptioribus conftrudris inftrumentis , & 
ofcillatoriis machinis, varias jam fyderum altitudines exa&ius metimur, & mi- 
nimz cujufcumque temporis particulae rationem habemus . Datae ulterius per» 
fe£Hori methodo refra&ionum exa&iffimae tabulae, ac per univerfum fere* terra* 
rum orbem delegati funt viri do&iffimi , quorum obfervationibus cum Pari- 
fienfibus comparatis, ed candem ventum eft, ut brevi medii feculi fpatio pluf- 
quam caeteris omnibus praecedentibus Geographia profecerit , eamque magis 
magifque in dies profe&uram dubitandum non fit, ubi par czterorum Princi- 
pum amor in haec ftudia Eruditorum animos excitaret ac foveret labores. 

Nec tanti facienda funt argumenta , quibus /f*acut VoJJius de emendatione 
longitudinum, & Vuliemontmt in eiementis Hiftoriae metbodum hanc imperi- 
verunt, ut nos ab ejus ufu abfterreant : propugnantibus enim OO. Cafinto, &• 
deU fftre in opere obfervationum Phyficarum , & Mathematicarum Pstrtt 
Guye S. T. communem Eruditornm fententiam in fuam traxere, ac omnibus 
jam periuafum eft aftronomicaS obfervationes corrigendaeGeographiae maxime" 
conducere : quiniroroo D. de U/sie , qui veteres Roroanorum menfuras ad 
Geographiam pertinentes cura aftronomrcis obfervationibus locorum diftan- 
tiam determinantibus comparavit, utrafque fibi exa&e 4 refpondere animadver- 
fit , ut fuse probat in difertatione fua inferta in Hiftoria Regiz Academis 
(cientiarum anni MDCCXIV. atque hincetiam Voftii & Vailemontii obje- 
ftiones omnino enervantur. 

Cum igitur ex novis hifce obfervationum argumentis Geographia procul 
dubio emendationem acceperit, Italiam antiquam exhibere volentibus, recen- 
tiorum tabulae nobis eraut antiquioribus przferendae . Prae caeteris verd com- 
mendatas non ignorabamus pofteriores eas , quas publici juris iecerant Chrijlw 
fhorut CelUrtus & D. de U/tie t & ficuti facillimum erat eas iterum recudere,ita 
fatisLe&orum commodo provifum putabamus j fed attencius regionem magna 
ex parte a nobis luftratao» percucrentes in Oellarii tabula, cognovimus virum_* 
caeteroqui diligentiftimum , cV antiquitatis pentia celeberrimum non uno in 
locoa verkate aberrafle, vel id illi fit vitio vertendum , vel quod credere ma- 



h 



lumus, 




lumus , delineatoris , auc calchographi ofcitantiae . Cellarius fiquidem Guve» 
rium plerumque fecutus v ut candide profitetur in praefatione, errores eos ne» 
quaquam vitare potutt in quos ille inciderat ; nam licet Cluverius Italiam unt* 
verlam praefens infpexerit, & litora exadius defcripferit, non eadem diligentft 
mediterraneas regiones peragravit , quippe qui plures prseterierat locos ab Hi- 
ftoricis memoratos , plures alios perperam collocaverat , & veterem millena- 
riam pafTuum men(uram,cum nova non rard confuderat , non fine magno 
Geographiae detrimento . His Guverii mendis graviora etiam (ua Cellarius 
addidit, (ed ne in viros laudatifljmos acerbius infurgere dicamur, paucos folum 
iftius errores notabimus . Pagina 641. primae partis Gcographi* plenioris editac 
Lipfiae anno 1701. tabulam is exhibet , in qua Janua civitas fub XLIV. latitu* 
dinis gradu collocatur , eaque fub gradu praedi&o, & minutis XXV. fueratcol- 
locanda, argumento probatarum obfervationum Cafinii. Oftium etiam Abduae 
fluvii, quo in Larium Lacum influit, ponitur fub latitudine gradus XLV. , & 
m.XLVI. circiter, cum ex obfervatione D.Petit latitudo Trahonae in Valle Tel- 
lina, quae vix uno, vel altero minuto feptentrionem versus a dicto oftio decli- 
nat, fic grad. XLVI. min. X. unde fequitur dicendum univerfam fere Lango- 
bardiae plagam, quae urbe Janua ad meridiem, Trahona ad feptentrionem ter- 
minatur, perperam in praedi&a tabula fuifle collocatam . In eadem tabula gra« 
dusXLIU. latitudinis per mediam urbem Potentiam defcribitur, parte vero IL 
pag. 709. in altera tabula idem gradus latitudinis XLIII. infra urbem praedi- 
&am minutis circiterXV. defignatur jcum autem reliqui latitudinis gradusab 
eo xqualibus hinc inde intervailis diftent , aperte demonitratur loca omnia»», 
vel nimis versus feptentrionem in prima tabula , vel nimis versus meridiem in 
fecunda difpofita fuuTe, ut utramque tabulam cohferenti patebit . Nulla infu- 
per graduum dimenfione locorum longitudinem indicat , neque id per mille» 
nariam pa(fuum menfuram in fcala , ut ajunt, proportionis indicatam fupplet, 
adeout quae fit mutua locorum diftantia ex Occidente in Orientem in Gellarii 
tabulis nuilo modo cognofcere liceat. Praeterea ne a vicinia noftra difcedamus, 
in Trafpadana Gallia Laudern Pompejam a Mediolano fpatio femifle longiori 
quam Ticinum urbem difterminat, fatifque compertum eft uibem illam, cujus 
rudera vifuntur adhuc in loco vernaculd appellato Lodt *vccchto tribus circiter 
noftrae regionis milliaribus Mediolano proximiorem fuiffe, quam TicinurrL». 
Moguntiacum pariter oppidum , quod nunc Modoetiam vocamus , in Occi- 
dentali fluminis Lambri ripa collocavit , & in Orientaii fuerat collocandum-» : 
conftat enim pluribus argumentis antiquitus ibi fuilTe cooftru&um, oppofitam- 
que ripam nullum aedificium, (ed aptiffimum venationi nemus occupavifle, ubi 
poftea Theodolinda Langobardorum Regina Bafilicam in honoremSJoannis 
Baptiftae a fundamentis erexit. 

Cellario exa&ior longefuit O. de L*/sle y qui felici conatu antiquam Italiam 
priftinae formae reftituere tenravit , ac magna ex parte communi eruditorurru 
luffragio praeftitit, fed , ut in abundanti mefle accidere folet, fpicilegium non 
exiguum caeteris reliquit, utcumque Aftronomorum oblervationibus adhibitis, 
maris litora prcecipuafque urbes , ac adjacentia Ioca fatis congrue* difpofuerit, 
adeout ejus tabulam caeteris omnibus accuratiorem pronunciare non dubite- 
mus ; atque ob id etiam nobis facile perluadeamus loca plura urgente neceffi* 
tate omififle ob anguftiam tabuiae, quae cundorum nomina fortafle non admit- 
tebat. i 

Ad evitanda igitur haec vitia novam ex integro tabulam adornare fufcepi- 
mus, & hoc ordine diftribuimus, ut loca omnia, quorum fitus ex cosleftium-» 
obiervationum comparatione nobis innotefcere potuit, certis fedibus coliocare? 
mus ; atque ad id non modicum opis contulerunt eae quae in Hiftoria Acade» 
miaeRegiaeScientiarum Parifienfis continentur, atque aiiaeplures, quarum nobis 



pro 




pro fua humanitace copiam fecic Vir. Clar. D, Eufijchius Manfredus in Bono» 
nienft Ltcaeo publicus Mathefeos Profeflbr, & quas in Appendice geographica 
D. Cajecani FontanaeMunnenfis, acque apud alios probacos Au&ores otfendi- 
mus : caecera ver6 loca, in quibus, vel nullae func habitae obfervationes , auc ad 
nos mtnimd venerunt, hac methodo collocavimus. Indagaco prius milliarium 
numero, qui medius incercederec incer duo loca cerca fede per aftronomicas ob- 
(ervaciones pofica, inqiiirebamus quoc paricer miliiaribus loca incer duo illa cer- 
cae fedis, tum ab ipfis , cura incer fe dittarenc, & mox adhibica parce proporcio» 
nali cuilibec diftantiae refpondenti , fingula in fua fede difponebamus : exempli 
gratia*, fi locus aliquis a praedi&is duobus locis notae fedis , aequali milliarium 
(patio hinc inde diftaret, in fede media defcripfimus $ (i duplo majori roillia- 
rium numero, duplicique diftancia abuooe^nocioribus locis di(Ticum eracquam 
abalcero, proporcionali femper diftancia fignavimus, & (ic decaeceris: ica camen, 
uc in locorum diftribucione, fi duo illa dacae fedis in diverfis Provinciis jacerene, 
diverfz millenarii fpacii raenfurae racionera haberemus, quod eciam praefticimus 
quocies, vel ob monciura afoericaees, vel ob fluviorum fylvarumque impedi- 
menca vias a re&a linea dehe&i cognovimus. Ubi verd loca plura fimui oc- 
curerenc , quorura redia poficio per aftronomicas obfervationes nobis non_* 
innocuiflee, minime difcedendum pucavimus a cabula £>. de L'JsU y quam prae 
caeceris omnibus accuracam probamus, uc jam fupra di&um eft. Hoc autera 
nobis maxime" faciendum fuit in defcribendis Erutiis, Calakria, Afulia % & Lu~ 
(ania' y deficientibus enim recentiorum obfervationibus , vel ad noftram noti- 
tiam nondum perdu&is, vix aliquid habuimus, quod ad eam Italiae partem il- 
luftrandam conducerec. 

Monitum eciam Le&orem volumus , nos quoque millenariae menfurae fca- 
lam, uc ajunt, proporcionis nullam dare, cum quia ex fola graduum dimenfione 
locorum diftancias facile unicuique fic , faltera proxime* cognofcere, tum etiara 
tjuia inutilis plerumque foret, nam , uc fupra innuimus , milliare (patium non 
idem ubique in cun&is Italiae partibus, fed modd longius, modo brevius pro di- 
verfa Provinciarum racione, cum denique, qudd in cabula, coeleftium obferva- 
tionuro ope pociflimum adornaca , qualem damus, determinandum prius forec 
quoc cujufque regionis mitliaria unicuique gradui refpondeant , hoc autem ad- 
huc incertum eft . Laudatus D. de Ulsle in praecitata diflertatione unicuiquo 
latitudinis gradui feptuagintaquinque antiquorum milliaria refpondere pluribus 
experientiis fibi compertum aflerit, quod & nos variis argumentis permoti non 
multum a verd aberrare credimus. D. Picard ex Regia Parifienfi Scientiarum_» 
Societate in tra&atu de Terra mcnfmattone experimentum refert ejuldem Socie- 
catis ad indagandum fpatium fuperficiei cerrae reipondens uno gradui rpaximt 
circuli cceleftis,ex quo emerfic unicuique gradui praedi&i circuli refpondero 
57060. menfuras, quas Galli Toifes vocanc , feu Leucas mediocres Gallicas vi- 
gintiquinque, quibus cum hodiernis Florentinorum railliaribus comparatis, uno 
ex praedi&is gradibus milliaria LXIII.f, Cribuic. Nos certioris aliquid circa haec 
propediem exptorare pofle confidimus , cum ab(oluta fuerit univerfae Me- 
diolanenfis Provinciae chorographica defcriptio , quam Praetoriana tabula" , juflii 
AUGUSTISSIMIC/ESARIS Illuftriflimus D. vincentius demiro Patri- 
tius Surrentinus Regiam Regens Cancellariam , & Cenfor Maximus , dum_* 
haec fcribimus pene* abfolvic, ea diligentia , uc vecerum arcem canci operis brevi* 
tate ac certa methodo fuperaveric. Cx hac ecenim nova , & accuratiflima re- 
gionis noftrae menfura illud etiam Eruditis commodum comparabimus, obfer- 
vantes iterum quale cerreftris fuperficiei fpactum unicuique Coeli gradui refpon- 
deat, & milliarium noftrorum convenientem quantitatem dcfiniemus, notantes 
etiam, quae fit inter haec & veterum Romanorum milliaria praecifa proportioj 
cum enim cceleftibus obfervationibus facile cognofcamus quot gradibus , vel 

h 2 minu- 



Digitized by 



mmutis duo loca , vel in longitudinem , vel in Iatitudinem inter fe difcrepent, 
nbt accurata terreltris dittantia nobis pariter comperta fit, ac nocum quot anr> 
quis milliaribus eadem Romani fejunxerint, hxc omnia clare* patebunt. Sed de 
his fafius fortalse 4 alibi, cum prxdicbe deicriptionis opportunitate , Mediolanen* 
Its Provinciae tabulam dabimus , in qua prseter alia loca , regias Langobardo» 
ram Regum, atque Imperatorum Villas, Monafteria, caeteraque ad Htftoriam 
medii asvi fpe&antia collocabimus, & quidem exa&iilime^ videlicet polt accurar 
tam univerias Provincia; dimenfionem. 

Sed ha&enus dida de graduum dimenfione fufficiant , quoufque propriis 
experiraentis obfervationes etiam noftras proferre liceat , idque in compooea* 
dis aliis tabulis pro viribus curaturoseuepromittimus,& adeamdemoperam 
in fua quofque regione capefiendam Itak» omnes Geographias ttudiofos invi- 
tamus, im6 fic enixe* ro^amus , gratiam profedo maximam pro collatis obfer- 
vationibus, & alio quovis operae noftrae aajumento nominatim habituri. Stqmd 
▼er6 in prifenti rabula praeterraifliira^vel incongrud collocatum invenerint, aut 



meris awolutam iterum recuderc , ac fequentes alteras exa&iores cc 
publico darepoffimus. Vale. 






Digitized by 



Digitized by 



Google 



HISTORIA 

MISCELLA 

AB INCERTO AUCTORE CONSARCINATA, 

COMPLECTENS 

EUTROPII 

HISTORIAM ROMANAM. _ 

Qpam PAULUS DIACONUS multis additis , rogatu Adelbergae 
Beneventaoae Ducis , k Valentiniani Imperio ufque ad tempora 
Jufiiniani deduxit, & Landulphus Sagax, feu quifauam alius 
continuavit ufque ad Annum Cnrifti DCCCVI. 

NUNC PRIMUM 

Exa£ta & caftigata ad MSS Codices 

AMBROSIAN^ BIBLIOTHECiE, 

Additis Notis, & variis Le&ionibus 

HENRICI CANISIIx 



Digitized by 



Google 



Digitized by 



Google 



IN HISTORIAM MISCELLAM. 
P F A T I 0 

LUDOVICI ANTONII 

MURATORIL 

PRimum locum in Colle<Slione noftra dare mihi placuit Hiftoriae, quae vulgo 
Mifcclla dicitur . Quum enim confilium meum fuerit eos aggregare Scripto- 
re$, qui ab anno ferme quingentefimo poft Chriftum natum ItalicamHifto- 
riam funt perfequuti , Scriptor hic vinis cft viam reliquis , ut ica dicam , 
fternere pofle , quando ufque ab Urbe condita res geftas in Italia enarrare 
pergit, eafquead finem ufque Seculi Aerae Chriftianae O&avi deducit. ita Ledtores 
conjun&a habebunt cum veteri Romanorum Hiftoria fubfequentiuni Seculorum ge- 
fta , eaque ab antiquo Scriptore colle&a , quo & rerum feries ordinatior evadet , uno 
nempe narrationis filo comprehenfa , & a vetuftis temporibus ad recentiora facilior, 
atque amoenior fiet legentium progreflio. Mifcellam autem Hiftoriam ideo appellarunt 
Eruditi , quod decerpta fit e variis Audtoribus , mixtis eorum narrationibus in unum 
corpus. Scd quis iftius Mifcellae Au&or fuit i Voflium audiamus Lib. 2. Cap. 30. de 
Hiftor. Latin. Primi , inquit ille , undecim Libri iidem funt , ac decem Libri Liaropii> 
nifi quod aliqna fubinde de fuo addat Paullus (nempe Diaconus) quod ab eo jujfu failum 
efl Adelberfae , five Adhiibcrgae Benevemi Duftrice , cui maritus erat Arichis , pater De» 
fxderius ultimus Langobardorum Rex . Exinde Eutropium continuat Paullus y cujus funt quin- 
que Libri fequentes . Ceteri , nempe feptimus decimus , & qui confequuntur , a Landulpho 
Sagacc additi fim , in primis ex Theophane , five Anajlafio Bibliothecario, qiiiThcophanem 
vertit . Paria Caveus habet. Dupinius vero in Biblioth. Au&or. Eccleliaftic. Tom. 6. 
de Paulo Diacono agens , haec fcribit : Ei quoque , fed perperam , tribuitur compendium 
Hifioriae Romanae deduttaecpluribus Scriptoribus ; quamvis enim is additioncm feicrit ad 
Breviarium Hiftariae Romanac ab Eutropio cmpofitum , AuElor tamen non efi hujus Collc- 
ttionis , quae potius Anailafiafium Bibliothecariran auftorem habuit . Contra magnus An- 
nalium parens Baronius ad ann. 719. citat Amtales Graecorum^ Au6loreTheophane , qui 
Graece Jcripfit Hifioriam illam , quae infcribitur Mifcella , £> fub titulo Pauli Diaconi errore 
circumfertur . 

Verum cautius , aut accuratius procedendnm erat tantis Viris in inveftigando Au- 
ftore Mifcellae. Primo fiquidem a veritate longe abiit Baronius , aui Mijcellam inte- 
gram Theophani tribuit . Eum quidem ab hujufmodi opinione abfolvere nititur Vot 
lius, inquiens, ipfum Baronium poft Frontonem Ducaeum non hoc de tota Hiftoria 
Mifcella Theophani , vel Anaftafio tribuenda fenfifle , fed de poftremis dumtaxat Lu 
bris. Sed aperta funt Baronii verba ad annum 719. , quae fupra citavimus . Exftat 
autem Theophanis Chronographia Graeca , ac ejus verfio , fimulque Hiftoria Eccle- 
fiaftica e Graeco per Anaftafium converfa : & luce meridiana clarius elucet , Mifcel- 
lam in poftremis quidem potiflimum Libris ex eodem Theophane , atque Anaftafio 
coaluifle , fimul vero fuperiores Libros aliunde fuifle confarcinatos . Quod vero Du- 
pinius ejufce Colle&ionis AucSiorem potius arbitretur Anafiafium , id auoque fine ta- 
bulis affirmatum video. Nam ut ut ex Hiftoria, quam de Graeco in Latinum vertic 
Anaftalius , pofteriores Mifcellae Libri fint , & plerumque de verbo ad verbum dedu* 
6li : attamen Scriptorem neminem vetuftum , nullumque Codicem habemus teftan- 
tem , Anaftafii Bibliothecarii ftudio Mifcellam Hiftoriam deberi . Sed numquid diccq* 
dus ejufdem Audtor Paulus Diaconus, quod fenfere non pauci ? Ne hoc quidem , u 
de integro Opere fit fermo , fuftineri poteft . Perducitur enim Hiftoria illa ad annum 
ufque 813. nempe ad annum I. Leonis Armeni Imperatoris , non autem ad 806. ut 
Canifius fcripfit, minime animadvertens, feptem annis Aeram Dionyfianamab Alexan- 
drina , qua ufus eft Theophanes , difcordare. At Paulus Diaconus circiter annum 
Ch. 799. e vivis excelfifle creditur , ac proinde recentiori Audori tribuendam cfle 
intelligimus Mifiellac ftru&uram . Accedit , cuod a Libro XVII. ad XXIV. omnia 
fere defumta funt ex translatione Graecae Hiftoriae , quae extra omntm dubitatio- 
nem ab Anaftafio Bibliothecario conciunata eft , hoc eft ab Au&ore , qui poft mor- 
tem Pauli Diaconi ultra fefquifeculum vixit, & fcripfit . Quei ergo totius MifcelJae 
confarcinationem Paulo tribuas? Parum dixi. Etin iis Libris, qui Eruditorum con- 

t J fenfu 



Digitized by 



fenfu parentem habuifle Paulum creduntur , nempe XII. & lcqucntibus , uti ex col- 
latione didici , multa occurrunt cx laudata verfione Anaftafii dcfumta . Ergo ne illa 

2uidem portio Mifccllae , quam Eruditi Appcndicem ad Eutropium appellant , & Paulo 
Macono infcribunt , ejus nomini , & curae attribuenda videtur . 
Inter hafce difficultates opinionem , quae mihi magis probatur , Eruditi accipiant . 
Statuendum primo eft , negari nequaquara pofle, qyin Paulus Warnefridi t - five Dia- 
conus , nonnulla additamenta ad Breviarium Eutropii contukrit . Hac de re dubitarc 
qos vix finit Leo MarficanusEpifcopusOftienfis, Scriptor plane antiquus , acque Eru- 
ditus . Ita vero fcribit ille Lib. I. Cap> 15* Chron. Cafin. de Paulo Diacono agens: 
Ejufdem Addpergax (qv&m filiam Defiderii Regis fupra appellaverat) rqgatu in lrtiftoria 
Romana , quam Eutropius breviter campofucrat # plurima hinc inde de H&oriis Ecclcfiafti- 
cis addidit . Ad ultimum vero duos libcllos a tempore Juliani Apoftatac , in quem ipfam Hi- 
ftoriam Eutropius terminaverat , ufquc ad tcmpora primi Juftiniani Imperatoris eidcm an- 
nexuit . Secundo quum & in iikiem Libris , quos Eutropio Paulus adjeciffe de fuo 
penu dicitur , occurrant nonnullae laciniae ex Anaftafiana verfione defumtae , certum 
mihi videtur , Mifcellam hanc Hiftoriam compa&am fuifle non a Paulo Diacono , non 
ab Anaftafio Bibliothecario , fed quidem ab aliquo , vetuftiflimo^faae , pofteriore ta- 
men Scriptore , qui & Eutropii , & Pauli , & Anaftafii laboribus , aliilque antiquis 
Libris defloratis compagem totius Mifcellac perfecerit. Imo, liceat mihi dicere, miror, 
cur nondum Eruditi animadverterint a Libris , quos Eutropio Paulus addidit , ni- 
mium difcedere vulgatos Mifcellae Libros. Habeo Eutropii Breviarium integritati fuac 
reftitutum ter Eliam Vtnctum , atque editum Amftelodami anno 1625. una cum aliis 
Romanae Hiftoriae Breviatoribus . Ibi poft decem Eutropii Libros , a quibus abfunt 
multa > quae contra in Mifcella leguntur , fequitur Pauli Diacom de geftis Butmanorum 
ad Eutropii Hiftoriam additus Libcr XI. Procedit autcm Paulus ufque ad Librum 
XVII. quem ita concludit. Qyia vero rcftant adhuc , quae de Jnftiniani Augufti filicitatc 
dicantur , in fequenti , Deo praefule , Ubelh pramcnda funt . Liber XVIII. fubfeauens 
narratione ad Leonem ufque Ifauricum partingit i fed nihil adfert , quod in Hiftoria 
Langobardica non occurrat huc illuc fparfum , ut dubitari poflit , utrum Paulus haec 
a fe fcripta in Hiftoriam quoque Langobardicam intulerit , an alius quifquam ex \l> 
linc decerptis Librum XvIII. Mifcellae confecerit . Attamcn quum m antiquiflimo 
Codice MS. Bibliothecae Ambrofianae in fine Libri XVII. legantur verba , quae an* 
tea retuli , indicantia nempe Librum fubfequucurum , quamquam is in eodem Co- 
dice defideretur , conjici poteft a Paulo compofitus , ifque efle , qui a Vineto eft cdu 
rus , quem poftea aut ipfe Paulus , aut quifquam alius per frufta divifum in Lango- 
bardorum Hiftoria rurfus exhibuerit. Itaque in editione Vineti continetur germana f 
ac primigenia Pauli Appcndix ad Eutropium , quam fublnde Mifcellac Au&or aliis ad- 
ditis pinguiorcm effecit. Ac proinde maxima diverfitas ,/juae inter Appendicis Paulir 
nae editionem a Vineto procuratam , Sc Mifccllac Libros ab Eruditis raulo Diacono 
infcriptos , intercedit , jam tamdem evincit , ne ullam quidem Milcellae ejufdem por- 
tionem uni Paulo Diacono pofle tribui . Ad hujus etiam rei certiorem indaginem 
confulendum curavi laudatum Codicem Ambrofianum per do&ilfimum Saxium Bi- 
bliothecae Praefe&um, qui ad me fcripfit, cum Vineti editione quidem , non autem 
cum editis Mifcellae Libris concordare ibi Additamenta ad Eutropium , Librumque XI. 
ita incipere : Arrno ab Urbc condita Millefimo ccntefimo ottavo decimo ( Vinctus habet 
MCXIX. ) Vakntinianus triccfimus ottavui e Parmonia Cibalenfi editus &c. 

Poftremo itaque loco tamquam verofimilius ftatuendum puto , Mifcellam Hiftoriam 9 
aliquo curante , poft Anaftafii Bibliothccarii tempora ex diverfis Au&oribus coaluif. 
le, nempe ex Eutropii, Flori, Suetonii, Vi&oris , Eufebii, Rufiui, Orofii, Jordanis, 
aliorumque Libris , ac potiflimum ex Hiftoria Ecclefiaftica , quam e Graeco conver- 
£am ad pofteros emifit fupralaudatus Anaftafius . Colledtorem autem iftum fuifle 
Landulpbwn cognomento Sagacem , funt qui fcribant , alicujus fortaife MSti Codicis 
audfcoritate freti . Ciacconius contra in Vitis Romanorum Pontificum Au&orem 
Mifcellac vocat Paulum , vcl potius Johannem Diaconum . Sed quicumque is fuerit , fivc 
Landulphus Sagax , five Jobanncs biaconus, nihil de hujufmodi Au&ore diccndum re- 
ftat , quum praeter nudurq iliius nomen nil aliud de ipfo veterum monumenta nobis 
reli^uerint . Id folum monere juvat , temporibus fupra memorati Anaftafii , hoc eft 
circiter ann/875, floruifle Johannem Ecclcfiac Romanae Diaconum , inter Scriptores Ec- 
clefiafticos receofitum j cujus ftudio habemus S. Gregorii Magni Vitam IV. Libris 
comprehenfam , ac faepe regufam . Is potuit efle Auttor Mifcellae ; fed num fuerit , 
incertum pqto , Ac proinde meliori fbrtafle confilio utemur in pofterum , fi quum 
occafio f$ tulerit adhibendae hujus Hiftoriae , praetermiflb nomine , tantummodo 
Auttorem Mifcellae citabimus . Ambrofiana Bibliotheca , ut fupra innuimus , MStum 
Codicem membranaceum poflidet , magoi &ne faciendum, ut potc, quij ni mea me 

conje» 



Digitized by 



conje&ura fallit , antc o&ingentos annos , aut faltem feptingcntos , fcriptus fuiffe vi- 
dctur , minutis ac rotundis characteribus . Ibi primo occurrit Hiftoria Antfonm Au- 
dorc Beda Prcsbytero ; tum Dittis Cretenfis de bello Trcjano, abfque Epiftola illa ad 
Rufinum , quac in editis habctur . Dcindc fequitur Hiftoriae Romanac Libcr pri- 
mus . Primus in Italia , ut qmbufdam tlacct , rcgnavit Janus &c. Hacc ad Eutropium 
minime ibi nominatum fpeitant. Submde anne&untur Libri a Paulo Diacono additi , 
& a MifceUae tcxtu divcrfi , ipfius ctiam Pauli nominc omiflb . Porro cx his conjun- 
dis conficiuntur Libri XVI, defincntcs in mortem Juftini I. Augufti, poft quem Pau- 
lus (c loquuturum pollicctur de Imperio Juftiniard L Augufti ; lcd hic Libcr ibi defi- 
dcratur • Poft hacc cjufdem Pauli tUftoria Lan^obardorum Icgitur , dcfincns in Cap. 
LV. Lib. VI. tum Incipit Prologus Hiftoriae Gothorum^ fcd tacito Jvrdams, fivc Jornath 
dis nomine, quod tamen recenti manu Puricellius Vir CI. addidit . In finc habcntur 
praetcr fi&as Senecae Epiftotas ad Paulum Apoftolum Gcfta Apollonii Tyrii> Roma^ 
ncnfibus fabulis accenfenda. Hae autem non eadcm manu, ac luperiora, atquc adeo 
minus antiqua , fcripta fuerupt . 

Cetcrum mifccUae Hiftoriae dignitatcm , atque utilitatem nihil attinet phiribus com- 
mcndarc . Habet ibi Eruditorum Refpublica univerfalis Hiftoriac , & Romanae ia 
primis , atque Italicae continuatam (ericm , collecfcaque in unum, quac cx aliis Air 
tlonbus cum labore , & fruftra interdum, petantur . Neque enim ideo parvi facien- 
da eft Coiierfio ifta , quod Au&orem habeat a iiorcnte Komanorum Rcpublica rc- 
motum nimis . Nam & vetuftiflimus eft ipfe confarcinator , ijfque tcmporibus fcri- 
pfit , quibus complurcs Hiftoriae fupererant , quarum irreparabilcm intcritum nos fe- 
rius nati inani querela dolemus. Excidere profe&o tot Livii , Taciti , Trogi Pompcji, 
aliorumquc Chronographorum Libri ; at fortafTe non exciderant omnes , quum ad 
Alifcellam concinnandam Scriptor ifte fe contulit . Sicubi crgo nos deficiunt egrcgia. 
vcterum monumenta , ad illos confugere juvat , qui quamquam nonnujlis poft Secu- 
lis floruerc , veterum tamen Libros felicius quam nos tercre manibus potuerunt . Ita- 

2ue Mifcellae quoque fuus honor futurus eft , eamquc , ubi vetuftiores Hiftoriac auc 
lent , aut intcr fc di/Tentiunt , advocarc teftem , atque illius ope uti , erit eruditi 
fimulquc prudentis Critici . Edita autem haec Hiftoria fuit Parifiis anno 1531. tura 
Bafilcae anno 1569. Prodiit deinde Ingolftadii Henrici Canifii cura cum variantibus 
le&ipnibus anno 1603. , & cum emcndationibus , & notis Jani Gruteri Hanoviae 
anno 161 1. Illata quoquc cftinTomum XIII. Bibliothecae Patruan Lugduncnfis anno 



LEcra 



Digitized by 



LECTORI MONITUM 

QUanta fint Hiftaria buic % quam Afifcellam appellaoere^ decurfu temporum fuperaddita nunquanu 
melius didicimus , quam cum paranda fuit nova iflbac editio : qumque ncs enim Codices perga- 
menos antiqua nota in refertijfftma Bibliotbeca Ambrofiana fervatos ad manus babmmus , om- 
nefque diligenter perluftratos , uno ferme contextu exaratos invenimus, quin tmmenfam illam^ 
rerum feriem e Gracis poti(Jimum Au£ioribus decerptam contineant , qua in editis ut plurimum occurrit . 
Ea de caufa collationi noftra vetufticrem felegimus probatiflimum Codicem a Doftifs, Muratorio in Prafa- 
tione ad banc Hiftoriam laudatum 9 & Eruditorum gratiam imre credidimus , integram illius leftionem-* 
exbibentes , ut uno ferme i£lu oculi lettor dignofceret quidquid fubfequentibus temporibus Mtfcella buic 
accejferit. Id vero ita ordinavimus y ut quod in noflro Codice legitur 9 antiquo , ut vocant, communi cbara- 
ftere > rcliqua Italico* vutgo corfivo imprimerentur. Si quid autem in editis omijfum eft, & tn noflro lege- 
batttr, id omne adjefiis in calce cujufcumque pagella Notis una cum variis Leftionibus* ubique inferuimus. 
Atque ita fattum efl ut integer AmbrofCodex editus fit continuata per notas noftras 9 & anttquam ckarafte- 
rum forrnam illius lcttione . Quoniam vero in altero ex Codicibus Ambrofianis reperimus partem eam qua 
Landulpho Sagaci tribuitur 9 atque omnino diverfam ab impreffa obfervavimus 9 ideo ad calcem Hiftoria 
(bre placuit ^ ne lettores longo notarum numero fatigarentur . Hoc minime filentio pratereundum Landul- 
pbum Sagacem , vel quemquam alium in bujufmodi additamento nibil aliud egifie , quam Pauli Diaconi 
Hiftoriam compendiario repetere , illius ut plurimnm verbis. Demum ne quid ad complementum decffet* 
fpecimen cbara£lcrttm memorati Codicis Ambrofiani are incidi curavimus , ut illius antiquitatem facill 
quifque dignofcere valeat . , i 

Litera initiales, qua notas antecedunt boc ordine diftribut# funt 9 ut litera A. Codicem Ambrofianwn 
defignet, B. Bongarfii Bodryai varias Lefiiones. H, Hersfeldenfe MS. a Camfio editum , cujus prefa- 
tiunculam in fuas varias Leftiones hic defcribimus. 

Varias Le<5liones in Mifcellam notavit Cl. Jacobus Bongarfius Bodryeus ex MS.PauloDiacono, 
item ex MS. Pithoei, & aliorum . Qjias varias Le&iones nafti fumus. Et quia etiam Piuli Diaco- 
ni membranas MS. Monafterii Hersfeldenfis habui, ideo illas etiam contuli. Ut autem quis videre 
poflir, quid ultimus au&or Mifcellse addiderit , ideo notamus in variis Leftionibus quomodo dif- 
ferat Eutropius, 8c Paulus Diaconus, & noftra Mifcella: & hoc potiffimum quoufque finit Eutro- 
pius . Nam caeteri Libri Pauli Diaconi quibus Eutropium continuat , ibique funt obvii . Nanu 
Paulus Diaconus primus eft , qui Hiftoriam Mifcellam collegit , & Eutropium poene defcripfit , 
additis fubindc quibufdam ex aliis audkoribus, deinde Landulphus Sagax auxit. 
MS. Hirsfeld. de P. Diacono haec habet : 

Hic Paulus Monacbus erat montis Cafjini Ordinis S. Benedi£li 9 qui etiam contexuit vitam S. Gregvru 
Pa?#i ut idem dicit in libro de Longobard. compofuit etiam idem bymnum ut queant laxis, & quadam 
alia non inutilia . 



Digitized by 



I 




{ 

I 

'i 



Digitized by 



- Towl. ad Monitum Hut.Mucellcc antc paej*l' 

SPECIMEN CHARACTERVM HiSTORIAE 

MISCEHAE 

eoc Q>dice<Ambmsiano petyam-eno <$y litcnn 

fLja>v<^> tntrait* w <Jutt>u/^ J*Ucec. rejn<Mu* 
Mtuf. T7cmcfc S^cumu/- iouC fLtiMn ^rm^i 
enf. mciutWTrr que epctt nomme axumt* Jicr^e/?: 
Jtuvuf rutnr ^ kcxenuf ceKnunzur* tn/int{> ; . vufcig* Xuv 

jpout *k uthe ? ^Htc faxurnu/* <juia vntrait* (*rucr ^atet^ 
*tvum dj>feilxr*zfc JfQr ^em dfjuc rvdiefpopulof dcmoC 
edi/tca^. rerraT tncoUrC. pf*nTAiic utrteaf deetur. Arcjj f>um*ntf 
morttj utuerc-^cu^Anrea (emifen g^nAtu c^nrumoclo ajtmenrvf 
utr£ f u/tenmm^ Cr *ur mfyeluncif *ur froncbbj- tur^utnT ^ . conctyc 
Tdf cfifolif 1jAhtv*refrf< Ipfe 4 r \Am Ctf numinof xereof prtm 9 tn/Krutr ; 
, - *jut£; menn/. a& tnckct&tL ^rufkc* mxxixxv-uAtnf U &pf>eU*vufeft; 
f *A f)unc ptcureACtuf-* <Je<juo ftkulofer dtcvu . <juoc/ cVcjuaJ^ moff 
(xih& m*.^ Cvrce notntne o^ eorUfepciT' nVnvC-e mM^fui nommw' 
fomuxi^; fo/£ (?unc et^/tttuf /AunuT <jui/uit fArer Uvnt. c «u 
tco ftra^a. . crechx iaxitx^f \\tv cr-».Crtpp enffej 





Jr*i 

cer^-vintn^conflixiTj^ uily aJ utc\ncum^ pcnc cofupjxf-^r^r ct>nl* <juttm 
ti clete ^nnof retpi^ucr^t tntTfictr; unuXT ur^lt^^ret putltcer uir^ reJu%4*j» 
0. uia u re/luH' oMntc cjuf J^atftvnvdm aujWH fe(tctt^ T c Ji* W^m&^ucnrv 

J<T jTfule It&eik^p ind*fut 



Digitized by 




H I S T O R I A. 

C U I 

PAULUS AQUILEGIENSIS 
DIACONUS 

ADDIDIT 

ROGATU ALDEBERG^ (i) BENEVENTAN/E DUCIS, DEINDE IDEM PAULUS EX 
DIVERSIS AUCTORIBUS COLLIGENS A' VALENTINIANI IMPERIO , USQUE 
AD TEMPORA JUSTINIANI PERDUXIT : QJJEM LANDULPHUS SAGAX 
SEQUUTUS , PLURA ET IPSE EX DIVERSIS AUCTORIBUS COL- 
LIGENS IN EADEM HISTORIA ADDIDIT, ET PERDUXIT 
USOJUE AD IMPERIUM LEONIS , IDEST ANNUM 
DOMINIGE INCARN ATION IS DCCCVI. 
INDICTIONE VII. 

INCIPIT LIBER PRIMUS 



Rimus in Italia, 
ut quibufdanu 
placet , regna- 
vit Janus, dein- 
de Saturnus » 
Jovem filium e 
Grsecia fugiens 
in civitatenu, 
quae ex ejusno- 
mine Saturnia^ 
didla eft, latuiu 
cujus ruiiue ha- 
ftenus cernun- 
tur in finibus Tufcise hami procul ab Urbe^. 
Hic Saturnus, quia in Italia latuit, ab ejus late- 
bra Latium appellata eft . Ipfe etenim adhuc 
mdes populos domos «dificare f terras incole- 
ft p plantare vineas docuit, atque humanis mo- 
Tont. /• 

(i) Codcx Ambrofianm ita infcribitur : Eutrcfii Brevut 
* * Hijfaria Rontan* . 

{*) AUta AilMbirp*. 




ribus vivere, cbm antea femiferi glandium tan* 
tummodo alimentis vitam fuftentarent , aut in 
fpeluncis, aut frondibus , virgultifque contex- 
txs cafulis habitarent . Ipfe etiam eis nummos 
greos primus inftituit . Pro quibus meritis ab 
incolarum ( j ) ruftica multitudine deus appel- 
latus eft . Poft hunc Picus (a) ejus filius., de 
quo febulosfe dicitur , qubd a quadam famo* 
mfima maga, Circe nomine , ob contemptunu 
ejus amorem in avem fui nominis fit mutatus • 
Poft hunc ejus filius Faunus, qui fuit pater La- 
tini , cujus mater Carmentis Nicoftrata credi* 
tur Latinas literas reperifle . Qpibus regnanti- 
bus centum quinquaginta anni referuntur evo- 
luti. Regnante tamen Latino, quiLatinam lin- 
B guam correxit , & Latinos de fuo nomine ap- 
pellavit , Troja k Graecis capta eft , cbm apud 
Hebncos Labdon tertium fut principatus aa- 

A num 

( 1 ) In A. & H. feg. ab indoeiliy & rufl. B. *h mdccUi inr. 
(4) H*c vcrba ufque ad illa. Pofl bunc ejus fiitus Fatmuu 
dkfunt ia M. & P«Uo Diacono HeafcU. 



Digitized by 



2 HISTORIiE 

num ageret, & apud Affiyrios Teutanes , ( $) A 
apud ^fSgyptios Thoos (6) regnaret , expletis 
a mundi principio annis quatuor millibus , & 
decem & novera , a diluvio mille feptingentis 
feptuaginta feptem , (7) a nativitate Abrah» 
(8) tertio anno , Nini regis Affyriorum anno 
o&ingentefimo quinto , a nativitate Moyfi an- 
nis quadringentis decem , ante Urbem autexxu 
condttam annis quadringentis quatuor , ante^ 
primam quoque Olympiadem annis quadrin- 
gentis fex. Captl igitur Trojl , ^Eneas Vene- 
ris , 8c Anchifae fihus ad Italiam venit , anno 
tertio poft Trojas excidium, cum Turno Dauni 
Tufcorum regis filio dimicans eum tnteremit, 
ejufque fponiam Laviniam regis Latini filiaixu 
in conjugium accepit, de cujus etiam nominc^ b 
Lavinmm oppidum, quod conftruxerat, appella- 
vit. Regnavit igitur/EneasLatinis annis tribus. 

Qjio vitS decedente regnum fufcepit Afca- 
nius, qui & Julus, ejufdem filius , quem apud 
Trojain ex Creufa conjuge filia Priami regis (9) 
genuerat , & fecum in Italiam veniens adduxerat. 
Qpi Afcanius, relidto noverae fuas Laviniae re- 
gno, Albam longam condidit , & Silvium Po- 
itumum fratremfuum , qui poft eum regnauit, 
Mnex ex Lavinia filium fumma pietate educa- 
vit , deofque Penates patris fui Axiea ex Lavinio 
in Albam longam tranfiulit. Simulacra vero La~ 
vinium fponte redierunt . Rurfus tranfdu£ta in^ 
Albam longam , iterum repetivere antiquiora delu- 
bra . ( 10 ) Afcanius deinde lulum iilium (11) q 
procreavit, a auo familia Juliorum exorta eft, 
parvulum , (11) & qui necdum regendis civi/ibus 
curis idoneus erat. Cbm autem triginta & o&o 

(13) annis regnaflet Afcanius, Silvium Poftu- 
mum fratrem (uum regni reliquit hseredem. 

Silvius er^o Poftumus regnavit ann. XXIX., 

(14) qui Poftumus inde appellatus , quia poft 
mortem patris eft natus, Silvius, quia ruri Fue- 
rat educatus : a quo omnes Albanorum reges 
Silvii vocati funt . Poft quem regnavit ^Eneas 
Siivius annis triginta uno • Deinde Latinus 
Silvius regnavit annis L., quo etiam temporc^ 
apud Htbraeos David regnabat . Poft cujus ooitum 
Alba Silvius regnavit (15) annis XXXIX. Poft 
hunc /Egyptus, fiveAtys ejusfiliusannisXXIV. j-j 
Dein Je Capis Silvius fuperioris regis filius an- 
nis XXVIII., qui Capuam in Campania condi- 
dit. Item Capetus (16) SilviusCapis filius, an- 
nisXIIL Poft lyberinus Capeti filius annis IX. 
Ab hujus nomine Tyberimis fluvius di&us eft , 

eo quod in eum decidens extin&us eft , qui 
prihs Albula didhis eft. Succeflit huicAgrippa 
Silvius regnans annis XL. , cujus temporibus 
Homerus tuifle in Graecia perhibetur . Dehinc 
Remus Silvius Agnppae fuperioris regis filius 
rgenavit annis XIX. Ifte prafidium Albanorum 
inter inontes, ubi nunc Roma eft, pofuit, qui 



(5) A. B. & H. Tautanes. 
16) B.StH.Thous. 

( 7) H. a diltwio anms MDCCLXXXIL 

(8) A. & H. a natwitate Abrabam & quadragejimo tertio 

armo Nmi regis Affhriorum anms TXCCXXXV. 

(9) Non Jeg. in citatis MS. A. B. 8c H. 

(10) Item h«c omnia diverfo chara&ere notata. 

(1 1) B. $ulium fuum . 

(li) A. parvulus , & qut necdum regendis crvihus idoneus 
erat. B. & H. Parvuius 9 quia necdum regendts cwi- 
bus idoneus erat. Afcamus cum XXXVUL annis. 

(13) A. XXXIX. 

(14) A. XXXIX. item B. & H. 

(15) regnavit. Ita corrigo ex B. & H. MS. cum vulg. vi- 

tiose regnum fufcepit. Canif, 

(16) A. B. 8c H. Carpentus. 

(17) A. & B. Aremuli. H. Remuli. 

(18) A.XXnL*.Aaventm$*T*r*1W 
\*9) B. Stdon. H. Ftdm. 



MISCELLA 

ob impietatem fulmine icSlus interiit. Poft hunc 
regnavit Aventinus Silvius anm$ XXXVII., 
qui fuit Remi (17) fuperioris regisfilius, qui- 
que in eo monte, qui nunc pars urbi^eft, mor- 
tuus, ac fepultus«ternumlocovocabulumdedit. 
SuccefTor bujus extitit Procas Silvius , ejtifdem 
Aventini filius, qui regnavit annis XXII. (t8) 
Qbo regnante Phidon (19) Argivus menfuras,8$ 
pondera reperit , ciim apud Hebrseos Aza iiu 
Judaea, & Hierufalem regnaret . (20) Et dtmu 
Procas obifjht , teftamentum fuum ducbus filiis fuis 
Amulhf & Numitori reliquit, ut unus pecuniam 
protinus , alter regnum Jfufciperet . Amulius verd 
fratri fuo Numitori elemonem dedit 9 ut quod de- 
fideraret, acciperet : Numitor vero pecuniam tulit, 
Amulius autem regnum obtinuit y in quo regnavit 
amos XLllh Et dum regnum obtineret, confuluit 
deos, refponfumque eft ei , yudd ab fhrpe fratris 
fui occiderettsr 9 & regnum perderet . Statimquc^ 
eum de regno expulit . Numtor autem abiens, in 
agro fuo vixit . Erant autem ei duo filii . Serge- 
ftus , <& Rbea , qwt & Ma di&a efi . Afetuens 
ergo Amulius Rex refponfum 9 Sergeftum fecum ad 
venationtm duxit, & eum in fylva occidit . Rbeam 
vero 9 qua & Ilia* adimendi partus gratid 9 vir- 
ginem veflalem fecit . Qjmb cum fepximo patrui 
anno geminos edidi(Tet infantes, juxta legem in 
term viva defolTa eft . Veriim parvulofc prop^ 
ripam Tyberis (21) expofitos , Fauftulus regii 
paftor armenti ad Accam Laurentiam uxorcnu 
luam detulit, quac ob pulchritudinem , & rapa- 
citatem corporis quaeftuofi lupa k vicinisappel- 
lata eft . (22) Unde & ad noftram ufque me- 
moriam meretricum cellulae lupanaria dicun- 
tur . Pueri cfam adoleviffent , colledli pafto- 
rum , & latronum manu , interfeftoffit apud 
Albam (23) Amulio, avum Numitorem in re- 
gnum reftituunt. 

Romannm igitur imperium, (24) quo neque 
abexordioullumfereminus , neque incrementis 
toto orbe amplius humana potdl memoria re- 
cordari , a Romulo habet exordium, qui Rhe» 
Silvise veftalis virginis, ut prawmfTura eft, filius, 
& quantiim putatus eft Martis , cum Rerao 
fratre uno partu editus eft . Is cbm inter pa- 
ftores latrocinaretur XVIII. annos natus, ur- 
bem exiguam in Palatino monte conftituit X. 
Kalendas Majas, Olympiadis fex« anno quarto 9 
CCCCXIX. poft TrojsB excidium, five,nt 

SJacet Orofio , CCCCIV. ante fex annos,qukm 
ecem tribus Ifrael k Sennacherib rege Chal- 
daeorum transferrentur in montes Medorunu . 
Condita ergo civitate, quam ex nomine fuo Ro- 
mam vocavit, a qua & Romanis nomen indi- 
tum eft , h»c fere egit . Condito templo , quod 
Afylum appellavit , pollicitus er^t cunftis ad 
eura confugientibus impunitatemv Qpam ob 
caufam muuitudinem finitimorum,qui aliquam 
apud 

(io) In A.B. 8cH. Azarias mjuda , & Hteroboam tn Ifrael 
( A. HierufaL ) regnarent . Ifli quoque Amulius fucce- 
dens ejus jumor filtus regnavit anms XLIIL Kumitor 
Proca regis major filhts a fratre Amulio regno pulfus 
tn agro Juo vixit. Ftlia ejus 9 adimendi partus gratuti 
virgo veflalis eieSa efl &c. 

(zi) A. fluminis. 

(ia) A. qui ob pulcbritudinem * & rafacitatem eorporis lupi 
a victnis appellabantur. B. luptca vicinis appellabatur. 
(ij) A. interfeBo Alba Amulio. 

(14) AbhisverbismcipitHiftoriamEutropius tnajor. undc 
patet precedentia a Paulo Diacono addita. Canifius . 

(xj) MS. codex Pithoei habet ita ut vulgo editum cft . 
MS. vcro Fr. Fabr. legit CCCCXIV. MS. A. B. 8c 
H. conveniunt etiam cum vulgata editione : nifi 

S6d vocem qtutrto non habeant . Eutropius Meru- 
ita legit : XL Kalendas Afaji , Olymfiadis fexta 
anno tertio : pofl Troja excidhtm , ut qut plurtnwm 
mimmumque tradunt CCCXCIK. 



Digitized by 



L I B E R I 



apu J fuos cives offenfam contraxerant , ad fe^ 
coniugientem in civitatem recepit . Latini de- 
nique ,Tufcique paftores , etiam tranfmarini 
Phryges,qui fub iEnea , & Arcades,qui fub 
Evaudro auce venerant* (atf) influxerunt . Itaex 
variis quafi elementis congregavit corpus unum , 
populumqueRomanum effecit. Centumexfe- 
nioribus elegit , quorum confilio omnia ageret, 
(juos Seaatorcs propter feneftutem , Patres ob 
iimiiitudinem curanomipavit . Mille etiampu- 
gnatores elegit , quos a numero milites appel- 
lavit. Tum,ciim uxores ipfe, & populus ejus 
non haberent , Invitavit ad fpe&aculum ludo- 
rum vicinas urbis Ronue nationes , atque vir- 
gines earum rapuit anno abUrbeconditaquar- 
to. (27) Tunc virginum pulcherrima,cun<5torum 
acclamatione rapientium,Thalaffio duci Romuli 
decernitur.Undeinnuptiarum^i&tti: (28) folen- 
nitatibusThalaffio vulgo clamitant, quod fcilicet 
talis nupta fit, quodThal^ffium habere merea- 
tur . G)mmotis bellis f>ropter raptarum inju- 
riam , Ceninenfes (19) vicit , Antemnates , Cru- 
ftumios, Sabinos, Fidenates. (jo) Hxc omnia 
oppida urbem cingunt . Tunc etiam Tarpeja^ 
virgo Sabinorum clypeis in monte obruta eft , 
qui ab ejus nomine Tarpcjus eft appellatus , in 
quo poftea Capitolium eft conftru&um . Pepi- 
gere tamenRomani cum Sabinis , quorumfilias 
rapucrunt, amicitias : adeo ut Sabinorum rex 
Titus Tatius fenex regnaret ( 3* ) pariter cum 
Romulo , quem w<?x, ut in fooietatem regni ejus 
ajfumpfitj occidit: Sabini quoque , & Romani 
unus populus efficerentur - Q*io tempore^ 
Romani ad confirmandam conjundHonem no- 
mina iilorum fuis prseponebant nominibus , & 
invicem Sabini Romanorum . Et ex illo con- 
fuetudo tenuit, ut nemo Romanus lit abfque_ 
pnenomine , Propter hanc etiam focietatem, cum 
Sabinorum more Romulus haftam longam fer- 
ret, cjua eorum lingua quiris (ja) appellatur , 
Quirinus eft di&us . Romani vero nve a qui- 
ribus , ideft haftis longis , five a Quirino , 
Quirites nominari coeperunt . Remus deni- 
[ue a Fabio duce Romuli fratris fui , (j ejuf- 
[em , ut fertur , voluntate , rutro paftorali extin- 
dhiseft. Caufaautem interitus e)us hxc fuit , 
quod ad tutelam novae urbis vallum , quem fece- 
rant.fa) no poffe fufficere increpaverat,ejufque 
anguftias faltu tranfilierat . Cum Ve)entibus po~ 
pulis adhuc prslium parvo nomine ,fed magnisvi- 
ribus agitatum , Ceninenfium captum , ac dirutum 
oppidum : ajfumptis femel armis nxmquam quies , 
juippe quihus egefias turpis^atque obfccena fames 
domi timerentttr , fi unquam acquievijfent paci , 
autfoderi. Romulus vero , ciun VII. Kalendas 
Tom. L 



1 



(tf) In H. non lcgitur. A. habet Latin* denijue/lufcol- 
aue faftores , etiam tranfwariwjs Pbryges , qui fub 
*pva , Arcades , qui fub Fvandro duce mfluxerant , 
ita ex variis quafi eleinentis congregavtt corptis , ut 
wm n Pop. Rom. ffieret . 

1*7) H. tertio, Dionyfius lib. x. ait hoc contigifle anno 
quarto Romuli , numcrumque fuiffe 63 3. virgi- 

* ^ » num - Canif. 

W InMS. B.&Rh*c voxabeft. 

W)^A.Cechtenfes. 

Uo) B. & H. Fidenatesy Bicentes. Item A. nofter. Canif 

t \ A r V e i^^yf^- &£utropius. 

W A. legit : regnaret cttm Romuhi Sabinique &c. B. & 

f,*\ a * i '™Z m ' ( * > fariter cum Romuio , Sabmique &c. 

W A. Ctns,& Cirinus . B. & H, Cyris affellabatur , Ow- 

. x ™m • B. tamen habet Ctrinus. 

f}}\ u » &ilmm an fratris voluntate, rutro &c. 

W) H«cduo vTrba abfunt in B. H. & A.,ficut 3c fe- 

(u\ U^u* mm V ^ Mihus uf< l ue Romulus verb. 
W) »• ot H. R&mtlus verdiCitm apud Paludem Caprut nu^ 
qmm comfami[fet . Vide Diony fium lib. I., 8c Va- 

Uo) H*c non iunt in cit. MSS. 



B 



D 



f Aagufti apud paludem Caprea ( } 5 ) fulmine ittus 
nulquam c^mparuiflet y anno regni XXX IX, 
ad dcos tranfifie creditus eft, & Qjnirifii nomi- 
ne confecratus . Deinde Romag per quinos dies 
Senatores imperaverunt , & his regnantibusan- 
nus unus expletus cft . 

Poftea Numa Pompilius rex creatus eft , dim 
apud Hebraeos Ezechias regnaret. Q^ibellum 
quidem nullum geflit, fed non minus civitati, 
quam Romulus profuit . Nam & cultus deo- 
rum^6) &leges Romanis, morefque conftitizit, 
qui confuetudmepraeliorumjam latroncs, &fe- 
mibarbarividebantur ; &annumdefcripfitinde- 
cem menfes , priiis fine aliqua fupputatione con- 
fufum , ([37) &infinitaRomas facra.ac templa— 
conftituit. Morbo deceffit XLI. imperii anno. 
Regnante Numa Glaucus primus ferri intcr fe 
glutinum excogitavit . 

Huic fucceffit Tullus Hoftilius , qui primus 
Romanorumpurpura,& fafcibus uius eft^Ma- 
nafle in Judaea regnante. Hic bella reparavit. (38) 
fiducid bene excrcitajuientutis, & Anis bellunu y 
qui nunc Albani dicuntur , & cjui ab urbe XII. 
milliario funt , intulit , eofjue vicit fexta congref 
Jione^ pe/Jima claie . Vejentes, & Fidenates, 
quorum alii fex milliaria ab urbeRoma abfunt, 
alii XVIII. bello fuperavit . Rurfus pace di- 
rupta, ( $9) Afetins Suffltius Fidenate bello me- 
ditatus dolum , dttm contra£la temporali pacCL* 
afcitus fuerat a Romanis, ita eos deferuit , ac de- 
vepit infidus , ut in medio certamine cum exercitu 
fuo inproximo colle confideret . Tum ingenio ufus 
cft rex Romanus Ttdlus Hoftilius , ut diceret [uo 
eum fecejjiffe confilio y ob hoc ut dato figno koftili- 
bus fuperveniret agminibus . Sic eretiis fnorum— 
animis^ qui \amyim dcfperaverant , ftfjratior.c 
fubfidii , Albanis territis , vicit FiJenates , 
Metium vero Suffctium curribus illigatwn , pro 
animi infidelitate divifit . HicXJ rbem ampliavit 
adje&o Coelio monte . Chm vero XXX II. an- 
nis regnalTet, fulmine i<5tus cum domo lua ar- 
fit. His temponbus Byzantium civitas condita 
eft a Paufania rege Spartanorurn , (40) quse poftea 
Conftantinopolis appellata eft. 

Poft hunc Ancus Martius Nunue ex filia ne- 
pos, fufcepit imperium, quo etiam tcmpore^, 
Jofias regnabat apud Hebraeos. Hic contraLa- 
tinos dimicavit, & vicit omncs finitimos , & po- 
tentes %unc Tufcia XII. potulos innumeris con:i- 
dens confliflibus . Avcntinum montcm civitati 
adjecit,& JanicuIum.Hoftiam (41) civitatem fu- 
pra mare XVI. milliario ab urbc Roma con- 
didit . Vigefimoquarto anno imperii morbo 
periit. Hocetiam regnante Epidamnus (42) eft 
condita,quse poftea Dyrachium eft appellata . 

A % Dein- 



(57) Viriofa hujus loci intcrpunitio Vincto impohiit hoc 
loco, eam tamen a^rtoicit MS. Bongarlii . Sed 
H. ita : defirifjit in dccem w<.?;fis . Frit s/ine altqua 
fupputatiLne confuftis erat y & mfmta &c. tutropius, 
& ex hoc Paulus Numa» tribuit, qucd omncs Ro- 
muio. Nam jR.omuIus divilit annum in X. men- 
fes . Numa duos adjccit . Vide Macrob. 1» Satur- 
nal. cap. 1. 

(38) Jn A. & H. pofl verbum reparaxnt Iegirur, Albams 
vicityqui ab urbe RomaXU. milhario funt, Fvjmtes* 
& Fiiknatesy quorum aliiFIL mtlhmio alfmt ab ur~ 
be Roma , alti XFIIl. lello fuptravtt . C/rlem am- 
pliavit &c. B. habet proJKejciitis yrogeritts. 

(30) In B. & H. ficut & in Eutropio lmc non funt uf- 
que ad urlem ampliavit. 

(40) H«c abUuit in A. B. & H.,ficut & illapaulopoft : 

vtcit omms finitimos ulque Avoitivum . 

(41) B. 8c H. aptid Hctham civttatem fupramareXVLwil- 

liario ab ttrle Roma condtdtt * XX III amo . A. pari- 
tcrXXIIJ. 

(4x) B. Ffidaurus etf condita , qua pviha Dhratium efl no<* 
minata . H. Efidanwus eii n ndita qux fciti-a Lyrra- 
cium cfi nominata , A. Lia auum . 



I 

/ 



4 HlSTORIl 

Deinde regnum Prifcus Tarouinius accepir . 
Hic numerum Senatorum dupticavit , Circum 
Rom* sedificavit , Ludos Romanos inftituit , 
qui adnoftram^;memoriam (4?) permanent. 
Vicit idem etiam Sabinos , & non parum agro- 
rumfublatum idemRomae (44) urDisterritorio 
junxit , primufque triumphans Romam intravit. 
Muros fecit , & cloacas , Capitolium inchoavit . 
Trigefimofeptimo imperii anno per Anci filios 
occifus ell . regis ejus , cui ipfe fuccelTerat . Re- 
gnante Tarquinio Arion Methymnaeus a Del- 

?hiao in Tanarum (45) dicitur tranfportatus . 
unc etiam Maflilia condita eft . Eo tempore_ 
Hierufalem k Nabuchodonofor xzgtCbaldao- 
rum fubverfa eft . 

• Poft huncServiusTullius fufcepit imperium, 
genitus ex nobili foemina, captiva tamen &an- 
cilhuregnavitque annos XXX IV .($6)HuicTar- 
ouinii trijci gremio dormienti, caput ardere vi- 
Jum efl . Quod prodigium cum Tanaquil uxor re- 
gis vidijfet , eum inter liberos educavit , pro qua^ 
re ad re%num pervenit . Qjio regnante Balthaflar 
imperabat Chaldaeis 1 ( 47 ) fub quo Daniel fcri- 
pturam myfticam in pariete legit , & interpre- 
tatus eft . Hic quoque Sabinos fubegit , (48) r/ >- 
]»ntes pralio viStos,nec domitos fre^it , Montes 
Qjairinalem , Viminalem , Efquilinum Urbi 
adjunxit , foflas circum murum duxit : primus 
omnium cenfum ordinavit , qui adhuc per or- 
bem terrarum incognitus erat . Sub eo Roma 
omnibus in cenfum delatis , habuit capita_. 
LXXXIV. milliacivium Romanorum cum his, 
qui in agris erant . Occifus eft fcelere generi 
fui Tarquinii Superbi , filii ejus regis cui ipfe 
fucceflerat. & fili«,quam Tarquiiiius habebat 
uxorem. (49) Eodemiempore Claudia qitinta virgo 
veflalis ob crimen ftupri accufata eft . At illafefe 
purgare dedignata humaniter invadoTybcris adiit 
navi.n f eamque afcendit . Ligavit zonulaproram, 

ait, Si virgo ftvn , feqtiere me . Moxque navis 
mota , ingrejfaque efrRomam . 

LuciusdeindeTarquiniusSuperbusfeptimas, 
atqueultimus invafit imperium . Qjio tempore 
adrelaxationem Cyri regisPerfarum reverfi funt 
Hierufalem (50) XLII. millh quaJringcnti. IJte 
excogitavit primus vincula, taureas, ibfles, 8c 
laminas, ( yi)compedes, catenas, exilia, me- 
talla . carceres . Volfcos , quae gens ad Campa- 
niam euntibusnonlonge ab Urbe eft, vicit : (^a) 
oppida valida in Latio , ideft Ocriculum , Ga- 
bios . Sueflamque , Pometiamque fubegit . Cum 
Tufcis pacem Fecit, ac templum Jovi in Capi- 
tolio aedificavit . Poftea Ar^eam oppugnans in 
XVIII. miliiarioab urbeRoma pofitam civita- 
tem , imperium perdidit . Nam , cum filius ejus 
(57 ) Sextus Tarquinius notfr armatus nobilif- 
firnam Lucretiam Lucretii Triciritini filiam.. , 
Collatini f uxorem per vim ftupraflct, ea de in- 
yiria maritum^ patrem* & arnicos accivit i ca- 
flris, v/mque, quam oppnffa ftrtuhrat>flens ac 
fudibunda conquefta eft . Solantibns illis non 
pcrtinere ad pudicitiam illata violentia? crirneru. 



(43) Sunt rcrba. Eutr^pn . 

(44) B. H. 6c Eutropiu* iifr'em. 

(^j) A. mtermanum. B. in tbamarum . H. nttemarwn . 
(4t) I<el'ijua n m lcguntur m A. & cit.MSS. 
(47; B. Caldatts. A. CbalcLw. 

(4^) B. Salinos fttl.gtt * n.intes tres Qumnaltm , Vin.ma- 
lem> Erttumum. H. SaJ.fulegiu mtnUs tns {mir titim. 
[fcuJ.A. pro tfcuiinHm y CuJinum.ite.mvxpioiirc.iitra. 

49) K. 'iiurvjdywam%ud<nXLlim. &c. 

jo) Pxliqua non leg. m MS. & Eutropio. 

(ji) A. B. & H. pM lammas iautnmtas. 

A. habet poit vtCit. Gabivrwn ctvitates & SueJJam £r 
Pvmetiam f U*git. Similiter H, 

i jj) A. B. H. & Eutropius : fiim ejus> & ijfe Jarcjiinm 



B 



D 



MISCELLiE 

extraneum : non enim animum bonc/la , fei cor- 
pus tantum fuijffe corruptum: nulla, hupiit, im- 
pudica exin Lucretia fe defendet exemplo. Tum 
ferrum, fuod vefle celabat , fubito vifceribus im- 
merfit . Propter quam caufam Brutus parens 
etiam ipfius Tarquinii populum concitavit , tt 
Tarquinio ademit imperium . Mox exercitus (54). 
eum quoque reliquit , qui civitatem Ardeam^ 
cum ipfo rege impugnabat , venienfque ad ur- 
bem rex portis clauns exclufus eft . Ciimquc 
imperaflet annis XXXV. cum uxpre, & liberis 
fugit . Ita Romae regnatum elt per VII. reg» 
aniiis CCXLIII., cum adhuc Roma, ubi pluri- 
miim, vix ufque ad XV. milliarium pofTideret . 
Tarquinii fane temporibus , caftiffima Judith 
Holophernem peremit . His etiam temporibu9 
P> thagoras Philofophus claruit , qui Samo ori- 
undus Crotonae (55) deguit , noviffime Meu- 
pontumadiit, ibique fepultuseft. Sed Romani 
quanta mala per CCXLHI. annos continua ill(L~ 
regum dominatione pcrtulermt , non folum unius 
regis expulfio 9 verumetiam ab]t$ratio regii nominis 
& poteftatis oftendit . Nam fi unius tantum fu- 
perbia fuiffet in culpa , ipfum folum oportmffet 
expelli , fervata dipiitate meliortbus . 

Igitur regibus Urbe propulfis , Romani confu* 
lendnm fibi , quam cuiquam fua lihertati domi- 
r\andum rati ,confuIes creaverunt. Pro uno rege 
duo hac caufa creati , ut fi unus malus efie vo- 
luiffet , alter eum , habens poteftatem fimilem, 
coerceret . Et placuit ne imperium longius 
quam annuum haberent , ne per diuturnitatem-. 
poteftatis infolentiores redderentur , fed civiles 
femper elTent , qui fe poft annum fcirent efle 
privandos . (y^) Fuerunt ergo primo anno ex- 
pulfis regibus (57) L. Junius Brutus , qui maximi 
egerat , ut Tarquinius pelleretur: 8c Luc. Tar- 
quinius CoIIatinus maritus Lucretiae . Sed Tar- 
quinioCollatino ftatim fublata eft dignitas. Pla- 
cuerat enim ne quifquam prorfus in urbe mane- 
ret , qui Tarquinius vocaretur . Ergo accepto 
omni patrimonio fuo, ex urbe migravit , &"in 
Ioco ipfms fa&us eft P. Valerius ( 58 ) Publi^ 
cola conful . Commovit tamen bellum urbi Ro- 
mse rex Tarquimus . qui fucrat expulfus : & 
colIe6Vis multis gentibus ma^ime Hetrufcorum^ 
& FtjentHm, ut in regnum poflet reftitui,dimi- 
cavit . In prima pugna Brutus conful, & Aruns 
Tarquinii filius invicem fe occiderunt : Romani 
tamen ex ea pugna taliter (59) vid>ores recef- 
fcrunt . Uno plus Httrufco (adente Romanus vi- 
ttor abrit. Brutum Romanae Matronse delenfo- 
rem pudicitiae fuse quafi communem patreni per 
annum luxerunt. Valerius Publicola Sp. Lucre^ 
tium Tricipitinum collegam fibi lecit , Lucreti» 
patrem. Quo morbo mortuo, iterum Horatium 
Pulvillum coLegam fibi fumpfit. Ita primusan- 
nus V. confules habuix, cfim Tarquinius Colla- 
tinus propter nomen Urbe ceiritfet , Brutus in- 
pr-vlio periiiret, Sp. Lucretius morbo mortuus 
e/ret . Secundo quoque anno , iterum Tarqui- 
nius , ut regnum reciperet , belium Romanis 

intu- 



jwiior nolilfllmam Conlatini uxorem ftu}rafct , iaqug 
de injtirta martto,£r patrii iyamkis qiujla futfft , « 
cmmum confp. fht ft (xridit , frofter auam caufam 
Brutus fartns & iffe TarqumH &c. A. lempcr ConJat. 

(54) A. mox exvrcttus qu*.que eum , quicwitatcm Arfaam cum 
ijffj rege oifugnalat , reliqurt . H. cffugnavrt. 

(5^) A. H. cr Crotone deguit , nLVtffime M*tapuntum adtit^ 
titque fpultus efl. Hmc Cunfuies OPptre J>rt) um rir 
ge duo bac caufa crtart . 

($6) H. &c Eutropius : pmatos. 

(57) A. poit ngtlus lcg. CtnftiJes. 

^5^) A.B. ck H. Lucius yaUrtus. 

(59) A. B. H. & Eutropius; tx ta pugn* vicToresrtxeffertmt. 
hrutuM Rvnj. 



Digitized by 



Google 



L I B E R l 



iatultt» awriKura ei ferenteForfcna (60) Hctru- 
ria rege , tribufqut contznuis annis trepidam ur- 
fo* nrfwif, conduftt, obfedit : fjr nifihoftenu, 
vd Muttus , qui ad feriendum Porfenam ad e]us 
cafhra, atfue tentmum defcenderat , <jr fubregu- 
lm ejus flipendia dividentem habitu purpurato 
oceidtt, regcm arbitratus,captufque$Uico 9 loquu- 
m eflcwr veniffet , dextram denique , 904 irri- 
ucrjf, f«* m ara erat urendam fuperpofuit: 
*d vtrgo Qcelia , qua poft eociguum tempcris in- 
tervdllm ruptis vmculis adnurabili tranfmeatu 
Tyberis flminis , audacia permoviffent , frofefto 
JLmani perpulfi forent perpeti , aut caftivitatenu 
hfte mfifiente fuperati , aut fervitutm recepto 
rege fub]c£H. Eadem Cloelia obfesfuerat Porfena 
Jata, qua vigiles fefellit , & confcenfo equo per 
Tjberim Romam rediit . Statua ei equeftris ex Se- 
uatufcmfalto data eft . Quadam die cum Httru- 
fci m uerbem Romam irruerent perpontem Subli- 
ctunt Tyberis , quidam Horatius Cocles in pontis 
frontc ei$ obftitit folus* donec diffoluto pontepars 
$pts dirueretur : & ftatbn cum armis fe in Tybe- 
rim dedit , ac pariter & hoftium viClor , & flumi- 
nis > fuperj fta Hetrufcorum tela vitavit. Tertio 
anno paft reges exadtos , Tarquinius , ciim fufcipi 
noo poflet in regnum,neque ei Porfena, qui pa- 
cem cum Romanis fecerat , prseftaret auxilium , 
Tufculum fe contulit, quse civitas non longe ab 
Urbe eft , atque ibi per XIV. annos privatus 
cum uxore confenuit . Qjiarto anno poft reges 
«aftos, Sabini (61) undique corrafis copiis ma- 
gno apparatu belli Romam contendunt : quo metu 
cmfiernaxi Romani bellum paraverunt , & de his 
trm^hatwn eft . Quinto anno poft reges exa- 
Aos P. Valerius ille Bruti collega , & quater 
Cof fataliter niortuus eft adeo pauper, ut col- 
k£ti$ a populo nummis fumptum habuerit fe- 
pultunc . Qjuem matrons , ncuti Brutum , per 
•nnum luxerunt . Nono anno poft reges exa&os, 
cbm gener Tarquinii ad injuriam foceri vindi- 
candam ingentem collegiiTet exercitum , nova_ 
dignitas Romas creata eft, quaDidfcatura appel- 
larur , major quam Confufatus • Eodem anno 
etiamMagiftcr equitum fadhis eft,quiDi£fcatori 
obfequeretur . Nec quicquam fimilius poteft 
dici,quam Didhtura antiqua huic imperiali po- 
teflati , quam nunc tranquillitas veftra (<Jx) ha- 
bet , maxime cum Auguftus quoque 0£ta- 
rius , de quo poftea dicemus , & ante eum C. 
Qthx fub Dicratura nomine, & honore impe- 
raverint . Di&ator autem Romae primus fuit 
M. Valerius : {6% ) Magifter equitum primus 
Sp. Cafllus . Sextodecimo anno poft reges exa- 
fios, (64) fequitur difcefjio plebis a patribus , 
citm, M. Valerio Diflatore deletlum militum agen- 
te 9 variis fopulus fttmulatus mjwrm, tanquam a 
Senatu, atque CofT.premeretur, Sacrum montem 
infedit armatus . Qua pernicie , quid atrocius i 
cm corpus a capite defeftum perditionem ejus per 



(fo) A. B. H. 8c Eutropius F orfrma rege Tufcia , & Rd- 
- mam fetie ceprt, Verum tum quoque viilus eft . Ter- 
th amn post re^es exa&os , 'larquinius &c. Castew 
t ^nini, qu«interje^a funt, abfunt. 
(«) A. H. & Euttopius ; cum SabbnRcmams bellum intulif- 
fnt vittiftmt , & de bis triumfbatum eft . Qumto 
tt \ t ***** ^***™* Vdmu* ille . 

I») ItacarB.8cH.8cex Eut.comgo: vulgo vitiose le^ebatur 
Mfka ( ut in A.) Valentem Imperatorem intell jgit Eu- 

it \ A^ft? "^ 01 "'^ 110 ^«c PauIusDiaconus. Canif. 

f2i A k k B " P™"** J*** Largus* Eutropius Largius. 

\M) A. habet fedithfiem populus Roma ficic, cumque a Se- 
^nl** 1 ** * °ff rimer ^ ur ^ tum & ipfe tribunos 

i*.\ a^°' B H - coneordant muuto cianque in tanquam- 

I06j A. H. & Eutropius ; expulfus ex Urbe . Q. Martius 
^ tuxRomanusy qus Cbriolos ceperat Vulfcarum &c. 
KV) X • depncatim fuperatus, ut Hersfcld Catera 



A 



B 



D 



fuod fpirabat , meditabatur . Tum populus fibi 
tribunos plebis quafi proprios judices , & de- 
foifores creavit , per quos contra fenatum , & 
Coff. tutus efle poflet . Eodem tempore Nee- 
mias concedente Xerxe Perfarum rcge,Jud«am 
venit , muros , urbemque reftitiiit . S equenti anno 
Votfci contia Romanos bellum prseparaverunt , 
(tfjO&vidfci acieetiam Corioloscivitatem perdide- 
runt , quam habuerunt optimam . XVIII. anno 
poftquam reges eje<fti erant , expulfus ab urbe 
Romanus dux C Martius , ( 66) qui Coriolos 
ceperat Volfcorum civitatem , ad ipfos Volfcos 
contendit iratus , & auxilia contra Romanos ac- 
cepit. Romanos faepevicit,ufqueadquintum mil- 
liarium Urbis acceflit, oppugnaturus etiam pa- 
triam fuam , legatis, qui pacem petebant repu- 
diatis, nifi adeum materVeturia, & uxorVolum- 
nia ex Urbe veniflent. Qparum etiam precatione 
(67) removit exercirum, quem fubmovere armis 
Roma non poterat . Atque hic fecundus poft Tar- 
quinium fuit, qui dux contra patriamfuameffet. 
In loco autem ubi oraverant , i marito fuo arcL^ 
fatia efl Fortuna Afidiebri . T. Geganio & P. 
Minutio Coff. duo vel maxima omnium malorum 
abominamenta famesj & peflilentia feffam Urbem 
corripuere . Ceffatttm efl paulifper d prczliis , fed 
tamen d mortibus non efl . f^e-jentes, & Hetrufci 
graves boftes^ ad)un£iis fibi fimtimorum cofiis in 
bella furgentes , obviis M. Fabio, & Cn. Man. 
Coff. excipiuntur. Vbipoft facramentnm y.tratio- 
nisy quo feRomani devoverant^ nonnift pofl viclo- 
riam ad caftra redituros, aded atrox certam.n^ 
fuit , &vi£lis<t viftoribufque par fortuna , ut amif- 
fo plurimo exercitu , occifocjue in pugna Minlio 
Confule , M. Fabius Conful oblatwn fibi d Senatu 
triumpbum fufcipere recufaret , eo quod frater 
fuus fortitcr faciens in illa pralii tempeftate ceci- 
diffet , inquivns , Quia tantis Reip. dt trimentis 
lufauspotius debetutj qudm triumpbus. C. Fabio 
L. Vir^inio Coff. gloriofijfim% illa num^ro 9 &' 
viribus Fabiorum familia Vejentanum fortitCL* 
certamen , quantam Reip. orbitatem occafu fuo 
intulerit , infamibus ufque adhuc vocabulis teftes 
funt fluvius Cremera , qui perdidit , & porta qua 
mifit. Nam cum CCCPl. Fabii,vere clariffimcC* 
Romani ftatus lumina , fpeciale fibi advcrfus bo- 
ftes VCyntes decennii bellum expetiviffent , promiu 
tentes Senatui y &populo per fe omne certam:n^ 
implcndum , ita funt profefti omnes nohiles y & 
qm finguli magnorum exercituum duces 1 jfe debe- 
rent . Debinc dedufti in infidias circumvcntique 
ab boftibus omnes ibidem trucidati funt , uno tan- 
tum ad denunciandam cladem refervato , qui pro- 
pterartatem puerilem duci non poterat adpugnam. 
Poft htgc cenfus in Urbe habttus , & inventa per 
cenfum funt (58) ibi centum & decem & fep- 
tem millia trecenti XVIII. Eodem tempore Por- 
pbyria virgo veftalis ob ftupri crimen viva defofta 
eft. RomaergopoftUrbemconditaman. CCCLIX. 



defiderantur in uttoquc , uXque ad C. Flavio y & £. 
FirgimoCofs. Indefequuntur trtCMi nobtles kvmines* 
qui ex Yabta farmlia erant contra Ve)jLntt?s bellum fu- 
Jceperunt soli 9 promzttenta S.tuitut , & pcp. per fe 
omne Ctrtamen implendum ; ita fimt profitti omnes no- 
liles , & (jui Jhtguli maptorum extrctiuum duces ejft 
deberenti m prriio conciaerunt. Vnus omnmo Jliperfuit 
ex tanta famtlia , qui propter atatcm pun ilem duci 
von poterat ad pugnam . Sunilc quid dc LconidaLa- 
cedcemoniorum rege Herodotus lib. 7. ubi N. B. 

Juod au&or tequitur hic Livium, quem tamen re- 
jtat Dionyfius iib. 9. 
(68) A. legit : inventa funt cwium CXVlllm. CCCXlX. 
Scquenti tamen atmo^ci.m inAlgido montc abUrbeXll. 
ftre miiliario Romanus oMderJtur exercitus JL ^. Ow- 
chmattts Di&ator efl factus , qtti agrum 4. jttg. poffidtns 
tnawbus ftiis colebat . H. vero c t vtttm & d.cem & 
feptem miilia trecenti XIX. ia rdiquis cum Ambrof. 



H I S T O R I JE MISCELLiE 



fufpenfo ad tnodicum btllo , gravis pefiilenticu , 
qua jcmper ibi inducias , aut faftas intercepit , aut 
ut ficrent coegit , per univerfam civitatem incan- 
duit violenter, ut merito pracedente immani pro- 
digio cwlum ardere vifum fit , quando caput gen~ 
tium tanto morborum igne flagravit . Nam eo 
anno Ebutium>&Servilium ambos Coff.pefiilentia 
confumpfit , militares copias plurima ex partecon- 
fecit, midtosnobilesypracipiiequeplcbem^fceda ta- 
be delevit , quamvis ]am etiam fuperiore quarto 
anno oborta lues eundem populum depopulata fit . 
Proximo dehinc anno cives cxu!es 9 fervique fugiti- 
vi, duceHerdonioviro Sabino, Romaminvaferunty 
incenderuntqueCapitolium . Ubi fortijffime quidem 
Vakrio Confule*, & impcratore obfiittre ]uniores, 
fed adeo atrox, & grave difcrimen pra?lii fuit> ut 
ipfe quoque Conful VaUrius ibi fuerit occifus, & 
inditnam de fervis viftoriam injufcr ctiam fucu* 
morte fcedaverit . Sequitnr annu:, in quo cum viElo 
ex.rcitu Conful obfejfus efi. Nam Mtmtium Cofi 
congreffi pralio populi Equi 9 Volfcique fuptrarunt^ 
& fugientem in Algido monte, qui ab Urbe XI I. 
ftrmh milliario abeft, fame y ferroque cinxerunt: ac- 
tumque infliciter foret , ni Quintius Cincirmatus 
pr<zcipuus ille Diflator, arflatam obfidionem , oppref- 
fo hoflc , folviffex . Qui repertus in rure y quatuor 
jugerum agrum pofridens manibus fuis colebat. 
Is chm in opere , & arans elTet inventus , fudo- 
re deterfo, ab aratro accerfitus ad fafces , to- 
gam (<5y) pratextam accepit . Mox fwnpto bo- 
nore , inftruttoque exercitu , csefis hoftibus lifior ef- 
/e#w*liberavitexercitum , jugumque boum equis 
impofuit,vi£toriamque quau ftivam tencns, fub- 
jugatos hoftes pras fe primus egit. Anno, r f ui pro- 
xtmus trccintefimo ab Urbe condita fuit^ dum le- 
gati ab Atbenicnfibus propter Solonis lc^cs defe- 
rendxs mijji expeftantur y arma Romana fames , pe- 
fiilentiaque compefcuit . 

I?fo antt m trecentefimo & altero anno ab Ur- 
be condita imperium confulare celfavit , & pro 
duobus Confulibus dec^em fa&i funt , qui fummam 
poteltatem haberent conffitucndarum legum At- 
ticarum gratid, qui a numero Decemviri funt no- 
jninati , qucd magnam Rcip. pcrniciem invcxit. 
Nam primus ex Decemviris, cedmtibtis cateris , fo- 
lus Ap. Claudius fibi continuavit imperium . Sta- 
timque aliorum con]uratio fubfecuta r/?, ut more 
contempto , quo infigne imperii pcncs unum ^potcftas 
autem communis erat omnibus, omnia propriis li^ 
kidinibns agitarcnt • Itaque inter catera, qua in~ 
jol ntifime cuntti prafumebant , repcnte finguli 
citm dnodcnis fafcibus , caterifque imreratoriis in- 
j gnibus proct jfirunt . Et novo improhtf ordinatio- 
ri;s in fpto , allegata legatione Conf %lum emicuit ag- 
vun Tyrannorum, duabus tabulislegum ad dccem 
priores additis,agmtes wfoltntifiimo fifiuplurima . 
Et die quo dcponere magifiratus mos erat , cum^ 



(fi<?) H. habet: pr<etextatam , & fequitur cum A. accepit, 
& crfn boftibus liberavix exercrtum , jugumqtie iotim 
eqms tirtpofuit > vitluriamque quajiftivam temrn fubju- 
gatos Uites ]>rce fe prhnus egjt . Amo trecenttfimo £r 
aluro ab Urbe conatta i.rpcrium cujfu/are cejfavit , & 
pro duobtts Cofi, dccem jailt funt , qui fummam £0- 
Uxlatttn babtrent , ac Decemvvri nommati funt . H. 
habct virij pro Xviri , Scd cum frimo anno btne egiffnt. 

(70) H. pro yirgim habet vtri . 

1) A. & H. pro itufravit : corramPere voluit , & omifs. 
cset. fcq. quam pater occidtt , ne Jtiiprum ad Decenniros 
fitftwcreti & ezrejfusad mihtes wtvit tumiUtum . 
lats (fl igitur VtCimvrris &c. 

(72) In A. 6c H. intermcclia non lcguntur ufque acl Fide- 

mtesy 6c habent. Anw ab U. C CCCXIL Edtnatts 
&c. u/que ad Tolumnius . [ Ita ctiam pcne ad ver- 
bumEutropius,ut inde facilc conjicerc fit,Mifcd- 
lam merito dici , ubi tam multa hic infcrca , 6c 
; >nm xt.i . C-iniii 

(73) Li c n.n Icg. c^icra in A, H. B, 8c in Eutropio uf- 

Qc.e *id; i J Oit XX* 



B 



D 



Hfdem infignibus procejferunt . Secundo-.anno €x 
his Ap. Claudius Virginii (70) cujufdam , qui 
honefhs jam ftipendiis contra Latinos in montc^ 
Algido militabat , filiam virginem nomme Virgi- 
niatn (71 ) ftupravit . Quam ob rem adaftus Vir- 
ginius pater dolore libertatis y & pudore dedecoris* 
protrailam adfervitutem filiam^ in confpettu po- 
puli pius parricida prqflravit . Qua populus necef- 
<fitatis atrocitate permotus , periculo libertatit 
admonitus, montcm Aventinum occupavit arma- 
tus , nec tueri armis libertatem deflitit , nifi pofi- 
quam a Decemviris poteftas ablata efi y ipfiquc 
damnati funt. Anno ab Urbe condita CCCXV. 
( 72 ) per totum fere amum tam crebri , tamque 
etiam graves in Italia terramotus fuerunt 9 ut de 
inmmeris quajfationibus , ac ruinis villarum op- 
pidorumque ajfiduis Roma nunciis fatigaretur . 
Debinc itajugis 9 & torrida ficcitas fuit^ ut pra- 
ftntis tunc 9 futurique armi fpem gignendis terrcu* 
frufhbus abnegarit. Et bis denique temporibusFi- 
denates contra Romanos rebellaverunt maximo- 
nimauxiliorummanu ftipante. Auxiliumhis prse- 
ftabant Vejentes , &: rex Vejentium Tolumnius T „ 
Qux ambae civitates tam vicinae Urbi funt , ut 
Fidenac, & Vcjentum XVIII. milliario ab Urbc^ 
abfint . Conjunxeruntjttf fe his & Volfci . Sed a 
M. iEmilio diftatore , & L. Qjiintio Cincinnato 
magiftro equitum vi6li , etiam regem perdide- 
runt. Fidenx capt?, & excifae. (73) Tanta m ip- 
fis Fidenis erat malorum , animorumque contentio , 
ut vel domcflicas clades fuperfufa forinfccus bella 
obliterarent , vel po(l damna bellorum inducias re- 
laxatas diverfe pefles ccelo y terrdque excandefcentes 
incejfabiii infcflatione corrumpcrcnt . His deniqub 
temporilus gravijfimo terrxmoxu concufla SicilicL* 
infula , ex.rfluantibus JEtna montis ignibus, faroiU 
lifque caHdis, cum dctrimento plurimo arrorunu 9 
villarumque vaflata efl . Tttnc etiam Atlante ci- 
vitas Locridis adb^rens terr$ y continuo >repentino 
maris impctu abfcijfa y atque in infulam defolatcu* 
efl . Athmienfium quoque civitatcm mifera peJHs 
irrvafit % diuque dcpopulata cfl. Poft XX. annos 
iidem Vejentani rebcllaverunt . Diiftator contra 
illos miilus eft Furius Camillus, qui primunu 
eos vicit acie : mox etiam civitatem diu obfi- 
dcns, cuniculis clam cepit, antiquiffimam Italise, 
atque ditiftimam . lnventamque ibi flatuam Ju- 
nonis Monctce yt-ffit Romam transfrri. Unus au- 
tem e nrilitibus per \ocum interrogavit fmulacrum 
an vellet ire Romam : rcfpondity volo . Poftea ce- 
pit & Falifcos non minus nobilem civitaterru , 
fed commota eft ei domi invidia , quafi pradam 
male divifilTet, damnatufque ob eam caufam ex- 
pulfus eft ex civitate . ( 74 ) 

Debinc irruptio Belgicorum Gallorum , & in- 
ccndium Urbis infcquitur . Cui cladi audcat quif 
piam fi pQtcfl motus bujus temporis compararc— , 

quam~ 



(74) B. 8c H, ad vcrbum convenit cum Eutrop io : exptil- 
ftis dt ex cnntate . Stattm Galli S.vws ad JJrbem 
v nernnt , & vtclos Rcmaws ,YL n:tliiarto a Roma 
apiid 4wmn Alltam (lcitti , ettam urbcm occupavtrtait* 
hcqne drfltirfi qiucqiiam niji Capitoltum foturt . Qtiod 
cum dm olf dijjt-nty & jam Romani fame lalorartfit% 
a Camillo 9 qnt in victva chntate txtdabat » Gallts fu- 
fiYVintttm , gravijfimrqtte vtfti funt . Poftea tarrnn ac- 
Ctpto ettaw anro mtlle lilrarttm ,ne Capttolium olftde- 
t\nt , rectjjerwit, fd f-ctctus eji eos CamiJlus 9 ita ce- 
cidtt , ttt aurum qtiod bis datum fuerat » & omnia qtt& 
dperant militarta f^na revocaret , Ita tertib trium- 
'fbam Urkm tngrejjtts etf, & appellatus ficunrfus Ro- 
mulus y qtuj/ (7 ipfe patrix cowUfar . Ctrca bac tem- 
ptva H^Lr putatur btitoria confcripta . Plato qtwque 
pitlofjpbtts bts temportbus fuifft pirbtbettor . Eutropius 
umen finit primum lib. nis ixrbis: patna condticr* 
Cacccra non Jubet . Canif. " 

Ambrcf. cum iifdem concord. Manufcriptis. 

Ia Hcrslcld. cxplicix lib. primus de hiltor. aomaxu 



Digitized by 



L I B 

mutmns nm *fue pendeat prateriti mali fabula , 
& prafentis mptria . Igitur Galli Senones 
Brenno y exercitu copiofi freti y & robuftommis^ cum 
vrbem Clufim obfiderent , obfidum dimifsa tctis 
vMus Romam contendunt. Hos ita dire bruentes 
Fabius cum exercitu Conful excepit, nec tamers ob- 
fiitit : kno potius boftis ille impetus Ramanos aUafi 
aridas fegetes fuccidit , firavit 9 & tranfivit . Teftar 
$ur banc Fabii cladem fluvius Allia , ficut Cre- 
mera Fabicrum > Non enim facile atiquis fimilem 
Romans militia ruinam recenferet , etiamfi Roma 
infuper incenfa non efset. Patentem Urbem Galli 
perutrant, trucidant rigentes fimulacrorum modo 
in fuis fedibus Senatores , eofaue incendio domarum 
crematos , lapfu culminum fuorum fepeliunt univer- 
fos. Cumque ym bumans vires eis omnino refiftere 
non pofsent , Apollinem Delpbicum confuluerunt . 
Refpondit^ deos fecum 9 & candidas puettas Gallis 
pugnaturas. Tunc in Alpibus nivibus opprefsus 
Brermo cum mni fuo exercitu deletus eft . Igitur 
relifuam juvcntutem , quam conftat vix mille bo- 
rrmm tuncfuifse , in arce Capitolini montis lati- 



E 
A 



B 



R 1 1 7 

tarttcm obfidione cmcludmt , ibique infelicesreli- 
quias fame , & pefte , defperatione , & formidine te- 
runt . Captumque iUico Capitolium fuerat, nifi cla- 
more anferis excitatus Manlius reftitiffet . Qui cum 
diu eos obfiderent , & )am Romani fame laborarent 9 
fragmenta panum pro lapidibus Galli projecerunt . 
Qjuamobrem accepto auro mille librarum , nc- 
Capitolium obfiderent , ex Urbe receflerunt , fed 
fecutus eos Camillus ita cecidic , ut & aurum^ , 
quod his datum faerat , & omnia, quse cepcrant 
militaria figna revocaret, quarmns pridem eosgra- 
vifsimb cectdifset . Ita tertio Camillus triumphans 
Urbem ingreflus eft , & appellatus eft fecundus 
Romulus ? quafi & ipfe patriae cbnditor . Igitur 
cum iidem Galli Capitolium obfiderent , C Fabius 
Dorfuo flamen Qutrinalis folenrn die Gabinatus fa~ 
cra perferens , per hoftium tentoria ad Quirinalem 
montem contendit , & celebrato facrificto rediit . 
Circa ha?c tempora Efdrae putatur hiftoria lcrip- 
ta . Plato quoque philofophus his temporibuS 
fuifle perhibeirur . 

Explidt Liber Primus . 



INCIPIT LIBER SECUNDUS- 



ANno abUrbe conditaCCCLXV. (0 
fmnjjimo terramotu Acbaja univerfa 
commota eft , & dua tunc civitates 9 
Bura % (x) & Helice abruvtis loco~ 
rum devorata . Igitur poft captam 
Urbem primo dignitates mutatae funt , &produo- 
bus Confulibus iadli Tribuni militares confulari 
poteftate. Hinc jam coepit Romana res crefcere. 
Nam Camillus eo anno Volfcorum civitatem , 
qui per LXX. annos bellum geflerat , vicit , & 
Eauorum urbem , & Sutrinonim , atque omnes 
deletis earundem exercitibus occupavit , & tres 
fimul triumphos egit . Titus etiam Qjiintius Cin- 
cinnatus Preneftinos , qui ufque ad Urbis Romae 
portas cum bello venerant , p^rfecutus ad llu- 
men Alliam vicit : cxfto civitates , qux fub ipfis 
agebant , Romanis adjunxit , ipfam Prawieftenu 
aggreffus in deditionem accepit . Q»x omnia^. 
aBeo gefta funt viginti diebus : triumphus ipfi 
decretus eft. Verum dignitas Tribunorum mili- 
tarium non diu perfeveravit. Nam pofl: aliquan- 
tum nullos placuit fieri, & quadriemiium in Ur- 
be ita fluxit,ut poteflates ibi majores noneflent. 
Praefumpferunt tamenTribuni militares confulari 
poteftate iterum dignitatem , Ss triennio perfe- 
verarunt. Rurfus Coff. fadli. L. Genutip, &Q/ 
ServilioConfulibus mortuus eftCamillus, honor- 
queeifecunduspoftRomuIumdelatuseft.(j) An- 
no ab Urbe condita CCCLXXXIF', His tempori- 
bus ingens univerfam Romam peftilentia corri- 
puit : non 9 ut affolet, plus minufve folito tempore 
twbata temperies ,boc eft , aut intempeftiva byemis 
JiccttaSy aut repentinus calor veris , aut mcongmus 
bmor aftatisy vel autumni divitis pinguis 9 &indi- 
gefta ilkcebra , infuper etiam expirata de Calabria 
falttbus aura ccrrumpens , & repentinos acutarum 
infirmitatum afferre folita tranfcurfus ; fedgravis 
tiuturnaque , ©• m nullo difpar fem , in nulld^ 
*tcfo diljimilis , generali cunftos per biennium ]ugi~ 



(0 



0) 



A, & R omnino cum Eutropio convenit; Arm $6f. 
d>U*C.y pcfi captam autem frimb > digmtates miaata 
Cm^fro duobus Cofs. &c. Vidc Livium lib. 6. 

Aliterfl^r*. 

A. B. & H. delatm eft ♦ His tempor&us immevfa per 
conttmmm Ificnmwn Rjomanos peftis adfltxit , fiqiienti- 
que anno Jectttum e(b fatis trtfo predtgium &c. Nam 
cajtera abfunr, 

h A, non leeitur for*. 

A. H. &B. baruff kilm % quod vfai bommis fepnlturaM 
txprtsreti ALCurtw eqms fomaws fi tn bwathwn 



D 



ter tabe confecit, ut etiam quos non egit in mortem 9 
turpi macie exinanitos y ajjlittofque dimiferit . Se- 

?ijenti anno fecutum eft fatis trifte prodigium . 
iquidem in medio Urbis foro ( 4 ) terra di(fi- 
luit, yaftoque prserupto, hiantia fubito inferna^ 
patuere Qjtiod dum diutiiis ita maneret , cun- 
dlifque terrorem inferret , tandcm interpretanti- 
bus arufpicibus (5) daudi baratlm amplitudineni 
pojfe , Ji in eo y quod ejfet Roma precioft fjimum mit- 
teretur , voluntarii diu )a£latis inaniter monilibus 
matronarum , M. Curtius eques Romanus , dorno 
claruS) nrilitia injignibus fumptis,cum equo fij iru 
id barathrum praripitavit , ficque conclufum eft . 
( 6 ) Pojl eum facrificantes in eundem locum jecere 
frugesy & mox terra in fuam naturam rediit • An- 
no ab Urbe candita CCCLXXXVIII. iterttm Gal- 
lorum terribilis inundatio \uxta Anienem fluvium 
ad quartum <sb Urbe lapidem confedit , facili Jine 
dubio 9 & pondcre multitudinis , & alacritatc virtu- 
tis perturbatam occupatura civitatem , nifi otio , & 
lenitudine fui torpuijfet . Ubi atrocijpmam pugnam 
fingtdariter incboavit . L. Manlius juvenis nobi- 
liffimus de Senatoribus , provocantem Gallum^ 
ad fingulare certamen progreflus occidit, & fu- 
blatd torque aurea , collogue fuo impofita , inu 
perpetuum Torquati, &(ibi, & pofteriscogna- 
men obtinuit • Statimque eos Quintius Dittator , 
cruenujjbna congreffione confecit . Fugatiexbocpr/p- 
lio plurimi Galli, infiauratis iterum copiis in bellum 
ruentes y a C. Sulpicio diStatore fuperati funt . Poftpau- 
lulum quoque Tufcorumpugna fub C.Martio con- 
fecuta efi , ubi cm\ici datur quantum bomrnum 
cafum fit , quando Vtlh millia capta funt Tuf- 
corum . Cenfus iterum habitus eft . Tertio arnio 
in iifdem diebus , Gallife in pradam pcr mariti- 
rna loca 9 fub]c£lofque campos abAlbams mantibm 
diffuderunt \ Et dim Larini , qui a Rpmanis 
fuba&i erant, milites praftarc nollent , a Ro- 
manis (7) novo militum delettu babito 9 tyrones 

elefti 



armatus htjecit , Jicrjue &c. 

(tf ) In iifdcm poft conchfum esl » ita fegitur : IntenaT. 
Quintius Difhttvr adv.rsis Galhs* qui m Italiam ve- 
xerantimiflus eii . Hi ab Urbe quarto milliarto trans 
Anienem flttvium cottfiderunt . Ibt w^tliffimus de Scna- 
tot ibus jtrjetiis L. MaUins f rozvcantem &c. & mox 
cognomen accepit . Galli fugati fimti mox per C. Sul* 
ficium DiBatorem vitli. Acn mult*-fott a C. Marcio 
Tufci vicli funt i & oclo millia captivorwn ex bis rtJ 
triumpbum ditBa. 

(7) A. B. oc H. poft Romanis tantim tyroncs 8cc. 



Digitized by 



Google 



8 



HISTORIiE MISCELL£ 



ele&i funf . Fa&aajue legiones X., qui modus 1 
-LX, vel ampliiis armatorum millia efficiebat, 
adversits eos procefserunt : parvis adhuc Romanis 
rebus , tanta tamen in re militari virtus erat . 
(8) Qix chm profe<5te effent advershs Gallos 
duce L. Furio, quidam ex Gallis unum exRo- 
manis, qui elTet optimus* provocabat . Tunc fe- 
M. Valerius Tribunus militum obtulit, & chm 
croceffiflet armatus, corvus ei fupra dexterum 
brachium fedit . Mox commifsi adversixs Gal- 
lum pugna, idem corvus alis, & unguibusGal- 
li oculos verberavit, ne re&um poffet afpicere: 
Ita a Tribuno Valerio interfe&us , non Iblbnu 
vi&oriam ei , fed etiam nomen dedit . Nanu 
poftoa idem Corvinus eft di&us , ac propter 
hoc meritum annorum XIII. (9) Confuf eft fa- 
6kus. Occifo enim provocatore Galfo, alii omnes 
territi , fparfimque fugientes, gravitcr trucidati 
funt. Tunc fiquidem dilata nox ufque ad plu 
rimam partem diei tendi vifa eft . Tunc etianu 
faxa grmdini mixta (10) nubibus cecidere. Eo- 
demque tempore Magnus Alexander , magnus 
verd ille gurges miferiarum , atque atrocijjimus 
turbo totius Orientis natus eft . Anm ab Vrbc^ 
condita CCCCIX. Latini, qui noluerant milites 
dare , hoc quoque a Romanis exigere coepe- 
runt , ut unus Conful ex eorum , alter ex Ro- 
manorum populo crearetur . Qjiod ciim effet 
negatum , bellum contra eos (11) intulerunt , 
Manlio Torquato, & Decio Mure Cmfulibus 9 in 
quo bello unus Conful interfe6his efi , alter extitit 
impie parricida . Manlius enim Torquatus filium 
fuum juvenem vittorem , interfeflorem Decii Tuf- 
culani nobilis equitis , & prxcipue provocantis, at- 
que infultantis boftis occidit . Alius verb Conful 
cum> iteratoconfiftuyillud cvrnu cuipraerat, cadi, 
at } ue ajfligi videret , inter confertifiimos hofles 
fronte prolapfus occubuit . Manlius quamvis vu 
£ior , occurfitm tamen nobilium juvenum Romano- 
rum, qui legitime exhiberi folet in triumpbis, par- 
ricida non meruit . Statuse Confulibus ob meri- 
tum vi&oriae in roftris pofitae funt . Eo anno 
ctiam Alexandria ab Alexandro Macedone con- 
dtta eft. (12) Artno autem pofl hunc fequentc-, 
Mmutia virgo veflalisob admijfum inceflum damna- 
ta efl , vivaque obruta in campo 9 qui nunc Scele- 
ratus dicitur. At vero exin tempore inter]eclo 9 hor- 
refco referre quod geflum efl . Nam Claudio Mar- 
cello, & Valerlo Flacco Cofs. incredibili rabie,& 
amore fcelerwn Romana matrona exarferunt . Erat 
vero fuedus ille, ac peflilens armus 9 vnfetta jam— 
ttndiqtte catervatim ffrages mortuorum egerebantur . 
Et ad'?uc tamen penes omnes de corrupto aere fim- 
plcx credulitas erat , cum exiftente quadam «ncillcL^ 
iniice, & convincente, primitm multa matrona ut 
bibercnt venena, qua coxerant compulfa : dein fimul 
q t# haufire conflumpta funt . Tanta autem mrdti- 
tudo fuit matrvnarwn in bis facinoribus confcia- 
mw, ut treccnta feptuaginta damnata ex illisfimul 
fuijjereferantur. AnnoabUrbe condita CCCCXLIL 



(8) Ita nimirum Paulus Diaconus MS. iempcr n*agi$ 

Eutropii verba retinet. Canii! 

(9) A. XX III. ita B. &H. 

(10) A. faxa de mdibiis &c. 

(11) A. habct , contra eos fufceptum eli , & ingcnti pigna 

fnperati funt > ac de bis perdomitis triumphatum tfl : 
StAt. Scc. Concordant B.,$c H.,praetcrquam invoce 
bis, cujus loco habcnt fuis perdom. &c. 

(12) Hinc mferta omnia uf<]ue acl verba. ¥am Rjomatti in 

MSS. enim non leguntur, ncque in Eutropio. 

(13) A. Orlts. 

(14) H. hic infigni acceiEone au6tior eft : animqfiores : de- 

nique prmfjuam cum Rmnanis confhgerent , Ahxan~ 
drum rc^em Epbrotarum , germanum Olympia matris 
A exandn Magni > qut tra]etHs in Italiam copiis , bel- 
lum advzrsiis Romanos parabat , Lucanis fuffraghtm fe- 
raaes) maximo kiio m Lucattiavicere* In quo &ip* 



B 



D 



Alexander rex Eptratarum Alexmdri Ulius Afagn 
avunculusy transje&is m Italiam copUs , cum beU 
lum adverfus Romanos pararet , & circa, fimtimat 
Roma urbcs firmaret vires exercitus fm , auxiliaaue 
vel fibi acqukere , vel bofiibus fubtrabere fiudens 
bellis exerceretw 9 a Sammtibus y qui Lucana genti 
fuffragabantur f maxmo bello inLucama viftus, & 
occifuseft. 

Armo ab Urbe condita CCCCXXP7. jam Ro- 
mani potentes efle coeperant . Bcllum enim iru 
CXXX. fer^ milliario ab Urbe gerebatur apud 
Samnitas , qui medii funt inter Picenum, Cam* 
paniam , & Apuliam , gentem , fi opulentiaau 
eorum ^uaeras, aureis,atque argenteis armis, & 
difcolon vefte ufque ad ambitum ornatos : fi 
infidiarum fallaciam , faltibus f ere, & montium 
fraude graflantes : fi rabiem, atque furorenu f 
facrilegis , humanifaue hoftiis in exitium Ur- 
bis (13) agitatos : u pertinaciam , fexies ru- 
pto foedere ipfis hoftibus animofiores . ( 14) Ro- 
mani ergo aaversiim Samnitas pro Campanis, & 
Sidicinis bellum fufcepere. Omnium fiquidem, 
non modo Italiae tantiim , fed pene toto orbc- 
terrarum pulcherrimaCampaniae plaga eft. (15) 
Nullum bofpitalius navibus mare. Hic illi nobiles 
portus , Cajeta, Mifenus , ( 16 ) Lucrinus, & 
Avernus , quaedam maris oftia . Hic amifti (17) 
vitibus montes , Gaurus , ( 18 ) Falernus , 
Maflicus, & pulcherrimus cunftorumVefuvius, 
Urbes ad mare , Formiae , Cumx , Puteoli , Her- 
culaneum, ( 19) Pompeii , & ipfa caput urbium 
Capua , quondam inter tres maximas Romanu, 
Carthaginemque nominata. Prohac urbe,& pro 
(20) his regionibus populus Romanus Samni- 
tas invadit . L. Papyrius Curfor cum honore^ 
Di&atoris ab bellum id profe6his eft . Qni cbm 
Romam rediflet , Fabio Maximo magiftro 
equitum,quem apud exercitum reliquerat, prs- 
cepit, ne ie abfente pugnaret. IUe occafione re- 
perta felicifs. dimicavit, & ( ai ) viginti millia 
Samnitarum delevit . Ob quam rem a Didfcatore 
capite damnatus , quod (e vetante pugnaflet , 
ingenti favore militum,& populi liberatus eft , 
tanta Papyrio feditione commoti, ut pene ipfe^ 
interficeretur . (22) Poft b&c Samnites circum- 
fpetticrre cura 9 ac majore apparatu inftrutto , apud 
Caudinas Furculas confederunt , T. Veturio^ & 
Sp. Pofiumio Cofs. f omnefque copias Romanorum^ 
ibidem anguftiis locorum, armifque conclufas in- 
genti dedecore vicerunt . Qjiorum dux Pontius 
in tantiim abufus eft vidtoris fecuritate , ut He- 
rennium patrem confulendum putaret , utrum 
claufos occideret , an parceret fubjugatis : ut 
vivos tamen dedecori fervaret , elegit . ( 25 ) 
Romanos enim ante fiepiffime vinci^ & occidi , 
nunquam autem capi 9 aut ad deditionem cogi po- 
tuijje conftabat. Itaque Samnites vittoria potiti , 
univerfum Romanum exercitum turpiter cap- 
tum, armis, veftimentifque nudatum , tantiuiu 
fingulis vilioribus operimentis ob verecundianu 

cor- 



fe Alexander Epirvta extmBus eft . Romam igitur ad- 
versus Samn. occ. 
A. concordat cum H. ufquc ad m Italiam copiist beU 
lum: hinc lequitur m Lucania vtcere , in quo 8cc. 

(15) A. B. & H. Mbd bofphaliuM mart • 

(16) In omnibus 1. Mifitms, tepentes foutilm Raja, Lucr. 

&c. 

(17) A. pro amiftiiamici. 

(18) A. Cattrus. B. 6c H. Laterus. 

(19) HyrcoJamtm B. 8c H. Hircolamum . 
(zo) Hajc duo verba non funt in B. & H. 

(11) A. B. H. 8c Eutropius dtmkavit % & Sammtas dele- 
vit . 

(n) Poftea Samnites Romams T. Veturio^ & Sp. Poftbtmtia 
Cojf. aftid Caudhjas furculas angufttts locorum coacl*- 
fos htgenti 8cc. 

(xj) A. B. & H. oxnifs. c£t. feq. nam wmerfum . 



Digitized by Goosle 



L I B E 

eorporum tegendam conceflis,fub jugo miffum, 
fervitigque fubje&um , longum agere pompae 
ominem prcceperunt . Sexcentis autem equiti- 
bus Romanis in obfidatum receptis , oneratos 
ignominia , csteris rebus vacuos Confules re- 
miierunt, fub tali tamen conditione pacis, qua- 
lis iacienda Samnitibus placuit . Sed & fidenu 
foBderis, quam fibi Romani fervari a fubjedhs 
voiunt , ipfi fubje<SH Stmnitibus fervaffent, ho- 
die, aut omnino non effent , aut Samnio domi- 
nante fervirent. Pofteriore fiquidem amo \ubente 
Scnatu ( 24 ) infringunt Romani firmatam cum 
Samnitibus paCHonem , eofqui in bellum cogunt . 
Quod Papyrio Cof infiftente cmmiffum magnas 
firages utmfque populi dedit 9 cum bmc ira recentis 
tnfamue 9 inde gloria proxima? vtftorue pugnantes B 
mftimularent . Tandcm RjQmani pertinaciter morien- 
do wermt , nec c&di pariter 9 nec cadere deflite- 
runt , mfi pofteaquam vtfHs Sammtibus , & capto 
dm eorum cwnfeptem mtllibus ]ugum repo/uerunt. 
Demde Papyrius Satricum, expulfo prafidio Samniti~ 
co, cxpugnawt, & cepit . Hic Papyrius aded tunc 
*fik/ Romanos bellicofifiimus,^ ftrenutffimus ha~ 
liebatur, ut cfcm Alexander Magnus difponere- 
atcmtur, ab Oriente defcendens , obtinere viribus 
Afncam , atque inde in Italiam tranfvefri , Ro- 
mani inter cseteros duces, tunc in publica re fua 
oftimos 9 hunc pracipvum fore 9 qui AFexandri impe- 
rm fuflinere pofjet 9 meditarentur . Eo tempore^ 
AppiusClaudiusCenfor ingens aquam Claudiam 
induxit , & viam Appiam ftravit . Circa hsec 
lempora Iioaddus apud Hierofolymam pontifex 
extitit, cujus frater ManafTes templum jn mon- 
te Garizim conftruxit . ( 25 ) 

Amo ab Urbe condita CGCCL, Fabio Afaximo 
V. Deeia Afure IIIL Cofs. quatucr flarentiffimi , 
fcrtiffimque Italia populi in unum agmen , foeduf- 
fue fe collegerunt . Namque Hetrufci , Umbri , 
Sammtes 9 & Galli uno agmhne confpirantes 9 Roma- 
nos delere eonatt funt. TremefatH boc bello Rpma 
wjfvom atwnt , & iabefa£iata fiducia eft , nec aufi 
fibi totum fperare de vifibus , dole dhifere boftes 
tutius ratipluribus fe bdlis implicare , quamgravi- 
ks . Itaque, cism quibufdam fuis ad depopulandos 
boftilts apvs , in ifmbriam, Hetruriamque pramif- 
fis , Umbrorum* Hetrufcorumjue exercitum redire^ d 
adtmtienem fuwm coegiffent , cum Samnitibus,& 
Gattis beUum inire properarunt . In pto bello, cunu, 
Galhrum impetu Romam premermtur , Decius Cofi 
occifus $ , Fabius tamen poft magnam Decuwa 
panis firagem , tandem vicit. Eo pralioXL. mUlia 
Sammtum^ fiue GaUorum cafa, Romanbrum vero 
Vlh mllia ex Decii tanturnmoda parte, aui occifus 
efi , cxtinfla referuntur * Fuiffe autem abfijue He> 
trufcis, ff Umbris, quos aftu Romam bello avoca- 
veranty Galhrum>& Sammtum peditumCXL. mil- 
ka CCCXX3T., equttum verd XLVlI. millia Li- 
vius nfert , & carpentarios mille m armis contra 
viemftetifli Romanam . Sed, ut fiepe diftum eft, 
femper Romanorum y au$ dmtfticam quietem extraneis 
Tom. L 



(H) Poft \ubcnte Sttattt omnes habenr pax cum Samnhikis 
fimata foltita efi . Luciufqtte Paptrtus Conful adver- 
sia 90$ Hvctftm ejl . Qtti adeb ttmc afud Romams bel- 
hcopffrmus balebatw , ut cum diceretur Alexander m 
Itiltam tratfgredi* Romani htter cateror duces bunc 
fracipue tligerent » qui Alexandri impetum fufhneret . 
uMgrejJi itaque Samnites cum Papirw fttferati fwtt - 
fuorum feftem mil. fub jugo miffs . B. 6cH. fub ju- 
gum, Paftrius de Samnitibus trhtmpbavit . Eo tempo^ 
re dpPtus Claudm Cettfor aquam fyaud. &c. 

(*{) Hinc MSS. omils. ca»t. ufque ad wba P. CorvehHs t 
Rufinus fequuntur cum Eutrop. Samtutes refarato 
bello jyfubium Max. vicerwtty trtbus mil. bommum 
occifaTPojka cim pater ei FabittsMax. legatus datus 
futJTet % & Samnitas vieit* & plurhna ipjorutn oppi~ 
dacepk. DeindePub. Cornelius 8cc. 



beltu interruptam , aut exttaneos proverttus morHt 
mterimbus aggravatos , tantum ut omnimodis in~ 
gmtes animi mdecunque premerentur : banc cruen~ 
tam y trUkmque vifloriam peftilentia civitatis onera~ 
vit 9 & trwmpbales pompas obvue mortucrum e*e- 
quus pollummt : nec erat cui de triumpbo gaudiwn 
Juaderetur 9 cum tota dvitas 9 aut cqgris fufpiraret * 
aut mortuis. Sequitur amus, quo inftaurato aSam~ 
nitibus pralio viiiifunt , atque in caftra fugerunt » 
Poftea verd Samnites novum animum 9 babitumque 
fumentes ,koceft, deargcntatis armis , & veftibus 9 
paratoque ammo 9 m vincant, mori , bello fe fe offe- 
runt. Adversum quos Papyrius Cof cwn exercitu 
miffus , cum a pneliariis auguribus con\e£lantibus , 
congredi probiberetur 9 irridens eos tam feliciter , quam 
conftanter arripuit bellum , confecitaue . Nam ifi^ 
boc pralio XIL millia hcftium c*ja , tria millia 
capta referuntur . Sed hanc quoque iftitis verc lau- 
dandam vi£hriam 9 quam arufpices im\edire non po- 
tuerunt 9 oborti fubito conruptre morbi . Nam tanta 9 
ac tam intolerabilis peftilcntta per triemiium tune 
corripuit civitatem , ut propter eam quacunque ra- 
tione fedandam libros Sibyllims confulerent , quibus 
jubebatur , ut ab Epidauro JEfculapius exbiberetur. 
Afiffi furtt legati ad urbem Gracam , quos libenter 
Epidaurii 9 atque bumaniter fufcepcrunt . Ibidem fe 
legatis ferpens oftendit , raro ab incolis nifi feliciter 
vifus . Ciimque per triduum familiariter apparuijfet 9 
cun£Hs infpedantibus fubiit in trvrcmem Romanam 9 
& in tabemaculo legati Q. Burgomi colleftus quie- 
vit, Urbe profediRomani funt 9 anguis in navi fem- 
per apparuit : Antium ventum eft 9 defcendit ferpens 
ad limem templi lEfculapii , & triduo inter myrtos 
latuit , nec ad folitos cibos proceftit . Delrinc rediit 
ad navem. Cwnque ventum effet ad Tyberim , ena~ 
tavit in infulam , in quailli templum eft conftitu- 
tum , & mox fanitas Romanis data eft . PraJterea 
altero ab binc anno Fabius Gurges Cof mall 
adversum Samnites pugnavit . Namque amiffb 
exercitu , tribufque millibus perditis , viftus in± 
Urbem refugit . Itaque ciim Senatus de funmo~ 
vendo eo deliberaret 9 pater e]us Fabius Maximus 
ignominiam filii deprecatus 9 legatum fefilio itu~ 
rum ultro obtulit , fi illi depellenda ignominue , 
& gerendi iterum belli facultas daretur . Qua 
impetratd 9 pralioque conferto , cian fubitd pugnan* 
temfilium Cof 9 infiftentePmtioSamnitarumduce 9 
& hifeftis hoftium telis conclufum videret 9 in me~ 
dium fe agmen pius fenex equo vefius ingejfit . Qud 
faRo permoti Romani , totd \bi incubuere acic-, t 
donec ipfum ducem Pontium deleto hoftili exercitu 
viftum, opprefiumque ceperunt . Cxja funt in eo 
prcelio XX. millia , capta autem IV. millia cum^ 
rege fuo 9 plurimaque oppida . Deinde P. Corne- 
lius Kuffinus , M. Curius Dentatus ambo Cofs. 
contra Samnitas miffi, ingentibus preliis eos con- 
fecere , ita ruinas ipfas urbium dirucntes , ut 
hodie Samnium in ipfo Samnio requiratyr , nec 
inveniri facile poffit . Tum bellum cum Samni- 
tibus per an. XUX. (z6) mutta Romanoruvu 

B dade 



tt6) Ab hoc loco MS. Hersfel, ad verbum convenit cum 
Eutropio, quem Merula edidit, ufque ad illa vcr* 
ba in Eutropio fol. xo. v. 7. armts occupaverttnt 9 
cbtmeret* poft qu» verba paulum variat MS. Sic: 
obtrnexet. Cyneas iegatus pojlera die* quurn ingrejfm 
Romam fuerat , & equefirem ordinem , (? Senatum 
fropriis nominibus falutavit . Pax tamen^quam offlre^ 
batidifplicuit. Remandatum porro ejl a Sesiatu,eum 
cum Romawsy ttifi ex Italia aecejjifflt &c. Nam fe^ 
quenria ad verbum item ^utropij funt in MS.ufq- 
ad illa vcrba in Eutropiana Merul® editione fbY. 
xi. verfu ij, Arzos Graci* chitatsm occifus eft 
Poft qu* verba MS. H. fubdit. ApudJ«d*os boc 
tempore Pvntifex Max. , Srmeon , Oviaftihts claruit, 
cui cognomenticm jufius fitit. Debinc Tarart m Pyr-* 
rbi morte comperta crc. Canif, 4 



Digitized by 



la HISTORIiB 

tttde tQtoin, eaptf iucis deflitutum foituro (27) A 
eft , neque ullus hoftis fuit intrt Italiam > qui 
Rpmanam vittutem magVs fetigaverit . (28) ^ww 
fubfequente cwn Sabinis a Confule bcllum gtfttm 
eff » ubi Qm* mUia hvminum mterfefta fint , 
^fior c^r^ , #g/<r Cw/W oftcndit „ jgitf nim #it- 
tfenztu magnitudinm acquifiti agri Sabini 9 
multitudinem captivorum referrt wllet , 
rtxw explicare rm potuit , ifow l/rfo *00#~ 
ta CCCCLXUL DolabeUa* &Domitio Cofs. Lu- 
cani $ Brutii » Samnites quoque cum ffetrufcis 9 
{jp Senonibus Qallis faQa f$cietate 9 cum redivi* 
vum contra Rmanoe bellum molirentur* Roma- 
ni ad exorandos Gallos wiftre legatos > Quos cim 
Galli interfccijfent , Cacilius Prator ob ulcifcen» 
dam legatorum necem 9 & comprimcndum tumul- 3 
tum hoftium cum exercitu miffw* ab Hetrufcis 9 
Gallifque opprejfm interiit . Stptem praterctL* 
Tribuni militum in ea pugna occifi funt 9 multi 
nobiles ibidem trucidati , XIV. etiam millia mi» 
litum Romanorttm illo bello protfrata funt. 

Anno ab Urbe condita CCCCLXIV. Tarenti- 
ni 9 qui in Italia ultimi funt , Romanam claffem 
forte pratereuntem e fpe£iaculo tbeatri profpeftam 
froftilitcr invaferunt 9 quinque tantwn navibus vix 
per fugam elapfis : catera retratla in portuwu 
- flaftis , & profligata eft 9 prafetti navium truci- 
dati , omnes bello utilcs cafi , reliqui pretio ven- 
diti funt . Continuo mijfi Tarentum a Rowanis 
legati, ut de illatis quererentur in]uriis , pulfati 
ab hifdem aufiasin]urias infuper rctulerunt. His £ 
caufis ingtns btllum exortum eft . Romanos* qui 
qutntique boftes circumftrepercnt permetientes , u/- 
tima adegit necejfitas Proletarios quoque in arma 
Mgere 9 hoc eft eos 9 qui in Urbe fcmper fufficienda 
prolis caufa vacabant , militia afcribere , quippe 
fum frufira de prole cura eft , nifi rebus prafin- 
tibus confulatur f Jtaque irruit in univerfos Ta- 
rentinorum fines cvmBmlio Cof Romanus exer- 
fitusy igne 9 ferroquevaftat omnia , plurima expu* 
gnat oppida 9 inyuriam infolenter acceptam crude* 
iiter vmdicat , Continuo Tqrentinos plurimis fi- 
Ititimorum prsfidiis fultos , maxime Pyrrhus au<* 
ptft JLpiri rex , qui ex genere Achillis originem^ 
trahebat » qui etiam in fcob magnitudinem vi- 
rium* cqnfilivrumque fummam fclli* nomcnquC-* ^ 
tranfduxit , Nam Tarentum* utpote ex Laced^ u 
moniif conditam , cognatamque Gracia civitatem^ 
vindicaturus , totas vires Epiri 9 Tbeflalia, & 
Afacedonia , elephantos etiam ufque in id tempus 
invifos Romanis numero XX, in Italiam primus 
invexit , terra, mari 9 viris , equis* armis* bel- 
fuis , ad po&remum viribus fuis 9 dolifque tepribi^ 
lis ; nift qwd Delphici ityus fpiritus , quem ma- 
gnum ipfi vatem ferunt , refponfo circwnventus 9 
ambiguum exitwn ejus fecit , qui non confuluif* 
fct r Tumque primum Romani cum tranJmarino 
hofte dimicarunt . Miflus eft contra eum Cof. 
P. Valerius Levinus , Qjii cum exploratores 
Pyrrhi gepiflct , juffit eq^ per caflra duci , 8c 
pftendj omnem exercitum , tumque dimitti , ut 
f enunciarent Pyrrho , quae cum Romanis age- E 
yentur . (^9) Itaque apud Heracliam LucantG 
urbem fluviumqne Urim prima inter Vyrrhum re^ 
gcm , & Levinum Cof pugna commijfa cft . Con~ 
fumpta cft gravijfiniQ ccrtamine dics , utrinqucL^ 
mmnibus mori intmtis > fugere nefciis , Jntrodu^ 



{17) A. pro fkkvm,ful>latv,m . 

(i8) A. ^quliwr lntt'r jtfclh aliouot at;ms iteriim fvGalfonqn 
c<fi# covtra Komanos Tufis SamnitilxiS jwJXtrwit ; 
ftd d.m R&iypn ttxdeiwt Gtko Qorndio Labtjia Cctif 
faUti futJty eeJ<.m ttw^are fareutinis, qm jam hi ul-. 
fima italia furt » hiium iwltthm cfl , quia legatts 
fi&mapcrum v.juriam feciffetit . ffl JHrrwn Epiri re- 
l&m fot/tra Rjimm aiwlio fofofwunt , qim %e- 



M 1 SCELL£ 

ftos autem inter currentia dfcmms 'elcpbantoe 9 
formd truces , odore graves , mole terribiks , ut 
videre Romani , novo pugnandi genere circumventi, 
& territi 9 equis maximi pavitantibusdiffugerunt. 
Sed pqflquam Minutius Centurio quarta legtcms 
primus haftatus protentum in fe tam ferocis bellua 
uncum , quam manum vocant , gladio defecuit , 
& tonturbatam dolore vulneris averti beUo , au 
que in fuos acriter favire compulit , ejufaue frn~ 
moderato difcurfu pertvrbari, atque permijceri cce- 
pere , finis pugna etiam de bentfieio noais impo~ 
fitus • Lcvinus tamen per notlem fugit . Roma* 
nos viftos fuijfe tUrpisjuga perdidit 9 fuorumtunc 
cecidiffe referuntur peaitum XlP m .milliao£iingenti 
viginti , equites autem cafi ducenti quadraginta 
fex , capti feptingenti XII. figna amiffa XXIL 
Pyrrhus Romanos, ouos ceperat* fummo hooorc_# 
traftavit , occifos lepelivit . Qpos chrn advcrfo 
vubere , & truci vultu etiam mortuos jacerc 
vidiflet , tulifle ad ccrfum manus fenur 9 cunu 
hac roce, fe totius orbis dominum efle potuifle, 
fi tales fibi milites contigiflent . Nam quantus 
ediverso numerus fociorum tyrrbi fuerit extmftus 9 
memoria traditum non efl 9 maxime quia fcripto* 
rum omnium veterum mos eft ex ea parte , qua 
vicerat, occiforum non comrnendare numerum , ne 
vifloria gloriam maculent damna vifloris : nifi 
forte cum aded pauci cadunt 9 ut admirationenu 9 
terrcremque virtutis augeat paucitas perditorum : 
ficut in prima congrejfione Perfici belli afudAle* 
xandrum Magnum fuit , cum inter quadringenta 
fcrme millia /poftium interfcfla centum viginti 
cquites 9 &novem tantummodo pedites in e)us exerm 
citu defuijfe refcruntur * Sed Pyrrbus atrocitatem 
cladis y quam boc bello exceperat 9 diis fuis omnibus 
tefiatus eft , affigcns titulum in temph Tarcntim 
Jovis , in quo bsc fcripfit : 

Qjai invi&iantefuereviri, pater optimcOIympi, 
Hos & ego in pugna vici, vi£tufque fum ab ufdem. 

Et cum a Jbciis increparetur , cur fe viflum dw 
ceret qui v&ijfct , refpondijfe ftrtur. ego 9 fi ite* 
rum eodcm modo vicero , ftne ullo milite Epirwn re+ 
vcrtar , Jnterea Romanus exercitus foflquam vifius 
dam fugpt de cafbris , mifcrabilem beUi cladem gra* 
viortbus monftfis au£lam 9 accumulatamque perfinfit . 
Nam pabulatores forte digreJfos 9 velut bofttits qua- 
dam fuborta tempeftas 9 cum borribili fragorecceli cor» 
reptos diris fulminibus exujfit* Quipp* triginta qua* 
iuor corum idcm turbo fwftravit , duo & viginti fe- 
mtneces relifti , jumenta exanimata f & capta quam 
plurima , ut mcritd contigifle non in fignum vafta- 
tionis futura , fed iffa vaftatio referatur . Po(t id 
Pyirhus conjun#i3 .fibi Samnitibus , Lucanis f 
Brutiifaue , Romam perrexit : omnia ferro, igni- 
que vaftavit ; Campaniam depopulatus eft , at- 
que Praenefte venit, milliario ab Urbe XVIII. 
Mox terrore exercitus, qui eum cum Cof. feque- 
batur , in Campaniam ie recepit . Legati de rc- 
dimendis captis ad Pyrrhum mifli . # Pyrrhus Ly» 
conem 9 & MolofJUm obviam eis extrejujfit . Ipfc- 
autcm cum exornatis militibus procejjtt ad portam , 
& ita ab eo honorifice fufceptis , captivos fine-, 
pretio Romam mifit , Unum ex legatis Roma- 
norum Fabricium fic admiratus , ciim eum pau- 
perem efle cognoviflet , ut quarta partc regni 
promifla fo]lic;tare voluerit , ut ad fc tranfiret , 

con- 

— 

nere Acl ilhs Qri&nem trab^at . Is rnox ad ItaYum 
, iMtut y tutnque 6cc. 

(zf>) A, poft agcr<vtiir, Comwifiimoxpugni ytisn ]am r^j 
rus fng.r.ty elepbaittorwn anxtlio vtcit , quot incos?** 
tos Jlfimam expaverunt ; f>d nox fralio fincfn dah* * 
Ldvmns taimn fer tjochm fttzie.. Pnyus Ruwaws 
M£)CCC.cqit % 



Digitized by 



L I B 

contemptufque eft aFabricio. (30) Hincque cum 
Pyrrhus frorter legatos Romanorum ingenti ad- 
criratione teueretur , legatum cum eis mifit , qui 
pacem aequis conditionibus peteret , pracipuum 
virum Cyneam nomine : ita ut Pyrrhus partem 
Itali» , quam jam fuis armis occupaverat , obti- 
neret . Cyneas legatus poftero die quam ingref- 
fus fuerat Romam , & equeftrem ordinem , & 
Senatum propriis nominibus falutavit,pax tamen 
quam offerebat difplicuit . Remandatum eft Pyr- 
rho a Senatu , eum cum Romanis nifi ex Itali^ 
recefliflet , pacem non pofle habere. Tum Ro- 
mani jufferunt captivos omnes,quos Pyrrhus red- 
diderat , infames haberi , eo quod armati capi 
potuiffent , nec ante eos ad veteretn (31) ftatum re- 
yerfuros , quam fibi notorum hoftium occiforum 
fpolia retuuffent. Ita legatus Pyrrhi reverfuseft. 
A quo cum quaereret Pyrrhus , qualem Romam 
(xwnperiffet , Cyneas dixit , regum fe patrianu. 
vidiffe: fcilicet tales illic fere omnes efle, qualis 
unus Pyrrhus apud Epirum,& reliquamGraeciam 
putaretur . ( ji) Sectmda inter Pyrrmm, & Roma- 
nos P. Sulpicio , & Decio Coffl pugna in Apulia 
fmimfuity ubi clades belli ad utrofque 9 fed tnaxi- 
me ad Pyrrbum , viftoria ad Rornanos concederet . 
Nam cwn diu, cunflis obnixe in mutuam cadem 
ruentibus 9 anceps betti penderet eventus , Pyrrbus 
trmfixo bracJno faucius prior ceffit e pr#lio . Sed 
& Fabricius legatus tunc vulneratus efl . Elepbanti 
pma pugnd fauciati, atque in fugam cogi poffe de~ 
fnbenji, deinde fubjectis inter pofleriora 9 & mollicu 
ignibus exagitatt , wfuper ardentes macbinas furore 
trepido drctmfirentes exitio fuis fuere . Cceja fimtin 
eapugna qwnque millia Romanorum : de exercitu 
mo Pyrrbi vigintimillia profirata funt: regis figna 
aUata funt qmnquaginta tria: Romanorum undecim 
amijfa funt . Pyrrhus Tarentum fugatus eft . In- 
terje&o anno contra Pyrrhum Fabricius eft mif- 
fus , qui priiis inter legatos follicitari non pote- 
rat quarta parte regni promifla . Tunc ciim vi- 
cina caflra ipfe,& rex haberent, medicus Pyrrhi 
no&e ad eum venit , promittens veneno fe Pyr- 
rhum occifurum , fi fihi aliquid polliceretur . 
Qjiem Fabricius vindhmireducijuflitadpropriam 
domum , Pyrrhoque dici, quas contra caput ejus 
medicus fpopondiffet . Tunc rex admiratus eum 
dixiffe fertur : Ifte eft Fabricius , qui diffi- 
cilihs honeftate, quam fol a curfu fuo averti po- 
teft . ( J4) Pyrrbus vero fraflus bello , Agatboclc 
rege Syracufano mortuo , ad Sicili# acccrfitus impe- 
fim Syracusd concejjit . Fabricius vi&is Lucanis, 
& Samnitibus triumphavit . Sed Romanorum mi^ 
ferta nullis ceffat induciis . Confumitur morborum 
malis mtercapedo bellorum : & cum fbris cejfatur a 
pralio , agitur introrsus ira de cwlo . Nam Fabio 
Curgite iterwn , C. Gcnutio Clepfina Coff. pefiilen- 
tia gravis Urbem y ac fines e\us invafit . Qua cum 
tomes>tim pracipue mulieres , pecudefque corripiens, 
necatis in utero fcetibus futivra prole vacuabat , & 
tmmaturis partubuscum periculo matrwn extorti abor- 
tus prijmbantur: adeo ut defutura fuccejffio* & de- 
faturm animantium genus , adempto vitalis partus 
tfgitimo ordme crederetur. Confules deinde Curius 
Dentatus , & Cornelius Lentulus adversiis Pyr- 
riium miffi funt . ( jy ) Interea reverfum ex Sici- 
Pyrrbwn Curius Dentatus Cof. excepit, tertium- 
Tom. I. 



(30) A. ob qu4 cim Phrus Rjum. wgenti admirat. tentrttur y 

kgaxum mifft &c. 
\V) A, wum. 

(}*) A omif9.c^t. habet. Miflj funt contra Pirritm dncetn 
Pttf. Sulpicius , (? Decitis Confs. certamine comrniffb 
Prnus vulneratus efl , elepbanti interfcfli , XXm. cafh 
kfttum, & ex Romanis tantum Fm. PhrusTaren.&c. 

yV*-IlleproIfle. 

M) A. fcteft. Tunc rex adSicilkm pyfeftus efl. Fabricius 



B 



D 



E 



R I L n 

que bcllum contra Epirotas apud Lucaniam tn Aru- 
finis campisgtflum efl . Itaque primo concurfu cum 
Pyrrbi nnlites Romanorum imprejjione treptdarent , 
& circumfpedantes fugam bello cedere molirentur , 
Pyrrhus elepbantes ex fubfidiis ytffit induci . Ro- 
mani affueti jam ptignare cum belluis, cum malleo- 
los fluppa imjolutosj ac pice oblitos , tmcis infnper 
aculeis tenaces praparaviffent , eofque flammatos in 
tergabelluarumjturrefque vibrarent, non difficile fu- 
rentesy ardentefque belluas in eorum excidia, quibus 
fubfidia fuerant , retorferunt . Oftoginta millia pe~ 
dttum in Ulopralio babere regemdicunt^ equitum ve- 
ro fex miUia . Ex bis c&fa referunturvi^inti tricu. 
millia, capti autem funt quadringenti . Ipfe a Ta- 
rento fugatus , caflra e\us capta funt . Curius in 
confulatu triumphavit, primuique Romas Ele- 
phantos quatuor induxit . Pyrrhus (36) XV. 
armo qudm vcnerat ab Italia , vifttis aufugit , qui 
pofl midta y gravijfimaque beUa^qua geffit inGrcecia y 
apud Argos Acha]a? florentijjimam urbem , Spartani 
regni aviditate fedu£lus , faxo iftus occubuit . Cu- 
]us pollex de dextero pede remedio erat , fi cu)us re- 
nes tumentes eo tetigijfet . Qui cum ab Antigo- 
no vittore jujfus ejfet exuri , fic arfit , ut idem poU 
lex igni inveniretur intattus . Qui digitus aureo lo- 
culo inclufus cfl , & antiqui ffirno templo Dodoncei 
jfovis conditus efl . Hoc tempore apud Judcos 
pontifex maximus Simon Oniae filius claruit, cui 
cognomentum Juflus iuit. (37) Tum quoque apud 
Romanos Sextilia virgo vcflalis convi£ta % damnata- 
que incefli , ad portam Collinam viva dcfoffa efl . 
Armo ab Urbe conditaCCCCLXX. Tarentini,Pyr- 
rhi morte comperta , iterum nova adversumRo- 
manos arma foliicitant . Carthaginenfiumque au- 
xilia per legatos pofcunt,&accipiunt . (38) Con- 
ferto pralio vicere Romani . Ibi \am tunc Cartha- 
ginenfes quamvis nondum hofles adjudicati,vinci 
tamen a Romanis fe pofle fenferunt . (39) Se- 
quenti annojmagnam vifcerum fuorum partcm feve- 
ritas Romana concidit . Nam , adventante dudum 
Pyrrhoy Oftava lcgio diffidcns Romana? fpei , novum 
fcclus aufa , Reginenfes omnes , quibus tunc fubfdio 
prceerat , interfecit , pradam fibi ornnem, atquc^ 
ipfum oppidum vendicavit . Hoc facinusintam fce- 
leratos defettores puniendum . Gcnutio Cof \uffum 
efl . Qui obfcffa Rcginorum urbe , captifque omni- 
bus , ipfe quidem in reliquos perfugas , & latrones 
cxercuit digna fupplicia , Romanos vero milites in- 
tcgra? lcgionis Romam mifit y qui \uffu populi in me- 
dio foro virgis cafi funt jfecurique pcrcufji . Tunc 
fibi vifa efl Roma vincere , cum legionem fuam in- 
tegram occidit, qu& profctlo fine dubio viEla fuiffet y 
fi eam hojhli gladio perdidijfet • C. Fabricio Lu- 
fcino , C. Claudic^ Canina Cofs. legati Alexan- 
drini a Ptolomeeo mifli Romam vcnere, & aRo- 
manis amicitiam , quam petierant , obtinuerunt . 
Armo ab Urbe condita CCCCLXXI. obfccena , & 
dira prodigia , vel vifa Roma? , vel nunciata funt . 
Ac eedes Salutis ittu fulminis diffoluta , pars muri 
fub eodem loco de ccelo , ut dicunt , taCla efl. Lupi 
tres ante lucem ingrefji Urbem fetnefum cadaver in- 
ttderunt 9 fparfumque membratim in fcro ipfi firepitu 
bominum exterriti reliquenmt . Apud Formiam mul- 
tis iEHbus fulminwn momia undique ambufla , & 
dijfoluta funt. Apud agrum Calenum repcnte flam- 
ma fcifjo biatu terrce eruftata , tribus diebus , tri- 

B a buf- 



(lS) A. omils. caet. ita: miffi funt . Curius contra eum pu~ 
gnavit^ exercitum ejus cecidit , ipfum T>rrcrttim fuga- 
vit , caflra cepit . Ea die Cdja frjftium XXI llm. Cur. &c. 

($6) A. Pirrus etiam a Tarento mox rcc fj>t , (? apud Arpcs 
Graria ctvhatcm ocrifus ejt . Afudjua\ os bcc temp. &c. 

(37) A. Jujius fuit . Dt binc larentitii &c. 

(38) A.poit accijnuntCartbagineifes aRom.vir.curtitr, quam- 

vis 6cc. 

(39) *H U3i u ^l ue C. Fab. non fiwt in A. neque in duobus 
aJijs MSS. B. & H. A. tamcn pro vraci habet fuperaru 



i* HISTORIiE 

bupjue noft bm terribiliter ex&fluam , quinque agri 
\ugcra exbaufto penituS ubertatis fucco in cimrem- 
extorruit , ita ut non folum fi*uges , fed & arbores 
cum imis ftirpibus abfumpfijfe referatur . Sequenti 
ab binc anno , Qjiintio Gulone, & Fabio Pi&o- 
re Cofs. Picentes bellum commovere . (40) Gm~ 
fules P. Smproniusj & Appius Claudius adversum 
Picentes duxerunt exercitum, & cwn diretta intra^ 
\attwn teli utraque acies conftitijfent , repente ita 
immajniter cum nimio , & borrendo fragore terra tre- 
muit , ut ftupore mraculi utrumque pavefaftum ag~ 
men hebefceret . Diu attoniti utrique populi baftta- 
vcre 9 prajudicatd incfpti confcientid . Tandem pro- 
curfu concitatoiniere certamen . Trifte adeo iftud bel- 
lu n fuit , ut merito dicatur tantum bumanum fan- 
guinem fufceptura , etiam cum gemitu borrifono tunc g 
terra tremuijje . Romani autern pauci admodum eo 
pralio, qui evafere^ vicerunt, & de his triumpha- 
tum eft . Conditas a Romanis civitates Ariminum 
inGallia,&Beneventum in Samnio. Tunc etiam 
a Romanis Croton (41) invaditur . Anno ab Urbe 
condita CCCCLXViL inter multa prodigia fanguis 
e terra , lac vifum eft manare de coelo . Nam dr 
plurimis fcaturiens e fontibus cruor effluxit, & de 
nubibus guttatim in fpeciem pluviae latle dimijfo 
diri* ut ipfts vifum eft> terras imbres irrigaverunt. 
M. Attilio Regulo, L. Julio Libone Cofs.Salen- 
tinis in Apulia bellum indi&um eft , captique^ 
funt cum civitate fimul Brundudni , & de his 
triumphatum eft . 

(42) Cum jam clarum urbis Romsenomen efTet, 
arma tamen extra Italiam mota non fuerant • 
Ut ergo cognofceretur qux copiae Romanorum 
eflent , cenius eft habitus . Tum inventa funt 
capita civium ducenta nonaginta(4^)milliatre- 
centa trigintaquatuor, quanquam a conditaUr- 
be nunquam bella ceflaflent . (44) Eo temporc^ 
Cartbagincnfes dato adversum Romanos auxilioTa- 
rentinis, cum per legatos aSenatu a^guerentur y tur- 
ptfbncm rupti fwderis labem prafumpto accumula- 
vere per)urio. Tunc etiam VvdfinienfesHetrufo um 
florentifjimi luxurite poend perierunt. Nam.cum li- 
centid in confietudine pr<erogatd fervos fuos pajim 
liberos facerent , conviruiis alltgarent , conjugiis ho- 
neftarent , Libertini in partem poteftatis recepti , 
plenitud'nem per fcelus ufurpare meditati funt : & 
liherati reruiiutis ygo , ambitu dominationis exarfe- 
runt : & qnos dominos fubditi aquanimiter dile- 
xerunt , eos )am liberi , quos dominos fuiffe memi- 
nerant , exe rati funt . haque confpirantes in faci- 
nus Libertini , quorwn tanta manus fuit , ut finc^ 
controverla fuperiores cffcnt, correptam fuo tantum- 
modo gnieri urbem vendicant , patrimonia , coriju- 
gia dominorum ftbi per fcelus ufurpant , extorres 
dominos prorul abigunt. Qui miferi exules^egentefque 
Romam deferuntur , Ubi oflentatd miferia quereld- 
que defleta > per Romanorum feveritatem y & vindi- 



(40) A. 8c H. comrncrjcre , & ab inf qtmtibus Cofs. Pu?. 

Sem\>Yonio yAf^io Claiuiw vilhfunt , & de bistriumpu. 
&c. 

(41) Uterque pro Crot n habet Cotbrona invad ; Utr . Fofpm- 

pore fluribus locis l f .ntibns cruor fluxit % & de nu- 
bihus in fpecic pltroit lac defcendit . MarC. &c. 
( 4 x) A. B. H. ,8cEutropius Anno CQCCLKXVll. cum jam 
cl. &c. 

(43) A. habet XCTT. 

(44) A. poft crffafllnt habct , & coirtra Afros bellum fufcc- 
' ftumefl. Prhnum Appto Claudio , Q. FnlvioCof. 

ht S:Ctlia contra eos pnmatum e(h , & Appius &c. 
MS. B. , 8c H. ad vcrbum in fcquentibus conveniunt 
cum Eutropio editionis Mcrulas, nifi quod heapau- 
culae variae Ie6tiones fint. MS. H. Puillum vocat, 
quem Eutropius Duillium . H. prrmam clipeam 
Afrtra chitatis . Eutropius primam Clypeam Mric<e 
crvitrtem . Cetera omnia funt Eutropiana ufque 
aH illa verba ; f ptnagintaquattior civit rtes in fidem 
acce}:t<, qu«j in Eutrop ana edit. Merulae funt fol. 
2j. verf. 17, ,poftqua&verbain MS. B., 8c H. h»c 



MISCELLiE 

cati funt , y * re tut> . Armo ab Urhe cmiitx^ 
CCCCLXXXI. pefiilentia ingens apud Romam con- 
fla^ravit , cu)us at 0 itatem fignificare contentus 
fwn> quia verbis explicare non pofium . Si enim fpa- 
tiu n temporisy quo manfit^ tnqmntur , ultra bien- 
mum vafiando porrefla efi : Ji depopulatio , quam 
egerit , cenfus hndiftus efi , qui non quantum bomU 
num depe ijfet , fed quantum fuperfuiffet , inquire- 
ret : fi violentia , qua affecerit , Stbyllvni libri tc- 
fies funt , qui eam cceUfii ira impofitam refponde- 
runt. Sed ne quenquam quafi tempefiate cavillatio- 
nis offendat , quod Sibylla quafi iratos deos dixerit, 
nos tram coeleflem dixiffe videamur : & audiat,& 
intelligat , quia b<zc , etfi plerumque per aerias po- 
teflates fiunt , tamen fine arbitrio omnipotentis Dei 
omino non fiunt . Eodem tempore Caparronia vir- 
go vefialis incefii rea fufpendio periit , corruptof 
ejus, confciique fervi fuppliciis affefti funt. Anno 
ab Urbe condita CCCCLXXXIII. Appio Claudio * 
Quinto Fulvio Confulibus Mamertinis , quorunu 
meffana nobilis Stctlite civitas erat , (jr auxilia^ 
contra Hieronem Sxracufanum regem , & Poeno- 
rum copias Hierjni )unttaspetierant , AppiumClau- 
dium Cofi cum exercitu mifere Romani : pugndque 
commifsa , Appius Claudius de Poenis, & regc^. 
Siciliae triumphavit Hierone. Infequenti anno 
M. Valerio , & T. Otacilio CofT in Sicilia a 
Romanis res magnae geftae funt. Tauromimta- 
ni , Catinenfes, Sc praeterea quinquaginta civi- 
tates in fidem acceptse. Tertio anno in Siciha^ 
contra Hieronem Siculorum regem, & P<rno% 
bellum paratum ert% ab Appio Caudio Cofi, qui 
tam celeriter Syracufanos, Poenofque fuperavit , ut 
ipfe quoque rex rerwn ma^nttudine fertemtus^ an- 
te fevittum, q<tam congrejfnm fuiffe frodi ierit . Qui 
exin *ra5lis vir.bus^ amifsaque fiducia* cum omni 
nobilitateSyracufanorum pacem aRomanis fup- 
plex rogavit, juflfuque Confuium deait argen* 
ti ducenta talenta. (45) Conful s arrepto argen- 
to , Agrigentum adierunt Sicilia civitatem^ tbiqut 
prsfidia PimorwnoferibuSyVallootie ctnxenmt . Cum- 
que inclufus ea obfidione fenior Hannibal imperator 
Pcmorumadfummam eg^flatem redaClus efft 9 Han~ 
no dux novus Cart^aginen ium cum equitibus mille 
quingentis, & triginta millibus peditum, trigintcu, 
etiam elepbantis ex improvifo intercefit , expugna- 
tionemque civitatis patllifper difhdit , fd continui 
civitas capta efl. Foeni maximo bello vi£H, rjr pro- 
fligati , undecim elepbanti inpoteflatem redafti , Agri- 
gentini fub corona omnes venditi funt y & d? his fe- 
cundo Romce trirumpbatum eft* Hannibal fenior 
exinde fafta eruptione cum paucis diffugit. Quinto 
onno Punici belli, quod contra Afros gereba- 
tur. (4*) Cn. Corneho Afina 9 C. Duilio CoJJ.cum 
Hanriibal fenior oram Italite maritimam inflrufld 
feptuaginta navium claffe vaflaret , Romani & itfi 
claffem fabricari , atque inflrui praceperunt . Quoi 



iequumur. inter uac a^nd puvtttm Ddguaa 
frp<.ntem mtr<e tnagmtadtms occidit % cujus ccrtum 
atitum vighiti pedttm longttudtmm bahiit , Romamqi 
delatu n , aiiqtiandiu cuuths vmacuio fuit . 7to?c wflf 
Cartbagmcnfes pacem a Romanis petktrunt : quain 
Cim Regtdus nollet nifi durifjmis cindtttonilus dare% 
Afri auxtitum a Lacedcrmcntts fetnH.runt y & a duce 
Jsantippo f qui a Lacedamimiis mtjjus ftierat Romano* 
rwn atix Regultis vithis efl ultima f&mcte* Namduo 
tantrnn ex omni Rom. exiratu refugerunt , quingenti 
Cttm Imp. Regulo capti funt : triginta miliia occiCa . 
Rcguius ipf in catenas con)c£lus. tiac tempiftate Pto* 
iom<eus Phtladcipbus &c. 

(45) A. omif. ce-t. polt taienta. Afvi m Siciita vifh funt% 
& de his triumfixitum efl. Quinto. &c. 

(45) A. hinc legit. Primu RomaniGajo L uiilw , & Gneo 
Comeiio Afina Ctfs. zn mari dimicavenint paratts na~ 
vilms rojh atis % quas Liburnas vocant . Conftd Corne- 
lius deciptus efl » Luiiiius commtflo pralto Cartbagi- 
ttevjittm ducem vicit XXXx. naves cefit XlV. mer]it% 
Vilm. toflium cefnt lllm. occidit. Mqu* &c f 



t 



Digitized by 



I 



L I B E 

Dtdlius Cofceleriter implevit . Nam intra fexagin- 
Xa dies quam arbores cafie ejfent , centum trigintcu* 
pavium clajfis deduBa in ancboris fietit . Cornelius 
Afm alterCofcum fededm navibus rvftratis, quas 
Liburnas vocant , Liparen infulam petit : ubi ab 
Hanrnbale^quafi ad colloqtuum pacis evocatus, Pu- 
mca fraude captus 9 atque m vmculis necatus eft • 
Quod ubi mox Duilius alter Cof audivit, & ipfe— 
cm triginta nannbus rofiratis, quas Liburnas vo- 
cant, adversiis Hannibalem prote&us eft. Com- 
miflbque navali prelio > Hanmhal amijfa navi> 
qua vebebatur, fcapha fubdufius aufugit. Triginta 
(y una naves qus capta , tredccm merfo* tria mil- 
lia bommum occifa/feptem millia capta refertmtur . 
Neque ulla vidtoria Romanis gratior fiiit, quod 
invi&i terr&> jam etiam mari plurimhm poflent. B 
Poftea Carthaginenfes C. Aquilio Floro, L. Cor- 
nelio Scipione Cojf. Harmonem in locum Hatmi- 
batts fubrogatum pro Sardis, Corfis defenfandis 
navali pralio prafecerunt . Qui a Scipiane Cojf vi- 
(lus , amijfo exercitu ipfe confertiff. bofiibus /e im- 
mfcuit>ibique interfeftus efi. Scipio Corficam, & 
Sardiniam vaftavit, multaque millia inde capti- 
vorum abduxit , triumphum egit . Eodem anno 
tria mUlia fervorum,& triamillta navalium focio- 
rm m urtisRoma excidium con]uraverunt, & nifi 
ffiaturata proditio confilium pravenijjet 9 defiitutcu 
pT£ r ixo chitas fervili manu perijfet . Armo ab hoc 
proxsmo Calatinus Cof. Cpmerinam Sicilia urbenu 

?tens 9 temere in anguflias deduxit exercitum , quas 
morum copia \amdudum prafiruxerant . Cui cum 
omnmo mUa, vel obflflendi , vel evadendi facultas ef- 
fet , Calpburmi Flamma virtute 9 & opera liberatus 
<fi. Qui lettd trecentorum virorum manu infeffurru 
ab bcftibus tumulum occupavit 9 & infe Pcenos om- 
ms pugnando convertit , donec Romanus exercitus 
obfejfas anguflias hofie non wgente tranfiret . Cafi 
fitnt in eo betto omnes , folus Calphurnius , quam- 
vis confojfus vulneribus, & cadaveribus obtettus , 
mfit. Harmibal fenior a Carthaginenfibus ite- 
rm clajji prapofitus , infeliciter cumRomanis na- 
vdi prdio congrefsus y & vi£kts> ab exercitu fe- 
dtikme orta , etiam lapidibus coopertus interiit . 
U Manlio Vulfone , M. Attilio Regulo CoflT. 
bellum in Africam trauflatum eft contra Amil- 
carem Carthag. ducem. (47) Attilius Cof Li- d 
faren 9 Melitamque infulas Sicilia nobiles pervaga- 
tusevertit. Cojf. m Africam bellum \ujji trans- 
ferre> cum trecentis triginta navibus Siciliam pe- 
tierunt. QuibusAmilcarPaenorumdux 9 & Han- 
90 clajji prafeftus occurrit . Conferto navali pra- 
Ihy Cartlaginenfes in fugam verfi 9 fexaginta & 
quatwr naves perdiderunt : Romani viginti duas 
amiferunt. Vi&ores Coff. in Africam tranfvedti 
foot $ primamque omnium Clypeam urbem ia_ 
deditionem receperunt • Inde Carthaginem pe- 
tentes , trecenta,aut eo amplius caftella depopu- 
kti funt, inf fla Cartba^ini Jtgna circumtulerunt . 
Manlius (48) Cof. Africd cum viftrice claffe di- 
fiedtnsy viginti & feptem millia captivorum cum 
ingentibus fpoliis Romam revexit . Attilius Re- 
gulus Cof. in Africa remanfit, (49) bellum Car- 



(47) A. hinc lequirur m mari puguavit , vifiufque tft ; nam 
perditis LKIV. navibus retro Jj recepit. 

W) A, Manlius vitkr Rrnnam rediit » & XXVIIm. capti- 
vortm reduxit . Attil. &c. 

(49) A. poft '/emanfit* Is corrtra Afros aciem tnjrruxit * coti- 
tra tres Cartbagmcnjmm duces dimicans vifior fuit 
XVlilm. bofhum ceddit Vm. cum 18. elephantis ce- 
pit t LXXIV* crvitates in fidem accepit . Inter bac 
apud fluvium Bagradam Regulus ferpentem mira tna- 
ffjitudms occidity cujus corium 120. fedum lcngitu- 
dtnem babuity Romamque delatum altquandiu &c. 

(jo) A. pro Regtilo Romams pethkrtmt . Quam cumReguhts 
mllet mfiduriffimis conditumiLus dare , Afri auxilium 
a Ucedamomis petjverunt . Et duce Xanlippo > qui a 



R II. 13 

tbaginenflbus tnjhuxity contra tres Canhagmmfr>m 
duces dtmicansy id ejl> Afdrubales duos,& accitunu 
ex Sictlia Amilcarem , atrocijjimum cum eis bellum 
gejjtty in quo cafa funt Cartbaginenjiwn decem & 
ofto millia , captivavit quinque millia , decem & ofto 
elepbantes cepit, ofloginta & duas civitates in de- 
ditionem accepit. Iter ctm exercitu faciens , baud 
procul a flumine Bagrada cajtra pofuit : ubi cum 
plurimos militum aquandi neceljitate ad flumen de- 
fcendentes , ferpens mirce magnitudinis devoraret • 
Regulus ad expugnmdam bejliam cum exercitu pro- 
fcttus efl. Sed nibil ir^tergo ejus proficientibus \a- 
culis , atque ornni telorum ]a£ht irrito , qua per 
borrendam fquamarum cratem quafi per obliquam 
fcutorum tefiitudinem labebantur^ mirumque in mo- 
dum , ne corpus laderent , ipfo corpore pcllebantur, 
cum infuper magnam multitudinem morfuum com- 
minui impetu , propter anhelitum etiam pejlifrrum 
exanimari videret , baliflas deferri imperavit , per 
quas murale faxum fpina e)us incujjum , compagem 
totius corporis folvit , ac mox circumventa tclis fa- 
cile oppreffa efl . Corium autem ejus Romam deve- 
ftum , quod fuijfe centum viginti pedum fpatio fe- 
runt , aliquandiu cundHs miraculum fuit. Igitur 
Carthaginenfes fradi bellis , & cladibus exinani- 
ti, pacem a Regulo (50) popofcerunt. Sed cum 
intolerabiles,& duras pacis conditiones audijfentj tu~ 
tius rati fefe armatos mori 9 quam miferos viverc^ f 
pretio non folum Hif anorum >vel Gallorum auxi- 
lia , qua? \amdudum plurima babtbant , fed etiam 
Gracorum comparanda duxerunt . Itaque Xantip- 
pum Lacedannoniorum regem cum auxiliis accerfi- 
tum , ducem bdlo prafecerunt . XantiPtus infpehis 
Poenorum copiisj atque in campum dcduClis , long e 
in melius mutato apparatu , ptgnam cum Romanis 
conferuit. Ingens ibi Romanorum virorum multitu- 
do fuit . Nam triginta miUia Romanor<m milttum 
in illa tunc congr JJione proffrata funt . Regtdus il~ 
le dux nobilis cum quingeniis viris ca^tus efl y & in 
catenis conjetlus . Deamo demum anno Punici beU 
li , nobilem Cartbaginmfibus triumpbum prabuit. 
Xantippus tam audacis fafti confcius y rerum infla- 
bilium rnutationem timtns , fflico ex Africa migra- 
vit in Graciam. Hac tempeftate Ptolem^us Phi- 
ladelphus Judseos,qui in iEgypto ernt , liberos 
eiTe permiht , & vafa Eleazaro pontifici Hiero- 
folymorum votiva tranfmittens , divinas Scriptu- 
rasinGracamvocemexHebrsea lingua per LXX. 
interpretes transferri curavit, quas in Alexandri- 
na bibliotheca habuit , quam fibi ex omni gene- 
re literaturae comparaverat . Igitur M. ^Emilius 
Paulus, (51) Servius Fulvius Nobilior CofT, 
audita captivitate Reguli,& clade exercitus Ro~ 
mani, tranfire inAfricam cum claffe trecentarum 
navium jufli , Clypeam petunt . E6 confeftim-* 
Carthaginenfes cum pari clalTe venemnt , nec 
difFerri potuit navale certamen , -/Emilius Cof. 
centum & quatuor naves Carthaginenfium di- 
merfit, triginta cum pugnatoribus cepit, prate- 
rea triginta & quinque millia hoftium,aut occw 
dit , aut cepit, milites fuos ingenti piteda dita- 
vit . Romanorum autem novem navibus deprejfis 9 

mille 



hacedamoniis miffus fturat > Romantrum dux Regulus 
vifbus eft ultima permcie . Nam duo tantim ex omni 
Romano exercitu rtfug.runt* quingenti cum Iwp.Re- 
gulo captifunt XXXm. occifa . sXcgulus ipfi tn cate- 
nas confecnis . IJac temp. &c. 
(ji) Hersfeldenfiscodex. M JEmtlio^ Paulo Strvio Fulvio 
Koliliore C fs. ambo Knmani C fs. ad Africam pro- 
fetfi, & oetera, in quibus ad verbum cum Eutro- 
pio convenit , nifi auod MS. legit ex quadrin^vtis 
fexaginta navibus > ubi Eutropius 4^4. Item ubi Eu- 
tropiuS»&H. lcgit quMcim mtUia bofrium , aut 
occtdit i aut cepit , Bongarlii codex MS. legit : quin- 
tumdedmum boflium . A. pariter cum C. Bongaifii 
omiisi parucul^ przttrea* 



Digitized by 



Google 



i4 HlSTORIiE 

mille centum perierk miAites . Confules apud Cly- A 
peam caflra pofuerunt . Duo Hannones Pcmorum 
duces , eo rurjus ajm magno exercitu venerunt : 
prxlioque commiffb navem millia perdidertmt , & 
fuba&a Africa r.unc fuiflet , nifi quod tanta fa- 
mes erat , ut diutius exercitus expedUre noiu» 

})oflet. Con iules, & vidirices clafles,ciim ad Ita- 
iam prsed-is onufti remearent, infandum naufra- 
gium curca Siciliam paffi funt . Nam de quadrin- 
gentis iexaginta navibus , o&oginta vix abje&is 
one^ibus fervari potuerunt , neque ullo tempore 
taata maritima tempefhs audita eft . Romani ta- 
men ftatim ducentas naves reparaverunt , neque 
in aliquo animus his infraftior ( ) clade fuit. 
Hoc tempore nummus argenteus primusinUrbe 
Jignatuseft. (5?) Deinde Amilcar dux Pcenorum^ B 
cum exercitu tn Numidiam, Mauritaniamque miffus , 
poftquam boftiliter, crujnterque in univerfos egit , 
quod Regulum libenter fufcepijfe dicerentur , nntte 
argmti talentis,& vgintt mtUtbusboumreliquos con- 
drmnavit: principes omnium populorum patibulo af- 
fixit. Tertio armojficut f mpcrin lomitus furor ci- 
to periculorwn oblivifcitur , Servilius Cepio, & 
Sempronius Blefus Cofs. cum ducentis fexagin- 
ta navibus ( 54 ) in Africam tranfvetti , uni- 
verfam oram maritimam>qua cvrca Syrtes jacet, 
depoptdati funt , atque in fuperiora progrejffi, ca- 
ptis,everfefque civitatibus plurimis ^ingentempra- 
dam ad claffem duxerunt . Iidem cum ad Italiam 
redirent , circa Palinuri promontorium , quod a 
Lucanis montibus in altum excurrit , illifi fco- q 
pulis centum quinquaginta naves oncrarias, nobi- 
lemque pr&dam crudeliter acquijltam , infeliciter 
pcrdiderunt . Itaque cum continuae calamitates 
Romanis difplicerent , decrevit Senatus ut a ma- 
ritimis (55) recederetur , & tantum fexaginta^ 
naves ad prafidium Italiae falvas elfent . Quod 
quidcm decretum continuo adafti indomita cupidi- 
tate ruptrrunt . Praterea Cotta Conful in Siciliam 
tranfgreffus , plurimis prshis aJvcrswn Poenos, & 
Siculos t rra^narique pugnavity & per totam Sici- 
liam nartim boftium , partim etiam fociorum infm- 
matas ftr.iges reliquit . L. Caecilio Metello , C. 
Furio Placido (56) Confulibus, (57) Hafdru- 
bal dux nouus Cartbaginenfium cum eleplmntis cen- 
tum & triginta , equitum y peditumque amplius tri- 
ginta milhbus Lilybaum v.nit exAfrica 9 & contU 
nuo cum M.t llo Cofi a x ui Panormum pugnam con- 
feruit . Sed M tJlus vim magnambelluarum timens, 
prius eas magno ufus confilio 9 vel in fugam, vel vn 
mortcm egit 9 &fic facile, quamvis magaam vim bo- 
ftium ftperavit . Vtgtnti millia Carthaginenfium in 
eo prcelio ca?fa funt, ekpbanti quotjue viginti & fex 
interfefti funt: centwn quatuor per Numtdas erran- 
tes y quos in auxilium babebat , cepit , & per Ita- 



(51) A. pro injraVtiOY infraluts . 

(53) Idem pro famtus cjl ftguratus ejf y 8c omifs. c§t. Servi- 

lius &:c. Ita paritcr in D. 6c H. , omnelque con- 
veniunt cum Eutropio. 

(54) A. pcft navibus habet ai Africam profefti tiaufragium 

faffifunt. Itaque &c. 

(<<) A. maritimis pralm rec. &c. 

Eutrop. C. Furio Pacillo. A. & H. C. Furio Placido. 

(57) A. Hinc legit Metdlus in Siciliam Afrornm ducem cum 
130. ekpbatitis » & magnis copiis wnientem fuperavit 
XXm. b jhtim cecidit VI. , & XX. elcpbantos cepit , 
reliquos errantes per Numidas , quos in atixilitim ba- 
bebat collegity & Romam dJuxit ingentt fompa^cim 
CXXX. eleplmntorum numerus itinera emnia comple- 
ret . Poft bac mala CartJjagin.nfes Regulum ducem > 
cuem ceptrant petwerunty ut Romam proficifceretur y 
& pacem a Rom. obtintret , ac permutatioywm capti- 
vorum faceret. Ille &c. 

f{8) A 8c H. Regreflits igitur ad Afncam y ciretvmcifis palpe- 
bris , ut ufque ad mortem cruciatti intolerabili , ac 
dolore viMaret , demum omnibus fuppltciis extinftus 
eft . Pcft Claudio Pulcbro , Gajo Junio Cofs. ( H. 
tamen Pton habet C. ) Clajjtdtus contra aufpicia $11- 



MISCELLjE 

liam duxity qui maximum Italicis populis fpettacu- 
lum prabuerunt . Hafdrubal cum paucis iMybaum 
profugit, atqueabfens a Poenis capite damnatusefi. 
Poft b&c fejji tot malis Cartbaginenfes , petendam 
ejje a Romanis pacem , & permutationem captivo- 
rum decreverunt . Ad quam rem Atiilium Regu- 
lum ante ducem Romanorum , quem ]am per quin~ 
que annos captivum detinebant , inter cateros lcga~ 
tos fub facramento pracipue mittendum putaverunt. 
Ille Romam cum veniflet , indu&us in Senatum, 
nihil quafi Romanus egit : dixitque fe ex illa^. 
die,qua in poteftatem Afrorum veniflet , efle Ro- 
manum deuifle . Itaque & uxorem a complexu 
fuo removit , & Senatui perfuafit , ne pax cum 
Poenis fieret, illos enim fraftos tot cafibus fpem 
nullam habere,tanti non efle, ut tot millia cap- 
tivorum propter unum fe & fenem , & paucos 
qui ex Romanis capti erant , redderent , itaque 
obtinuit . Nam Afros pacem petentes nullus ad- 
mifit. Ipfe Carthaginem rediit , offerentibufque 
Romanis ut eum Romse tenerent , negavit fc^ 
in ea urbe manfurum , in qua poftquam Afris 
fervierat , dignitatem honefti civis ultra habere 
non poflet. Igitur (58) regreflum ad Africam, 
refecatis palpebris, ut ufque ad mortem crucia- 
tu intolerabili, ac dolore vigilaret , atque ut fta- 
ret femper radium folis intuens , illtgatum ifu* 
macbtna necaverunt . Alter dcinde Attilius R>gu- 
lus^ & Manlius Volfo^ ambo bis Coff. cum clajfc^ 
ducentarum navium^ & quatuar lcgionibus Lily- 
baum profc£H funt , quod oppidum tn promontorio 
fitum Romani obfidere conati , fuperveniente Han- 
nibale> qm Hamilcaris filius fuit , viBi^ ma)orc^ 
exercitus fm parte perdtta , ipfi agre evaferunt. 
Pofi bos Claudius Cofi cum clajfe CCXX. navium 
ad Drepani portum contra boflem prof ftus efl . Ubi 
mox exceptus claffe Pcenorum , dum contra aufpicia 
dimicaffet , flatim fuperatus efl . Et i fe qmdem cum 
triginta navibus Lilybaum in caflra confugit ; re- 
liqua omnes , boc efl , LXXX. cum pugnatoribus 
capta funt^ catera demerfa: novem mtllia militum 
cafa y viginti millia cavta referuntur. C. quoque-* 
Junius Cofi coll ga Oaudii Pulcbri univerfam claf- 
fem naufragio amifit, exercitum tamen falvum^ 
habuit , quia vicina littora erant . Anno etianu 
fequenti claflis Punica in Italiam tranfiit, ejufque 
plurimas partes longe,lateque vaftaviu Dum-. 
haec agerentur , apud Judaeam pontificatum poft 
Eleazarum fufcepit Manaffes avunculus ejus. 
(59) Interea Lutacius Catulus cum claffe trecm^ 
tarum navium in Siciliam tranfvettus efl , & ibi 
dum apud fupradiftam Drepanum civitatem pugna 
conferitur , dum inter primores pignat , transfixo 
fjemore agerrime>cum )am obrueretur ereptus efl . 
Porrd autem Poeni cwn quadringentis navibus ma+ 
g**f-_ 

gnavit, & a Cartbagin.njh us viflus ejl . l<am exzto* 
navibiis cum 30. fugit > 90. ciim tugiiatoribus caPt* 
demerfa funt . Altus quoque Covjul vaufragio clajlcm 
anvjity ex<rcitnm tamen fahum babuit » quia vtcwa 
littora erant . Atque &c. 
(59) A. Hinc fequitur Gajo Lutatio Cattilo » Aulo Ptftumio 
Ailmo C fu armo belli Punici XXIII- a Catulo Mfam 
contra Ajros commjjjiim tji . Proflhis eji cum CCC. 
navibus in Sciham^ Afri contra ipftim CCCC naves 
fararoerunt : mmquam in mari taiitts copiis pugnatum . 
Lutatius Catulus navem ager afccndtt, vuhieratus ewm 
in pugna fuperiore ftterat . Ctntra Ulybsum cnntatem 
Siciiia pugnatum ejl ing.ntivirtute Romanorum . J\am 
LXXilL Cartbaginenjium naves cafta funt , XXV* 
demerfe, XXXlIm. bUttum capta, X M> occtfa 9 
rnflmium auri 9 argenti 9 prada in potejlatcm Romam- 
rum redaBum. Ex clajfe Rom. XIL naves fuhnerfa. 
Pugnatnm eft VI. %d. Mart. Stattmque Cartixigtnmfei 
petiverunt , tributaque est bis pax . Captroi &c. 
H. concordat cum Ambrofiano , 8c uterque cum Eu- 
tropio,ut notavit Canifius ,prseterquam in numero 
naYiurn demerfarum, Sc holtium occiforum. 



Digitized by 



L I B E 

gtifque aptts ad Siciliam duct Harmone concur- A 
fwt. Nec Ltttadus fegnior, imo amjilia P&norum 
mra celeritate frarvenit . Pofiquam proxima Jibi 
utrorwnque claffes apud JEgades infulas contrau 
Lifybaum crvitatem Sicilue per totatri no£lem,in- 
tcrtextis propemodum ancboris,tfeterunt 9 ortd lu~ 
ce prior Lutacius Jignum bello dedit. Crudefcen- 
te pugnd viftus Harmo navem avertit , & dux 
fitgte primus fuit* Aliquanta cum eo Pars exer- 
citus fui Africampetut y alii c&nfugere Lylibaum : 
feptuaginta & tres naves Punica capta funt : 
centum triginta demerfai triginta & duo mittia 
boftiwn capta , cafa quatuordecim millia fuerunt . 
Nunquam m mari tantiscopiispugnatum efi, In- 
finitum auri, & argentipradg in poteftatem Ro- 
tnanorum reda£te. Ex claflfe autem Romana duo- 3 
decim naves merfe. Pugnatum eft VI. IdusMar- 1 
tii . Lutacius deinde ad Erycinam cvuitatcm , quam 
Pcmi tenebant , venit : ibique duo millia Cartba- 
ginenfium confertd pugnd interfecit. Tunc Car- 
tbaginenfts pracipiti fefiinatione ad Lutacium 
Cofa ac deinde Romam mittunt , orant pacem , 
quam illico ctmfequuntur . Captivi Romanorunu, 
qui tenebantur a Carthaginenfibus , redditi funt . 
Etiam Carthaginenfes petivere, ut redimi eorum 
captivos liceret, quos exAfris Romani tenehant. 
Senatus juflit fine pretio eos dari , qui in publt- 
ca cuftodia effent; qui autem in privatis tene- 
rentur , ut pretio dominis reddito Caithaginenu» 
redirent , atque id pretium ex fifco magls,quam 
iCarthaginenfibuslolveretur. Carthaginenfes (a- 
m fub hac conditione cum Romanis pacem fe- 
cerunt, ut Sicilia 9 Sardiniaque decederent^ & per 
continuos viginti annos eis perfolverent puri ar- 
genti tria millia talentorum . His diebus Jucteo- 
rumPoncifexOnias Simonis Jufti filius clarus ha- 
bebatur. (tfo) Anm ab Urbe condita DFIL 



R IIL 15 

repentina fubverjto ipftus Romapravemt trium- 
pbum Romanorum. Neque enim temere dixerim* 
quando non vel modicam latitiam Roma fupervi~ 
niens repente quam gravijjimus luftus opprejjit . 
Siquidem Q. Lutacio Catulo , A. Manlio Cofs* 
diverfa ignium* aquarumque clades pene abfum- 
pfere Urbem . Nam Tyberis infolitis autlus im- 
bribus 9 & ultra opinionem , & diuturnitati r, & 
magnitudine redundans , omnia Roma adificia ht 
plano pojita delevit . Diverfa qualitates locorum 
ad unam convenere perniciem: quoniam 9 & quod 
fegnior redundatio tenuit , madefaHa dijfolvit : 
& qua curfus torrentis invenit , impulfa dejecit. 
Aquarum gravijjimam cladem , gravior ignis fe- 
cuta vaSiatio efi . Qui ignis ( incertum undc^ 
furrexit ) plurkmas civitatis partes pervagatus , 
cwn bominum 9 domorumque miferabilem Jhragem 
fecit 9 tum etiam tantum opum uno confumpjit in- 
cendio , quantum plurima, & peregrina vi&oria 
conferre non pqffunt. Debinc 9 cum omnia in cir- 
cuitu fori depopularet 9 ademVefta corripuit 9 un- 
de etiam Metellus cum arfuros deos eripit , vix 
bracbio femjuflulatus aufugit . T. Sempronio 
Graccbo , C. Palerio Falcone Coff. bellum Fali- 
fcis intulerunt. Qjias civitas Itali» opulenta^ 
quondam fuit, quam ambo CofT intra fex dies, 

3uam venerant , tranfierunt , XV. millibus ho- 
ium oaefis, pace concefla, agro tamen ex me- 
dietate fublato. Eodem anno etiam Galli Alpini 
novi Romani extitere boftes , adversus quos fortc~* 
varia bellatum eft. Nam inprimo cmfliCiu Vale- 
rio Cof tria millia cecidere Romanorum : fecundo 
XIV. millia Gallorum cafa , duo millia capta— 
funt. Sed ob priorem cladem triumphus ( 61 ) 
Confuli denegatus eft. 

Explicit Liber Sccmdus . 



INCIPIT LIBER TERTIUS 



Flnito igitur Punico bello, quod viginti 
tres ( 1 ) annos traftum eft , jam Ro- 
mani clariflim£ gloria noti, £. Corne- 
lio Lentulo , Fulvio Flacco Coff. Iega- 
tos ad Ptolomasum regemiEgypti mi- 
ferunt, auxilia promittentes , quia rex Syriae An- 
tiochus ei bellum intulerat. Ille Romanis gra- 
tias egit , auxilia non accepit : jam enim fuerat 
illapugna tranfadh. Eodem tempore potentif- 
fimus rex Siciliac Hiero Romam venit aa ludos , 
& ducenta millia modiorum tritici populo donp 
dedit. {%) T. Manlio Torquato 9 C.Attilio Bal- 
bo Cof.Sardinia rebellavit auttoribus Poenis: un- 
ie mox Sardi fuba£ii>& opprejji funt : Cartbagi- 
tmfibus autem violatoribus pacis 9 quam ipfi popo- 
fcijftnt 9 inferri beUum decretum eji. E contra 



(rt) A. & H. poll babebatur . Ttmc etiam Q Emaui poeta 
%crenti mfcitur # qui pofl Rom* docitit , coiitenttis tmus 
micilia mhtHierio . &. Lii&atius 9 A. Mallius Cbfs. 
crtatiftirtt , bellum Yalifcis intulertint ( qu& ckitas 
Italk opulenta qtmdam fuit) quod ambo Confules m- 
tra fcx dteti qttam venerant tranfegertmt , XVm. bo- 
fiium cajisy cateris Pace concefja , ag>-o tamen ex me- 
dietatejublato, Qiudus verbis etiam finit Eutrop.lib.*. 

{61) h dit, Canif. viuose triumpbam. 

(1) A. & H. quod per XXll amios tranfaChvm eft , flo- 
mamjam cuvnffmS glorti wti^egatos ad Ptolomxum 
efr. Eurropius etiam tobet annos XXIL 

(») A.pro dedity exbibuit . Hinc Lucio Cornelio Lentulo , 
fulvio Flacco Cofs. , qmbus Hiero Romam venerat 9 
ttiam contra Ligteres mtra Italiam bellum geitum 
a . Nam iidem Cofs. primi tyans Padwn Romamt 
iuxere legiwes. Pugnatum efl ibi ctm Infttbribus, & 
Idguribui, quorum tnterfeOa funt vtgmtt trux rmllta , 
qutr.que mtUia cafta,&de bis trtumfbatum efl. Se- 

fc/fw calum ardere vifum tft&Amm nofbmult* 



D 



Carthaginenfe$ pacem fuppliciter popofcere : & 
quwnMs mijjislegatis nibil profeciffent , pofietiam 
eortfm decem principibus bis aqae fupplicantibus nil 
impetrarent : novijfime Hannonis minimi bominit 
inter legatos oratione meruerunt . Hoc armo porta 
jfani Gcmini claufaefl ,quia nufquameo anno beU 
lum erat : quod fub Numa Pompilio rege provenc- 
rat. Anno ab Urbe condita DXVtL Hamilcar 
dux Cartbaginenfium ab Hifpanis in bello , cum 
aliud bellum adversum Ro. clam pararet , occifu% 
efi. L. Pbftumius Albinius , Cn. Fulvius Centi- 
malus Coff. bellum cont& Illyricos fequenti gef- 
ferunt (j) anno , eo quodlegati Romanorumab plyriis 
mterfehi funt . Pofi cum ipfis Ulyriis atrocijjimum 
bellumgefium efij in quo multis oppidiSj oppidulif- 
que deletis 9 reliqui fe Fulvio , Pofiumioque Coffi 

dedi- 

lucefidgente tres fimul Luna apparuerunt. Carthagi- 
nenfes tamen bellum reparare tentabant, Sardmitn(es * 
qui ex conditione pacis Romanis parere debebant , ad re- 
lellandum imfeilentes . Venit tam<,n Romam legatio 
Cartbaginenfium , tr facem impetravit T. Malho Tor- 
qtutto* Cajo Attilio vulgb Cofs. de Sardis triumfbatum 
efl 9 & face omnibus locis fafta , Romani nullinn bel- 
lum babuertmt : quod bis foft Romam conditam fanel 
tantim fruma Pomfilto rege cuntig& at . L. Poflum. 

H. concordat cum Ambrof. pauasexccpm,nampro 
CCm. habct CC. etiam contra Ugwres , legit etiam 
Ligures. ln PiceWyflttmine $ in Ptceno fiumen &c. 
/ 1 ) A. & nutltis ckntatibus caftis etiam reges in dtditionem 
acceperimti ac tum frimum de bis triumptottim efi . 
JEjnilio Cof. tnventes Gallorum copi^Alpes tranfitrttnt 9 
tradttumqtte efiaFabio bifforico , qui eo bello htterfuit 
JXCm. bominum farata ad id bellum fitijje . Sed ns 
per Cbfi tantian profper* gefla 40W. &c. 

li pro jQQtn. habct 7©w. m c«teris cum noftro. 



Digitized by 



Google 



i6 



HISTORI^ MISCELL£ 



dediderunt : ftim primum ex Illyriis triumpba- 
tum eft . Tfrrio deinceps armo rmferam civitatem 
Jacrilegis facrificiis male petentes fimeflavere Pon- 
tifices . Nam Decermiri confuetudinem prifca fu- 
perftitioms egrejji*, Gallum virwn 9 & Gallam foe- 
minam , cum muliere fimul Graca in foro Boaria 
Vivos defoderunt. Sed obligamentum boc rnagicum 
in contrarium contbtuo verfum eft. Namque diras 
illas , quas fecerant externorum mortes 9 fcedijffimis 
jfuorum cajdibus expiavere . Siquidem X. JEjnilio 
Paulo 9 C Attilio Regulo Cojf. magna formidme^ 
confternatus eft Senatus defe&ione Cifalpina GaU 
U<e , cum etiam ex ulteriore Gallia ingens adven- 
tare exercitus nunciaretur , rnaximi Gefat&rum , 
quod nomen non gentis , fed mercenariorum Gallo- 
rum eft. Itaque permoti Cofs. totius Italis adprf* 
fidium Imperii contraxere vires . Quo fafto , in 
utriufque Cof. exercitu o&mgenta miUia armato^ 
rum fuijfe feruntur , ficut Fabius Hijhricus 9 qui 
buic bello interfuit , fcripfit . Ex quibus Ro« 
manorum , & Campanorum fuerunt peditunL* 
CCCXLVlII.rmllia ducenti : equitum vero viginti 
fex millia fexcenti: cartera multitudo jbciorumfbit . 
Commijfo pralio apud Aretiwn Attilius Cof. occl» 
fus eft. O&ingenta rmllia Romanorum , nec fattan 
tantd 9 quanta eos terrere debuit 9 c#fa finparte 9 fu- 
gerunt . Nam tria millia eorum tunc interfetta 
Htftorici tradunt . Quod ideo ignominiofius 9 turpiuf, 
que eft 9 tam paucis amijjis tanta agmina diffugijfe 9 
quod fe in aliis viftoriis non viribus ammorum per- 
valuijfe , fed bellorwn proventibus prodiderunt . 
Qtufnam enim rogo in exercitu Romanorum crede- 
ret numerum iftum fuiffe fahem 9 non dico fugijfe ? 
Poft hxc fecundum cum Gallis pralium geftum eft 9 
in quoplane XL. rnillia Gallorum trucidata funt 9 
& triumphus iEmilio decretus eft . Gallorum 
quidem animi feroces, corpora plufquam huma- 
na erant : fed experimento deprehenfum eft, 
quod virtus eorum, ficut primo irapetu mafor , 
guam virorum eft , ita fequens minor , quam 
foeminarum • Alpina enim corpora hume&o coe- 
lo educata habent quiddam fimile nivibus fuis : 
cum mox calore exarferint pugnae, ftatim in fu- 
dorem eunt , & levi motu quafi fole laxantur. 
Hi Brittomaro duce non priiis pofituros fe bal- 
tea juraverunt , quam Capitolium Rom» afcen- 
dijfent . (4) Qpod & fa&um eft . Namvidlos 
cos, iEmilius in Capitolio difcinxit . Et quia 
dux eorum de Romano milite Marti fuo tor- 
quem auream devotaffet , de ipfius Ariobiftonis 9 
(5) reliquorumque Gallorum torquibus aureum 
trophaeum Jovi erexit. (6) Sequenti armo Man- 
lius Torquatus , & Fulvius Flaecus Cofs. contra 
Ligures primum trans Padum Romanis duxere le- 
giones . Pugnatum eft ibi cum Infubribus Gallis 9 
quorwn interfefta funt viginti tria M. quinq; miU 
lia capta funt . Eo deinde armo 9 qtn buic proximus 
fuit 9 dira Urbem terruere prodigia . Namque in^ 
Piceno flumine fanguis effiuxit : apud Falifcos cce- 
lum vifum efl ardere : & Arimini noftem multa 
iuce claram effulfijfe : ac tres Lunas diftantibus 
coeli regionibus exortas apparuijfe : Roma Cw, 
Vomitit bos locutus eft 9 dicens 1 Cave tibi Roma. 
Carnes etiam h c&k lapfa funt , quarum pars ab 
avibus intercepta eft , pars incorrupta diu )acuit , 
Tunc quoque magno terramotu Caria , & R}?odus 
tnfula adeo ccrncuffa furtt , ut labentibus vulgo te- 
&is ingens quoque itle Gdoffus ruertt , Eodem cmo 



(4) A. & H. mcendtjfent . 
If) A. Aurro fajionrf. 

(6) A. conrinuat. Aliqiiot deind$ amris pofi contra Gailos nt 
Italia fugnatum efl . Finitoque bello M. Claudio Mar- 
cello Gn. Conu Scipione Cofs. Marceilusjdeindecum tm- 
fru. (?c. H- pugmtum efijfinitumque bello. ^ 



B 



D 



Flaminius Cof. contcmptis aufpiciis r, J^bus pignare 
probibebatur , adversus Gallos cortflixit , & vicit. 
In quo bello novem millia Gallorum cafa , feptem 9 
& decem rmllia capta funt . Poft boc M. Claudius 
Marcellus , Cn. Comelius Scipio , contra Gallos 
pugnaverunt. Marcellus Cof. deinde cbm impru- 
dens in manus Gallorum incidiffet , omniaque_ 
infefta vidiflet, nec evadere poflet, in mediunu 
hoftium irrupit . Qjiibus inopinatd audacid per- 
culfis, regem quoque eorum^r/foitorr«m(7)no«. 
mineoccidit, Ataue ubi fpes falutis vix fuerat 9 in- 
de opima detulit Jpolia . Poftea cum coUega ingentes 
copias Gallorum peremit , & inter rnulta Infubrium , 
quos ad deditionem coegerat 9 oppida, Mediolanum 
quoque urbem florentiflimam expugnavit, & ce- 
pit. GrandempradamRomampertulit, actrium- 
phans Marcellus fpolia Gallici (8) regis ftipitt 
impofita humeris iuis vexit. Minutio Rufo, P. 
Cornelio Coff. Hiftris bellum illatum eft, quia^ 
latrocinati naves Romanorum fueiant , quas fru- 
menta exhibebant, ac multo Romanorum fangui- 
ne fufo perdomiti funt . Hac tempeftate Judio- 
rum pontifex Simon Oni£ filius extitit . ( 9 ) Emer- 
git hic paululum antiquus ille Romanorum irnpro* 
ba laudis etiam deprafumptis parricidiis appetitus. 
Nam Fabius Cenforius Fabium Buteonem filium 
fuum fUrti infimulatum interfecit : dignum fcilicet 
facinus 9 qudd pater 9 vel parricidio pleiiendum du- 
ceret , quod ne leges quidem infimulatum pecunia, 
aut fumrni exilii circa quemlibet bominwn fcelus 
cenfuerunt . 

Armo ab Urbe condita DXXXIV. bellumPuni- 
cum fecundum Romanis illatum eft per Hanni- 
balem Carthaginenfium ducem , qui jamdudum- 
Hamilcari patri ad aras juraverat, chm adhuc no* 
vem effet annorum, fe,ut primiim poflet, adver- 
sum Romanos pugnaturum : qui idem tamen boc 
fomnium praviderat : )uvenem humand formd augu- 
[Horem , quije hortaretur in excidium Italia 9 au- 
ttore jfove Jecuturum. Deinde po} tergum refpi- 
ciens intueri fibi vifus eft ferpentem vaftum cunfta 
populantem , audire etiam caeli fragorem , nec non^ 
& nvmbos cum maligna luce cceli vifere : interroga- 
vitque ]uvenem pracuntem quid fubfcquatur ? Illc_* 
ad hac : Vtdes 9 inquit 9 excidium Itali<2 9 caterx^ 
permitte fatis . Hannibal ergo Saguntum floren- 
tifTimam Hifpaniae civitatem Romanis amicam 
oppugnare aggreffus eft, annum aetatis agens vi- 
cefimum . (10) Huic Romani per Legatos de- 
nunciavere , uti bello abftineret . (11) Is Le- 
gatos Romanorum ad fe mijfos iri\urioJiffime a con- 
fpettu fuo etiam abffinuit . Romani etiam Car- 
thaginem miferunt, ut mandaretur Hannibali , 
ne bellum contrafociosRomani populi gereret. 
Dura refponfa a Carthaginenfibus data funt . 
Saguntini interea fame vitti funt , & oftavo de- 
mttm menfe capti ab Hannibale ultimis p?nis af- 
ficiuntur. Quibus hoc ante jponenderat triftt^ 
prodigium . Nam quum pene mulier enixa ef- 
fet , in uterum regrefliis infans civitatis exci- 
dium fignificavit, Hujus tantas cladis Hannibal 
audtor pofcitur . Tergiverfantibus Poenis , dux 
legationis Fabius : Qjiae inquit mora eft ? In 
hoc ego finu bellum, pacemque porto, utrum 
eligitis? Succlamantibus , bellum . Igitur, in- 
quit, accipite. Et excuflb in media Curia toga? 
gremio , non fine horrore, quafi plane finu bel- 
lum ferret , dFudit. Tujn P. Cornelius Scipio 

cum 



(7) A. & H. Vitrodomamm . 

(8) A. Galli Stipici. H. Galii Stipiti . 

(9) Hinc A. &H. Eodem anvo bellurn Punic. &c. 

(10) A. & H. pojl vkrfitnum , habent copiis capgregatti 

CLm % Huic &c. 

(11) Ambo tite kgaios admittere noluit. Rom. 



Digitized by 



LIBER III 



»7 



4dih cxercitu profe&us eft in Hifpaniam , Tib. 
Sempronius in Siciliam . ( iz ) Hannibal, reli&o 
in Hifpania fratre Hafdrubale, Pyrenaeos montes 
tranfivit , ( 13 ) inter ferocijjhnas Gallorum gentes 
ferro viam aperuit, & wno poft demum die d Py- 
renao ad Mpspervem* Ubi dum nwntanos Gal- 
fcr, repeUere eum ab afcenfu obmtentes beUo fupe- 
rat , atque invias rupes igm , aceto , ferroque re- 
fdndit , quatriduum commoratus 9 quinto demum die 
tm maximo labore ad plana pervemt . Tradi tur ad 
Italiam cwn centurn millibus peditum 9 & XX.mil- 
kbus equitum , XXXVII. fimul elephantos ad- 
duxifTe. Interea multi Ligures , & Galli Han- 
nibali fe junxerunt . Sempronius Gracchus co- 
.gnitoad Italiam Hannibalis adventu, ex Sicilia 
exercitum Ariminum trajecit.P.Cornelius Sci- 
pio Hannibali apud Ticinum primus occurrit , 
commilTo(}ue praslio, fuptis luis, &peneom- 
uibus extin&is, ipfe a fflio Scipione admoduxru, 
pratexato , aui poft Africanus ccgnominatus eft , 
m vix egrejlus pueritiam fuerat , ab ipfa tnortc^ 
liberatus eft: faucius tamen in caftrarediit. Pu- 
gnatum eft deinde eodem Cof. ad Trebiam flu~ 
vium , itervimque Romani pari clade fuperati 
funt. Sempronius Gracchus & ipfe apud eun- 
dem amnem cum Hannibale connixit , amiflb- 
que exercitu pene folus evafit . In eo tameiu 
bello etiam Hannibal fauciatus eft . Tunc fe^ 
Hannibali multi Itali dedere:quipofteaquanain 
Hetruriam primo (14) tranfiret , in fummo Apen- 
ninotempeltatecorreptus biduomanfit, & con^ 
tinuo immobiliter nivibus cumexercitu conclu- 
fus eft . Ubi magnus hominum numerus , ju- 
menta qukm ,plurima , elephanti pen& omnes 
frigofe perierunt . Diris tunc etiam Romani 
prodigiis territi funt. Nam, & Solis orbis mi- 
nui vifus eft, & apud Arpos parma ( 15 ) iiu. 
coelo vife. Sol quoque pugnaffe cum Luna_. 
Apud Capenas (16) interdiu duas Lunas ortas. 
hnbre faxatili Picena regio verberata . In Gallicu. 
ufdem temporibus lupus e vagina gladium fuftulit 
vigili. In Sardinia fanguinem duo fcuta fuda- 
runt. Falifcis fcindi co&Ium , velut magno hia- 
tttvifnm eft. Apud Antium quoque metenti- 
bus melToribus cruentas fpicas in corbem deci- 
difle vifum eft , & plwoia deciderunt cruenta? . 
Igitur Hannibal ad Thufciam veniens , ( 17 ) 
(ctens Flammium Cof folum in caflris ejfe , quo 
ederius imparatum obruerety primo vere prqgrejjus 
atripmt propiorem , fed palufttem viam : & tunu 
firte Samus fiuvius luto redundans , pendulos* & 
iijfelutos campos reliquerat , de quibus dtfhtm eft : 

Et quas rigat aequora Samtis . 
In quos cum exercitu progrejfus Hanmbal , ncbu- 
lismaximl, qtue de palude exbalabantur , profpe- 
8m auferentibus , magnam partem fociorum 9 \u- 
mentmtmque perdidit . Jpfe autem um elephanto , 
fii folus juperfuerat, fuperfidens 9 vix difficuttatem 
ttineris eoafit . Sed oculum , quo jamdudum in~* 
Alpib. ager erat , violentid frigoris , vigUiarum- 
que , ac laboris anufit . Ubi vero proximus cajtris 
fJanwM Confulis fuit , vaftatione circum)acentium 
kcorm Flaminium in bettum excitavit . Hac pu~ 
gna ad Trafumenum lacum fatla eft , ubi exerci- 
tus Romanus mfeliciffhna arte Hamibalis circum- 
mtus 9 funditus trucidatus eft : ipfe quoque Cof 
Tom. /. 



(ix) Poll Svtliam uterque hsbexMUum Cartbagvnenfibus 

mdiQwn efl. Armibal &c. 
(ij) Iidem poft tranfttat: alpes adbuc tum ea parte muias 

fibifatefeck . Traditur ad ItaJiam LXXXm. peditum , 
* Xm. equitum* feptem & trig. &c* 
U4) A. frimo vere. 

(ifl Utrique dua Uavt orta funt . In Sard. &c. 

W) Mvmw kg.inA.feH. Bammio Ofjvmrit , | 



B 



D 



occifus , vigintiquinque rmHia Romanorum in eo 
pralio cafa funt , fex rmttia capta referuntur , & 
ceteri diffugerwnt. DeexercituHarmibalisduo rml- 
lia ceciderunt , tanta clade Romana : maxime citm 
ita ad pugnandum intentus ardor extiterit, utgra- 
viffimum terramotum^ qui tuncforte tam vehemets 
fafius eft y ut urbes diruijfe 9 montes tranJhuliJpL^ , 
difcidijfe rupesj & fiumina retrorfum coegijfe reft- 
ratur , pugnantes omnino non fenfeript . Quo qui- 
dam mUes Romanus ita vulneratus eft* ut uti ma- 
nibus non valeret, cui cum quidam Numida detra- 
bere fpolia vellet , cervicem boJHs invafit ulnis , 
eique nares, atque aures morju detruncavit . Inte- 
rea milTus adversiis Hannibalem poftea a Roma- 
nis Q. Fabius Maximus , is eum, differendo pu- 
gnam,ab impetu fregit ♦ Nam per fumma mpn- 
tium juga, & abditos nemorum faltus caftra po- 
nens, Hannibalis fervorem elufit . (18) Cumqut 
m pralium eum evocare Harmibal non pojfet , va~ 
ftatis agris Itali/e, Mzximi cunftatoris villapepcr- 
cit , ut vel fic proditionis Jufpicionem Romanis dc^ 
eo afferret . Sed bene nota Fabii fides calliditatem 
Harmibalis irritam dedit Romams . Interea Maxi- 
mus inventa occafione pugnavit , vicit' . Vi&u$ 
quoque Hannibal , fertur de Fabio dixifle fuis 
ita : Nunquid non dixi vobis , quod montana.* 
hs6C nubes maxima nos in campo vi tempcftatis 
obrueret ? Anno ab Urbe condita D. XL. L. 
iEmilius Paulus , P. Terentius Varro Cofs. con- 
tra Hannibalem mittuntur, Fabioque fuccedunt . 
Qjji Fabius ambos Gonfules monuit , ut Hanni- 
balem callidum, & impatiente^i ducem, non ali* 
ter vincerent, quam praelium differendo. Veri^m 
cum impatientia rerum Varronis Confulis , con- 
tradicente alteto Confule , id eft ^EmiJio Pau- 
lo, apud vicum,qui Cannse appellatur, in Apu- 
lia pugnatum effet , ambo Cofs. ab Hannibdc- 
vincuntur. Nam ciim comperiffet Hannibd^ii/?-- 
dum (19) amnem ingentes auras proflare mane , qutB 
arenarum, & pulveris vertices agerent, fic dire- 
xit aciem, ut tota vis a tergo fuis , Romams in^ 
ora, & oculos incideret. Eaque de caufa Roma- 
norum exercitum ftravit. (20) Nam in eapugna 
quadraginta quatuor millia Romanorum interfefta. 
funt . De exercitu vero Hannibalis tria millia ca«> 
fa funt , & magna pars fauciata , Nullo tamen^ 
Punico bello Romani adeo ad extrema interne- 
cionis addi6H funt . Periit in eo Cof. ^Emilius 
Paulus : qui dum faucius in quodam faxo refe- 
diffet, offerente ei Lentulo equum,quo fugeret^ 
ut cladi fypereffet , noluit : atquc ioi perfedit t 
donec ab hoftibus peremptus eft . Perierunt au-» 
tem ibi Confulares , aut Prsetorii viginti , Sena* 
tores capti , aut occifi triginta, nobilwres (21) viri 
trecenti , pedeftrium miutum quadraginta millia^ 
equitum tria millia quingenti. Varro Cof. cunu 

3uinquaginta equitibusVenufiinn(22) fugit. Nec 
ubium eft ultimum illum diem Romani ftatus 
futurum fuifle, fi Hannibal mox ad pervadendani 
Urbem contendiffet . Sed fic fuccejfu belli elatUs 
eft, ut neminem civium fuorum m caftra fua admiu 
teret , fed refponfa eisper interpretes daret : Afe- 
cbarbalem quoque Lacedammium , & ipfum fiept 
contenmeret , qtdei creberrimi pollicebatur brevt fo 
in Capitolio ccenaturum, fi difpojkio fua ornnknodh 
audiretur . Interea Varro Romam rediit, gratiaeq} 

C ei 



ipfurn Flaminium interemit » Romavorum XXVrn* 
cafa funtiCateridiffiigerunt. Mijjiis &c. 
(i8J A, SzH,polxehtJfr,mQxqiinventaoccaJiatte Vi£tus&c* 
(19; A. Fidem. 

(zo) A. 8c H. inde continyant . ln ea pugna tria tmlltS 
Afirorwn pereunt , magna pars de exacitu Aimbalu 
fauciatur . Nullo tamen &c. H, Nnllq % 
(21) VL. nobttes viri CCC. militum XL miL 
(») A» Fenefum. 



Digitized by 



18 HISTORIiE 

ci k Senatu , & populo adte funt , quod Remp. 
lion defperaret . (23 ) Non autem vitae cupidita- 
te, fed Reip. amore fe fuperfuifle , reliquo seta- 
tis fuae tempore approbavit, Nam barbam,capil- 
lumque fubmifit, & poftea nunquam recubans ci-' 
feumcepit. Honores quoque,ciim ei a populo 
deferrentur, renunciavit, dicensrfelicioribus ma- 
giftratibus Reip. opus efle. (24) Hannibal igi- 
$ur Romanis obtulit , ut captivos redimerent : 
relponfumque eft ei a Senatu , eos cives non_ 
neceflarios, qui ciim armati eflent , capi potuif- 
fent . Ille omnes poftea variis fuppliciis interfe- 
cit . Idern quibufdam ima pedum amputavit , alios 
ign cafiris binos inter feipfos dimcare compulit, tna- 
xime fratres , aut confangnineos : nec prius fpefta- 
etdum fimebatur , quam unus cadibus fuperfuiffet , 
fed & ipfe )ugulandus , & pro teftimomo viaoria 
fua tres modios annulorum aureorum Carthagi- 
nem mifit , quos ex manibus interfe£orum Ro- 
manorum equitum , fenatorumque , & militunu 
detraxerat . Ujque adeo autem idtima defperatio 
Reip. apud refiauos Romanosfuit, ut Senatores dc^ 
relinquenda Italia , fedibafquc qu&rendis confilitm 
jfleundum putarint . Quod auClore C&cilio Metello 
confirmatwn fuijfct, nifi Cornelius Scipio Tribunus 
tunc militum , idem qui poft Africanus eft dtftus, 
diftriflo gladio deterruiffet , fingulis mortem inferre 
mnitans : ac potius pro patria defenfione in fucu 
verba omnes )urare coegit . Romani vero ad Jpenu 
vita , quafi ab inferis refpirare aufi , Diftatoretn 
Decium Jmium creant, qui deleftu babito, ab an- 
nis decem & feptem immatura, inordinataque mi- 
litia quatuor legiones undecunque contraxit . Tunc 
ttiam fervos fpefiati roboris 9 acvoluntatis y velobla- 
tosy vel fi ita opusfuit* publico pretio emptos , fub 
titulo libertatis facramento militia adegit . ArmcL* 
qtue deerant , templis detraxerunt , egenti arario 
frivata opes refufie flmt. Itaque equefter ordo 9 ita 
plebs trepida , oblita ftudiorum , in commune con- 
fuluit . jfunims quoque Ditiator antiquum Romans 
tniferue fattum recolens, pro fupplemento exercitus y 
editto velut afylo patefa£lo 9 homineSy quicunque fce- 
leribus , ac debitis obnoxii effent , impunitate pro- 
miffa militue mancipavit , quorum numerus ad fex 
M. virorum fiut . Campania verd, vel potius omnis 
Italia ad Hannibalem , defperatd penitus Romani 
fiatus reparatione defecit . Poft boc L. Poftumius 
Pr/etor adversumGaHos pugnare mijfusy cum exer- 
eitu cafuseft. Dcinde Sempronio Graccho , Q,. 
Fabio Max. Cofs. Claudius Marcellus ex Prseto- 
re Proconful defignatus , Hannibalis exercitum^ 
prselio fudit primus . Q^i poft tanras Reip. rui- 
nas, fpem fecit Hannibalem pofle fuperari . In- 
terea in Hifpania , ubi Haforubal frater Hanni- 
balis remanferat cum ma^no exercitu , ut eanx- 
totam Afris fubjiceret , a duobus germanis Sci- 
pionibus Romanis ducibus vincitur. Perdit in ea 
pugna triginta quinque M. hominum . ex his ca- 
piuntur decem miilia , occiduntur XXV. millia . 
Mhtuntur ei k Canhaginenfibus ad reparandasvi- 
res copiarum , XXII. ( *J ) millia peditum , & 
Ililm. equitum , elephanti XX. Celtiberos mi- 
lites , quam primam externam manum Romani in^ 
eaftris %abere cteperunt , pretio folicitatos , ab bo- 



A.&H. defpera(fet,S>C moxpro bonGres^bonoriUis * 
(14) A. & H. poft opus eflh legunt . In ommbus bis tamen 
malis nemo Romanorum pacis mentionem babere digna- 
" tus ett. ServtS) quod mmquam ante , manumiffis t (j 
milites faftis. Pofl eampugnam multa Italice cntitates^qua 
Rom.pariierimufeadAnmb-tranjbiUruntLrfnmh 
{%$) A. H. , & E. Xjlm. 

(z6) H. Ctnturius Penula cent, decerni fili ultro bellwn. A. 
Centeriusi &c. 

(17) Hinc cgtera defideranrur in MS. H. ufque ad illa 
verba dimiftt Htfpanos tbl. 19. lit.C. 
A. yerb feqvucur . Anno 4. foftqmn ad ftaliam Aimi- 



MISCELLiE 

flium focietate in fua cafbra duxerunt . Semptmha 
Graccbus Proconjul ab bofpite fuo Lucano quodam 
in injldias induttus occifus efi. Centenius (26) Pe* 
nula Centurio fibi ultro bellum adversus Hanni- 
balem petiit. A quo cum odlomillibus militum^ 

2uos in aciem deduxerat , coefus eft . Poft h«c 
In. Fulvius Praetor ab Hannibale vidhis, amilfo 
exercitu, vix evafit . (27) Hannibal multas civi* 
tates Romanorum per Apuliam , Calabriam , Bru- 
tiamque occupavit. Qjuo tempore etiamRexMa* 
cedoniae Philippus ad eum legatos mifit, promit- 
tens auxilia contraRomanos, fub hac conditionet 
ut deletis Romanis , ipfe quoque contra Gracos 
ab Hannibale auxilia acciperet. Captis igitur le- 
gatis Philippi, & re cognitar, Romani in Mace- 
B doniam M. Valerium Le\ r inum ire jufferunt : T. 
Manlium Torquatum Proconfulem in Sardiniam. 
Nam etiam ea folicitata ab Hannibale Romanos 
deferuerat . Ita uno tempore quatuor locis pu- 
gnabatur . In Italia contra Hannibalem : in Hif. 
pania contra fratrem ejus Hafdrubalem : in Ma^ 
cedonia contra Philippum : in Sardinia contra^ 
Sardos , & alterum Hafdrubalem Carthag. Is a 
T. Manlio Proconfule , qui ad Sardiniam milTus 
fuerat, vivus captus eft : occila cum eo XII.mil- 
lia, capti mille quingenti : & fic a RomanisSar- 
dinia fuba&a eft . Manlius vi<5lor Hafdrubalenu f 
& captivos Romam reportavit . Interea etianu 
Philippus a Levino in Maccdonia vincitur, & in 
Hifpania a Scipionib. Hafdrubal , & Mago ter- 
tius frater Hannibalis . Pudet recordatiams . Quid 
enim dicam} improbitatem magis y an miferiamRo* 
manorum ? imo verius vel improbam miferiam 9 vel 
miferam improHtatem. Quis credat eo tempore 9 qu* 
ararium populi Romani egenam ftipem prhata cclU 
latione pcfcebat, miles in caftris nonntfi aut puer 9 
aut fervus , aut fceleratus , aut dcbitor , ne fio 
quidem numero idcneus erat , Senatus in curiCL* 
onmis novitius pene videbatur : poftremo quum ita 
imminutis,fra£lifque omnibus rebus defperabatur , 
ut confilium de relinquenda Italia fubiretur : eo 
tempore citm unum domefticum , ut diximus , bel- 
lum ferri nullo modo poffet , infttper tria bellcL* 
tranfmarina fuijfe fufcepta ? unum in MacedoniCL* 
contra Pbilippum potcntijjimum Macedcnue regemi 
Y) altcrum in Hifpania contra Hafdrubalem tianri» 
balis fratrem: tertium m Sardinia contra Sardos^ 
& alterum Hafdrubalcm Cartbagincnfium duccm : 
extra boc quartum Harniibalis, quo in Italia pr&- 
mebantur ? Et tamen fortis in alterutrum dtfrera- 
tio , in meliora profccit . Nam in bis omnibus de- 
fperando pttgnarunt , pugnando vicerunt. Ex qua 
evidenter oflenditur^ non tempora tunc fuijfe tran- 
quilliora otiis, fed bommes miferi forticres . Jhmo 
ab Urbe condita DXLIIL C/audius Marcellus Sy- 
racufam opulentiflimam Urbem Sicilia fecunda op- 
pugnatione vix cepit. Quam cum ]ampridem obfe* 
dijjet , Arcbimedis Syranfani civis mirabili inge- 
niopr&diti macbinis repuljus expugnare non potuit. 
Decimo anno poftquam Hannibal in Italiam* 
venerat, Cn. Fulvio, P. Sulpitio (28) Cofs.Hanni- 
bal de Campania movit exercitum, & cum in- 
genticlade omnium perSedecinum , SuelTanum- 
que agrum via Latina (29) profeftus, ad Amt* 

nem 



bai vinit Gn. Ful. froconfiiUm > XL prerterea tribu- 
voS) & XVIIm. mtlitum iriterfcrt . Marcdlus Con* 
ftd cum Amabalc apttd Nolam triciunm contmtiumdi* 
micai^tt. Ih imo dte pari pjigna difcrjfum efl , fequen^ 
ti viclus Conftiiy tertto vifhr yilim\ fcfthm utterfe- 
cu , tpfum Amribalein cum reliquis fugere m cafirt 
compulit* Anmbal &c. 

(28) A. Fulvto Sulptcioi Gtteo Fulvio Cofs. 

(29) A. poft lattm legit ad IK milliarmm Urbis acceffft% m 

equites ejus ufque ad portam : mox Confulum cum 
..exercitu vementum rmtu Anrnbal ad CampmaW Ji 
rtceptt . 1» Hifram* ifrme &c> 



Digitized by 



Google 



L I ~B E R 



nmfiuvium tribus mittibus ab XJrbe confedit , /w- 
credibili totius civitatis metu : <r«w JVw^tie , />o- 
po/ayftf diverfis curis trepido , matrom quoquc- 
amentes pavore , fer propugnacula currerent , & 
eonvebere in muros fdxa , primaque pro muris pu- 
piare gefiircnt . Ipfe autem cum expeditis equiti- 
bus ufque ad portam Collinam infeftus accejfit , 
<fe/»<£? lopi** m direxit. Sed&Cofs., 
Fulviufque Vrocof non detredavere pugnam • 

expofita utrinque acies confiiterunt in confpe- 
ftu Rom<e, pramium vHHvria futura y tantus im- 
ber fe jubitd e nubibus grandine mixtus effudit , 
ut twbata agmina vix armisretentis in fuafeca- 
ftra colligerent. Deindecum, ferenitate reddita^^ 
in campum copia,atque in aciem rediiffenty rurfus 
viokntior fufa tempeftas , majore fnortalium me- 
tu 9 audaciam coercuit, tertitofque exercitus refu- 
gere in tentoria coegit . Tunc converfus in religio- 
tfem(jo) Harmibaldixiffe fertur : Potiunda fibi 
Roma , modovoluntatemnon dari , modo vero deef- 
fepoteflatem . At verd in Hifpania a fratre Hafdru- 
Dale(}i)amboScipiones fratres, qui per multos 
annos vi&ores fuerant, interficiuntur, exercitus 
tamen integer manfit . Cafu enim magis erant , 
quam virtute decepti . In Campama Capua capta 
eftaQ. Fulvio Proconfule . Principes Campanorum 
veneno Jibi mortem canfcruerant . Senatum omnewu 
Capua, etiam prohibente Senatu Rornano , Fulvius 
fuppliciis necavit . Dua autemfcmiwe e Campanis 
partib., ideft Vefcia Oppia materfamilias 9 & Clivia 
Facula (32) meretrix, benigna fuere pro ftatu Ro- 
mano. Quippe unapro falute populi Romani fem- 
fer deos precataej}, altera militibusRomanis capti- 
w alimmta frrabuit. Pro quibus meritis , & li- 
bertatem in excidio Capua , & rem propriam rc- 
tentarurt , & optandi pramii privilegia ajfecuta 
funt . Quo tempore etiam Cof. Marcello Sici- 
K& magna pars capta eft, quam tenere Afri c?- 
perant, & nobiliffima , ut dixi , urbs Syracufa- 
na. Prceda ver6 ingens Romam perlata eft . Le- 
vimis in Macedonia cum Philippo , & multis 
GraecuB populis, & rege AGx Attalo amicitiam 
fecit, & ad Siciliam profe&us eft . In qua Han- 
nonem quendam Afrorum ducem apud Agrigen- 
tum civitatem cum ipfo oppido cepit, eumque 
Romam cum captivis nobilifllmis mifit : qua- 
diaginta civitates in deditionem accepit , viginti 
fex expugnavit • Ita omni Sicilia recept£ , Ma- 
cedoniS fxa&a , ingenti gloria Romam regreffus 
eft. Hannibal itaque in Italia Cn. Fulvium Cof. 
fubito aggrefTus , cum IX. millibus hominunu 
interfecit . Interea,interfe&is in Hifpania duo- 
bus Scipionibus ($3) fratribus , (jr omnibus in- 
cujfo pavore cunftantibus , Scipio fe admodum^ 
Tom. I. 

(30) A. in reqionem . 
(ji)A, Hafdrtilalis. 
(li) AtitfzFakula. 

Oj) A. Interea ad Hifpanias 9 ubi occifis dttobiis Scipiombits. 
Mallius Rom. diix erat P. Cornelms Scipio mitthur , 
jSZ. P. Scipionis » qid ilridem bellwn gejserat armos na- 
tus &c. 

(J4) A. dehkrmrent , cim Trib. militum eflet diflritTo &c. 
Idem pcil vetttit , primu fqttc jurans , ut fatria defenfor 
exifteret twiverfos JimtJiter jurare coegit , Romawjqtte 
ad Jpem vits , quaji ab inf lris reduxit . ls Cartbagi- 
nem Hiffania caftty bt (jtia omne aurum , argenturrh 
& helli aVfaratum Afrt babebant . Nobilijfimos quo- 
que oijidts , qttos db Hiffanis arceperat, Magonem 
etiamfratrem Annibalis ibtaem cafit , q uem Romam citm 
altis mtttit. Rjom. &c. 

(lj) Hinc fequitur A. Imrejt in Italia Cof. Pub. Fabius 
Max. 'lareirtum recefit , in qua ingevtes cofia Hamri- 
lalis crant ^&Jbfetiam ducem Cartbalonem occidtt . 

Tri f &C ' 

ilo) H. Amo iy t foftquam ad Italutm Armibal vemt, Cn. 

Fulviwn &c. 

(37) Hcrsfeldenfis habct m caflra ccmfulh . Amribal 
multas Civitates Rrnn. fer AfuHam &c. > qvte adver- 



B 



D 



III. 19 

adolefcens ultro obtidit , & cum in arario pentt~ 
ria cffet pecmia , Claudio Marcello , & Viilerio 
Levino aufloribus, qui tum Cofs. erant, aurum 9 ■ 
& argentum fignatum ad Quafiores palam omnes 
Senatores in publicum contulerunt , itaut nihil 
prater annutos , bullafque , fibi , & filiis^ acdein- 
deper filias, uxorefque fuas fingulas tantum auri 
uncias , & argenti non amplius quam fingulas li~ 
bras relinquerent . Scipio annos uatus viginti qua- 
tuor,vir Romanorum omnium & fua astate, & 
pofteriore fere primus . Ifie eftille, qu:> dunL» 
Senatores ob metum Hannibalis , ut dixi , Ita- 
liam relinquere deliberarent , diftri&o gladio 
id lieri vetuit. (34) Is imperium in Rifpanicu* 
proconfulare fortitus , ultionem pracipue patris , 
& patrui animo intendens , Pyrenaum tranfgref- 
fuSj primo impetu Cbrthaginem novam Hijpaniaf 
cepit : ubi ftipendia maxima , prafidia valida , co- 
pta auri , argentique magrue Pcenorum baleban* 
tur 9 & nobilijfimi obfides , quos ab Hifpanis ac- 
ceperant . Ibi etiam Magonem fratrcm Hanniba- 
lis captum cum c&teris Romam mifit . Romos 
ingens lsetitia poft hoc fuit . Scipio Hifpanorum 
obfides parentibus reddidit . Denique dum quse- 
dam adulto flore virgo pulcherrima ab eo com- ' 
prehenfa fuilfet , eam paterna pietate ferva- 
vit, concedens parentibus, ut eam redimerenr. 
Ad fe etiam puellae fponfum nobiliffimi gene- 
ris virum venire perluadens , ei ipfam quafi 
pius in matrimonio genitor tradidit , dotifqua-# 
nomine puellae pretium , quod a pareutibus ejus 
acceperat , condonavit . Pro quibus faftis maxi- 
me annitente puellse fponfo , ejufque parentibus 
omnes fereHifpante ad eum tranfierunt . Poft qu# 
Hafdrubalem fratrem Haiuiibalis vi6lum fugat, 
& prsedam maximam capit. (35) Prteterea ofio- 
ginta civitates 9 aut deditione^ aut bello in potefta- 
tem redegit , Afrifque fub corona venditis , finc^ 
pretio dimifit Hifpanos . Hannibal in Italia (36) 
Cn. Fulvium Procof undecim praterea tribunos y 
& XVII millia hominum interfecit , Marcellus 
Cof cum Hannibale apud Nolam triduo continuo 
dimicavitj primo die pari pugna difcejfum eft: fe- 
quenti vittus Cof tertio viElor ofto millia hoftium 
interfecit . Ipfum Hannibalem cum reliquis fuge- 
re in caftra compulit. (37) Interea Cof (38) Q, 
Fabius Maximus Tarentum, quod b Romanis de- 
fcivcraty iterum expugnavit, & cepit, ibique in- 
gentes copias Hannibalis cum ipfo duce e)us Car- 
thalone delevit : triginta millia ( 39 ) homi- 
num captivorum venaidit : pr^dam militibus dif- 
pertivit : pecuniam hominum venditorum ad fif- 
cum retulit. Tum mult# civitates, qu§ ad Han- 
nibalem tranfierant , rurfus fe Fabio Maximo 

C 2 fub- 



bum conveniunt cum Eutrop. Merulse f. 11. u/quc 
f. 33. parentibus r$ddidit , niii quod ubi kgit Eut. 
P. Sulpttio Cn. Fui. Confidibtts Hamtibal ufque ad IV. 
milliarium Urbis. MS. H. copioiius ita habct : C«, v 
Ful. Cofs. Aimibal dc Camp. wovtt exercitum , & cwn 
ingenti clade umnium , Parfedccmum , Sutflauumqte 
agi-nm v& LatmA ufque ad LY. milltarium JJxlis ac- 
ccffit , erfutt^s ejus ujque ad portam &e. Et pauJbpolt 
Eut. f. jj. lcgit :fofttrjori uw^ort fcre frimus . Is 
Cartb. Hijp. cafit, in qua omne aurum &c. , 6c hic 
MS. H. copiofior eft, & ita Iegit: fre % 1. IJleete- 
nmhdtim Stnatcres ob tnetum Annibalis Italtam rcltn- 
quere deliberarent , cim triiumts mil. ejjet , diitrtth) 
gladw id fvri vetutt : frimttjque jurans , ut patria dc- 
fenfor exijhret , wrivtrfts Jimtlttvr jttrare coegit<> Ro- 
mancfqite ad Jpem vita quaji ab iufris rvdnvit . Is 
Cartiag. Hjyonta ca±tt<> m qua crmte attrttm &c. 

(38) H. wterca m ItaJ. Cof. &c. , a quibus vcrbis MS. ad 
v^rbum cum Eutrbpio convcnit uiquc fh-tuut ttt~ 
gnans occiftts eli^ nifi quod ubi Eutropius tol. 34. 
apttd Senam Ptceni crvitatem . MS. legit cum Mifcel- 
la afud Maawtm fiuvium. 

(19) A. XXXV. 



Digitized by 



a« HISTORI^S 

flibdidcrunt , (40) Hamibal utrwnque Confu- A 

km Marcellum , Griflnwm infidiis circumvtn~ 
tos cum exercitu interfecit . Tertio anno pofiquam 
Scipio ad Hifpaniam profeftus fuerat, rurfum res 
inclitas gtfjit , Regem Hifpanorum magno pralio 
viftum in amicitiam accepit\ & primus omniunu 
* vitto bofie obfides non popofcit • Deinde defpe- 
raus Hanmbal Hifpanias contra Scipionem diu- 
tiiis pofle retineri , fratrem fuum Hafdrubalerau 
ad Jtaliam cum omnibus copiis evocavit • (41) 
Is Ap. Qlaudio Neroye , & M. Livio Salinatore 
Cofs. ex Hifpaniis per Gallias ad Italiam ve- 
niens , magna fecum auxilia Hifpanorum 9 GaUo- 
rumque fwnpta deduxit , Et cum maturato ad~ 
"ventu defcendiffe )am ex Alpib. Confulib. prodi- 
tus fuijfctj ab exercitu Romano, ignorante Han- B 
nibale % apud Metaurum fluvium in infidias com- 
pofitas incidit ; ftrenue tamen pugnans occifus 
cft , (4^) Diu quidem incertus helli eventus\ 
tlephantis maxime Romanam infefiantibus aciem : 
qui a militibus Romanis , m quos a velitando veli- 
tes vocant , quod genus militia paulo ante reper- 
tum fuerat , ut letti agilitate )uvenes cum armis 
fuis pofi terga equitum federent , & mox cum ad 
hoftem ventttm effet , equis defilirent , & continud 
pedites ipft, ex alia parte equitibus , per quos ad- 
Vttli fuerant, dimicantibus , boflem proturbarent . 
Ab his ergo velitibus elephanti retro atli y quum^ 
regi )am a fuis non pojfent , ferro fabrili , id e(l> 
fcalpro inter aures adatto nccabantur , id gemis 
occidenda^ cum opus ejfet, bellua* idemdux Hjf- C 
drubal primus invenerat , Fuit hoc pralium pcnes 
Metaurum fluvtum , ubi Hafdrubal vittus efi , ut 
Trafumenus lacus , ubi excrcitus Romanus ; ut 
Cefena Piceni civitas , vt vicus ille Cannenfis . 
Nam quinqmginta & novem millia de exercitu 
Hafdfubalis tbi grandi ftrage occifa funt , CaptCL^ 
quinq ie millia quadringenti . Qiiatuor autem millia 
civium Romanorum inter eos reperta 9 atque revoca* 
ta fwt , quod viCloribus Confulibus folatio fuit . 
Nam, & de exercitu eorum (43) otto millia ceci- 
derunt . Magnum pondus auri , atque argenti 
Romam relatum eil . Hannibali caput fratris 
fui Hafdrubalis ante caftra projeftum eft . Qxko vi- 
fo , & Jimid clade Poenorum cognita , anno tertio- 
decimo, quam in Italiam venerat , refugit iru 
Brutios , (44) Pofl bxc anno continuo inter Han~ D 
nibalwn , & Ronumos quies a twnultu bellorum in- 
tercejfijfe vifa efl ; quia inquietudo morborum inu 
caftris erat, & gravifjimd peflilentid uterque exer- 
citus agebatur • Poit hsc Hannibal diffidere jam 
de belli coepit eventu , Romanis autem ingens 
animus acceifit . Itaque & ipfi evocaverunt ex 
Hifpania P. Cornelium Scipionem , (45) qui 
ja n univerfam Hifpaniam a Pyrenao , ufquc^, 
Qceamm in provvacia formam rcdegerat . fyitur 
Romam cum ingenti gloria venit • Per idenu 
tempus Hierofolymis Pontifex Max. Onias filius 
Simonis fuit . Q, Qecilio , L. Valerio Cofs, 
omties civitates , qu? in Brutiis ab Hannibale te- 
nebantur; Romahis fe tradiderunt. Anno XHII. 



(40) S >J«lukriiht . A. dedidernnty 8c omils. ca»t. lcgit . iw 

f -qvnfi am:o Sciiio in Hifpanias egr.giis res egit , & 
pjr fc y & per fvatrem fuwn Lncium Sci^iovern , L XX. 
civitatcs recepernnt : in Italia tamcn mafr pugmrunt : 
Katn C/andtus Marcus Conful ab Aimibal& ocafus eit . 
Ti.rtio amio foftqiiam Scipio ad fltfpanias Irofthis 
fuerat, rurfus res inciytas gerit . ILgem Hiffar.crum 
wagno frxlio vithim in amicitiam accefit , & frimus 
omntum a vicro oljides non fofofcit . Dcfptrans &c, 

(41) A. Is vcniensa Confidilus Af\>\o 'Claudw i\erwe % 

■LrJo Salmatore afiui &c. 

(4^) Tofl cccifns eit. A. habct LVIIJm. de ejus exercitufe- 
remfta , Vm. cafta fuitt , X LIV, crvium Romavorum 
jhtcr eos reftria , & revocata ftott . Mat^num fondus 
aitri* & argerti Romam delatum esi . Aimo &c. 

(43) I i aiwpiaphta (? otfo wlli« ejus wcjta cafta 



MISCELL^ 

pofteaquam in Italiam Hannxbalvenerat, Scipio^ 
qui multa bene in Hifpania egerat Cof. (^tf) 
cum Licinio Craffb creatus, & in Africam mtjfus 
eft : cui viro divinum quiddam ineife exilhma- 
batur , adeo , ut putaretur etiam cum numini* 
bus habere fermonem • Et revera , neque publi- 
ca , neque privata negotia prius unquam attigit^ 
quam incellajfovisCapitolini diutijjime moraretur 
antequam videretur a quoquam • Is in Africa^, 
contra Hannonem Hamilcaris filium ducenu. 
Poenorum pugnavit , eumque interfecit : exer- 
citum ejus partim csede , partim captivitate dif- 
perdidit : caftra ejus cepit. Nam in eo^pralio, 
cum quatuor millibus & quingentis militibus 
undecim millia Poenorum occidit . (47) Stm~ 
pronius Cofi cttm Hannibale congrefjus , & viftus 
Romam nfugit f Scipio in Africa aggreffus hyber- 
na Pcenorum , atque alia Numidarum , qu# utra* 
que baudproctd ab Utica erant^ noftu concubia fe- 
cit incendi. Pomi trepidi 9 quum cafu igncm acci- 
diffe putarent , inermes ad extingucndum concur- 
runt. Qua re facili ab armatis opprefsi funt • In 
utrifque cafhis quadraginta millia bominum dc^ 
Cartbaginenfibus , & Numidis igni , firroque con^ 
fumpta funty capta quinque millia 1 duces ipfi 
miferabiliter ambufli funt , & .agre fugerunx * 
Hafdrubal dux Cartbaginem frofngus venti . Ita- 
que Syfbax , & Hafdrubal nfox plurimum rcfa- 
ravere cxcrcitum , atque iterum cwn Sarionc^ 
congrefji funt , vtfliquc fugcrunt . Svfbacan fu~ 
gientcm lL*Hus , & Mafiritffi ce^emnt . pjrrd 
ctetera multitudo ad Cirtam refigit , q*um 
finifsa ofpngnatam in ded. tiom •» acccpit , Sy- 
pbacem ad Scipionem catcnis vintium deducit , 
Quem Scipio cum ingentibus foltis , flurimif*. 
qne captivis pcrduccndum Romam Lalio tradi- 
dit . Qui* cum Tibttri in cufiodia defccifset , fum* 
ptu publico ]u fit Scnatus bonorifice fcpcliri . Qjua 
re audita omnis fere Italia Hannibalem de- 
feruit : ipfe a Carthaginenfibus reaire in Afri- 
cam jubetur , quam Scipio vailibat . Ita_ 
anno feptimo decimo Italia ab Hannibale libera* 
ta eft , quam fiens- dicitur rcliquifle , omnibus 
Italici gcncris militibus^ qui fcqui nollcnt interfe* 
Clis . Legati Carthaginenfium pacem a Scipione 
petierunt : ab eo ad Senatum' Romam miili 
funt , 8c quadraginta quinque diebus his indu- 
cise datre funt, quoufque irc Romam, & re^re- 
di poflent , & triginta millia pondo argenri ab 
his accepta funt . Senatus ex arbitho Scipioais 
pacem jufiit cum Carthagincnfibus fieri . Scipio 
his conditionibus dedit , ne amplius quam tri- 
ginta naves haberent , & quinquaginta millia^ 
pondo argenti darent, captivos, 6c perfugas red- 
derent.(48) Intcrca Hannibalad Africanum littus 
propinquans jujffit cuidam e nauticis afccndere in 
arborem navis 9 atque fpeculari inie qitam repo- 
ncm tcncrcnt . Sepulcbrum dirutum fe proffexijfe 
rcfpondit . Abominatus difium Hannibal ^dcfiexo 
curfu, ad Lcptim oppidum copias expofuit . Qui 
continuo refctta multitudine Cartbaginem vemt: 



funt CCCCiy, CTLium Rvmartnim trrler eos repcrta » 
& revocata fwrt* Magnwn poiuius anri, atqucargoiti 
&c,tO i u^ «U vcrbum conveniunt cum Eutro^io , 
) ulquc ad fmem , nifi qucxi iub ilncm libri tertii lc- 

git Eutropius p 0 >i;!o CC. miU MS. vcrb foiklus XX, 
tnil % ,&c liiu^ ultim^Euiropius: pojl araium XkiL 
MS. foii anmim XIX. 

(44) A. pro Brutios Britiam , 8c omifs. cajt, PlJI bxc Aru 

(45) A, poft Sciptmcm , Is Row. 

(46) A. Cof. aV faffus 1 cui viro &c. 

(47) A. fcquituf Sxfbaccm humidi* rcgcm , qui fc Afris 

jmixirat cSftt^& Caih a tius hrjadit . Syfax cumXo- 
biltins Ku mdis , & trfrAtis ffoins Romam a Sctpwut 
vnhtitur. t-uarc&c. 

(48) A. poit ruldCrcht . Lueivn AhubaU vcrimt ad Afii* 

tem fax &c> 



Digitized by 



L I B E R 



if pax turbata cft 9 multaque hoftilia ab Afris 
ia&a fum: . Legati taraen eorum ex Urbe ve- 
nientes & Romanis capti , & jubente Scipione^ 
dimiffi funt. Hannibal quoquc frequentibuspr^- 
liis a Scipiatoe vi&us petere & ipfe jam coe- 
pit paccm , (49 ) & colloquium Scipionis . Ubi 
cum fe diu attoniti admiratione mutua duo cla- 
riftmi duces torvh fufpexijfim , & colloquiurn in- 
tcr utrofque iffet , Canbaginenfibus conditiones 
difplictterunt , ^twi bifdtm conditionibus, qui- 
bus priiis, addita funt quingentismillibus pon- 
do argenti centum miliia iibrarum propter no- 
vara perfidiam ; jufleruntque HannibaJem pu~ 

r k e ( 50 ) Hannibal tres exploratores ad ca- 
Scipionis mifit, quos captos Scipio circum- 
duci per caiira juffit , oftenditque eis totunu 
exercitum , nibtl de boftibus percontatus . Mox 
etiam prandium dari juffir , eifque refe<5Hs , ac 
recreatis equis redire permifit , ut renunciarent 
Hannibali, qpx apud Romanos vidiflent. Interea 
prfclium ab utroque duce confertum ( 51 ) eft , 
quod diu magnis ducum artibus difpofitum y magnis 
copiarum molibus geftum , quale vix ulla memoria 
fuit, cbm peritiflimiviri, ut diximus , copias fuas 
*d bellum educerent. Scipio vi&or rediit^ (51) 
ofloginta elephanti ibi vel capti , vel occifi funt . 
Cartbaginenfium militum interfetti funt viginti 
nUlia quingenti . Hamibal omnia,& ante pra- 
4im> fa> in pralio expertus , primum cum multis 
tquitibus, deinde cum viginti, poflremd vix cum 



B 



quatuor , inter tumultum eiapfus Adrumeritunu* 
confagit . Poftea Cartbaginem poft fex & triginta 
annos, quam paruus exierat , venit . Inventa iru 
caftris Hannibalis argenti pondo viginti millia , 
aurio&oginta: C£tera fuppellettilis (5$) copiofa, 
jfaftet fi licet Roma viCloriis , Hannibalem ta- 
men Campania luxuriis immorantem provimia^ 
deliciofa fuptravit . Dum aquis irmatat , dw*L> 
pifcibus^atque ofbreis pajfim inficittir , dum olet , 
dumpotat , dum dormit, aquarum refolutio mol- 
livit Punicam feritatem : & 1 quem alia durave- 
rantj Seplafia Camparius oppidum unguentis odo- 
ratis labefailavit , er folvit . Igiturpofl id certa- 
men Cartbaginenfes nullam effe refiduam fpenu^ 
nifi in petenda pace perfuafi, ut pax darttur de- 
nuo fupplicaverunt . C. Cornelio Lentulo , P.MHo 
Pwto Cofs. Cartbaginenfibus pax per Scifionem^^ 
voluntate Senatus y populique concejfa eft • Narru* 
etiam plufquam quingenta naves in altum produ- 
£ta in conjpeftu civitatis incenfi? funt . Scipio )am 
tunc cognomento Africanus cum ingenti gloria^* 
triuwpbans Urbem ingreffus eft . Quem Terentius, 
qui poftea comicus , cx nobilibus Cartbagincnfiurru 
fubadorum civibus captus , pileatus , quod infignt 
indulta libertatis fuit , poft currum triumpbantem 
fequutus eft. Anno ab Urbe condita quingentefi- 
mo quadragefimo quinto bellum Punicum fecundum 
finitum eftypoQ; annum nonum decimum, quam- 
coeperat. 

Explicit Liber Tertius. 



INCIPIT LIBER Q,UARTUS, 



TRanfa£to igitur Punico bello fecu- 
'tum eft Macedonicum contra Re- 
gem Philippum . Quingentefimo & 
quinquagefimo primo anno ab Ur- 
be condjta T. Qjuintius Flaminius 
adversus Philippum Macedonum Regem miflus 
eft. ( 1 ) Qui poft multa , & gravi(fima prtelicL^ , 
nuibus Macedones vicit^ pacem Pbilippo dedit, his 
jegibus, neGraecioe civitatibus, quas Romani con- 
tra eum defenderant , bellum inferret , ut capti- 
vos , & transfugas redderet , L. folas naves ha- 
beret , reliquas Romanis darct : pcr annos X. 

Suaterna M.pondo argentr prseflaret, tk obfidem 
lium fuum Demetrium daret . ( 2 ) Deinde cum 
Lacedamoniis pugnavit : vifloque Nabide ducc^. 
eorum, & quious voluit conditionibus in fidem^ 
accepit , & ingenti gloria triumphavit . Duxit 
aute currum nobiliflimos obfides , Dcmetriunu, 
Philippi filium , & Armenem Nabidis Ro. cap- 
tivi . Q^ji fub Hannibale per Gneciam venditi 
fuerant, univerfi recepti,capitibus rafis ob deter- 
famfervitutem,currum triumphantis fecuti funt. 
Eodem tempor^Infubres, & Boii, (3) a qui- 
bus Ticinum condita eft , atquc Cenomanni , 
contra&is in unum viribus, Hamilcare Poeno- 
mm duce , qui in Italia remanferat , Cremo- 
nam urbem,Placentiamque vaftantes, difficili- 
mo bello a L. Fulvio Praetore fuperati funt . 
Conful Marcellus in Hetruria a Boiis oppref- 



(4^) A. poft vorb. pacem% ci m ventum e$£ ad colloquiurn iifikm 
conditiomlMs data efk y qwlus pruiS , additis qiitngentis 
mil* pcmderibus argarti cetttum millia libr. propter 
woam perfdiam . Cartbagimijibw conditiones difpltcue- 
runt , fujferuntque &c. 

(50) Hinc A. Infertur a Scipmie , & Mafltmffa rege alio 

Numidarum , qui amiauam cwn eo jlcerat Cartbagini 
bellum. Anmbal &c. 
(5*) A. inttru8um, quak vix &c. 

(51) A. pro redtit* rtcedit , ik fcquitur pene ipfo Amribale 

ccpto, qui prtmirn cum multts equttibus* demde cum 
XX. pofiremo cum IV. evajlt . Inventa &c. 
sSl) A. fupellex copiofa , inde lc^it , Poit id certamen £ax 



D 



fus magnam partem exercitus perdidit . Cui 
poftea Furius alter Cof. auxilio acceflit , atque 
ita univerfam Bojorum gentem igni,ferroquel* 
vaftantes propemodum ufque ad nihilum dele- 
verunt. (4) Pojka Flaminius Procof Pbilip- 
pum regem , & cum eo Tbracas , Macedonas , //- 
lyrios praterca , multafque gentes , qua? in auxi- 
lium ei venerant , bello fubcgit . ViQi Macedanes 
caflra amiferunt . Otto millia boflitm eo die cccfa , 
quinque millia ~capta Polybius fcribit . Vahrius dl- 
cit quadraginta millia truciaata : Claudius ve*d 
triginta duo millia interfc£la commemorat . Sed 
hac varietas fcriptorum utique fallacia efl . Falla- 
cia? autem caufa profeClo aaulatio efl , dum vi3o- 
ris laudes accumulare , virtutemqucpatria extolle- 
re , vel prafentibus , vel pofleris jtudent . Alioquin^ 
fi inqutfitus non fuiffet numerus , ntc qualifcun- 
que fuiffet exprcffus . Quod fi gloriofum efi duci , 
& patria? plurimos bojlium pcrcmiffe , quanto ma~ 
gis la?tum patrice , & ducibus bcatnm potcfl vi- 
deri, fuorttm 9 vel nullos , vcl pauciffimos pcrdi- 
diffe } Ita lucidijfima re patet , quia fimili impu- 
dcntia menticndi , qua occiforum bofiium mtme- 
ro adjiciturj jociorum quoque amifforum damna^ 
minuuntur , vel etiam omnino rcticcntur . Igitur 
Sempronius Tuditanus in Hifpania citeriore bel- 
lo oppreffus , cum omni exercitu Romano intcrfe- 
ttus efi. 

Tranfa£o bello Macedonio fecutum eft Sy- 



ria- 



cum Cartbagintnfibus fafla eft . SctPio Romam nd:tt , 
ntgenti gloria trtumpbavit , & Africams ex eo vocari 
cceptus eft . Fitwm accepit fecundum Pwticum Lelhtm 
poft annum XIX. quam cccpeYat. 
( 1 ) H. & Eutropius advtrsia Vbtlipptim regem prtfptvi 
geffty & pax ei data eft bis kgtbus &c. 
A. poft Miffus tfi , contintiat y & pax ei data eft l\? 
hg. &c. 

(z) A. poft daret.Tttus QuinBius etiam Laccdxmomis nitulit 
bdlumy ducsm eorum Hidem vtctt* & qmbus &c. 

(3) H. Infuyres Bai . ' 

(4) Hinc cytera non leg. in A. , ne^ue ia IL ufgue ad 

'Sranfailo kllo . 



5 ) H. #C Eutropius lib. 4. P. Cormlio Sapione. M. Atti- 
lio GJalrione Cof. Htiic Antwcbo Har.ulal fe junxtrat, 
Cartbaginem patrtam fiiam ne Romams tracterttur re- 
linquens &C y in quibus MS. codcx H. ad vcrbum 
convcnit cum Eutropio , nifi quod ubi Icgif Eurro- 
pius foL 38. XXXm. ptdttumAVm. equitxim to cer- 
tawiiw ex Var\e regts occifa funt Jegir . MS. H. Lm. 
feditum illm. eqnttiim. Itcm Scipioncm ,quemEu- 
trop. vocat Ajiaticitm. H. vccat Ajiagcmm . 
A. ctiuiri cum Hcrsfcl. Nos vcr6 notamus hic viriam 
lcctioncm C. noftripoft verbum relinquens^ ne cum 
Canifio Ie£fcores ad alrcrum laborem remitta- 
jnus, relinquens. Aulius Glalrh ht Acbaja l*em pu- 
gi;avtt ^caftra ngts Ahtiguri pugni ycSharna captafunU 
rpfe fugatus , Pliiippo quia &c. 

(o*) A. pcH iiberatus cft. L. Clrff. &c. 

(7) A, mdc icquitur Ar.vilal , qui cuvn Antigctio erat tia- 
vale pr<flio viffus eft . Ipfe &c. Poft verbum pettit 
oniiis. cet. hfdcm cuidit. &c. 

( 8 ) A. ctiam Ajhgenis . 

(9) Ab hoc vcroo uiquc ad Deinde L. Btbitts abfuntinH. 
a quo loco M& H. cum Milcella convenit ufque 
ad curavatnt. 



B 



rlacum : ( j) L. Palerio Flaceo , & M . Portio A 
Catone Cofs. Antiochus rex Syris bellum contra 
populum Romanum ftruens m Europam tranfiit 
ex Afia . Tunc etiam Hannibal propter excitandi 
bellt rumores , qui de eo apud Romanos fereban- 
tur , exhiberi Romanis a Stnatu juflus , clam ex 
Africa metu profetius , ne Romanis traderetur ad 
Antiochum migravit . Quem, cum apud Epbefum 
cunftanteth invenijfet , mox in bellum impulit . 
Tunc etiam /«c, qua ab Oppio Tribuno plebis pro- 
lata fueraty ne qua mulier plufquam femiunciam 
aurikaberet, neve verficolori vcfiimentOy necvehi- 
cUlo per Urbem , nec foras uteretur plufquam mil- 
le pajibus , nifi facrorum caufa exegijfet , pofi 
XX. armos abrogata efl . Sublato hoe edifto ift~ 
quantam licentiam matrona venerint , quid atti- 
net dicere , quum ficut & vvri luxuriarentur i 
P. Comelio Scipione , M. Acilio Glabrione Cofs. 
Antiochus^quamvis Thermopylas occupaffet , qua- 
rum munimine tutior propter dubios belli eventus 
fiereti tamcn commiffo bello a Cof. Glabrione in^ 
Acha\a fuperatus . Caflra e]us nofturnd pugnd 
funt capta y ipfe dux vix cum paucis^fugit b pr&- 
lio , Ephefumque pervenit. Is habuiffe fertur ar- 
maPorum LXm., e quibus XL. millia cafa , pluf- 
CjUam V. millia fugijfe referuntur . Alter CofiSci- 
pio cum Bqorum gente conflixit , in quo pr&lio vi- 
ginti millia interfecit . Philippo,quia contraAn- 
tiochum Romanisfuiflet auxilio , filius Deme- 
trius redditus eft . Deinde P. Scipione Africa- 
no itcriim , T. Sempronio Longo Cofs. apud 
Mediolauum Xm.Gallorumc^fafunt. Sequen- 
ti autcm praelio XI. millia Gallorum csefa_ : 
Romanorum vero quinque millia occifa funt . 
Minutius a Ligurious in extremum periculi 
adduftus , & infidiis hoflium circumventus , 
vixNumidarumequitum induftria liberatus ell . 
( 6 ) Pofl b$c Digitius Prator Celtiberos cum pro- 
ximis gcntibus vicit, Regemque eorum cepit . In^ 
utraque Hifpania per Flaminium , Fulviumquc— 
Pratores lella multum borrida, cruentaque utrifque 
fopulis gefla funt. L. Cornelio Scipione, & C. 
Lsslio Cofs. Scipio Africanus fratri fuoL.Cor. 
Scipioni Cof. legatus contra Antiochum pro- 
fe&us eft, (7) qui cum Hannibale colloquium^ 
familiare habuit . Scd infctlo pacis ncgotio ab An- 
tiocho difcejjit . Scquenti anno Scipio Africanus 
Hannibalcm , qui cumAntiocbo erat y navali prce- 
liovicit. Ipfc poftea Antiochus circa Sipulurru 
Magnefiam Anae civitatem a L. Cornelio Sci- 
pione Cof. ingenti prcclio proftratus eft . Au- 
xilio fuit in ea pugna Romanis Eumenes Attali 
regis frater , qui Eumeniam in Phrygia con- 
dxdit , Qjainquaginta M. peditum , & tria M. 
equitum in eo certamine ex parte regis occifa 
/unt . Tum rex pacem petiit , filiumque Afri- 



D 



M I S C E L L JE 

cafti , quem utrum explorantem , an hi praii^ cr- 
piffety incertum efl, ultro remifit. Pax autem Hf. 
dem conditionibus data eft a Senatu, quanquam 
vidto , quibus antea ofFerebatur , ut ex Euro- 
pa , & Afia recederet , atque intra Taurum fe 
contineret : Xm. talentorum , & XX- obfi^ 
des prseberet : Hannibalem concionatorem beU 
li traderet .• Eumeni Regi donatae funt a Sena- 
tu omnes Afise civitates , quas Antiochus bello 
perdiderat , 8c Rhodiis , qui auxilium Roma- 
nis contra Antiochum regem tulerant , multas 
concefTerunt . Scipio Romam rediit , & ingen- 
ti gloria triumphavit. Nomen & ipfe,ad imi- 
tationem fratris , Afiatici ( 8 ) accepit , quia^. 
Afiarn vicerat , ficut frater ipfius propter Afri- 
cam Africanus appellatur. (p) Intereain Hifi- 
pania provincia ulteriore L. JEmilius Procof a 
Lufitanis cum omni exercitu cafus interiit. Dein- 
de L. Bebius in Hifpaniam proficifcens , a Li* 
guribus circunventus , cum univerfo exercitu 
occifus eft : unde adeo ne nuncium quidem fu- 
perfuifTe conftatj, ut internecionem ipfam Ro- 
mx Maffilienfes nunciare curaverint . ( 10 ) 
Fulvius Cof. de Gracia m Gallograciam , qtu$ 
nunc efl Galatia, tranfveflus , adOlympum mon^ 
tem pervenit , ad quem univerfi Gallogra?ci cunu 
conjugibus , & liberis confugerant , ibique acerbif- 
fimum bellum gejfit . Namque de fuperioribus lo~ 
cisy fagittis , grandibus faxis, catertfque telisRo- 
mani graviter contriti, tandem ufque ad congref- 
fum boftium proruperunt . Qtiadraginta millicL^ 
Gallogracorum eo pra?lio interfefla referuntur . 
Marcius Cof. adversus.Ligurcs profedlus , fu- 
peratufque quatuor M. militum amifit, ( n ) 
& nifi viftus celeriter refugijfet in caflra , eandem 
internecionis cladem, quam Bebius dudum ab iif- 
dr/n boflibus acceperat , pertulijfct . M. Claudio 
MarcelloCof Pbilippus rex y qui legatos populi Ro- 
mani interfecerat , propter Demetrii filii fui, quem 
legatum miferat verecundijjimas preces veniam mer 
ruerat : eundem continuo velut Romanis amicum , 
fuique proditorem , fratrem quoque ipfius parrici- 
dtum patris miniflro patrante , ntfril de utroqut^ 
miferum mali fufpicantem veneno necavit. Sp. Po- 
flumio Albino , Q. Marcio Pbilippo Cofs. M. Ful- 
vius de iEtolis triumphavit. (12) Eifdem etiam 
diebus Hannibal vi£k> a Romanis Antiocho, ad 
Prufiam Bithyniae Regem fugit , ne Romanis 
traderetur . Repetitus autem ab eo eft per Q, 
Flaminium : & cum tradendus efTet Romams 
venenum bibit, & apud Lybiflam in finib. Ni- 
comedienfium fepultus eft. (13) Philopoemenes 
dux Acbivorum a Mcjfanis captus , & occifus efl . 
Eodem anno Scipio Africanus ab ingrata fibi 
Urbe diu exulans , apud Liternum oppidunu 
morbo periit, (14) jujfitque fepulcbro fuo infcri- 

bi: 

(10) Ab hoc vcroo uique ad Martius Cof oinniaabluntin 
H. & A. 

(u) H, Martitts CofadversusUgitresprcftTliis% fuperatufp 
quatuor millia milttum artjijit . Spuno Poftuttmio Ai- 
Unoy Marco Vitlippo Cofs. Marcus ^bilippus deJEto- 
iis trtumpbavity & icqucntia, in quibus cum Eutropio 
oonvxTiit ulque zAfepultus cft. A. pro Albinos Aivim . 

(12) A. friumybavit . Anmbal* qutvith Antiocbo yneRpma- 
nis tratltnrttur , ad Vrujiam Brtbinije regem fugerdt . 
Rtpetit. &c. 

(1$) Rchqua uique ad eodem abfunt in A. & H. 
(i4> A. poii pernt continuat Twtf Fulcmu . H. Amitenmm 
oppidum morlo periit . TurtC Vulcani infula > qu* 
ante non futrat , repente mari eflt edita . tlts auoque 
diebus attum eft , quod de Heltodoro tn lib. Macuab. 
natrat btjhria . VbtJtppo rege Macedoma mortuo , q*i 
& adverst s Rom. beilum g^flerat , & poftea Romanis 
contra Autiocbum autfilnim ttderat * f.lius ejus Merfeus 
in Mactdoma rebellavix ingentibus copiisad btllumpa* 
ratis. Nam adjutcres &c. In quibus cum Eutropio 
j convenit ad verbum ufque Ntcomedem Senatu com- 

! intndjvity ubi confer qua9 in Miiccl. lint hiac indc 

irnrrufta, Sc addita. Can£ 



Digitized by 



I 



(ij) A. omifc. c$t. poft verbum bifloria fequitur. Igitur 
fbttp. &c. 

(tf) A. (tdunatu . Nam adjutores babebat iflum Traciarcgem^ 
& re$em lllyrici Gentinm nomtne. Romants autem in 
auxilium erat Eumenes Afiarexy Ariaratus Cappado- 
tofy Antiocbus Siria , Ptolemaus Egyfti , Maffimjja 

t \ A ^ um ^' a ' frufias autem &c. 

W) A. poft yerbum prabuit legit ..Dux Romawrum P«- 
blim Licmus Cof. contra eum mijjiis eft,&a regegra- 
vtprteliovi&us ; neque tamen R.urnmu quamquam fupe- 
rttiircgipetentifacem praftars voiueruntt nifi biscon- 



B 



LIBE 

U: Ingrata p&trla, ne oJJa> quidem mea bahes . In 
SicUia tunc Vulcani infula , quae ante non fue- 
xat, repentemari edita, cum miraculo omnium 
ufque ad nunc permanet • His quoque diebus 
aftum eft, quod de Helipdoro in libro Macha- 
baorum narrat hiftoria. (15) Q. Fulvius Flac- 
cus Prartor in citeriare Htfpania maximo pralio 
XXIIIm. homintm fudit , IVm. captivavit . 
Ttberius Sempronius Graccbus in Hifpama ulterio- 
re centwnqamquc oppida vacuata , & quaffata bel- 
iis ad deditionem coegit . Eddem tetnpeftate L. Po- 
flimus in citerkre Hifpania XLrn. boflium bello 
fudit: Gracchus Prator ibidem iterum ducenta op- 
pda expugrusvit , & cepit . 

Igitur Philippo rege Macedoniae mortuo, qui 
adversbm Romanos bellum gefferat , & poftea 
Romanis contra Antiochum auxilium prebuit, 
filius ejus Perfeus inMaoedonia rebellavit ingen- 
tibuscopiisadunatis. (i<$) GensenimBafternarum 
ferocijjima Lepido , & Mutio Cofs. fpe pradarum 
folicitata , & tranfeundi IflH flumtnis facultate , 
fine ulla pugna deleta efl. Nam tunc foirtb Dam- 
bkSy aui & Iflcr f crafsa glacie fuperflratus pede- 
firemfacile tranfitum pattebatur . Itaque 9 quwru 
intprmde tou , & maxhno fimul agrriine inaJH- 
mbilis multituio hominum, & jumentorum tran- 
ftreht, enornntate ponderis 9 <y cancujjione gra- 
dkntium concrepans gelu 9 & glacialis crufla difii- 
Itvity & univerfum agmen , quod diu fuftinuerat , 
mtdiis gurgitibus vilta tandem , & commmutcu, 
defHtuit, atque eadem rurfus fragmentis impedien- 
ttbus fuperdma fubmerfit : pauci ex ornni populo 
fer utramque ripam concifis vifceribus vix evafe- 
rmt. P. Licinio Craffo, C. CaJJio Lmgino Cofs* 
Uacedmcum bettwn geflum efl, merito inter ma- 
wna bella referendum . Nam m auxilio Roma- 
norum tota prius Italia : deinde Ptolemaus rex 
Btgypti) &Ariarates Cappadocia y Eumenes Afia 
m 9 Mafmiffa Numidia fuertmt • Prufias autem 
Bithyniae reic, quanquam Perfei fororem habe- 
ret, utrifque tamen fe »juum prabuit . ( 17) 
Itaque advenknti Lidmo Craffo Cofi Perfeus 
nm Cotye ( 18 ) rege Tbracis , rj^ rege Illyrici 
Gmio nomme , quos in awcilha habebat , oc- 
c«mt , commijfoque prslio rmferabiliter vifti 
fujgfre Romam . Sequenti pugna pari clade par- 
tis utmfque in byberna difceffum . Deinde rer- 
em prqfligato multis praliis exercitu Romano in^ 
Uyricwn tranfgrejfus , Hufcanium (19) oppi- 
dm defenfum a prafidiis Romanis pugnahdo ce- 
pit. Ubi magnam Ro. prafidum multitudinemu 
eapmpartini oc idit , partim fub corona vendi- 
&<> partim fecum in Macedoniam duxk . Mox 
«iffuseft contra eum L.iEmilius Paulus Cof., 
8c in Illyricum C. Anicius (20 ) Prcetor contra 
Gentium. Sed Gentius facile uno praelio vidhis, 
»ox fe dedidit . Mater qus, & Uxor , & duo 
fiKi , ftater quoque fimul in poteftatem Roma- 
aorum venerunt. Bello intra triginta dies pera- 
^o, ante cognitum eft Gentium vi<Slum, quam 
bellum caeptum nunciaretur. Cum Perfeo au- 
tem iEmilius PaulusCof. tertio nonas Septemb. 
dimicavit, vicitque eum • Viginti millibus pe- 
ditum ejus oocius, equitatus cum rege interfu- 
git^ Romanorum exercitus C milites amiferat: 



D 



R IV. ^ 

Macedones vero Romanis fe dediderunt . Ipfe^ 
rex, ciim defereretur ab amicis, venit in Pauli 
poteftatem . Sed honorem ei iEmilius Paulus 
Cof.,non quafi vic5h> prsebuit. Nam, & volen- 
tem fibi cadere ad pedes non permifit/& juxta 
fe in fella collocavit . Quvn P. Facienus ad Ur- 
bem Romam no£le vadens , vidit duos jttvenes albis 
equis fedentes y qui )ufferunt y ut die fequenti Senatui 
nunciaretj Perfeum regem Macedcmm a Paulo effe 
captum . Vdcienus quidem lata exequutus eft , fed 
jujju fenatus rmffus efl in carctrem, tanquam tetne- 
rarius mcertorum locutor. Afoxliteris Pauli de die f 
vittoriaque certa res patuit. Vacienus flatim dc 
cuftodia folutus agrum dono accepit . Et Vacieno 
iidem gemini vifi ad lacum poflea jfutuma fudo- 
rem fuurn, equorumque abluentes. Interea Macedo- 
niis , & Illvriis k Ro. hx leges datse, ut liberi 
eflent, & airnidium eorum tributorum praefen- 
tarent, qu« regibus prarfritiflent , ut appareret 
populum Ro. pro sequitate magis , quam pro 
avaritia pugnare. Itaque in conventu finitimo- 
rum populorum Paulus hoc pronunciavit , & 
legationes multarum gentium, qu? ad eum ve-* 
nerant , magnificentifs. convivio pavit , dicens 
ejufdem hominis efle debere, & bello vincere> 
& in convivii apparatu elegantem efle . Mo>t 
LXX. civitates Epiri, qu? contra fe rebellave- 
rant, cepit , praedam militibus diftribuit , Ro- 
mam ingenti pompa rediir, in nave Perlei, quae 
nimis inufitatae magnitudinis fuifle traditur , 
adeo ut XVI. ordines remorum habuifle dica- 
tur : triumphavit autem magnificentiflime in- 
curru aureo cum duobus filiis utroque latereL- 
aftantibus. Du<SH funt ante currum duo filii 
regis, & ipfe rex Perfeus XLV. annos natus : 
(21) & poflea apud Albam in cuftodia dcfecit • 
Smatus Qu#ftorem mifit ad eyus exemnas^ qui eum 
impensd populi Ro. regie fepeliret . Filius e)us )u- 
mor fabricam arariam ob tolrandam inopiam Ro- 
ma didicit , ibiqtie confumptus eft . Poft eriru 
etiam Anicius cle Illyriis triumphavit : Gentius 
rex cum frarre fuo , & filiis ante currum ejus 
du&us. Ad hoc fpe&aculum regcs multarunu 
gentium Romam venerunt, inter quos erianu 
Attalus , atque Eumenes reges Afiae : & Fru- 
fias Birhynias gratulatum venit , & magno hono- 
re ( 22 ) excepti funt . Prufia autem StnatusQua^ 
ftorem P. Comelium Scipionem Capua \ujfit occur- 
rere, bofpitiumque Roma, & largijjimum prabuit 
fhmptum 9 ut alU armis fubditij alii capti moribus 
defervirent . Igitur, permittente Senatu, dona , 
quas reges attulerunt , in Capitolio pofuerunt . 
Prufias etiam filium fuum Nicomedem Senatui 
commendavit. Plurima praterea, & fatis diver- 
fis proventibus bella multarum ubique gentium ge- 
fta funtj qua brevitatis caufa pratermifi . Anno 
ab Urbe DC. Lucinio (23) Lucullo, A. Po- 
ftumio Albino Cofs. cum omnes Romanos in- 
gens metus Celtiberorum invafiflet, & ex om- 
nibus non eflet , qui in Hifpaniam vel miles , 
yel legatus ite auderet , P. Scipio,qui pofte- 
rior (24) Africanus erit, ultro fe militaturum 
in Hifpaniam obtulit , quum jam in Macedo- 
uiam forte deputatus eflet . Itaque proferShis in 
Hifpaniam magnam ftragem gentium dedit , 
' fsepius 



dmonibus , ut fe y & fuos Senatui , £r Pop, Rom. 
deret. 

(18) Alirer Cotto. 

(19) Alirer Sultanum* 
(ro) H. Gajonicius. 

(11) Hinc cetera non leg. m A. ufque ad verba ToH eum. 
(z%) A. pro excepti legit. fufcepti funt , 8c permittente &c. 
(13) H. iMcio Uciuio Uu^ilo , Pqjiumh Atinio Cufs. A. Po- 

flumio Altim. 
(X4) H. foft. 



Digitized by 



Google 



2* H I S T O R I JE 

fepius etiam militis, quam ducis ufus officio. 
Kam & Barbarum fe provocantem , fingulari- 
ter congrefliis pccidit , Sergius autem Galba.. 
Praetor a Lufitanis magno prselio vidhis eft , 
univerfoque exercitu amiflb , ipfe cum paucis 
iix elapfus evafit. In fequenti anno L. Minu-. 
tius in Lufitania bene pugnayit . Marcellus Cof. 
poftea ibidem res proipere geflit. (15) Eodem 
tempore Meffala Cenfor primus theatrum in Vrbe 
tonftitui cenfuit . Quod ne ttmc fieret, Scipio du 
tlus Nafica graviflima oratione obftitit , dieens 9 
mimicijffimwn boc fore bellatori populo ad nutrien- 
dam defidiam 9 lafciviamque commentum : adeoque 
movit Senatum , ut non folum omrna tbeatro com- 
parata totti )ufferit , fed etiam fubfellia ludis probi- 
buerit poni^ut neque urbani , neque qui aforis(z6) 
mille pajjibus abeffent , fedentes ludos fpeflarent, ne 
fbrtitudo illorum molUfceret . Igitur in Hifpania^ 
Sergius Qalba Prator Lufitanos citra Tagwnflu* 
men habitantes* quum voluntarios in dediticmem- 
vecepiffety per fcelus mtcrfecit. Simulans enrm dc~> 
comryodis fe a£turumfore r ac circumpofitis nriliti- 
bus cunClos inermes , & incautos interfecit . Quar 
res poftea miverfa Hifpama propter Romanorwru 
ferpdiam caufa maximi tumuttus fuit . Eodem^ 
temfort Tucia vrrgo Vefta arguebatm incefti. At 
illa y argumentis purgare fe dediznata mortalibnsj ad 
Tyberim crihrum detulit , ibique fubmerfit* prect^ 
addita : O Vefta inquit fi pia, & cafta fum, banc 
e Tybcri aquam ad templwn tuum perferam % & 
fertulit* 

Armo ab Urbe condka DCIL L. Manlio Cen- 
forinoj & Manlio Cofs* tertium Punicum bel- 
Iwn exortum eft . Igitur cum Senatus delmdam^ 
Cartbaginem. cmfuiJfet 9 profi£H in Africam Cofs. 9 
Scipio , ttmc Trtbunus militum , prope Uticavtu 
majoris Africani caftra tenuerunt . Ibi Carthagi- 
nenfibus evocatis , juflifque ut arma , & naves 
traderent, ( 27) nec moratis, tanta copia armo- 
rum repente tradita eft , ut facile tota ex his 
Africa potiiiflet armari . Sed Carth aginenfes, poft- 
quam arma tradiderunt , & dereli&a urbe , re- 
cedere proeul a mari X. millibus pafluum jufli 
funt, dolorem ad defperationem contulerunt , 
aut defenfuri civitatem , aut cum ipfa per ipfam 
fepeliendi . Mox Hafdrubales duos duces crea- 
verunr, armaque facere aggrefli, poftquamces, 
ferrumque defecit ,aurea, argenteaquefecerunt . 
Cofs. cum aliquantammuripartemmachinisdi- 
ruiflent , tameu a Carthaginenfibus vicSti funt , 
atque oppreifi . ( 28 ) Qjuos fugientes Scipio 
tqnc Tribunus militum , repulfo intra muros 
hofte,defendit. Phanea(x9) dux alius equita- 
tui Carthaginenfium praeerat . Igitur Scipio 
tunc Scipionis Africani nepos , tribunus , ut 
4i<Skum eft , militum ibi militabat . Huic apud 
cmnes gentes ( 30 ) metus , & reverentia erat . 
Nam & paratiflimus ad dimicandum , & con- 
fultiflimus habebatur . Itaque per eum multa— 
a Confulibus gefta funt , nec quicquam magis 



(15) A. & H. pofl gtjfit. Tertium demde bellum cuntraCar- 

thagmem fifripittcr fixcentefime r & altero armo ab 
V. C. y Lueiv mallio Ctnformo , & M. Mailio Cofs. 
anm Ll.poflquam fecundum Puvicum tranfaHwn.Ht 
profetb funt CartLagmem . Cartbaginenfibus &e. 

(16) In eaitione Canifiana affris . 

(17) A. & H. poft traderent . Tanta vis armorum repente 

tradrta eft, ut facile ex ea tota Africa potuiffet arrna- 
ti. Qttipqfkfuam arma Rom. tradidermty relttlZ ur- 
be recedere procul a mariXm. faffuum juffifuvt *Car- 
tbagtnenfes dolorem ad d fperattonem contvdenmt &c. 

(28) H. ofpr.Jfi , atqtte rtfulfi. A. viBi funt* atque repulji* 

(29) A. lamea pro Pbanea. Ica in H. 6c Eutrop. 
(jo) A. Httjus apttd omnes in%ens mettts &c. 

(31) A. 6c H. mortuus XUIII. fih rehBis &c. , & poft 
verbumjuffit, omifs. c§t. lcgunt . Cianwmclar.&c. 
{iz) In cdiuone Qmim^^ri. 



MTSCELLiE 

A vel Phanea, vel Hafdrubal vitabant , quam con- 
tra eam partem Romanorum committere , ubi 
Scipio dimicaret . Per idem tempus Mafiniifa^ 
rex Numidarum per annosLX.fere amicus po- 
puli Ro. anno vitas nonagefimo feptimo mor- 
tuus eft , (31) valenti jjbno corpare Jemper pcrfe- 
verans . Hic eft vir 9 qui nunquam in imbre y (32) vel 
maxitno , caput texit , aut frigore . Tandiu in uno 
veftigio ftetit 9 ut prius wvenes lafjitudine cederent, 
quam ille loco> in quo fteterat moveretur. Si ftctif- 
fet* nec membfum qmdem tota dk movebat : fi iter 
fuerat ingreffus eques, non defcendebat pedes, pedet 
non afcendebat. Solebatque equitans notli fapijfimh 
diem ]ungere 9 & fui cufiodiam tutzlamque favif- 
firris canibus committebat . Poft LXXXrL an- 

B num filium genuit, cui nomenMecbinia fmt y nibil 
quod juvenis fecerat, avi ultimo pratermifit . Igi- 
tur Mafiniffa mortuo XLIV. filiis reli&is , Sci- 
pionem inter filios fuos diviforem e(Te juffit* 
Scipio poftquam Mafimffs filiis Numidia regnunu 
dvuifit , Cartbaginem eft reverfus . Manlius Tbe* 
galam urbem expugncruit , atque diripuit, XUm. 
ibi Afrorum cafa , fex M. capta funt . Hafdrubat 
Pcenorum dux Mafimffa? nepos fubfelliorum frag- 
mentis in curia a fuis propter Scipionis proditicnem 
occifus eft . Anno ab Urbe cond. DCPl. id eft , 
amo LLpoft bellum Punicum Jecundwn, Cn. Len- 
tulp Cornelio, L. MemmioCofi. Qpum igitur cla- 
rum Scipionis nomen eflet, juvenis adhucCof. 
faftus, (33) & delere Cartbqginem fuppofte ( 34) 

q motitus Cottonem ingreditur, ubi cwn fex dieDUS , 
nodHbufque pugnaret , ultima Carthaginenfes 
defperatio ad deditionem traxit , petentes ut 
quos belli clades reliquos fecit , faltem fervire 
hceret. Primum igitur (35 ) agmen mulierum 
fatjs miferabile , poft virorum magis deformc^ 
defcendit . Nam fuifTe mulierum triginta quin- 
que M. virorum triginta M. m^noria traditum 
eft. RexHafdrubal ie ultro dedidit, (3^) fuam 
tantitm falutem ebtinuit. Transfuga^ qui^flEfcu- 
lapii templum occupaverunt , voluntario prac- 
cipitio dati, igne confumpti funt. (37) Quof* 
quos babere potuit Romanos transfugas, Scipio cru- 
cibus afflixity Latinos fecuri pircufjit. UxorHaf- 
drubalis cum ardentem Cartbaginem afpexiffet , 

£j occurrit vino fuo una cum duobus liberis , eiquc^ 
dixit : Vive tu y qui fuperftes effe Cartbaginis potis 
es. Nam frufbrapro nobis rogafli . Et tum cunu 
volenttbus filiis , vvrili dolore y furore foemineo, mi 
medium fe jeoit incendium , eundem nunc morth 
exitum faciens novi fima regina Cartbagims 9 quem 
quondam prima fecijfet , ipfa autem cwxt^sXVII. 
continuis diebus arfit , miferumque fpedtocu- 
lum de varietate conditionis bamana vi&oribus 
fuis praebuit . ( 38 ) Diruta eft autem Cartha^o 
omni murali (yp) lapide in pulverem commi- 
nuto , cujus fuifle fitus hujufmodi dicitur . Vi- 
ginti duo M. pafTuum amplexa muro, tota pe- 
ne mari cingebatur , abfque faucibus , qi» 3 
tribus (40) millibus pafTuum aperiebantur . b 

locus^ 

(33) Utrique poft v. faOus y & Cowtra 

Cartbagmm tftmtf- 
fiis : contra qtiam dum fix dubus » twfhlufque pu+ 
gnaffet* 

(M) Suppotte . Locus vitiofus, 8c mutilus , forte legen- 

cfum fub wtlem Canif. 
(3 i) A. & H. Ac prtmi.m agmen mtdhrum futb mifrabde% 

poft virarum cLfcevdit . Nam futjje mulienim XKVm. 

&v. 

(36) A. dedidit. Travsfuga &c. 

(37) A. 8c HL confumpti funt . Uxor Afdntbalis fe* fuofqm 

filios featm fcemineo ftcrore in mediwn ]ecit inctndhvnu 
Ipfa autem chitas XVL diebtts contmuis arjit &c. 

(38) poft verbum prabnit ambo Icg. Midtttudo omtnscafti^ 

vorttm $ exceptis paucis princifi&us vmundato eft* 
ruta &c. 

(39) H. mirabili. 

i (40) H. j«* tribvs % Ztcm JL nofter* 



Digitized by 



L 18 

jocus murum XXX. pedes latum habuit, faxo 
quadrato, in altitudine cubitorum XL. (ai) 
Atx cui Byrfsnomen erat,paulo amplifasquam 
duo M. palTuum tenebat. Ex una parte murus 
fucrat communis urbis , & Byrfe , immiaens 
mari. Qpod mare ftagnum dicitur , quonianu 
objedhi protenwe lingua tranquillatur . (4*) 
Spolia ibi inventa, quaevariarum civitatum ex- 
cidiisCarthagocollegerat, & ornamentaurbium 
civitatibusSiciliae, Italiae, Africae reddidit, quse 
fua recognofcebant . Ita Cartbago DCC. amis 
poftquam condita erat deleta efi . (43 ) Multi- 
tudo omnis eaptivorum exceptis paucis princi- 

Jibus venundata eft. In quarto,quam coeptunu 
uit,anno bellum Punicum tertium terminatum 
eft ♦ Scipio nomen , quod avus ejus axeperat , 
meruit, fcilicet ut propter virtutem etiam ipfe 
Africanus ttttnor 

(44) vocaretur. (45) Igitur a 
Ro. Cartbagine capta , fpoliatus efl & qutbufiam 
Apollo vefle aurea . Poftea inventa funt cum cru- 
jHs tunica manus eorum 9 qui abftulerant . 

Interim in Macedonia quidam Pfeudophilip- 
pus arma movit, & Ro. Pr&torem Pub. Juven- 
tium contra fe miffiim ad internecionem vicit . 
Poft eum Q, Cecilius Metellus Dux a Roma- 
nis contra Pfeudophilippum miflus eft , & vi- 
ginti millibus (46) occifis, Macedoniam rece- 
pit: ipfum etiam Pfeudophilippum ih potefta- 
tem uiam redegit . 

Amo ab Urbe condita DCVI. (47) boc eft 9 
eodem amo> quo Carthago deleta eft 9 Cn* Comelio 
Lentulo , L. Afimmio Cojf ruinam Cartbagtnis , 
everfio Corintbi fubfequuta efl : duarumque poten- 
tiflimarum urbium parvo unius temporis intervallo 
fer dtverfas partes mundi miferabile colluxitincen- 
dium . jNTam cum Metellus Prstor Achaos ,Bceo~ 
tiofque conviftos duobus bellis 9 hoc eft 9 primo apud 
Tbermopylas 9 iterum poftea in Pboctde viciffet 9 eo- 
rum priore bello occifa effe viginti millia , fecundo 
Vtl millia cafa Claudius Hiftoricus refert , Va~ 
lerius etiam Antias in Acha)a pugnatum , & vi- 
ginti millia Acbaorwn cum duct fuo Dieuco ceci- 
difse confirmat. At vero Polybius Achivus , quam- 
vis in Africa cum Scipione fuerit , tamen quicL^ 
domefticam cladem ignorare nm potuit , femel inu 
Acbd\a pugnatum Critolao duce afferit. Dieucum 
vero adducentem ex Arcadia milites ab eodem Mc- 
tdhoppreffumcum exercitudocet. Sed de varietate 
difcordantium Hiftoricorum aliquanta )am diximus, 
quorumfufficiatdetedabac 9 &malenota mendacio- 
rumnota, quiaparum credendumincateris evidm- 
teroftendtmt, quiinhisquoque 9 qua ipfividere 9 di- 
verfifimt. Igiturpofi extinfta totiusAcba)apra~ 
jidia deftitutarum everfionem urbium Metello Pra- 
trn meditante , Cof Mummius repentinus curn^ 
paucis venit in caftra . Qui dimiffo flatim Metel- 
fo, Cmntbum nobilifftmam civitatem Oracia pro- 
pter injuriam legatorum Romanorum fine morcu 
cxpugnavit, toto tunc orbe longe clartfs. Omnium 
tnm artificum , atque artificiorum officina , 
tmporium communeAfia, atoue Europa , per mul- 
U retro facula fuit. Permifja igitur crudeliter efl 
eapttvos pradandi licentia : ficque omnta coedibus , 
igmbufjue confumpta funt> ut de murorum ambi- 
tUy quafieramino inunumapicem coar&atumexun- 
Tom.L * 



(m) A. poft XL. A. Saxoy cui mmenByrfa erat, 

V41) A. dr/rtirMil ***** 



U*) A. firangulatur . 

[it. Ita quarto quam cceptum fwt bellwn 
r. 



(4j) A. Hinc leg; 

terthtm frc» 
(44) A. jumr. 

45) A & H. poft vocaretur, omift 
ItittriHi frc. 



cor. 



ftatim fubdunr. 



C*0 A. pto XX.m. habct XXK 
147; Htc abfunt in A, 8c H. <jui btevitcr habcnt pofl 



B 



D 



R IV. 25 

daret incendium • Itaque plurima parte populi fer- 
royflammifque confumptd ,relufua fub corona ven- 
dita eft* Urbe incenfa , muri fmditus diruti funt r9 
muralis- lapis in pulverem redattus : prada verd 
ipgens erepta efi. Sane^cum propter multituditlem, 
& varietatem jlatuarum , Jimulacrorumque in illo 
cbntatis incendiopermixta in unum auri, argenti^ 
atque <eris* cmniaque fimul metalla fluxiffenty no- 
vum genus metatti fattum eft . Unde ufque in bo- 
diernum diem f Jive ex ipfo^fiue ex imitatione e]us 9 
as Corintbium , ficut memcriale traditum efl , & 
Corintbia vafa dicuntur. Eodemtempore fimul tres 
Romse celeberrimi triumphi fuerunt : Africani 
ex Africa, & ante currum ejus du&us eft Haf- 
drubal : Metelli ex Macedonia, cujus curninu 
prseceflit Andrifcus , (48 ) idem qui , 6c Pfeu- 
dophilippus: Mummit vero ex Corintho, ante^ 
quem /igna «nea, & p\£tx tabulx, & alia ur- 
bis clanfs. ornamenta praelata funt . Iterum in 
Macedonia Pfeudoperfeus , (49) qui fe Perfei 
filium elTe dicebat, colleitis fervis rebellavit, 
& ciim jam XVIm. annatorum haberet , k 
Tremellio Quacftore fuperatus eft. (50) Inte- 
rea Cn. Comelio Lentulo, L. Mummio Cofs. Vi- 
riatus in Hifpania , genere Lufitanus , homo pa- 
ftoralis, & latro 9 primum infeftando vias> dein- 
de vaftando provincias , poffremd exercitus Pr#- 
torum , <*r Cofs, Romanorum vincendo , fugando , 
fubigendo 9 maximo terrori Romanis omnibus fuit. 
Siquidem Hiberum , & Tagum 9 maxima , & di- 
verfijffmommlocorumflumina 9 late tranfgredienti , 
& pervaganti C. Vetelius Vrator occurrit . Qui 
continud ad internecionem pene omni exercitufuo 
deleto , vix ipfe Prator cumpaucis fugd lapfus 
evafit ♦ Deinde C Plaucium Pratorem idem Vt- 
riatus multis praliis frattum fugavit . Poft etiam 
Claudius Unimanus cum magno inftruftu belli 
contra Viriatum miffus 9 quafipro abolenda fupe- 
riore macula , turpiorem ipfe auxit infamiam* . 
Nam congreffus cum Viriato , univerfas , quas 
fecum deduxerat copias , maximafque vires Ro. 
exercitus amifit. Viriatus trabeas , fafces 9 c$te- 
raque infignia Romana , in mantibus tropbmm^ 
prafixit . Eodem tempore trecenti Lufitani cunt* 
mille Romanis in quodam faltu contraxere pu- 
gnam 9 in qua LXX. Lufitanos 9 Romanos autem 
trecentos viginti interfeflos Claudius refert . Cum 
vi£iores Lufitani fparfi 9 ac fecuri abirent , unus 
ex bis longe a cateris fegregatus , cum 9 circumfu- 
fis equitibus pedes ipfe deprehenfus 9 unius eorurn^ 
equo lanced perfoffb , ipfius gladio ad unum iSlum 
caput deffecuiffet 9 ita onrnes metu perculit , ut pro~ 
fpeSlantibus cunClis , ipfe liber , atque otiofus ab- 
jcedetet. Appio Oaudio 9 Q. C<ecilioMetello Cofs. 
Ap. Qaudtus adversus Salaffos Gattos congreffus* 
viftus V.m. militum perdidit : fequenti pugna 
Vm. boftium occidit . Sed cum \uxta legem , qua 
conftitutum erat 9 ut quifquis V millia hoftiunu 
peremiffet , triumphandi poteftatem haberet : iftc^ 
quoque triumpbum expetiffet , propter fttperiora^ 
vero damna nm impetraffet , infami imprudentia , 
atque ambitione ufus , e fuis privatis fumptibus 
triumpbavit. L. Ctfcilio Metello , Q. Fabio Ma- 
ximo Seroiliano Cofs. inter cftcra prodigia Andro- 
gynus Rornx vifus juflu harufpicum in marc^ 

D mer- 



bum redegit . Qjrirttiis yuoque bcllum inditttm efi no- 
Inlifflma Grteci* crjjtati propter mjttnain legatorwn 
Rom. Harx Mumwitts Conful cepit , & dtnut . Tret 
igittir Ronta Jhmil ceiebr. &c, 

(42) A. Ar.da\-iftus. H. Ar.darifcus % 

(49) A. Pf ttdopet fes. 

(jo) A. & H. poit verbum fuVeratus efl> omih. cat. fhtim 
kgiuu, Hts dkhis Anaregynus &c % 



Digitized by 



*6 HISTORli 

tncrfus tfi . (ji) Sed nibil impia? expiationis pro- 
curatio profeck . Nam tanta fubito peflilentia at- 
tq efl y ut mimfiri quoque faciendorum funenutL* 
prirnwn rm fufficertnt , deinde non ejfent . Jam~ 
que etiam magna domus vaeus vivis , plen* mor~ 
tms remanferutn : targiffima introrfum hsredita- 
tes , & nMi pemtus haredes . Demque }am mn^ 
folwn in Urbe vivendi , fed etiam appropinquandi 
ad Urbem negabatwr.facultas: tam favi p$r tetam 
Urbem tabcfcmtium fub teciis , atque in firatis 
fuis cadaverum pttores exhalabantur . Expiatic 
illa crudelis 9 & viam mortis hominum , mortem^ 
hominis infiruew , taniem Romams inter miferias 
fuas erxbefcentikis qmm mifera , & vana ejfet in- 
notuit . Ante enim in fu fragiwn pravenienda cla- 
dis efl babita 9 & fic pcfiilentia confecuta e(i: Qu<e 
tarnen fine ullis facrificiorum fatisfaftiombus tan- 
tummodo fecundum menfuram arcani \udicii ex- 
fleta correptione fedata efl . Quam fi artifices illi 
circwnventionum barufpices fub ipfa 9 ut ajjblet 9 de- 
Clinatione morborum forte celebraffent 9 proculdubio 
fibij diis 9 & ritibus fuis rednfl* fanitatis gloriam 
vendicajjem. Igitur Metellus Cof in Celnbcria^, 
contra Lufitanos 9 (*r Viriatxtm dimicans 9 Bacciam 
Cppidum 9 quoiViriatus obfidebat 9 depulfis hofiibus 
liberavit 9 & in deditionem cwn pluribus aliis ca- 
fiellts recepit . Fecit atttem facinus 9 etiam ultimis 
barbaris Scytbia 9 non dicam Romana fidei 9 & 
tnoderationi execrabile . Quingcntis enim principi- 
bus eorum 9 qttos focietate imiiXatos dcditionis \ure 
fufceperat 9 manus pmcidit . 

Q. Pompe)us Cof fequentts anm 9 fines Numan- 
tiorum ingrejfus 9 accepta maxima cljtde difcejfit 9 
non folwn exercitu pene profiigato 9 verum etianu 
plurirnis nobilium 9 qui eyis militue aderant inte- 
remptis . Viriatus autem cum per XII II. amos Ro- 
manos dttces , atque exercitum protrivijfet 9 infidiis 
fuorum interjettus eft ; m hoc folo Romanis circa^ 
extm fortiter agentibus , quod percujfores e]u$ indi- 
gno* pr^mio ytdicaverunt 9 dicentes 9 Romanis nun- . 
quam placuifle a fuis militibus interfici impe- 
ratores . ( 52) At ego non modd nunc 9 veruwu* 
etiam fape intertexere Orientis illa inextricabilia^ 
bella poteram 9 qus raro unquam nifi fcelcribus aut 
ptcipiunt f aut etiam termtnantur 9 ftd Romano- 
rum, cum quibus nobis a£Ho ejl 9 tanta funt 9 ut 
)ure fa Hdiantur aliena. Matlmdates tunc fiquidem 
rex Partborum fextus ab Arface 9 vitto PemetrH 
frafetto 9 Babylonem wbem 9 pnefqtte e)us tmiverfos 
viftor invafit . Omnes praterea gentes 9 aus inter 
Hydafpen fluvium 9 & Indum )acent 9 fuoegit. Ad 
Jniiam quoqtte cruentum extendit imperium. De- 
m-trium ipfum fecundo fibi bello occurrentem virit 9 
& cepit . Quo capto Diodotus quidam cum Ale~ 
ptandro filio ngnum e)us 9 & regium nomen ufurpa* 
vit. Qtti poflea ipfum Alexandrum fllium 9 qttem 
farticipem pericufi in pervadendo regno habuerat 9 



(Jji) A. <8c H. binc legunt, Eodem tempore Mttellus m Cef 
pberiam mijfus apud ffijpaws res egregias gtjfit tfue- 
Cefiit ei Pompej iis , nec multb poji Q, qtioqtte Qepio 
adidem Ullum mijjits eft f Quod quidem Vtrtatus cun^ 
tra Row. r,i Uijitama gerelat » qw metu Viriatus a 
fuis mt.rf.this tft y ami Xiy, awio Hijpaniam adver- 
sits Rouiauos movijfit . Paftnr f rtmo fuit > mox latro- 
ttum dttx , pojbemo tantos &l Ullum populus corntta* 
vity ut ajjator contra Rumanus Hifpant t ftttaretur, 
fitttc namque frimi.m Scx. Vetiltuti H, Vvciltus Pra- 
ior occuvrtt > qui toto exjrcitu cvfo * vtx fttgd lapfus 
fvajity dcirde Gajum Plautiwn Prxtorem tdjm Vtvta- 
tus f.-aHum fupavit . Poff htc Claudiwn Ummannwn^ 
H. Ur.tmammiwn , Unimav.um,ewn omni excvci- 
tu fuperavit, Dtmque eum interfcflures cjus pramium 
a Cvpicne ( Eutropio Sapiom ) Cof petzwnti nf- \ 
fjonfum tfl , mmquam Romant! Vlacutjfe Imperatores 
a fuis milittbtts interfici , Haec ad vtrbum pcnc cum 
Eutr^pio convCniunt ,n:fi quod plura MSS. habcant 
infcrta, ut vidcs,quam Eutropius. Canif. 

(J*) -Rcli<jaa uf^uc «kd vcau Rsxm* puer abfuntin H. Sc A. 



MISCELLiE 

A ne m obtinendo cmfirtem baberet , ^eeidk . M. 
JBmitio Lepidoy C. HoJMio Mancino Cofs. frodi~ 
gia apparuere diverfa* & quantum m ipfis fuk 9 tx 
more curata Jlmt : fed non femper >flucup4toribm 4 
evcotuum, & jbuaoribus fallaciarum bafufjfieibus 
Qpportuni cafus fuffragantur. Namque Manemm 
Cof.ppoftfuam d Pompejo apud JSfumantiam fufcz- 
pH exercitum , adtcr infcliciter pralia cuntla geJJh+ 
atque in id fuprema defperatione perduftus tfi 9 m 
turpijjimum foedus cum Numantinis facere cogmi 
tur : quamvis & Pompepis, aliud aque infamc^ 
fcedus cum eifdem Numantims faulo qnte pepigif- 
fet . Senatus dijfolui fodus , cr Mancimm dedi 
Numantinis practpit . Qtd nudato corpore, mam» 
bufque pofi twgwn revinfiks , ante portas Numan~ 

B tjnorum expofitus, ibique ufque ad nofiem perma* 
nms 4 fuis defertus 9 ab hojtibus autem non fufce- 
ptus , lachrymabile utrifque fpeflaculum prafait . 
Is contra Numantinos bellum atturus , Lavmiiqut 
facrificaturus cum ejfet , emifit caved pullarius 
pullosy qui in fylvam evolaverunt 9 nec reperti funt 
diu,multumque quafiti . Navigaturus idem e por- 
tu Herculis , fine auttore vocis audivit : Mancine 
mane . Cumque fcapbam cmjcendijfet , immenfitm 
anguem illic exborruit . Tribus prodigiis nmciata 
funt infelicia tria y pugna , foedus 9 deditio . Inte- 
rea Brutus in ulteriore Hifpania LX.m. Gallfciom 
rum i aui Lufitanis auxilio venerant , afperrimo 
.bello, GT difficili 9 quamvis incautos circumvcnijfet 9 
oppreffit . Quorum in eo pralio XL. millia occtfa 9 

Q fex M. capta referuntur , pauci fugd evaferunt . 
ln citeriore Hifpania Lepidas Procofi Vacceos in- 
noxiam gentem , & fupplicem 9 etiam Senatu pro- 
bibente 9 pertinaciter expugnare tentavit , fed mox 
accepta clade gravijjima 9 improba pertinacia Po?- 
nas luit . Sex mil. quippe Ro. in boc injujlo oello 
prius invittifs. cafa funt* reliqui % exuflis cajhis % 
armis etiam perditis^ejaferunt . Nec minus turpis 
b#c fub Metello clades , quam fub Mancino fuit . 
Ser. Fulvio Flacco ,1 Q. Calpburnio Pifone Cbfs. 
Romx puer (53 ) ex ancilla natus , qu&dripes, 
; quadrimanus, oculis quatuor, auribus totidenu, 
natura virili duplex . In Sicilia mons JEtna va- 
Jlos ignes eruCiavit , ac fudit , qui torrentum mo- 
do per prona pracipites y proxima quaque corripien* 

q tibus exujfere flammis : longinquiora autem favil- 
lis calidis cum vapore gravi late volitantibus tor~ 
ruerunt . Quod Sicilia femper vernaculum genus 
monfiri, non portendere malum aJfolet 9 fed inferre. 
In Bononienfi agro fruges in arboribus nata funt. 
Igitur in Sicilia bellum fervile ortum ejl , quod 
adeo atroXf & grave multitudine fervorum injlru- 
ftum f magnitudine copiarum , & virium fuit , ut 
non dicam Pratores Romanos , quos penitus profii- 
gavit % fed Confules quoque terruerit ; nam feptud- 
ginta millia fervorum tunc in arma confpirantium 
fuijfe referuntur 9 excepta urbe Mtjfana 9 qua fer- 

vos 

(jj) Haec quae fcquuntur ufque ad verba. Twic Scipio Tyre- 
Jium longe aliter , 8c brevius habent Codices MSS. 
H. & A. his verbi9 . Eo tempore Rom<g ftter ex an- 
ciiia natw efl J^tiadrufes , quadrimamis » octilts mtatttcr* 
aurxbits totidon , tiatwam vhrslem dufhcem babm . Iu 
Bonomev/i a^ro fruges inarbonbus nata funt . Pomf. 
detnde Cof a PJumantmis , qiut Hifpam* ckntas ftttt 
oftdevtiffimm , fuferaUts facem igtiobtiem fecit. Pofi 
eum C. Hojiihus Mancmus Cof. ftervm cum fcumanti- 
nis facem fcrt infamem* qttam pofulus , & Senatus 
jufsit infrmgii atque iffum Mancinum bofltbus tradi* 
ut in ilhy quaji auflorem fcederis vmdicarent . Ct.mque 
fer contmuos amvs XlVXofs. IV \ ( H. cum folis IV. 
milhbtis) XJU mtlha Rcm % frotrrvtjjent ; fofi tantam 
igittar ignommiam , qtta a Ntematittnii bis Aomaui exer~ 
I citus futrant fubjugati Pubhtts Scifio Afrtcanus fec ; 

Conftii fattxis efly & ad Numanttam mtfsus eji . /f frt* 
mim mihtem vitiofum , & tgnavum , exercendo ma^isj 
qiixm punitndo , Jine aliqua aceri ttate corrextt . Mox 
f"gva cum Numanuuii commtjsa^ exercitus &* 



Digitized by Google 



L I B 

vos liberaliter babitos in pace cmttrmt . Caterum 
inhoc folo Sicilia miferior 9 quia inpda 9 & nun- 
quam ergapaflum fui )uris idonea y nmc tyrarmis 
fub]e&a, nunc fervis : vel illis dominatu improbo 
cxigentibus fervitutem, vel ifiis prafumptione per~ 
verfa cmmutantibus libertatem , mammi quici^ 
claufa undique mari , egerere foras non factle po- 
tefl. Qus intefiinum malum vipermam quoaue^ 
concepttonem perditionis fuaf aluit , fua libidmCL. 
auflam, fua morte viduram . In hoc autem fervi- 
iis tumultus excitatiOf quanto rarior extat cate- 
risy tanto truculentior efi , quia qua tntentionc- 
commovetur libera multitudo y ut patriam augeat 9 
ea fervilis ut perdat . Anno ab Urbe conditcu* 
DCXX. cum major pene infamia fatta de fwde- 
re apud Numantiam fatlo , quam apud Caudinas 
qwmdam furculas , pudorem Romana frontis one- 
raret, ScipioAfricanus confenfu omnium tribuum 
fecundd Conful creatus , atque ad oppugnandanu 
Numantiam cum exercitu miffus efi . Numanticu 
autem citerioris Hifpania haud procul a Vacceis , 
& Cantabris in capite Gallitia fita , ultima Cel- 
tiberorum fuit . Hac per armos quatuordecim cum 
folis quatuormillibus fuorum , quadragrnta millia 
Romanorum 9 ncn folum fufiinuit, fed etiam vicit, 
pudendifque federibus affecit . Pofi tantam igitur 
ignominiam , qua a Numantinis Romani exercitus 
bisfuerant fub)ugati 9 P, Scipio Africanus ad ex~ 
pugnandam, ut diximus , Numantiam miffus eft . 
In Hifpamam ingreJJus,non fe illico ingeffit kofii- 
bus yUt quaji incautos circumveniret , fciens nun- 
quam idgenus hominum adeo in otio torpere , au 
que animo refolutum , ut non ipfa qualitate ha- 
bitudmis fua apparatus aliorum pracelleret . Sed 
aliquandiu militem fuum vitiofum , & ignavunu 
exercendo magis 9 quam puniendo y fine aliqua acer- 
bitate,in cajhis y vclut in fchclis exercuit. Deinde 
omnia , qua voluptatis causa haberentur in ca- 
firis , fevcro fubrwueri jujfit ediflo . Denique^ 
fcortorum duo rmlfia cum lixis e procinttu loci e)us 
eylta funt. Tantumque fubito fub diftriflo duce 
profecit exercitus , ut Numantiam diu perniciofif- 
ftmam Romani brevi folo exaquarent . Igitur cum 
jartem aftatis, totamque hyemem , ne adeptd qui- 
dem pugnd tranfegiffet , fic quoque parum prope~ 
modum bac profecit indufiria . Namque ubi copia 
pugnandi faaa eft , exercitus Romanus oppref- 
fus impetu Numantinorum, terga convertit. Sed 
increpatione, & minis. obje&antis fe Confulis, 
manuque retinentis , tandem indignatus in hoftem 
rediit, & quem fugiebat, fugere compulit. (54) 
Difficilis tunc in relatu fides 9 Numantinos fuge- 
re 9 & fugientes videre Romani. Unde quamvis 
Scipio, quiaprater fpem acciderat 9 leetatus, & 
gloriatus e*Tet, tamen ultra bellum adversiis eos 
audendum non elfe profefliis eft. Itaque urbem 
obfidioaeconclufir, (55) fofsd etiam circumdcdit 9 
cu\us latitudo pedibus decem , altitudo viginti pe- 
dum fuit l Ipfum deinde vallum fudibus prafiru- 
Rum 9 crebris turribus communivit . NumanticL* 
autem in tumulo fita , haud procul e fluminc^ 
Durio , tria millia pajfuum ambitu muri ample- 
tom. I 



E 
A 



($4) Voftymptdit . Li cit. MSS. A. & H. Unde &c. 

omife. c$t. , qux diverfo chara&ere notavimus. 
(J5) Poft ctmcluht iidcm lcgunt vallo drcumdedit . Ctanque 

diu conciuji fame laborarent > pugnaque facultatem ex- 

£fcerent , ut mori eis quafi viris liceret . Navijfrme 
ga friits ptione calefatfih qua madefaftis frugibus 
cotifict fckt t Juhitb fuper Exmtanos irrupere . Atrox 
iliu&c. 
(56) A. cedunt. 

(f7) M noluerunt utcique Codqc , clausaque urbe > ctm&i 
fariter &c. 

(S%) Rmani ex bis mbil aliudy quam fecuritatem adeptifunty 
feque magis evafifje Numantmcs* quam viciffe dtxertmt. 
Umm bumantimimvitkris fatena non tenuihquicquid 



B 



D 



R IV, 27 

xabatur, amrmns aliqui ajjerant, eam, & parv* 
fitUi & ftne muro fuiffh* Unde credibile efl y quia 
hoc fpatiwn curd alendmm, cufiodiendarumque pe- 
corunty vel etiam exercendi ruris commodo , cuhl* 
Romano bello premerenturjincluferint , ipfi arcem 
parvam natura munitam obtinentes : alioquin pau- 
chatem hominum , tam amptum muri fpatitmu 
non munire magis\ quam prodere potius videbatur. 
Igitur conclufione diu Numantini, & fame truci- 
datiy deditionem fui obtulerunt , fi tolerabilia ]u- 
berentur . Sspe enim orantes ]ufta pugna? faculta- 
tem, ut tanquam viris mori liceret , ultime om- 
nes fubito duabus portis erumpunt , larga prius 
potione ufi , non vini , cu]us ferax is locus txn efl f 
fed fucco tritici per artem confeflo, quetft fuccum^ 
a calefaciendo Qeliam vocant . Sufcitatuf enim 
ignea vis itta germinis madcfiiSiaj frugis j ac dcin- 
de ficcatur , &pofi in farinam redalla molli fucco 
admifcetur , quo firmento fafor aujlcritatis , & 
calor ebrietatis adjicitur . Hac igitur potione pofl 
longam famem recalefcentes , bcllo fefe obtultrunt . 
Atrox diu certamen , & ufque ad periculum* 
Romanorum fuit . Iterhmque Romam , pugnare 
fe adversum Numantinos tugiendo probaviifent, 
nifi fub Scipione pugnaffent . Numantini, interfe- 
&is fuorum fortilfimis , bello recedunt, ($<5) 
compofitis tamen ordinibus , nec ficut fugientes 
in urbem revertuntur. Corpora interfe6lorunu 
ad fepulturam oblata accipere noluerunt . ( 57 ) 
Novijjirna fpe defperationis ip mortem omnes dejli- 
nati , claufam urbem ipfi introrfum fucccnderunt , 
cun&ique pariter firvo, veneno^atque ign* confumpti 
fitnt. Romani ( <f 8) nihil ex his penitus habuere 
vi&is , praeter lecuritatem fuam . Neque eversd 
Numantia , vicifle fe magis Numantinos , quam 
evafilfe dixere . Unum Numaiitinum viftoris ca- 
tena non tenuit, unde triu npbum vidcrit Romou^ 
quicquid fupelledtilis fuit, ignis abfumpfit. Igi- 
tur ea tempejlate^ cum hac apud Numantiam gefla 
funt , apud Romam Gracchorum feditiones agita- 
bantur . Tunc Scipio Tyrefium quendam Celti- 
cum principem confuluit, qua de caufa Numan- 
tia priiis invi&a dura(Tet, & poft everfa fuiifet. 
Tyrefius refpondit : Concordia vi&oriam , dif- 
cordia excidium praebuit. Quod Romani tanquam 
fibi , ac de fe diflum exempli loco acceperunt . 
Quippe quibus de feditionibus difcordantis totius 
Vrbis nunciabatur. Hac tempeftate apud Jucteos, 
occifo Juda Machaba^o, frater ejus Jonathas pon- 
tifex habetur . Tunc etiam claruit apud Brun- 
dufium Pacuvius Tragaediarum fcriptor . Igitur 
Scipio multas Hifpaniae civitates, partim cepit, 

f^artim in deditionem accepit . Numantiam a fo- 
o evertit , reliquam provinciam in fidem acce- 
pit . Eodem tempore Attalus rex Syria?, (59) 
frater Eumenis , mortuus eft, hseredemque po- 
pulum Romanum reliquit . Ita Romano Impe- 
rio per teflamentum Afia acceffit . (60) Igttur 
Carthagine^ Numantiaque deleta, oritur apud Ro- 
manos utilis de provifione collatio , & oritur infa- 
mis de ambitione contentio. Graccbus Trib. pl.ira* 
tus nobilitati, cur inter auftores Numantini foe- 

D % deris 



(yc. Confer hxc le&or cum Eurropio , & viJebis 
quid Paulus Diaconus Eutropio , tfc cjuid auttor 
Mifcella Paulo Diacono addfdcr.t. Canif. 
(yp) Ambroftanus Jji<e . 

(tfo) Ambrof. & Hentel. hinc Iegunt. Mox etiam Deciuf 
Junhts Bmtus dt Callecis » ^Sr Lttfitanis maztia gloria 
triumpbavit > & pcft Scipio Afncauus de Knmai.tnris 
fecundum triuwpLum egit XlF.armo pofiquam dc Afvw 
ca egerat . Interea rn Sicilia lellum flrzih excrtttm » 
acper Fulvium , & Rutilium awplius quhn XX.m. 
tttnc fervorum trucidata funt. M.nturnis CCCCL. fer- 
vi m cruce^ fufpeiui funt. Aptti S nueffam verb IV.m. 
fervorum a if metello , & G,ieo Sa-jdio opprejfa iwr- 
raritur. Moturn tntervn &c. 



*8 HISTORU 

ieris notatus tjfet^ agrwn a privatis eatenus pof~ 
jfeffum , populo dividi ftatutt . Ofiavio Trib. pl. 
dfiftenti adenut imperiwn , & fuccefforem Mtm- 
tium dedit. His caujis Senatwn ira* populum fu~ 
ferbia invafit, Graccbus gratiam populi pretio ap- 
petens, invidam legem tulit 9 uti pecunia , qua fuif- 
fet Attali , poptdo dijbribueretur . Objijlente Nafi- 
$a etiam Pompejus fpopondit fe Graccbum , cunu 
pfimum magiftratu abijjet, accufaturum . Graccbus % 
cum niteretur , ut ipje Trib. pl. fubfequenti anno 
fermaneret , pullarium domi confuluit , & ab eo ire 
in camptim prohibitus eft. Sed citm pertinaciter per- 
geret , Jic illtftt mox extra \anuam pcdem , ut e)us 
excideretur articulus . Deinde prodeunti ei tres corvi 
cum vocibus adverjis involaverunt , & compugnan- 
tes tegtdam ante pedes e)us de)ecerunt . Cumque iru* 
Capitolio confuleret , fimilia aufpicia audivit . Et 
cum comitiorum die feditioms populi acccnderet, au 
tboreNafica infiam^nata nobilitas, fragmcntis fub 
felliwum plcbem fugavit . Graccbus pi r gradus, qui 
funt fuper Calpburnium fomicem , detratto amiculo 
fugienj , itlus fragmento fubfellii corruit : rurfuf- 
que ajjicrgens, alio ittu clavi cerebro impa£li exani- 
matus eft . Ducenti pr&erea in ea feditione interfe- 
fli , eorumque corpora in Tyberim projcfia ftmt . 
Ipfius qttoque Gracchi inlmmatum cadaver exta- 
buit . Interea orta in Sicilia belli fervilis contagio , 
tnultas late inftcit provincias . Nam & Minturnis 
fuadringenti quinquaginta fervi in crucem a£H : & 
Sinueffce ad feptem millia jervorwn a Q. Mctello* 
& Cn. Servilio Cepione opprejji funt . In Mctallis 
quoque Athenienfium idem tumultus fervilis ab He- 
raclito Pratore difcujfus eft . Apud Delon etiam 
fervi novo motu intumefcentes , oppidanis prarue- 
liientibusy preffi funt: abfque illo primo Sicilienfis 
mali fomitey a quo ifta? velut fcintilla? micantcs , 
diverfa b$c incendia feminavertmt . In Sicilia^ 
tnim poft Fulvittm Confulem Pifo conful Mamer- 
tium oppidum expugnavit, ubi oClo millia fugitivo- 
rum interfecit, quos autem capere potuit , patibulo 
affixit . Cui cum Rutilius Cof. fuccefjijfct , idewu, 
quoque Taurominiwn , & Ennam , firmifjima fu- 
gitivorum refugia , bello recepit : amplius quam— 
viginti millia tune fervorum trucidata referuntwr . 
Mifera profetld talis belli , & inextricabilis caufa 
fereundi utique dominis erat , nifi infolcfcmtibus 
fervis ferro obviam iretur . Sed tamen in ipfis quo- 
que infelici fimis damnis pugms , & infelicioribus 
lucris vittoruB , quanti periere vifti , tantum per- 
didere vittores . Anno ab Urbe condita DCXXII. 
Motum iaterim in Afia bellum el\ ab Ariltonico 
JEumenis filio, qui ex concubina lufceptus fue- 
rat , Ipfe Eumentes (tfi) frater Attali fuemt . 
MifTus eft (6t) adversus eum cum inttruttiffimo 
exercituP. Licinius CraffusCof , &PontifcxMax. y 
habens infuper infinita regum auxilia. Nam & 
BithynuB rex Nicomedes Romanos juvit, &Mi- 
thridates (63 ) rex Ponti , & Armcnia , cunru 
<juo bellum poftea graviffimum fuit , &c Aria- 
rates Cappadox , & Pylemenes (64) Paphala- 
gon^ eorumque maximis coptis ad)utus^ con- 

Jerto tamen bcllo vicftus eft Craifas, & cum exer- 
citu pof} plurirnam cadcm in fugam aih , ipfe ab 
boitibui captus eil 1 qui magis mori eligens , 



(61) Ambroi. kgit Eumetih , 

(6z) Jdem Mifjits cfi fofl Lf, Crafstts bafam infimta irc. 

A, Mtndatd Poifttcus, cwn qito &c. 
€6^) Ambrof. , Hersfeld, , ik Eutropius habcnt Polemenes. 
{6f) A, brevius vifttts tamtn CrafttiSy & ab &c, 

(66) A. pcft wjrctt, moxque ab eo cwfijfsw eft, 

(67) Reliqua divcrio chara^icre nouca non leguntur m 
■ AmbroC , & Herst; 

(68) A. accehravh , & acie vittitm Ariflorticwn atmli Strato- 

tlicfvjium civitaum , quo fugerat , fame ad dedjttoiiem 
comyulit . Ariflanictis &c, 

(69) Ambroi, & Hersf. fainc kgum. His didus tam />*r 



MISCELL^ 

quam a barbaro abduci, virgam, qua e<)uuiiu 
agitabat , in oculum fe tenentis injecit. (66) 
Barbarus autern, cum ira 9 & dolore txarfiffet % 
tus Crafji gladio tranfverberavit . Ita ille cxcogi- 
tato genere mortis , efFugit cum dedecore fer- 
vitutem . Caput ejus ab Ariftonico fublatunu^ 
corpus Smyrr» fepultum eft. (67) Jfie tanu 
cito Grace in caflrenfibus expeditiombus ftuduit 9 
ut fociis Ariftonici Grace omm parte illius Imgum 
fine interprete refponderet. Poftea Perpenna Cof 
Romanus, auiCrafTo fuccefTor veniebat, auditi 
belli fortunaadAfiam (63) properavit . Ariftcm- 
cum recenti vi£ioria feriatum, improvifo belloador* 
tus 9 nudatumque omnibus copiis in fugam comnr* 
tit . Cumque Stratonicem urbem y ad quam illc^ 
B confugeraty obfidioue dnxtffet, trucidatum fame ad 
deditionem coegit . Ariftonicus juflu Senanis ia- 
carcere ftrangulatus eft . Triumphari enim de 
eo non poterat, quia Perpenna dof. apud Per- 

famum Romam rediens diem objerat . (69) 
]odcm anno Ptoleman Alexandrmorum regis mffe- 
ra vita miferiorem vita exitum dedit . Is emm fo* 
rorem fuam ftupro cognitam , ac deinde in matri- 
monium affumptam* nvviffimh turpiits quam duxa t 
abjecit. Privignam vero fuam y boc ed^ filiam fo- 
roris, con]ugis, con)ugem afcivit: filium fuum % 
quem ex forore fufceperat, necnon & filium fratris 
occidit . Quam ob rem tantis inceftis , parricidiif- 
que execrabilis, ab Alexandrinis regno pulfus efl , 
lifdem temporibus Antioc/tys non contentusBabylo- 
nia y atque Egbatbana, totiufque Aft ditf imferio , 
adversus Pbrabatem Partborum Rcgcm congreffus % 
& vUius eft: qui cum m exercitu fuo centum rniU 
lia armatorum babere videretur , ducenta millia— 
ampliits calonum atque lixarum immixta fcortis , 
& bifhrionibus trabebat. Itaque facile cum tmiver* 
fo exercitu fuo Partborum viribus opprcffus inte- 
riit . C. Sempronio Tuditano, & M. Acilio Cofs. 
P. Scipionem Africanum pridie pro concione depe^ 
riculo falutis fus conteftatum, quod fibi pro patria 
laboranti ab improbis , CJP tngratts denunciari ok 
gnoviffet , alio die marie exanimem in cubiculo fuo 
rcpertum , non temere inter maxima Romanorunt^ 
mala recenfuerim , prafertim cum tantum in rtl— 
ttrbe Africani vigor f $* modeftia valeret , ut facu 
p le vivo eo y neque fociale* neque civile bellum poffe 
exiftere credcretur. Hunc quidam uxoris fus Sem- 
pronitf, Graccfjorum autem fororis y dolo necatum^ 
ferunt , ne fcelcrata , ut credo , familia , a d perni- 
ciem patria fu$ nata , inter impias feditiones vm?- 
rum , non etiam facinoribus mulicrttm effct imma- 
nior. Caufa autcm interitus ejus bac fuit: CCar- 
bo Trib. pl. cupicns necem vindicare Graccborum , 
& excitare feditionem fopitam , P. Scipionem Afri- 
canum erutd Numantid revertentcm in concionc^ 
interrogavit , quid de Graccbi morte fentirctl Cw 
Africanus, \ure csfum videri dixit. M. JEmilio » 
L. Orcfte Cofs. JEtna vafto tremore cmcttjja extm- 
davit igneis globis . Rurfufqtte alia die Lifare 
fula , vicinum drca eam mare intantitm cfflr- 
buity ut aduftas quoque rupes dtffolverit , tabulata 
navium liquefattis ceris extorrumt , exanimatos pi- 
fcesy fupernatantefque excoxerit . Homines quoque-* 
nifi qui longius potuere diffitgere , reciprocato anbe- 

litu 



totam Afrkam locuflarnm multitudocomulnTt* itt ftmul 
friiges 7 berhasy artorum fulia 9 corticefqac canro.lercnt% 
quarepevtmo 'vento fublata % in Afrtcam fur.t peLigule- 
tnerfig. Sed cim earwv acervos fluttus per extaiia /;- 
tora perti(/ifsent , peflifentm odoretn puirefaUa Congc- 
ries exbalavit . Uvde omnium animantium , avium,p6- 
cudumque , ac befltarum Pcflts extflens vitium corruftto- 
Ttis amfliax^it , qyta pefttlentta tn Numtdta DCCCm* bo- 
mimtm , chra CartLagmem vero plufquam CCm. ptrie- 
nwt . Romanortim verd miittum , qiti tbi ad frfjidiimt 
eravt XXXm. extmtla funt . Lucw Madlo Cecilio^ 
Y. Q^Fiawiw Ctfs. {H.l* Cscilto McUllo. 



Digitized by 



L I 



B E 
A 



jfttt ealidi aeris y aduJHs intrcrfum vitalibus , fuf- 
focahat . M. Plautto Hypfeo , Af. Fulvio Flaccek 
Qfs. vix dum Africa a bellmm txcidiis quiefeen* 
fr, borribUis , & inujitata perdith tmfecuta efl. 
Nam cum per totam Africam immenfa locttflarum 
multitudms convaluijfent , & non modo ]am cwu 
fim fpem frugumabrafijfent^ berbafquc omnes cwn 
farte radicum , folia arborum cum teneritudinc^ 
ramorum cmfum+JiJJent, verum etiam amaras cof- 
tices, atque arida ligna prayroderent , repentino ar- 
tefta vento, atque ingkbos coadee , portataauc— 
diu per aerem , Africano pelago immcrfa ftmt . 
Harum cutn immenfos aceruos, longe undis urgen- 
ttbustfluflus per extenta late littarapropulilfent , 
utrum nimis , atque ultra opinionem pefHferustu 
odorem tabida, & putrefatta congerics exbalaroit . 
Unde omnium pariter animantum tanta peftilen- 
tia cmfecuta eft , utavium , pecudum , acbefliartm 
corruptioneaeris dijfdutamm 9 puhvfattapajtfm ca~ 
davera,vitium corruftionisaugerent . At veroquan- 
ta fuerit bormnum lues , ego ipfe dum refero , toto 
corpore perborrefco . Siquidem in Numidia , in qua 
tmcMcipfa rex erat 9 ottmgenta milliabominum: 
circa cram vero maritimam , qua maxime Cartba* 
gtnenji , atque Uticenfl littcri adjacet , plufquam 
ducenta millia periiffe traditum efl . Apud ipfam 
verd Uticam civitatem triginta milliaRomanorum 
militum, qua ad prafidium totius Afirica ordina- 
ta fu rant, extin£is,atque abrafa funt. Qua cla- 
des tam repentina , ac tam violenta inftitit , ut 
tunc apud ipfam Uticam fub una die per unam 
portam ex illis junioribus plufquam mdle quingen- 
tos mortuos elatos fuijfe narretur . FerumtametL* 
pace , & gratia ommpotentis DH dixerim , dc^ 
cujus mijericordia , & m cu]us fiducia hac loquor, 
quamvis & temporibus nofiris exoriantur aliquan- 
do y & boc diverjis terra partibus locufta , & ple- 
tunque etiam , fed toJerabiliter ladant , nunquam 
tamrn temportbus Cbriflianis tanta vis inextrica- 
bilis mali accidit , ut permcies locuflarum , qu? 
mllo modo ferri viva potmffet , mortua plus no- 
ceret : & qua diu vivente peritura erant omnia , 
ta perdite , pereuntibus magis omnibus 9 oftandum 
fuent neperiret . Anno ab Urbe condita DCXXF71. 
L £milioCaecilio Metello , &T. Qpintio Fla- 
miflio Cofs. Carthago in Africa (70) reflitui 
\uja , vigefimo fecundo demitm armo , quam fuerat 
everfa, deducHs civium Romanorum familiis , qua 
eam incol:rent 9 reJUtuta, & repleta efl 9 magno an- 
teprodigio prtcedente. Nam cum menfores adli- 
mitandum Cartbaginenfem agrum mijji , Jhpites 
termmorum indices fixos noftealupis revulfos mor- 
dicus. corrofofque reperijfent , aliquandiu bsfitatum 
efl , utnan Rornana paci expedtrtt , Cartbaginem 
teformari . Eodem armo Cajus Graccbus , Graccin 



(70) A. , 8c Hersfeld. paucis admodum incex fe diicor- 
diiaes habent. 
Ortlago ju£u Slnatus reparata eft, qua manet (Hersf. 
mnc waut) atmis duobitSj & XX. evolutisy pojlftutw 
4 ^nffoww fmrat everfa . Dedu&i fttnt crves RomarA, 
Aw* DCX X Vli. ab U. C. Cajtts Caffits LoHgmus , & 
Sex. Domhius Calvmus Cofs. ( H. Calvi) Gallis tran- 
Jalpms bellum tntulerunt , £r Arienorum (H. Ar- 
letmorum ) tunc vobiliffnva cwitati , atque eorum 
duct Vttttito 9 mfmitamtjtie mtdtittidmem juxta Roda- 
mtmfluvium hrterj:cerimt . Denique ciimVituittts pau- 
citatem Romanorum vix ad ejcam canibusy quos in 
aptime bakbatifufftfrepoffejaaaret* & ipfe CLXXXm. 
arviatorum vabtnt* conferta pupta a Romams fupe- 
ratus eitf ex cujus exercitu partim m bello , partim 
fcbitkrj; (H. Jubmerfa) cum ponte> quem fibt junlhs 
navtbus fupra Rodartum extruxnrant 9 CLm. perierunt . 
Prs&z ex torqttibus Gallorum ingens Rornam pertata 
tft. Vitwtus fe Vomttio dedtdit ,(H. dedit) atque ab 
eo Romam deduBtts eit , magndqu? glorid Cofs. ambo 
trittmPbaverunt . M. Portio Catune , & Q. Marca 
%(H. Martio) Cofs. DCXXXUL amw ab U C. 
Kirhm in GaJlta goionia A$i*lh eji , armqm poft a 



B 



D 



R IV. 29 

ilHus , qui jam occifus in feditime fuerat , frater , 
Ttibmus pl. per tumultum creatus , magna ReipJ 
pernicies fuit . Nam cum fcepe populum Roma- 
num larginanibus ^promijjifque nimiis in acerbif- 
fimas feditiones ixcitavijfet , maximb Legis agra- 
ria causd , pro qua etiam frater ejus GracchUs 
fuerat occifus , tandcm a Tribunatu Mtnutio fuc- 
eejjore , decejjh - Minutius Tribunus pkbis, quum 
maxima ex parte decejjbris fui Graccbi Jlatuttu. . 
convuljijfet , legefque abrogaffet , Gracchus cunu 
Fulvio Flacco ingenti fiipatus agmine^ Capttolium,. 
ubi concio agitabatur^ ajcendit. Ibi maximo twnul- 
tu excitato , quidam praico a Gracchianis tnterfe- 
ttus, velut fignum belli fuit . Flaccus ducbus filiis 
armatis cinflus , comitante etiam Graccbo tcgatOj. 
brevemque gladium fub finiflra occultante , quam- 
vis & praicmem fruffra pr&mififfet , qui fervos ad- 
libertatem vocaret , Dianium , tamquam arcem , occu- 
pavit E contra Decius Bnitus , vir confularis 9 
cum C. Publio , cum ingenti certamine irruit 9 ibi- 
que Flaccus diu obfiinatijjime dimicavit . Gracchus 
vero poflquam in templum Minerva fecefferat^ gla~ 
dio incumbere volens , interventu Letorii retentu* 
eft. Itaque cum diu anceps bdlum agitaretur 9 tan~ 
dem fagittarii ab Opimio mifji^ confertam multitu* 
dinem difiurbaverunt . Duo Flacci pater , filiufque f 
cum ex ade Lun# in privatam quandam damum- 
defiluiffmty forefque ob]eciffent, refcijfo craticeopa*. 
riete confoffi funt. Graccbus, diupro fe amicis pu- 
gnantibus , ac pereuntibus , agre ad pontem Subli- 
tium pervenit y ibique ne vruus caperetur^ cervicem^ 
fervo fuo prabuit. Caput Graccbi excifum Confuli 
aUatwn efi 9 corpus ad Comeliam matrem^ Mtfcmm 
oppidum, devettum efi . Ha?c autem Corndia Afri- 
cani ma)oris filia , Mtfenum , ut dixi , prioris filii 
morte fecejferat. BonaGraccbi publicata funt. Flac- 
cus adolefcens in robore necatus efl . Ex fatlionc^ 
Gracchi ducemi quinqmginta in Auentino montc^ 
ca?fi fuiffe referuntur • Opimius Cofi , ficut in bello 
fortis fuit, ita in qua?fiione crudclis . Nam amplius 9 
quam tria millia bominum fuppliciis necavit . E* 
quibns plurimiy nec difla qvAdem causa , innocentes 
interfefli funt , iifdem temporibus Metellus Balea-. 
res infulas bello pervagatus edomuit , & piraticam 
infefiationcm 9 quaf ab eifdem tunc exoriebatur^ plu- 
rima incolarum cafde campreffit. Cn. quoque Domi- 
tius Procof ALlobrogas Gallos juxta opjndum Vxn* 
dalium graviffimo bello vicit 9 maxime cum elepban- 
tortm novaformd equi bofiium^ bofiefque conterriti 
diffugijfent . Vtginti mUlta ibi Allobrogum cafa re- 
ftruntur 9 tria millia capta funt . Eodem tempore-* 
/Etna mons ultra folitum exarfit , & torrentibus 
igneis fuperfufisj latcque circumfluentibus , Catinam 
urbem , finefque ejus opprejjit , ita ut tetta adimu 
calidis cincnbus praufta, & pragravata corruerent 

cujus 



Licinio MeteJto , & Mutio Sc<n»la Cofs. de Dal- 
matia triuwpbatum efl. Axno ab l/. C DCXXXK 
C. Cato &c. ubi H. iterum convcnit cum Mifcella pcr 
pauculas tantum lineas ; convcn it ver& omnino ad 
verbum cum Eurropio, uique ad fincm libri IV. > 
quem his verbis concludit : dnflus efi cahtiatus: pofl 
quae verba h#c codcx MS. H. fubjungit , & mox 
jujjii Confulis m carure jh-angulatus rft . His apud 
Uitrofolymam diebiisJoanr.es dnx /fudwttm , &Pun- 
tiftx extittt 9 qui ab eo > qiijd Hircanos UUo viarat , 
lihcam nomev accefit . Per id etiam tcmfus CicerQ 
Arpinis tiafitur > matre Eivia mmtne , patre cqueflris 
vrdmis ex ngio Vulfcorum gemre. Eodemqiie temform 
qnadam vh-$o Romarta ht Afuliam pergens 9 itlu fuj- 
minis exammata efl > ammbus Jine fcifsura altqua vefli- 
mentis adem\tis y ac ptuloris , pedir.nque vthcuin dtjso- 
lutis > momltbus ettam* anult fque dtfcujsts , iiUfa cor* 
pore^tmda )acuit y equus quvque ejtts pari nwdt trenis 9 
& vmcidis pereniptttt jacnit difsolutis. 
Hasc de luo Hcrsteld. codice Canifius, quaeconve- 
niunc etiam cumAmbrofiano. Nos ver6 lettionem no- 
ftri conrinuamus, ne lectoribus ad Euiropium a- 
miflis incommodi fimui. 



Digitized by 



3o HISTORIJB 

Gujus levandd cladis causd fenatus decem armorum 
vettigalia, Catinenfibus remifit . Amo ab Urbe con- 
dita DCXXfUI. Fabius Cofi Bituito regi Arver- 
norwn GaUiaJ chntatis beUum maximo vnftruftu 
eomparanti, adeo cum parvo exercitu occurrit , ut 
Bitmtus paucitatem Romanorum vix ad efcam cani- 
bus , quos in agmine habebat , fufficere poffe )afla- 
ret '. Qui cwn fibi ad transferendas copias unum 
pontem Rhodani fluminis parum ejfe intelligeret , 
aliwn compattis Hntribus, catenifjue comexum , fu~ 
perflratis , confixifjue tabtJis irtflruxit « Confertd 
fugad , & diu grainter agitatd viCH Galli , can- 
verfiqne infugam f dum fibi quifque timet y coacer- 
vatis inconfulte agminibus , prtepropero tranfitu 
fontis vincula ruperunt , ac mox cum ipfis lintri- 
bus merfi fimt • Centum quinquaginta o£k miUicL^ 
armatorum in exercitu Bituiti fuijfe tradtmtur , ex 
quibus centum quinquaginta millia , vel cafa , vel 
tnerfa funt. Q. Marcius Cofi Gattorum gentem fub 
radice Alpiwn fitam 9 bello aggrejjjus eft • Qui quum 
fe Romanis copiis circumfeptos viderent , belloque— 
impares fore inteUigerent , occifis con)ugibus y ac li- 
beris* in flammas fefe pro)ecerunt. Qui vero, praoc- 
cupantibus Romanis , peragenda? tunc mortis fua? co- 
fiam non babuerant , captique fuerant , alii ferro , 
alii fufpendio , alii abnegato fibi cibo fefe confum- 
fferunt , nullufque omnino , vel parvulus fuper- 
/uit , aui conditionem fervitutis vita amore tolera- 
ret y & Narbone coloma deduSla efl RomancL^ , 
& de bis triumphatum efl . Anno ab Urbe con- 
dita DCXXXV. C. Cato Cof. Scordifcis (71) 
bellum intulit , ignominioseque pugnavit , C. 
Caecilio Metello, tk Cn. Carbone Cols. duo Me- 
telli fratres eodem die unum ex Thracia , alte- 
rum ex Sardinia triumphum egerunt. (72) 

Publio ScipioneNafica. & L. Calphurnio Be- 
ftia Cofs. Jugurthas Numidarum regi bellum- 
( 73 ) confcnfu populi Ro. Senatus indixit . Igitur 
jfugurtba Aficipfa? Numidarum regis adoptivus ba?- 
res inter naturales e)us filios fa£ius^ primum coba?- 
redes fuos Hiempfalem occidit , Adh rbalem bello 
viftum ab Africa expulit : deinde Calpburnium Be- 
fiiam Cof adversiyn fe mijfum pecunid corrupit y at- 
que ad turpi fimas conditiones pacis adduxit , qus 
a Senatu improbata efl . Pr/eterea cii n ipfe Romam 
venijfet, onnibus pecunid corruptis> aut attentatis^ 
ad fedition sy diflenfionefque male permifcuit. Quam 
tum egrederetur, infami fatis notavit elogio dicens, 
O URBEM VENALEM \ & mature pcrituram 
fi emptorem inveniret . In fequenti anno Sp. Poflu- 
mium Albinum Poftumii alterius Cof fratrem^ quem 
is quadraginta milliwn armatorum exercitui prafe- 
ceraty apud Calamam urbem tbefauris regis ibi con- 
ditis inbiantem beUo oppreljit . Cui vifto ignominio- 
fum fedus exegit , & univerfam pene Africam a 
Romanis deficientem regno fuo )unxit . Poflea mif- 
fus Q, Csecilius Metellus Cof. Is exercitum in- 
genti feveritate, & moderatione corre&um, ciim 
nihil in quenquam cruentum faceret , ad difci- 
plinam Romanam reduxit . Jugurtham duobus 
(74) prseliis vicit, elephantes ejus occidit, vel 
cepit, multas civitates (75) e\us evertit. Et cwn 
)%m vidit fe prxfente vaflari Numidiam fuam , & 
nonpojfe defcndi, ab eo ad deditionem coatlus, tre- 



B 



D 



E 



(71) A. Cordifcit. 

(71) A. poft ejrcrtmt ^nunciatwnque Roma eft Cimbros eGal- 
lia in Ltaliam tranjifje . roft Scipume Najica &c. 

(73) Idem poft bellum illatum ett y qiwd Adijerbalem y & 
Hibwfalam Micipfx fiiios fratres fuos riges* & Pop. 
Rwn. amicos interdmijjet . Mifus adwrsus eum Cof. 
Calpumius Beftia* corruptus regis pecunia ,pacem cum 
to mgiti /iftimam fecit* & a Senatu imprcbataeft . 
Pofica coirtra eumdem in [tquenti anno Sp. Poftumtus 
AibiKUS profeftus eft. Is quoque per fratrem ignomi- 
wose contri Numidas pugnavit . Tirtio miffas eft 
Qcilius Madlus Conf £ (yc. 



MISCELLiE 

i centos obfides dedit : infuper frumentum , atquc^ 
alios commeatus perfoluturum fe fpopondit : tria^ 
millia amplius perfugarum redaidit. Exin cum in~ 
certus in pace improbos non probiberet excurfus , C 
Marit Cof , qui non mmore pene , auam ipfe prt- 
ditus erat aflutid 9 Romanifque viribus fratiustfl, 
maxime poflquam Marius urbem Capfam ab Her- 
cule Pbcenice, ut ferunt 9 conditam, regiis tbefauris 
confertifjimam , dolo circumvenit , & ceptt . Diffi- 
dens deinde propriis rebus , dr vhibus yugurtbou 
focietatem cum Boccbo Maurorum rege fecit , cu]us 
equitatu in immmfum auftus Marianum exercitum 
creberrimis incurfionibus fatigaroit . Poflremo apud 
Cirtam urbem antiquam Mafinijfa regiam adver- 
sum Romanos expugnationem e)us parantes , fexa- 
ginta millibus equitum inftruttus occurrit . Nun- 
(,uam uUa Romano militi tumultuofior pugna , & 
terribilior fuit , adeo ut difcurfu , & fremitu cir- 
cumcurfantium^ & impetentium equitum fufcitatus 
pulvis ccelum obtexerit , diem ademerit , noflemqw 
obduxerit : tantus autem telorum nimbus ingrue- 
rit , ut nulla pars corporis ab itlu tuta ejjet . 
Quippe quibus , & vifus ad profficiendum impe- 
dimento caliginis , & expeditto ad cavendunu 
compreffione multitudinis deerat . Nec laborabat 
eques Maurus , ac Numida , ut bene collocatum 
boflem opportuno teli impetu rimaretur , fcd potius 
in incertum tela mittebant , certi quod vulnercu. 
incerta non ejfent : ita coatti in unum Romani 
equites , in unum pedites denfabantur . Intercape- 
dinem tanti periculi nox intervenhns prflium dire- 
mit . Eadem pofterd die , & belli periculi facie— 
erupere in boflem , quamvis flrifto miles gladio fe- 
rire non valebat^ e ninus )aculo repellebatur , fuge- 
re ncn poterat ; undique enim velocior ad perfequen- 
dum eques incluferat. Jam tertia dies , & ntdlum 
unde^unque fuffragium , dira undique mortis fa- 
cies ob)iciebatur. Tandem Marius Cof forti de- 
fperatione fpei viam fecit , univerfo fimul agminc~* 
prorupit e vallo , campoque fe fimul , & pralio de- 
dit . Et ctim iterum circumfuft bofles , non folum 
agminis extrema laniarent , verum etiam medicL^ 
excujfis telis procul caderent , turbatofque Roma- 
r.os , infuper etiam ceflus folis , intolerantia fitis , 
mortis circumflantia ^ufque ad extremum defpera- 
tionis defatigaret , fubito notum illud Romanorum 
adversus Afros tempeflatum* imbriumque fuffra- 
gium coelo miffum infterata faluti fuit ; flquidetn 
repentina pluvia fitientibus Romanis , & afluanti- 
bus refrigerium , potutnque prjbuit . Porro autem 
Numidis kaflilia tclorum, qua manu intorquere fine 
amentfs folenu lubrica, ac per hoc inutilia reddidit. 
Scuta etiam^ qxue elephanti corio extento, atquc^. 
durato habilia y & tuta ge(labant y cuyus ea natura 
cfl , ut acceptum imbrem tanquam fpongia ebibat , 
ac per boc intrattabile repentino pondere fiat , quia 
cir.umferri non poterant % defendere nequiverunt . 
Ita ex infperato conturbatis , dcflitutifque Mau- 
r/>, acNumidis, Boccbus, frjfugurtba fugerunt. 
Pofl hoc nonaginta millia armatorum novlfjimo 
bello ab iijdtm regibus funt ob)efla . Ha?c quoquz 
ufque ad internecionem vincentibus Romanis cafa 
referuntur . Ex boc Bocchus fpem belli ab)iciens , 
pacem pctivit, atque in pretium pacis jfugurtham 

dolo 



(74) A. variis. 

(75) Noilcr lcgit» multas civrtates ipfws cepit , & cim )am 

finem btllo pojiturus efllt , fuccejfum tft ei a Cajo Ma- 
rio . Is Ju^urtbam , & Boccum Mauritanite rcgem^ qtii 
auxilium Jugurtb* f<rre ccrperat > pariter jupcravt* 
XCm. armatorum ad tnterni.ctttiem occidtt^ aliquanta 
& ipfe oppida Kumidi* cepit , Uiloque termmum po- 
futty capto Jugurtba per Qtutftorem fuum Comelium 
StUam , ingentem virum , traderte Bccco , Jugurtbam y 
qut pro eo ante pugnaverat . A M.JunioSiilatso colUga 
£>. Mtteiii Cmbri m Gailia vifcfura > & a Mimtm 
Rufo (?c. 



Digitized by 



. 1 I 6 E 
4oh esptum ^catenifque obrutum per Comelium A 
Sjllam qu*"orem legatum Marii , mifit ad Ma- 
fium . interea nunciatum efl Roma Cimbros e 
GaUia in haliam tranfire meditari^ qutaM.Ju- 
m Syllano Cof. ccllega Q. Afetelli , in Gallia^ 
v$£U funt . Ipfo eodemqm rurfus tempore etiant- 
a Minuck) Rufo in Maeedoma Scordifci , & 
Triballi, & a Scrvilio Cepione inHifpaniaLu- 
iirani vi<9i funt, & duo trrumphi de Jugurtha, 
primus per Metellum , fecundus per Marium , 
adti funt . Ante currum tamen Marii in trium- 
phum Jugurtha cum duobus filiis du&us eft 
catenatus , 8e mox juffu Cof. in carcere ftran- 
gulatus eft . His diebus apud Hierofolymanu 
Joannes dux Juctoorum, & pontifex wtitit, qui 
ab eo quod Hircanos bellovicerat, Hircaoi no- £ 
men accepit . Per id etiam tempus Cicero Ar- 
pini nafcitur ex xnatre Elvia , patre equeftris 
ordinis ex regio Volfcorum genere. (76*) JEo- 
demque tempcre obfcmum prodigium , ac triftc^ 
vifum eft. L. Ouvim eques Romanus cum uxore, 
fiUade Rrnna in Aptdiam rediens t tempeftate 
correptus , cum filiam confternatam videret , ut 
citius propioribus teflis fuccederet , teli&is vebicu- 
/tr, arreptifqut equis , fiHam virginem equo infi- 
dentem in medium agmen accepit . Puella conti- 
mo i£h fulmims excmmata c& : fed omnibus fine 
fcijjura' aliqua vefiimentis ademptis , ac peftoris , 
pedumque vmculis diffolutis , mortilibus etiam , an- 
wdifque difcujfis , ipfo quoque corpore illafo , nifi 
quod obfccenum in modum nuda , & Hngud pau- 



Itrtianixertd \acmt . Equus qmque ipfe quo ue- 
batur i ftraturis % frenis, & cingulis diffblutis , pba- 
letis quoque fcijjis paflbn , ac difperfis , exanimus. 
prdcul \acmt . Parvofue poft temporis interceffu r 
L. Veturius eques Romanus JEmiliam wirginem* 
veftalem furtivo ftupro polluit . Duas praterecL* 
virginesveftales eademJBmilia ad partidpationem, 
intefH folicitatas contubernalibus fui corruptoris 
expofuit , ac tradidit • Indicio per fervum fatfo 
fupplicium de omnibus fumptum eft . Iifdem pra- 
terea*jfugurtbini belli temporibus L. Cajfius Cof 
in Gallia Tygurinos ufque Oceanum perfequutus 
eft. Rurfufque ab eifdem infidiis circumventus , oc- 
cifks eft . Jl. quoque Pifo legatus CaJJii Cof , vir 
confularis occtfus eft. C. Publius alter legatus, ne 
rejtdua exerritus portio* qu# in caftra confugerat* 
deleretur , obfides , & dimidiam partem omnium 
rerttm Tygurinis firmijfimo fcedere dedit . Qui Ro- 
mam reverfus , a Calio Tribuno pl. die difta , e 0 
quod Tygurinis obfides dederat, in exilium profu- 
git . Cepio Procof. e capta urbe Galkrum , cui 
nomen eft Tholofa^ centum millia pondo aurij & 
argenti centum decem millia c templo ApoMnis^ 
fuftulit . Quod cim ad Majfiliam -amicam populi 
Romani urbem cum pr^fidUs mifijfet , interfeHis 
clam, ficut quidam contefiantur, quibus ea cufto- 
dienda , & pervebenda commiferat , cun£ia per 
fcelus fitratus fuiffe narratur : unde etiam magna 
quaftio poft Ronue a£ta eft. 

Explicit Liber Quartus. 



INCIPIT LIBER QUINTUS 



DUm bellum ( 1 ) in Numidia con- 
tra Jugurtham gerirur , anno ab Ur- 
be condita DCXLII. M. Manlius 
Cof. & Q. Cepio FroconfiU, adver- 
sum Gmbros, & Tbeutonas y & Ty- 
ptrinos, & Ambrmas , Galhrum , Germanorum- 
que gentcs , qua tum imperium Romanorum extin- 
guere confpiraverant , mijfi , provincias fiH Rbo- 
dano fiumine medio druiferunt . Vbi dum inter fe 
graviffimd invidid , <*r ctmtentione difcordant , 
cm magna ignominia , periculo Romani nomi- 
ms vi£H funt . Siqvidem in ea pugna M. Man- 
lius Cofcaptusy atque interfeftus eft % duoque filii 
e\us cifi : o£hginta millia Romanorum^fociorum- 
que ea tempeftate trucidata , quadraginta millia^ 
cakmtm , atque lixarum interfctta Jtntias fcribit . 
ha ex mni penitus exercitu decem tantum bomi- 
nes , qui miferum nmcium ad augcndas miferias 
reportarent , fuperfuijfe referuntur • Hofles binis 
cafiris , atque mgenti prada potiti , nova quadam , 
atm infmta execratione , cuntta qua ceperant 
pejfundederunt . Velies fcifla, aurum , argentum- 
quemfiumen ab)eHum , lorica virorum concifa , 
fbalera equorum difperfa 9 equi ipfi gurgitibus im- 
merfi , bomines taqueis m colto inditis ex arbo- 
ribus fufpenfi funt: itaut nibiiprada viflor , ni- 
bil tmfericordiavidus , cognofceret . Maximus tunc 
Rma rm folum luflus, vtrum etiam metus fuit , 
quantus vix Hannibalis tempore Punicis bellis , 



(7$) A. profcquitur . Eodemqtte temporcquadam virgo&c. ur 
nouvit Canif; in Hcrsfddcnfifuprapttg.aan.70.iif. 
dcmquc veAis cxplicit in codice noftro Jib. IV. 

(1) InH. Iibri V. initium ad verbum convenit cumEu- 
ttojpo,u(quc ad Cdtodi exerchus XXI. 
A. nofler quiouIHim in locis variam habct Iectionem 
ab unoque, unde notamus. Poft tgrtur , Romam 
Cmfules M. Mmdius, &&&P* *CimbUtk Tbeu- 
tmsy & Tugarims, & Mhrombus , qm srant Ger* 
nmcrum, & Gallorum gentes vitHfimt juxtaflumen 
Rodaniy & ingenti mternecioue etiam caftrafua, & ma- 
pm partm amcitttsperdiderunt* Tpnorfomagran* 



D 



(t) ne confeftim Cimbri alpes tranjgrederentur * 
haliamque delerent . hfdem temparibus Q. Far 
bius Maxhnus filium fuum adolefcentem rure rele- 
gatum cum duobus fervis parricidii minijbis inter- 
fecit , ipfofque continud fervos in pretium fceleris 
manumijtt . Die dit3a, Cn. Pompqo accufante da~ 
mnatus efl. Igitur Marius poftvi&oriam Jugur- 
thinam, fecundo Cof. ert fa&us, bellumque ei 
contraCimbros, & Theutonesdecretum eft . Ter- 
tid quoaue ei, & ^uartodelatuseftConfulatus, 
quia bell um Cimbncum protrahebatur . Sed in 
quano Confolatu collegam habuit Q, Lutacium 
Caw\u 9 (^)& ctem]uxta yarfjRbodaniq\flumina 9 t*bi 
infefe cmfluuntjCaflra^uifferaffl 
& Tyguriniy & Ambrones , poflquam continuo tri- 
duo circa- Romanorum caflra pugnarunt , fi quo pa- 
6io eos excuterent vatto , atque in aquor ejfimde- 
rent, tribus agminibns Italiam petere deflinarunt. 
Marius pofl dtgreffum boflium caflra movit, & coU 
lem occupavit , qui campo , ejr fiuvio , ubi bofles 
fefe diffuderantj imrmnebat. Curnque exercitui ejus 
aqua ad fotandum deeffent , querelifque omniurn 
coargueretur , aquam quidem in corifpeftu effe re- 
fponditj fed eam ferro vmdicandam . Primis itaque 
calonibus cum clamore in pugnam ruentibus, fubft- 
cutus exercitus ; mox )uflo certamine compofttis ordi- 
nibus bellum geflum efl ; & vicere Romani . Quar- 
to die rurfus produtta utrinque acies in campum 9 
ufque ad meridiem pene fimili pugnavere difcrimi- 



ne. 



dis fuitjquantus vtx &C. 

(») A. & Eutropio Mcrule , ne kerim Gedli Bsmam tefcr* 
rent. Ergo Mariuspoft vittoriam &c * 

(| ) Poft Catultem. Cum Cimbris itaqiie cottflixit , & duohus 
praliis CC.m. bofiium cecidtt LXXX.m. ceph , ir du- 
cem eorum Teutomodutn Cerpu/it . Propter quod meri- 
tum abfitis CovfiU eftfattus. Interea Cimhiy & Tbeu- 
tonet , qttorum copia adbuc infimta erat ad Itaitamtran- 
/terunt. Iteritm h GajoMario, & 0- Catuiocoritra eos 
dimicatum eft% fid a CatuliVarte feficiitSi nam pralh% 
quod fimul ambo gefferuntt CXL.m. aut w pugna » aut 
tn fti^a cafa funhLX.m. capta. Rtrmam&c. 



52, HlSTORli 

ne. Poft ubi 9 incalefcente die, fluxa Galtorum cotpo-.A 
ra 9 in modum nivium tabueruht 9 ufque tn noctcm \ \ 
cades potius, quam pigna ptotratta eft . DucenHu* 
mllia armatorum Galhrwn in e$ bello interfeftcu* 
fimt 9 oftoginta mdlia capta, vix tria miltia fugiffe 
referuntur. Dux quoque eorum Tbeutobodus occifus 
ejt. Afulieres eorum conftantiore animo 9 quam Ji vi- 
eiffent 9 confuluere Cofs. 9 ut fi imiolata caftitatc^ ! 
virginibus , facrifque diis fervicndum ejfet , vitam 
fibi refervarent . Itaque cum petita non impctravif- 
fent 9 parvulis fuis ad faxa collifis cunBa fefe ferro 9 
ac fufpeniio peremerunt . Hav de Tygurims , & 
Ambrombus gefia funt . Theutones autem 9 & Cim- 
bri integris copiis alpium nives emenfi , Itatia? pla- 
na pervaferunt : quorum adeb feritas erat 9 latt pe- 
rire in bello 9 in morbo cum lamentis 9 amijfb ducc— B 
vivere illicitum eis videbatur . Igitur cum ptana^ 
Italite pervafijfent , & ibi cum rigidum genus diu 
blandioribus auris 9 pocutis, cibis 9 ac lavacris emol- 
liretur 9 Marius V. Cof , & Q. Catulus aduersus 
eos mifjifunt . Die ad pugnan 9 & campo dato 9 
Harmibdis fecuti ingenium 9 in nebuta difpofuere pu- 
gnam, in fole pugnarunt . Prina fiquidem pertur- 
batio Gallorum fiut , quod Ro mnam aciem prius 
ojfendere difpofitam ^ quam adejfe fenferint : cum- 
que illico vulnerati equites retro in fuos cogerentur 9 
totamque muttitudinem indifpofite adbuc adventan- 
tem conturbarent , & fol cu n vento ortus emicuifjet 9 
ex adverfo , vifus eorum pulvis opptevit , & fplen- 
dor hebetavit . Ita fatlwn tft , ui tanta , ac tam^ 
terribilis multitudo , minimi Romanorum clade 9 fua Q 
autem ultima internecione Ccpderetur . CXL. mVlia 
eorum turtc in bello cafa 9 XL. millia capta dwm- 
tur : Romani milites ex utroque exercitu tre- 
centi periere . Tria & trigtnta Cimbris figna_ 
fublata funt, ex his exercitus Marii duo repor- 
tavit, Catuli exercitus XXXI. (4) Scd ab eo- 
rum mulieribus graviorem pene , quam ab ipfis 
pugnam , Romani experti funt . Hx etenim_ 
plauftris (5) in modum caftrorum difpofitis , 
ipfae defuper pugnantes , diu obftitere Romanis. 
Sed cum ab eis novo casdis genere tcrrerentur : 
abfciflis enimcum crine vertribus, (6) inhonefto 
fatis vulnere turpes relinquebantur, ferrum, quod 
in hoftes fumpferant , in le, fuofque verterc . 
NzmquCy quadam (7) concurfu mutuo jugulatse, q 
ali? apprehcnfis invicem faucibus (8) ftrangu- 
latse ; alioe funibus ^9) per equorum crura confer- 
tiSy ipfifque cmtinuo equis extimutatis , pofiquam^ 
fuis iifdem funibus, quibus equorum crura nexuc- 
rant indidere cervices , protraft* , atque exanima- 
ta funt ; alis laqueo de fubre&is plauftrorum., 
temonibus pependere . (10) hwenta efl etiam^ 
quteiam , qu<e duos filios^ tra]e£tis per colla eorum 
laquetSy ad fuos pedes vinxerit , & cum fcipfa fu- 
fpendio moritura dimifijfet, fecum traxerit occiden- 
dos . Inter bac multa , & miferabilia mortis gene- x 
ra * Reguli quoque duo Jhriflis in fe gladiis concur- 
rijfe referuntur. Lucius, & Bo)orix reges in aric^ 
ceciderunt. Clondicus, & Ceforix captifunt. Ita^ 
in his duobus praeliis CCCXL. millia Gallorum g 
csefa, & CXL. millia capta funt, abfque innu- 
mera multitudine mulierum, quae fe, fuofque^ 
parvulos foeminco furore, vi autem viriti, neca- 
verunt. His bellis bic fuit finis : (11) trium- 
phus \triquc dccretu^ eft . (12) Igitur pod ta- 
lem Marii triumpbum,Romanamque vi£loriam incre- 



(4) A. XXXV Lm. 

5) Hasc funt etiam in MS. Hcnfeldcnfi . 

6 ) A. & Eutrop. cervicibus. 

(7) A. alh. 

(8) A. & Eutrop. faciebus. 

(9) A. funibus ad fuum collum Ugatisy equorumque Crvxibut 

protrafia interierunt . 

(10) A. pependerunt . Qutdam dum fe fufpenderet^ duos fi* 

lios , trajciiis fe\ cdia mwn laqum > ad fuos pedcs 



MISCELL^ 

dibile facinus, & mnquam antta auditum, vet co- 
griitum Roma perpetratum eft , quod verfum iru 
borrcrem , gaudium in tota Urbe funeftavit . P. 
Afatteolus quidam, fervis anmtentibus y matrem fuam 
interfecity damnatufque panricidHy infutufque in^ 
culleum , in mare pro)e£lus eft . bnpleveruntque Ro- 
mani e*r facinus^ & poenam : undb & Solon Atbe- 
nienfis decernere non aufus fuerat , dum fieri pojfe 
non credidit : & Romani , qui fe ortos a Romuto 
fcirent , etiam hoc fieri pojje intelligentes , fuppli- 
cium fingulare fanxerunt . Armo poft Urbem condi- 
tam y DCXLV. poft Cimbricum , & Tbeutonicum 
bellum , & quintum Marii Qmfulatum quo ftatus 
Imperii Romani )ure confervatus yudicatur , fexto 
confulatu e)ufdem C Aiarii ita labefaftatus eft , 
ut pene , ufcjue ad extremum intefina clade conci- :. 
derit . Evolvere , ac percurrere difcordiarum amba- 
ges , & inextricabitcs feditionum caufas incommo- 
dum fimul , ac longvm videtur . Sane breviter me 
dixijje fufficiat ; quia prrmus L. Apulejus Satur- 
ninus excitati tumuttus auttvr extiterit . Q Metello 
Nwnidico, viro fane primario acerrimus inbmcus % 
qui eum Cenforem creatum protraftum domo , au 
que in Capitolium fugientem , armata multitudine 
obfedit . Unde Romanorum equitum indignatione** 
de)e£ius eft y plurimci ante Capitolium aede fafld. 
A. Numium deinde competitorem Juum Satuminus^ 
& Glaucia , fraude C Afarii Cof. occidere . Subfe* 
quenti armo Marius VI. Cof , & Glaucia Prator, 
& Satuminus Trib. pl. confpiraverunt Metellum 
Numidicum in exilium quacunque vi agere . Dic^> 
ditta , fuppofitis eifdem )udicibus per fcelus innocens 
MeteUus damnatus , in exilium cum totius urbis 
dolore difce ffit . Idem Satuminus Memmium virum 
acrem, & integrum, fieri Cof timens 9 orta fubito 
feditione fugientem per P. Mctium fatellitem infor- 
mi (Hpite comminutum interfecit. Fremente pro tan- 
tis Reip. malis Senatu 9 populoque Ro. Marius Cofi 
accommodato ad tempus ingenio y confenfui bonorum 
fefe immifcuit , commotamque plebem teni oratione 
fedavit . Saturninus infamibus aufibus concionem 
domi fua babuit , ibique ab aliis rex, ab aliislm^ 
pcrator eft appellatus . Marius maniptdatim phbc^ 
confcripta alium Cof cum prafidiis in colle difpo- 
fuit % ipfe portas communivit, in foro prplium com- 
miffum . Saturninus a Marianis foropulfus , iru 
Capitolium confiigit . Marius fiftulas 9 quibus eo 
aqua deducebatur f incidit . Bellum deinde in atrio 
Capitolii borrcndum fatts attum eft . Multi circcu 
Saufe)um 9 & Saturninum cafi. Saturninus palam 
clamitans Marium effe auftorem omnium molith- 
num fuarum conteftatus efl . Cum autem ipfc Sa- 
turninus 9 (jr Saufe)us 9 Labienus 9 cogente Ma- 
rio in Curiam eonfugiffint , per equites Romanes 
effraftis foribus occifi funt . C. Glaucia extraftus 
de domo Qaudii trucidatus eft . Furius Tribunus 
pl. bona omnium publicanda decrevit. Cn. Dolobella 
Saturnini frater per forum olitorium fugiens cum 
L. Geganio interfe£lus eft . Itaque auftoribus tan- 
ta feditionis occifis , quies populo fuit< Tunc Cato 9 
atquePompe)us rogationem de reditu Metelli Numi- 
dici totius Urbis gaudio promtdgarunt , qua nc-. 
perficerctur , Marii Cof. , & Furii Tribuni pt. fa- 
(tionibus interceffum eft . Rutilius vir integerrimus 
adco fidci, atque innocentia conftantia ufus y ut die 
fibi ab accufatoribus difta , ufque ad cognitionem 9 
r\c<jue capillum 9 barbanrve demiferit 9 neque fordida 

ve fte 9 

vifixit, Ita trc. 
(11) A. brevius, h Mli firtis fitst . 

(11) A. hinc lcgit. $ex. Jtdio Cafare> & Lucio MarcioPbi- 
lippo Cofs. DCLlJf. anno ab Urb.condtta &c. 
. Haec abfunt in H. ufaue ad vcrba , Avmo ab U. C 649* 
Sex. Julio, a quo loco convenit H. cum Entropio, 
nifi quod, ubi legit Eutropius , Quhtto dmam anm . 
H. lcgit, quimodecimo atmo finem «rcvptf * 



/ 



Digitized by 



L I 



ufie, bumtlive babltu fuffragatores cmctliarity mi- 
micos permulferit , \udices tentaverit , orationem 
quoque a pratore conceffam , tnbilo fuhmfftore ani- 
mo habuerit : quum evidenti oppugnaretur calum- 
ma , & opinione bonorurn omnium \ure abfolvendus 
putaretur f perjurio \udicum condemnatus eji. Qui 
Smyrnam commigrans, literarum ftudiis contentus 
cmfenuit. 

Axmo ab Urbe condita DCXLIX. Sex. Julio 
Ca&fare, & L. Martio Philippo Cofs.,dim pro- 
pealiaomnia bella ceflarent, (ij) inteftinis cau- 
fis fociale bcllum totam comnuyuit Italiam . Qjui 
dim annis numerofis jam populo Romano obe- 
dirent, tum libertatem fibi aequam aflercre cae- 
perunt, perniciofum admodum hoc bellum fuit. 
Rutilius Cof. in eo occifus eft , & Cepio nobi- 
lisiuvenis, ac Portius Cato alius Cof. (14) 
Interea Livius Trib. pl. Latinos omnes fpe liber- 
tatis illefios , quum placitum explere non poffet , 
in arma excitavit . Ed acceffity ut moeftam ( 15 ) 
uriem prodigia dira terrerent. Nam fub ortu fo- 
lisgloous igneus k regione Septentrionis cum 
raaximo fragore coeli emicuit . Apud Aretinos , 
cwnpanes in convivio frangereritur , cruor e me- 
dHs panibus, quafi e vulneribus corporum flu- 
xit. Praterea per feptem continuos dies grando 
lapidum , immixtis etiam teftarum fragmentis 
terram latiflime verberavit . In Samnitibus va- 
fti ffimo terr» hiatu flamma prorupit, & ufquc^ 
incoelum extendi vifa eft. (id) Complures pr<e- 
terea in itinere videre Romani globum coloris aurei 
de cceto ad terram devolvi , majoremyue fattum, 
rurfus a tcrra oriente jble in fublime ferri , ac ma- 
gmtudine fua ipfum folem obteodffe . Drufus tan- 
tis malis anxius dorm fu#> incerto quidem au£lore 
ntterfetius eft. Igitur Picentes , Veftini , Marfi, 
PeUgni^ marfucini^ Samnites, Lucaniy citm ad- 
buc occultam defeflionem meditarentur , C. Ser- 
vium Pratorem legatum ad fe miffum apud Afcu- 
lum occiderunt , ftatimque claufa civitate omne% 
Bomanos cives in difta cade \ugularunt . Cmtinud 
atroctffsmam perniciem infandiffima pracejfere pro- 
digia . Namque omnium generum animalia, qu? 
manus bominum blande perpeti^ atque inter homi- 
nes viverc folita erant, reli6Hs ftabulis, pafcuif- 
que, cum balatu , hinnitu , mugituque mifera- 
bili ad fylvas , moritefque fugerunt. Canes quo- 
que , quorum natura eft extra homines efle non 
polTe, kchrymofis ululatibus vagi luporum ritu 
oberrarunt . Nec mora , poft hxc tam gravia_. 
prodigia, civilia bella fequuta funt . Ea tempe- 
flate apud JuAbos primus Ariftobulus Rex, (17) 
& Pontifex paritcr diadematis fumpfit infigne. 
(18) Igitur Cn. Pompejus Prator cum Picentibus 
uJfuSenatus bellumgeffttj & vitfus eft . Poftqua 
JibiSammtes Papium Mutilium ducem prafecerant. 
Marfiautem Agamemmnem arcbipiratam prfoptavc~ 
rmflidiusCafarSamnitiumpugnavitius cafofu- 
ptexereitu. RutiliusCof Mariumpropinquum fuum 
kgatum Jibi elegit , quem affidue fubmonentem moram 
bello uttlem fore , paulifper in caftris exerceri mili- 
tem mrtere tyronem , dolo id agere ratus contem- 
ffajefeque in tnpdias Marforum cum univerfo ag- 
mme exercitus Jui incautus in]ecit , ubi ipfe Cof. 
cccifus eli , multi nobiles interfe6ii , & oao 
Tom. L 



B E 

A 



(ij) A, & Eutrop. cetfarent , m Italia gr<rdjfimum bellum 
Picaites > Marji , Pelignique mcrjertmt . Qui rim &c. 

(14) A. poft Cotifxd. Duces autem adversps Rom. ex Piceitti- 
hiSf & Manfis fuerunt Titus Vehttus^ ffieritts 9 4jia- 
msyTitus LeffmiMy Alvus Lutntius . A* Rrnnanis 
tmra ecs benk fntgnatum ejl . A f Cajo Mario , quifex 
Cof. fuerat , & a Gneo Pomfejo , maxbtie tamen a 
Luao Cornelio Silla> qui inter alia egregia>ita Luen- 
thm bofiium duccm cum magnis cofits fudit* ut ex 
fuis unum amitteret . Quairiermio cum gravi tamen 
Hlamitate boc bellum trafhtm eft ; qutntodecimo atm 



B 



D 



33 

millia militum Romanorutn c/efa funt . Arma^ » 
& corpora mterfeCtorum , in conffeftu Marii Le- 
gati Telonus fluvius pertulit , atque in teftimo- 
nium cladis evexit. Afarius ,raptis contmuo copiis , 
viftores infperatus opfreffit , oilo millia & ipfe-* 
Afarforum interfecit. Cepio autem a FifHnis , & 
Marfis dedudus in inftdias , ciim exercitu truci- 
datus eft. L. vero jftdius Gefar y poft<juam''apud 
Eferniam vittus aufvgerat , contra&is undiquc^ 
copiis, adversum Samnitas, &Lucanos dimicans, 
multa millia hoflium interfecit. Cumque ab exer- 
citu Imperator effet appellatus, Romamque nuncios 
de viftoria mififftt , Senatus Saga , boc eft , ve- 
ftemmoeroris j quam exorto fociali bello fumpferat> 
bac fpe arridente depofuit , atque antiquum toga 
decorem recuperavit . Afarius deinde VI. mtllia^ 
Marforum occidit , feptem millia armis exuit . 
Idem Marius Syram mulierem in cafbris hahebat 
facricolam , ex cuyus authoritate afferebat fe om- 
nia aggredi . Interea L. Cornelius Sylla Prator 
cum viginti quatuor cohortibus Eferniam rmffus , 
ubi qrftifjima obfidume Romani cives y mUitefquc^ 
premebantur , maximo bello , & plurima cade bo- 
ftiumy urbem f fociofque fervavit. Cn.Pompe)us Pi- 
centes gravi prajlio fudit 9 qud vittmd Senatus la- 
ticlavia, & cartera dignitatisinfignia recepit, citrn 
togas tantummodo viftoridCtfaris primo nfpiran- 
te fumpfiffet . Portius Cato Prator Hetrufcos , Plo- 
tius legatus Umbros , plurimo fanguine impenfo , 
& diffidllimo labore vicerunt . Sylla fraliatus 
fimulacrum Apollinis Delphis ahlaivm fupplicitcr 
orabat in confpeBu militum , ttt promifja prafta* 
rety & videbatur fretus inire bcllum . Igitur Cn. 
Pompe)o , L. Portio Catone Cofs. Pompe]us diu 
obfedit Afculum dvitatem , nec tamen exfttgna- 
vijfet j nifipopulum in campum prorumpentem gra- 
vi/Jima oppreffione viciffct . Decem & otto millia^ 
Marforum in ea pugna cum Franco duce fuo crfa 
funt , capta tria millia . Quatuor autem milluL* 
Italici viri ex ea cade profugi jugum montis,coa£lo 
in unum agmine^forte conjccndtrant : ubi exani- 
mati , opprejfique nvvibus miftrabili morte rigue- 
runt. Namq\ ut attoniti timore boftium ftetcrant, 
alii flipftibus , vel faxis reclines , alii armis fnis 
innitentes , patentibus cunfli oculis , dentibufquc 
nudatisj viventium in modum vifebantur. N:c ul- 
lum erat procul intuentibus mortis indicium , nifi 
diuturna immobilitas , quam nullo modo humana 
vita vegetatio diu perpeti.poteft , Eodcm die Pi- 
centes congrejji , & vitii funt , quorum dux jfu- 
dacilius convocatis ducibus fuis , pcft magnipcas 
epulas , largaque pocula cunfios ad excmplum fui 
provocans , haufto veneno abfumptus eft , ctmttis 
faftum e)us laudantibus , fcd nemine fubfequcnte . 
Armo ab Urbe condita DCLXL cum ad obfiden~ 
dos Pompe)bs Romanus exercitus iffet , & Poftu- 
mius Albinusvvr confularis 9 tunc L. Syllalegatus 
intolerabili fuperbia omnium in fe militum odia fu- 
fcitaffet , lapidibus occifus efl • Sylla Cof. cruUem 
cruarem mnnifi boftilijanguine expiari poffe tefia 
nfcit 



tus eft . Cu)us rei confcientid motus exercitus , ita 
pugnam adorfus eft, ut fibi unufquifque pereundum 
videret , nifi vidffct . Decem & 06I0 millia Samni~ 
tum in Ulo pralio cafa funt. jfuvcntium quoquc^ 
Italicum ducem , & magnum ipfius populum perfe- 

E cutus 



finem accepit fer Lucium Ccrrtelium Siliant Cof. ci m 
avtea in eodetn bello tpfb muita jbremve % fed Pr<etor 
geflfjlt, Ipfo iu tempore dirafrodtgia vtfa furt .Nam 
ful&c. 

H- Ipfo m umpore dira prodigia vifa ftint . A'<n» fub 
ortuSolis&c. 

(16) A. & H. poft vifa efly omifs. c»t. habent , Tuncetiam 

omrtium generum aitim. &c. 

(17) A. Rexpariter & Pont. diadem. &c. 

iZ) A.& H.poft «2/;^,continuant, Aim U.C. DCL3CIL 
prirmm Rdma . 



■ 



Digitized by 



34 



HISTORIjE MISCELLiE 



cutus occtdit . Portius Cato Cof coptas Marianas 
habens , cum aliquanta firenue gefjijfet , glortatus 
eft non ma)ora C. Mirium fecijje : & ob boc^ cum 
ad lacum Fueinum contra Marfos bellum gereret , 
a filio C. Marii in tumultu belli^ quafi ab incerto 
auttore projhatus eft . C Gabinius legatus in ex- 
pugnatione hodilmn cajhvrum interfettus efi . Ma- 
rucini , Vefiiritque Sulpitio legato Pompe)i perfe- 
quente vaflati funt . Popedius , & Obfidius Italici 
imperatores ab eodem Sulpitio apud fiumen Thea- 
num borribili pralio oppreji, & occifi funt. Pom- 
peyis Afculum ingrejfus prafcttos , centuriones , 
cunftofque principes eorum virgis cecidit , fecurique 
percujit : feruos , pradamque omnem fub baficu* 
vendidit : reliquos liberos quidem, fed nudos , & 
egentes abire pr<ecepit : & cum de hac prada opi- 
tulationem aliquam in ufum fiipendii publici Sena- 
tus fore fperaret , nthil tamenPompe)us ex ea egen- 
ti arario contulit . Namque eodem tcmpore* cum- 
penitiis exhauflum ejfet araritm , & ad flipendium 
frumcnti deejfet expenfa, loca publica^qu t in cir- 
cuitu Capitolii Pontificibus % Auguribus, Decemviris, 
& Flaminibus in poffejjionemtradita erant y cogente 
inopia vendita funt , & fufficiens pecunia? moius , 
qui ad tcmpus inopia fuhfidio ejfet , acceptus cfl . 
Et quidem tunc in finum ipfius civitatis everfarum 
cmnium urbium , nudatarumque terrarum abrafa 
undiqtte opes congerebantur , quum ipfa Roma tur- 
pi adiginte inopia pracipuas fuas partes autliona- 
batur . Quam ob rem tonfideret tunc tempora fua 9 
cuum quafi inexplebilis venter cuntta confwnens , 
GT femper efuriens , cunftis urbibus , quas miferas 
faciebat, ipfa miferior 9 nihil relinquens , nihil ha- 
bebat , & ftifnulo domeflica famis ad continuatio- 
nem bellica inquietudinis trudebatur . Iifdem tem- 
foribus Rex Sothimus cum magnis Thracum auxi- 
liisGraciam ingrejfus, cunttos fines Maccdonia de- 
populattts efl 9 tandemque a C. Sentio prcetore fupe- 
ratus redire in regnum fuum coaflus efl . 

Annoab Urbe condita DCLXII. nondum fini- 
to fociali bdlo , quod per quinque armos geflwn efl, 
Romas primum civile bellum commotum eifc . 
£19) Eodem anno etiam Mithridaticum . Cau- 
4am bello civili C. Marius fexto Confulatu (20) 
dcdit. Nam auum Sylla Cof. contra Mithnda- 
tem gefturus bellum , qui Aham , & Achajam^ 
occupavcrat , mitteretur: ifque cum excrcitunu 
in Campania paulifper teneret , ut belli lbcia- 
lis , de quo diximus , quod intra Italiam ge- 
ftum fuerat, reliqui^e toilerentur, Marius affe- 
cftavit feptimum confulatum , & ut ipfe ad bel- 
lum Mithridaticum mitteretur. Qtto Sylla (21) 
cognito impatiens revera , & pertinax , intempe- 
rataquc ird percitus , cum quatuor legionibus , pri- 
tnum ante Urbem confedit , ibi Gratidium Marii 
legatum quafi primam viflimam belli civilis occi- 
dit , Mox Urbem cum exercitu hrupit , fafces ad 
tnflammandam Urbem popofcit , omnibus metu ab- 
ditis per facram viam citato agminc in forum ve- 
nit , Marius cum permovere nobilitatem , inflam- 
tnare plebem , equejbrem denique ordinem perarmare 
fruflra attcntajfet , pojbrano fervis fpe libertatis , 



B 



D 



(19) A. poit commotum eft > addit , Exoitum vft codtm&c. 
(io)- A. Sexws Cof 

(zi) A. poft mitnretitr. Quare Silla cmm)iotus % cum exir- 
citu ad Uriwm vtntt, illic coutratMartum^ & SuJfti- 
cwrn di nicaxnt. Primus in Urbt armatus mgrcjjiis tjl ; 
SuJpicium mUvftcit , Marium fugavit , atquv ordbiatts 
Cofs. m juturum amium Gmjo Ociavio , & CorntJio 
Chnia ad Ajiam f.rofeftus cft . 
HersfcMeiilis ab hocloco non cum Miicella, fcdcum 
Eumjpio ad vcrbum convcnit uiquc ad illa vcrba, 
eontra Marium jumorw » ubi H. lcgir, cuutra Ma- 
tium jttmorem dimiravit , & X V*m. vjus occijis . CCCC. 
dc Jiits ferdtdit , & cattra , ulquc a^i fincm Hcrsfcld. 
cft copiohor Eutropio j lcd contraciior tamcji,quam 
Miicelia. 



&pr*da ad arma folicitatis f nequaqwm pugna- 
re aufus, tamen in Capitolium amejjit. Sed chrl, 
in eum Syllana cobortes irnriffent> magna fuorwn 
eade diffugit . Ibi tunc Sulpitius Marii colkgcL- 
fervo fua prodente proftratus efl . Servum wro 
ipfum, quod boflem indicaveratj tnanumtttt % auod 
dominum vero prodiderat , faxo Tarpqo dejicitofs. 
decreverunt . Marius fugiens , quum perfequentrum 
infanid eircwnfeptus effet^ in Afmturnenfium palu- 
dibus Jefe abdidit . E quibus infeliciter luto obR- 
tus> ignominipseqtie extrattus , turpi autem fpctta- 
culo Minturnas deduflus, retrufufque in carcerem^ 
percujforem ad fe mijfum folo vultu exterruit. De- 
inde iapfus e vinculis in Africam transfugit +fo~ 
hcitatoque ex Utica filio f ubi in cuflodia obferva- 
batury continud Romam regrcjfus , Comelio Gnna 
Cof focietate fcelerum con]un£lus eft. Igitur Sylla 
ad Anam profe&us eft . Mithridates, qui Ponti 
rex erat, atque Armeniam minorem, 8ctotum 
Ponticum mare iii circuitu cum (22) Bofpho- 
ro tencbat, primo Nicomedem amicum popu- 
li Romani Bithynia voluit expellere , Senatui- 
que mandavit , & populo Romano , bellum fe 
ei propter injurias, quas pafTus fuerat , illatu- 
rum • A Senatu refponfum Mithridati eft : fi 
id faccret , quod bellum a Romauis , & ipfe 
pareretur . Quare iratus Cappadociam ftatinu 
occupavit , & ex ea Ariobarzanem regem , & 
amicum populi Romani fugavit . Mox etianu 
Bithyniam invafit, ck Paphlagoniam, pulfis ex 
ea regibus amicis populi Romani Pylemene— , 
& Nicomede . Inde in Ephefum contendit, & 
per omnem Afiam literas mifit , ut ubicunque 
mvcnti eflent cives Romani , uno die occideren- 
tur . Quod & fattum efl . Nam oftoginta millia^ 
civium Romanorum per omne regnum morantiunu 
fub una die interftta funt . Qtiis moeror plwrma- 
rum provinciarum , quis gemitus occidcndorum pa- 
riter, atque occidentium fuerat* quum finguli qui- 
que, aut prodere innocentes bofpites * & amicos, 
aut ipfi periclitari pcena bofpitum cogerentur} In- 
tcrea etiam Metbone (ij) civitas Achajae ab 
Ariftone Athenienfe Mithridati tradita ell. Mi- 
ferat enim jam ad Achajam Mithndates Arche- 
laum ducem fuum cum centum, (*r triginta mil- 
libus (24) equitum , ac peditum , per quenu 
etiam Athcna* & reliqua Graecia occupata eft. 
Sylla, cuipofl confidatum y Mitbridaticum beUum 
obveneraty Archelaum apud Pir?um (t$) Ath- 
nienfium portum feptcmplici muro communitum-. 
diu obfedit, ipfam Athenicnfium urbcm vi cepit. 
(2(5) Poftea \uflo praiio cwritArcbclao confiixit. 
Centum decem millia de exercitu Arcbelai interfe- 
tta , vix decem millia fuperfuiffe referuntur. £*s 
Sylla excrcitu , res mira , tredecim tantum bomi- 
ncs mtcrficiuntur. Comperta clade Mitbridates le- 
lliffima fcptuaginta millia militum Archelao ht* 
fubfidium mifit ex Afia. Secundo pr<rlio quinqus» 
ginta millia ex bis mtcrfeUa funt * ibique Dtoge- 
ncs Arcbclai filius trucidatus efl . Tertio bello om- 
ncs copia, quas Arcbclaus habcbat> extinft* funt. 
Nam viginti millia militum e)us in paludem pul- 



(tz) A. in . 
(xj) A. Matone. 
(14) A. CXX. m. 

(2.5) A. Pmtum , t?on longe ab Atbcnis oiftdity & iffa ct- 

pit . Pofiea &c. 

(3.6) A. cepit . Pojha comnuflb prxlio cont)-a Archelaxan , ita 

tum vicit , ut ex CXX.m. vtx X. Arcbelao fiptrsfi 
ftnt. Ex Stllae exercitu XIV. tantian bommts intvr- 
ficirajticr . Hac puqna Mitridates cogmta LXX.m. ele- 
Bifrma ex Ajia Arcbelao vvjit . Contra auem Silla 
iterum comvujit . Prmw pralio XV.m. tojtium inter- 
fetla funt , & fiiius Arcbelai Diogenes; Secundo om- 
nes Mttrtdatis copia extmft* funt , Arcbelaus tpfe nu- 
dus m paiudtbus latutt . idac rt audka Mttrtdates 
jujfit &c 



Digitized by 



L I B E 

fayftiUM Sylfa jtdem implorarent , infatiabUi vi- 
fioris m interfe&a funt : totidemque alia in flu- 
men coa&a , ac necata : rdiqui miferorum paffim 
trucidatifunt. Porro autem Mitbridates in Afia 
nobtiijfirtarum urbium principes occidere , bonaque 
corum publicare animo intenderat . Cumque )anu 
mille fexcentos ita interfecijfet , Ephefii exemplum 
verentes 9 eoctlujb prafidio qus> portam ob]ecerunt. 
Simliter Smyrnai 9 Sardiii Cobpbonii 9 Tralliani- 
mufecerunt. Perturbatus Mithridates, juflk cum 
Sylla de pace agi . Interim eo tempore SylhL- 
ettam Dardanos, Scordifcos, Dalmatas, & Moe- 
fos, partim vicit, partim in fidem recepit. Sed 
ciim legati a rege Mithridate , qui pacem pete- 
bant, veniflent, non aliter fe daturum Sylla efle 
refpondit, nifi rex , reli&is his , cjuas occupa- g 
verat , civitatibus , ad regnum fuum rediiuet . 
Poftea tamen ad colloquium ambo venerunt : 
pax inter eos ordinata eft, ut Sylla ad bellunu 
civile feftinans a tergo periculum non haberet . 
{%7)IptuT Afarius , & Cinna, dum Sylla decer- 
tans in Afia Mttbridatem vicit 9 ad profligandam 
miverfam Kemp. exercitum fibi in quatuor partes 
diviferunt . Tres fiquidem legiones Atario data : 
parti copiarum Cn. Carbo prapofitus efi : parton^ 
Smorm accepity ille fcilicet Sertorius )am hic ci- 
tiilis belli incentor , & particeps, qui etiam, hoc 
finHoydliud pofl in Htfpania bellum excitavit, 
quod per multos annos maximis Romanorum cla- 
dibus traxit . Catera verd exercitus portio Cinnam 
fequuta eft. Porro autem Cn. P6mpe)us 9 qui a Se- 
natu cum exercitu accerfitus erat , ut Reip. opitu- 
laretuTj & diu fefe novarum rerum aucupation^ 
fufpenderat, contemptus a Mario , vel Cima , ad 
Cn. Oflaviwn dterum Cofi fife contulit , & mox 
tm Stxtmo conflixit . Infefccem pugnam inttr- 
mtm nottis diremit . . Sexcenti ex utraque partc- 
mBtes trucidati funt . Pofkra die cum permixtcu- 
corport adfepulturam difcernerentur , miles Pom- 
pqanus fratris fui , quem ipfe mterfecerat , corpus 
dm fpoliat , ccgnovit . DiSHs in deos conviciis 
cvrpus rapuit, & fub Pompejanis caflris rogo indi- 
dit % illico peftus gladio tfanfverberans , fimulquc^ 
lachrymas , & fangtunem fundehs , fuper frater- 
mm fefe cadaver igni adjecit . Igitur Marius Co- 
loniam Hoftienfem vi ingreffus omnia ibi genercu, 
BtittHSy avaritia, & crudelitatis exercuit. Pom- 
pe)us fubnine afflatus interiit : exercitus verd e)ut 
fejlilentia correptus , pene totus abfumptus efl. 
Namundecim millia virorum de caftris Pompeji 
mrtua, fex millia autem de parte Oiiavii deflde- 
vata ftmt. Marius Anthtm , & Aritiam civita- 
tethofliliter irrupit 9 cun&ofque in bis prater pro- 
ditqres mterfecit , bona fuis diripienda permifit . 
fojl Cirma Cofi cum legionibus* & Marius cwvl* 
fugftivis Urbem ingreffi> nobiliflimos quofqut^ 
if.fmmos e Senatu ( t% ) viros confulares in- 
fenecerunt, multos profcripferunt , ipfius Sylte 
domo everfa, filios, & uxorem ad fugam com- 
pulerunt. (*9> Igitur Marius cum interfetto- 
Tom. I. 



(*7) A. baberet. Nam dum Silia in Acba]a , atque Afia Mi- 
tridatem vich, Marius, qui fugatus erat f & Corne- 
lius Cmna unus exCofs. bellum m ltalia reparaverunt, 
& mgreffi urlem Rmnam , wbilifs. &c. 

M) A. & viros Cofs. 

(*9) A. wmpulerunt . Unwerfus reliquus Senatus ex Urbe 
fngiem ad Sillam m Gracidm venit , orans ut patria 
fiwsmret. llle &c. 

(50) A. Tum VLm. ejus occtdit , fix ceph , XXIV. fuos 
amifit. Inde &c. 

00 A. accepifsent . Silla contra Marium jumorem dimica- 
wt> &XVm. ejusoccifis. CCCC. de fttis perdidh. 
Sdla deinde cum Campania Duce , & reliquis copHs 
adportain Collmamfigna contulit, LXXXm. bomi- 
ntmt ocudit . Mox etiam Urlem ingrefsus 9 111-m. bo- 
inmum comra fidem datam mermes peremit i Chmque 
i»azna>crudelitate advcrsu fontes » infontefquc fitvi- 



D 



R V. ' 35 

rum civium capita illata conviviis 9 oblata Capito- 
liisy collata roftris ad fpefiaculum , omatumquc^ 
congerercty maxime caput M. Antonii eximn ora- 
toris abfciffum , cum inde fanies manaret , in ipfo 
convivio manu pertraftavit , infultans infuper, il- 
ludenfque conviciis , complexujque P. Anniunu , 
qui caput Ulud sruentus attulerat . Ac idem cum ' 
feptimo confulatum cum Cinna tertio Cof perva- ; 
fijfet) in exordio Confularis imperti fra tandtmJ 
morte prareptus eft. Quis non )ure miretur feptem 
e)us confulatus, <jr duos triumphos} Quis non in 
eum merito flupeat ampliffhnum teftimonium Sci- 
pionis ? Namque Scipio interrqgatus tn cosna : Si 
quid de ipfo Scipione fatalittr aftum fuiffet 9 quem 
magnum Imperatoretn Refp. babitura ejjet , cuvru 
circumtulijfet oculos y vel bic, inquit. Ad Marlum 
enim tota animofitate reff exerat. Interea Cinna bo- 
norum neces , malorum cade fupplevit . Nam quum 
introdutta primarium fugitivorum manus infatia- 
bilis pra?dandi effet , nuilamque partcm auftoribus 
prada Conftdibus minijharet> in forum quafi fii- 
pehdiicaufa folicitata y militibufq; circumdata iner- 
mis extinfta eft. Cafa funt in illa die in foro Urbis 
otio millia fugitivorum^ tdemq ; Cirma quarto Cof. ab * 
exercitu fuo interfe&us eft . Igitur refidui Senato- 
rum y qui potentiam Cimue , farwitiam Marii , tnfa- 
ruam Fimbri&y Sertorii audaciam fuga evaferant 9 * 
tranfvefti in Graciam coegerunt precibus Syllam , 
ut periclitanti , imd )am pene perdita patria? opem 
ferret . Ille in Italiam trajecit, bellum civik^ 
gefturus adversbs Norbanum , & Scipionenu 
Cofs. Mox ut Campanun^ littus attigit , primo 
praelio contra Norbanum dimicavit , non longe 
a Capua. Tunc feptem millia (30) Romanorum 
Romani interfecerunt , fex eorundem ab hifdem ca* 
pti funt . Centum viginti quatuor fuorum amifit . 
Inde etiam ad Scipionem fe convertit , & ante 
praelium totum ejus exercitum fine fanguine in 
deditionem accepit • Sed quum Romse mutati 
eflent Cofs., & Marius Mariifilius , ac Papyrius 
Carbo confuktum accepiffent , ( 31) Sylla dn- 
ces plura pralia aduersus Mariands partes infelicif- 
fima felicitate gejferunt ♦ Nam & Q. Metellus 
Carrinatis copias cecidit , & caftra pcrvafit , & 
Cn. Pompejus Carbonis eqmtatum graviter trucida- 
vit . Damafippus Prator,incentore Mario Cof Q. 
Scavolam, C. Carbonem , L. Domitium, P. An- 
tiftitm in curiam quafi ad confulendum vocatot 
cmdelifihne occidit. Corpcra interfettorum per car- 
nifices unco traila, atque in Tybcrim mifla funt. 
Sytla deinde contra Marium juniorem dimicavit . 
In quo pralio de exercitu Marii cafa funt viginti 
qumque millia, ficut Claudius fcribit: & expar- 
te Sylla quadringenti perierunt . Pompe)us Carho- 
nem etiam caflris exuit , fugientemque infecutus , 
nunc cadendo, nunc ad dedttionem cogendo , pluri- 
md exercitus e)usparte privavit . Metellus Norba- 
m agmen oppreffit , ubi novem millia Mariana 
partis occifa funt . Lucullus cum a Ouintio obfi- 
deretur ^erupit^ repentmd pugnA ofcfejforcm de- 

E % levit > < 



rent. Q. Catultis palam Silla dixit: cum quibustan- 
dem vtfluri fumus , fi m bello armatos , in pace iner- 
mes occidimtts? Silla dehmc Matco Maritim de catrili 
cafa extraHnm vincire \njft , dufhimrjue trans lybe- 
rtm 9 effbfsts oculisy membris mhmtatim txfftis , vei 
fraHis tructdare . Marium Marii jilium Prcnfle per* 
fecutus obfedit j & ad mortem compuiit . Rurfus ptt- 
gnam gravifsimam babait contra Lamponium 9 Ce~ 
crinatem auces partts Mariame ad fortam Collinam 
hXX.m. boHium in eo pnzlio contra Sillam fuifse di^ 
cuntur j XILm. fe Silla dcdiderurrt , cthri mfatiabiii 
ira vifhris confumpti fnnt . Ga)us qtioque Carbo Cof. 
alter abArimino rn Siciliam fugit* & iln perGnevm 
Pompejum interfeclus eft . Quem adokfcentem Silia , 
atque anmt unum , & vigintt natum , cognita e\us 
duflria, tantis exercitibus prtfecti eum , W &c, 



Digitized by 



tfi 



HISTORIiE MISCELLl 



levit exercitum . Namplufquam decem mtllia ibi 
ttmc cafa referuntur . Fabtus vero Arianus 9 cvi jm- 
perium pro pratore erat , tegnum Africa manu fer- 
vorum affe&ans , a domints eorum apud Uticam^ 
con)e£iis farmentis cwn omni ftmilia vivus mcenfus 
e(?. Sylla deinde cum Lamponw Sammtum duce , 
(S 1 Carrinatis reliquis cotiii ante ipfam Urbenu , 
portamque Collinam ad horam diei nonam figwu. 
contulit 9 gravijffimoque pralio tandem vicit*. Ofto- 
ginta rnillia bommrnn ibifufa dicuntur 9 duodecim 
mUlia fefe dedidere 9 reliquam multitudmem in fu- 
gam verfam infatiabilis vUtorum ctvtum tra con~ 
jumpfit « Sylla mox 9 ut Urbem vidor intravit 9 tria 
millia bonmtum 9 quifeper legatos dediderant , con^ 
tra fas 9 & fidem datam inermes 9 fecurofque iuter- 
fecit. Plurimi tunc quoque, ut non dkam tnnoctn- 
tes , fed etiam ipfius Syllam partis occifi funt , 
quos fuifje plufquam novem mUlia ferunt . Ita li* 
bera per Urbem cades 9 percuffbribus paffim +agan~ 
tibus , Q, Catulus palkm Sylte dixit : Cunu 
quibus tandem vitturi fumus + fi in bello ar~ 
inatos , in pace inermes oocidimus i Tunc L. 
Sylla, auftore Furfidio primspilari ,pri*tus infamtm 
illam tabulam profcriptionis induxit. Prima fiqm- 
dem profcriptio o&ogmta baminumfuit , iu quebus 
quatuor Confulares trant 9 Carbo , Marms , Afcr- 
banuSf & Scipio , & inttreos Sertorius tunp ma~ 
ximi pertimefcendus . hem aHa cum quingentts bo- 
mimbus propofita efi. Quam ctqn Loliut, quippc^ 
fecurus 9 nibilque fibi confcius 9 legeret , ubi fuuuL* 
repenti namen offbuHt , dum fe trepidus adaperto 
capiteforo fubtrabit , tnterfeOus tft « Sed ne infis 
quidem tabulis fides 9 ac fims maforum videbantur» 
Namque alios, quos prxJfcrtpferant , jugutabant , 
alios autem poftquam ]ugulaverant, pnfcribebant : 
nec ipfius mortis trat via fimplex , aut una condi- 
Uo 9 ut in nece cinnum faltm )us baffkm fcrvart- 
tur 9 qm nsbUavtfks prater vitam cxsgmst* Mar^ 
cmm Marium fiauidem de caprili caja sxtra&um 
vtncitt Sylla juffit , duOumque tram Tyberim ad 
Lutaciorum fepulcbrum 9 efibjfisoculis* membrifquo 
tninutatim confraftis tructdari » PoftbuncP. Le- 
torius Senator f & Venuleyus Triumvir occifi fimt. 
M. Marii caput Pramfte tmfium » Qua vtfo C 
Marius ultima defperatione correptus , ubi d Lu- 
cretio obfidebatur 9 ne m mastus inimicorum mcidt- 
ret 9 cum Telefino mutua snorte concurrit» Citmquo 
violentius ipfe in concurrtmem numus adigit 9 ctr- 
ca fuum vulnus manut percutitntis bebetavit . Ita 
eo interfith ipfi leviter vutmratus cervicem ftrvo 
fuo prttbuit. Carrinatem Pratortm SyUa)ugulavit. 
btde Pranefie profcths amnes Mariana militis 
principesj boc eft legatos 9 Quaftores 9 PrsfeOos , 
& Tribtmos \uffit occidi. Rserfus pugnam gramffU 
mam babuit contra Lampomum 9 & Carrtnatenu* 



(ja) A.poft rv&prt. Trartsgrefsus indead Afrkam Darmchtm 
Mariam partis dttcem, & Jtrdam regetn Mawrka^ 
f*«, qui Domkic auxiltumjirehat f occidtt . 

())) A* P°ft triwnpbav* . Htmcfmern babuertmt duo &e. 

(14) A. Itaiicum* quod & Sociale ditTum efi 9 & ctuile 9 qua 
amh trafta funt per amm X* 



B 



duces partis Mariana adportam coUinam . Septitfu 
ginta millia hoftium in eo prslio contra SyU 
ikm ftetifTe dkuntur. Duodecim miUia fe SyU 
U dediderunt ; cmeri ia acie, in caftcis , uu 
fuga, infetiabili ira vi£k>ris confumpti funt • 
Cn. Pompejus Carbonem atterum Qmfulem fwpen* 
tem ab Arbtnma 9 & ad Coffwam mfutam ptgera 
commtem cepit 9 m Siciliam vetmemm+campiu* 
refifuecum eo ficiastjus accsdto: SyUa c^gnitdPom^ 
peji adotefcentis mAufixia , amtos viginti unum 
nati 9 tautis exercitibut prttfecit etmt 9 ut frciiKfan 
k Sylla haberetur . Occifo erga Caxbene 5icU 
liam Pompejua recepit , ( ja ) & m AfncawL* 
trmfgreffus 9 emtptiam fi*£t* citca Usicam, dectm 
& o£h miUia b mm mm merfem* Qeta beUa Do. 



mitifts dtm MarLwstts » dum mterptsmamaptjguat^ 
occifus efi * Idemoue Pomptjus Hiariam Numidia 
regem perfectOus fugientem £ Bogudt Boecbi Mm* 
rorumregisfiHo ftoliari ontnibus copUsfecit. Quem 
contmui BuUam tevertum* traditafibioppido^ mttv^ 
fecit* Poft baec Sylla dc Mithridate ingewi gta 
ha triumphavit . Cn. ctiam Pompejus, qu6d 
nulli Romanorum tributum erat , quanum 68 
Tigefiomm annum agent de Africa *riumpha~ 
vit. ()j) SyllaDi&atar creatus e& 9 utdmsmatiomt % 
& crudtlitatisltbidoy bonefli 9 & pntcipm nommie 
reverentia 9 armaretur 9 & vetaretur » vi/us efl 
tandem prtveOus . Ortatis itaque P. Seovm , 9 
AppioOaudiaCofs.boc fine condufa ftmtivtobeU 
la funefttffima, (74) fociale haticum , &cw 
vile Syllamtm . tbec per aanos deeem tra&L* 
fonr. Confumpferunt autem ultra ceatum ouuh 

J[uaginta millia Romanorum > ( ?5 ) viros Co»* 
uhures triginta tres, ( 36) Prworios feptem % 
ASdilitios fexaginta, Senatores (37) duceotoi, 
abfoue innumeris Italixtotius pooulis, qm hm 
codiderationo deleti funt . Poft hcc tamea^ , 
Syila morrao, Lepidus Mariane partis dft&or 
advers&s Catulum Syllanum ducem (38) jur~ 
gens , redhsve* betlonm cmeres fufcitavit . Bia 
tunc acie oncertatum eft , plurimi Romanom» 
(?9) *P*& jam paucitate mijerarum % & adbue iUo 
fumrt mfaniesttium cafi fimt * Albanorum civi- 
tts^pro eo, qu6d illuq Scipio Lepidi filius con^ 
fugiiftt, (40 > obfidiom oppugnata eft % aUptc ex- 
cruciata fame , ultima miferabilmm teliqmartmu 
deditione firvata eft* Bratus iu Cifalpinam GaU 
liam fugiens , perfequettte Pompejo, apod Regium 
interfedh» eft . Ita boc bellum ctoile nm magk 
ctementid Catuli 9 f**\m tadia Syltanm crudtktatts 9 
ut ignis m flipula 9 eadem etleritate 9 qu* tn er ttm 
efl , tvanuit . Hoc tempore Hierofolymis Alt- 
xandra uxor Alexaadri regnabat, ex cu]Ut tta- 
te Tudaos rerum confufio, & varias opprtflere 
clades . 



()f) A. Ixmtmum. 

A. XXII& 
(37) A. firi* 

(!«) A. cmfurfftts belhan repdravit* 

(W A. Rom extmtfi. 

(40) A. expu£ttata 9 & eapta 0 * 



Explicit Liber Qmntuti 



INCI- 



Digitized by 



INCIPIT LIBER SEXTUS 



37 



*Areo(i) ^EnailioLepidcvQj Carulo 
Co& (t) anmts ab Vrbe con&ta 
DCLXXUI^ fimanttsbm undtquc^ 
uatAs bellorum fragoribus , quorum 
,__ unum in Hifpania evat* aliud ia- 

Pampfayliaft & Cittcia, tcrtium m Macedonia , 
auaniHfi ia Dalmaria • Nam Sertorius, (3) w 

tmfuijfct* timens forronam csecerorum * q©i 
intettmpti ecaot , (4) /tg*ms <* Aftnca* dela- 
tfam Hifomiax > IdlicoftffimAs gentes Hifpama 
in arm txcikmt . Adversum btme , «t 
defimm* dtm duces tmffii Q, Gacilms (5) Me- 
tettw» fiUus ejus, qui Jugartham regem vicit : 
Domiti»Pr«<wr. (<S) Dtwfit^ 
4* iftinfcj* &rf»ra <&rr am» ivmte ^pprefus 
Manlms Prmfi } Gatka m Hsfpamam eunu 
trifa tgmfrm Y d* mtffe qsmgentis iprttfoj 
pmfgrejfus % mbquam cum HvrttU^pttgnam con- 
firnk. A <m capris, cofufam. muhttu , m oppi- 
4m K&rlampeah fcim refagit . fcfita cum 



^rfurnsfoim MeteUm pugnaret , Cn. temfeyus 
tdHifpamam mffia tft . AfeteUus wmkis praitis 
Mg«tm* ptr devia ootrrant, bofkm mord fatiga- 
tot, tkmcCn. Pornftp caftris fociarefur. Mta duo- 
hu dmlw advtrfit, SerUrjus fvrtund varii fepc 
ptgtmtt. ?mpe)»f» comraCh apudPatcntiamexer- 
dt+lamntm obomuit rivitatem* quam tunc Ser- 
tcmsfuptrato, fugotoque Pompe]ocaptam vi ermn- 
ttgmi dgpoputatus efi . Rtltouum agauu Lauro- 
rutfim* <pMd csdUm fuperfuerat, miferabili ca- 
piti&m Lufitamamrr&fOuxit, Fompejumm- 
to», iw ilktm Bmtattortm dmem 4 fe vtBmn 
f*tjft gloriatus efi , fitetn magnd praditum fidmcid 
d hfio btllum tm pro Cmfuie,fed pro Cmfuhim 
Bemmfflet. Fmgetmc Pompeu wigmtt wllia 
pmw* mU* equites Gaiia firmt t Scrtametu 
Mm\fiptmgjmta tmllia pedamn ,o£hmiUia eoui- 
tm haiuife eommemarat . foflea tmto Hhrtuleyu 
tm.Akttth «ongreffut apud ItalicamBaticaurbtm, 
vigmi miltia mUitum pcraWt , vMufftu m Lu- 
Jfawm tum pautis refugitt. Pmpejus Bejgidavu 
Qitkmtr uriem cepit . Sertarmt detnde 
pty emgifffk* , dectm mHHa m&*mn ejut mterfe- 
Qhm mfh tornuyvmcente P*mpefata*Hmdm tpfe 
fe^Mt • AStdta prmerea mter eo$ fmdiageftcu 
pm 1 Afomnius Quaffar Pomfm , ukmque vir 
frmt\uty pccifmtft : Wrtutei fratrts imerfe- 
fH. P&ferma , fm fe Sertorio jtmxerat cmnmam- 
tm efk % Pofirem ifk Strtorius o&avo dectmo an- 
mbfambetiti* mdem> fmfra & Vmatm^fuo- 
m dqkt baerfetfa tf . Fims huic bello <&tur 
per Qoa Pompejum adolefceatem , & Q, Me- 
tellum Pium $ atque omnes prope fcTifpon» 
tytm m dfidkiooem populi Romaat redadte : 
{7)%mmf^v&onam jmegloriadrdit. Q*am- 
Vk Ptvfemm* fofteaparx extratu* ejm fecutajh, 
f*mPmfey>v&u*cum imimtfo emrcitu fw m~ 



(t) Hasfiddenfis ad veAum convenit cum Eutropio ab 
Wtt»^u%iead fbf.j£. vwC ghAtommamitc 
tmsttLx m quibus, & a Mifcella, 8c ab Eutropio 
wu . Scd ftatun kethm mlit » &C cuot Eutzt^io 
ad veibum comrcnit ufque idDsmMum fmetravit. 

(i) A. Cofs. cum SMa RmftMicam ttmtfoftapet , teiia 

~> mxa ixarfinmt . ' 

( } ) A. Sertorm » qw fartium Marianarum fmrat . 

(4) A. erantjad tellwn cornmowt Hiffamas Mifii fmt 

coma eum duca Q. &C. 
U) A. Cactkus, tr AUtT&c. 

(fi ) A. Prator k SertcrH ducefflrtalejo dorpmm occifus eft % 
Mettiius vano fiuxejfu contra Sertmum dtmicavit* 
Pofha ct\m imfar fugna fiiue tetellus fiutaretur> 
G* t?omp. adHiJfaniasmiJfus eft. lta duoim du- 
ciim aaverfis Sfrtorius fortuna varia fafe fugnavit • 



B 



D 



terfeaus tfk . Givitmikis VCTO ' ctm&is ultro , m 
firw mora fcr dedmtmem receftix , duat tantim m- 
fiiterum, tm (ftUxami* , & CMqgumifmrim 
Uxamiam Ptmtfeyus evertit : Cakgmm Jfframm 
frg* obfidwm cmfe£lam+ atmte ad mfimtem efcam 
miferandd hnapid coaffam % tdeft uxorum cadavera* 
atfue liberorumf^emtes fibi cibo** uttim* cad*~> 9 
mcmdioque deleviu Percuffom Scrtom pr<frmu*L> 
ne fet^dum^fuidemaMomam eflk dtmrtmt, <fu$f~ 
fe qui memtmffint antea Wriati fercttftbtibus dene~ 
gatrnn , Interea Macedmikum bdLum Appm Clav- 
dmt fortitusiy levia pcaeKa habuic conra vari» 
gentes , qwe Rodopam proviaciam incokbant % 

Mtcedomam crumblijffm 
nam inter cstera diflu, audkuque torrenda > aua 
m caftwos agebant, taptis* quum foculo ofus effet, 
humanorum capitum offibus cruentis , caf>j$atifque 
adhuc y ac per mteriore* cavernas male $ujfi 
bro oblitis utebantur : quarum mumttffmu , atfue 
immamffimi Scovdifci erant . Has itaque , ut M- 
xr, Qaudtus peliere Afacedm* fimbus belio puta~ 
vk 9 magnifque fe molibus ofycit makrum . Vnd* 
cum anim&ager, & curis circumfeftus^ morbo m- 
fuper correptus effet r interiit . Miffus eft ei fuc- 
ceffor C$cribcS5^Curio poft confulatum y (9)) 
qui rttentatarwn fuperhre bello genttum vimdtcli^ 
nans 9 im Dardamam mna convertit^ eamtpte fth 
peranity & ufijueadDanubium oeaetravit, (io> 
8c intra trienmum beilo finem aedit . Ad CUi- 
ciam » & Pamphylkm milTus elt P^ ( ti) Set- 
vilius ex Coofule vir ftreaux*. (ix) Is erg*C*~ 
liciam* PampbyHam crudeliffime adortus , dum 
fuUete ftudet , pene dekvit , Ctficmm , & urbes 
epts obfejfaSf oppeffafque cepit . Praterea Olym- 
pum montem pervagatus , Pbafelidem evertit* Cor 
ricum diruit+ Tauri quoque montis laterat m Citi- 
ciam vergemia pervagatu* 9 Ifauros belk frafhs m 
deditmem redegit , atque intra trieumum beilo 
finem dedit. Primus omnium Romaaorum (13) 
per Taurum duxit exerdtum , ae tmmem itiwris 
fecit % 1$ revertens triumphum accepit , & no- 
men Uaurici meruit. At in IUyricum miffus eft 
C Cofconius pro Confule . (14) Isprotritd* 
fubaStdque Dalmatid , Saionas urbem fiorentifsi^ 
mam poA biennium Vmdem expugmvit 9 & cepit, 
& compofito belloRomam rediit, Iifdem tem« 
poribus Cof.M. ^Emilius Lepidus Catuli colle* 
ga civile bellum voluit commovere ; kitra u#am 
tamen «ftatem motus ejus oppreiTus $fk 
unotemporemulti fimul triumphi fuerunt: Me- 
telli de Hifpania, Pompeji fecundus de Hifpar- 
nia , Gurionis ex Macedonia , Serviiii Wau- 
ria, Anno Urbis condic» DCLXXVL L. Li- 
cinio Lttcullo, & M, AurelioCotta Cofs.mor- 
tuas eftNicomedesRexBithyniae, & teibuoentQ 
populum Romanum fecit haredenj . (ij) |^e« 
rea Fimbria Mxriawrum fcderwn fatelles % boma 
tmumm audaciffimus> Fhccum Conftt/em , cukfe- 

. - , , , - . * • £ptmmt 



(7) redaOa. Ad Macedbmam rmjfus eft Ap. Oaudsut 

foft conftUatum . 

(8) A. mcoiefant , ataue ibi mmlfQ mortuus efi . 

(9) A. confuiatum . Js Dardanos vscity & ufiue&c' 

(10) A. penetravitj triumpbtsm meruit , & tntra trien &c 

(11) A. pcft, • 
(ix) A. Jhrenuus. Is Siciiiam fitbept , Ltcia urbes clariffhnas 

oflttgiutvsty & ceptt; m bis Fafiiidam , Olympwn, 
Cbrocum Ciitcu* . Ifauros quoque aggreffus ad ieditv* 
nem rtdegity atque mtra &c 

(13) A. Rfimamrum mTauro iter fetit. Zs revertem&c 

(14) A. Proctmfid. b muitam fartem Daimatia fitbe^u& 
Soionas ceph> & compofito beUo Rpmam foft W 
tttum redit * 

(t$) Hinc A. omife. cm, fequkur MidrUkta &c. 



} 1 



Digitized by 



Google 



38 HISTORI^ 

gatus erat, afttdNicomdiam ocotditt 
repto exercitu Mitbridatis, filium ex Afia ad Ni~ 
copolim fugaX^ ftationem Mithridatis invadit, ip- 
fumque * Vergamo peltit, fugientemque infequutus y 
apuA Bitbyniam obfedit . Et profefto cepijfet , fi 
L. Lucullus civUibus difcordiis curam Retpublica 
pratuliffet, eumque mari coar&are objeftaclaffe vo- 
luijfet * Inde Ftmbria Uienfibus iratus , d qmbus 
pro Syllana partis fiudio objeflu portarum repulfus 
videbatur , ipfam mbem Iiium , antiquam illauu 
Romaparentem , fimditus cade, incendioque dele~ 
vit .. Sed eam Sylla cantinud reformwvit . Idenu 
Fmbria apudTbyatiram cum fuo exercitu, Fim^ 
hrisqut profugi Afithridati fefe ad]tmxerunt , quo~ 
rum hortutu Mtfmdates cum Sertorio per tegatos 
in Hijpaniam miffos fcedm pepigit . Sertorius ad 
eum M. Maritm firmandi fcederis causd mifit , 
fuem rex apud fe retentum brevi ducem fecit rwL 
Ucum Arcbelai , qui fe }am ad Syllam cum uxore, 
dr Uberis contulerat • Interea Mithridates, rupta 
pace,Bithyniam, & Afiam rurfus voluit invade- 
re: ( 16 y Marium y & Eumacbum duces fuos ad- 
versum Lucullum, & Cottam Cofs. mifit cum m&- 
gno exercitu • Sed ambo Confules adversus ees non 
unam habuere fortunam . Cotta apud Chalcedo^ 
nem vi&us al> eis ( 17 y acie , plurimis perditis + 
etiam intra oppidum coa&us eft , & obfefTus . 
( *8 ) Afkbridates Cizicum obfidendo fofsa cinxit , 
m, Ciaicocapto, totam Afiam invaderet. Lucul- 
his (19) eum alter Cof. a tergo obfedit, & mul- 
tis praeliis vicit , fameque confumpiit , ( ao ) 
tumqUc quod fackbat, pati compulit, atque ad ip- 
fos Crtfcmos , ut bom ammo ejfent, mmcium mi- 
jfity unum ex mlitibut natandi peritum , qui duo- 
bus utribus fufpenfus y mediam ipfe regulam tenens, 
plantifque fubremigans , feptem mtllia paffuunu 
tranfmeavit» Mitbridates vnopia laborans , ciajjit 
partem copiantm inftrufiam armis domum abirc^ 
pracepit . Quam hucvdlus excipiens , unruerfam^ 
difperdidit . Nam amplius quam quindecim millia> 
bominum tunc interfecijffe narratur. Tunc etiawu 
Farmius, qui fe Mitbridati ]unxerant, & Metra- 
pbanes regius rrator a> Mamerco vifti , cum duo- 
bus millibus equitum in Mefiam profugrtmt , at- 
qvtc c* via digrefii m camfos , collefque aremfos 
inciderunt: ubi, non fotum montes vafii^ vet faxa, 
quafi quadam fuligine obfufcata cernuntur y verum 
etiam ambufto folo fquaTuhper qwnquagirtia mHlia 
paffmm campi fine ullo ignis , vd fornacis mcen~ 
dioj & peniuto inprofundum cinere putres jacent : 
tribus etiam locis torrida voragims cftenduntur , 
quas Graci Pifas vocant , in quibus dm oberran- 
tes , inopinaPis tandem periculis exempti funt , &• 
clam in regis caftra venerunt . Dejotarus rex Gal^ 
logrfcite prafitlos regis bello trucidavit. InterecL^ 
Mithridates apud Czicum eddem bord, qua obfidt- 
bat obfejjus, in magnam penuriam, peftilentiamque 
exercitum fuwn coar£lavit . Nam ptvfquam CCC. m. 
bormmm fame , & morbo in eadem obfidime ami- 
fiffe fertur. Ipfe cum paucis arrepta navi , clanu 
fugit e caftris . Lucullus incru nto milite fpefia- 
tor cladis aliena , novum genus viftoria adeptus 
efty mox Marium adortus vicit^ fugavitque . Iru. 
qua pvdia plufquam undecim millia Marianorunu 



(itf) A- Itruad&re ; advtrsits eum ambo Cofs* rmjji > nen tsnam 

' irc. 

(17) A. Ea. 

(r8) A. obf/jfm. Sed cimje inde Mitbridates Cyzknm tran- 

fttUiflet , ut &c. 
(i^) A. Lucnllus ei alter Cof. QQCxsrrrt , ac dum dht Mitfjri- 

dates in objidione Cyztci comtnoratur , tpfc etitn a ttr- 

go &c. 

(10) A. confumpfit * & multis praliis vicit . Poftremb By- 
zantium , qua mmc Conftantimpolis eft yfugavit . Afl- 
vali quoque przlio duces ejus Lucullus offrejfit . Ita 
am byeme > & ajiate'a Lncuilo a centtim fermh mil- 



M I S C E L L JE » 

A militum interfetla referantur. Lucultus poflea cum 
eodem Marib navali pralio congreffus \ triginta <J* 
duasnaves regias, & complures onerarias, aut ce- 
pit, aut demerfit. Multi ex bis , quos Syllapro- 
fcripferat , Un interempti funt . Mari^ pcft&a^ 
die de fpelunca* ubi latebaty extraHus , meritas ho- 
fiihs animi poenas luit . Eodem vero impefu Lu- 
cullu* Apamiam vaflavit , & fub monte Olympo 
Prufiada munitijjimam civitatem captam, expugna- 
tamque diruit * Mithridates adversus Byzantium 
inftrutia ctajji navigans,tempefiate correptns, o&o- 
ginta. roflratas naves perdidit * Ipfe autem quum 
quaffata natvi \am mergeretur , in myoparonem Se- 
kuci pirata, ipfoprrata juvante tranfilivtt . Inde. 
Sinofen , ac poft Amifon cum magna diffieultate^ 

B pervenit . Eodem armo apud Romam CatiUm in- 
• cefii accufatus , quod cum Fabia veftali virginc^ 
, commififje arguebatur, Cattdi gratid fultus evafit . 

Anno ab Urbe condita, DCLXXVIII. Mace- 
doniam provinciam M. (11 } Licinius Luculkis 
accepit , confobrinus ejus, qui contra Mithrida- 
tem bellum gefferat : & in Italia novum bellum 
| fubitocommotumeft. (22) Gladiatores emm fep~. 
! tuaginta , & quatuor Capua a ludo CW. Lentuli y 
\ effrath capiite> diflugere , qm continui ducibus Crixo* 
' $> Tinomao Gallis , & Spartaco Tbrace Vefu- 
, vium montem occupaverunt . Unde erumpentes, 
Clodii Praetoris, qui eos obfidione cinxerat, ca- 
, ftra expugnaverunt , ipfoque fugato, cundla illios 
in praedam verterunt . Inde per Confentiam , & 

q Metapontum circumdudli , ingentia brevi ^mi- 
na collegerunt . Nam Crixo decem millium mtdti- 
tudo , Spartaco autem triplex numerus fuijfe fer- 
tur. Tinomaus enim jam in Cuperiore bellofuerat 
occifus . Hi itaque ciim caedibus , incendiis , ra- 
pinis , ftuprifque omnia mifcerent , (t j) itL. 
exequiis captiva matrona? , quce fe dolore violati 
pudo/ris necaverat, munus gladiatorum ex yuadrin*- 
gentis captivisy fcilicit, & quod fpeftandt fuerant 
fpe&atuei , utpote lanifla gladiatorum potius, quam 

i mihtum principeSy edidere . Deinde Cofs. Gettius 9 
\& Lentulus adversus eos cum exercitu miffi : quo- 
rum Gellius Crixum acerrime pugnantem pralio 
opprefiity Lentulus a Spartaco duce fuperatut aufu- 
git. Pofl etiamjCollatUfruftra ambo Cofs. copUs , 

p accepta ctage fugerunt . Dehinc C. CaJJium Pro- 
confutem idem Spartacus bello oppreffum interfecit. 
haqut exterrita cvoitateynm minore propemodum^ 
metu , quam fub Hamibale circa portas fremente 
trepidaverat , Senatus M. Licmium Craffum cuhl* 
legionibus Gmfutum, novoque fupplemento miHtum 
mifit . k moxy ut pugnam fugitivorum mit 9 fex* 
millia eorum interfecit , o£lo> vero millia cepit . ife- 
de priufquam ipfum Spartacum ad caput Silari 
flummis caftra metantem belio aggrederetur , Gal- 
los auxHiatores eyuSjGermanoffuefuperavit, e qui- 
bm triginta millia hominum cum ipfis ducibus oc- 
cidxt . Novijfime ipfum Spartacum m ApulicUj 
difpofita acie congrejjum , maximafque cum ce fu- 
gitivorum cepias perculit . Nam fexaginta miltia^ 
eorum cafa , fex millia capta rtferuntur, trix^ 
millia civium Romanorum recepta funt. Cateri qui 
ex hoc bello lapfi oberrabant , per comptures ducet 
frequcnti indaginc attritifunt % & poft multas ca- 

huni- 



lia regis extwtla futst . Amro &c. 
(z*) A. Malltus. 

(xi) A. LXX. enimy & quatuor gladiatores*, ducibm Sfar* 
taco » Crixo , & JEnomao > effrafio Cafiue Ludo , fuge- 
rttnt . • 

(zj) A. muitaque fe Majrona ob dolorem pudoris violati ne- 
carent , pene non Uvhis bellum in ta , qnam Anmbat 
movertmt. Nam mttltts ductbus* & muitis , & duobut 
fvmd Romanorum Cofs. vtclts.LX. ftrt millium ar~ 
matorum exercititm congregaihrttnt . fitttqtie fi&t tsx 
Afxdia a M. Lictnio CraJJo Procof 



Digitized by 



(*4) A. Sub P. Cormiio tanti.m gravia &c. 
(ij) A. fugam . 
v*6) A. qua. 

{vf) A. pcft cej.it r omifs. cmi. Secttr.do fralio &c. 
A. Gaveram. H. Gavera. Eutroj>. Gabha. 
A. Mabridates cim XXX. latifrnia rtgts h quinquc 
mil. Romanorum vajrata ejjint . Mitbridates fugattts , 
& caftra tjus direfta. Armenia quoque &C- 
(]o) A. Arziarten. Eutrop. Tigranocertam civitatem Arme- 
m* nobiliffimam cefit . H. Tigranocertam crjitatem 
Yrziamt* nobiltfmam regni Armem accepit , ipfum 
regm cum Vll.M. D. glsbanariu . 
(ji) A. poft miffitsi lcq. Alter &c. 

A. poft Lucullus* qui Macedotiiam adminifirabat ♦ Bef- 
Jbtfv. 
(3 ]) Alkcr Mufcutnada . 

(J4) A. ffictitito circumfugty inter cttera di&u* audttttque 
borrida , « capmw » ctan focnlo 

ofus ejfet* bumanorum cafitum offibus, cruentts, ca- 
filUttfque adbuc , ac fer interiores cavemas male «, - 



B 



L I B E 

tautates Italiae, terrio anno bello huic finis im- 
pcfitus. Anno ab Urbe cond. DCLXXXI. (14) 
duo tantiim gravia bella in Imp. Romano erant , 
Mithridaticum , & Macedonicum . Hjc duo Lu- 
ailliagebant, L. Lucullus, & M. Lucullus. L. 
veri> Lucullus poft pugnam (i*f ) Cizicenam-t 
quia (itf) vicerat Mithridatem f & navalem , 
qua duces ejus opprefferat, perfecutus eft eum, 
& recepd Paphlagoni^ , & Bithynid etiam re- 
gnum ejus invafit . Sinopen , & Amifon civita- 
tes Ponti nobiliflimas cepit . (17) Sed Sinopem 
Sdeucus archipirata, & Leocbares Spado, qui pr*- 
fidU causa praerant , expilatam , atque mcenfam 
relmerunt . Lucullus miferorum bofiium intefiina 
claae permotus , celeri occurfu immiffum reflinxit 
incendium. Ita mifera rivitas, verfa vicebofiium^ 
foctorumquf, unde dtfendmda y difperdita+fy tmde 
differdenda, fervata efl . l J raterea Lucullus tranf- 
grejfusEufraten, & Tigrim fecundo pnelio apud 
Cabira (18) civitatem Tigranis , quo ingentes 
copias ex omni regnoadduxeratMithridates,(29) 
cum Mitbridate , & Tigrane congreffus parviffima 
fuotum manu magnum hcftium numerum occidit . 
Nam triginta millia btmnum eo bello interfecit . 
Mtbridates vix fexcentis equitibus comitatus au- 
fiigit. Caftra ejus direpta, diademate, & tbiara , 
ne agnofceretur 9 ab]e£lis. Armenia quoqueminor, 
quam tenuerat, eidem fublata eft. Su(ceptus ta- 
men eft Mkhridates poft fugam k Tigrane rege 
Armeni^, qui tunc ingenti gloria imperabat, & 
Perfas f?pe vicerat : Mefopotamiam, & Syriam, 
& Riaenicis partem occupaverat . Ergo Lucul- 
lus jepetens hoftem fugatum, imminente hyeme, 
etiam regnum Tigranis , qui Armeniis impera- 
bat f inereflus eft , Tigranocertam civitatem Ar- 
ziana (jo) nobiJiffimam regni Armenii cepit. 
Ipfum regem cum feptem millibus quingentis 
clibanariis, & centum millibus fagittariorum, & 
armatorum venientem , cum decem & o&o mil- 
libus militum vicit , ita ut magjnam partem Ar- 
meniorum deleverit . Inde Nifibin profe&us , 
eam quoque f ivitatem cum regis fratre cepit . 
Sed hi,quos in Ponto Lucullus reliquerat cunu 
exercitus parte , ut regiones vi&as Romanorum 
tuerentur, negligenter, & avare fe agentes, oc- 
cafionem iterum Mithridati inPontum irrumpen- 
di dederunt . Atque ita bellum renovarum eft . 
Lucullo oaranti poft captam Nifibin contraPer- 
fas expeaitionem , fucceflbr eft milTus . (jj) 
Eodem tempore MetettusSiciliaJ Prator, citmfedif- 
ftmd illd C. Varris fraturd SicUiam afflittam in- 
vemffst, maxime Pirganionew archipiratam nefa- 
rHs ctedibus lactrantem, qui pulfa claffe Romancu, 
Syracufamm portum obtinuerat , mox eumnavali f 
fedtflriqUe pralio comminutum Sicilid decederecom- 
pulit. Alterautem Lucullus , (32) qui Curioni 
fu ctfferat, Beflis primusRomanonim intulitbel- 
lum, atque cos ingenti prslio in monte Hasmo 



D 



R VL 19 

fuperavit : oppidum Ufcudamam , (33) quod 
Befliinhabitabant, eodemie, quo aggreffus eft, 
vicit . Cabulen cepit , (S^ vfque ad Danubiunu 
penetravit . Expugnavit etiam geiucs , quse 
Rhodopeis montious (34) erant circu^fufa^ quas 
Claudius ]am Maeedonia finibus peUere putavit. 
Inde multas fupra Pontum pofitas civitates ag- 
greffus eft . Illic Apolloniam ^evenit , Calatin , 
(J5) Panhenopolim, Thomos, (j(J) Hiftrum^ 
Burcbaonem ( 37 ) cepit , belloque confe£lo f 
Romam rediit . Ambo Cofs. magnifice trium- 
phaverunt . Lucullus, qui contra Mithridateiu* 
pugnaverat, majore gloria, quum tantorum re- 
gnorum vidor rediiflet . Confe&o bello Mace- 
donico, manente Mithridatico, quod, recedente 
Lucullo,rex colledlis auxiliis reparaverat, bel- 
lum Creticum ortum eft . Ad id miffus Caeci- 
lius Metellus , ingentibus praeliis, intra trien- 
nium totam infulam (38) cepit, (39) legefque 
Minoisy Romanis legibus permutavit , appellatuf- 
que eft Creticus , atque ex infula Crete trium- 
phavit . Qpo tempore Libya quoque Romano 
Imperio per teftamentum Appionis , qui rex 
ejus fuerat, acceflit, in qua inclytae urbes erant^ 
Berenice , ( 40 ) Ptolcmais , & Cyrene . Dunu 
h«c aguntur, pirat^E per omnia (41) ffarft ma- 
ria , & \am intercif icntes navium con.mcatus , fed 
ctiam infulas, prvutnciafque vaflantes, impunitate 
fcelerum , & cupiditate prada vulgo f fe affocian- 
tibus , in immenfum augebantur . Qjuare id bcl- 
lum Cn. Pompcjo decretum eft , qui id pofl 
multam vaflationem, quam terrd^ marique diu ege- 
rant, intra paucos menfes ingenti fclicitate , & 
mira ccleritate confecit . (42) Poflea fucceffor 
Luculli fattus , in minore Armenia \uxta mon- 
tem Daflracum » caflra Mitbridatis obfidionc^ 
conclufit . Rex cum omnibus copiis , eruftionc- 
per nottem fafta , infuper etiam perfequentem^ 
bello repellcre ftatuit , fed Pompe\us fugientem^ 
perfequi intendit . Itaque bellum noite commif- 
fum efl . Luna tunc orta a tergo Roma s 
erat , & milites Afttbridatis longitudine un i~ 
rum proximitatem boflium rati , cuntta in ir- 
ritum tela fudere . Romani velut imrmes po- 
flea aggrefii , fine labore vicerunt , caflraquc^ 
ceperunt . Namque de exercitu Mit/mdatis qua- 
draginta millia cafa , vel cafta ftmt. Roma- 
ni mille vulnerati , vix autem quadraginta in- 
terfefti , & duo Centuriones . Mithridates in- 
ter tumultus belli fugd lapfus , ad\utus etianu 
beneficio fubluflris noflis , evafit . ReHilufquc^ 
ab omnibus amicis , philofophis , fcriptoribus re- 
rum , vel carminum , ac medicis , folus per de- 
via, equum manu trabens , atque ad omnes no- 
Chrnos flrepitus trepidans , i n quoddam caflcllum 
divertit , atque in Armeniam inde perrexit . Pom- 
pe\us Mitfyridatem infequutus , inter duo fiumina , 
qua ab uno monte diverfis fpecubus exoriuntur , 

boc 



fjjo ctrtbro oblitis , avidcy ac Jmc Jjcrrore , tamquam 
veris focnlis utebantur . h:de &c. H. cum A. led pra 
crrcumfuga% habct circumfujk. 

(l$) A. Galatbiam . 

(l6) H. Tonos . 

(ir) A. Bwziaonem . H. Burtiaor.em . 
(38) A. on Hcm frovinciam . 

(l9) CaBtera, uiquc ad vcrbum affellatufque , non Ieg. in 
A. ocH. 

(40) A. Femica. 

(41) A. onrnia maria trfefiabant , Haut Romanis *toto orbt 

viftordtis > fola hai igatio tuta nou vjjet . Quare &c 
(41) A. pofl confrdt. Mox ei dciatnm cttam Uiitm ctntra 
regem Mitbridatem m Arm& ta nwtrc , nvclnrnofret- 
iio vicit , caiha dirtfuit , JfL.ru. tjus ocadit* X X. tan- 
Xum de cxercitu ftto perdidit , & duvs dnt:tritn$s. 
Mith idaics cnm uxore fugk , & duoiui comittlus . 
Keque mtiito fo(iy cim in fuos faviret* & CLwfltnres 
amicos fuos % necrov ExifodraWy Magarewque pltos 
fim trucidafjet . Farnaces <5*. 



Digitized by 



40 HISTORI^ 

boc efl, Eupbratem* & Afaxen % urbem Nicopolim 
fenibus , lixis , & agris volentibus condidit . Ha- 
rodis Albmcmm regis exercitum, prafeftopjue ejus 
ter pralio vicit . Poflea Hctrodis epiftolas , & mu- 
nera pro pace cum Albanis inftauranda libenter ac- 
cepity veniamque ei, & pacem dedit , Artacem re^ 
gem Hiberia pralio fudit , totamque Hiberiam in 
deditionem accepit , Armeniam minorem De)otaro 
Galatia regi donavit 4 quia focius belli Afitbrida- 
tidfuit . Attalo* & Pylemeni Papbla^miam red- 
didit . Ariftocbum Colckis impofuit . Mox de Pon- 
to promovens Partbiam Ecbatana urbem, caput Par- 
tbici re^ni % quinquagefimo die pervenit* In Boffhoro 
Mithridate Cerealia facra celebrante f terramotus 
*ieo gravis repente exortus eft , ut magna cladcs 
ex eo urbium , atque villarum fequuta narretur , 
Eodem tempore Caftor Mithridatis prafettus , qui 
Phanagoria prserat , tnterfetlis amicis regis , ar~ 
cem occupavit , & quatuor filios Mithridatis ad 
prafidia Romana tranfmifit, Mithridates accenfus 
ird in fcelera exarfit . Nam cum plures tunc amu 
cos fms , (4? ) necnon Hypodran filium fuim iru 
terfeciffet , cum antea )am alio Macharem parrici* 
dio trucidaffet , Pharnaces alter filius ejus exem- 

Slo fratrum territus , exercitum ad perfequen- 
um fe mifllim fibi conciliavit , & mox ^dver- 
shs patrem duxit. jfuflo )udicio 9 quia ille advcr- 
sus patrem fuum de regni )ure certavit . Interea 
Mithridates diu ex altifllmo muro filium fruftra 
precatus , ubi inexorabilem vidit » moriturus 
exclamaffe fertur 2 Quoniam Pharnaces, inquit, 
mori jubet y vos y fi eftis , patrii dii , precor , 
ut quandoque y & ipfe hanc vocem a filii s fuis 
audiat . Statimque defcendens ad uxores,pelli- 
ac filias fuas , venenum omnibus dedit . 



ces 



Quod ciim ipfe noviflimus haufilTet , (44) nec 
tamen propter remedia , quibus vitalia fua adver- 
sus noxios fuccos fiepc obftruxerat , veneno confici 
pofiet, fruftraque quateretur , fi quo tandem modo 
infufa peftis per venas vegetation? corporis atla du 
fcurreret y Gallum quendam militem )am fratto 
muro difcurrentem invitavit , eique jugulum pra*- 
buit . Hunc exitum vitae Mithridates habuit , 
nobifque fcientia? fua fortijjimum arg>imentum re- 
liquit , bomo omnium y ut fertur , ftudiofifimus : 
qui duarum & viginti gentium linguis y qttas fub 
regno babuit y locutus eft , itaut nunquam legatio- 
nes fuh interpretibus audiret. Periit apudBofpho- 
jrum vir ingentis induftris», eonfiliique : regnavit 
annis quadraginta: (45) alii dicunt triginta^ , 



(4j) H. ab illis verbis. Inie m iltis fttpra Pontttm ufque 
ad cum m fiios fevtret , ad verDum convenit cum 
Eutropio: a (juo jam variat , 8c ira lcg"t: Cw 
in fiios faviret , & complures amicos ptos trttcidafjit , 
Farnaces alter filiits ejns exemplo fratrwn ten-ilits 
exercitum ad perftqujndum fe mtjjnm JilA c^iciltavit , 
& mox adversits patrem duxit . Mitiridates diu ex 
altijjimo muro filtum frufh a precatus , uli mexorabi- 
iem vidit % ita fertw exclamafe . Quor.tam >tnquh 
Far>:aces>mori \ubet , vos % Ji eftts LH ^atrtt prcfor > 
yt qttavdoque bavc vocem tpfe aitdiat a lihtris fttts % 
ftatirtique dtfctvdvtts ad ttxores , peilices* acfilias fuat* 
Vcneitun omnibus dcdit : quod ci,m ipfe noviffmtts Lau^ 
Jtjjet , nec tamen fropter remedta , qmbtis fe pr&mu^ 
vierat , veneno confict pojjet , Gallum quendam Vitigis 
?mlrtem nrvitavtt ^eique jugiilum prabuit . £fcwr fivem 
babttit Mttbridates . Perttt aute>n afud FofpUrum , 
vir ingLttfts indttfiri<t ,co>tJiltique , Reptavit ann. LX % 
vixit LXXIL contra &om. bellum haluit arnis Xl^ 
Tip-ani deh:dePompejus lelium intidxt &c. % ubi pcr-. 
git Miicclla fbl.40. 
AmbroC cum Hcr*i Jd. ut fuo quoque loco notavi, 
mus , 

(44) A. ncc tawen fropter renndia , quilus fe prsmunieratj 

VCJL/10 (jc 

(45) A. Li' 

(40O Ambrof. vixil LXXIL , contra RvwmiQs Ullum 



B 



D 



MISCELL^ 

(4f5) Armo ab Urbe condita DCLXXXIX. Af. 
Tullio Cicerone oratore* & C. Antomo Cofs. Pom- 
pe]us occifi Mitbridatis nuncio aecepto 9 Tigram 
bellum intulit. Ille autem flatim fe ei dedidit, 
& m caftra Pompeji fextodecimo milliario ab 
Anaxatavenit, ac diadema fuum^dimprocubuif- 
fet ad genua Pompeji , in manibus ipfius collo- 
cavit. Qjiod ei Pompejus repofuit , (47 ) ma* 
gnificcque eum habitum , regni tamen pane^ 
raultaVit , & grandi pecunia . Adempta eft ei 
Syria , ( 48 ) Ccelen , Pbcenices , Sopbcne^ . 
Sex millia pTOterea talentorum auri* & arcenti 
( 49 ) populo Romano dedit f quia bellum fuit^ 
caufaRomanis commoviflet. (50) Moxlturseos, 
& Arabas vicit , urbemque eorum 9 ouam Petram 
nominantj cepit: & ciimveniflet in Syriam, Se* 
leuciam vicinam Antiochiaecivitatem libenatc^ 
donavit, quod regem Tigranem non recepiffet: 
Antiochenfibus obfides reddidit : aliquantulurru 
agrorum Damafcenfibus dedit , quo locus ipfi 
fpatiofior fieret , deledlatus loci amoenitate , & 
aquarum abundantia. Inde ad Judacam tranferef. 
fus, (51) quibus Ariftobolus y expulfo fratre Hir~ 
canOyprimus ex facerdote rex praerat : atque ad 
Hicrofolymam urbcm eorum Gabinium cum exerci* 
tu mittit . Ipfe continuo fubfequutus y & a Patri* 
bus urbe fufceptus , fed a plebe muro templi expul- 
fus , optugnationcm e]us intendit . Id non foliuu. 
natura loci , veriim etiam cum ingenti muro , 
fofsaque maxim£ munitum,cum alias aliis legio- 
nes dies, nodtefque fuccedere juberet , fine re^- 
quie , vix tertio menfe expugnavit : quatuordecim 
millibus (52) Judxorum interfedtis , catera wul- 
titudo fe dediiit : (53) muros civitatis everti , 
cequarique folo imperavit , cujus circuitus qua- 
tuor miilia pafluum dicitur fuifle . Cumquc^ 
aliquantos principes Judaeorum fecuri percuflif- 
fet, Hircano facerdotium reftituit, Ariftobolum 
captivum Romam perduxit. Hoc bellumOrien- 
tis cum viginti & duobus regibus fefe gefliflew 
ipfe Pompejus pro concione narravit . (54) 

Interea L. Sergius Catilina, nobiliflimi gene- 
ris, fed ingenii praviflimi, ad delendam patriam 
conjuravit cum quibuldam claris quidem , fed 
audacibus viris , Cu)us con)uratio per eofdem dies 
in Urbe babita , ae prodita eft : in Hetruria veri 
civili bello extinBa eft 9 fed a Cicerone Catilina^ 
Urbe expulfus eft , focii ejus comprehenfi , & 
in carcere ftrangulati funt . Ab Antonio altero 
eonfule Catilina ipfe in bello viftus, & interfetius 

eft . 



babuit amtis XL. Tigram > dAvdt Pompejus lellttm 
&c, 

(4^) A. reimpofuit, 

(48) A. & H, Syriay Fewcis, Ofene , abeft ctiam verbum 

Caien* in Eutrop. 

(49) A. argeuti , qua Pop, Rom % daret , 

(50) A. ccmmovifftt . Pumpe\us mox etiam Albams belltrm 

intulit , & eorttm regem prttdenter virit . Poflremo per 
eViJloi»! , oc mimera rogattts , vemam ei 9 ac pacem 
dcdit . Htbtria quoque regcm vicit acie % & M 
dedttionem accepit . Armemam mincrem Dejotaro 
Galatia »vr/ ionavrt^ ejui focitts Mli Mttbridatiti 
fuerat, Attalo , & Polemm Pafiagcmam reddidtt, 
Ariftarcbum Coicbts regem tmpofuit , Mox Itwr&s 
&c. 

Hcrsfeld, etiam cum noftro hic cft copiofior , & ad 
vcrbum convenit cum Eutropio y uique ad Jnde ai 
Judarnn 9 nifi qubd ubi Eutropius Dapbnevfibus . H, 
Vamacenjilms . 

(51) A. tranfcrtjjus . Hierofolynutm caput gtntis obfedit wm 

folum &c. 

(jx) Eutrop, XILm. Hersfeld. XXI Lm. 
(53) A. C(Pte}-os in fidem accepit &c. 

(J4) A. poft rtarravrt. His geflis in AJiam fe recepit » & fi* 
nem antiquiff.mo bello dedit . M. Tuilh Cic. oratore • 
& Gn. Antonio Cofs. armo JJ \ C« 
Imcjhs Strgius &c* 



Digitized by 



i 



L I B 

eft. Sdh&ncbiftoriam (jj) agente Cicerone& defcri- 
bente SaUuflio fatis ommbiis notam , nunc d nobis 
fuijfe perfhiflam fat efi . Motus etiam in Pelignis 
ortus a Marctllis patre , & filio f per L. Betium 
proditus , patefatta Catilina? conjuratione , qaafi 
fuccifa radice comprejfus efl , & de utroque per 
Bibtdum in Pelignis , per Ciceronem in Brutiis 
vindicatum . Anno ab Urbe cond. DCXC D. 
Junio Syllano, & L. Murscna Confulibus, Me- 
tellus de Creta triumphavit : Pompejus de bel- 
lo Piratico (56) Mithridatico . Nulla unquanu 
pompa triumphi fimilis fuit . Du&i funt ante^ 
currum ejus filii (57) Mithridatis, & filius Ti- 
granis, & Ariftobolus rex Juckeorum . Praelata 
cft ingens pecunia, & auri , atque argenti infi- 
oitum . Hoc tempore nuHum per orbem tcrra- 
rum grave bellum erat . 

Anno ab Urbe condita DCXCIII. C. Julius 
Csfar , qui poftea imperavit , cum L. Bibulo 
Cof. eft to&us . Decreta eft ei Gallia tranfalpi- 
m,& cifalpina , & Illyricum cum legionibus 
denis ( j8 ) in quinquenniwn datis : Galliam co- 
matarn poflea Scnatus adjecit. Hanc hifloriam Sve- 
tonius Tranquillus plenifjimi explicuit , cu]us nos 
competentes portiunculas decerpjimus* Helvetiorum 
OfUfUOS fortiffhnos Gallorum omnium gentis , ed vel 
maximd causd y qudd p.rpetuo pene cum Germanis 
beUo altercabantury a quibus RAeno tantum flumi- 
ne dirimuntur> Orgetorix quidam princeps gentis , 
fpe totas invadendi Gallias in arma accendcrat . 
Quo cateri optimates correpto, & ad mortcm coa- 
Si, cobibere tamen animatas femel inpradam ple- 
bes nequiverunt • Qui coujuratione fa£la> ac dic~> 
difla exuftis vicis^ & domibus fuis , ne quod defi- 
derium , & fp$s revertendi foret , profetti ftmt. 
Quos cum ad Kbodanum fluvium Ctefar obvios ba- 
buijfet, magno difpcilique bello bis vicity vittos ad 
deditknem coegit . Horum fuit , cum primum pro- 
grejfa eft omnis multitudo , Hclvetiorum , Tulin- 
gorum, Latobrigum, Rauracorum , & Bo)orum^ y 
utriufqne fexus, ad centum quinquaginta fcpteni^ 
mttia. Ex bis quadraginta & feptem millia in 
btllo cecidere : cgteri in terras proprias rmijjfi 
fmt . Pofiea Cafar contra Ariovifium regem pu- 
gwnsy exdtantem^invcbcntemque fecum incredibiles 
Germanorum copias, quibus nuper umverfos Gallia- 
wn populos fe fukgiffe jaftabat , apud Scquanos 
fugere compulit . Cumque. diu excrcitus C<?faris 
Germanorum multitudine , & virtute perterritus , 
pu^nam detrettaffct , Arioviflus in Germaniam^ 
arreptd navicida Uhenurn tranfyeftus aufugit . 
Uxores e)us dua , totidemque filia capta funt . 
Fuertmt autem in exercitu Ario Afli , Arudes^ 
Marcomarmij Triboci 9 Fangiones , Nemetes , Se- 
hufdy (59) <jy Sucvi , Pugna maxime gravis ex 
fbalange Germanorum fuit , quam coafto in unum 
Tom, /. 

Haec ufque ad vindicati.m non funt in H. , qui cum 
Eutropio convcnit ad verbum in fcquentibns uiq; 
ad Oceamm Britannicum procefsit : Expugi:avit mm- 
qut: in ea Helv tios > Tulmgos y Latobojos , Raitraecs, 
& Bojot, ex qiiibus XU^ll m. ftrernpta funt > Ccc- 
tera aijfugerunt . Dein Aurivoviftmn rerem , cui au- 
xiliabantur Arudes , Marcomanes , Tribuci > Vanpo- 
m « Nemetes > Edufes , & Suevi fugcre compu/it , 
duafiue uxores etus , totidemque filtas apity ornnewf, 
exerckum per h.nu pafliium vifatiahiliter ceadit* 
Pofi faec gentem BeJgarwn> cui ad/jaferaM Bellovacui 
(aliter Bellovagui) cum LX.w. art#atorum , Sucflb- 
nes Lm.flravit. Inberui (corrigo Nrruii ) praterea y 
quurum adeb mdomita firitas , ut mtnquam ad fe 
mercatores accedere finerent , bii mbilominus L.m. ar- 
fnatorum babentes . Atrepates ttiam , & Ambiani , 
Mmappt* Caleti, Velocafses^ Velomandti Aduatuci , 
Londitrfes , Eburones , Cerojicemam , qui ttno nomine 
Germani vocantux , quorum omntum cum-bis , quos 
fufra diximusy CCLXXU.m. fusjfe referuntttr , bi 
ttm repente e fylviserumVentes exercitum C*farisper~ 
tmntum xnfugam verufsent , tandern bortatu Cafaris 



B 



D 



R VI. ' 41 

agmine^ fcutifque fupra capita contexth, ad irrum- 
pendam Romanwum acicm tuti , undique prtfftru- 
xerant . Scd pojlquam Romanorum aliqui militum^ 
agilitate^ audaciaque infignes , fupra obduUam fa- 
liere tefludineyn 5 fcutifque velut fquamis fingilla- 
tim revvifisy defuper nudos deprehenforUm detefto- 
rum bumeros perfoderunt : territi bofies novo mor- 
tis periculo terribilem dijfolvere compagem. Exinde 
in fugam verfi , per quinyuaginta miUia pajfuum 
infatiabiliter cafi funt . Neque conjici numerus 
Germanorum potuit , vel quantus pugna affuerit, 
vel quantus fuerit occiforum . Poft hac Belgarum 
gens , qua tertia pars Galliarum efi , adversus 
Cafarcm exarfit , quorum diftributim copia hac 
fuit . Bellovaci , qui cateris. numero , rjr virtutc~* 
praftare viderentur , habuere leCiiffima fexagmta^ 
millia armatorum ; Sttejffiones ex duodecim oppidis 
quinquaginta millia : Nervii 9 quorum adeo feritas 
pradicabatur , ut nunquam mercatores ad fe accc- 
dere finerent^ vina, c#teraque venalia dtferri^ qui- 
bus indufta yocunditas torporem virtutis aflirret 9 
habuere fimiliter quinquaginta millia : Atrebates 
etiam , & Ambiani decem millia : Morini viginti- 
quinque millia : Menapii deccm millia : Calcti de- 
cem millia : Velocnfth , & Vcrvmandi decem mil- 
lia : Atuatici ( 60 ) XVIL millia\ : Cbndures 9 & 
Eburones , atque Cercefi , ( 61 ) & Pemani , qui 
uno nomine Gernuni vocantur , quadraginta mil- 
lia . Ita omncs in fimul fuiffe refcruntur ducenta^ 
oftuaginta duo ( 6% ) millia armatorum lefiijjima . 
His igitur npcnte e fylvis erumpcntibus , exercitus 
Cafaris perturbatus , atque in fugam atlus , pluri- 
mis fuorum amijfis , tarnen bortatu ducis nftitit 9 
vi£l'orefque aggreffus , ufque ad intcrnecioncm pme 
dclevit. IgiturCdsfar 9 magriis in GalVta rebus geftis y 
cum in Italiam proficifci decrcvijjet , Galbam cum 
legione duodecima ad Peragros , Scdunofque mifit . 
Qui cum hyemandi causd in vico Veragmum 9 cui 
nomen erat O&odorus , confcdijfet , mediumquc^ 
oppidi , quod torrcnte dtftinguebatix , accolis con- 
cejfiffet , quadam die eofdem deccfiijfe paritcr per 
nottcm , ac proximo infedijje colli vidct . Qtnppc^ 
illi pauditatem vix medice legionis defpettui habtn- 
tes , ulproneam mdlo ceffuram nrgotio viflorianL* 
arbitrabantur , finitimofque fuos in banc ccedis , rjr 
prcedce focietatem vocavcrant . Igitur Galba , tam 
pr$fentibus 9 & gravibus periculis circumfcpto 9 ac 
trepido 9 atque inter varias conftdtationes certi con- 
filii incerto 9 repente Galli defcenfu montis effufi , 
\cafbra imperfcha circumdant 9 raros pcr vallum^, 
propugnatores fiixis 9 telifque oncrant . Cumque \am 
caftra irrumpcrcntur \ Pacuvii primipifaris , & Vo- 
lufeni Tribuni confilio 9 cunCiis Romani portis eru- 
perunt , incautofque fubitd aggrcfji boftcs primutn^ 
perturbaverunt : deinde in fugam verfos miferabili 
ftrage fuderunt ; nam amplius , quam XXX. m. 

F Bar- 



exercstiis rcfatit, eofque ufque ad internecitmem pem 
deljvit . Lcbuic Titurtiis Atihms Lgatus Cafavis Al- 
bercos , Eburvutces , Lixoivufjite incrtdibrii Cccde dtLzit. 
Ptiif. Crafiis altcr ieg. ex Aquitanis , & Cartalris 
XXXVllLm. wtetfait . Cafar rttrfus Gennanos, qui 
Remtm tranjurant >>& totas Gallias JiU fubjicere pa- 
rabant , 8c caetera , in quibus H. cum Milcella 
convenit fol. 4x.c.x.B . Ex quo loco norabis lc&or va- 
rias le&ioncs, Sc ut conferre poflis, addam 6c has 
ex alio MS. codice. Canif. 
($6) A. Piraticoy & Mdbiidatico . 

(57) A. filiiis MitLrid. 

(58) A. denis. Primus vicit Helvctios , qu\ mmc SqtiaAi ap~ 

pellasjtitr. Leinde vincendo bella gravifwna ufque ad 
oceanum Brittanicum procefsit . Expugnavit namque 
Hchettos iTtilnigos , Latabolos , Ramacos , & Bo\os^ 
ut in Hersf. legit Canif. fupra noc num. 55. 
( f 9) Aliter Edures , Euilefcs . Canil: 

(60) Aliter Atuacii. 

(61) Aliter Cei-Qccroivaiii. 
(6%) Alitct LXX. 



\ 



Digitized by 



Google 



4* HISTORIiE 

Barbarorum tunc cafa referuntur . Igitur Gefar, 
cum ]am pacatas univerfas Galliarum gentes puta- 
ret , ad novum, & maximum bellwn retraflus efi. 
, Namque cum P. Crajfus adolefcens cum legionc^ 
feptima Oceano vicinus (6$) apud Andegavos bye- 
tnaret, Peweti, ( 64 ) caterique cmfines repente in 
arma con]urant 9 legatos Ro. vinciunt 9 eofque ita- 
demum fe reddituros , fi obfides fuos recipiant, R0- 
manis indicant . Socios ad id bellumOfifmios , (6j) 
Lexovios , Narmetes , Ambibaritos , Morints , Dia- 
6lintes 9 & Menapios adfcifcunt: auxiUa quoquc^ 
a Britannia arcejfunt . C#far per Craffum de re- 
beUione deditarum gentium ccrtior fattus , quamvis 
inteltigeret , quanta ineundi belli difficultas effet , 
tamen rem tanti ncgotii non negligendam ratus efl> 
ne catieri exemplo kuyufmodi audendi licentid la- 
xarentur . Itaque titreftri pralio perfecuti boftes 
frufira adgrcjfus y quippe cwn bofies per interfufa 
ex Oceano afluaria, atque inacceffos recejjus, tu- 
tis terramm finibus munirentur : naves longas 
adificari in Ligeri fluvio ]ubet> per quem in Ocea- 
num mitterentur . Qua mox ut boflibus vifa fum> 
continuo ducenta XX. naves eorum parata , atque 
amnig nere armorum inflruttifjima progreffa portu 
ex adverfo refliterunt . Bruto circumfpicienti impa- 
rem longe navium effe confliCium , quia Barbaro- 
rum naves folido robore intexta , faxorwn modo 
adaflos roflrorum ittus retundebant , hoc primwn^ 
auxilio fuit , quod falces acutiffimas non pertinaci- 
ter contis prafixas , funibus autem fubnexas para- 
veratj quibus quum opus effet , apprebenfos eminus 
rudentesy fubduftisbaJHlibus, per funem falcem re- 
trabendo fucciderent . His celeriter expeditis , dif- 
rumpi bofliliwn antennarum armamenta pracepit : 
ita antennis ruentibus , complures illico naves ve- 
Itft ca^tas immobiles reddidit. Aliibocpericulo ter- 
riti fufpenfis velis , qud ventus intenderet , fugere 
conati funt . Ceffanxe vento ludibrio fuere Roma- 
nis. Itaque incenfis ornnibus navibus , & interfe- 
fiisquipugnaverant , Galli reliqui fefe dediderunt. 
Sed Ccefar maxime ob in)ttriam legatorwn , & ut 
genti ad omnia confilia mobili , terribilis exempli 
notaminure rty cunfiis principibus tormentis inter- 
fettis , reliquos fub corona vendidit. His diebus 
Titurius Sabinus (66) legatus Caefaris, Auler- 
cos , Eburonices , Lexoviofque , qui primates 
fuos s cum auCiores belli refufcitandi ejfe nollent , 
interfeccrant , eruptione fafta incredibili csede de- 
levit . P. vero CrafTus , ( 67 ) cum in Aquita- 
niam pervenijfct , bello exceptus efl . Namque So- 



(61) Aliter Oceatenus. Amlegavos aliter Caudicavos* 

(64) Aliter Deditiani* 

(65) Aliter Ojtftnos Namnetes deditiarum. 

(66) AL Albimis legatus Cafaris Alvemos 9 Eburovices , Lw- 

xcrjiofqtte . 

($7) A. Crafiis alter Legatas ex Aquitanisj & Cantabrts 

XXXVlllm.tnterfcit. 
(fiV) Aliter Sugam y & Vitilios. 

(6$) Hersfeldeniis ab hoc loco cum Eutropio ad verbum 
convenit , nifi quod ubi Eutropius legit : anrto U- 
C DCXCLC M.Ucinins Crafsus . H. Iegit DCXCVIL, 
8c ubi Eutropius Sitrena Ororlis regis. H. Herodisy 
6c ubi legit Eutropius dimifsis extrcttibus ad «r- 
bem redirej fropter quam injuriam ab Arimino &c. 
H. copi iius ita habet: ad urbemredire ,&exMar- 
Celit Cof. auflortiate ad legiones , mue apud Luceriam 
trant » Pompe]us cum impcrio mifsus efl , Propttr 
quam injuriam ab Arimino &c. Item ubi Eutropius 
apud Pbarfaliam . H. apud Paleofarfacum produclis 
&c. Eutrop. Equitum in fintftro comu Vll.m. H. 
Equifes in finijtro cornu fxcentos * in dextro quingen- 
tos. Eutrop. tngenti contvntwne . H. copiofiusita le- 
git tngenti contentione , cicmque diu utrinque dubia 
jorte cederentury atque ex alia parte Pompejus inttr 
bortandum diceret : Parce chnbus ; nec tamen faceret , 
ex alia verb Ctfar boc faceret , qubd urgeret dicens. 
Miles faciem feri , tandcm unherflts Pompeji f<git 
exercitus , cajh-aque ejus direpta &c. % in quifcus ite- 

rum convemt cum Eutropio , uique ad illa verba 



B 



D 



M I S C E L L 

ciates tnagno equitatu , fedeflribufque copih prava- 
lidis Ramanos adorfi , diu graviter perturbaverunt. 
Pofi vifti , atque in oppidnm Sociatum coafti, obfef- 
Jique , cum fe expugnari viderent , armis traditis 9 
in dcditionem recepti funt . Aquitani clade permoti 
undique exercitum contrahunt , de citeriori quoque 
Hifpania auxilia accerfunt . Duces eos bello prafi- 
ciunt , qui cum Sertorio militavcrant . Hi omnes 
dum objtdionem Crafjb parant, in caflris fuisCraf 
fo obruente deleti funt . Nam ex Aquitanis , 
Cantabris , quorum qumquaginta millia ttmc tn^ 
auxilium venerant , triginta & otto millia cafa^ 
referuntur . Csefar Germanos , qui Rhenum cum 
immenfis copiis tranfierant, fimul & totas Gal- 
lias fubjicere (ibi parabant , bello adorfus , uf- 
que ad internecionem cecidit , quorum fuifle^ 
numerum ad quadringenta quadragintamillia fe- 
runt . Tunc Csefar in Germaniam fadto ponte Rhe- 
num tranfgreditur . Sicambros, (68) & Ubios 
obfidione Tiberat: Suevos maximam, & ferocif- 
fimam gentem, quorum efTe centum pagos, & 
populos multi prodidere, totamque Germaniani 
adventu fuo terrei . Mox in Galliam refciflb pon- 
te fe recepit . Domuit autem annis npvem om- 
nem Galliam , qusc inter Alpes , flumenque^ 
Rhodanum, Rhenumque, tk Oceanum eft , & 
circuitu patet ad bis tricies centena millia paf- 
fuum . Inde ad Morinos venit , unde ad Britan- 
niam proximus^ & brevijjtmus tranfitus efl. Na- 
vibus circiter onerariis « atque aftuariis oBogmta 
prcpparatis in Britanniam tranfvebitur y Britan- 
nifque bellum infert , quibus ante eum ne no- 
men quidem Romanorum cognitum erat . (69) 
Ibi arerbd pugnd prtmttm fatigatus , deinde adver- 
sa tcm*e(late correptus , plurimam clajfis partem , 
non parvum numcrum militum , erjuitatum ve- 
ro pene omnem difperdidit . Rcgrtjfus in Galliam 
legiones in bvberna dimifit , ac DC. naves utriufm 
que commodi fieri imperavit . Quibus iterum in* 
Britannram primo vere tranfvettus , dum ipfe tfi^ 
hofJem cum exercitu pergit , naves in ancboris flan- 
testempcftatc rorreptaty vcl collife intcr fe y vel are- 
rns illifis , ac difTolut& funt , ex quibus XL. pe- 
rierunt , cater$ cum magna difpctdtate reparata 
funt . Interea Sceva milcs Cafaris cum quatuof 
commilitonibus naviculd ante tranfvctius efl ai 
fcopulum infula propin-uum^ atque intcrea reccflk 
Occarn dcflitutus efi : Complures Britanni in pau- 
cos Romanos impetum faciunt : cattri tamen , qui 
perrari comites ipfius fuerant , navigio redemt . 

Sceva 



amicitiam fccutw , Sfadtnilms mifis 9 occidere Pom- 
fejttm )ufsit , caput e)tis , & anidum C#fiiri vtifit* 
Quo confpefto Cafar etiam iacrymas ftuhfse dtcitur , 
tanti virt tntuem captit , & ^ruri quaidam ftii. Mox 
Cafar Alexavdriam v^mt , tfjt quoque Ftoionueus in- 
fidias paravit . Cafrr vi injijlentium bcjhum frefsus % 
fcapbam afcmdit % qua mox pondtTe ftufquefjtium 
gravata , ac mcrfa , per duceiitos pajjtts aa tvzvem 
tatam mami elata , qua caftas ( corngc ex Mifcella 
fol. 45. c.2. B cbartas ) teml>at> mtaiulopervbth . MoM 
navaii ctrtamine , 6c caetera , in quibus cum Mifcel- 
la fol. 45. ibidcm convenit uique ad illa verba 
Cafar Altxandrta fotitus : a quibus verbis H. con- 
venit cum Eutropio pene ad verbum ufque ad fi- 
nem, nifi qu6d poft ultimum verbum lib. VLEu- 
tropii conffsits e(i. Adjicit illa. Vvr 9 qw nuilus 
umquam , &c. , quse funt in Miicclla fol. 47. c.x. B 
ufque ad finem . 
Haec de fuo Hersfeld. Codice Canifius , nos Ambro- 
fianam leclioncm notis perpetuis continuamusi un- 
de poft verbum cogmtum erat adnectimus etiam & 
noftram . Eos quoque vifhsy oljidtbus acctftis, fttpcn» 
dtarios ficit : Gaiixa autem trtbuti nomwe atmuum 
imperavit Scflertiwn , Germatiofque trans Renum 
aggrcjfus immanfsimis praiiis vicit. Inter tot J} l ^ c f' 
ftts ter male fugnavit aptid Avernos yfimel pr<s[tys< t (T 
abfens lis . Circa eadem tempora artno U . C. iXXCVU* 



0 



Digitized by 



L I B 

Scttja irfipertemtus manet , undique telis obrutus : 
acprimd pilo reftitit, poftremd gladio rem gerit fo- 
lus in plures . Cumque feffus 9 vulneratufque cffct, 
fygaleam> ac fcutum i£Hbus perdidijfet , cum dua~ 
bus loricis natcmt ad caftra Cafarh , & popofcit 
ab imperatore veniam pro temeritate : quem Ca^far 
Centurionatus honore fubvexit . IgiturCafarisequi- 
tatus primo congreffu a Britannis viftus > ibiquc^ 
Labicnus Tribunus occifus efl . Secundo pralio cum 
magno fuorum difcrimine viths Britannos in fu- 
gam vertit . Inde ad fiumen Tamefim eftprofetius y 
quem uno tantum loco tranfmeabilem ferunt . 
ulterhre ripa fluminis cum Cajfokllauno duce im- 
menfa hoftium multitndo confederat, ripamque fiu- 
rmnis , ac pene totum fub aqua vadum acuiijjimis 
fudibus prtflruxcrant . Ouod ubi a Romanis de- 
prtbenfvm , ac vitdtum eft, Barbari legionum im- 
petum non ftrentes, fylvis fe abdidere, undecrebtis 
eruptioaibus Romanos graviter , ac fippe lacera- 
bant. IntcreaTrinovantum firmiffima civitas , cum 
Androgorio duce 9 datis quadraginta obfidibus^Ca- 
farife dcdidit. Quod exemplum fequutff urbes alia 
complurcs in fcedus Romanorum venerunt , obfidi- 
bufque datis , fliptndiaria faftce funt : iifdem- 
que demonftrantibus, Cafar oppidum Caffbbellauni 
ducisintcr duas paludes fitum y obtentu fylvarum^ 
rmmtmj otnnibufque rebus confertifjhnum , gravi 
tandem pugna cepit . Exm Cafar a Britannis re- 
vfflus m Galliam , poftquam legiones in hyberna^ 
mfit , repentinis bellorum tumultibus undique cir- 
amventtiSy dr conflitfatus efl. Namque Ambiorix 
cum Eburematibus , & Atuaticis confpirans , ani- 
matus Trebcrorum confilio^ Titurium Sabinum , 
Artmculejum Cottam legatos apud Eburonas cunu* 
tota funditus legione infidiis circumventos interfe- 
cit . Ambivrix hac vtfloria elatus Atuaticox , & 
Nervios , plurimofque alios raptim in arma con- 
trabit, atque ad Ciceronem legatum , qui fimiliter 
tunc legioni praerat , in bybernis contendit. Mul- 
titudo ex hoc boflium colligi piuit : quia cum ob- 
fidione caftrorum vallum drcumdandum effe a ca- 
ptivis Romanis docerentur ? & inflrumenta ruraUa 
nm habertnt, gladiis concidendo terram , & fagu- 
lis exportandoy vix tribus boris vallum X. pedum 9 
& foffam XV. pedum per millia paffuum XV. in 
eircuitu perfecerunt. Prteterea centum viginti turres 
mra altitudinis extruxerant . Et cum )am feptem 
dies , noftejque^ fuccidui boffium cunei pugnarent , 
ac ventus fubito exortus effet plurimus , tcflas fer- 
ventes intorsere fundis, fiammataque focis tela , ac 
mox cmcepto igne rutilantia intra caftra ycerunt , 
Quo fafloj per culmea culmina raptim ventus in- 
fijlens , fparfum animavit incendium . Sed nec fic 
quidem Romani , cum undique obruerentur vulne- 
ribus , laboribus , )e)uniis , vigiliis , incendiifqua^ 
cefferunt. Tandem Cafari nunciatum efl unam le- 
ponem delctam effe, alteram )am pene confcClam . 
Adventante cum duabus legionibus Cafare , defe- 
runt boftes obfidionem , atque ito eum cuntti raptis 
copus ruunt . Cafar parviffimis fe caftris confulto 
condidity cquitibufque pramilfis , ut fugam finze- 
rent imperavit^ ut ad tranfitum vallis , qua me- 
dia erat, fibique periculofa videbatur , bo(les ccn- 
tmptu fui invitaret . Quibus adventantibus , in- 
fuper obftrui portas pracepit . Quo vtfo Galli , 
quafi )am viciffent , ad obducendum extrinfecus 
vallum converfi funt^Cafartotis repente portis pa- 
ratum effuiit exercitum , acriterque cum eis dimi- 
canSy tandem vidit unum ex militibus fuis fegnius 
pr#liantem 9 fcutumque e)us raptdt^ & in adverfos 
Tuit. Quofafto erubuit exercitus , verfofque in fu- 
gamGalhsj vaftiffima c&de confecit . Nam fexaginta 
wttiatuncfuipreferuntuTi e quibus pauciperpalu- 
dts invias evaferum . Induciomarus Treverorum^ 
Tom. /. 



E 
A 



B 



D 



R VI. ♦ 4$ 

princeps , magnas armatorum copias habens , poQqnam 
de confnfu totius Gallia certior ndditus y Labuvi 
caflra^ legionemque cui praerat , quod fa-ile fatlu 
arbitrabatury delere ftatuit f ac deinde Fburcnibus* 
Nerviifque con)un£lus , ad ofprimendnm Ctffarcm 
pergere. Labienus, quibus potefl artibus , timorem 
fimulat , atque ita Induciomarvan n gltgentimm~> 
cum infultantibus copiis pro vallo obtrranttm re- 
pentina eruptione proftravit . Hac vittoria Labieni 
reUqui Gallorum conatus reprejfi funt , & Cafar 
paulo quietior reliqua parte hyemis fuit . Std intd- 
Hgens fibi ma)ora belli fupereffe negotta y maxime 
quia flwimd exercitus parte amifsd y aliifque grarou 
ter fauciaiis , ne ad juftinendum quidcm fibi ido- 
neus , non dicam ad comprimendum Gallorum im- 
petum videretur , a Cn. Fompejo Procof confcribi 
legiones y fibique mitti in auxilium fcit . ItaqutL^ 
ante byemem exa£lam y tres ad eum legiones in ca^ 
(hra^ venertmt . Igitur C<?far priufjuam in tmum 
hofiium copix coirent , ineunte verno aggrtdi trt- 
pidos , £r opprimere fparfbs in fuis fimbus parat . 
Primum itaque Nervicrum fines diripit , pradam^ 
vero , qua copiofifjima erat , exercitui permittit . 
Deinde Mmapios y qui fibi propter immenfas palu- 
des , atque im^editijjimas fylvas munitifiimi vidt- 
hantur , tribus agminibus invadit , mmixqne ca>de 
vulgo agitata nfiduos fupphces in diJitionan ac- 
cepit. Labienus fvqncnti prdio omncs Tmerortmi-.' 
copias interfuit) arte in bellum provo atas, priuf-. 
quam Germanis adventantibus \ung<rcntur^ &<~on~ 
tinup ipfam civitatem cepit . Cafar ulcifci mcrt m 
Sabini , & Cotta leratorum volcns in AtYibiovi-. 
gem , dr Eburoncs ddcta hgionis autiores , f o/r- 
quam in Arducnnam fylvam refugiJTe compcrit y 
qus fylva tQtius Gallia maxima eft\ 'atque a ripis 
R/ieni, finibufque Trevirorumad Nervios , ufquc^ 
pertingit , & in longitudinem plufquam quinqua-. 
ginta millibus paffuurn patet , pemetiens rem fuis 
maximi per/culi fore^ fi per obflruftas ffatiofas fyU 
vas ignoti dividennttw , hofremque loci notzjfimum 
quarercnti omnem Galliamptr nuncios invitat* ut 
quifque fccundum placitum futm rcccnditas in Ar- 
duenna fylva pra>das quarant ,diripiantque . Qtto. 
fafto Gallis, utrinque moricntibus, maximas. Roma- 
nortim in)urias y fine cuyufquam Romani difcrimine 
vindicavit. Ita boc tuti(0io vincendi genere fecu- 
rus in Italiam rediit . Igitur Cafarc in Italiam^ 
rcverfo , rurfus Gallia in arma con)urat , multique 
fimul populi coeunt . Dux his Vercingctcrix fuit 9 
cu)us confilio fiatim omnes Galli civitates fuas ul- 
tro incenderunt , prima a fuis inccnsd Biturico . 
Inde ad Cffarem , qui magnis itincribus pcr Nar- 
boncnfem provinciam clam ad exerdtwn recurrerat, 
impetum faciunt . Ccefar tunc oppidum nominc^ 
Cenapium obfidione concluferat y quod diu oppugna- 
tum tandem pofl multas Romanorum clades,pluvio 
dic y magna cum hofiilium macbinarum an enta 9 ner- 
vique languerent , applicitis turribus captum , atque 
deletum efl. Quadraginta millia hominum ibi fuiffe 
referuntur : e quibus vix LXXX. hcmincs per fu- 
gam lapfi ad cadra proxima Gallorum vcncrttnt . 
Fraterea Arvirni % ccrterique ccnfines , folintalis 
etiam ad fe Eduis* mrdtis a ivcrsum Cffarcm pr&- 
liis lellaverunt . Qt>i cum fc pugnando fatigati in 
qttoddam optidum reccpiffcnt, militcs prpitf inhian- 
tes ad expugnationem oppidi animum intcndunt, 
fru r ra Csfare de lon iniquitate c/fifnU . Itaqtte 
ibi Cafar crtimpentibns defuptr hojiilus prefjtts, 
multa cxcrritus fui parte perdttd vittus aufugit . 
Dum hfc ad Hale f am gcrtmtur , I erargtr.torix % 
quem omnes corfenin fari regem ]ruOpia\irant , 
fuadet uti ex tota GaHia, omncs qui arma feiTC 
poffent , huic bello prx ftd fint : hoc enim efje umim 
bellum y quo aut pcrpetua /ibertas> aut fttrna fir- 
I F 2 uttiS 



44 HISTORll 

vittis, auimors emnium confequantur . Itaquc^ 
abfque eo nwnero , quem infimtum ante contratie- 
rat, equitum circiter ofto millia , peditum ducenta 
fuinquaginta millia contrafla funt . Dehmc duos 
Mles fibi mvicem obverfos RomanuGallique ccpe- 
runt . Unde multis fape eruptionibus f variis 
praventibus praliantes f tandem Romani pracipud 
Germanorum equitum, quos fibi )amdudum amicos^ 
tunc in aUxilio afciverant, virtute vicerunt. Ver- 
tingentorix alia aie congregatis omnibus qui fuga 
evaferant f dixit fe aufiorem bona fide defenden- 
ds libertatis f atque irrumpendi fcederis fuifft-* . 
Et riunc, five Romanis fefe ad mortem omnes offe- 
rant f five fe folumpro omnibus dandum paratum 
animo fore . Itaque Galli voluntatem , quam pudo- 
re aliquandiu texerant, quafi ex confilio regis affu- 
merent, illico fibi veniam prccantes, eum folum^ 9 
velut au£iorem magni fceleris dediderunt . BeUtroaci 
cmnibus Gallorum gentibus ipforum opinione fortio- 
res babebantur . Hi Cborreo duce bellum inftau- 
rantj fibique in banc fofcepti belli focietatem Am- 
bianos f Aulercos f Caletos f Bellocafes f Atreba- 
tafque con)ungunt f <jr locum quendam cinftuwu , 
atque impeditum undique paludibus capiunt . Com- 
mijfoque pralio f magnam Rbemorum manum , qua 
auxUio Romanis erat f trucidant . Deinde cum op- 
fortunum ipfi locum infidiis provifum occupavijfent^ 
atque boc comperto Romani ad infidiarum locum^ 
inftruflt f ordinatique venijfent f commiffo pralto 
Romani, Gallos fugientes iifdem locorum munitio- 
nibus, quibus claufi fuerant f incluferunt, cunttof- 
que ad internecionem ceciderunt . Ibi Cborreus y vel 
fugam f vel deditionem detrefians f Romanos , ut 
vivus caperetur inftantes occidendo , ut occideretur 
coegit . Igitur citm pacatam Galliam univerfam- 
Cafar , neque aufuram fore ad aliquos afpirare^. 
motus arbitraretur f legiones in byberna dimifit. 
Ipfe autem Ambiorigis fines f qui tot bella excita- 
verat , bominum borrenda ftrage vaftavit . At vero 
C. Caninius legatus beUum apud Ptttonas invenit, 
ubi magna bofi Mum multitudo impeditam itinerc^ 
legionem circumdedit f atque ad extremum difcri- 
men adduxit. Porro autem Fabius legatus, acceptis 
Caninii literis , in Pi&onas proficifcitur f ibiqui a 
captivis de opportunitate locorum certior faftus ino- 
finantes boftes opprimitj magnifque ftragibus fa- 
Ciis f plurimas pradas agit . Deinde quum Cani- 
nio fignwn adventus fui dedijfet f Caninius totis 
caftris fubito infiluit f fefeque inyecit hofti . Ita^ 
Fabio cx una parte f & Caninio ex altera infiflen- 
te f maximo f & diuturno bello innumert Gallorum 
copis trucidata funt . Inde Fabius in Carnutes 
profeftus eft . Sciebat enim Deonacum ducem anti- 
qm Jimun totius rebellionis incentorem ab boc bello 
elapfum f fi Aremoricis gentibus adymttus effet f 
maximos iterum tumultus effe in GalUa moturum . 
Sed eos adbuc ipfa novitate trepidantes mira vir- 
tute f & celeritate perdomuit . Interea Draptes 
unaque Litertus^ citm adejfe Caninium, & legio- 
nes in finibus fuis viderent f undiqae colletHs co- 
fiisy oppidum JLugdunum occupant . Hocoppidum^ 
in editi fima montis arce pendebat f duabus parti- 
bus per abrupta latera non parvo flumine cingeba- 
tur : medio deinde defcepfu largi ffimo fonte fecu~ 
rum , plurimdque introrfum copia frumenti tutum* 
irritos procul difcurfus boftium dejpiciebat . Cani- 
nius f quod folum Romana proviftone potuit f am- 
bos duces cum parte copiarum plurima in campum 
cvocatos f maximo pralio fuperavit . Nam uno e 



Ul S C E L L JE 

dutibus interfefto , alter cum paactffhnh fugit , 
riullus in oppidum rediit. Sed ad id oppugnandum 
Csfare opus fuit . Itaque certior ptr nuncios fathn 
Gtfar occurrit 9 circumfpe&ifque omnibus vtdet , fi 
expugnate vi moliatur, ludo f & fpeftaculo boflium 
delendum efle exercitum fuum : unum fblum ejfc^ 
pr&fidu f fi quoquomodo hoftes aqud arceantur . 
Sed eb* hoc quoque, nifi Cafar, ncn potuiffet . Su 
quidem fons f quo ad pontum utebantur^ medio de- 
vexi montis latere fundebatur < Cafar ad proxi- 
mum fontis admoveri vineas f turrimque extrti 
\ubet. Fit magnus illico concurfus ex oppido^ qid- 
bus fine periculo prsliantibus f Romani f quanruis 
pertinaciter obfifterent f crebriifque fuccederent> ta- 
men complures trucidantur . Igitur extruitur ag- 
B > & turris pedum LX.,cu)us vertex adaquari 
ad fontis locum pofjit f ut vel ex aquo tela con\tc% 
queant f vel prtfcipitata defuper fdxorum volumma 
non timeri . Oppidani autem f ubi exanimari fiti 
non folum pecora f verum etiam infirmores botni- 
num atates vident, cupaspice f favo, & fcindulis 
repletas f ac deinde immijjo igne in prona pr&cipi» 
tant f eafque ipfi toto oppido fufi fubfequuntur . 
ArdentUms macbinis, cum grave Pralium fms Gf- 
far f ac periculofum videret f cohortes tn drcuitu 
oppidi ire velociter per occultum imperat f atquc^ 
undique fubitd vaftum clamorem attollere . Qwfa- 
£io confternati oppidaniy dum recurrere ad munien- 
dum oppidum volunt f ab oppugnatione turris f vel 
demolitione aggeris recejferunt . Illi tamen qm ad 
incidendas fontis venas fub obtentu azgeris f tuti 
cuniculos perfodiebant f repertos tn abftrufo aqua- 
rum meatus f per multa dividendo tenuari m Jeme- 
tipfisy confumique fecerunt . Oppidam fonte ftccato 9 
ultimadejperattone correpti 9 deditionem fuifaciunt. 



D 



(70) A. coiitra Varttjvs mjffus e(l y & ct)m ctrca Ccrras fow- 
tra owlv y & aufvicia dimicafset a Surcna Orodis Re- 
gis duce vithis ad poflrtwum Mtrftftus e$t cum filio, 
clarifsimo > ac frteftavtijsimo jtnxtie . Rtliqjfia exerci- 
tus pcr Cafsium Qiiafiorem frvata funt. Qui Jwgu- 
Jarianimo perditas rcs tanta virtute'reftitutt> ut Pa- 



C*far autem omnibus^ qui arma tulerant, mahus 
fujtulity & vitam reliquit y quo teflatior tffet etiam 
pofleris pcena improborum . Multum enim ad coer- 
cendam audaciam valet fropofitumpunitionis exem- 
plum f quum ipfa miferi prtfens forma viventis, 
& ad recordationem admonet confcios, & fofi*- 
tationem cogit ignaros . Exbaufhs itaque 9 atqut^ 
edomitis Gallis fecurus Cafar cum legionibus iru 
Italiam rediit f nullos pofl fe Gallorum motus per- 
timefcens certo fe fcicns, rmnime aliquos f qmvel 
moveri audeant , vel fi maveantur f timendt fint 9 
reliquijfc . Anno ab Urbe condita DCXCVII. 
M. Licinius Crafius collega Cn. Pompeji magni 
in confulatu fecundo ( 70 ) pronAnciam fortitus in 
Partbos, homo inexplebilis cupiditatts y auditd in^ 
Hierofolymis templi opulentia f quam Fompejus in- 
tattam reliquit f in Palsflinam divertit, Hierofo- 
lymam adiit 9 templum pervadit, opes diripit. inde 
per Mefopotamiam tendens in Partbiam f qudcun- 
que iter babuit fociis civitatibus auxilia indixit 9 
pretia exegit . Mox ut Euphratem tfanfit f Mico 
Bayefen ab Herode rege Partborum ad fe mjfumu 
olfvium babuit : a quo vebementer increpatus efl f 
cu* contra fcedus Luculli f Pompe)i f waritid 
indulhs Eupbratem tranfierit . Ouamobrem finc^ 
mora futurum f ut pro auro Parwico 9 Serico ferro 
oneraretur. Inde cumprope Carras contra ormnd 9 
& aufpicia ventum effct 9 Parthi fubitb ingruentes 
cum Surena y & Syiace pr*fe£Hs> fagittis opprejfete 
Romanos . Ceddere ibi plurimi Senatcres f aliquot 
etiam confulares^ & pratorii viri. Crajfus quoque 
filius Crafji lettifjimtis juvenis in acie occifn efl. 
Praterea quatuor cohortes cum Vargunte]o legato 
mcdiis deprebenfie campis, interfetta funt. Su- 

renas 



Jas rediens travs Eupiraftm crebris prdrts vicait. 
tiwc jam bellum ctvitv fuccefsit , execrandum , & l*- 
Crymabtle > quo prattr lacrymabiles calamttaies , qM 
in prxlits acadcrtmt > etiam Pcp. R&n* fortuna m9r 
Utta eit. 



Digitized by 



Google 



£ i B 

rtnss rapto ep&atu Craffim perfeqm intendit , 
eumque circumventum 9 ac fruflra colloqwum t\us 
petentm cepit 9 & m cafframduxi$ 9 ac poftremum 
auro m osejus infufo mterfecit . Paucino&if bem- 
ficio Hberati , Carrat cotofugere . Cogmta cladt^ 
Rmanorum mtdta Orientis pr&umdia i ficietate , 
vel fide pobuk Romam defeciflent, nifi CaffiusOua^ 
fior cdkltis ex fuga militibus paucis 9 mtumejcen- 
tem Syriam egregia antmi virtute , ac moderatione 
preffiffet : qui & Anttocbum 9 copMfque ejus mgen- 
tes pralio vicit 9 & mterfecit , Partbos auoque ab 
Herode m Symrn mtffos , ]amque mgreffos Antio- 
cbiam bello eocpulit, ducemque eorwn Hofagen m~ 
terfecit. Igitur Romani ftatus agitur fimper alter~ 
na rrmtatio , & velut forma Oceam maris , qtue 
orrtm die difpar, nunc fucciduis per feptem dies tol- 
littrr mcrementis , nmc infequ^libus totidem die- 
bus, naturali damrib, & defeflu mteriore fubducu 
tur. Armo db Urbe cendita DCC 9 mceftum unde 
mcretus , plmmm urbis partem ignis invafit . 
Nequt unquam antea tanto mcendio correptam 9 at- 
que vaftatam cvuitatem ferunt 9 Nam quatuordecim 
wqs eum vico jugario confumptot futffc mernorue 
proditum eft. Hine jam bdlum civUe cemmitti- 
tur , quod magms jam dudum diffenficnibus , ac 
rmlitiombus,parabatur , Nam Gafar rediens vi- 
&or ex Galfia, decerni fibi abfenti alterum Con- 
fulatum popofcit v (71) Contradi&um eft aMar- 
cello Conftile* a Bibulo, (yt) k Catone, anm- 
tente Pompejo. Deinde decretum efi a Senatu 9 ut 
m Urbem Cafar nonmfi dmnffb exercitu veniret ; 
& ex MarcelliCof. au&oritate ad legiones, qua? 
apud Luceriam erant , Cn. Pompejus cum Im- 
perio miflus eft, ( 73 ) C*far Ravermam fefe con~ 
tulit, M, Antonius 9 dr P. Caffius Tribumpl, pro 
Cafare mtercedentes , interdicente Lentuto Cof % cu~ 
rti y fmqw probibiti ad Cafarem profeSH ftnt, 
Cwione fimul Celioque comtantibus . Gefar, Knbi- 
cone fiumine tranfmeato, mox ut Ariminum venit , 
qmque cobortes , quas tunc folas babebat , 
qwbu$i ut ait Lrvius, orbem terrarum adortus efi: 
qtdd falh opus cffet edocuit : dcplorans iri\urias 
fuas , caufam belli civilis pro refhtuendis in pa- 
triam Tribums effe teftatus eft , Inde per Anto- 
mum fptem cobortes , qua apud Sulmonem^ 
mortbantur , a Lucr^tio recepit . Tres legianes , 
ma cum Dormtio apui Corfirriwn morabantur, ad 
uas partes tranfduxit . Confules cum Cn. Pom- 
xjo, Senatujque omnis, atque univerfa nobi- 
itas ex urbe fugit , atque in Greciam tranfiit . 
Apud Dyracbium Epirumque: Macedoniam, & 
Achajam , Cn. Pompejo duce Senatus contra^* 
Casfarem bellum paravit« 

Ocfarvacuam urbem ingrefTus Didfatorenu 
fe fecit, (74) negatamque fibi ex arario pecuniam 
fralHs foribus invafit, protulitque ex eo auri pon- 
do quatuor milliacentum ttiginta & quinque^ ar- 
genti pondo prope nongentamillia . (*) Inde digref- 
Ariminum ad legiones , mox alpes tranfvetfus , 
MaffHiam vemt ; ob quam oppugnandam , cimu, 
receptus non effet , Trebomum cum tribus legiani- 
bus relit/uit , Quo bello miles duodecimce legidnis 
adversis eos navali certamineproCafare dimicans y 
boflilem navem dexterd apprebendit , Qua ampu- 
tata , Isvam injecit , neque ante dimifit , qwbnu 
TMtgeretur. Cafar deinde ad Hifpanias cmtendih 



(7 1 ) A. poft verbura popofrit, addit cum Eutropio, atqus^ 
fw» fim dutttfate aliqm ei deferretur > contraditium 

(7*) A 9 Pompejcy a Cat<me,jufiufque f ut dmtffs exercitibus 

(71/ A. tnifsut efiifropter quam rrtjuriam ab Arimm% ubi 
rnlites cutigngatos babebat adversum fatriam cum 
t \ i* 5 !? QmfuUs &c. 
V4J A. to&fccit. Jndc ttfpmas petist 1 ibi Pmpeji exer~ 



E 
A 



B 



D 



R V L 45 

quas L. Aframus , & M. Petrejus , & M. Var- 
ro , Pompejani duces cum legionibus obtinebant , 
ibi multis praliis Petrqum 9 Afraniiimque fupcra- 
tos , compofita paftione dimijit . In ulteriore Hif+ 
pania duas legimes a M. Farrone fufcepit. Sim* 
Iher & duces ejus , hoc eft Curio CaUmem Sicilia 
expulit , Vakrius Cottam Sardinia , TuberonenL* 
ab AfricaVdrus ejecit . Cafar rediens Maffttiam 
obfldiane dmitam, vitd tantum , & libertatb c<m~ 
ceffa , cateris rebus abrafit. At verd Dolabellcu. 
partium Cafaris m lllyrtco pcr Oftavhtm, & Li- 
bonem viflus, copiifque exutus , ad Antonium fu- 
git . Bafiliusr Cf SaUuftiuSy ducentes fingulas le*> 
giones , qtdbus pneerant , fimititer & Antonius , 
Hortenfius quoque ab mfimo mari cum claffe eon- 
currens , omnes pariter adversus Ottavium , & Li- 
bonem profe£ti , & vi6H funt. Antonius cian fc^ 
Oftatoio cum qumdecim cobortibus dedtffet , omnet 
ad Pompejum h Libone deduCHfunt. Curio ex Si~ 
cilia in Africam cum exercitu tranfgrefjus eft : 
quem jfuba rex continuo exceptum cum omnibus 
copiis trucidavit . O&avius Salonas oppugnare co~ 
natus 9 omnes copias mas duxit, amifit. CaHius i 
Cafare defcvvit 9 ac fe Mikm exuli junxit . Cwn- 
que ambo fervorum manu Capuam oppugnare moti- 
rentury occifi funt . Bibulus apud Corciram pudo- 
re vUlus , qudd cuflodue c)us , quam pelago , & 
oppido pratendebat , bcfHs illuferat, inedidfefc^ 9 
vigiliifbue confecit . Appius Claudius Cenfcrinus , 
qui juffu Pompqi Graciam tuebatur, jam abolitam 
Pytbici oraculi fidem voluit experiri . Quippe at 
eo ada&a vates defcendere in fpecum , refpondif 
fe fertur de bello confulenti : vfibil ad te hoc Ro- 
mane bellum pertinet : Euiboea Ccela obtinebis . 
Ccela autem vocant, Euboicum finum. Ita Appius 
perplexa forte incertus difceffit. Interea apud Dy- 
racbium multi Orientis reges ad Cn. Pompe)um 
cum auxiliis venerunt . Qud cum Cafar vemffet , 
Cn. Pompe)um obfidione fruftra cinxit, ipfe terram 
quindecim millium paffuum fofsd praftruens , cum 
Uli paterent maria . Pompcjus caftellum quoddam 
propinquummariy quodMarcellinus tuebatur, ever- 
tit : prafidiaque Cafaris , quee ibidem morabantur 9 
occidit. Cafar Torquatum 9 legionemque unam , ut 
expugnaret aggreffus eft . Hoc pertculo fociorum 
Pompejus cqgnito 9 omnes copias ed traxit 9 & figna 
eo movente , fuhinna adverfa occurrerunt . Apes 
quoque obfedere vexilla . Quo vifo fubjtus moeror 
confudit exercitum , fugerunt boftite in templis , 
converfa fimulacra , alia fieverunt , alia fnda- 
runt. Tantus verd m aere armorum flrepitus fuit 9 
ut Antiocbia? quafi adventu boftium in muros con^ 
currerent . Interea Cafar , omiffa obfidione^ ad Pow- 
pe)um fe convertit . Torquatus autem eveftigio pro~ 
rumpens, averfum infequutus eft. Ita Ctfaris mi~ 
lites ancipiti periculo territi 9 ipfo Cafare fruftra^ 
obfiftente jfugerunt . Evafit tamen Cafar , quia^ 
mxfte interveniente Pompejus fequi noluit. Di- 
xitque Caefar, nec Pompejum fcire vincere , & 
illa tanttim die fe potuiflc fuperari . ( 75 ) Ca- 
faque funt in eo pralio quatuor millia militumCa- 
faris , Centuriones viginti duo 9 equitesRomanicom- 
plures . Cafus eft & m eo pralia Sceva C&faris 
tmles fortifjimus . Quem cum milites Pompeji , ut 
fe traderet bortarentur , refpondiffe fertur , fe effh 
feffum . Accurrit ums, velut accepturus arma^. 

Prr- 



dtus validifttmos % & fcrtifsimos cum trihus ducibus 
JL Aframo » M, Pttrtjo , Af. Barfow fujsravit . 
Inde re%refsus in Gr<tciam tranjitt » adverst.m Pom- 
pe)um itmicavit , prvmo frtiw vitfw eji , & jugatus . 
Eva/st&c. 
(*) forte leg, nonaghtta millia. 

(7 j) Poft fuperari . Deinde m Tbeffaiia apuA Paleofarfacuvs 
Cttm produBis utriuqu* iugentibtis cofiis dwncaverunt 
Pompeji ades babuaXLm. fedttes > equites &c. 



A6 hlSTOHI* 

Fercwitur'; plures fimtrir flermntur . Ipfe autem 1 
vulnera accepit capite^ bumero , femore^ oculum- 
que amifit. Scutum e)us fatis conftitit, centumvi- 
ginti tfhbus peiitum fuiffe . Deindc Ofar taci- 
to agmine -per Epirum in TbeffaHam perrexit . Pom- 
pe)us cum maximis copiis efl fcquutus: bdlumquc^ 
conmffum efi . Itaque tnflruitur utrinque acits . 
Pompeyts oSloginta & olh cobortcs triplici ordine 
locavit : fucrj autem pcditwn plufquam quadra- 
ginta millia : equitcs in finiftro cornu fcxcenti, 
in dextro quingenti : (j6) prietcrea rcges mtdti : 
Senatores : equitefque Ro nani plurimi , abfq*ie~> 
levium armaturarnm magnd copid . G?far fimili- 
ter oftoginta cobortes triplici ordine difpofuit, cui 
fuere minus quan quadraginta miliuz peditum , 
equites mille . Yidcre ibi , & gemere erat , contra- 
uas Romanorum vires in campis Pbarfalicis ad oc- 
cifionem mutub conftitiffe , quas fi concordia rexif- 
fet 9 nulli popuIi 9 nulli reges fcrre potuiffent . Pri- 
ma congrejfione cquitatus Pompqi pulfus finiflra^ 
latera nudavit . Dcinde am diu utrinque dubia 
forte aederentur, atque ex alia parte Pompcjus 
( 77 ) diceret : Parce civibus , nec tamcn iacc- 
ret : ex alia vero Ccefar hoc (78) faceret , qmd 
urgerer dicens : Miles faciem fen : tanccm uni- 
verfus Pompeji fiigit excrcitus , caftraque ejus 
direpta funt . ( 79 ) Cffa funt in eo praho Pom- 
pejanoru n "militum quiniecim millia , Cmturiones 
triginta tres . Hic exitus pug.ia ad Pateopbarfa- 
lum fuit . Pompe)us fugiens in oftio Penei amnis 
(mcrariam navim nafius in Afiam tranfiit . Indc^ 
per Cyprum fugatus Alexandriam petiit , ut a 
rege itgypti , cui tutor a Senatu datus fuerat 

{)ropter juvenilem ejus aetatem, accipcret auxi- 
ia: qui fortunam magis quam amicitiam fecu- 
tus, ocadit Pompejum , atque caput ejus , & 
anulum Cagfari mifit . Qjlio confpe&o Caefar ctiam 
lacryir.as fudifle dicitur , tanti viri intuens ca- 
put , & gencri quondam fui , (80) & inundatum 
oJoribns cremari imperavit. Pom e)i uxor * filiique 
Cjus fngerunt , cateraque Pompe)ana cla f Jis direrta 
efty owiibus qui in ea erant , crudrfifjime trucida- 
tis: ibique &Pompe'yis Bitbynicus occifus eft . Len- 
tulus vero vir confularis apuJ Pelufium interftttus 
eft . Ccefar compofitis apud Tbeffaliam rebus Ale- 
xandriam venit . Cumque fe in regiam recppijjet , 
eludebatur a tutoribus , quo minus pecuniam acci- 
ferct , templa fua aftu fpoliantibus , ut & re^ios 
thefauros vacuos effe oftenderent , & in invidtam 
Cafaris populum concitarent . Praterea Acbillas 
dux regius imbuttis femel Pompe)i fmguine , Cafa* 
•ris quoque necem meditabatur . Nam ytffus exerci- 
twn dimittere 9 cuiprjcerat^ viginti millia armato- 
rum , non modd fprevit imperium , vcrum etiam^ 
aciem direxit . ln ipfo pralio regia claffis ad ter- 
ram fubduffa jubetur incendi . Ea fiamma citm^ 
partem quoque urbis invafiffet , quadraginta millia 
librorum proximis forte adihus condita exu Jtt : fin- 
gulare profeBo moninientam ftudii^ curfque ma)o- 
rum, qui tot, tanta jue illufhium ingeniorum ope- 
ra congcfferant . Unde qttamlibet bodieque in tem- 
flis exiftant , qua & nos vidimus armaria libro* 
rum : quibus dircptis exinanita ea a noflris bomi- 



(76) A, qnwg&Ttii^praterea totius OrUutis anxilta% toiamq\ 

mbifaatiWi imiwneros Senatores , & qut magnarum 
\am U/lcrum vi r f res fwfjcnt , C-cfrr m acte jita ha- 
buit pedttum von tntcgra XXX.m. eqwn-s nrille:Nun- 
quam adbuc Romam cofta in nntim , ntquj majurt* , 
mque melioribtts ducibus convenerattt , totnm Unrarum 
wbent fubaciura y Ji cirntra barlaros dnarentur. Pit^ 
gnatum eft tngentt contvnttone. Cianque dw &c. 

(77) A. Pompejus inter bortawium, 

(78) A. boc facere wgjret . 

(79) A. pat" dtrepta funt . Ipje &c. 

(80) A. poit fia , j\tox Gefor Akxatulriam venit , ipft jttc- 



M I S C E L L JE 

nibu* nqfhris tempdribus rnemortnt , quod yuidm 
verum tft : tamen boneftius creditur , alios libros 
fuijfe quafitosy qui prifttnas fiudiommcuras amu- 
larentur , quam aliam ullam tunc fuiffe bibliotbe- 
cam, qus extra quadringenta mllia librorum fuif- 
fe , ac per boc evafijfe credatur. Poftea Oefar in- 
fulam, ubi Pbarus eft, cepit . E6 AcbMas cunu. 
Gabianinis militibus venit , ingens pugna commif- 
fa eft . Magna ibi Cafarianorum militum multi- 
tudo ctcidit : omnes etiam interfeflorcs Pompeji tn- 
tcrfetti funt . Cafar quoque vi inftftentium ho- 
ftium preffus fcapham afcendit , qua . mox 
pondcre fubfequentium gravata, ac merfa, per 
ducentos paflus ad navem una manu elevata_ , 
qua chartas tenebat , natando pervcnit , Mox 
B navali.cenamine pulfatus , magna felicitate claf T 
fem regiam aut deprelTit, aut cepit. Alexandri- 
nis petentibus reddidit regem , monuitque , ut 
amicitiam Romanam quam arma experiri ftude- 
ret . Q|ii tamen illico , ut liber fuit , bellunu 
Cafari intulit : fed continuo cum toto exercitu 
fuo, & ipfe dcletus eft. Nam & XX, milliiu 
hominum in eo bello csefa referuntur , duode-r 
cim millia cum feptuaginta (Si) longis navibus 
dcdita , quingenti ex vi6toribus cecidilTe dicun- 
tur. Rex ipfe adolefcensfcaphaexceptus, utfu- 
gcret , multis infilientibus merfus, necatufaue^ 
eft: . Corpu^ ejus ad littus devolutum , indicio 
loricx aurea^cognitumfuit. (82) QuaCafarpra- 
miffa Akxandnam , Alexandrinos omnes ad dedu 
tionem , defperationenunte compulit , regnumquc^ 
sEgypti Cleopatrae dedit Ptolcmaei forori, cunu 
aua ftupri conluctudinem habuerat . Quse po- 
iiea rcg o comitatu urbem ingreiTa eft . ( 8} ) 
Inde Syriam p rvagatus , Pharnacem Mithrida- 
tis Magni filium , qui Pompejo auxilio apud 
Theifaliam fuerat , rcbellantcm in Ponto , & 
multas populi Romani provincias occupan- 
tcm vicit acie , ac poftea in moncm coegit . 
Inde Romam regreflus , tertio fe Di^atorenu % 
& Confulem fecit , cum M. iEmilio Lepido , 
qui (84) & magiftcr equitum Difiatoris causd 
ante annum fuerat . Inde in Africam profedhis 
eft, ubi infinita nobilitas Romanorum cum Ju- 
ba Mauritanise rege apud Tapfum bellum rfpa- 
D raverant . Duces autem Romani erant , P. Cor- 
nclius Scipio , ex genere antiqui(Timo Scipio- 
nis Afr icani : hic etiam focer Magni Pompeji 
fuerat: M. Petrcjus, Varro, M. Portius Cato , 
L. Cornelius Fauftus Sylla? Didlatoris filius . 
Contra hos commiflb bello ( 85 ) poft multas 
dimicationes , maxima bominum multitudo c*f* , 
viftor fuitCcefar: (86) caftra utrorumque dtrepta 
funt y fexiginta elepbanti capti. Cato apud Uticam 
fefe occidit : Juba percuffori jugulum pr&buit , pre* 
tio dato: Petreyis eodem glaiio fe perfodit : Scipio 
in navi , qua ad Hifpanias fugere contendcns vento 
coafius in Africam redierat> femetipfumjugulavit: 
in eadon navi T. Torquatus occifus efl . Fauftum 
Sylla quondam Diftatoris filium , Pompe)i gene- 
rum^ nepotes , filiamque Pompe)am y & Afranium* 
& Petrejum filium Cafar pracepit occidi . Poft 
annum indc Caefar Romam cum quatuor trium- 

phis 



Ptulvm vus vtjidtas paravit . Ctfar vi vrcipicntiwn 
U flium tre Uis &c. 
A. LX. 

(8i) A. poilfuit. Ctfar Alexamfria jKtitus regnnnt C/w 
pntra &c, 

(3 5) A, vigrtfa tfl. Reditvs vult Crfar Pbarvacc n &c. 

(84) A. qui ei wjg. equttwn Luhtcrty atite 0*r. 

(85) A. pralw . 

(8tf) A. Cafar : Cato , Sripio, Pstrejus m via ipft fe occide- 
runt. Fanflus Silla auondam LtVxatoru piius Pomft\i 
gewer a Cafare, mterjittus eji , Poji (JQ* 



Digitized by 



L I B 

phis ingreflus . Quarto (87) Diflator* & Cof 
creatus difpofito, reparatoque Reip. fiatu 9 continuo 
in Hifpaniam eontra Pompejos Pompe]i filios pro- 
feftus , feptimo decimo , quam egreffus ab Urbc^ 
fuerat 9 dieSagunthum pervcnit : flatimque adversus 
Pompejos duosy & Labienum> atque Accium Va- 
rum mtdta bella varia forte gefjk . Ultimum bel- 
lum apud Mtmdam flumen geflum efi , ubi tantis 
viribus dimicatum efl , tantaque csdes atta , ut 
Cefar quoque veteranis etiam fuis cedere non eru- 
bef entibus j cum cogijcadique aciem fuamccrneret^ 
fe voluerit occidere , ne poft tantam rei milita- 
ris gloriam in poteftatem adolefcentium natus 
annos fex & quinquaginta veniret . Denique^ 
reparatisfuis, (88) tum verfus fubito infugam 
Pompe)anorum fugit exercitus . Equidem eo dic^ 
boc bellum geflum efl, quo Pompe\us pater abUrbe 
bellum geflurus aufugerat . Quatuarque amis boc 
bellm ckile toto orbe indefinenterintonuit . T.La- 
btems, & AcctusVaruSy in acie occifi funt. Sex- 
tus Pompejus cum centum ecmitibus aufugit . Cn. 
Pmpe]us frater e\us contraftd releriter non parvd 
Lufitanorum manu , cum Ctfonio congreffus , & 
viftus , fugienfque interfcttus efl. Munda civitas 
cum immenfa hominum c$de y Cffare oppugnante, 
vix capta efl . Inde Caefar bellis civilibus toto 
orbe compofitis Romam rediit , agere infolen- 
tibs coepit contra confuetudinem Romanse li- 
bertatis . Chm ergo honores ex fua voluntate_ 
praeftaret , qui a populo antea referebantur , 
nec Senatui ad fe venienti aflurgeret , aliaque^ 
regia , ac ^ene tyrannica faceret , conjuratunru 
eft in eum a ducentis fexaginta,vel ampliiis fe- 
monb\& 9 eqtutibufque Romanis . Pracipui fae- 
runt inter conjuratos duo Bruti , ex eo generc^ 
Bruti , qui primus Romas Cof. fuerat, & reges 
expulerat, & C. Caffius, & Servilius Cafca^ . 
Ergo Csfar, quum inter caeteros Senatus qua- 
dam die veniuet ad Curiam , vigintt &~tribus 
cultris fenatoriis confeftus, vutoerioufjwe confof- 



E 

A 



B 



R VII. 47 

fus ( 89) interiit. Quo faffo Senatores flrittis pu- 
giornbus in Capitolium fecefferunt . Diu delibera- 
tum efl , utrum Capitollwn cum au£loribus c#dis 
oporteret incendi . Corpus eyis raptum populus 
dolore ftimulatus in foro fragmcntis tribunalium 9 
ac fubfelliorum cremavit. Eadem igitur notteCaU 
phurnia uxor y videlicet e)us , vidit in fomnis euni^ 
fojfum vulneribus in finu fuo \a ere , oravit Ca- 
farem>ne eo mane abiret in Senatum . Sed ille au- 
fpiciorum fiepe negligens> contempfit fomnium^ fed 
exitu probavit . Igitur ante paucos dies , quam 
Cafar occideretur , in Curia bove ex more matta- 
to % cor in extis non efl repertum . Quod cum Spu- 
rina arufpex pronunciaffet ad vita periculum per- 
tinere , ait Ccefar conflantix memor : Miraris fi 
bos non habet cor ? fed mox ei finis vita fuit . 
Idem Spurina ante paucos dies eidem Cafari dixe~ 
• at , cavendum ei ejfe Idus Martias . Quo die~> 
vifo Spurina ait Cafar : Idus Martis venerunt . 
Ille refrondit : Sed nondwn tranfierunt . Eodem 
die Cafar confojfus efl , vir quo nunquam ullus 
homo magis bellis enituit. Ejus fiquidem du&u> 
undecies centum nonaginta & duo miilia ho- 
ftium aefa funt . Nam quantum bellis civilibus 
fuderit , noluit adnotare . Signis collatis quin- 
quagies dimicavit, M. Marcellum folus fuper- 
gremis , qui triginta novem vicibus pari modo 
fuerat prasliatus . Ad hoc nullus celerius fcri- 
pfit, nemo velocihs legit, quaternas etiam epi- 
ftolas fimul di&avit . Tantae fuit bonitatis , ut 
quos armis fubegerat, mag^s clementia vicerit. 
Eodem tempore Romae tres fimul exorti foles, 
paulatim in eundem orbem coierunt . Inter cas- 
tera portenta , quae toto orbe fa&a funt , bos 
in fuburbano Romae ad arantem loquutus eft, 
fruftra fe urgeri , non enim frumenta , fed ho- 
mines (90) defuturos. 



Explicit Liber Sextus . 



t " * 



INCIPIT LIBER. SEPTIMUS- 



ANno ab Urbe condita DCG. fere 
ac nono , interfefto jfulio Casfare , 
civilia bella reparata funt . Per- 
cuflbribus enim Caefaris Senatus 
favebat . ( 1 ) Antonium Cof. par- 
tium Caefaris civilibus bellis opprimere conaba- 
tur . Ergo turbad Republic^ (2) inter msdtn^ 
fcelera, qua Antonius committebat , D. Brutuwu 
apud Mutmam obfidione concluferat , pro qua re a 
Senatu hoftis judicatus eft . Mifli ad eum expu- 
gvan f um> ($) liberandumque Brutum duo Cofs. 
Hircius, & Panfa , & cum his Oftavius (4) 
adolefcens annos natus decem & feptem , patre 
Odliavio Senatore genitus , maternum genus ab 
ffinea per Juliam fimiliam fortitus, Csefaris ne- 
pos , Accia fororis e\us filtus , quem ilte tefta- 
mentoh^redem reliquerat, & nomen fuum ferre 
jufferat. Hic eft,qui poftea Auguftus eft diftus, 
&rerum ( f) potitus . Nam> ut breviter (d) 
<tocervati<mem malorum explicem , bella civilicu 



(87) A. Quarto fe Confulem fecrt , & fiatint ad H fpanias efi 
prof EhiSi ubi Pampeji fiiii Cn. $ & St x. wgens bel- 
limfrafaraverant. Multa pralia fttertint . tjlthnum 
apud Mundam civitatem , in quo adeb Cafar peni vi- 
ttusefltut fupentibus fuis fe volftortt &c. 

(38) A. fuis victi* & Sex. Pompeji fiiius ma)or occifus eft y 
rmnorfhgit-. Inde Cafar trc. 

(29) A. coufojfus eft vir &c. 

10 h.f«xbat. Sed Antontus Cof &c. H.& Eutrop. cum 

Ambrofiano. , 
(0 A. Repubiicd>multa Antonius fcekra commmem a 



quinque gelit , Mutinenfe, PbJippenfe, Pcrufnum, 
Sictdum , Acciacum . Ex quVms duo , boc efl fri- 
mum^ ac novi ffiynum^ ad: ersus M. Antonium* fe- 
cundum advcrsus Br«tum , Ca/fium , terttum^ 
adversus L. Antonium y quartum ad: ersus Scxtum 
Pompe)um Cn. Pom^cji filium . Igitur Panfa pri- 
mo veniens e^ ceptus infidiis, intcr fuo^um claJes ip- 
fe quoaue fih graviter vuineratus , & ab eodi WL* 
vulnere int<r*oftis diebus mo A tuus eft. Hircius au- 
xilium colleg£ ferens 9 magnas Awcmii op:as va fl a 
ctede delevit . CsfareaPnus cafra cvflodivit . <5V- 
cundd a iversus Antonium pugnd magnce utrincue 
flrages atta funt . Namque tunc ibi Hircius Cof 
0 cifus efl, Ccefar viflorid totitus efl % Cui D.Bru- 
tus de con)uratione occifi jfulii Cafaris conf Jfus 
preces pcenihntia fudit . Fugatus Antonius amiflb 
exercitu confiigit ad Lepidum , qui Caefaris 
equitum magifter fuerat , & tum militum co- 
pias grandes habebat : a quo fufceptus eft. (7) 
Dolobella Trebonium unum ex interfettoribus G*- 

faris 



natu &c. 

(3 ) A. ad etimperjlquendum dtio Cofs. 

4) A. H. 6c Eutrrp. rubenr^ Oclavianus adohfcens&e. 

% ) A. rerum fumma potitus . (hiare profefti contra Anto- 
nium tres duces vtcerunt ewn afrnd Mntinam , eventt 
tamen , ut vttlores Cofs. amlo morerentur. ihtaretres 
exercttiis unt C#fari Angujfa partttrunt . Fugatus &c. 

(6) Haec ufque ad fugatus Antontus non lunt in Herrfcl- 

denfi . 

(7) A. fufceptus ejt. Mox Lepido operam dante Cafar pa~ 
cem eum Antoniofecit , & tjtajt vmdicatitm &c* 



\ 



Digitized by 



4» 



H I S T O R I & 



Jaris Smyrn& interfecit. Confulum occiforum uter- 
que exercitus Cafari paruit ^ Poftea Decius, Brutus 
in Gallia a Sequanis captus , & occifus efi . Bafi- 
lus autem eques unus de percufforibus Cafaris ma- 
nu fervorum fuorum necatus efi * Interea Lepido 
fatis operam dante, Csfar Antonium rccepit in gra- 
tiam r atque ob fidem reconciliatus efl gratid Dina 
filuB e]us , quam matrimonio fortitus ifl v & ut 
vtndicaturus patris fui mortem , a quo pcr te- 
ftamentum fuerat adoptajtus . Romam cum exer- 
eitu profedhis ( 8 ) eft . Cummie in Urbe rumor 
de futura profcriptione ortus ejfct % C Toranius vir 
Vratorius nihil tale metucns, incurft* militum domi 
fuf interfeftus efi y aliioue comphms trucidati funh 
Per bos etiam Cicero Orator ocdfus e(l y multiquc^ 
alii nobiles : & cum Antonio , ac Lepido Cafar 
Remp. armis tmere cwpit.. baque ne latius, atque 
effrpnatius incircumfcripta cades ageretur , ccntum 
triginta & dm Senatorum nomina in tabula pro- 
pofita funt , primum Lepidi pracepto. & nomine , 
detnde Antonii, tertip Cafaris . Ibi Antonius. Tul- 
lium Ciceronem inimicum fuum profcripftrat , ibi 
Lepidus Paulum fratrem fmm in iundem profcri- 
jptorum grcgcm con)ecerat . Adjetfi funt pofiea ad 
numerum profriptorum triginta equitcs Jiomani, 
mult# diu , ac varia cades a£ta? 9 dotms profcripto- 
rum direptis omnibus iiruta funt .. At Dolobellau 
in Syria multa cum CaJJio tnterfeftore jfuJii Ca- 
faris bella gejjit^ a quo viftus fefe interfecit . Inte- 
rea Brutus , & Caffius iaterfe&ores Caefaris (9) 
magnis exercitibus comparaSis, per Macedomam , & 
Orientem apud Atbenas convenorunt , totamquc^ 
Graciam dcpopulati funt . Rbodios CaJJius terrd , 
marique oppugnatos ad deditionem coegit , quibus 
prater vitam nihil reliquit . Igitur profe&i fun* 
contra eos Ccefar Oclavianus Auguftus , & M. 
Antonius . Remanferat enim ad defendendam^ 
Italiam Lepidus. . Apud Philippos Maccdonise 
urbem contra eos mignis bdlorum apparatibus 
pugnaverunt, (10) cofque perfecutos ad mortcnu 
compulerunty qnamvis manifcftitjime tunc illa pii- 
gna, non virtute partis Antonii> fed Cafaris feli- 
eitate confcCla fit . Ctffar cnim timc agcr , cum fe 
in cafiris Pbarfalicis capicnda quietis causa tcntre 
fiatuiffety & apud Pbilippos luce vcntura ccrtatu- 
r# civilc bellum inter fe Romana manus effent , 
hortatu^ & precibus mcdici fui Antonii, qui per 
fomniwn a Mim rva admonitum ftfe fatcbatur , ut 
ea dic e caftris Gpfiircm falutis ipfius causd duccrvt 
in campwn , cum kcH a tfgre mter copias egrefius 
e(l .. Sed intcnto eo in evcntum viftoria > unus ex 
intcrfeoloribm Qpfaris Erutus caflra e]us cepit. 
Scd rurfus Gcfitriani militvs Bruti , & CaJJii ca- 
fi a ceperunt . Qua re ad defperationcm adatti 
B^utus i & Ca jius immaturam fib'% mortem antc^ 
b;lV% terminum confcivertmt Nam invitatis pcr~ 
cujforibus Ciffius caput, Brutus latus prxbuit . Igi- 
tur in eo bcllo y quod apud Pbilippos gcfium efi , 
vifum efi L. CaJJio s quod purpuratum Julium C<e* 
fzrem avunculwn fuum equo in itato in fe irruin- 
tem vidertt , qui mox gemcns exclamavit : Ce- 
damus , quando nec occtdijfe prodcfl \ Intcrca inter 



( S ) A. profettus , extorjtt , ut jibi XX. atmo Confitlatus da- 
retitr. Senatum fvofnripjit % ctitn Atitonio> & Leptdo 
femp. armis Mnye cwyit : per bos etiam Ctcvro oraror 
ecrififs eji 9 midtiqiie alti nobiles . Interea &c. 

(9) . A. Cafaris ingens fcllum muvtrunt . Erant enim per 

Macedcmam > & Orientem multi exercitiis > qnos ocvu- 
pavcrant . ProfMi &c. 

(10) A. pu^naverunt . Pttmo pr<?Vto vifhes eft Antomus , & 

Cvfar 9 periit tamvn dux nulthtatis Caffus . Secim la 
Bnttttm , & infiWtam mbilitatem > qnte cum tllrs bel- 
lum gefjlrat> interjlcerunt . Ac Jic rnter eos drutja efl 
Rt fpuL j ut Auz. &c. 

(1 1) A. neque occifis cji . hrtcrim a Scx. Pompejo . Cn. Pom- 

prji filio ingcHS Ixlbm in Sicilia commotwn efi % bis { 
&c. 



D 



MISCELLit 

Auguflwn y & Antomtm Jlc ejt Refpuhlica druifa, 
ut Auguftus Hifpanias , Gallias, & Italiam te- 
neret : Antonius Afiam, Pontum, Orientem. Scd 
iu Italia L. Antonius Conful bellum civile com* 
movit, frater ejus, qui cum Cxfare contra Bru- 
tum , & Caffium dimicaverat . Is apudfleru- 
lium Tliufckc civitatem vkftus , & captus , at- 
que (11) occiliis eft . At Roma uxor Antovii 
Fulvia , Cafaris focrus^ dominatum ut mulwr agi- 
tabat* Inctrtum in hac mutaticne amftHans^ re- 
giique fafiigii utntm deficientis potmtia nltima>am 
ineipientis prima normnanda , certi etiam m eos in- 
folens, per quos^ ut infolefccret agebatur . Nam y fr 
Ccefarem reverfum apud lirundtifium contwneliisifr 
fattionibus , atque infidits petit . A quo propulfata 
ad'Antonium conccjfit in Graciam\ Sex. Fmpejus 
Cn^ Fompeji filius , poffquam fe in trofcriptimxwu 
numcrum relatwn compertt , conver/us in latrochnia 
Qyymcrn oram maritimam Italia cadibus , rapmifqut 
vajlamit • In Sicilia pratcrea ingens bellum corn- 
movit f cum his , qui fupererant ex partibus Bru- 
ti,&Caffii, (12) qui ad eum confiuxerant , com- 
mcatibulque impeditis Romatn fanie affecit . Tunc 
per Ccejaxem Ociavianum , & jM. Antonium fupe- 
ratus efl bello . Mox cum co pacem Triumviri , ut 
non dicamTyranniy id efl Lepdus , C<rfar y An- 
toniufque fecenmt . Sed continuo , cum contra pa~ 
Ctum Fompejus fugitivos allcgcret , ut hoflis babitus 
cfl. Mcna libertus Fompeji cum fxaginta navium 
claffc ad Cafartm defccit , eidemque claffi ipfc^ 
jufju Cefaris prxfuit . Idcmque conltnuo cttm Sta- 
tilio Tauro advcrsum Menccratem Fompqanum^ 
, duccm , navale btllum gcfiit . Leinde ipfe Cafar 
advcrsus eofdem Fompeymos cruentijffimum bellwwL» 
confcit . Scd continuo viftriccm clafjcm pene uni- 
vcrfam afud Scyllaaum naufragio amifit. Eoden* 
tempore M. Agrippa in Aquitania rem profpe- 
re gcflit. Et L. Ptntidius (13) Balfus. Pe rfas * 
& Fartl os in Syriam irrumpcntes trilus maximit 
bellis fudit , hgtmque torum Pacorum Horodis 
regis filium in acie iuterfecit , ea lcilicet dic^ , 
qua olim Horodes rex fa duces (14) Surenam 
& Sulacem Crafium occiderat . Hic primus de_* 
Partis juftilfimum triumphum Romx egit. (15) 
Interea Antonius^vix uno caftllo erpugnato , pa- 
ccm cum Antiocho ficit, ut ipfe tantara rem c<m~ 
fummafje viderctur . Vtntidtnm Syri# prafecit , 
pij/nqucj ut Antigono bcllum infcrrctj qui ^jjudaot 
tum forte dcbellavcrat* captaque Hicrofolyma^ re- 
gnum Hcrodi dcdtraty qacm continttd vxClum in- 
deditionem rcccpit . Mcna libcrtus cum fcxaginttL* 
navibus ad Fomptjum rcdiit , a quo clmenter ac- 
cq tus Ctffaris claffcm incendit , qnamvis alteram 
nuper Cafar fecundo naufragio fcrdidiffet . Idem- 
que Mena poftea ab Agripfa navali pralio circum- 
vcntus , cum fex trircmtbus ad Cajarcm tranfit • 
Sed bunc Ccejar tertid transfugam , indultd tan- 
tum vitdy fcgncm rcliquit . Dtinde Agrippa inter 
MylaSy & Liparam infulam advtrsum Dtmocban* 
& Pompqum navale pralium geffit, & wi** 
que tunc naves triginta 9 aut chmcrfit , aiut cepit , 
rcliquis laccratis Pompcyas Mtffanam ccmfugit . 

Cefar^ 



(iz) A. ad eum fonfiturxt iltts . BJlaPum per Cafxr&n Aufr 
Oilaxiamim , & Al. AnU nMm adztrsis 6cx. Pomfe- 
jum , fax f> jlrcmu ojnvevtt^ 

(ij) A. Btvttiius Bafuts urumftr»s tu Syriam Pcrfas tritta 
p a-ius W( 2*r. 1 ajhrium regis cirf. 

(14) A. diicem Sunnam CraJJum &c. 

(15) A. egit . IrtirtmPoivft jus facem rufit,& navaJi pr*~ 

ho vicTusyfnghns ad A(:am hXtrilihis cfi . Antmus » 
qui Aj.am > & Ornntcrn temiat , refikliatd forornC^ 
f<ris Augv.fii Qihnxar.U Chtyatvam Rcginam AgW* 
duxit uxoreyv . Contra Terjasy & iffi ftisntcwit ,jpr/* 
rr.ts cos p-<eltis r/r/r. Rigredttvs taimn famey & 
Jhlentta iaboravit i & ct m ir.fiartrt Vartbi fugunti r., 
rffe fro vtclo reccjj.t . Hti Um^LYtbus ivgens MlvM 



Digitized by 



I 



L I B E R VII. 



Cafar interea Taurominium tra]ecerat 9 quem Pom- 
pcjus repeniino impetu afflixit . Unde multis navi~ 
busfuis demerfis , ac magna multitudine fucrunu 
militum perdita, in Italiam Cafar aufugit . Nec 
interveniente mcra in Siciliam rediit , ibique Le- 
fidum tx Africa adventantem obvium babuit , fum- 
mas fiHpartes terrore , minis , fuperbia vindi- 
camem . dies paucos Agrippa \ujju Cafaris d 
littore cum acie infhu£la profpe£lantis , atrocifpmo 
navali pralio adversus Pompe\um conflixtt y & vi- 
cit. Nam centum fexaginta & tres naves aut de- 
merfit , aut cepit. Prnnpejus cum decem & feptem 
navibus vix elapfus evafit . Lepidus magnd viginti 
legiouwn infolentid tumens, cum Meffanam rmliti- 
bus permijfam dmpmffet , iffum Cafarem ad fs^ 
venientem femel , atque iterum fprevit , ac potius 
telis appeti ]ujpt, qpue ille 9 colle£fd in lavum bra- 
cbium lacernd 9 fe protegendo vitavit. Afox immiffo 
equo ad fuos reversus, inftruttoque exercitu adver- 
sum Lepidum veniens , plurirnas legiones Lepidi f 
paucis interfe&is, tranfire in fuam partem compu~ 
lit. Lepidus tandem intelligens , quo vanitas fucL^ 
mtenderet, depofito paludamento , aflumptaque ve- 
flepulla,fupplex Cafari fattus vitam 9 cr bona tm- 
petravit , perpetuo quidem multatus exilio ; Tau- 
rus prafettus Cafaris totam pene Siciliam ferro 
pmmtatm^ contritamq^infidmrecepit. XLIV. 
legumes fub unius tunc tmperioCafaris erant. Mi- 
lites multitudine ferociores quofdam pro accipiendis 
agris tumultus concitaverant . Sed Cafar anbno 
ingens vigirtii millia militum exau£toravit,trigin- 
ta millia fervorum dominis reflituit,fex millicu , 
quorum domini non extabant , in crucem egit . Ovans 
urbem 'mgreffus , ut in perpetuum Tribunitia pote- 
fiatis effet^a Senatu decretum efi. Hisdiebustrans 
Tyberim i taberna meritoria fons olei de terra ema- 
navity acper totum diemlargifjimo rivo profluxit . 
Antonius vero contra Partbos profefius* poflquam 
Araxem tranjmifit , omnibus undique malis cir- 
cumentus, vtx tandemAntiocbiam cum paucis re- 
dut. Nam quum multitudinem equitum , & fa- 
gittariorum ab omnibus praliis^ qua plura tenta- 
vit , ftmper viftus effugerit , tum praterea incer- 
tify (7 ignotis regionis locis impeditus , gravifpma 
fame ad nefandos cibos coaftus eft . Plurimi mili- 
tum fefe boflibus dediderunt . Inde in Graciam^ 
tranfiit , juffitque Pompejum , qui viftus a Cafare 
exercitum , bellumque reparabat f cum paucis ad fe 
venire. Pompejus fugiens a Tito 9 & Fumio An- 
tmams ducibus faph terreflriy navalique bello vi- 
& captus , atque occifus eft . Ctfar Illyri- 
cum, Pammiam 9 & partem Italia bellis fubegity 
& domuit. Antonius Artabazem Armenia regerrL* 
prodstione , dolo cepit , quem argented catend 
vinlium ad confffionem tbefaurorum regiorum coe- 
gfi> expugnatoque prafidio , in quo conditos effc^ 
prodiderat , magnam vim auri , argentique abftu- 
Ht. QudeUftus pecunid y denunciari bellwn Cafari 
praceptt , atque Oflavia forori Cafaris uxori fua 
npudim mdici \uffit , dr Cleopatram Jibi ab Ale- 
xandria occurrere imperavit . Ipfe Aflium profe- 
fiw, ubi claffem conftruxerat , cumprope tertiam 
partem nautarwn fame abfumptam offendiffet , ni- 
bil motus , remi, inquit , modofalvi fint ; nam^ 
femges non deerunt 9 quoufque Gracia bomines ha- 
torit. Qmtra Perfas 9 & Partbos ipfe pugnavit , 
Tom. L 



49 



(itf) A. regpareyvtdus eft ab Augufto navali pugna t clara y & 
Mufai apud Accium * qu% locus in Efyro eft , ex quo 
figk m jEgyftum t & defferatis refas , cim ornnes ad 
Auguftum tranjirent , & iffe fe mteremit . Ckofatra 
&c* 

(17) H. cum Euttopio ad vcrbum convcnit ab inltio ? 
ufquc ad hac verba Eutropii : ipfe fi mteremtt : ubi 
H. ita variat : lffe fe interemit > Cleofatra exornata 
faxrfis ornamentis ad Cafarem venit > Jferans eitm, ttt 
cm&ratyjua ffecti ad Itmtnem illicere . Sftd illefi con- 



B 



primis eos praliis vicit 9 regrediens tamen famc^ , 
& pefhlentia laboravit , $> cum inftarcnt Partbi 
fugientij ipfe pro vt&u reeeffit . Hic quoque ingeos 
bellum civile commovit , cogente uxore Cleo- 
patra regina /Egypii , dufn cupiditate muliebri 
optat etiam in Urbe regnare. (16) Cafar igitur 
dueentis triginta roflratis navibus in Epirum a 
Brundufio profeftus efi . Agrippa vero pramijfus a 
Cafare multas onerarias naves firumento , armifque 
gravesy ab JSgypto y Syria> Afifiquc ad fubfidium 
Antomo venientes y cepit : peragratoque Pehfonnen- 
fium finu+Mctbonam urbem validijfimo Antoniano 
prafidio munitam expugnavit . - Inde Corcyram ce~ 
pit j fugientes navali pralio perfequutus prqfiigavit 9 
multifque rebus crumtiffime gefis ad Cafarem ve- 
nit . Antonius defeftu , & fame militum fuorum^ 
permotus , bellum maturare inflituit , ac repente* 
inflruliis copiis ad Cafaris caflra procefpt , & w- 
dus efl . Tertio poft pugnam die Antonius caflrCLJ 
ad Attium tranflulit , navali pralio decernere pa~ 
ratus. Ducenta triginta roftrata fuereCafaris na- 
ves , (jr triginta fine roflris triremes , velocitatc— 
pares , & o£lo legiones clafii fuperpofita abfqu^ 
cobortibusquinquepratoriis. Claffis AntoniiCLXX. 
navium fuit , quantum numero cedens , tantimLM 
magnitudine pracellens . Nam decem pedum alti- 
tudine a mari aberant . Famofwn , & magnufn^ 
boc bellum apud A£lium fuit , qui locus in Epiro 
efl: ab boraquintaufque in boram fepttmam incer- 
ta vincendi jpe , gravijfima utrinque cades aCla . 
Reliquum diei cum fubfequente nofle in viflorianL* 
Cafaris declinavit . Prior regina Clcopatra cxml* 
fexaginta vehciffimis navibus fugit. Antoniusquo- 
que , detra&o inflgni pratoria nayis , fugientem^ 
fequutus efl uxorem . Illucefcente autem die vi£k- 
riamCafar confummavit . Ex viftis duodecimmil- 
lia cecidiffe referuntur^ fex millia vulnerata funt , 
e quibus mille inter curandum defecerunt , Anto- 
nius quoque , & Cleopatra communes liberos cum~* 
parte regia gaza ad rubrum mare pramittendos 
cenfuerunt: ipfi prafidiis circa duoJEgypti cornua, 
Pelufium , Paratoniumque difpofitis , claffem , & 
copias inftaurando bello paraverunt . Cafar fextum 
Imperator appellatus, $* auartum ipfe cumM.Li- 
cinio Craffo Cof Brundufium venit^ ubi orbis ter- 
rarum prafidia divifis legionibus compofuit . Inde 
in Syriam profettus , mox Pelufium aaiit , ubi ab 
Antonianis prafidiis ultro fufceptus eft . Interea^ 
Cornelius Gallus pramiffus a Crfare quatuor le- 
giones , quas Antonius apud Cyrenas prafidii loco 
conftituerat , fufcepit infidem: atque indeParato- 
nium primam AZgypti a Libya parte civitatem vi- 
flam cepitj ipfumque Antoniumcontinuo apudPba* 
rum vicit . Antonius equeftre adversum Cafarmu. 
iniit bellum , in eo quoque miferabiliter viStus au- 
fitgit . Calendis Sextilibus prima luce Antonius , 
cum ad inftruendam claffem in portum defcende- 
ret , fubito univerfa naves ad Cafarem tranfie- 
runt . Cumque unico prafidio fpoliatus effet * tre- 
pidus fe cum paucis recepit in regiam. Deinde im- 
minente Cafare , turbatdque chitate , idem Anto- 
mus fefe ferro tranfverberavit y ac femianimis ad 
Cleopatram 9 in monumentum , in quod illa fe mo- 
rituram certa eondiderat , perlatus efl. Cleopatra 
exornata (17) diverfis ornamentis ad Caefarem 
venit , fperans eum , ut caeteros fua fpecie ad 

G libi- 



tra pudtcttiam coarllans , ad ejus concttfifc^nttatn mu 
ntmetnftexusy eam mox cuftodtri mandavtt , qua cx 
cuftcdia elaffa , m fretiofo fefulcro juxta Antonium 
fuum fe coilocansy Jili ajf idem admtjtt , & csetcra, 
m quiTbus itcrum cum feutropio convenit ufque ad 
illa verba ( cum Antomo , fy Lepido ttnuerat ) ubi 
ita variat: Lefido temierat. Demaue cim de Oruntt 
wttor reverftts ejfeti urbemque triflicitriuwfboingref- 
fus ejfety tunc frimim Auguftus , eo quid rcmf. au- 
xerit , confalutatus eft 9 atque ex tunc Jummam nrunt 

pote» 



* ■ 

1 



Digitized by 



Google 



50 H I S T OR I JE 

libidinera illicere . Sed ille fe intra ( 1«) fe~* A 
coarctansadejus concupifcentiam minime infle- 
xus, eam mox cuftodin mandavit. (19) Jk Ular* 
foftquam fi ad triumpbum fervari intellexk , i 
cultodia elapfa, in pretiofo fuo fepulchro juxta 
Antonium le fuum collocans * fibi afpidera *nn+ 
fimftr* tracbio admifit ,. & ejus tenena examma» 
** e(i , ( 20 ) fruflra etiant Cafitre admramtc- 
PfyllQt, <m venem ferpentiwn e vsdner&us? bami- 
mm bauftu revocare , aXtpa exugere folent. O- 
far Alexmdrid wrbt omniwn longe opulentijhnd , 
& maximd vithr potitus efi, cum tota fiZgypti re- 
giont , pr^pofitufqm eft ei Qt, Cornelius Gallut 
datus : nam & Homa intantwn opibus e)m aufta— 
f/2, ut propttr abmdantian pecuniarum duplicicu^ 
quam ufque \i id tempus fuerant, poffejionuin^ , [ H 
atiarwnque rerum venalium pretia ftatuerenhtr • 
Et ut annona urbis copiam efficeret + foffas mcurid 
vetuflatis limo claufas labore militum patcfecit , & 
wrbi annua en Mgypto ducenties centena millicL* 
frumenti infirebantur , Interea ]uffu Cafarh oc- 
cifi funt ma)or Antonu filius , & P. Canidius , 
infeftijffimus qmcfan Qefart , fed Antmio mfi- 
dus , & Caftus Parmenfis , ultima violati patris 
Cafarit viEhma* & Qumtus Ovinius, ob eam ma~ 
teirne mtam, qudd objc&nifim# lanificio , textri- 
noque regin* Senator pottuli Romani praeffe non^ 
erubuerat . Debinc Cajar pedeftribus copHs m Sy~ 
riam venstr demde m Afiam ad byberna conceffit, 
ac poft per Graciam Brundufiwn perveflus eft. 
AUGUSTUS. 
Anno ab Urbe condita DCCXXF. ipfo hnpera- 
toro Qtfare Augujfo F. 9 & L. Apule)oCofs. 9 Gf- 
far viftor ab Oriente rediens VllL idm Januarii 
Urbem triplici trkmpbo ingreffus efi . Ekttti fimt 
ante e)us currum Sol , & Luna Cleopatra tibtri x 



poteftatem , qiiam Graci monarcbiam vocant acbftus 
e$. H)f dubus trans Tyberim de taberna mtrituria 
jints oiot e tsrra exwidavst , ac per totum diem Jargif- 
jimo ftuxit rivo , fipnftcans ex gentibits gratiam Chri- 
iii . Tunc etiam circulus ad fpeciem cceUftis arcus cir- 
Ca fokm apparuit , Igitur cum XLIL amw firmiffi- 
mam * verijjimamque pacam Ccofar compofmffet , Cbrir 
fl:ts Dominus m BetkleUm nattts eft , eujtu adventut 
fax ifta famalata eft . Nuib tempore ante Cafarem 
magis Rxmtaua res fluruit. f^am exceptis&c. ,inqui- 
bus H. cum Eutropio iteruni convenit , nifi quoi 
H. Iegir Windtiicos % & Taiajfos m alpibus , omnes 
Yunti maritimas eivitates . I» bis nobilijfmas Bofpbo- 
rum^ & Vonti Capaducem. In cateris , inquarn*con- 
venit H. cum Eutuopio , ufque ad illa vcrba : cur- 
rum ipjtus cucurrerunt : ubi H. ita variat ; cucurre- 
runt . Adec/ denique turbas , bella , Jtmultates exeera- 
fus efl , ttt niji \uitis de caufis nunquam ppnti cutqttam 
bellitm htdtxartt . Jaftantifque efje mgettii , & levtfli- 
mi dtcebat , ardare triumpbandi* & ob lauream eoro- 
nam , ideft folia mfruBuofa y in difcrimen per bicertas 
evtntus certaminum ftcuritatem civium pritcipttare : 
JVtfNH Impgratori bono , qmcquam minus , quam teme- 
Yftattm CDngruere: faiit celertter fierit quicquid com- 
mods gareretnr ; arwaque nifi majoris emoiumvnti fpe 
ftequaquam movenda ejje y ne compatdio tentti^ jattiua 
fnraw,ptttta vifloria fiwtlis fit m bamo aureo ptfcantt- 
bus , cujus abrupti, amifpque detrimentum rtulh captu- 
ym htcro penfari potefl . Aounculi qitoque mventtsm ve- 
bementer arguebat , qui milttet commilitones novo , 
blandoque more appellans % dum afftttat cbariar fieri* 
mutloritatem princtpis emolliverat . Deniqm er ( %a cives 
clementijfime verfatus eft: m amtcos fidus extitit ,quo- 
rum jpracipui erant ob tacrturnitatem Mecanas f ob pa- 
tumttam laboris , modtftiamque Agripfa i dthgebat 
fr&crea ynrgtlium* flaccumque foetas . Rartts quidem 
ad rectViendas amicttias , ad retwendas con/hjitiffimus ♦ 
Uberalsbus ftudiis f prasfertsm eloqttentue httantum 
ptcumbens* ut nuilut, m m procinFlu qutdemyiabei-etur 
dtes , qtmt legeret , fcriberet , deelamaret ; auxitqtte , 
ornavZque Rpmatn adifinis mn/tisy ifto glorians dich y 
Urbem latertttam v*£eri , relsnquo mannoream . Futt 
rmtis , gratus , ewilts animi^ & lepidi , corpore toto 
fulcber ; fid oculis magis , quurum acie clariffimorum 
Jiderum modu vtbrans , libenter accipiebat c*di ab tn- 
tendentibus tanquam folk radns ab afpe&u fuo , a cu- 
pufocse, dwn quukm miles sxulos averteret , & in- 



MISCELL^ 
m tumprimim iffe parttMt^tmi j^ j^ 
mmibm b$UU crudibm , clavfi* . Hodie prwmm^ 
Jhgnftm* f*od Rempu mmm y cmtfaimam* eA : 
fmd ncmm cwdiis antea kmnotamm* & bmufom 
mfem imufum , dmrnm tamim mbir kckb ttflm 
pmum* apktm deciarat b nparm ^ mjm e* eadmt* 
dbr fwmm rerum y ac pttefhmm pemes umm $ 
ocrpit, & manftt, <pu>d Graci tmmfcia* vocam. 
Nec utto Umptm ante Cafarem Aug$*m magts 
Romaxa m fiontit . Nam cum prima , C. Gejpre 
avunculo fito tr#erfe£to 9 ex Apdftma rediem tfr. 
im mgrederetur , borcf circiter tertid , repmtk pu~ 
ro , ac hquido fereno circului ad fpcctm ceehfitt 
arcut orbem folis ambHP : qpafl eum umtm , ao vo- 
tmtifjhnum %n hoc mundo , foPumqm dariQbnm m 
orbe wwnffraretj cujus tempore venturus efjet , jui 
ipfum fotem fblus^ mundumquo totum & feciffet, & 
regeret . Deinde cum ft cundo in Siciha receptis i 
¥ompi\o , & Lepido kgi<mbu*> trigmta mittia ftr* 
vorum dtnmnis refHtuiffet , quadragmta quatuoe 
heghnes folu* imperio fuo ad noamen orbis terra* 
rum dsfbnbuiffet , owanfifue Urbem hngreffus effet 9 
omnta popuk Romani debita dtmanda , literarunu 
etiam monumentis abolitis cenfuit. Amto ab Vrbt 
condita DOCXXW. Imperator* AuguQo Cafare^ 
Pxies , &*\bis M. Agripfa Cofs. Ctfarparwn m 
tiifpama per dncentos amtos aflum mtelligem , 
Cantabrosy atque Aftures, duas fortiffimas tfijpa* 
nia gentety fuis uti legibus fineret , apervkt Jam 
portas , atque in HifPanias ipfe cum exercitupm* 
feflus eft. Cantabriy &* Aflures Galtfcue provmcia 
portio funt , q ua extentum fyrenai )ugum baud 
procul fecundo oceana feptentrione deducitur . i?r 
non folum propriam libertatem tusri parari , ve- 
ritm etiam finitimorum prceripere aufi^ Vacceos^ 
Turmogos , & Aurigona* ajiduis eruptionibus dt* 



tenrogaretur ab eo % cur ita faCeret , refbondit : Qstia 
fulmen oculorum tttcrttm ferre non fojjitm. NeC jflr 
men vir tatttus vrtiis caruit. Fuit ensm pattlulum jm- 
patiens , tewt r iracundus , occulti tnvtdas , paiam jh- 
ctnorofus . Porrb atcteut dcminasuh fupra quam afk* 
mari potefl , cupi hfllmus , fiudiofus ale* lufor , cuwuu 
eflet cibiy ac vim multum, aliattatenia vero fimniab 
fitnens , ifirviebat tamen libidins ufqtte ad probrum 
vuigaris fam<z , nam issttr ix. cataimtos , tottdemqu* 
fudlas aCGubaxe folitus erat . Abjefla quoqua nwe 
Scinbowdt amore aliena ccnjtt^is pofejfus , Lssriasn % 
quaji marito concedcrrte * jilt ccnjtmxit : cu\us Lhia 
\arn erant f.luTHtrius % & Drtifus % cimqite eftt /u- 
xuria ferviens , erat tamen e}ufdem vitn fevmffanm 
%dtor y more bummum , qui m ulcifcendu vstsm , 
bus ipji vcbevtenter mdulgenty acres funt. Aunos 
i£r LXX. ivttreflusKol* morbo internt #r. foL Jix.i.C 

(iS) A. pudicitiam pro fe . 

(19) A. qua elL cujhdta elapsa . 

(zo) A. exttnfta ifi. Mgyptits per Otlavianurn Aufrtupeno 
Rom, adjella eft, frctpojitufque ei Cn. Cosrmlm Gal* 
lits* Hunc primum /Egyptus Romanum [udtccm ba- 
luit . Ita hellis toto orbe conf ilis OFravianw Au%. Ro* 
mam red-Jt XU. annofqtuim Cof. fueraUexe» /Lwf. 
per XIV, amm fotus ol ttnuit. A>ite enxsn XII asna 
cum Antcmio , & Lcpido ttvuatat* Levsque ^rc , vn 
lcgit in H. Canihus num. 17. uique ad yexha 
frullo temporei poft qua Ambrof. habet ante Cafa? 
rrm maps Rum, res fivrtterunt . A am excrptn f/fnff» 
beltts % m qtubua vtthr futt , Romano aJysat h*p* 
As^ypttmi yCavtalriam f Lalmatiam Jafe mtt*.vtSkm 
fe d ptmtis tunc fubatlam* Pamtoniam* /quitamamf 
Itiyricwny Ri&tianh Vmdeiicos^ & TbaJattbs in alpi* 
bns , omtvs Ponti maritimas cwhates . htm wtthft. 
Bofplwum , <jr Povti Capadocta . Vkxt aMtm f*** 
itts Dacosy Gtrmaxtorum mgentes Copxas ctcultt , ipfos 
qtwqwt trans Alhm fiuvmm Jidmcvit ? qui m ksvU* 
rtco lon$r uitra Rixntm efi . hoc beUum tamen per 
Drufttm prwignum futtm admimfiravk yjimt per '/?- 
benum prwigmtm alterum Pasmuntcum . Qvo btllo 
CCCC.m. captrvortan ex Gwmavta tranfinist > & fu- 
Pra rtpam Rbeni m Galha coiiocayif . Armetnam i 
Partbts rtceptty obfutes^ quod uulli antea , Perfa i 
dediderunt . Rgddtderunt & Jigna Rmnana , qua Craflb 
vtfh ademerant. Scytba, & Indi , qutbus antea Rd- 
manorum nonten ntcognstwn fuerat t mumraikgetofyi 
*4 eum mtfertmt. Gaiatta &e. 



Digitized by 



\ 



L I B E K V II. 



5i 



fapulabantur . Igitur Cafar apud Segiffamam ca- 
ftra pofuit, tribus agminibus totam pene amplexus 
Cantairiam. Diu fatigato frufita , atquo mpefi- 
tulurn fitpe duflo exercitu , tandem ab Aquitamco 
finuper oceanum incautisboflibusadnkrueri claffem, 
atque expom copias \ubet . Tum demum Cantabri 
fub mombus Attic/e maximo congrefji bello 9 & vi- 
fH, in Vtrmum montemnaturd tutijjbnum confu- 
gerunt, ubi fame obfidionis ad extremum pene con- 
fumpti funt. Tracilium deinde oppidum magna vi, 
ac diu repugnans, poflremo captum, ac dirutum^ 
tfl. Praterea ulteriores Gallfri# partes , qua mon- 
tibus, fylvipjue confita oceano termmantur , Anti- 
" , & Fir " ~ ' 



Firmius Ugati magms, gravibufque bellis 
perdomuerunt . Nam & Afedullhtm montem Mt- 
mfiumini imminentem, in quo fe tnagna multitu- 
do hominwn tuebatur , per quindecim millia paf- 
fuum fofsd circumfeptum, obfidione cinxerunt . Ita- 
qtieubi fe gens bominum trux , & ferox naturd , 
neque tol.randa.pbfidioni fufficientem, neque fufci- 
piendo bello parem inteltigit , ad voluntariam mor- 
tem fervitutis ttmore concurrit . Nam fe pene om- 
nes tgne, fcrro, ac veneno necaverunt . Aflures ve- 
ro,pofitis caflris apud Afluram flumen , Romanos, 
mfi provifi, praventique effent ,magnis confiliis, & 
virtbus oppreffiffent . Tres legatos cum legionibus 
fms in tria caflra divifos , tribus aque agminibus 
ottuere repente moliti , fuorum proditione detetii 
funt. Eospoflea Carufius bello exceptos , non par- 
va- etiam Romanorum militum clade fuperavit , 
fars eorum pralio elapfa Lanciam confugit . Cum- 
que milites circumdatam urbem incendio adoriri pa- 
rarent, dux Carufius, a fuis ceffationem impe- 
travit incendii , & a Barbaris voluntatem deditio- 
ms exegi*. Studiose enim rntebatur integram , at- 
•Ijue incolumem civitatem viftarue fua tefiem relin- 
quere . Cantabrica vitioria hunc bonorem Cafar 
detulit , ut tunc quoque belli portas clauflro cohi- 
beri )uberct . lta tunc fecundo per Cefarem, quarrd 
pofi Urbem conditam claufus efl Janus . Pofl hoc 
Qaudius Drufus, privignus Cafaris Gattiam, Rhp- 
tiamque fortttus , maximas, fortiffimafque gentes 
Germanue armis fubegtt . Nam tunc veluti ad con- 
ftitutum pads diem feflinarent, ita omnes ad expe- 
rientiam belli, decifionemve fcederis undatim gentes 
commovebantur , aut fufcepturs conditiones pacis, 
fi vmcerentur, aut ufura quieta libertate fi vince- 
rent. Norici, Illyrici, Pannonii, Dalmata, Moefii, 
Tbraces, Daci, Sarmata, plurimique , & maximi 
Germamti fopuli, per diverfos duces, vel fuperati, 
vel reprejfi, vel etiam ob)e£iu maximorum fiuminum 
Rheni , Dambiique feclufi funt . Drufus in Ger- 
mamaprvno Ufipetes, deinde Tentteros, & Cbat- 
tosperdomuit : ipfos quoque trans Albim fiuvium 
fubmovit, qui in Barbarico longe ultra lihenum^ 
fiwt. Marcomannos quoque pene ad internecioncm 
ctcit&t. Poflea fortiffimas nationes, & quibus na- 
tttra vires, confuetudo experientiam virium dabat , 
Cberufcos, Suevos, & Sycambros pariter uno bello 
*tiam fuis afpero fuperavit. Quorum ex eo confi- 
derart virtus, ac feritas potefi, quod mulieres quo- 
que,fiquando praventu Romanorum inter plauflra 
Jua condudebantur, deficientibus telis, vel qualibct 
n , oua velut telo uti furor poffet , parvos filios 
collijos bum, in hoflium ora jaciebant, infingulis 
filiorum necibus bis pdrricid* . Tunc etiam in^ 
Africa MaJJidanos , & Getulos latius vagantes 
Coffusdux Cafarisartibus (*) finibus coercuit, atque 
a Romanis limitibus abftinere metu compulit. Inte- 
rea Cafarem apud Tarraconem citerioris Hifvani/e 
legati Indorum, & Scytharum toto orbe tranfmiffo, 
tandem ibi invenerunt, ultra qudd quarere \am non 
pojfmirefuderuntque in CafaremMagnij^exandri 
Tom. I. 



ui) Hoc ja A» H. , 8c Euoopio Merula non feguncur 



B 



D 



gloriam, quem ficutHifpantntom,<Zalkruwq; legatio 
in medio Oriente apud Babyloniam contemplatione 
pacis adiit: ita htinc apudHifpaniam in Occidintis 
ultimisfupplex cnmgentilico mutitre Ecuslndus, & 
Boreus Scytha orcrvit. Caritabrico belloper qtdnque 
annos alio , totdque Hifpanid in tfteraam pacem^ 
cum quadam refpiratione lafjitudinis reclitiata , cCc 
repofitd , Cafar Romam rcdiit , quibus etiam die- 
bus multa per fe , multacjue per duces , & lcgatos 
bella gejfit. Ndm inter cateros Vifb adversus Vin- 
delicos miffus efl . Quibus fubaftis viftor ad C?fa~ 
rem Lugdunum venii . Pannonios novo motu intu- 
mefcentes Tiberius privignns Cafsrit cruentifimd 
csde delevit . Idemque continw Germanos beilo ar- 
ripuit , e quibus quadraginta millia capfivortatL. 
viftor abduxit . Quod rcvera b llum maximum , 
& formidolo lfiimum quindecim legionilus per trien- 
nium geftum efl : nec fere ullum ma]us bellum, fi- 
cutSvetonius attefiatur , fofl Punicum fuit . Sub 
eodem verd tempore QuintiVtus Varus Fropr#tor 
cumtribus Irgionibus trans Rhenum fiuvium AGcr- 
manis rebeUantibus , mird fuperbid , atque avari-' 
tia in fub)eftos agens , funditus deletus <fl cum Tri- 
bunis , £r Qutfftoribus . Quam Reipub. cladem » 
Cafar Augnflus aded graviter tulit , ut vefle , ca- 
pilloque , ac reli<r.<is lugextium ir.diciis deformis , 
& fepe per vim do-oris captt paricti collidens cla- 
maret : Quintili Vare , redde legiones . Bofpbora- 
nos vero Agrippa fuperavit , & fignis Romanis r 
qua illi quoniam fub Mithridate abflulerant, bello 
recuperatis ad deditionem coegit . A Parthis Ar- 
meniam recepit . Parthi^qn ffi toto orbe terrarum^ 
vel domito, vel pacato* omninm oculis fignarentwr* 
atque in fe fofos omnis vigor Romani I?)?pcrii ver- 
tendus eflet ; quitpe quos priftina ulciflcends Craf- 
fiana caedis confcimtia mrrdebat , ultro fi^na, qua 
Craffo abfiulerant, ad Cafarem remifirunt, obfiui- 
bufque regiis traditis,firmum fcedus fiddijfima ftip- 
plicatione meruerunt . Galacia quoque fub hoc 
provincia fa&a eft , ciim antea regnum fuitfet, 
primufque eam M. Lolius pro Pmore admini- 
ftravit. Tanto autem amore etiam apud Barba- 
ros fuit , ut reges populi Romani amici in ho- 
norem ejus conderent civitates , quas Csefareas 
nominarent : ficut in Mauritania a rege Jubsu., 
& in Pal*ftina , quae nunc eft urbs clariffima . 
Multi autem reges ex regnis fuis venerunt , ut 
ei obfequerentur, & habitu Romano, togati fci- 
licer , ad vehiculum ■, vcl ad equum ipfius cu- 
currerunt. Adeo denique turbas, bella , fimul- 
tates, execratus eft, ut nifi jullis de caufis, nun- 
^uam genti cuiquam bellum intulerit , ja&an- 
tifque efTe ingcnii, & leviflimi dicebat, ardore 
triumphandi, 8c ob lauream coronam, ideft folia 
infru6hiofa , in difcrimen per inccrtos eventus 
certaminum fecuritatera civium praecipitarc: 
neque Imperatori bono quicquam minus, quam 
temeritatem congruere : latxs celeriter fieri, quic- 
quid commode gereretur : armaque nifi majoris 
emolumenti fpe , nequaquam movenda fcffc_/, 
ne compendio tenui , ja6Uir& gravi potita v\- 
dtoria nmitis fit hamo aureo pifcantibus , cujus 
abrupti, amiflique detrimentum nullo captunc 
lucro penfari poteft . Avunculi^quooue inven- 
tum vehementer arguebat, qui milites commi- 
litones novo, blandoque more appellans , dunu 
aiTe<5Vabat charior fieri, au(5>oriratem principis 
emolliverat . ( 21 ) Ifle in imperio pofitus Tri- 
bunitiam pntcftatem te* fe enrcuit . Denique er- 
ga cives clementiflime verfatus, in nmicos fidus 
extitit : quorum praecipui erant , 6h taciturni- 
tatem Moecenas, ob patientiam laboris, mode- 
ftiamque Agrippa . Ditigebat praterea Virgi- 

G 2 lium, 



ied pOxl sndli.erat, iubcnt D<t;:ique o c. 



Digitized by 



Google 



5* HISTORIJE 

Ihim , Flaccumque poctas : rarus quidem *d re- 
Ciptendas amicitias , ad retinendas conftantifli- 
mus: liberalibus ftudiis, prajfertim eloquentia, 
intantum incqmbens, ut nullus, ne in procin&u 

3uidem f laberetur dies f quin legeret,icriberet, 
eclamaret, Legesaliasnovas, alias correflas pro* 
tulit fuo nowkm . Auxit , ornavitque Romanu 
«dificiis multis f iflo glorians di&o : Urbem U- 
tericiam reperi, relinquo marmoream . Fuit mi- 
tis , gratus , civilis animi f &5 lepidi, corporc^ 
loto pulcher, fed oculis magis , (m) quorum 
acies clariifimorum fyderum ojodo vibrans, li* 
benter accipiebat cedi ab intendentibus tanquam 
folis radiis a(pe#u fuo, A cujus acie f dum qui- 
dam miles averteret oculos f & interrogaretur- 
ab eo, cur ita faceret, refpondit: quia fulmen- 
oculorum tuorum ferre non poflum , Nec tamen 
vir tantus ( ij ) carere vitns potmt , Fuit enim 
paululum impatiens, leviter iracundus f occulte 
invidus f palam fa&iofus, Forro autem domi- 
oandi f fupra quam «ftimari poteft f cupidifTu 
inus, ftudiofus ale» lufor. Chmque eflet (14) 
wn 9 ac cibi multum % aiiquatenus vero fomni ab~ 
itinens , feryiebat tamen libidini ufque ad pro- 
fcrum vulgaris fsjm» . Nam inter duodecim ca- 
tamitos, totidemquepuellas oubare folituserat. 
Abje6H quoque uxore Scribonia, amore alienae 
conjugts obfeffiis, Liyiam, quafimarito conce- 
dente,(ibi conjunxit. CujusLivi* jam erant filii 
Tiberius , & Drufus . Ciimque eflet luxuriae 
ferviens 9 erat tamen ejufdem vitii feveriirunus 
ultor f more hominum f qui in ulcifcendis vi- 
tiis , quibus ipfi vehementer indulgent f acres 
funt. ( *J ) Nampoetam Ovidium* qui & Na- 
fo f pro eo qudd tres libellos artis AmatoriaJ fcri- 
ffe*at % irrcvocabili damnavit exilio . Quodque efl 
fceti awrii , vel amceni , dele5iabatur omni genere^ 
fpctiaculorwn, prxcipue ferarum incognita fpecie f 
& inftnito numero . Nam & m atipifcendo prin- 
tip.ttu , oppreffor libertatis efl babitus % & in ge*. 
rendo cives fic amavit* ut tridui frumento in bor- 
reis vifo quondam f ftatuijfet veneno onori , fi e 
frovinciis clajfcs interea non venirent : quibus ad- 
veSHs f felicitati ejus falus patria efi attributCL^ . 
Jtaque armo ab Urbe condita DCCLILCffar Au~ 
guflus ab Oriente in Occidentem , a Septentrione^ 
jn Meridiem f ac per totum Oceani circulum ctm*. 
ttis gentiius una pace compofitis f $ani portas ter- 
tia ipfe tunc claufit f quas ex eo per duodecim ftre 
annos, quieti fimo femper obferatas otio ipfa etiam- 
rabigo fignavit. Nec unquanunifi fenetfute Augn- 
fli, pulfante Atbenienfium fcditione, & Dacorum^ 
fonmotione pattsere , Claufit igitur /fani portis 
Remp^quam beUo quafierat, pace nutrhre 9 & am- 
plificare fludens f leges plurimas flatuit f ptr quas 
%umanum gtnus libera reverentia difciplime morem 
gereret^ domini appellationem ut opprobrium decli* 
navit. Nam quum eo fpettante ludos f pronuncia- 
tum effitinMimox Q dominum aquum^ & bom*m % 
unwerfique, quqfi de ipfo diflum ejfet f exultanter 
approbavijfent % & flatim quidem manu f vultuque 
indecoras adulationes repreytt, & in fequenti die^ 
gravi T irno corripuit edtflo , domintmque fe pofl bac 
appellari , w a liberis quidetn f aut nepotibus fuis 
vel feridi vel joco pajfus efl t Huyts temp&ribusRo- 
ma fatientes infigms erant % Vir^Hxus y Flaccus p 
Sattnfiius f Lruius f Hortenfius , Ttrentius % Hora- 
fius 9 Atbenodorus Tarfenfis f & Sotio Alexandri- 
nus , Idem vert Augufius habitatoribus Roman* 



(%%) Amb?t)f f magttis, 
(zj) A, vitiii caruit, 
(14) A. ciho* ac vhio multi.m deditus, 

A. cum H« tXtfiMcret fmrt, Arrmim VIL & LXX.m- 
grtffus 9 Nola morbo hrteriit , quaKtquam &c. 
(xtf) w qim Scril>Qm* fnvigva filim Agriftam #r, 



MISCELLiE 

urtis* pcr fadet dmmmratis, imfrtk vkwm b*+ 
Utantium m ta centies tricies & femel mVli* tri* 
gmtaj jfeptem. Jgitur eo tcmpore* $4 efl , fktdrage- 
fimo ficundo imperH Jui anno, ftto firmffinumu, f 
verifftmamque pacem ordinatitme Dei Cafar cm- 
pofuit, natus efl CHRISTUS* cufrn adventui pau 
faymulata . Incufus ortu, audientibus bominHm^ 
exultantes Angeli cecinere f GLORIA m tucetfit 
Deo, & in terra pax bmmibus bona voluntatis , 
Anno ab Urbe cotidita DCCLX, quatuordecm vi* 
coscjus^incertum unde (mfurgens^flamm confum* 
pfit, Nec unquam f ut ait Livius , majore incen* 
Jh vaflata efl , adeout pofl aliquot annos Gefar 
Augufbts ad reparationem eorum* qua tunc mtt» 
(ia erantj magnam vim pecunU ex arario pubHc* 
B largHus fit, Pcflquam redmptor mundi Dommm 
Jefus Cbriflus venit in terras f & Cafsris cenfu <** 
vis Romanus adfcriptus efl 9 cum per duodecim f ut 
dixi . attnos claufa bMi forta beatifjhna pac$$ 
tranquillitate cohiberentur , Ca)um nepotem fuum^ 
Carfar Auguflus ad ordinandas JEgypti 9 Syrueoue 
provincias mifit . Qui preteriens ab Mgypto fuu$ 
Pal*(Hn*s t apud Hierofolymam in tempk Dei tvm 
fanfto* & celebri adorare contempfit 9 ficut Svcto* 
nius Tranquillus refert . Quod Auguflus ubi per 
eum comperh, pravoufus judicio , prudentereum fe* 
ci/Telaudavit . Itaqueannoimperii&fartiXIJ^L 
aded dira fames Romanos confequuta efl % ut Qefar 
laniftarumfamilias, omnefqucperegrinos, fervorum 
quoque maximas copias , exceptis medicis, 6» fre± 
ceptoribus trudi Urbe praceperit , Ita pfccante prin* 
cipe in Sanftum Dei , & correpto per famem popu* 
/0, quantitatem ojfenfioms> qualitas ultimis ofien* 
dit . Deinde f ut verbis Cornelii Taciti loquar , 
fene Auguflo ^anus patefaftus , dum apud extre» 
mos terrarum terminos novagentes fiepe ex ufu % fa 
aliquando cum darnno quaruntur^ ufque ad Vefpa* 
Ciani duravit imperium , Interea Cefar Auguflus 
amtos natus otto & feptuaginta ingrejfus Nolanu 
morbo interijt: quanquam alii fcribant doloLi- 
viae extindlum, metuentis , ne quia (16) pri* 
vi?num Agrippam f quem odio novercali in in? 
fulam relegaverat, rcduci compererat, eo fum~ 
mam rerum adepto, poenas daret. Sepultus Ro« 
mx eft in campo Martio . Igitur monuum, feu 
j) necatum multis , novifque honoribus Senatus 
cenfuit decorandum . Nam prater id,quod an- 
tea Patrem patriaj dixerat f templa tam Roma^, 
quam per urbes celeberrimas ei confecmvit , 
cun£Hs jac^bntibus vulgo: Utinam , aut non na« 
fceretur, aut non moreretur vir , qui non im* 
merit6 ex maxima parte deo fimilis eftputatus. 
Neque cnim fecile ullus eo , aut in beilis feli* 
cior fuit, aut in pace moderatior . Qpadragin* 
ta & quatuor annis , quibus folus geflit impe- 
rium , civilifllme vixit f in cunftos liberalifli* 
mu9, in amicos fiddiflimus, quos cantis evexe- 
rat honoribus , ut pene sequaret faftigio fuo . 
Imperavit annos quinquaginta & fex: (i7)duo% 
decim cum Antonio f & Lepido : quadragima- 
quatuor folus , Qpi ccrtc nunquam Rcip. ad fc 
potentiam traxiflet, aut tam dru ea pociittor , 
nifi magnis narunc , & ftudiorum bonis abun- 
daflet . Remp, beatiflimam Tyberio fucccflbri 
reliquit. (18) 

TIBERIUS 
Ama ab Urbe condita DCCLXVU. Tikrius 
Cafar Lrvim filius fecundus hnperium adeptus efl; 
qui privignus Csfcrjs f mox gencr f poftrtoA 



(17) H. habuit cntwos AX. & fix, duodecim cum Antonh % 
trigmta verb & quatuor fofus » fed in M9, mamlS 
imonymi coneAom fccit cx qusdragma fiOt <f*+ 

quagmta (ex. 

(18) A, pojft reitquit continub kg* pi frivigm» Qf* 



Digitized by 



L I B 

AfiOPtlOgte iUtm fafflft. Me f quia Cfcudius Ti- 
bdrius Nero (») dieebatur, eleganter a j<w- 
hnbmOdSus Biberitis Mero ob vinolentianu 
gomutttus eft . Satis prudens in armis , ferifque 
fortudatus ante fumptum Impcrium fub Augu- 
flo firit 9 ut noa immerit6 Reip. dominatus ei 
comaiitteretur . Incnot ti fcientia Uterarunu 
auita ; eloquio clarior , fed ingenio peffimo, 
truci ♦ avfcro , infidiofo , fimulans ea fe velle^, 
qm noliet , hts quafi iafenfus, quibus confiil- 
tom cupiebat : his vert>,quos oderat, ouafi be- 
nerolus apparens . Repentinis refponfiombus , 
aatconfiliis melior, quam quMfitis. (}o) Deni- 
qm ddatum * Patribus prmcipatwn , quod ftfi- 
dma^perftxerat^fhsx^ quodfinguti 
iktrto, vel fentrrent strociter explorans* qua rts 
fotff quofqrn pefjumdedit . Mfimantes erwn ex 
amm em longa araticne infoerialis molefiia ma- 
gnttuJtnem declinart, citm jententias ad e)us **>- 
hmtatcm prmmt) mddm txitia fisprema^. Nuf- 
quam ipfe pugnavit , ( ji )fid ne per legatos 
qmdem aliqua gravia bella geffit : nifi quod tan- 
tm ahquantis in locis pracopnti citd gentium ru- 
mns cmprimebantur . Sani quarto imperii ejus 
amo GermaHicus Drufi filhts , Caligula pater , 
de GermantSy ad quos ab Auguflo fine miffus fue- 
rat 9 trhsmphavit. Qjjofdam reges per blanditias 
ad fe evocatos , nunquarri remifit , in quibus 
Archelaum Cappadocem , cujus etiam regnunu 
in provincias formam redegit , & maximam ci- 
vitatem appellari fuo nomine juflit , quas nunc 
Cslarea dicitur , chm antea Mazaca ( 32 ) di- 
ceretur. Getutorum la&ocima reprefiit. Marobo- 
im Suevorum regem callide drcwtrvenit . Pluri- 
m fm parte imperiiy cum magna , & gravi mo- 
dtfha Reip prafuit , adeout in quibufdam provm- 
m augenda prafidibus tributa fuadentibus firipfe- 
ritt Boni pafioris effi , tonderi pecus , non deglu- 
bere. Et poflquarp paffus efl Dominus ^fefusCbri- 
jlus, & a mortuis refurrexit> & difcipulos fuos ad 
predicandum mfit , Pilatus pr*fes Patefiina pro- 
vmcia ad Tiberium Imperatorem f atque ad Sena- 
tm retulit de paffione , & refurreftione Chrifii , 
cwfcqtmtibufque virtutibus , qtta vel per ipfiwu 
pdbn fatta fueram , velper difcipulos ipfius iru. 
tmme ejus fiebant , de eo , quod certattm cre- 
fcrtttihmmorum fide Deus crederetur • Tiberius 
em jujjragio magni favoris retulit ad Senatunu , 
*t Qmftus Deus baberetur . Senatus indignatione 
mctut , qudd non fibi prius ficundim morem dela- 
tm ejfet* ut de fufcipiendo cultu prius ipfe decer- 
met, cmfecrationm Cbrifti recufavit, ediftoquc^ 
mflituit , exterminandos efie Urbe Qmflianos : 
pracipu} cum fr Sqamss prafe&us Tiberii fufci- 
pienda religioni obftmati/Jime contradiceret . Tibe- 
rius tamen ediflo accufatoribus Cbriftiancrum^ 
ftortem comminatus ett . Nam & plurimos Sena- 
tormprofcripfit, & m mortem coegit. Vigintifibi 



E 
A 



mifit 

Adil 



(*9) A. jm> jocularihds* \oculasoHlmt . 
Uo) A. pto quajitis mditatis , & oraifs. cajt. fequitur. 
Nufauam &c. 

(Ji) Hmfcld. pugj/avitttella per legatos gefflt fuos . Quof- 
~n rtget adffer blmdnias evocatos , mnquam re~ 
in quibus cum Eutropio convenit ufque 
i illa verba mortuus efl in Oanpama. Hujus impe- 
m XV.aymo D.JefusCbriflus fradicatioms [wefum- 
W, qitoque^ dtcimo ejufdcm anno 

3'J*<<toJhisfilius Dei pro nohs fife morti oferens 
*™?*™efi . Succejfit Tiberio C. Cafir cognomento 
WhW* Lrufi privigm jfogufti* & ipfm Tiberii ne- 
pnjcekrmfi.mus % & qui etiam Tileri dedecora pur- 
jawprif . Btllum contra Germanos &c. in quibus cum 
««Kpio convenit uiqoc ad ilk verba MitXXXIl 
ubi H omxXXL atacis amo hnp. 
ti X *1 m m *> <mm i' Jwfti famUia confumfta 

V^fS.DmJ^oJhksfarmn, PauiumjHe trucida* 



B 



R VII. 53 

patritios viros confilU eausd tegerat , borum vise 
duos incolumes relnfuit> cateros diverfis eaufis nt- 
cavit . Sejanum prafeBwn fitum res novas molim* 
ttm interfecit: filw fios Dmfism , & Germani- 
cum , qui adof/ttvi erant , manifefHs venemfigm 
perdidit. Filios Gtrmanici filn fiu issterfecit. Hic 
tenio, &vigefimo imperii fui afiao, «tatis vera 
feptuagefimo odkavo , mcnfe quarto, cbm inv» « 
mani turore infoqtes , noxios, fuos pariter , uc 
diximus, externofque puniret , refolutis miiitias 
artibus, Armenia per Parthos, Moefia a Dacis, 
F^nnonia a Sarmaris, Gallia a finitimis gentibus 
direptse funt. Ipfe cwn ingenti omntum gaudio, 
infidiis Caliguls in Campania (33 ) extindhis 
eft . Huxus etiam imperii ahno duodecuno nova , 
& incredibilis clades apud Ftdenatium Urbem ac- 
cidit » Nam Ampfntbeatri cavea^ populo gladiato- - 
rum manuf fiettante , collapfa tft , & plufquam- 
viginti miHiahommumoccidtt . Deinde anno ejuf* 
dem feptimodecimd , e&m Dcminut Jejus Chri- 
ftus vduntattl fuidem fi tradiiit pajficm , fid 
tmpih h Jadais apprebenjks , e> patibtdo fufimts 
eft , maxtmo terramotu per orbem fvfto , faxa m 
montibut fciffa , maximarutnque urbium plurima 
partes) plusjoKta cmcuffi&M ceciderunt . Eddem- 
quoqtti die, a fexta hora diei ufque in horam no- 
nam+Jbl in totum obfiuratus 9 tetraque mx fubito 
obdutfa eft terris : & ficut dtfhxm eft f 

Impiaq; aeternam timuerunt fecula no<ftem. 
Ufque adeo autem , nequs lunam luminifi>Iis f 
neque nubes obflitiffe hwmfefiwn eft y ut quartam^ 
decimam eo die lunam* totd cceli regione interiefta 
Imgiffime a confpeftu p>lis abfuiffe 9 & fiellas tunc 
diumis borisj vel potius in illa horrenda nofte tdto 
coelo fulfiffi referatur , quod nan folim Sanflorum 
Euangeiiorum fides,fid etiam aliquanti Greecorum 
libri atteftantur. Ouanquam nonodecimo amo Ti- 
berii hac fatta referuntur . Scribens inter cateros 
autem, ^V^hlegcn^qvi Olympiadas fuper ipfis enu- * 
mtrat) sn tertiodecimo firmone eifdem verbis affi~ 
rit h#c . Vorro quarto amo ducentefima fecund* 
Olympiadis fafta eft defeftio folis maxima , rjr nox 
hord fixtd diei fafia eft , itaut etiam ftella in^ 
ccelo apparerent . Terramotus etiam magnus inu 
Bithynia faftus plurimam Nices partem urbis 
fubvertit. 

C. CALIGULA. 
Armo ab Urbe condita DCCXC. Tertius ab Au- 
gufto Ca)us cognomento Caligula regnare ccepit 9 
Germanici filius , Drufi privigni Augufti , ( 34 ) 
& ipfius Tiberi nepos, (35) & quia natus in~ 
exercitu fuerat , cognomentum calceamenti milita- 
ris idem Caligula fortitus eft , homo omnium ante 
fi fceleratifllmus, & qui etiam Tiberii dedeoo- 
ra purgaverit . ($6) Ante principatum charus 
ommbusy acceptufque fisit: in principatu verd talis^ 
ut nm immerito vutgarcfur , atrociorem illo dmi- 
num non fuiffi . Nam, ut bttviter magnitudinem 

cru- 



vit. Huic Servius GtUba fuccejpt &c. tn qaibctt ke» 
, rura cum Euoopio . H. convenit ulque ad fincm 
' libri VII. 

AmbroC ab Hercfeld. , Sc Eutropio Merul® nonnullis 
in loci« variam habet lc&idnem , ealque fuis ioci» 
notabimm hic tamen poft remijits concoidat cum 
utroque uique ad verba , qus nunc Cafarm dkmnr 

&c. 

(j*) A, Mazaga. 

(ii) A - ** Catnpama mortthu efl* Sc omtft. Cajc. oofitinuat! 
Hu]us imperii XV- atmo Jobanties fnedicatioms fua> 
fumpjit hritium . Ottavo quoque dectmo ejufdem armo 
JESUS CHRISTUS jilun tei fro noHt fCs 
trtorti offeretis crucrfixas eft . SuCCtfft 'Liberio C Cafar 
cognomento CaJsgula . Eruji &C. 

(34) A. plius . 

(15) A. fceieratiflimus , & qui &C. 

(lC) A pro purgavcnt) purgaret. Bellurn contra&c. 



54 HISTt)RI£ 

cfuiditatis cyAs expmam 9 exclamaffe fertvt x TJti~ 
nam populus Ro, unam ceruifem haberet . Seepc^ 
etiam de conditione temporum fuorum conquefius 
eft 9 quod nullis calamitatitm publicis mjigniren* 
tur. Bellum ipfe contra Germanos fufcepit 9 & 
ingreffus Sueviam nihil ftrenue fecit . Stupra^ 
tribus fororibus fuis intulit : ex yna etiam na- 
tam filiam cognovit . Ivelebat babitu deorum^ 
fuorum 9 Jovem ob inceflim 9 de choro autem Bac- 
(banali Ltberum fe afferebat . De quo nefcio 9 an^ 
decuerit memoria prodi 9 nifi forte quia yivat dc^ 
frmcipibus nojft omnia % ut tmprobh faltern famte 
metu 9 declinent talia . ln palatio maXfcnas nobilcs 
fublicx libiiini fub]ecit 9 Pri nus diademate hnpofi* 
to 9 dominum Je appdlari \ujit , ln fpatio triwu 
mllium , qtiod in finu Putcolano intra molem ]acet 9 
duplid ordine naves contexens , arena aggeftu ad 
terra fpeciem viam folidatam , phalerato equo in- 
fignis querquea corond quafi triumphans indutus 
aureo paludamento » curruque bi]ugi decucurrit . 
Hifdem autem diebus jfudfi, qui ]am tunc 9 ob pafi 
Jionem Cbrifti, meritis ubique cladibus exagita- 
bantur 9 apud Alexandriam 9 fedition$ excitata,pro- 
fligati eade 9 atque ex urbe propulfi 9 expromenda- 
rum querelarum causd Vhilonem quendam virurn^ 
fane in primis eruditum 9 fecunda vice legatum ad 
Ccefaremmiferant < Is Romamveniens locutus oftcum 
Apqfiok Petro f ejufque amicitias babuiffe fertur . 



M1SCELL£ 

Sed Caligtda cum ornmbus bommbus 9 tumpfiaei- 
pue jfudsis infeftijffsmus 9 fpreta Ugatume PbUoms\ 
omnes jfudteorum facras ades^ atque mprknis an~ 
tiquum illud Hierofoljnnis facrarium propbanari 
facrificiis gentilium 9 ac repleri ftatuis^ fimulacrip 
que imperavit , feque ut deum coli pracepk . Pi/o- 
tus autemprafes 9 qui fententiam damnatioms in^ 
Chrifium dixerat 9 poflquam plurimas feditmet 
Hierofolymis excepit 9 ac fecit 9 tantis 9 irrogantc^ 
Ca]o 9 angoribus coarClatus efl 9 ut fud fe tranfver- 
berans manu 9 malorum compendium mortis celcru 
tate quafierit , Igitur Ca]us 9 ciim adversbs cun- 
dkos ingenti avaritia 9 libidine 9 crudelitate fsevi- 
ret 9 interfedhis eft d militibus in palatio, anno 
cetatis fuae XXXP7II+ (37) Imperii IIL men* 
3 fe X. dieque VIII- Qui pofiquam occifus efl, duo 
libelli in fecretis e]us reperti funt 9 quorum alteri 
pugio 9 alteri gladius pro fcriptonominis adfcriptum 
erat 9 ambo letlijim.virorum utriufque ordinis 9 Se~ 
natorii videlicet 9 (jr Equeftris nomina 9 & notas 
contincbant 9 morti deflinatorum . Inventa eft 9 
archa ingens variorum venenorum 9 quibus mox 
Claudio Cafare ]ubente demerfis 9 infella maruLj 
traduntur 9 non fine pifcium magno exitio 9 quos 
enecatos per proxima littora paffim afius e]ecit . 

Explicit Liber Septimus. 



INCIPIT LIBER OCTAVUS 



(0 




CLAUDIUS. 

Nno ab Urbe condita DCCXCF. 
Claudius ab Augufto quartus re- 
gnum adeptus efi 9 patruus Cali- 
guke, Drufi filius privigm C?fa- 
ris Atigufii , cu]us Cali^ula ne- 
pos erat, qui apud Mogontiacum monumenturri 
babet , Ifte cum Senatus cenfuiffct gentem Ccrfa- 
ru>n e t.rninari , deformi hiebra latere npertus, 
quia vecors' trat , & ntitijimus videbatur impru- 
dcntibus , a mVitibus Imperator eft effettus . Hic 
ventri f vino , libilini fcedc obediens , vecors , & 
prope hpbes 9 ignavns, & pavidus 9 libertorum , & 
con]ugis imperiis fubditus fuit . Hu]us temporc^ 
Scribonianus Camillus intra Dalmatias Imperator 
creatus , contintw occiditur . Mauri provinciis a 
Cxfare pulfii c$fa Mufulariiortmi manus . Aquo^ 
Claudia Roma introdufta . Igitur in exordio regni 
e]us Petrus Apoftolus Domini Noftri jfefu Cbrifti 
Romam venit , & falutarem cunElis credentibus 
fidcm fidcli vcrbo docttit , potentiffimcque virtuti- 
bus approbavit , atque exin Chriftiani Rom# ejjc^ 
coeperunt . Senfit hoc collatum fidei fua Roma be- 
neficium . Accidit enim eodem tcmpore prxfentis 
gratia Dei grande miraculum. Siquiiem Furius 
Camillus Scribonianus Lalmati£ legatus bdluwu 
civile molitus 9 legiones multas 9 fortijimafque ad 
Sacramenti mutationem pellexerat . Itaque 9 die da- 
to 9 ut in unum undique ad novum Imperatorem^ 
conveniretur , neque Aquila ornari 9 neque convtili 
quoquomodo figna 9 moverive potuere . Exercitns 
tantd , & tam inufitatd miraculi fide motus 9 & 
ccnverfus in pamitentiam , ftatim quinta die Scri- 
bonianum deftitutum interfccit 9 fejcque facramento 
prioris militi& continuit . Igitur Claudius mcdie 
imperavit, multa gcrens trapquillc f atque mo- 



(37) A, XXXIX imiP-ii tF. mwfi X Jiytw Vll . 

Poftijux ycrlu libcr VII, cominuac idgue ad illa 

ignobuncr ,ft f pultum , 
(j) A. Pijft bitnc Uawims fuit fatruus Caligui* 9 Vrufj , 

av.i aptul Mogwittacum nionumntum babe:ifJius 9 cu- 

yis Caligula r.epos tn-at . tiic Muita tmp. &c. 
Eutrcpius; Ciavdivs > Jatwus CaiiguU , Drufi , *qm 



D 



derate 9 «qu«dam crudeliter 9 & inconfulte. 
Idem XXxy. Senatores 9 & CCC. fimd equites 
Romanos minimis caufis interfecit . Britannis bel- 
lum intulit 9 quos nullus Rom. poft C. Cflefa- 
rcm atrigerat, e^que devidVa per Cn. Sentium, 
&A.Plautium illuftres, & nobiles viros, trium- 
phum celebrem egit . Quafdam etiam infulas 
ultra Britannias in oceano pofitas Imperio Ro* 
mano addidit , quae appellantur Orcades, Filio 
autem fuo Britaniiici nomen impofuit . Tanu 
civilis autem circa quofdam amicos extitit , ut 
ctiam Plautium nobilem virum, qui in expedi- 
tione Britannica multa egrcgie fecerat , trium- 
phantem ipfe profequeretur 9 & confcendentt 
Capitolium 9 laevus incederet . ( 1 ) Huyts uxor 
Meffalina primo fajjim quafi jure adulteris utcba~ 
tur 9 ex quo fatlo plures metu abf incntes cxtinfii 
funt . Debinc atrocius accenfa 9 nobiliores quafque 
nuptas 9 & virgines fccrtorum modo fectim pro* 
pofuerat : coafli mares 9 ut adeffent . Quod fi quis 
talia borrucrat 9 affi£lo crimine 9 m ipfum 9 omncm- 
que familiam feviebat 9 ut magis vidcretur ipfiu 
impcrare viro , quam Imperatori nupta effe . ltcu 
liberti e)us fummam poteflatem adeptu ftupris 9 exi- 
lio 9 cade , profcriptionibus ornnia foedabant. Ex 
quibus Feliccm legionibus Judas prxfecit . Pofido' 
nio Eunucbo poft triumpbum Britannicwn inter 
militarium fortijfimos 9 arma infignia tanquanu 
participi vittoria dono dt dtt . Folybium inter Con- 
fules medium incedere fecit . Hos omries anteibat 
NarciJJus ab epiftolis 9 dominum fe gerens ipfius 
domim , palamque Frtforiis ornamcntis fublimatus, 
adco dives , ut caufante eo inopia fifci lefidi/Jime 
famofo elogio vulgatwn fit , abunde ei pccunhnt^ 
fore 9 fi a dnohus libcrtis ia fochtatem resipcretur. 
Flic cives Romant urbis dejcribcns 9 invenit fexies 

dccjes 



apud .Maguntiaw cuw fi. ,v muhiwMtnn baUt > cujus 
& Caliguia nefcs trat , frater . Hersicld. cum Am- 
broi. ,"ubi nora, auod ncque Eutropius t ncque 
MSS. nov-um hic librum inchoant, fed in VIL 
libro hjec continuantur . 
(i) A. poil xncadaet . Vixit &C, 



Digitized by 



LHEH VIII. 

decks cmtom, tmlfa noageutot & quadragmtcu, A 
mwn . Hiijai hnperii amo quwfa inter Tbettm r , 
& Therafiam s» mari E&gan infufa d* profi*ndo\\ 
mevit , fajjiifcai fiadmrumfpatip extenta. 4&W>v 
ept /tpfegu /a* procuratore tyudaai Cumano in- 
Ht&ofolymis tanta fidifio m diebus Atgmaruyn^ 
neorta ui mpoKtamn exitu populo coar&atp 
migmta millia jfudsman. cede profirata% & com> 
pnffim fitffitcata veftrantur- . Tunc , & apud 
At&emenfts fuprafcripta efi aralgnoto Deo . Ve- 
runtamen anao ejut Vllh tanta fimtes Roma fuia* 
ut mcdio fixo mperatov coxreptus kpopute comn~ 
ciis , & fragminibus pamt tserpifiime infeftatut , 
egriper Pfeudotbyrwn inpalatium tefugiens > fur 
rorem txc&at* plebis evaferit t Huyus temporibus 
vifus efl apud Mgyptum Pfocenix , quam volucrem g 
fmwr anno fixcentofimo qumquagefimo quarto en 
Arahia memorato hco advolare. Et Apolhmmt ex 
Yyanmfibus ltaHa ortus, Pytbagoricus pbitofipbus 
Roma poUebat , ita ut hunc ipfo quoquePythagara, 
fbiloftratus , & alii, acricris ingenU fuifje defcrir 
bant . Hic Agrippinam Germanici fratris fui 
filiam duxit uxorem , qua filio Impenum procu- 
rans, primo privignum Britarmcum in paiatio in- 
fidHs multiformbus appetiit : debtnc ipfum corqu- 
gem veneno hnteremit. Vixit annos fexaginta qua- 
tuor, imperavit anms quatuordecim . Poft mor- 
tem confccratus eft, Rvufaue appellatus. (3) 
Cu)nsfimu$ y ut quondam mTarqusnso Prifco diu 
occuhatum efi , dum arte muliebm cufiodes corrupti 
ognan fimulant* Nero pwignus e]us bnpcrii )ura 
fifiepit, 

N E R O. 
Amo ab Urbe cm&ta DCCCFW. Domitius 
NerO) patre Domitio JEnobarbo gemtus f ab Au* 
g*fh qwntuS) prmcipatum adeptus efi . Ifie quin- 
auermh tolerabiiis fiiit : und$ quiddm frodukre-, 
frajamm fihtumdiccret proeuldifiarecun£b*prin+ 
cifes hferpms quinauermio : poffea m onmibus Ca~ 
iiguUe avqnculo uk> Amilttmus , qui Romanunh 
& cjefbnnavit imperium , & minuit . Inufitatae 
luxurie, fumpmumque, ut qui,exempla Cali- 
^ub, in alidis, frigidifque lavaret unguentis , 
retibus aureis pifcaretui' , qua Uateis (4) fu- 
nibus exti^hebat . (5) Plurimof Senatowum md- 
k mficipte caufa bonis priyavit . Necatorum om- q 
%ium fub una die* tormentis quoqye adbibitis , om- ' 
rtm penitus cenftfm abfterfit ; Qmdeikatis autewu 
rabie ita effrenatus efi, utt plurimam Semtus par* 
tem mterficeret % equeflrem ordinem pene deftitue- 
ret, Bonis omnibus hoftis fuit. Libidinib. porro 
tantis exagitatus efl , ut w 4 m<ttre quidem, vel 
forore % ulldve confimguinitatis reverentid abflmwf- 
fi referatur; virum in uxorem duxerit : iffe a viro 
amiflus nubentiwn virgimtm fpecie , palam convo^ 
cato finatu 9 dote dtffa, cqnfiisfefla more frequer*. 
tantibus, ut uxor acceptus cfi . Ad poftremunu 
tanto fe dedecore proftituit , ut omnia pene Ita- 
ti*> acGracia tbeatra ferluflrans y affumpto etiam 
varii wftitus dedecore faltaret ; cantaret in fcena 
citharoedico habitu, vel tragoedico. Parricidia-. 
ffitilta commifit, fratre, matre , forore (tf) ip- 
terfeftis . Urbem Romam per fex dies , feptem* 
(pe noties incendit , ut fpedtaculi ejus imagincL-, 
cerneret, gualiter olim Troja capta arferat. Et 
qfe ex altijpma illa Afeccenatiana turre profpe* 



55 



(j ) A t poft apftllahis . Succeftt bujc Kero Calipda 

cuio fuo Jhnillimusy quj &C* 
U)^Mahms< 

(f) A, btjtmtam Senatus partem Hrterficit% botrn &c< 
y) A. fzoforore, vxorc, 
(7) A. aufus. 
(t)iL(ktio. 

i9) A. pcft defimflo, Vrofter boc Rman* urbi exeeraMh, 
tabommbmfimulddhtuiufy&aSctk^ boJHs \u* 



Slanhy ketufqm fiam^ 

bitu Biada decantabat . Horrca quadro flrv£ia. la>- 
pide, magnajque ilte vetemm injula , quasdifcur- 
rms fiamma advre non pqterat t , magmf tbptfnnvt 
ad externa quondam befla^ praparati? , laUfalla^ 
tce , atque infiammaUe ftyjt . Avaritia^ autenu t 
tam prarupta extipit, ut ppfi. hoc incendiwn nemir 
nem ad reliquias rerum fuarum adire permifieit . 
Cuntla* quat flamma quoquomodo futerfuerant. x 
ipfe abfiulix . Centies centena milli^ H. S. annu^ 
ad expmfatSenatum fibi conferre i?npi>ravit. Q£ta~ 
viam , & Sabmam cq&wtntQ Bompeatq in> ma~ 
trimonium duxit y viris earwn trucidatis . In re^ 
militari nihil omnipo auxit . (7.), Britanniaqu 
pene amtfit . Nam duo fub ^o ^obilUIima, op^ 
pida illic capta, gtque evi^rla fupt . Armeniaju 
Parthi fuftulervwt , l^gionefqvj? Rom^nas, fub 
jugo miferunt . Pua$ tawe^ wb eo proyiaci^ 
&6te fcjat ; Po^tu? PaWmpniacw , co^cedente^ 
rege Polemone , & j&pes Gottidh Cott^" 
(8) defunAo. ( 9 ) 'funf Qqfya pnetor Hifpa^ 
ma , d? C %uliusi impemw comptyte . At ubi 
advenimttw Nero Goihapk tidfcit % Senqtufyy^ 
fententia conftitutun* efl , ut xy^ys pujblicuffl^ 
ducftus , furca collq ( 10 ) eju& infend, virgi^ 
ufque ad mortemcaederetur, atque ira (axoprae- 
cipitaretur : igitur deferti+s undique e p^ktio fii- 
git , ( 11 ) no£lis medxo Urbem egreffMs , fequenr 
tibus eum Fhaone , Epaphrodit$ , Negpbi$oqut> 
fpadone Sporo 9 qum quondtm QxeQuw formarc^ 
in mulierem tentayerat, in fuburbano fe Uber- 
ti fui, auQd eft ^nte^SalvW» & Nomentanam 
viam, aa quartum Urbis milliarium , ( i%) i£hi t 
gladii tranjegit , ad)uvanti tfepidafftfm manunL* 
impuro , de quo diximus , eurmcho , quum fme 
prius 9 nullo reperto * quo firiretux , excUmatet ; 
Itane mc amkm, neq miyiicum balfeo l Qedeco-* 
rose viriiturpmpeftam. j^^ific^vit^on» ther- 
maj, qua» antea Nero^uifli di<a®, pwcAiewa- 
drinas appell^ntur. Qbjtl «<atis trigeiima fx'\mq 
anno, impeavit X^|V. ^tque. in $0 oomi^^ 
gufti femila CQnfump^ ?ft , ftf/W tntyosrjfim 
poetce poltebant #<Wkf , Lwi^fis^ • 06 

Pevfiuti Senecawe Trqgicus \ AW2n*a t atq/yz^ 
Plutarchus Philofipki. ffmc ferff tantm dik~ 
xeranty ut legatos mjgtexent, yraptv copiam con~ 
(brueudi mmmenti, C&erfa adiQ ct^iprovith* 
ciaty omifqw R&m* m mtor&f ?jw ewltavit, u$ 
pkbs mdUta ptten mmmS^um % tatwvw fm 

exempta domino triumpbaret . Denique omnibus 
flagitits fuis hoc etiam addidit, qu6a (ij) pri* 
mus Rama Cbriftianos fupphcHs* & wvrtibus affi* 
cit , ac per onines prcfomcias pari perfecutitfne ex- 
cruciari imperavit . lpfim qt&W? nomm extqrpaxq 
conatusy beatiffimosApoftolot Petrum cruce ^cif f 
pautum eafite gladio ficuit . Ahx atutem aeerya* 
tim mifiram crvitatem obqrt* mdique ofprefferc* 
clades . Nam fubfequente autumno iarria urbi pc<* 
ftilentia incubuit 9 ut triginta millia funerum inu 
rationem libittna vemrent^ 

G A L B A, 
4vm ab Urbe condita DCCCXXII. de Hifpa* 
nia Ser. Galba furrexit, & ab Augufio fextus 9 
principatum adeptus efi , antiquijfinue nobilitatis Se^ 
nator , Sulpiciorumgente progenitus , cum LXXIIL 
«taus ageret annum, ab Hifpanis,& Gallis im« 

pera- 



dicatusi ciitn quareretur ad Jaram , qua f*r.a tret 
taits, ut wtdus &c+ 

(10) capiti. 

(11) A. & tn fulitrhano Ukrtifui^ quod efl &t. 
(it) A. poft mil. fe wterfech . JEdificavit &c. 

(ij) A. quod SS. Dei Afoflolos Petrum , Paulumque truci- 
davit . Httic Servtus Galba fuccefiit antiqua mbtUtatit 
Semtor % cum &c. 



h 1 



Digitized by 



56 



H I S T O R I & MISCELL/E 



eleetus , mox ab univerfo exercitu li- 
enter acceptus . Qui mox , ut Neronis mortem-* 



perator 

D 



comtcrit , Romam venit , & Pifonem nobilcm in« 
dufbriumque adolefcentcm fibi in filium^ atque inu 
regnwn adoptavit * Ifle in adolefccntia infamh , 
ad vefcendtm intemperans fuit : trium amicomm 
eonfilio , ide(l 9 Junii , Cornelii , Icelii , cuntta 
difponms adco , ut intra Palatinas ades pariter 
habitarent y vulgo p<tda?ogi dicerentur . Nam 
privata ejus vita infiznis fuit militaribus, & ci- 
vilibus rebus j faepc Cof f liape Proconful , fre- 
quenter d\\x , graviflimis bellis militem fuum- 
ita feverijfime traftavit , ut ingreffo eo caflra^ , 
vulgaretur ftatim : Difce miles militare , Galba eft 9 
nonGetuHctts. Hujus breve imperium fuit,quod 
haberet bona exordia, uifi ad feveritatem pro- 
penfior videretur . Infidiis Othonis ocgifus eft f 
jmperii menfe VII. jugulatus in foro Romae f 
fepultus in hortis fuis , qui funt AureliA vid f 
noq longe ab urbe Roma. 

O T H O . 

Lucius Salvius Otho ( 14 ) occifis Galba , & 
Pifone, ab Augufto feptimus, invafit impcrium^, 
fplendidis ortus mdymbus ex oppido Ferentano . At- 
tamen materno genere nobUior f quam paterno, 
neutro tamen obfcuro . In privata vita mollis , 
maxime in adolefcentia omni turpis , & Neronis 
familiaris , in imperio documentum fui non po- 
tuit oftendere , Nam cbm iifdem temporibus • 
quibus Otho Galbam occiderat, etiam Vitellius 
h Germanicis exercitibus imperator fa&us efict : 
bellcifjue civili contra eum fufcepto, tribus pri- 
mum levibus bellis , hoc eft , uno apud Alpes , alio 
circa Placentiam , tertio circa locum quendanr^ , 
quem Cafiores appeUant , cqntra Vttelliams duces 
congreffus vittor extitiftet: quarto cum apud Be- 
briacum (15) in Italia levi pralio vi&us eflet, 
ingentes tamen copias ad bellum haberet , fpon- 
te femet occidit , petentibus militibus ne tam 
cito de belli defperaret eventu: ciim tanti fc_ 
non elfe dixiffet, ut propter eum bellum civile 
oriretur, voluntaria morte obiit XXXVIII. seta- 
tis anno , XCV, imperii die . (16) Adeo mili- 
tibus propriis amabilis fuit , ut plerique corporc^ 
e]us vifiy fuis manibus interirent. 

V I T E L L I U S. 

DeinVitellius,^77f. ab Augu(io,tmper\o po- 
titus eft, familiA honorati magis, quam nobili . 
Nam pater ejus L. Vitellius non adSnodum cla- 



(14) A f occifo Galba hwafit &c. 

(15) Ita vocat Eutropius. H. Betriacnm* cum quo Am- 

brofianus, 
A f poft die, Deitide Vitellius &e. 

(17) A. 8c Eutrop. de die. 

(18) A. execuias P erorts , qtut bumiliter curats fuerattt bo* 

noraret , a Vefpaftani ducibus ocafus efi : ittterfiho i n 
Urbefrtus SaMw Ktfpaftani fratre, quem cum Capt^ 



B 



re natus f tres tamen ordinarios geflerat confu- 
iatus. Hic tumens f crudelis , avarufjue cum pro- 
fufione fuity & cum multo dedecore imperavit, 
gravique fevicia notabilis f pracipue mgluvie , 
& voracitate : quippe cum die (17) faepe quar^ 
to, vel quinto teratur epulatus : notiflima cene 
coena memoriss mandata eft , quam ei Viteilius fra- 
terexhibuit, in qua fupracaeteros fumptus II. m. 
pifcium , & VII. millia avium appofita tradun* 
tur % Hic cum Neroni hmilis efle vellet , atque 
id ade6 prx fe ferret , ut etiam reliquias ( 18 ) 
Neronis , qxxx humiliter fepultae fuerant f ho- 
noraret , ab omnibus exofus eft . Voftquam autem 
de Vcfpafiano comptrit f frimum depcnere molitus 
eft imperium : dcindc a quibufdam animatur f 
Sabinum Vefpaftani fratrem , ntl tum mali fufpi- 
cantem f cum cxteris Flavianis in Capitoltunu 
compulit f fucccnfoque templo , & mixtd ftmul 
flammd f ruindque , omnes in unum pariter inte- 
ritum , ac tumulum dedit . At verd Vefpafianus 
poftquam apud Palaftinam imperatcr creatus eft f 
in Graciam venit , gaudens , ut Gr<eci fatentur, 
in his qua audiebat a Tyanenfi Apollonio de tenu 
pore imperii fui y ac cateris bonis fortioribus^ lo~ 
quens cum eo apud JEgyptum ab Indis f & Brag- 
manis f & Gymno fopbiftis illic diligentibus re- 
deunte . Igitur Vttellius a Vefpafiani militibus fub 
muris Urbis certamine babito fuperatus f ab exer- 
citu fuo deftitutus eft % appropinquantibufque boftu 
bus ]am trepidus f cum fe in quandam proximanu 
palatio cellulam cuntulijfet f turpiffime inde pro- 
traftus , vinttis poft tergum manibus f circumdu- 
citur ad fpeflaculum vulgi . Cumque per facram 
viam publice nudus duceretur, ne impudens in ex- 
trcmis fattcm mahrum qua gefferat , rubore fa- 
ciem demitteret , ereCid comd , capite , fub]e£h 
in mentum gladio , feminudus , multo cceno f fi- 
moque f & cateris diftu turpioribus purgamentis 
ore f & peftore involutus f in forum deduftus eft* 
atque pcr fcalas Gemonias trahitur , ubi Sabmum 
Vefpafiani fratrem permiferat necari , mmutiffi- 
morum iftuum crebris tfhbus excamificatus , jf- 
que inde unco traftus in Tybtrim merfus , etiam 
communi caruit fepultura . Periit autem artatis 
anno LVII. imperii menfe VIII. (19) & dic 
primo . Multis autem f & nefariis modis per com* 
plures dies a Vefpafiani militibus adversum Sena* 
tum P. Q. R. indifcreta cadc favitum eft . Huic 
Vefpafianus fuccejfit nonus ab Augufto. 



tolio incevdit . Interflhis autem effl magvo dedeccre * 
traftus per Urbem Romam publice nudus ; ercfta 
comd , & capite , fiibje&o ad mentum giadh fier* 
core involuto , & pMus , ab omnibus obuns appetitus. 
Voftretm juguUtus , & m Tybertm deje&us , etiam 
&c. 

(ij) Eutropius impcrii mcnfe XVlU. & die uno . H, mah 
fe VUL & dwuwy cum H. Ambrol 



EKpMt Liber Oftavns, 



INCI- 



Digitized by 



INCIPIT LIBER NONUS 



57 



VESPASIANUS. 

AJVno (i) abllrbe condtta DCQCXV. 
irrtvi Ula quidem, fed turbida tyran- 
HOfWK catirine difcuffa 9 tranyuilt&^ 
fub Vejpajtano ferenitas redut . Is 
- obfcure quidem natus , fed opti- 
mis comparandus 9 privarl viri illuftris 9 ut qui 
k Claudio in Germaniam 9 deinde Britanniam^ 
miffus, cricies & bis cum hofte conflixcrit, duas 
falidiffimas gentes 9 viginti oppida 9 infulam- 
Vedam Britannifc proximam Imperio Romano 
adjecerit. (i) Namque 9 ut paulo altiits repetam, 
Judai poft paffimm Chrifti deflituti in totutvu 
gratid tki 9 citm ommbus undiquc malis circumve- 
mrettttsr 9 quibufdam in Carmelo montefedufH for- 
ttfm , qua portenderent exortos d yudaa duces 
rerum potituros fore 9 pradi&umque adfe traben- 
tes in rebeUionem exarferunt 9 txttnfhfque Ro- 
mattis prafidiis , legatum quooue Syria ( cui Pa- 
lajlina nomen eft ) fuppctias ferentcm, raptd aqui~ 
ld, & 'cafis copHs fugaverunt . Ad hos yefpafia- 
tws 4 Neronc. tmjfus Tkum filium fuum ma]o- 
rem m itinere babuit . Nam multas 9 & validas 
legmes viginti & oftoi fecum in Syriam tra]ecit. 
haque cumjudaos multts eorum oppidis captts in 
mbe Hierofolymorum 9 pracipue ob diem feftum con- 
grtgatos 9 oofidione Haufijfet 9 cdgnita Neronis mor- 
te 9 bortatu plurimorum regum 9 & ducum 9 maxi- 
mi Jofepbi ducis jfudaorum fententid, qui captus, 
citm in vmcula con)icerctur 9 conflantijfime dixerat, 
ftcut Svctomus refert 9 contmuo fe ab eodem 9 fed 
Imperatore folvendum , imperium adeptus efl , re- 
Moquc m caflris ad procurationem obfidionis Hie- 
rofofymorum filio Ttto^ prafefhts efl Romam. Sed 
coputd mterfettivne VtteUii^ paulifper Alexandria 
fubftittt. Tttm vera magn* 4 ac dmturna obfidio- 
ne Judaos premcns , machims , cunCtifque bellicis 
nmm$nm fine multo fuorum fanguine tandent* 
muros eivitatis irrupk. Sed ad expugnandam inte- 
rwrem templi ntumtionm , quam reclufam multi- 
tudo facerdottm , ac principum tuebatur 9 majore^ 
vi , &mora opus fuit • Nam mtra vieinti dics 
capta eft. Quod tamen 9 poftquam in poteftatem re- 
mkm^opere mtrandum y atque antiquitate fufpe- 
xit, diu deliberavit utrum tanquam incitamentum 
bofthtm incenderet * an tn teftimomum viftorue re- 
fmaret . Itaquc cum nunciatum ei a Roma fuif 
fet% quod pater tjus imperio potiretur, ex bilarita- 
te rmia, fierd ejus dextrd crementum carms acce- 
pitiitaut talceamentum non reciperet . Qua jfo- 
fepbi ducis judaorum confilio , ut alia reflituttu 
*ft% f* jujferat ante eum tranfire , in quem pluri- 
mtm odii babebat . IgiturTitus Imperator ab exer- 
citu pronunciatus templum Hierofolymis inccndit , 
*c dmtityouod d die condittonis prima , ufque ad 
diem everjmis ulttma manferat armit mille cen- 
tum & duobus. Afaros urSis uwverfos folo aqua* 
tit . Sexcenta millia ^udaorum eo bello interfe- 
da Cornetius , & Svetomus referunt . lofepbus 
veri dux judaorum, qui eo beUotunc prafuit, & 
*pud Vefpafianwn propter pradiftum Imperium ve- 
*i*m,gratiamque meruerat, fcribit undecies cente- 
«4 mtilia gladio , & fame periiffe : reliqmas vtro 
]udaorum, diverfis atlas conditionibus , toto orbe 
dtfperfas , quorum numerus ad nonaginta milltfL* 
bommm ftdffe narratur . Qutbus ante obfccena , 
& £ra prodigia f ut idem hjephus dicit 9 vet vifa y 
vd mtnciata funt. Etenim ftella prafulgens gladio 
_ Tom. 1. 

(0 In A. hmc ufque ad verbum obfcurt non leguncur , 
neque novus liber incipit, fcd poft verb. uno habet Ve- 
mfiatms buk fuccefstt f faSut apud PaUjhnam lm- 
tecm^obfcmitrc. 1 



B 



D 



fimilis pcr omnia , imminere defuper civitati , & 
cometes praterea exitialibus fiammis ardere per to- 
tum vifa eft armum . Sed & ante tempas excidii 9 
ac belli , citm populi ad diem feflum azymorum^* 
conruenirent 9 oftavo die menfis Aprtlis nofiis tem- 
pore hord nond, tantus fulgor luminis aram f tem- 
plumque drcumdedit , ut putarent omnes dienu 
clariffimum faftum , (Jr pennanfit fpatio bora di- 
tmdta. Ouod imperitis midem , & ignaris proffe-' 
rum vwBatur/fed legifperitos , & probos quofque 
doRores non latuit exitiale portentum . In eadem^ 
quoque feflvoitate vtflima facrificiis admota ,, & 
aris afliflens inter ipfas mniftrorum manus enixa- 
eft agnum . Sed & janua interiorss adis , qua 
refpiciebat Orientem, cum effet are fdido induta~ 9 
ac perinde immenfi ponderis , qua vix a viginti vi- 
ris fummo conatu impellentibus clauderetur, firreis 
quoque vefHbus, firis mumta , ac peffulis in^ 
altum dimifjis teneretur obftrifla, bord noftis fextd 
apparuit repenti patefafta . Sed & tranfaao die 
feflo , poft aliquot dies prima , & vicefima dic~* 
menfis Afaii prodigiofus apparuit vifus , & fidem 
pene excedms , quod vere falfum putaretur , mfi 
oculorum fides confirmajfet. Etenim prope folis oc- 
cafum vifi funt currus, & quadriga in omnem re- 
gionem per aerem , & armatorum cobortes mifceri 
nubibus , & urbem circumdare agmsmbus improvir 
fis . In alio itidem die feflo , qui Pentecofle appel- 
latur* notte facerdotcs ingrejfi templum ad minifle- 
ria ex more complenda , primo quidem motus quof- 
dam , flrepitufque fenferunt , tum deinde voces ju- 
bitas audiunt dicerstes , ARgremus binc . Additur 
etiam bis aliud terrtbUius . Etenim quidam Ana- 
rtia filius Jefus nomine^ vir plebejus , & ruflicus 9 
ante feptimum beUi annum , dum adbuc civitas in 
abundantia duraret, in die feflo Tabernactdorunu 
repente clamare coepit : Vox ab Oriente , vox ab 
Occidente , vox d quatuor ventis , voxfuper Hie- 
rofolymam , & templum , vox fuper Jponfos , & 
fponfasj vox fuper popultmt . Et indejtnenter dic^ 
noEhque per omnes plateas circuiens hac declama- 
bat 9 ufqueouo quidam expopulo primores viri, ve- 
lut infaujti prodigii indignatione commoti f corre- 
ptum bonunem mtcltis verberibus afficiunt . At Ulc 
nequaquam pro fe alicmd loquens , fed neque eos 
quidcm,qw fe ctrcumfteterant , deprecans , eafdenu 
voces pari obftinatione , & clamore repetebat. Tunc 
princtpes numinis aliquid intelligentes ( ut ns erat) 
effe tn viro, producunt eum ad ]udicem Romanum. 
Apud quem flagris ad ojfa ufque laniatus , neque 
preces , neque lacrymas fudit , fed eandem vocenu 
nuferabiliter , & cum quodam ululatu emittens , 
per fingula pene verbera profercbat addent etian^ 
hoc : Va va Hierofolymis . Igitur Vefpajsanus, & 
Titus Imperatores magnificum de htdais trium- 
phum agentes , urbem ingrejft funt. Pulchrum , & 
ignotum ctntea cunflis mortalibus , inter trecentos 
viginti triumphoSy quiht id tempus a£li erant 9 boc 
fnflaculum fitit : patrem , <jr filium uno trktm- 
phali curru veflos 9 gloriofifJimam ab Ins , qui pa- 
tretn 9 & filium offenderant , vifloriam reportajje. 
I%itur Vefpafianus , Rcmse fe in Imperio mode- 
ratiflim£ geffit , pecunia tantbm avidior fiiit 9 
ica ut eam nonnulHs injufte auferret . Qpam 
cum omni diligentiae provifione colligeret , ta- 
men ftudiofiffime largiebatur , maxime (j) indi- 
gentibus .Necfecileante eum cujufquam princi- 
pis vel major eft liberalitas comperta , vel ju- 

H ftior. 



(») A. poft Wjer t m , onaiii intermediis , ft-uim legit 

Roma fe &C* 
( | ) A. pracspui. 



5* * HISTORIiE 

ftior . Placidiflima lcnitatis , ut qui majeftatis 
(4) contra fe atrociores reos non facile punie- 
rit ultra exilii poenam . ( 5 ) Hujus imer catcra 
6ona illud fingulare fuit , oblivifci inimicitias , 
adeo ut Vttellti hoftis filiam locupletifjimh dotatam 
fplendidifimo conjungeret viro . Ferebat patienter 
amkorum motus, contumeliis eorum, ut erat facc- 
tifjlmus , )orularibus verbis refpondens . Namquc^ 
Lidnium Mutianum , quo adjutore ad Imperium^ 
pervenerat , fiducid meritorum infolentem^ lepide 
pettebaty aibibito aliquo utrique familiari^id unum 
dicens : Nofti me virum ejfe ? Sed quid mhrwn in 
amicis , cum etiam ofFenfarum , & inimicitiarum 
immemor fuerit ? (tf) Obliqua caufidicorum in_ 
fe didfca, y pbilofopborum contumaciam leniter tu- 
lit , diligcns tamen coercitor difciplinae milita- 
ris . (7 ) Ifte exanguem diu , fejfumque terrarum 
orbem brevi refecit , prudentijfime ratus nefaricu, 
minifteria a pluribus metu curari . Praterea legi- 
bus aquifimis monendo, quodque vebementiUs eft , 
vitce fpecie vitiorum plura aboleverat : infirmus ta- 
men , uti quidam prave putant , adverswn pecu- 
niam> cum fath conftet, ararii inopid, & cladc^ 
urbium novas eum neque poflea babitas vetligalium 
penfiones exquifijfe . Hic Romam deformem incen- 
diis veteribus , ac ruinis , permifsd , fi domini 
deejfent , volentibus adificandi copia y Capitoliwn^ , 
adem Paris, Claudii monumenta reparavit , mul- 
taque nova inftituit : per omnes terras , qua )us 
Romanwn efi , renovatte urbes cultu egregio, via 
operibus maximis mumta funt . Tunc cavati mon- 
tes per Flaminiam funt prono tranjgreffui , q ua 
vulgariter Pertufa petra vocitatur . Mille gentes 
compofita , cum ducentas fgerrime reperijfet , ex- 
tiniiis favitid tyrannorum plcrifque. Rex Partbo- 
rum Vologefes metu folo in pacem coMus efl. Tunc 
deinde fine ullis bellorum tumultibus in immenfum 
refpub. Romana provebitur . Siquidem Acba]a^ 9 
Lycia, Rbodus , Byzantium , Samus , qua libera 
ante ii tcmpus fuerant : item Tracbea Cilicia^ , 
Co*nagene , quam bodie Au^ufiofratenfem nomi- 
namus , qua fub regibus amicis erant , tunc pri- 
mum reda%£ in provinciarum formam , \udicibus 
Romanis, legibufque paruerunt . Nono autem anno 
Imperii e)us % tres civitates Cypri terramotu corrue- 
runt , & Rom* magna peQilentia fuit . Hic mo- 
nerrtibus amicis , caveret a Metio Pompofiano , de 
quo fermo percrebruerat regnaturum fore , Cof. fe- 
cit , alluiens tali cavillo : Quandoque memor erit 
tanti beneficii . Inftitutum vero uniforme omni Im- 
perio tenuit , vigilare de nofte , publicifque aftibus 
abfohitis^ charos admittere , dum falutatur calcea- 
menta fumens , & regium veftitum . Poft autervu 
negotiis , quacwnque advenijfent y auditis, exerceri 
vetiatione : deinde requiefcere . Pojbremd ubi lavif- 
fet , remiffiore animo convivium curabat . Plura^ 
dicere ftudium coegit Imperatoris boni , quem ab 
Augufli morte poft annos quinqm^nta & fex , 
Romana Refp. exanguis tyrannoru n fsvitid^ quafi 
fato quodam ne rueret penitus , ajfequttta ed . Poft 
hxc ciim Senatui , populo, poftrem6 cun&is ama- 
bilis , ac jucundus eifet, feriis joca,quibus dele- 
ftabatur , admifcens interiit . Quippe primo cutru 
crinitum fydus , quod Grcci xou*mr vocant y 
apparuijfet 9 iflud^inquit , ad regem Perfarum per- 
tinet , cui eft capUlus effufiar ; deinde profluvio 



(4) A. poft majeftatis rjuoqtie cvntra &c. 

( j ) A. poft pmam lcgit fid> boc jftulta , Rom. accefsitlmp. y 
Hrtrofulyma > qm fuit urbs vMifsima Pa/eitm? , 
Acba\am j Lyciam 1 RJjudum , Byzantmn , Samum , 
qua liUra antt id umpus futrant . Item Toracia>n y 
Glkiam y Comagenem,qtt4 ful> rcgibus amicts- Orant , 
in prvuinciarum formam red^git e&rant offinfarum &c. 

(6) A. vmmmor fuit. Convicia a caujidtcis * £r pbilofopbis 

m fc &c. 

(7) A. pUt mtlitaris • Hic cum fiiio Tito de Hia vfoljm^ 



MISCELLiE 

ventrfe/e/7ttx, (8) in villa propria circa Sabinos, 
(9) affurgem , fiantem , ait Imperatorem terris 
excedere decet . Genituram filiorum ita cognitam 
habuit, ut chm multae conjurationes c6ntra eum 
fierent , quas patefadfas ingenti diflimulaiionc^ 
contempfit , in Senatu dixerit , aut filips fibi 
fucceffuros, aut neminem. (10) 

TITUS VESPASIANUS. 
Armo ab Urbe ctmdita DCCCXXrUL Tout 
Vefyafimi , & Domicilla? liberta filius , decimus 
ab Augtifto poft mortem patris , fucceffit , qui & 
ipfe Vefpananus didhis . Ifte d puero praclaris 
probitatis ftudiis, mtliticB^ Hterarum , injtantiffimk 
deditus, quid contenderit > ammi f & corperis mu- 
neribus oftendit . Hic ubi patria? curam fufcepk , 
B incredibile eft^ quantum 9 quem hmtabatur patrenu, 
anteieritj pracipue clementia, liberalitate , bonori- 
ficentid , ac pecuniti contemptu . Qvue eo amplius 
grata fuere , quod ex nonnullis d privato adbuc 
patratis afperior , luxuriaque , & avaritut ammu 
creiebatur fore . Nam prafethtram pratoriarumu^ 
patre imperante , adeptus fufpeftum quemquc , & 
opfofitum fibi , immijjis qui per theatra , & caftra 
invidiofa )a£lantes ad poenam pofcerenty quafi cri- 
minis conviftos opprejit . In queis Cecinam Gonfu- 
larem adbibitum coerus y vix dwn triclinio egreftwn^ 
ob fufpicionem ftuprata Btrenicis uxoris fua j^u- 
lari )uffit . Jurgia autem ab eo fub patre wnunda- 
ta , rapinarum quoque cupidus erat . Unde Nero~ 
nem cunlii opinantes^vocantefqne , fummam rerum 
nattum graviter acccpcrant . Sed hac m melius 
conv rfa> adeo ei immortalem gloriam contulere , 
ut delitia , a*que amor bumani generis appellare* 
tur. Denique* ut fubiit pondus regiwn 9 Berenicen 
nuftias fuas fperantem regredi domum, & enerva- 
torum greges abirepracepit . Qtio fatto , quaft fignum 
protulit mutata intemteranti* prioris. Et cumdo* 
nata , conceffave d principibusprioribusfirmvre infc- 
quentes folerent , fimtd ut impcrium ccepit . taliapofji- 
dentibus edifto fponte cavit . Ifte facundiflimus , bel- 
licofiflimus , moderatiflimus fuit . Caufas Latine 
egit , poemata , & trag^dias Grace compofuit . Ib 
oppugnatione Hierofolymoru fub patre militans, 
duodecim propugnatores , duodecim fagittarum 
i&ibus confixit. Tantam autem pietatem ergaju* 
D daos habuit , ut circuiens Hierufalem , & rcpletos ca- 
daveribus vallos , £r humani corporis tabe patriam eo- 
rum terram rigari videns, cum ingenti gemitu ele- 
vatis ad c&lum manibuSj Dcum invocant teftem* 
hoc opus fuum non effe . Romae tantae civilitatis 
in imperio fuit, ut nullum omninopuniret. Cle- 
mentiam vero ufque eo perduxit, ut convi&os ad- 
versum fe conjurationis caus5 dimiferit , & in- 
eadem familiaritate habuerit , qua ante habue- 
rat . ( ti ) Nam , ut brevitcr e\us clementiam de- 
promam , cum adversus eum duo ampli(Jimi ordi- 
nis con)urajfcnt , neque abnuere cogitatum fcelus 
quirent , monuit primo : poft dcduftos m Cpeftaculo 
fe utrinnue afiicre )uffit : petitoottc mirmilonuriL* 
ex induftria , quorum pugn& vifebantur , gladio , 
quafi ad explorandam aciem uni^ atque alteri com- 
mifit . Qiiihus perculfis , dr conftantiam mirantibus 
dicebat: Vtdetifne poteftatcs fato dari , firufhrague 
tentari fa-inus^ potiundi fpe s vel amittendimetui 
Fratrem quoiue Domitianwn parantem infidias , 
militumque ammos folicitdntem , fiens fapius obte- 

ftatus 



triivmfbavit . Per Jjoc ci m Smatui&c* 
( 8 ) A. pro fijjits y extinclus tji. 

{9) A. pcil" SaLinos, amrum a&ns ataiis LXIX. iwferhw- 
num , & dtem fefttmum f atque inter dtvos relatus 
eji. Giinturam &c. 

(10) A. poft vcrbum neminem Icgit. H«/f Tittis filius fuc- 

cefsity qui & iff> feffafiaims eft dttlus , wr ommitm 
virtutum gtttere mirabnlts « adeout amar 9 & delittS 
bumani generts diceretur • Facundifsimus &c. 

(11) A babuerti. 



Digitized by 



L I B 

fiam ejl , ne pamctato ajjequi cuperct , quod & 
fe volente effk obventurum ei 9 & ]am baberet 
cum fit particeps poteflatis. Facilitatis , & libe 
raiitatis tantae fuit,ut cumnulliquicquam nega- 
ret , & ab amicis reprehenderetur , refponderit, 
nullum triftem debere difcedcre ab Imperatore . 
Prsterea quum quadam die recordatus in coena 
fuiffet nulli fe iJlo die quicquam praeftitifle»,, 
(n) venerando, cceleftique ditto ait : O amici hanc 
diem perdidbwtw . Hic Romae amphitheatrum 
sdificavit, & quinque millia ferarum indedica- 
tione ejus occidit. (ij) Hu]us tempmrepentinum 
incendium Roma fine nofturna reqme per triduwn 
fuit , plurimaque ades publicaj cancremata funt . 
Abrupto tunc etiam vertice Vefeui mantis Campa- 
m<e magna profufa incendia ferunt , torrentibuf 
que flammarum vichna regionis, cum urbibus , bo- 
minibufque deleta ejfe. Lues quoque Roma, quan- 
ta vix unquam ante , fuit : quibus tamen malis , 
nullo vexato f pecunid proprid fubvenit cun£Hs re- 
mtdimm generibus : nunc agrotantesperfemetipfum 
reficiens, nmc confolans fuorum martibus affiiths. 
Pofl haec, inufitato favore dilc&us, morbo periit, 
in ea,qua pater villa, poft biennium, & men- 
fes o&o , diefque viginti, quam (14) pofi pa- 
trem imperaverat: setatis anno altero & quadra- 
gefimo. (15) Hu]us mors credi vixpotefty quan- 
tum luftum Urbi , provinciifque intulerit , adcd 
ut omnes tanouam in propria doluerint orbita- 
te. Senatus,ooitu ipfius circa vefperam nuncia- 
to, no&e irriipit in curiam , & tantas ei mor- 
tuo laudes,gratiafque conceffit , (*) quantas nee 
vivo unquam egerat , & prasfenti : inter divos 
translatus eft . ( 16 ) 

FL DOMITIANUS. 

Amo ab Urbe candita DCOCXXX. Domitianus 
Vefpaftam^ & Domicilla liberta filius , germanus 
Titi jtmior, mdecimus ab Auguflo fufcepit impe- 
rium. Ifle Neroni , aut Caligute , aut Tiberio 
fimUior fmt , quam patri aut fratri fuo . Pri- 
mis tamen annis moderatus in imperio fuit : 
mox ad ingentia vitia profufus , (17} libidinis , 
iracundise, crudelitatis , avaritias , tantum in fe_ 
odii concitavit, ut merita fratris , & patris abo- 
leret. Interfecit nobiliffimoseSenatu, dominum 
ft, &deura primus appellari , fcribiy colique juf- 
fit. Segmfque ridicule 9 remotis ommbusmufcarum 
ogrma perfequebatur : furens libidine , cu\us fae- 
dm exercitium Gracmm lingud xXwmaltov vo- 
cabat. Hinc percun&anti cuidam , quifquam nc^ 
m palatio effet , refponfum , Ne mufca quidcnu. . 
Nullam fibi nifi auream , aut argenteam ftatuam 
in Capitolio paflus eft poni . Confobrinos fuos 
interfecit. Superbia quoque in eo execrabilis 
fuit . liie apud Rornanos eunucbizari viros ]ufjit , 

in palatio baberet , uxoremque fuam Auguflam 
nuncupari. Expeditiones quatuor habuit : unam 
adversiis Sarmatas , alteram adversiis Chattos , 
<toas adversbs Dacos, Nam quanta fuerint Diur- 
ptneiDacorum regis cumFufco duce prdia , quan- 
Tom. I. 



0») A. po&praflhifef dixerit amici . fJodie &c. 

/„\ ik Am #*bodiediem perdidi. H. amicisJJodiediemperdidi. 

) l V A. poft occidit. Per Uc &c. 

VV ?' viginti qtthm Imftrator erat fattus . 

W) poft quadragefimo . Tantus lutius eo rnortuo publi- 

t*\ A ** <»>"** & c - 

)J\ A ^SS^ 1 ^ poft egerat ^nec inter drvos prcejettti rehxtus efi. 
\W a. poit relatus ejt . Domitianus mox accepit impe- 

r ™M<p* duplkem triumplum egit . 
l'W *- pott ufurpavit • Maltas tamm calamttatct iifdem 



B 



E R IX. 59 

Romanorwn cla les^ uli Oppius Sahinus con- 
fulari^ <*r Comrfius Fufcus pr rftilus fratorii cum 
magnis exercitious occifi funt , longo textu evolve- 
rem , mfi Cornelius Tacitus , qui banc bificriam^ 
diligentijfime contexuit , de reticendo interfeflorum 
numeroy Salluflium Crifpum y & alios auflores, 
quam plurimos fanxijfc , & fdpfwn idem potifli- 
mum elegijfe dixijfet . Domitianus autem pravif- 
fimd elatus jaftantidj de Dacis,Chattifque, (18) 
fub nomine fuperatorwn boflium,de extin/hs fuisle- 
gionibus triumpbavit . De Sarmatis folam lau- 
ream ufurpavit, (19) ubi legio ejus cum du- 
ce interfedk eft . ( 10 ) l r eriim , cum ob fcelera^ 
univerfis exofus effet , Antomus accenfus maxime 
in]uria verborum Domitiani , qua fe fcortum voca- 
ri dolebat , citm curans Germaniam fuperiorcm ef 
fet, imperium corripuit , & Domitianus eum pcr 
Norbanum Appium qcie flravit . Romae cfuoque^ 
multa (21) adificia vcl coepta , vel a funda- 
mentis confbruxit . In his Pantbeum^ Capitolium, 
forum tranfitorium , odeum , ( 22 ) porticus , 
Kum, ac Serapium, 8c ftadium , ( 2j ) borrea 
piperata , Vefpafiani templum , Mincrvam Calctdi- 
cam , Ludum matutinum , Micam auream , Me- 
tam fudantem , Bibliotbecds incendio confumptas , 
petitis tmdique prafertim Alexandrid exemplis re- 
paravit. Sagittarum tam dottusfuit* ut inter pa- 
tentes digitos extenta? manus viri procul pofiti fpi- 
cula tranfvolarent . Ifle perfecutionem in Cbri~ 
fiianos agi fecundus a Kerone imperavit , quci^ 
multi martyrio coronati funt , ut Orofius fcribit . 
Inter quos & Flavia Domicilla , Flavii Clmentis 
Cof. ex forore neptis, in infulam Pontiam ob fidei 
tefiimontum exiliatur . Quo tempere etiamBeatif- 
fimus Joannes Apoflolus tn Patbmum infulam re- 
legatus fuit . Inter Judaos quoque acerbitate tjr- 
mentorumj & cruentiffima qtueflionis exqtmi genus 
Davidy cxtque interfici praccptum cfl 9 quafi adhuc 
futurus efiet ex femine David y dum Propbetis fan- 
Clis & invidetur , & creditur , c;ui regnum fof- 
fit adipifci . Igitur Domitianus mttu crudelitath, 
& confcientiajua perculfus efi : con]uravtre ple-* 
rique impulforibus Partbcnio procurante cubiculum, 
Stepbanoque , & tum ob frauckm intercepta pecu- 
nia fupplicium fufpefiante Clodiano ^afcitd etiam^ 
in conjuio tyranni uxore Domitia , ob amonm Pa- 
ridis bifirionis a principe cruciatus formidant(L^ \ 
Domitianum multis vulneribus confodiunt , pofl 
annum vitt ( 24 ) quintum & quadragefimunu. , 
imperii quintumdecimum . At Senatus gladiatoris 
more funus e]us igp^ominiose , cum dedecore per 
vefpillones ejferri \uffit y radendumque nomen decrc- 
vit, & ignobiliter efl fepultus . Hujus tempore fa- 
culares ludi cekbrati funt . Ha£lenus Roma , feu 
per Italiam orti imperium rexere . Hinc advena . 
Unde compertum eft urbem Romam extcrnorum^ 
virtute creviffe . Quid enim Nerva prudentius , 
aut moderatius ? quid Tra]ano divinius ) quid 
praflantius Adriano ? 4 



H 



D 



LeUis pafliis efl ; nam in Sarmatbia hgio djc. 
(ao) A. poft tnterfutta eft, & h Daris Oppius Saiimts Con- 
fulans , & Corwlms Furcus JW. frater. cum ma- 
#m exerdtiUis ocaji fnnt . Rom* &c s 
(21) A. multa ope\a fecit tn bis &c. 
(zz) A. dhxrum porticus &c. 

A. flfdium Verum , cim 0 b fcehra mharfi, exofm 
elje mptfla wta-fiHm eft fartt,» conlwattcne m L- 
latio , anno atatn trigefimo quinto , Inrfer. XV. 
Fumts ejtu injrenti d&ntt f<r vcftillone, exporta- 
tum,& tgmtiliter eft fipultum . ' 
(14) tutrop. anw «tatis 4 j. H. anw xtaiis XXXV. 



I i 



Exflicit Liber Nontu . 



mcu 



L 



Digitized by 



Google 



6o 

INCIPIT LIBER. DECIMUS (■) 



N E R V A. 

ANno aburbe conditaDCCCXLVI. 
(2) Vetere , & Valente Cofs. Refp. 
* ad profperrimum ftatum redik , 
bonis prihcipibus ingenti felicitate 
commilTa. Domitiano enim exitia- 
bili tyranno interfefto , Cocce]us Nerva ( 3 ) oppf- 
do Narnienfi genitus , duodeemus ab Auguflo Im- 
perator elefius efl. Is in privata vita moderatus, 
& ftrenuus , nobilitatis medi», (4 ) fenex ad- 
modum, operam dante Petronio Secundo praefe- 
&o praetorio , item Parthenio interfe&ore Do- 
mitiani, imperator (f) fodhis, aequiffimum fe, 
6c civiliflimum , prasbuit . (<S) Ifte cum im- 
ferium fufcepijfa^ mox rumore orto, vivere, atque 
affbre Domitianttm , perinde trepidavit , ut colore 
mutatOj verbis amiflis, vix confifteret. Sed aPar- 
thenio confirrmtusy receptd fiducidy ad folemne deli- 
niamcntum converfus efl . Qvi cum m curiam a 
Senatu gratanter acceptus ejfet , folus ex omnibus 
ArriusAntoninus vir acer> eique amiciffimus , ron- 
ditionem imperantium prudenter exprimens * ample- 
xus eum-f gratulari fe ait Senatui , populo , pro- 
vinciifrue, ipfi autem nequaquam ; cui fatiusfue- 
rat malos femper principes eludere, quamtantione- 
ris vim fufhnentem,non modomoleftiis, periculiffue 
fub\ici , fed famaj etiam inimicorum parifer , & 
amiccrum , qui cum fe mereri omnia prwfumant , 
fi quicquam non extorferint , atrociores Junt ipfis 
quoque hoftibus . Ifte quicqmd ante poena nominc^ 
tributis accejjerat indulfit , affliftas civitates re- 
levavix , puellas > puerofque natos egeftofis parentt 
bus , fumptu publico per Italue oppida ali jujffit . 
Hic primo editto fuo cunttos exules Yevocavit 
Unde & Joannes Atooftolus hac generali indul- 
gentia liberatus Ephefum rediit-. Hic , ne acceffu 
malevolorum terreretur , jfunii Maurici conftantis 
viri difto fic admonetur . Qui convivio familiari 
adhibhus , cum Veyentonem confulari honore ftm- 
£lum quidem apud Domitianum , tamen multos oc- 
cultis crkninationibus perfequutum^ adeffe vidiffet* 
inter colloquia mentione Catuli fatta , calumniato- 
ris pracipui, dicente Nervax Quid nunc faceret , 
fi Dcmitiano fuperoixiffct ? nobifcum inqttit Mau- 
ricus ( 7 ) ccenaret . Hic \urgiomm difceptator 
maximus, & frequens fuit 9 & fcicntifiimus . Cal- 
phumium Craffum promijjis ingentibus animos mi 
litum pertentantem, detv£lwn 9 confeJftimqueTaren 
tum cum uxore removit >Patribttslenitatem e)us in- 
crepantibus . Cumqne interfeftores Domitiani ad 
exitium pofcerentur y tantum confternatus eft , ut ne- 
que vomitum , neque impetum ventris valuerit dif- 
fefre y & tamen vehementer obftitit , dittitans ^quius 
tffe morij quam attftorkaiem imperii fwdare , pro- 
ditis fumenda potcntia auftoribns. Sed milites>ne- 
gledo principe, Petronium uno itiu , Parthenium^ 
vero idemptts prius genitalibus , & in os con)e£lis 9 
\ugulavere , redempto magnis fumptibus Cafperiv , 
quifcclere tam truci infolentior , Ntrvam compu- 
lit referre apud populum gratias militibus , quod 
pejJimoSy nefandifjimofque omnium mortalium pere- 
mijfent. Rcip. divina provifione confuluit, Tra- 



( 1 ) ln A. liber hic inlcnbitur Vlli. , nam ufque huc 
continuat VII. 

(l) Eutrop. lib. VIII. & H. avno ottir,$erteftmc, & <7 f "'w- 
quagijimo ab U- C. Vctvre » & Valcnte Cvfs. Alias 
H. cum Eutrop. ad verbum convenit ab initio , 
cxccptis pauculis variis fettionibus , quas noto : 
Camf. A. etiam Icgit DCCCL. 

(5 ) A. Nerva fncc.fit infrivata &c. 

(4) A. pofl mediay qui. 

(5) A. imf. cftfattiis. JEquif. &c. 
(dj A. yo&prtiuit. Retp- divina &C* 



B 



D 



janum in liberi locum* & partem adoptando . (8) 
Qui dum fuggerente ira , voce quam maxima con- 
tra quendam Regulum nomine indamaret , fudore 
correptus efl . Quo refrigefcente , botror corporis 
nimitu initia febrt prabuit , nec multo pofl vitam 
fitmnty poft annum & quatuor menfes impe- 
rii & dies o&o , «tatis feptuagefimo atquc. 
altero anno, atque inter divos relatus eft . (9) 
Corpus h Senatu , ut quondam Augufli , bumeris 
delatum , m fepulcro Augufli in campo Martio 
fepultum eft . Eo die, quo interiit , folis defeftio 
fa£la eft . 

TRAJANUS. 

Armo ab Urbe condita DCCCXLTII. Ulpius 
Crinitus Trajanus ex urbe Tudertina , Ulpius ab 
avo dittuSy Trajanus ATrajo, paterni generis au- 
ftorty vel de nomine Tra)ani patris fic appellatus f 
decimus tertius ab Auguflo imperium adeptus eft , 
natus inHijpania, famili£ antiqu£ magts, qukm 
clari . Nam pater ejus primiim Cof. fuit. Im- 
perator autem apud Agrippinam , ( 10 ) nobilem 
Gallue urbem , fadlus eft, babens diligentiam in re 
militari, in civilibus lenitatem y in fndlevandis ci- 
vitatibus largitionem . Cumque duo fint , qu& ab 
egregiis principibus expeffentur , fanflitas dofni , 
in armis fortitudo, utrobique prudentia , tantus in 
eo erat maximaYum rerum modus , ut quafl tem* 
peramento quodsm virtutes mifcuiffe videretur ,nifi 
quod cibo % vinoque paululum deditus erat. Remp. 
ita adminiftravit , ut omnibus principibus me* 
rito prseferarur, inufitatse civilitatis, & fortitu- 
dinis . Romaui imperii , quod poft Auguftunu 
defenfum magis fuerat, quam nobiliter ampiia- 
tum, fines longe, lateque diffudit. Urbes trans 
Rhenum in Germania reparavit . Daciam Deci- 
balo vi&o fubegit : provincia trans Danubium 
fa&A, in his agris, quos nunc Thaiphali, nunc 
Viftofbali f ( 11 ) & Tervingi habent . Ea^ 
provincia decies centena millia pafluum in cir- 
cuitu tenuit . Armeniam , quam occupaverant 
Parthi, recepit, Pbarmatafire (n) occtfo,qui 
eam tenebat . Albanis regem dedtt . Hiberorum 
regem, & Sauromatarum , & Bofphoranorum, 
Arabum , & Hofdroenorum , & Colchorum in 
fidem accepit . Carduenos , ( i$ ) Mardmedos s 
( 14 ) occupavit. Et Antemufium magnamBer- 
ndis regionem , Seleuciam > & Ctefiphontenu^ 
Babylonem , & Edeffam (15) vicit, actenuit. 
Ufquead Indrse fines, & ad mare rubrum acceifit f 
atque ibi tres provincias fecit , Armeniam^ Af- 
fyriam , Mefopotamiam cum his gentibus , qu« 
Madenam attingunt. Arabiam poftea in provin» 
ciae formam redegit , in mari rubro claflem ifl* 
ftituit , ut per eam Indiae fines vaftaret . Glo- 
riam tamen militarem civilitate , & moderatio* 
ne fuperavit , Romse , & per provincias a^qua- 
lem fe omnibus exhibens, amicos falutandi cau- 
sa frequentans , vel aegrotantes , vel chm feftos 
dies habuiflet, convivia cum eifdem indifcret*-# 
viciflim habens , fepe in vehiculiseorumfedens^ 
nulIumSenatorem kedens, nihil iojuftum ad au* 
gendum fifcum agens, liberalis in cundtos, pu- 

blice, 



( 7 ) Aliter Maturiatis . 

(8) A. poft adoptcmdo . MortTtrts efi Rom* foft armttn CC- 

(9) A. relattis efl. Snccftt ei Ulfms Ci-inttttslrqamis %m- 

ttts Italicia m Hfpatria , familta &c. 

(10) Agripphiam in Galiits . . f . 

(11) Viaupbali. Ita & Eut., fed H. Vttkali. A.Vi£kM<- 
(n) A. Farmatv/iria . 

(13) A. Corduenos. 

(14) Eutrop. Marcbomedes. H.» & A. Marcomcd;** 
(iy) A. Babylontm, MtJJtnios vicit &c. 



Digitized by 



Google 



L I B 

blici, privatimque ditans omnes , 8c honoribus 
augens, quos, vel mediocri familiaritate coguo- 
viflet , orbem terrarum aedificans , multas im- 
munitates tivitaribus tribuens , nihil non tran- 
quillum , placidumque agens , ade6 ut in omni 
ejus «tate unus tanttun oenator damnatus iit , 
atque is tamen per Senatum, ignorante Trajano . 
Ob bstt per orbem deo proximus nihil noiu. 
venerarionis meruit, & vivus, & mortuus. In- 
ter alia didfca hfcc ipfius fertur egregium . Ami- 
cis enim culpantibus qu6d nimium circa om- 
nes commums efTet, refpondit, taiem fe Impe- 
ratoran efle privatis , qualm fibi Imperatortm^ 
privatui ( 16 ) optaffet. Hic ob bamrem Sura y 
cu\us (huUo imptrium arripuerat , lavacra condi- 
dit. Dequo fupervacaneum videtur cvntta vellc^ 
nmmatm promere* cim fathfit txcultum, ataue 
tmendatum dixijft. Fuit enkm patiens labaris , ftu- 
diofus optbni cU)ufque y ac bellicofi : magis fimplu 
dm mgemoy quam eruditijfimos ( quum ipft par- 
ta ejJH fcientta , moderateque eloquens j diligt- 
bat. JufHtia veri> ac ]uris bumani,divinique^, 
tm repertor novi , qukm imeterati cuflos . Qua 
mma to mayxea viftbantur f quod per multos , au 
eut atroces tyranms perdito, atque proflrato fiatu 
kemmto in remedium tantorum malorwn divinitus 
credebatur opportuni datus f ufque eo> ut adveniens 
mpemm e)us pleraque mirifica denuntiaverint. In 
qtotipracipuum, cornicem e fafHgioCapitolii At- 
tids jemonibus tjfatam* 4?* / K*Aac • Hic m per- 
ftpendis fane Cbriflianis errore deceptus , tertius 
kNemt , cum pafim rtpcrtos cogi ad facrifican- 
im idoliSy ac detrettantes inttrfici prscepiffety dr 
jdurm mttrfictrentur 9 Plmii Stcundi , qui inter 
ttitrot ]udices,ut Tertullianus refert , perfecutor 
datus eraty relatu admonitus efl , eos bomhtes ni- 
bil mortegerert dignum , mfi qudd dHs non im- 
todmtit , & Cbriftum veluti Deum ante lueem- 
fwgmtts laudarertt , i malis omnibus abftinentes . 
Ai qtsem Tra)anus rcfcribit, Cbriftiams pro fide 
mttatenus inqmrendos . Veruntamen contmuo Ro- 
me anrea dmus i Nerone totis prhatih publi- 
tifque rebus impenfis cmdita , repentim confiagra- 
vit incendio : ut htteUigcretfir miffa etiam ab alio 
perfemmip m iffius potijjimh monimentis , a quo 
prmm exorta effet , atque in ipfo auttore pu- 
imt • Tcrramotu quatuor wries AfUe fubverfa : 
Efcw , Myrina , Pitana , Qrme : & (Sraca ci- 
wtttes dm , Opuntiorum , & Oricimm . Tres 
Gahaia cMtates eodem terramotu dimta . Pan- 
tfom Rma i Domitiam corftrulhtm , fulmmc- 
voncMMtwn efl . Terramotus m Amiocbia pene 
tdtm fubruit croitatem . Incredibili dernde motu 
fAtm tempere ^udai quafi rabie efferati per di- 
vetfas terrarum partes rnarfere . Nam per totam 
Ijtima&uersus incelas txarferum , & atrociffi- 
nrn bellagefferunt* qua adeo tunc interfe6Hs cul- 
tmbm defolata tfi y ut nifipoflea Adrianus hnpe- 
Tdtor cMtftas vndique aUmide colmias dedwdffety 
vacuS perntus terrS , abrafo babitatort manfiffet . 
1E&pim verd totam, & Cyrenen , & Thebaidam 
tru&ttis feditionibus turbawrunt . In Alcxandria^ 
^cmmffofrwho v&i , & attriti Jknt . In^ 
tefipetarnia quoqut Ttbellantibus juflu Imperato- 
Tis btfhsm Ulatum efl . kaque mutta millia earum 
vfacadeddetafwtt . Sane Sdamnam wrbem- 



in- 



A. qualet effeflbilmperatores privatm aptapt . Pojl 

W) Butrop. obht autem atatis armo LXIL menfe IX. & 
die quarto htter dsvos relattts efi . H. olmt autem 
*tatts am LXIIL menfi Junh die IV. Imp. XIX. 

t a\ a mfl f e f €Xt °ydie XV.mter drvos relatvs tft . 

(10) A.relatus efl. Solus ontnium mtra Urbem fepultns efl. 
OJsa collata in umarrt auream rn fmv% quod adifica- 

1 \ *™ > & lumm pofita funty ctqus &c. 

V9) Ai txfham atattm • Sunt verba Eutropii ,quaj & Pau- 



R X. 



61 



B 



D 



Cypriy interftXis omnibus acco y :s deleverunt. Igi- 
tur Tra)anus poft ingentem gloriam belli , dc- 
mique quaefitam , e Periide rcdiens , apud Se- " 
leuciam Ifaurias profluvio ventris extin<^us efL 
Obiit autem (17) aetatis anno fexagefimo ter- 
tio, & menfe uno , die quarto : imperii nono- 
decimo , mcnfe fexto , die cjuintodecimo . Inter 
divos relatus eft. (18) Hujus e<ufti corporis ci- 
neres m urna aurea relati Romam , bu natique m 
Trajani foro fub e)us columna , cujusaltitudo cen- 
tum quadraginta pedes habet : & imago fupcr- 
poJita>ficut triumphantes folent* in urbem invefta , 
Senatu praeunte^ & exercitu . Eo temporemulto per- 
nitio/ius y quam fub Nerva Tybcris inundavit , ma- 
gna clade adium proximarum: (jr terramotus gra- 
visper provincias multas, atroxque peflikntia* fa~ 
mefque , & incendia fatla funt . Quibus omnibus 
Trajanus per exquifita remedia multipliciter opi~ 
tulatus efly ftatnens,ne domorum altitudo fexagin- 
ta fuptrant pedes, ob ruinas faciles , & fumptus 9 
fi quando talia contigerint , exitiofos * \fnde meri- 
td pater patrtia dittus eft . Hujus tantiim memo- 
rke delatum eit , ut ufque ad noftram aetatenu 
( 19 ) non aliter in Senatu principibus accla- 
marerar, nifi, Felicior Augufto, melior Traja- 
no. Ade6 in eogloria boniratis obtinuit, ut vel 
aflentantibus , vel veri iaudantibus occafionenu 
magnificentiflimi praeftet exempli. (20) 
ADRIANUS. 
Atmo ab Vrbe condita DCCCLXF7L JEIhts 
Adrianus ftirpis Italica exHifpania y JEJio Adria- 
no Trajani principis^ confobrino Adria ortogeni- 
tus, quod oppidum agri Piceni, etiam mariAdria- 
tico cognomen dedit , quartus decimus ab Augufto 
Imperator eft creatus . Hic fine aliqua voluntatc^ 
Trajani imperator eft faftus^ operam dantc tamen 
Plotinauxore Trajani . Nam eum Trajanus , quan- 
quam confobrini fui (21) filium, vivus nolue T 
ratadoptare. (22) Qjui Trajaniglori? invidens,fta- 
tim provincias. tres abftulit\ (2?) quas Trajanus 
addiderat : id eft , de Aifyria , Mefopotamia^ , 
Armenia, revocavit exercitus , ac finem impe- 
rii efle voluit Euphratem . Idem de Dacia fa- 
cere conantem amici terruerunt, ne Romaui ci- 
ves muki (24) traderentur : proprerea quia^ 
Trajanus , vidla Dacia ex toto orbe Romano in- 
finitas eo copias tranftulerat, ad agros , & ur- 
bcs colendas . Dacise enim diuturno bello Deci- 
bali (25) vires fuerant exhauftae , pacem tamen 
omni fui imperii tempore habuit , Semel tan- 
thm per prafidem cum Sauromatis dimicavit, & 
vicit. Oroem Romanum circumivit,multa aedi- 
ficavit. Hic per Quadratum difcipulum Apfhlo- 
rum , & Artftidem Atbemenfem virum fide , fa+ 
pientiaque pitnum , & per Serenum Granium lega- 
tum tibris de Chriftiana religione comtofitis inftm* 
£his, atque eruditus^ pracepit per epiftolam ad Mi- 
nutium Fundanum Vrocmfulem Afia datam , ut 
nemrm Uceret Chriftianos fine ob)etlu crimznis, aut 
prabatione damnare , idemque conthmo patir patrie 
inSenatu ultra mmmrna}omm appellatur, & uxor 
ejus Augufta . Tcxtus atttcm epiftola bic eft : Ac- 
cepi Hteras ad me fcriptas i deceffore tuo Sermia 
Germano \%6 ) clarijfimo viro , <y non placet mi- 
bi relationtm filentio pratertre , ne & tnnoxii 
pertmbentur , & cahmmiatoribus latrocinandi oc- 

cafio 



lus Diac. MS. H. , 8c Mifcella recinuit. Cami; 
(*©) A. exempli. Defunllo Trajano HJius Hadrimms crea- 

tus ett princeps fim aliqna qttidcm volimtaU f lra)ani , 

fid operam &c. 
(11) Spartianus. Eur.Hcrsfcl.,& Amb. ccnChin* fti* &c. 
(zz) A, natus & ipfe Itahcit in Hifpania . J 
(ij) A. reliquit. 

(24) A. multi barbaris tradjrentur . 
(i<;) A. pro Dectbali* habet chilt res. 
(16) Aliter Gramano. Vidt Zonaram. 



6i H I S T O R I IL 

tafio tribuatur . Itaaue fi evidentcr provinciaks 
buic petitioni fu# adejji valent adversum Cbriftia- 
nos , ut pra tribumli eos in aliquo arguaat , boc 
eis exequi non prohibeo . Precibus autem in boc fo- 
liSy acdamationibusy uti eis non fNrmitto* Ete- 
nim mtilto aquius eft x fi quis volet accufare , tc^, 
cognofere de objeths . Si quis igitur accufat , & 
probat adversum leges quicquam agere memoratos 
bominesi pro merito peccatorum etiam fupplicia fia- 
tues. Illud mebercle magnopere cttrabis 9 ut^ fi qms 
calumuce gratid quemquam borum poflulaverit reum 9 
in bunc fro fui nequitia fuppluiis fevioribusvindi- 
ces . Igitivr Adrianus Rcmp. yufti/fimis. legibus or- 
dinavit. $ud£os fane perturbatione fcclerum fuon 
rum exagitatos , & Valaflinam provinciam quon- 
dam fuara depopulantesAdtimd cade ptrdomuit 9 ex- 
cidio Hiero-olymis novijfimt defolatis, , ita ut nec 
lapis fttper lapidcm fcctmdwn divinam vocem fit 
in ea rtlitlus , ultufqne cfi Cbriflianos , quos illi 
Cboiica (27) duce , quod fibi adversus Romanos 
non ajfentirentur 9 excruciabant. Praccpitque nc^. 
cui jfudao introeundi Hierofolymam ejfet licerttia, 
Cbnflianis tantum civitate permiffa > quam ipfe in 
pppidiffaium murorum extruflione reparavit > & 
JEJiam de prxncmine fuo vocari pi fit . Per idem- 
tempus Roma Pbavorinus 9 & Palamon retbores 
iafigrus , necnen & Herodes Athenicnfii y & Mar- 
cus habulantur . Ifle- facundiflimus Latino fermo- 
ne, Graecis literis eruditiflimus fuit, itaut a ple- 
rifque Grtfculus appcllaretur. Atbenienfium ftu- 
dia 9 morefque auxit , ptritus non folum fermone , 
fed & cateris difciplinis 9 canendi 9 pfallmdi , me- 
dendiqut fcientia 9 Muficus , Geometra , piClor , 
fiftarque cx <cre 9 & marmore 9 proxime Polycletus 9 
& Eupbranoras . Proinde omnino ad ifia efl fa- 
€lus 9 ut elegantius nunquam quicquambumana res 
txperta videantur. Mmor fupra quam cuiquam- 
credibilc efl 9 loccs 9 ncgotia 9 militcs 9 abfentet quo- 
que mminibus rcccnfcre : reraimmenfilaboris : quip- 
pe qui provincias omnes pedibus circumierat 9 agmrn 
comitantium pravertens 9 cwn oppida univerfa re- 
flitueret 9 augeret ordinibus . Narnque ad fpecimen 
legicnum miHtarium 9 fabros 9 perpendiculatores , 
architcttos , genufque cunftum extruendorum mce- 
nium , feu d.corandorum , in cobortes centuriave- 
rat . Parius , multiplex , multiformis , atque ad 
vitia 9 & virtutcs quafi arbiter genitus 9 impetum^ 
mentis qnodam artifiao rcgens 9 ingeniuminvidumy 
tri'h 9 laf ivum 9 & ad oflcntationem fui infolens 9 
catlide Ugcbat 9 continentiam 9 clemcntiam , facili- 
x tatem fimui ins , ccmraqtte diffimulans ardorem^ 
gloria qm fiagrabat : acerrimus ad laccffmdum , 
& refpondendxw ftriis joco malediftis : refrre^ 
carmen carmini , dittttm ditto , prorsus pramcdita- 
twn crederes adversits omnia . Hu]us uxor Sabina 9 
dum prope fcrvilibus in]uriis afficitttr , ad mortem 
vohmtariam compulfa , qttar palam \aftaba fti~> , 
quod immv e i gcniiim probavijfet 9 elaboraflit 9 nc^, 
ex eo ad hnmani gcntris perniciem gravidarctur. 
Hic morbo fubcutaneo , quem diu placide fuflityte- 
rat , viEhts , dolorr ardens , impatienfque phtrei e 
Senatu extinxit . A regibus mtdtis pace occultis 
impetrata muneribus , jattabat palam plus fe otio 
adeptum , quam armis catiros. Ojficia fane publi- 
ca , & Palatina , nscnon militis , iw eam formam 
ftatuit , qua^ paucis permutatis 9 bodie pcrmanct . 
Dehinc miferabili exitu confumptus efl , cruciatu 
membrorwn onaiium confeflus , intantum ut crcbro 
fefe interficicndum miniflrorum fidiffimis precans 



B 



C 



(17) Euleo. Cnr jn. Qjjrcbas- 

Izi) A. w Campama major fcxag^run-io imptrii auno XXI, 
?v?)if; X. die 21. Sinatus voltlat ei cr<\> 

(19) Iu dc II. , fed Eucrop. XXIX. 

(50) A. Lon.flate prtvattis^ in majvri iwp. 

(31) A. R.L-gihis amtus v.veralilis u.u nuvUy qitltm tefribilH* j 
adeuut barbaroum piurima nattoim, d pjitis armis t 



D 



MISCELLiE" 
ofihrret , ac ne in femctipfmn fieviret , charijjtmo^ 
rum cufiodid fervaretur . Hic non magnam cie- 
mentte gloriam habuit , diligentiflimus tameiu 
circa flerariuro , & militum difciplinam . Obiit 
in Campania ( 28 ) apud Ba]as , imperii anno 
vigefimo primo , menle decimo , & die vigefi- 
mo: (29) atatis fexagefimo 9 & altero amo. Se~ 
uatus ei tribuere noluit divinoshonores.Tamen, 
ciim fucceflbr ipfius Titus Aurelius Antoninus 
Fulvius hoc vehementer exigeret , & univerfi 
Senatores palam refifterent, tandem obtinuit. 
ANTONINUS PIUS. 
Ergo Adriano fucceflit qumtus decimus ab 
Augufto M. Antoninus Fulvius Bojonius, idem 
etiam Pius poftea nominatus , genere claro, fed 
non admodum vetere . Ifte ab Adriano in filium 
adoptatusy cuyus gentr futrat , vir infignis , qui 
merixo Num« Pompilio conferatur , ita ut Ro- 
mulo Trajanus sequar^tur . Vixit ingenti hone- 
ihte, privato mayor (30} imperio , nulli acer- 
bus, cunftis benignus , in re militari moderati 
gloria , defendere magis provincias , quam am- 
pliare ftudens, viros sequiflimos ad adminiftran* 
dam Remp. quaerens. , bonis honorem habens , 
bnprobos fice aliqua acerbitate deteflans, regi- 
bus (31) amicus effe fiudens : cum orbem terr* 
nullo hello per annos viginti tres fola auftoritatc^ 
rexerit , adeo trementibus eum , atque amantibus 
cunflis regiSus , nationibufque , & populis , ut pa- 
rentem 9 fiu patronum magisj quam dominum Impe- 
ratoremve reputarent , omnefque in morem ccele- 
flisim propitiwn optantes , de controverfiis inter fe 
]udicem pofcevent . Quin etiam hidi^ Baftri, Hrr- 
cani tegatos misere* )uftitid tanti Imperatoris cm- 
perta , quam ornabat vultu ( jx) ferie pulcbro % 
procerus membra , decenter validus : priufquam fa- 
lutandus prodiret , deguftans panis aliquantunu , 
ne frigefcente circum pracordia fangwne y p(r jfjti- 
nium viribus exefis intercipcretur , eoque attm pu- 
blicorum minimi fufficeret , qttem incredibili dili- 
gentia ad Jpeciem optimi patrisfamilids exequebatur f 
appetentia gloria earens> & oftentatione, adeo man- 
fuetus r ut mftantibus Batribus ad eos 9 <jui contra 
eum conyurarantj perfequendos , comprejferit qu£- 
ftionem : profettd fciens neceffe non ejfe fcelerts m 
femettpfum cupidos pertinacius mdogari , quia fi 
plures reperirentur , quantis odio efjet inteUigere- 
tur. Htc ante imperium ditiflimus fuit : omnes 
quidem opes fuas ftipendiis militum , & circa 
amicos liberaliter erogando rom(*)minuit. Veriim 
aerarium opulentum reliquit . Pius propter cle- 
mcntiam di<5his eft. (33^ Hu]us temporibusju- 
ftinus pbilofopbus librum pro Cbriftiana relighnc^ 
compofitum eidcm Antonino tradidit, benignumque 
eum erga Chriftianos bomims fecit. Qui non Um~ 
ge poft fufcitante fe perfecutione , (*r crefcentt^y 
fcripfit uniVirfis ^kbibus Afi& epiftolam in bit 
vcrbts : Ego quidem non ambigo , etiam ipfis diis 
cura effe , ne qui noxius lateat : multo enim ma- 
gis ipfis comenit ptmire eos , qui fibi immolare no- 
lunt 9 quam vcbis . Sed vos confirmatis eorum^f 
quos perfequimmi fententiam , quam de vobis ba- 
bent dicentesvos impios 9 & fine deo effe. Unde-> 9 
& optabilius habent animam povere pra Deo fuo 9 
& mortem tibenter ampletti, quam vobis acquiefce- 
re , & m veflra religionis ]ura concedere . De-> 
motibus autcm tcrra 9 qut vel falli funt y vel etiatn 
nuncfiunt , abfurdum non erit mcerorem veftru^ 
\ufta commonitione folari . Quoniam quidcm com- 

p*ri % 



ad eum coutruverJii S fuas y litcfque dcftiTCht , firttii- 

ti&que partrent . Hic. 
(li) Bongarf. vultnhwirtoj & freno^ &ptilcbro* 
(*) A. amicos libtralitatiliu mtr.tut . 
(3 5) A. poft dittus eji . Olitt apudOrium yill.tmfiayn miUiarb 

ab U. XILvtt* anao LXXVU* hnp. XXLLl atqm crc 



Digitized by 



LIBER X. 



«3 



pcri , ftid in biquftenukU rebus ad illorum invi- 
diam communes cajus transfertis : tn quo iUi qui- 
dem majorem fiduciam accipiunt apud Deum . Vos 
autem m omm tempore , qut de taiibus igncrati^^ 
cateros quidem deos negligitis, cultum vero immor- 
talis Dei, quem Chrifiiani coltmt , expellitis , & 
deturbatis , ufque ad mortem cultores illius obfer- 
vanfo ferfiquentes : fuper quibus plurimi ex pro- 
vmcUs judices etiam venerabili patri noflro fcripfe- 
rant. Quibus refcriptum ab eo , ut nibil molefti* 
hujufcemodi bomxnxbus generarent, nififorte argue- 
rentur , aliqmd adversm Romani regni ftatunu* 
moliri. Sed & mibi ipfi de bis quamplurimi re- 
tulerunt, quibus ego paXemam fequutus fententiam 
pari moderatione refcripfi . Qudd fi quis perfifti* 
bujufcemodi bominibus , abfque ullo crimine mo- 
vere negotia, ille qmdem y qui delatus pro boc no- 
minefuerit, abfolvatur y etiamfi probetur^ id tjfz-* 
quod 6 ob')icitur $ Cbriftianus . Is autem, qui cri- 
men obtendit, reus poma ipfius y quam. objecity exi- 
ftat. Propofita Epbefi publice in conventu Afu*. 
Per idem temfus Rom* agnofcitur Arrianus p)n- 
kfophus Nicomedienfis prator , necnon & Maxi- 
musTyrius , Apollonius Stoicus , Cbalcedonius , 
Bafilidesj Citopolitanus. ( 34) Ifti etiam magiftri 
verijfimi Cafaris extitere : Igitur Antonius apud 
Lorias (25) villd proprid^millibus paffuum duo- 
decim>ab Urbe, febri paucarum dierum , poft vita 
anrnm feptuagefimum feptimum , imperii vicefi- 
mwn tertium confumptus efi , atque inter divos 
relatus eft, & merito confecratus, ($6) itaut 
m bonorem e)us templa , Sacerdotes , atque infinita 
alia decreta fint. Ufque aded autem mitis fuit y ut 
cum ob mopuefrumentaria fufpicionem lapidibus a 
populo Romano perftringeretur , maluerit raticnt^ 
expojita placare , quam ulcifci feditionem* 
M. AUR E L I U S. 
Anno ab Urbe cmdita DCCCCXI. M. Aure- 
Vm Antoninus Verus, fextusdecimus ab Augufto, 
bnperium adeptus eft 9 haud dubie nobiliflimus : 
quippe ciim ejus origo paterna a Numa Pom- 
piho , materna a Salentino rege penderet , & 
cum eo L. Annius AntoninusVerus. (37) Tum- 
que (38) Romana Refp. duobus aequp jurc_ 
taperium adJnini/huntibus paruit, chm ufquc^, 
ad eum fingulos femper habuiflet Auguftos. Hi, 
& genere conjundli inter fe fuerunt , & affini- 
tate. Nam Verus (39) nepos , Antoninus gener 
Antonini Pii fuit , per uxorem Galeriam (40 ) 
Fauftinam minorem confobrinam fuam. Hi bcl- 
lum contra (41) Vologefum regem Vartborunu 
geflerunt , qui poft vi^oriam Trajani primum 
rebellaveiut, (42) & gravi eruptione Armeniam , 
Cappadociam, Syriamquevaftabat . L. Verus An- 
mus Antoninus ad id bellum profe&us eft . Qui 
dum Atbenis facrificaret , ignis sn ccelo ab Occi* 
dente in Orientem ferri vifus eft . Qjui Antio- 
chifle, & circa Armeniam agens , multa per 
duces fuos ingentia patravit . Seleuciam Affy- 
rias urbem nobililfimam , fuper Hydafpen fiu- 
iwmfitam cum quadringentis millibus homi- 
numcepit. Parthicum triumphum revexit. (43) 

(34) Eufebius MS. Syrofolitanui , impreffus Cytofvlttamis • 

(35) Eutrop. , & Eufeb. OOiit apud Lorios villam fiwm . H- 

apvd Oriwn . 

(#) A. omif. caer. Pofl kune imperavit M. ArttowmisVtrus. 

rl\ a & Eutro P- Sed H. JL Amtim Antonius Sewrus . 

(5°) A. Tumque trimim Rom. &c. 

\W A. Ferus Anmtis Atttotmius gener &c. 

(40) Ita & Hersteld. Sed Eutrop. Valeriam. V^de Oro- 
fium, epitomen Viftoris , & Capitolinum , ex 
«juibus Mifcella hic rexit fua . Ab hoc loco , 
ficut aliasfere femper, ficut P. Diaconus plura 
Qu^am habet, auam Eutrop. iu au6torMifcelle, 
fubinde plura adeit Diacono, ut conferenti fingu- 
lospatebit. Canii: 

W) A. mtra Partbos gejfam. Qm <fc 



B 



D 



Obiit tamen in Vcnctia (44) inter Altinum^ & 
Comordiam civitattm , quum proficifceretur , & 
cum fratre in vehiculo federet > fubito fangui- 
ne i^us , cafu morbi , quem Graeci cbrdirtoi;* 
vocant: (45) carminum maxime Tragicorum ftu- 
diofusj ingenii afperi , atque lafcivi , reverenti4 
tamen fratris nihil unquam atrox aufus . Chm- 
que objiflet undecimo anno imperii , inter di- 
vos relatus eft.Poft eum Marcus Antoninus Ve- 
rus Remp. folus tenuit , quem mirari facilibs 
quifquam quam laudare poflit : a principio vi- 
tee tranquilliflimus , adco ut ab infantia quoque 
vultum nec ex eaudio , nec ex moerore putave- 
rit, (*) Philofoph ifdeditus Stoic? . Ipfe etiam noa 
folum vitse moribus , fed etiam eruditione phi- 
lofophus , tahtse admirationis adhuc juvenis, ut 
eum fucceflbrem paraveritAdrianus relinquere: 
adoptato tamen Antonino Pio, generum ei (46) 
idcircoeflevoluerit, ut hocordine ad iraperium 
perveniret . Inftitutus eft ad philofophiam per 
Appollonium Chalcedonium , ad fcientiam lite- 
rarum Gracarum per Sextum Cberonenjem (47) 
Plutarchi nepotem. Latinas autem literas, eum 
Fronto orator nobiliffimus docuit . Hic cunx. 
omnibus Romae seguo jure egit , ad nullam in- 
fblentiam elatus eft. (48) Imperii faftigio li- 
beraliter ufus eft , & prmptiflimi . Provincias in- 
genti benignitate , & moderatione tra&avit . 
Contra Germanos eo principe feliciter res gefta 
funt . Ifte virtutum omnium , cceleftijque ingenii 
extitit, arumnifque publicis quafi defenfor ob]e£lus 
e(l . Etenim nifi ad illa tempora natus effet , pro- 
fcftd quafi uno lapfu ruiffent ontnia ftatus Roma~ 
ni . Quippe armis quies nunquam erat : perquc^ 
omnem Orientem , Illyricum , Italiamque bellcu 
fluebant. Terrcemotus non fine interitu civitatum^ 
inundationes fluminum , lues crcbra? , locuftarunu, 
acies in agris mfefta?, prorfus, ut prope nibil quo 
fummis angoribus atteri mortates folent , dici , feu 
cogitari queat , qudd non itto imperante favierit . 
Credo divinitus attributum , ut dum mundi lex , 
feu natura aliquid bominibus incognitum gignit > 
reftorum confiliis , tanquam medicina remediis le- 
niatur . Hic pcrmifit viris clarioribus , ut convi* 
via eodem cultu , quo ipfe , & firmlibus miniflri* 
exbiberent . His in diebus Partbici belli ferfequu- 
tiones Cbriftianorum quartd \am poft Neronem vice 
agi imperavit , qiuB tam graves ejus prscepto exti- 
tere, ut in Afia, & Gallia multi San£iorum mar- 
tyrio coronati fint . Bellum unum ipfe geflit 
Marcomannicum , fed quantum null£ memoril 
fuit, adeo ut Punicis conferatur. Nam eo gra- 
vius eft fa&um , aubd vniverfi exercitus Roma- 
ni perierant . Sud hoc tantus cafus peftilenti* 
fuit , ut poft vi&oriam Perficam , Rom* , ac 
per Italiam,provinciafque , maxima hominvmu 
pars , militum omnes tere copiae languore de- 
fecerint. Ingenti ergo labore, & moderatione^ 
cum apud Carnuntum jugi triennio perfeve- 
raffet , Marcomannicum bellum confecit : auod 
cumbis Qjuadi (49) Vandali , Sarmatae, $ue- 
vi , atque omnis (50) pene Gcmania gerebanti 



(41) A. rebdlavcvant . Verits Atitoniuus ad id prof.th*s efl. 
Qits Antiocbta &c. 

(43) A. poft reikxit , cnm fratre , eodemque focero trium- 

pbavit. Oltit &c. 

(44) A. Ver.etia > cum de Concordia chitate Altimsm profici* 

fierttur , & cum fratre &c. 
(4j) A. vocant . Vtr mgani parimi crjilis . 
( ) A. mutaverit* 
{46) A. genero ejus. Idcircd &c. 

(47) A. per Cbofoncnjit Plut. &c. 

(48) A. Elatus efl imp. fafligh. Uberalitatis prompttflhn* . 
Provmias &c. 

49) A. quodSattadi. 
o) A. omnis larbaria conrmovh , multa millia 
int*rffCit 9 ac Vanmms &c. 



64 H I S T O R l & 

& in Quadotum ufjue firtes progtejfiis exercitus f A 
circwnveritufque ab hoflibus\ propter aquarumpe- , 
rmiam , cwn tam fitis , quarn boftis periculunu • 
fuflineret, ad invocationem Cbrifti nominis > quam 
fubito magnd fidei conftantia quidam milites effufi 
in preces palam fecerunt , tanta vis plttvia effufdL 
tfty ut Romanos quidem largifjhne^ ae fine in)uria 
refecerit , Barbaros autem crebris fulminum iftibus 
perterritos , prafertim cum plurimi eorum occideren- 
tur , in fujam coegerit . Quarum terga Rcmani 
ufque ad internecionem cadentes , glwnofifjbnam-* 
vitioriam , & omnibus pene antiquorumtitulisprfr- 
ferendam , rudi % parvoque militum numero • fedpo- 
tentifimo Cbrifti auxilio reportanmt. Igitur mul~ 
ta millia bominum interfetta i ac Pannoniis fervttio 
liberatis , Roms rursus (51) cum ComraodoAn- B 
tonino filio fuo, quemGefarem fecerat, trium- 
phavit . Ad hujus belli fumptum, chm aerario 
exhaufto, largitiones, quas militibus impenderet, 
nullas haberet , neaue indicereSenatui, aut pro- 
vinnialibus aliquid vellet > inftrumentum regii 
cultus, fa&a inforoTrajani diu fe&ione diftra- 
xit, vafa aurea, pocula cryftallina, & murrina, 
uxoriam , ac fuam fericam > & auream veftem , 
multa ornamentagemmarum, ac per duos con- 
tinuos menfes venditio habita eft 9 multumque 
auri reda&um • Poft vi&oriam tamen emptori- 
bus pretium reftituit , aui reddere comparata^ 
voluerunt , moleftus nulli fuit , qui maluit fe- 
mel empta retinere . (52) Hic in editione mu- 
nerum (53) ade6 magnificus fuit, ut centum 
femel (54) leones exhibuiffe tradatur . Huyts 
tempore Ca jius tyrannidem arripiens extinftus eft . 
Hic etiam pr&teriti temporis per omnes provincias 
tributa donavit , omniajue ftmut fifcalium negotio- 
ru ncalumniofamonimenta con]e£ia in foro )u ]it in- 
cendi , feveriorefque leges novis conftitutionibus tem- 
peravit . Per idem tempus Ronts pollebat G tlenus 
optimns medicus , genere Pergamenus . Et Salvius 
^ulianus Romte leges promebat , dr Fronto rbetor, 
& Arijlides Smyrn&us fophifta * Oppianufquc^ 
poeta , Atticis Platonicus pbilofopbus Rom# 
erant , Igitur,ciim fortunatam Remp. virtute , 
& manfuetudine reddiditfet , obiit in Campania 
apud oppidum Vendobonam duodevigefimo impe- 
rii anno , aetatis fexagefimo primo. (55) Dc^ d 
e \us morte nuncio Romam pervefto , confusd luftu 
pnblico Urbe , Senatus in curtam vede tetra ami- 
{{us comenit , quod de Romulo agre creditum 
eft , omnes pari fenfu pr&fumpfere , Marcum ccelo 
receptum ejfe^ ob cu)us bonorem templa , columna, 
multaque alia decreta funt. 

COMMODUS. 
Huic fucccffit L. Aurelius {$6) Commodus 
filius ejtw, qtu & ipfe Antoninus diftus , & ab 
Aupiflo decimus fepti nus Imperator eft creatus. 
Hic qualis futurus effet , in tpfo primordio often- 
dit . Namque cum in ftipremis moneretur d patre 
fuo % attritos )am Barbaros , ne permitteret vires 
recipere, refponderat: Ab incolumi quamvis pau- 
latim negotium perfici tioffe , d mortuo nibil. 
Ifle nihil paternum haouit , nifi qu6d con- 
tra Germanos feliciter , & ipfe pugravit . Sc- 



MISCELL£ 

ptembrem menfem ad nomen fuum Cransferrc^ v 
conatus eft , ut Commodus diceretur . Sed lu» 
xurw ( j8) & obfcoenitatis dedecore plurimo de- 

f>ravatus , gladiatoris quoque armis tepiffime in 
udo depugnavit. Deinceps etiam in amphithea- 
tro cum hujufmodi hominibus , (59) & cmu 
feris decertavit . Interfecit etiam plurimos Senato* 
res, maxime quos anhnadvfrtit nobilitate , tndu- 
ftridque excellere fiagitia regis , (60) inter ouot 
etiam Salviuni Julianum legislatorem occidit. Pce- 
na Urbis infequitur . Nam fulmine Capitolkmu 
iftum , ex quo fa£la infiammatio Bibliotbecam U- 
lam ma)orum curd, ftudioque compofitam, adefpte 
alias juxta fitas, rapaci turbine concremavtt . 
Deinde aliud incendium pcftea Roma exortum, &, 
adem Vefta y & Palatium, plurimamque Urbispar- 
tem folo aquavit . Huic Afartia generis libertini 
uxor fitit /formd tamen> meretriciifi^ue artibus pol- 
lens , qua cwn animum e)us penitus devinxiftit 9 
cgreffo e balneo veneni poculum obtulit. Ad cxtre- 
mum ab immiffo validifihno palafhrita, comprejjis 
e)us faucibus, expiravit m domo Veftiliani , cbra 
annis duodecim poft patrem , & odto menfibu* 
imperafTet : vitaque anno vigefimo fecundo . 
PERTINAX. 
Huic fucceffit Helvius Pertinax , qui oftavut 
decimus ab Augufto bn^erium adeptus eft . Iftc^ 
granctevus , & qui leptuagenariam (<Ji) at- 
ngiflet aetatem , Praefedhiram Urbe tunc agens 
ex Senatufconfulto (^Ji) coattus imperium n*;n- 
gnanfque fufcepit . Proinde tale ccgnomentum* 
fortitus e(i . Oftogefimo primo die Imperii prf- 
torianorum militum feditione, & SalvH Juliani 
fcelere ( 6 3 ) multis vulneribus obtruncatur . 
Hu)us caput tota Urbe vethm eft . Hoc exitu 
obiity vir ad bumana ccnverfationis exemplum, fer 
l iboris genera univerfa ad furnmos ufque prove- 
Ihis bonores, ufque eo* ut Fortwue vocaretur pila. 
Is origine ortus fordida , nam libertino genitus pa- 
trp, apud Ligures in agro fqualido Lollii Gentia* 
ni, cuyis in prafeChcra quoque fe clicntem effe libe* 
ralijjime fatebatur, fuit dcflor litcrarum , qpa * 
Grammaticis traduntur • Elandus magis , qmwu 
beneficus . Unde eum Grsco nomine %ptif oteym 
appellavere . Nunquam )nittrid acceptd ad tdcifccir 
dum dttfius . Amabat fimplidXatem . Communenu 
fe affatu, convivio , inceffu , prabebat . Huic ntor- 
tuo divi nomen decretum efi . Ob cu]us laudem in- 
gcminatis ad vocis ufque defeflum plaufibus ac- 
j clamatum eft. Pertinace imperante fecuri vixmus> 
neminem timuimus, patri pio , patrs Senatus $ patri 
omntum bonorum . 

DIDIUS JULIANUS. 
Poft eum Didius Salvhts (64) Julianus ortu Mt- 
diolanenfis 9 nonus decimus ab Augufto Remp. in- 
vafit , vir nobilis , & jure peritiflimus , nepos 
Salvii Juliani, qui fub divo Antonino (6j) per* 
petuum compofmt ediftum ( 6 6 ) fa£hofus\ 
praceps , regni avidus . Hoc tempore Nigcr Pe- 
fcenninus apud Antiocbiam, & in Sabario {67) 
rarmoriia oppido Septimius Severus creantur Au- 
gufti • Ab boc Severo Julianus viftus eft apud 
Milvium pontem bello civilh &fugitns in pala- 

tk) 



(ji) A. Romam revcrfus. 

(<%) A. rct:r.e\'G . Hic permi/lt viris clarwilns , ut corwrvia 
tfodem cultu , quo ipje , & rniwflris ftmililm exbil+> ( 
rent . In edittitie &c. 

( jj) A. mwicrwn fofi vithriam adev &c. 

(54) A. JimuL 

(jj) A. LXL & ab ommbitt czrtaxim admtentibus btter divos 
rdatiis eft . 

(fd) A. Hujtis fucceffior L. Antonsnus Commodus. 
(57) Vi&or legit negotia . 
(j8) A. uxona obfcanitate. 

(j^) A. bommibus dimicavit . Obiit mcrte fubtta % adeout 
firangdatus , vei venew interfeihs futetur , cum 



awm XII. pofi patrem , & VllL mtnfibut vnperaf- 
fetj tan*a execratione onrnium , ut bofhs immant 
generis etiam mortuus \uAicaretur . 

(60) Locus tranlpofitus reftitucndus ex Orofio. Cani£ 

(61) Ita Eufeb. Capitolin., 8c Vi&or fexagcnariam . 
(6i) A. S. C imperare jufus LXXXMe Impcni. 
(61) A. fceiere occifus efl. 

{64) A. Sabinus* 
(6f) A. Adricmo. 

(66) A. poft ediclum. ViEfas i Severo apttd Mihrum po»> 
tem mterfecTusm palatio. Vtxtt menfibus fe£tem pojh 
quam &c. 
. (ty) Vi&or in tatmmia Sabati*. 



Digitized by 



L I B 

tjo captus , & in abditas Palatii balneas dufius, 
txtenta damnatorum modo cervice decollatur , ca. 
putque ejus in roftris pomtur , poft feptem men- 
fes, quam imperare coeperat. > 
' SEPT. SEVERUS. 

Anno ab Urbe condita DCCCCXLVH. (58) 
Septimus Severus, vigefimus pofi Auguflum (69) 
Romani imperii adminiftrationem fufcepit . Ifte 
ex Africa oriundus , proviacia Tripolitansu, , 
oppido Lepti fuit . Solus omni memoria , ( 70 ) 
& ante , & poftea cX Africa Imperator fuit . 
Hic primbm nfci advocatus fuit, mox militaris 
Tribunus , per multa deinde & varia offida— , 
atque honores , ufque ad adminiftrationem to- 
tius Reip. venit. (71) Bella multa , & feiici- 
ter geffit. Pefcenninum (71) Nigrum 9 hommem 
cmmm turpitudmum f qui in JEgypto , & Syria 
rebellaverat, apud Cizicum interfecit : Parthos 
vicit, & Arabas interiores , & Adiabenos . (73) 
Arabas eoufque fuperavit,ut etiam provinciam 
ibi faceret . Idcirco Parthicus , Arabicus , Adia- 
bemcus (74) di&us eft • Multa toto orbe Ro- 
mano reparavit . Sub eo etiam Clodius Albi 
nus , qui in occidendo Pertinace focius fuerat 
Juliano, Caefarem fe in Gallia fecit , vi&ufaue 
apud Lugdunum , & interfe&us eft . Hic juit 
bcllicofijjimus omnium , qui ante eum fuere : acer 
ingemo , & ad omnia , qua intendijfet , ufque m 
finem perfeverans , benevolentid , qud inclinafjet 
mtrabili, ac perpetud . Ad acquirendum diligens, 
adlargiendwn liberalis , in amcos % inimicojquc^ 
vebemens pariter, quippe qui Lateranum Cilonem^ 
Anulinum (7$)Bajfum, caterofque alios ditaret 
adibus quoque memoratu dignis , quarum pracipuas 
videmus, Partborum f qua dicuntur ac JLaterani . 
Hic nulli in donunatu fuo permifit bonores venun- 
dari. IfteJudaoS) & Samaritas rebellare conan- 
tes ferro coercuit . Quinta poft Neronem perfecu- 
ticne Chriftianos excruciavit >plurimique Sanaorum 
per diverfas prgvincias martyrio coronati funt . 
Igitur Severus, praster bellicam gloriam, etiam 
civilibus ftudiis clarus fuit,& literisLafwiVdo- 
4ta,Philofophi2 fcientiam ad plenum adeptus, 
Gracis fermonibus eruditus , Punicd eloquentid 
Irtmptior. Noviflimum bellum in Britannia ha- 
cuit, atque {76) receptas provincias omni fe- 
curitate munivit . ( 77 ) Itaque magnam foffam , 
firmiffimumque vallum , crebris infuper turribus , 
per centum & trigintaduo millia pafTuum a mari 
ad mare deduxit . ( 78 ) Ibique apud Eboracum 
ctoidum, cum membrorum omnium , maxime pe~ 
dm dolorem pati nequiret , veneni vice , quod ei 
negabatur^cAos gravis, ac plurima carnis avidius 
vtvafit. Quos cum conficere non poffet , cruditate 
prejfus cxperavit, Amo imperii XVIIL , menfeq; 
decimo : vita amo fexagefimo quinto , divuffue 
appellatus eft. Nam fifios duos fuccefTores re- 
liquit, Baffianum,& Getam . Sed BaffianoAn- 
touini nomen a Senatu petiit (79) imponi. 
CARACALLA. 

Itaque di&us eft M. Aurelius Antoninus 
Baflianus (80) Caracalla , patrique fuccefpt , 
lugdumgenitus. Hic BaJJianus ex avi materni 
nmne dittus eft. At cum e Gallia vefiem pluri- 
Tm. L ^ 

#3) Orofio DCCCXLLF. 

W) A. lcgit. Hinc Sept. Severus Rom. &c. 

(70) A. Soiusmmm. 

V 1 ) A. yhat . Pertmacem fi apfeUm voluit m bomorem 
ejus Pertmacis , qux a %uliano fwt occijus . Parcus 
^dmodumfustt natura Javus. multa &c. 

yV A. Fefcenmum. Viftor tofcenmum. 

(7!) A. Azabenos. 

fa)^Azahenicus.- 

(75) Viftor Amulsnum. 

(7^) A. utque. 

(77) A, mumret vaUumfer XXILm. pajfuum &e. 



E 
A 



R X. 



65 



B 



D 



mam devexiffet , talarefque Caracallas fecijftt , 
coegijjetque plebem ad Je falutandum indufam ta- 
libus introire^ de nomine buyufcemodi vejfis , Ca- 
racalla cognominatus efi . Hicfratrem fuum Ge~ 
tam peremit , ob quam caufam furore panas de- 
dit y dirarum hnfchatiane , qua non immeritd VI- 
tricesvocantur^aquopofi furoreconvaluit. Hic ror~ 
pore Alexandrt Macedonis amftefto , Magnunu, 
Alexandntm fe jujffit appeUari : ajfentantium fal- 
laciis eoufque perdu£lus , ut truci fronte > & ad 
lavum humerum conversd cervice , quod in orc~* 
Alexandri notaverat , incedens , fidem vultusfimil- 
limi perfuaderet fibi . Ifte riiorum fere paterno- 
rum fuit, paul6 afperior, & minax. OpusRo- 
11185 egregium fecit lavacri, qua Antonianaj ap- 
pellantur , (8i) .nihil praeterea meniorabilc . 
Impatientis libidinis , qui novercam fuam Ju- 
liam uxorem duxerit . (St) Is dum moliens ad- 
versus Partbos expeditionem movijfet, cum Carras 
iter facerety apud Edijfam in Ofdroena fecedens 
ad officia naturalia, d militej qui quafi ad cufto- 
diam fequebatur , interfiflus efl , anno imperii 
fexto, menfe fecundo , vix vita (83) egrelTus 
quadragefimum tertium annum . Corpus e)us fu- 
nere publico Romam relatum . (84) 
MACRINUS. 
Deinde Opilius Macrinus,qui prafe<5lusPra> 
torio erat , cum filio Diadumeno , ab exercitu 
Imperatores creati , nihil memorabile ex tem- 
poris brevitate gefierunt . Nam imperium eo- 
rum duorum menfium, & unius anni fuit. (85) 
Ambo parit.r ab eodem exercitu apud Arcbelaidem 
obtruncantur, pro eo> quod Macrinus militarem lu- 
xuriam , & ftipendia profufiora comprimeret . 
HELIOGABALUS. 
AmoabVrbe condita DCCCCLXXIL poft hos 
creatus eft Marcus Aurelius Antoninus Varius , 
vigefimus tertius ab Augufio Imperator. Hic An- 
tonini Caracalte (86) ex Semea confobrina fua^ 
occulte fluprata filius . Sacerdos autem Hehoga- 
bali templi erat . Proinde Heliogabalus ditlus . 
Huyus matris Semea avus BaJJianus nomine fue- 
rat , Solis Sacerdos , quem Pbcenices , unde erat, 
Heliogabalum nominabant , d quo ifte Heliogaba- 
lus dittus efl . Is, ciim Romam ingenti & mili- 
tum , & Senatus expe&atione venifTet , probris 
fe omnibus contaminavit, impudiciflime , & ob- 
fcoeniffime vixit . Cupiditatem ftupri , quam af- 
fequi natura defeClu nonpoterat, in fe comertens, 
Baffianam fe 9 proBaJJiano )ujferat appcllari. Ve- 
flalem virgtnem quafi matrimonio \ungens fuo , ab- 
fcijpfque genitahbus , jMagna matri fe facravit . 
Hic Marcellum , qui pojt Alexander diftus efi , 



confobrinum fuum , Cafarem fecit . Biennioque^ 
poft , & o£to menfibus , qudm imperare cceperat, 
KonkB tumultu militari interfedhis eft , anm vita 
fextodecimo , & cum eo mater fua mifera. (87) 
Hujus corpus per Vrbis vias more canini caaave- 
ris d militibus tra&um eft , militari cavillo appel- 
lantium indomita , rabidaque libidinis catulam^ . 
Novijfime cum anguftum foramen cloaca? corpus mi- 
nime reciperetj ufque ad Tyberim dedu&um, ad\c~ 
flo pondere , ne unquam emergeret , i n fluviunu» 
pro\e£lum efl , atque ex bis qus acciderant , Ty- 

l beri- 



(78) A. deduxit. Decejft Eborati adrnodum finex imp. a» 

rto XVI. ntenfi III. , & drjus &c. 

(79) A. voluit. 

(80) A, Bafeiamis , itemque Cctracalla mortm &c, 

(81) A. lavacrum, qiiod Antor.iamm apfellatur. 

(8x) A. dtixerit. Defimftus ejl m Hofdrotna apud Edeflam 
tnoiiens advenu Partbos expedttionem awio &c. 

(83) A. atatis. 

(84) A. elatus efl. 

(8f) A. furt . Seditione militari amlo fariUr occifi funt . 

(86) A. fiiius futabatw . 

(87) A. Suriafra . 



66 



HISTORIiE MISCELLiE 



berinus Trattitius appellatus efl . 

ALEX. SEVERUS. 

Anno ab Urbe condita DCCCCLXXV. huic fuc- 
ceffit in imperium vigejhnus quartus ab Auguflo 
Aurdius ( 88 ) Severus Alexandcr , ab exercitu 
Caefar , k Senatu Auguftus appellatus , juvenis 
admodum . Sufceptoque adversus Perfas bello , 
Xerxen ( 89 ) eorum regem gloriofifiime vicit . 
Militarem difciplinam fevenflimc rexit, quafdam 
tumultuanteslegionesintegras exaudfcoravit . Af- 
feflbrem habuit , vel fcriniorum magiftrum- , 
Ulpianum juris conditorem . (90) Cu]us ma- 
ter fifammea Cbriftiam Origenem presbyterum au- 
dkre curavit . Bonus quoque Reip. fuit , arumno- 
fus fibi . Hu)us temporibus Taurinus in Orientc^ 
Aug>iftus,effe£lus ob timorem ipfe fe Eupbrate flu- 
vio ab]ecit . Tunc etiam jfulius Afaximinus apud 
Gallias rcgnum arripuit , pluribus de exercitu cor- 
ruptis . Alexander vero cum deferi fe ab flipatori- 
bus apud MagovXiam vidiffet, matrcm fibi caufam 
fuiffe mortis exclamans , accurrente pcrcujjorc^ , 
obvcluto capite , cervices manibus valde compreffas 
prabuit , anno vita vigefimofexto , imperii deci- 
motertio , 8c die o&avo . In Mammeam matrem 
fuam unice pius fuit, & ob id omnibus amabilis . 
Hac eo filium cocgerat , ut & illa ipfa permodica y 
fi menfie , prandioque fuperefjcnt , quamvis femefa 
alteri convivio reponerentur . 

MAXIMINUS. 

Poft hunc ( 91 ) jfulius Maximinus generc^ 
Tbrax ad imperium acceffit , vigefimus quintus ab 
Auguflo,anno ab Urbe condita DCCCCLXXXFllI. 
Is primus ex corpore militari Imperator faftus , 
fola militum voluntate , ciim nulla Senatus in- 
terccflilTet au&oritas , neque ipfe Senator effet . 
Hic bello adversfim Germanos feliciter gefto , 
( 9* ) dum pecuniofos perfequitur, infontes pariter, 
noxiofque, apud Aquile)amkPupicno occifuseft, 
deferentibus eum militibus fuis, cum filio Dia- 
dumeno wwwe,adhuc puero , cum quo impera- 
verat triennio , & paucis diebus , cundis milita- 
ri ]oco conclamantibus : Ex pejjimo gcnere ne catu- 
lum babendum . Ifte perfequutionem in Chriflianos 
fextus a Ncrone exercuit. Hu)us imperio duoGor- 
diani pater, & filius principatum arripientcs unus 
pofl unwn wtcrierimt . 

GORDIANUS. 

Deinde (93) Gordianus nepos Gordiani ex filio^ 
vigefimtis fcxtus ab Augufto Imperator creatus cft> 
ortus Roma clariJJtmo patre jt qui confenfu mili- 
tum, cum Proconfulatum Africae gereret , Ma- 
ximino impcrante fuit princeps (94) cledhis . 
Itaque ciim Romam veniflet, Balbinus, atque^, 
Pupienus ( 95 ) fratrcs interfe&i funt . Gordia- 
nus admodum puer, ciim Tranquillinam Romae 
duxiflet uxorem , Jani Gemini portas aperuit , 
quas utrum pofl Vefpafianum , & Titum apertas 
conflet , nemincm fcripfiffe memini . Et ad Orien- 
tem profc&us Parthis bellum intulit, qui jam_ 
moliebantur erumpere . Qjjod quidem mox fe- 
liciter geflit , procliifque ingentibus Perfas affli- 
xit. Rediens haud longe a Romanis finibus apud 
Ctefiphontem civitatem Perfidis interfe&us eft , 



(£8) A. Anrdianui. 

(89) Lamprid. Artaxerfvn. 

(90) A. condttovew. Rowa quoqne fiworabilk fvit . Periitm 

Gallta militari tumultu XII L iwp. arnio, & dtt &c. 

(^i) His verbis incipit Eutrop. , 6c P. Diaconus lib. IX. 
& A. noAcr , qui hobcc Maximiams ex confortw 
vir/itari fn iwus ad imp. acci fstt fila &c. 
A. gi jhjy ct m a mUitibiis Iwp.cjjlt appdlatuSyaPttpie- 
m AquiLja occiftts efl, definv. &c. 

(93) A. Pojha tres Jonul fwunt Au?n\\i ^Pupiams y Ballius y 
& Gwdiamis yduo fuperi<res <A>f urifl*\no gtnvre ,Gor- 
diams nolilis qruppe , cujits pattr fuior Gwdiams 

COlfhfli &c. 



B 



D 



fraude Philippi Pntfefti ff&tmt\ qui poft eum 
imperavit, accenfus in fiditumem milit%bus y armo 
vit& vigefimo , imperii fexto . Miles ei tumulum 
vigefimo milliario a Circefo , (96) quod ca- 
ftrum nunc Romanorum eft , Euphrati immi- 
nens , edificavit , nomenque loco dedit Septdcrum 
Gordianiy 'exequias veroRomam revexit, ipfum 
divum appellavit . Hujus temporibus Porpbyrius 
Plotini Platomci pbdofopbi auditor Roma babetm^ 
Tbeopompus fbilofopbus apud Cberoniam , & iVi'. 
canor Sopbifia apud Atbcnas pollebant . 

PHILIPPUS. 

Armo (07 ) ab Urbe condita DCCGCXCP7I. 
M.jftdius Pbilippus vigefimus feptimus abAugufto, 
una cum filio Ca)o (98) jfulio Saturmno Pbdippo 
imperium invajit , atque exercitu incolumi redu- 
£to ad Italiam , ex Syria profefti funt . IJh pri- 
mi omnium Imperatorum Cbrifliani Roma fafli funt , 
ejr m die Pafcb& , id cft in ipfis vigdiis cum m- 
tereffe voluijfent^ & communicare myflerus y a Fa- 
biano Epifcopo Romano wn prius eft perrniffunu , 
nifi confiteretur peccata fua , & intcr pcenitentes 
flaret , nec ullo modo copiam fibi myfteriorum /«• 
turam , nifi prius per pcemtenttam ctdpas , qua 
de eo ferebantur plurimte , diluiffet . Fertur igitur 
libenter ewn y quod a facerdote fibi imperatum fue- 
rat jfufcepi[}e^ dzvinum fibi ineffe metum , & fi- 
dem religionis pleniffimam , rebus , atqtie operibus 
comprobans . His tcrtio anno imperantibus, mil- 
lefimus annus urbisRomae ingenti ludorum ap- 
paratu, fpedlaculorumque celebratus eft . Amoo 
deinde ab exercuu interfe6li funt . Senior Phi- 
lippus Veronx , medto capite fupra ordines deri- 
tiumpracifoj juniorRonra, poftquam annos quiur 
que imperaverunt , interdivos tamenrelatiiunt. 
Ex quibus junior Philippus duodecim annorum 
inteifcdhis eft , qui adeo feveri , & triftis awmi 
fuit, ut ]am tunc a quinquenni #tate nullo frorsus 
commcnto cujufquam axl ridendum folvipotue- 
nt, patremque ludis fecularibus petulantius ca- 
chinnantem, quanquam adhuc tentr , vultu aver- 
fato notaverit . Is Pbilippus humillimo mtu$ lo- 
cofuit , patre nobilifpmo latronum duflore. (09) 
DECIUS. 

Anno ab Urbe condita MIII. Decius e Pan- 
nonia inferiore , Bubaliae natus , vigefimm 
ottarous ab Auguflo , intcrfetto Pbilippo y imperium 
invafit . ( 100 ) Hic fptimus poft Neronem ad 
perfequcndos , interficicndofque Cbrifliams feralia 
difperfit ediCla y plurimofque Sanftorum ad coronas 
Cbrifii de cruciatibus futs mifit . Ifle bellum ci- 
vile , quod in GalUa motum fuerat, oppreffit f 
Decium filium Gsfarem fecit . Romse lavacrum 
aedificavit, (101) vir artibus , cunHifque virtu- 
tibus inftruttus , placidus , & cormnums domi f m 
armis promptijjimus . Hu)us ttmporibus , cum pla- 
rimi Gotbi Hiflrum fiuvium tranfmeaffent Roma- 
norum civitates dcvaftantcs , Mtfam , & Nicopo- 
lim capientes vaflavcrunt . Decius autem,una cum 
filio illos bello aggrejfus , apud Abritum , qui lo- 
cus Foroterebronii dtcitur , triginta millibus Bar- 
barorum interfc£iis , de fuis plurimis perditis ma- 
ximh Tbracibus , ipfe quoque eodem bello inter 

am- 



(94) A. fntfjit eltclus. 

(95) A. tn palatw t?:nrftfli fitnt > foli Gordiam imp. rtfr- 

vatum. Gotdtamis &c. 

(96) A. Cn-vJJo. 

(97) A. Pbt/tppi dito filitisy ar patertGordtaWyOCcifo imp. 

iivafiruhti atque extrc. &c 

(98) Vidor Gallo. 

(99) A. Pofi bos Decita &c. 

(100) A. fttmfjit. ^ % 

(101) A. adtficavit. Cum biewtio ipfe & filius ejus hnperafi 
fiitt , uterque in barbanco Ullv mier+ttti fuut>e qui- 
irns Jmiw gurgitt &c. 



Digitized by 



L I B 

cmfufas turbas gurgite paludis fubmerfus eft , 
ita ut nec cadaver ejus potuerit inveniri, (102) 
filiufjue e]us bello extinuus efi , anno imperii fe- 
ctmdo - Scytfa verd cum plurimis fpoliis , & ca- 
ptruis reverfi funt , defertam dimittentes Pbilip^ 
popolim civitatem Macedonia . Hujus temporibus 
Valens Licimanus Imperator effeClus illico occidi- 
tur 

G A L L U S. 

Mox ( ioj ) exercitus Imperatores creavit Vt- 
rim Gallum , drfZium Galli Vblujianum . Ho- 
rum temporibus Hofiilianus Perperma a Senatu 
bnperator creatus , nec multum pofl peflilentia con- 
fumptus eft. Sub lm etiam Mmiliams in MificL* 
Imperator effeftus efi . Contra quem Imperatores 
ambo profetti , apud Interamniam bellum cvuilc^ 
molientes , ab txercitu fup caduntur , amo atatis 
patris feptimo circiter & quadragefimo , imperii 
arm fecundoy creati in infula Mcrmge , qua nunc 
Girba dicitur . Iflt nihil omnino clarura gefle- 
runt, fold peftilentiS, & morbis, atque eegritu- 
dinibus (104) iwti, quod nulla ferb provinciaL* 
Romana , mdla cjvitas, mdla domus fuit, qua non 
illd generali pefiUentid correpta , atque vaflatcu 
fit. 

«MILIANUS. 

/Emilianus (roj) vero Maurus genere y obfcu- 
rijftmk natus y otfcvrius imperavit . Siquidem ava- 
rus fwt , ac quarto menje damnatus apud Spole- 
tiumty five pontem , quem ab ejus cade Sanguina- 
rhtm accepijfe nomen ferunt, inter Otriculum, Nar- 
tumquey Spoletium , & Urbem Romam regionc^ 
media pofitum , extwguitur anno vits quadragefi- 
mo feptmo * 

V ALERI ASVS. 
Artno < io<0 ab Urbe condita MVIII. Lici- 
nius Valeriaous cognomento Colobius , tricefimus 
ab Augufh inRhetia, & Norico agens ab exer- 
citu Imperator , & mox Auguftus eft fa&us. 
Gallienus quoque filius ejus Romaca Senatu 
Cae6r eft appellatus . (107) Is parentibus efi 
ortus fplendidijfims, flolidus farnen , & multum^ 
mrsy neque ad ufum aliquem publici negotii con- 
filhf feu geflis accommodatus . Hic Corneliunu 
Vakrianm.Gallkm filii fui filium Gefarem fecit % 
Sub bis etiam Gerrnam Ravennam , ufque pervene- 
runt . His imperantibus Regillianus in Mopfiau , 
Cajfm Labienus Pqflumus in Gallia Gallieni filio 
wtcrfe&o Imperatores effetti funt . Pari tnodo Lo- 
Uanus ( 108 ) apud Moguntiacum , in JEgypto 
JSmlianuj , apud Macedonas Valens , Mediolam 
Aureolus irruajere . Tunc Gotbi rurjus IJbruwu 
tranfeunteiy Tbejfalcmcam urbem IUyrici vaftave- 
runt , (Jr pradis omflati ad propria remearunt . 
1unc 9 (Jr Ueruli qumgentis navtbus per Maotidas 
paludes ad pontum navigantes . Byzantium , & 
CbryfopUim ceperunt . Valerianus igitur in Me- 
fopotamja bellum gerens a Sapore Perfarunu. 
rege fuperatus eft : mox etiam captus , apud 
Rarthos i^nobili fervitute confenuit . Narn^ 
quandiu vixit, rex ejufdem provinci» , incur- 
vatoeo oedem cervicibus imponens , equunu 
confcendere folicus erat. Hic mox , ut arripuit 

To m. L 

(*0i) A. imeturi: digno danmatus jnjiao* qtti perjkutioftem 
m Cbnftiavos maiens , inter cateros beatifi. Lauremium 
f lewtam^ & martyrem extinxit . 

h.mox Impp. creati fwit Gallus Hoftilianusy& Galli 
filwt Vdufianus fub bis Mmiliarms in Mcefia res no- 
eft , ad qtam opprimevdum , cian ambo 
^bti fa**™™ fa* mn completo 

( I0 4) A. notus eorum frmcipatus fuh . 
UOf) A. /EfmHanus obfcuriffimk natus , obfcuriia imperavit : 
f.cirt ^^^J^^rus fuerat , ac tertio menfe extinOustfl. 

i 07; A* appellatits. Horum imperium Rom. nomini pern> 



E R X. 



67 



B 



D 



imperiwn o&avus 4 Nerone adigi per t&menttu 
Cbrifiianos ad idololatriam, abntgantefqut interfici 
\ujjit) fufo per omnem Romani regni latitudinem^ 
San&orum fanguine . 

GALIENUS. 

Galienus igitur filius e)us in loco Cornelii fi!ii 
fui Salonianum alterum filiwn fubrogavit amori 
diverfo pellicum deditus , Salonvna con]ugis , & 
concubirue , quam per pahionem conceffa parte fu^ 
perioris Pannonia , a patre Marcomartnorum rege 
matrimonii fpecie fufceperatj Pipam (i09).ww- 
ne . Interea Galienus , ciim adolefcens fadhis 
eflet Auguftus, imperium ( no)feliciter,mox 
commode, ad ultimum perniciose geflit. Nam 
juvenis in Gallia, & in IUyrico multa ftrenue 
fecit: occifo apud Murfam Ingenuo, qui pur- 
puram fumpferat, Regilliano, (111) diu placi- 
dus , & qUietus , mox in omnem lafciviam dif- 
folutus, tenend«Reip. habcnas probrosd igna- 
via , & defperatione laxavit . Alemanni valtatis 
Galliis Italiam penetrayerunt . Dacia, quae a 
Trajano ultra Panubium fuerat adjedla , tum 
amifla eft. Graecia, Macedonia, Pontus , Afia 
vaftata perGothos: Pannonia a Sarmatis,' Qjua- 
difque depopulata eft . Germani , ufque ad 
Hifpanias penetraverunt . Parthi, MefopotamiA 
occupatd , Syriam fibi coeperunt vendicarc- . 
Jam defperatis rebus , & deleto (m) pene 
Imperio Romano. Poftumus in Gallia obfcu- 
riflime natus, purpuram fumpfit , & per annos 
decem ita imperavit, ut confumptas pene pro- 
vincias ingenti virtute , & moderatione repara- 
verit . Qjii fedxtione militum inter£e£lus eft , 
qu6d Moguntiacum, quae adversiis eum rebel- 
laverat cum Loliano res novas moliente , diri-? 
piendam militibus tradere noluiflet . Poft eunu 
Marius viliflimus opiffex purpuram accepit , & 
fecundo die interfeftus eit. Vi&orinus pofte^t- 
Galliarum accepit imperium, vir ftrenuifiimus. 
Sed ciim libidinis nimise eflet , & matrimonia 
aliena corrumperet , Ajgrippin© occifus eft, 
a&uario (nj) quodam dolum machinante, im- 
perii fui anno lecundo . Huic fucceflit Tetrw 
cus Senator , qui Aquitaniam honore prafidis 
adminiftrans, abfens k militibus Imperator ele- 
6his eft , & apud Burdegalam purpuram fum- 
pfit , feditiones multas militum pertulit . Sed 
dum tuec in Gallia geruntur , in Oriente per 
Odenatum (114) Perfaj vi&i funt, defensa Sy- 
ria , receptd Mefopotamia , ufque ad Ctefi- 
phontem Odenatus penetravit. Igitur Gallieno 
Remp. deferente, Romanum Imperium in Oc- 
cidente per Poftumum , per Odenatum in^. 
Oriente iervatum eft . Gallienus interea (115) 
adversus Aureolum profe£hs eft i quem cum atud 
pontem, qui ex e)us nomine Aureolus appellatur , 
obtentwn , detrufumque AJediolanum obfediffet 9 
e)ufdem Aurtoli ducts fm commento , una cum^ 
Valeriano fratre a fuis occiditur . Regnavit anms 
quindecim^ fex cumpatre, novem folus. Vixit an- 
nos quinquaginta . 

CLAUDIUS. 

Anno ab Urbe coniita MXXIV. Claudius ab 

I 2 Au- 



ciofumy & pei e exhiabile futt , itatit > v:l mfdicitate 
prtncipum , vel ignavid , Germam Raveumm ufqua 
vtmrent. Valertanus <jrc. 

(108) Vi&nr JEliatnis. 

(109) Pollio. Viparam. 

(110) A. tmp.pimi,m feliciter &C. 
(m) A. &TreleJIiano diu &c. 

(nz) A. deleto poflmodum pene Imp. &c. 
(115) A.Onoario. 

(1 14) A. Odenacbum femper vocat . 
(u^) A. interta fraude Aureoli ducis fui , Mtdiokui Cum 
fratri Falmam occifus efl . Impern anm IX. 



68 



H I S TOR I JE MlSCEJLLiE 



Augufto trtgefinms primus , ci fucceflit ele&us 
k militibus, k Scnatu Auepftus efl appellatus . 
Htme plerique putant Gordtano fatum , dum ado- 
lefcens d muliere matura infhtueretur ad uxorem • 
Hic Ctaudius Galieni mcrientis fententid Impera- 
tor defignatur , arf tfitfm 7*<*m pofitum per Gallo- 
mwn Bafilium mdumenta regia direxerat . Hic, 
Gothos , qmfub Decio difperfi niyricum,Mace-|| 
dooiamque ( 116 ) per fuindecim armos vaflave- 
rant, ingenti pr*lio,d* incredibili firage delevit: 
Parcus vir , ac modeftus , & juftitiae tenax , ac 
Reip. gerenday (117) idoneus . Extinttoque a fuis 
Aureolo , receptis legionibus, adversiis trecenta^ 
millia Aiemannorum haud procul a lacu Benaco 
(118 ) dimicans , tantam multitudinem (119) 
fudit , ut agre pars dimidia fuperfuerit . Gau- 
eUus vero , cwn ex fatalibus libris , quos infpici 
fraceperat , cogrwnffet pefiilentis in Senatu primi 
morte remedium defiderari , Pomponio Bafio 9 qui 
tunc primus erat/jTe offerme , ipfe vitam fuam, 
haud refponfa frutfari , dono Reip. dedit . Qpi 
tamen intra imperii fui biennium , apud Sir- 
mium morbo iateriit , divufque appcllatus cft : 
( ito ) prsfatus nemnem tanti ordims primatenu 
habert y quam Imperatorem . Ea res ficut erat eun- 
Oisgrata , non dvuinum vocabulum modo y fed ex 
auro quoque fiatuam prope ipfum^CFuis fimulacrum 
in Capitolio , atque in Cwria clypeum ipfi aureum y 
froeeres facrwuere . 

QUINTILIUS. 

Qjrintilius poft cum Claudii frater, confenfu 
militum Imperator eledfcus cft , unicse modera- 
tionis vir , & civilitatis, aequandus fratri , vel 
praferendus , confenfu Senatus appellatus e(l 
Auguftus , decimofeptimo imperii die occifus 
cft.(ni) 

AUREL I ANUS. 

Anno ab Urbe condita MXXVlI. Aure- 
lianus trigefimus fecundus ab Augufio Imperator 
oreatus efl . Ifle genitus pstre mediocri , &, ut qui- 
iam ferunt , Aurelii clarijjtm Senatoris cofono , 
Dacik Ripenfi , qu<* efl inter Daciam , fr Aface- 
doniam 9 oriundus /iiif , vir in bello potens, ani- 
mi tamen immodici , & ad crudelitatem propen- 
fioris , quique Gothos tn Danubio ftrenuirfime 
vicit , ditionemque Romanam antiquis termmis (ia- 
tuit , I(ie haud diflimilis fiiit magno Alexandro , 
fcu Cfiefari Didtatori . Nam Romanum orbenu 

ini ) triennio ab invaforibus receptavit, ciim 
lexander annis tredecim , per vi&orias ingen- 
tes ad Indiam pervenerit, & C. C«far decennio 
fubegerit Gallos 9 advershs cives quadriennio 
congrcflus . Ifte in Italia tribus praliis vi&or 
fuit, apud Placentiam, & juxta amnem Metau- 
rum , ac Fanum Fortuiwe , poftrem& Ticinenfi- 
fcus campis . Hujus temporious apud Dalmatas 
Septimius ) I»P«rator cffedhis, mox a fuis 
obtruncatur . Ifte primus apud Romanos diade- 
ma capiti innexuit, gemmifque, & omni aura- 
ea vefte , quod adhuc fer£ incognitum Romanis 
moribus videbarur , ufus eft . Hic muris valt- 
dioribus , & latioribvs Urbem fepfit , templunu 
Solu «dificavit, in quo infinitum auri, gemma- 
rumque conftituit, Porcinse camis vfum popu- 
lo inuituit . Superavit in Gallia Tetricum apud 



(n6) A, MaccJonicnnque vajlantes ingenti prdiowcit, 
(117) A. teitenda. 

(iik) A, Benacoy in fyfoa , qu* Ligana dicitur fimicaxs &c. 

(119) A, multitudmem exercituum fudtt &c. 

(110) A. appellatus efi, Scnatus eum in%enti lcmore decora* 

vit * fciticet ut in Curia clyfeus ifji auretis, item in 

Capitolio flatua aurea ponrretur . 
A, Pofi eum Aureliar.us fufcepi; imp. 
(izz) K Romanam urbem. 
(uj) A. SeptimimtJ . 



B 



D 



Gatalaunos , ipfo Tetrico prodcntc excrtitum- 
fuum , cujus afliduas feditiones ferrc non potc- 
rat . Qjuin etiam per literas occultas Aurelta- 
num ita fiierat deprecatus , ut inter alia verfu 
Virgiliano uterctur : 

Eripe me bis hrvilfe malis. 

Qjjem Aureliams ( 114) c o r r e Shrm Lucankr 
provexit , afpergens hominem elcganti joco : 
Sublimius hrzbendum rcgere aliquam Italias par- 
tem , qukm trans alpes regnare . Zencfeianu 
quoaue, occifo Odenato marito , qui Orientem 
tenebat, haud longe ab Antiochia, ma~ 
gis pralii terrore , quam pralio cepit . IngreflTus 
Romam nobilem triumphum , quafi rcceptor 
Orientis , Occidentifque c^it , praccedcntibw 
currum Tetrico , & Zenobia. Hoc impcrantc^ 
ctiam inUrbc Monetarii rebellaverunt , vitiatis 
pecuniis , & Feliciffimo rationali (116) intcr* 
fcdto . ( ity ) Qjuos Aurelianus vidtos ultima^ 
crudelitate compefcuit , plurimos nobiles capitc 
damnavit , faevus , & fanguinarius , ac nccefla- 
rius magis in quibufdam , in rmllc ( 128 ) ama- 
bilis Imperator , trux omni tempore etianu 
Hlio fororis imerfetto* ( 129 ) difciplin« tamen^ 
militaris , & morum difTolutorum inagna cx 
parte corre<5tor . Provinclam Daciam , quanu 
Trajanus ultra Danubium fecerat , intermifit , 
vaftati omni Illyrico, & Mocfia, defperans eam 
po(Te retineri . Abdu^ofque Romanos ex urbi- 
bus , 8c agris Daciae in Moefia media collocavit, 
appellavitque eam Daciam , quac nunc duasMos- 
fias dividit , & eft dextera Danubio in mar^ 
fluenti , ctim ante fuerit la?va • Ifie cisrn perfe- 
quutionem agi adversus CbrifHanos nonus a Nero- 
ne decerneret , fulmen ante etm magno pavore cir- 
eumflantium ruit : ac non multo pofl m itimrc^ 
occiditur fervi fui fraude, qui ad quofdam mi- 
litares viros amicos ipfius nomina pertulit an- 
notata , fals6 manum ejus imitatus , tanquanu 
Aurclianus ipfos pararet occiderc . Ita^uc ut 
praeveniretur, ab iifdem interfe<ftus eft m iti- 
neris medio , quod inter Byzantium , & Hera- 
cliam eft , ftrat* veteris locus Ccnophruriunu 
appellatur . Mors tamen cjus inulta non fuit , 
meruit quoque inter divos referri . Imperavit 
annos quinque, & menfes fex. 

T A C I T U S . 

Poft hunc Tacitus trigtfimus tertius abAugufh 
imperium fufcepit , vir ^gregie rooratus , & 
Reip. gerendas idoneus : nihil tamea potuit 
oftendere . (150) Irttra ducentefimum emm im- 
perH diem apud Ta^m febre moritur* 
FLORIANUS. 

Florianus , qui Tacito fuccelTerat , duobus 
menfibus, &diebus viginti inimpcriofuit. (iji) 
Sed cum magna pars exerritus equitum , Probum^ 
militi* peritum legifjet^ Florianus quafi per tudum 
imperio ufus , mcifis a) femetipfo venis, tjjkfo fan- 
guine confumptus efl . (M2) 

P R O B U S. 

Anno ab Urbe condita MXXXIII Pn>- 
bus triyfinnss quintus ab Augiifio im per i um sdt- 
ptus efl . Hic genitus patrt agrefii ♦ hortorum (h- 
diofo* Dafmxttio nomine ( MJ ) gloria militari ad 
adminiftrationem Reip. accefTit, Gallias k Bar* 

baris 



(114) 

(117) 

(1x9) 

.Cuo) 

(IJI) 

dj») 
Cij V 



A. Clauditis correptoretn . 

A. Antiochia Jine %ravi fralio vicit. 

A. ratkmfrili. 

Vopiiow dicit: aufhre. 

A. qiwn in bello . 

A. f.Uorum mterfe&or. 

A. intra Vh mtnfcm imperii morti praventw . 

A. fuk t neque quidquam dignum memOriA egjt* 

A. a Pofl Umc trolus vir ilhifbris glorti &t. 

Viftor; fangiime» 



Digitized by 



I 



II 8ER X. 



*9 



faaris oecapatas iagenti pradiorum felicitate re- 
ftituit • (134) B«* <ttifcfc tru&a, <5r quidenu 
flmmo fauguine* duogeffit contra quofdam Impe- 
ratpecs sb exercttu cnatos . Unum in Oriente ad* 
vcrsus Satwmmum , dterum adversus Proculum, 
& Bonofum Agrippin* , quos magnis certami- 
mbu* opprcflit . Vineas Gallos , & Pannonios 
habere pcrmifit ; opere militari Almam mon- 
tem apud Sirmium , & Auxeum apud Mcefiam 
fuperiarem, vineis conferuit, & provincialibus 
coleodos dedit. Hic ciim bella innumera geflif* 
fet,pace reparata, dixitbrevlmilitesneceuarios 
non futuros, vir acer , ftrenuus, juftus , & qui 
Aureliaoum «quaret gloria militari , morunu 
autem civilitate fuperaret , iaterfe&us tametu. 
eft Sirmio, tumuku militum , in tprri ferrata . 
fapeiavit annos fex, & m£nfes quatuor. (135) 
CARVS. 

Armo ab Vrbe condita MXL. Carus Nar- 
boae natus in Gallia, tngejwsfextusabdtigulio 
tmpcravft « Ifte confeftim Carinum , & Nume* 
rianura filios Casfares fecit , cum quibus rcgna- 
vit aonis duobus . Scd dum bcllum adversiis 
Sarmatas gerit , nunciato Perfarum tumultu ad 
Orieotem profe&us efi. Qui cum Antiochia de+ 
gentf Numeriamts filius ejusvoluit mtrare in Ec- 
clefim, explorare myfleria Chrifiianorum . At ve+ 
ro Sanths Babylas probibuit eum dicens : Non^ 
Ucet tibi videre divma Cbrifiianorum myfieria* eim 
fis pollutut idolicis facrificiis . Qui mdignatus oc~ 
cidit eum . Hic contra Perfas res nobiles geflit, 
ipfos ptfclio vicit , Seleuciam , ( ijtf ) & Ctefi- 
phontem yrbes nokiliflimas (137) cepit. Et ciim 
caftta fuper Trigidem haberet , vi divini fuU 
mims periit . Numerianus quoque filius ejus , 
cuem fecum Csefarem duxerat ad Perfas , adolc- 
iceos cgregias indolis , ciim oculorum doloreu 
corteptus in lcCtulo (ij8) veheretur, impulfo- 
re Apro, qui focer cjus /Werat, per infidias oc- 
cifuscft. Etquumdolooccultareturipfiusmors, 
quoufque Aper invadere poflet impcrium , fcs- 
tore cadaveris fcelus efi proditum . (1J9) Mili- 
tes enim , qui eum fcquebantur , pucorc com~ 
moti , dedutkis le&iciu* palliis , poft aliquot 
dies mortem ejus notam habere potuerunt . In^ 
terea Carinus , quem Caefarera ad Partbos pro- 
ficifceos Carus in Italia , Iilyrico , & Galli&^ 
rcliquerat , Sabmum Julianum imperium inva- 
dentem y in campis Vertmenfibus occidit f omnibuf- 
que fe /celeribus inquinavit. Plurimos innoxios 
£dbs crirainibus occidit , matrimonia nobilia- 
corrupit • Condifcipulis ouoque , qui eum io- 
auditorio, verjfuta (140) tatigatione taxaverant, 
peraitiofus fuit , atque omnious bonis invifus . 
Non mult6 poft ^1^.1) enterficitur, pracipue e]us 
Tribmi dexterdj hi)usdicebaturcon)ugem^lui£e . 
Nam de Perfide vi<Stor exercitus rtdiens , cum 
Carum Auguftum fulmine , Nbmerianum Gefa- 
rem infidiis perdidiflet , Diocletianum Impera- 
torem creavit. 

DIOCLETI ANUS. 

Amo ab Urbe condita MXLIL Diocletianus 
trigefsmus feptimus ab Augufto bnperator creatus, 
Dalmatil oriundus 9 (142) vir obfcuriflime na- 
fttf, ade6 ut k plerifque fcribsc filius, a nonnul- 



^H) A. reflituit. Quofdam imperrum ufwpare conatos 9 fci- 
/ \ J tCe L S?***™™ m Oriente , Proculwn &c. 

a P f, *"* Ca ?" $f**m Karlon*. 

v^^HHL ^^^bemm. Oro£ Cochcn.C.MS. 

U]7) A. nuti/Kmas. 
mviaor unicuiM. A. item . 
'35 )A. e (tprodita. 
y^ ViOotvgrhi. Ita & A. 
M±P<>flpf**s dedtt. 

A. ortundum^ vsrum obfcurifs. ncttvm • 



B 



lis Auulini Senatoris libertinus fuiflc credatun 
matrej oppido pariter, atque nomme Dioclea, quo* 
rum vocabulis , donec impmum fumeret , Diocles 
eft appeUatus . Ubi orHs Romam potentiam cepit • 
Grajum nomen in Romanum morem cpnvertit • Is 
primiim miiiti in concionc juravit , Numeria- 
num nulio fuo dolo inrarfedkum, & cb m juxta 
eum Aper , qui Numcriano infidias fecerat , 
conftitiUet, in confpe6hi excrcitus, manuDio- 
cletiani percuffus eft gladio. Poftca Carinunu, 
quem Carus Qefafem in Blyricc reliquerat , om~ 
nium odio, & execratione (14?) viventem, apud 
Murgum (144) ingenti pr»lio vicit , orodi- 
tum ab exercitu fuo, quem fortiorem habcbar, 
ccrte defertum inter Viminatium , & Aureunu 
montem . Ita rerum Romanarum poticus , chm 
tumuitum Rufticani in Gallia conciuviflent, & 
fadtioni fax Bagaudarum nomen imponerent , 
duces autem haberent Amandiim, 8c ^EHanum , 
ad fubigendos eos Maximianum Herculium Cs- 
larem mifit , qui Icvibus pmliis agreftes do- 
muit , & partem Galliai retormavit • Per haec 
etiam tempora Caraufius , qui viliflime natus» 
feren& ( 14^ ) militia ordine femam cgrcgianu 
fuerat confequutus , ciun apud Bononiam per 
tra&um Belgic? , i& Armorica pacandum Ocea- 
num mare accepiflet* quod Franci, & Saxones 
infeftabant , multis Barbaris fsepe captis , nec 
prawk integra, aut provincialibus reddita , auc 
Imperatoribus mifla , fed fibi foli vendicatcu* 
chm fufpicio efle coepiflet, confulto ab co ad- 
mitti Barbaros , ut tranfeuntes cum praeda ex- 
cipcret , atque hac fe occafione ditaret, a Ma- 
ximiano juflus occidi , purpuram fumpfit , & 
Britannias occupavit . Ita, ctim per omnem or- 
bem terrarum res turbat» eflent , Caraufius ia 
Britannia,(i4tf) Achilleus in /Egyptotfulianusin 
Italia Imperatores cffetti* diver/o exitu perierunt* 
E quibus Julianus , adafto per ccftas pugione , in 
ignem fe afyecit . Narfeus rex Perfarum Orientem 
debellabat* Africam Qpinquegentiani infeflabatit. 
(147) Diocletianus mox Auultusn Maximianum 
cognomento Herculium ex Caefare fectt Augu* 
ftum. Conftantium, &Galerium Abxtmianum^ 
cqgnomento Armentarium Casfares creavit. Qyo* 
rum Conftantius pcr filiam ncposCiaudii bnpe* 
ratoris traditur ( 148 ) Abxmdanwn Oakrium 
etiam affimtate con)unxerat . Conftantius privi- 
gnam Herculii Theodoram accepit , ex qua^ 
poftea fexiibcrosConftantini fratres habuit.Ga* 
lerius fidam ( 149 ) Diodetiani Valeriam acct- 
pit uxorem . Ambo uxores (150) prius babuerant, 
fed eos repudiare compuUt. Chm i Caraufio, ta* 
men bella fruflrata (151) eflent contra virum* 
rei militaris peritiuimum , ad poftremunu 
pax convenit . Eum poft feptennium focius 
Adledtus fuus occidit, atqueipfepoft eum Bri- 
tannias triennio habuit, qui dolo ( i$t) Afcle- 
piodoei Prarfe&i pnetorio opprenus cft . Ita^ 
Britanniae decimo anno recept». Peridemtem- 
pus a Conftantio Gefare in Gallia bene pugna- 
tum eft circa Lingonas . Die una adverfam , & 
fecundam fbrtunam expertus eft. Nam ciim re- 
penteBarbaris ingruentibus , intra civitatem ef. 
fet coadlus tam praecipiti neceffitate , ut claufis 
por- 

(143) A. detethticm. 

(144) A. Margum. Vopifcus Marthmt. 
(14 O MS. Francifci Pichoei Severa. 

(146) A. rebellaret. 

(147) A. mfeflarent. Narfeus Orienti Ulum mferret . 

(148) A. tradttur* Maxsmiam Galertus, qui ut gtiam affint\ 

tateconjtmgeretur. Conjiantius &c. 

(149) A. filius. 

i/o) A. uxores* qtias labueremt repudiare compuJJt. 
,«f 0 4' cu . m Mlafruflra tentata ejent . 
(iji) A. &u&u % 



n 

I 



L 



Digitized by 



Google 



70 H I S T O R VSL 

portis in (155) murum ftinibus tolleretur , vix 
quinque horis mediis, adventanreexercitu*LX. 
fere millia Alemannorum occidit • Maximianus 
quoq; Auguftusbellum in Africaprofligavit ,do- 
mitis Quinquegentianis, & ad pacem reda&is* 
Diocletianus obfeflum Alexandriae Achilleum no- 
no menfe fuperavit , eumque interfecit . Vi&oria 
acerbe ufus eft , totam ^Egyptum gravibus pro- 
fcriptionibus , caedibufque fxdavit. Ei.tameru. 
occafione ordinavit proinde multa , & difpofuit, 
quae ad noftram aetatem manent . Erat autem- 
ewn ipfo , & Conjlantinus filuis Conftantii . Qui 
cum adbuc valde yuvenis ejfet , firtotcr agebat in^ 
praliis , & cum Omftianis fentiebat . Quem in- 
dutuens (if4)DiocltiianusintdUfaaninkt, & cor- 
poris robore y atq; tngenio circa eruditionemproficere 9 
& deprefxndens hunc futurum tyrannidis> & ejus 
dogmatis dejhruftorem 9 invidid duttus , dolo peri- 
mere fatagebtt . Deus autem bunc inopinate faU 
vavit, b Prtri reftituit . Interea Diocletianus in 
Oriente , Maximianus Herculrts in Occidente va- 
flari ecclefias, affiigiy interfi ique Cbriftianos de- 
cimo poft Neronem loco praceperunt . Qut pwfe- 
cutio OTtnibus fere attis diutxrnior , atcjue imrna- 
nior fuit. Nam per decem ainos incendits ecclefia- 
rum , profcriptionibus innoc:ntium 9 cadibus Mar- 
tyrum incejjabiliter a&a eft . Sequitur terramotus 
in Syria, ex quo apud Tyrum, & Sidonem paffim 
labentibus tettis multa millia bominum projbratcu 
funt . Galerius MaVimianus primhm adversiis 
Narfeum praelium fecundum habuit , inde inter 
Gallinicum, Carrafque congreffus , ciim iacon- 
fulte magis quam ignave dimicaflet , ( admo- 
dum enim parva manu cum copiofiflimo hofte^ 
commifit ) pulfus , & adDiocietianum profe&us , 
cum ei in itinere occurriffet , tanta infolentia a 
Diocletiano ferturexceptus, ut per aliquotmil- 
lia paffauum purpuratus tradatur ante vehicu- 
lum e\us cucurrifie. Mox tamen per Illyricum, 
Moefiamque contra&is copiis, rurfus cum Nar- 
feo Hormifda?, & Saporis avo in Armenia mi- 
nore ( ijO pugnavit fucceffu ingenti , nec mi- 
nore conifilio fimul, & fortitudine , quippe qui 
etiam fpeculatoris munus cum altero, & tertio 
cquite fufceperit. Pulfo Narfeo, caftra ejus di- 
ripuit , uxores, forores , liberos cepit , infini- 
nitam extrinfecus Perfarum nobilitatem abduxit , 
gazamPerficam copiofiflimam , ipfum in ultimis 
regem in (156) folitudines e^it. Qjuare ad Dio- 
cletianum in Mefopotamia cum prafidiis tumu 
morantem ovans regreffus , ingenti honore fu- 
fceptus eft. Varia deinceps, & fimul , & viri- 
tim bella gefferunt , Carpis , & Bafternis fuba^is , 
Sarmatis vi&is. Qparum nationum ingentes ca- 



A. pcr- 

(154) In edit. Carif. tndutuem , fbrte Icgendum intuem , vel 

mde autiimans. 
(ijj) A. mayxi. 

(1 jd) A. w ultimi regri fditud: &*• 



MI-SCELLJP 
A | ptivorum copias in Romanis finibus loafvci 
runt . Diocletianus morigeratus callide fuit , 
fagax praterea , & admodum fubtilis ingenio , 
& qui feveritatem fuam aliena invidii vellet 
obtegere, (157) diligentifBmus tamen, & foler- 
tiflimus princcps , & fi imperio Romano pri- 
mus regia? confuetudinis formam , magis quam 
Romanse libertutis , invexerat , adorarique f(L* 
juffit ♦ ciim ante eum cuncfti Imperatores ut judi- 
ves falutarentur . Ornamentum gcmmarum ve- 
ftibus, calceamentifque indidit. Nam prius im- 
perii infigne in chlamyde purpureatambmerat, 
reliquaque comunia . Herculius autem propa- 
lam ferus, & incivilis, ingenii afperitatem vul- 
tus horrore fignificans . Hic natuw fu« indul- 
B g*n* > ( *j8 ) Diocletiano in omnibus etiam fe* 
verioribus confiliis obfequutus eft. Ciim tamen 
ingravefcente scvo parum fe idoneum Diocle- 
tianus moderando imperio efle feiitiret, audor 
Herculio fuit , ut in vitam privatam concede- 
rent , & ftationem Reipublicae tuend» viridio- 
ribus , juvenioribufque mandarent . Cui agre 
collega obtemperavit , tamen uterque una dic-» 
privato habitu imperii infigne mutavit , Nico- 
medise Diocletianus , Herculius Mediolani, poft 
triumphum inclytum, quem Rom* cx nume- 
rofis gentibus egerant, pompa ferculorum (159) 
illuftri , qua Narfei conjuges , fororefque , & 
liberi ante currum dudti funt. Concefleruntta- 
men, Salonam unus, alter in Lucaniam . Dio- 
cletianus Drivatus in villa , quas haud procul a 
Salonis eft, prseclaro otio fenuit . Qui dum ab 
Herculio, atqueGalerio ad recipiendum impe- 
rium rogaretur , tanquam peftem aliquam de* 
teftans, m hunc modum refpondit: UtinamSa- 
lonx pofletis vifere olera noftris manibus infti- 
tuta , profedti nunquam iftud tentandum judi- 
caretis . Vixit annos fexaginta o&o , e quibus 
poft imperium in communi Thabitu prope noveiiL. 
wegit. Morte confumptus eft , ut fatis patuit^ 
per formidinemvoluntaria. Qjiippe,ciim a Gm- 
fiantino , ( 160) atque Licinio vocatus ad fefta 
nuptiarum , per fenedlam quo minus interefle 
valeret , excufaviflet , refcnptis minacibus ac- 
ceptis, quibus increpabatur , Maxentio favifle, 
ac Maximiano favere , fufpc&ans necem dede- 
corofam , dicitur venenum haufifle , inufitata-# 
virtute ufus , ut folus omnium poft conditunu 
Romanorum imperium ex tanto faftigio fponte 
ad privatas vitse ftatum , civilitatemque remea- 
ret . Contigit igitur ei , quod nulli poft natos 
homines , ut cum privatus obiiflet , inter di- 
vos tamen referretur. 



(157) A. 

(158) A. 
A. pro ftratlorum , fecmai. 

(160) A. Ctvjkfitio. 



explere . 
tndigtns . 



Evplicit Liber Decimus. 



INCI- 



Digitized by 



71 



INGIPIT LIBER UNDECIMUS 



CONSTANTIUS, ET GALERIUS 

HIS igitur (i) obcuntibus in admW 
. aifttationem Reip. Coftmtinus, ( % ) 
& Galerius Augufti creati funt , 
divifufque eft inter > eos ( 3 ) ,Ro- 
maous orbis, ut Gallias-, Italiam * 
Africam Conftantius ; Illyriqum*,AfiaiiH Orien- 
tem Galerius obtineret , fumpds dyobus Casfa 
ribus, «Swro per Italiam, Maocsmo GaUrii firo- 
ris filio per Onentem . Eodemque tempore Qmftan^ 
tinus Cefar efficitur . Conftantius tamen conten 
tus digoitate Augufti, Itali*, atque Afric* ad« 
rainiftrand* folicitudinem recufavit , vir egre 
gius, & praftantiflimae civilitatis , divitiis pro- 
vincialium , ac privatorum ftudens , fifci com- 
moda non admodum affe&ans, dicenfque melius | B 
publicas opes privatis haberi, qukm intra unum 
clauftrum refervari . Adeo autem cultus modi- 
ci, ut feriatis diebus, fi cum amtcis numerofio- 
ribus eflet epulandum 9 privatorum ei argento 
oftiatim petito triclinia Jternerentur . Hic non- 
modo amabilis, fcd venerabilis fuit. Gallis etiam 
pnccipue, quod Diocletiani fufpe&am pruden 
tiam, & Maximiani fanguinariam temericatem, 
imperio ejus evaferant . Obiit in Britannia Ebo- 
raci, principatus anno XIII. atqw inter divos 
relatus eft. Galerius vir, & prob£ moratus, & 
egregius in re militari , ciim Italiam quoquc^, 
finente Conftantio, adminiftrationi fu? acceffiffe 
fentiret , Maximum (4) Cafarem in Orientenu, 
dtrtxit, & Severum in Ixalia rtliquit* ipfe in II 
lyrico morarus eft. 

CONSTANTINUS. 
■ Amo ab Vrbe condsta MLXL Conftantio 
mortuo , Coaftantinus ex obfcuriorc matrimo- 
Qio ejus filius, in Britannia trigefinmt oiiavus ab 
Augufb Imperator creatus eft, & fexto Calen- 
das Augufti in Locum patris exoptatiflimus mo- 
derator acceifit . Hic dwn )wvenculus a Galerio 
in utbe ftoma religumis fpecie vice obfidis tenere 
tvr,fugam arripiens, atque ad fruftrandos infe- 
gmtcs publica ysmenta, quaqua iter egerat mter- 
ficiens adpatrem m Britanniam pervenit. Et for- 
te eifdem diebm ibidem Conftantium parentem fata 
tdtbnaperurgebant. Quo mortuo* cunflis qui cir- 
ca em erant annitenubus , fed prscipue Alaman- ^ 
ncrm rege Eroco* ( 5 ) auxilii gratid cum Con- 
fiantmo comitato 9 imperium cdpit . Hic fororem^ 
fi^m Omfiantiam Ltcimo Medtolano accito corijun- 
ghtfiliumque fuum Crifpum nomine, ex Minerva 
cwcubina fufceptum , idem Conftantinus eifdenLa 



WHj natum oppido Arelatenfi , Liciniammquc^ 
filma menfium fere viginti Cafarem fe- j 

MAXENTIUS. 
Rotme iatcrea Pmoriani excitato tumultu, 
MWeaoum Herculii filium, qui in villa publi- 
?. (») monfaatttr, fex millibus ab Urbe difcreta 
Lavicavo , Auguftum nuncupaverunt . 
yjjonuocio Maximianus Herculius ad fpern^ 
refumendi &ftigii , q U 6d invitus ami- 
jent, Romam advolavit e Lucania , quam fe- 
«n» privatus elegetat, in agris amoeniffimis 

(0 Iu lincipit Eutropius, & P. Diaconus librum deci- 
t,\ a "? um » 1 m Eutropii ultimus gfl. 

iU^^fiampateJlaSem. 
{ *)**fa«cfijtutU&c. 



confencfcens . Diocletianum quoque etiam per 
litenas adhortatus eli , ut depoiitas refumerec 
pote/ktes , (7) quas iUe irritas habuit . Sed 
adversum motum praetorianorum , atque Mar 
xentii Sevenis Qefar mifTus Romam a Galcrio, 
cum exercitu venit, obfidenfque Urbem, mili* 
tum fuorum fcelcre dcfertus j (8) ab Herculio 
ad tres Tabernas cxtinguitur, fimufme ejus Gal- 
lieni fepulc//ro infcrtur , quod ab Vrbe ahcft per 
viam Appiam millibus novem. Poft bsc Herculiin 
Afaximianus folatio exercituum , fiiium Maxentmm 
imperio nudare conatus , fiditionem , & convitia^ 
mtlitum tulit. Au&ap Maxentio opes, confirma* 
tum (9) eft Imperium . Herculius ad Gallias 
profecftus eft, dolo compofito, tanquam a filio 
elTet expulfus , ut Conftantino genero jungere- 
tur, moliens tamen Conftantinum reperta occa r 
fione interficere, qui in Galliis, & militum, & 

Eovincialium ingenti jam favore ( 10 ) regnar 
t, c«fis Francis, atque Alemannis, captifque 
eorum regibus, quos etiam beftiis» ciim magni- 
ficum fpe6kculum muneris paraflet , objccit . 
Detetflis igitur infldiis pcr Fauftam , (n) quq 
dolum viro nunciaverat , profugit Herculius , 
Maffiliaeque a Conftantwo oppreifus eft . Ex ea 
enim navigare ad filium pn-eparabat, fed a Con- 
ftantino captus pnenas dedit, ( 11) mortis gcnere 
poftremo , fraflis laqueo cervicilus, vir ad omnem 
afperitatcm, fevitiamque proclivis , infidus, in* 
commodus, civilitatis pcnitus expers , ftolidus % 
ortu agrefti^ Pannonioque , nam $tiam nttnc baud 
longe Strmio emi.net locus , palatio ab to ibidcm^ 
conftrutlo , ubi parentes e)us exerccbant opcra mcr- 
cenaria. Interiit atate fexaginta annorum* viginti 
Imperator. Genuit ex Eutropia Syra mulicre Ma- 
xentktmt & Fauftam con)ugcm Conftantiniy cujns 
patri Conftantio tradiderat Tbccdoram frivignam. 
LICINIUS. 
Per hoc tempus a Gulerio Licinius Impera- 
tor eft fa<Slus,Dacia oriundus, notus ei amiqua 
confuetudine , & in bcllo, quod adversum Nar- 
feum gelferat , ftrenuus laboribus, & officiis 
acceptus. (ij) Interea Galerius perfequutioncm , 
qua a Diocletiano , & Maximiano in Cbriftianos 
fuerat miffa, ipfe atrocioribus cdittis accumulavit. 
Ac poftquam per annos decem omni genere homi- 
num provindas exhaufit , putrefafto introrfum pe- 
&ore> (y vitali^us diffblutis , cum ultra borrorem 
bumana miferia etiam vermes erulhret ^mediciquz 
jam ijltra fcetorem non ferentes , crebro yuffu ejus 



occiderentur : a quodam medico conftantiam ex de- 
fperatione fumente increpitus, iram Dei effe poenam 
fuam f atque ideo a medicis non poffe curari , edi- 
Clis late mijjis , Cbriftianos de exilio revocavit , 
ipfe autem cruciatus nqn fuftinens , finem vitafua 
attulif f Fuit, licet incultd , agreflique \uftitid 
fatis laudabilis, pulcber corpore, eximius, & fclix 
bellator , ortus parentibus agrariis , paftor armen- 
torum , unde ei cognomen Jlrmentarius fuit , or- 
tus Dacia Ripenfi , ibique fcpultus eft , quem lo- 
cum Romulianam ex vocabulo Romula matris ap- 
{pellarat . Is infolenter affirmare aufus eft, ma- 
more Olympiadis Alexandri Magni crca- 

tricis 



trem 



(p) A. cwfirmattnmqite imp. bi.wnts Jitgnm Raiw.x tnttr- 
ftttits est. Htrculms tawn Maxwitawis ftfi Ltc /;; 
Conciom extrcituum filium Maxentium cir.idar* atia- 
tus , fedittomm , (? atruicia mtittum tulit . ad 
Calitas (jC. 

(10) A. Pavore. 

(11) A. Fauflam filiam . 

(il) A. dvdtt juftifimo exittt. Vir &r. 

(ij) A. acccftus. Mm Caitrium cotjjim fiquuta Ita 



f 



L 



Digitized by 



Google 



7* H I 5 T O R I JE 

tricis comprejfaw Draco4e femet concepiffe . Inte- £ 
rea Refpub. tum a novis quatuor lmpcrato- 
ribus tenebatur , Conftantino , Maxentio filiis 
Auguftorum , Licinio, Maximino novis homi- 
nibus . Quinto tamen imperii fui anno Con- 
ftantinus bellum adversiis Maxentium civilc^ 
commovit , ( 14 ) pro eo, quia Stnatorum> & ma- 
xime nabilium y matronas publice abfkrabi* atquc^ 
ad fuam libidinem deduci imperabat , & poft con- 
tamnatiotiem viris fms reddi \ubebat , non tanu 
eocpletd adulterii libidine, quam itnmutatd . T$n- 
tus vero metus Patres, plebemque opprejferat, uti 
tiec hoc ipfum quidem, quid in metuwant , palam 
cflendere auderent. Sedferebant infuetam fervitu- 
temgementes, & aliquidpro libertate cogitare me- 
tu inhibebantur, cum ille non \am ird,Jed litidine g 
cadis agitaretur . Demque quadam die imperabat 
mUitibus fuisexire perplateas totius urbis, & om r 
nes 9 qui occurrijfent , cujufcunque #tatis, & cujuf- 
libet fexus , gladiis caderent , Innwncraque multi- 
tudines populi Romani , non hojlium , fed civiurru 
telis de\e£l# funt. Senatores vero y & bi maxime, 
qui vel honaribus, vel opibus clariores m curia vi- 
debantur, confiftis criminibus 9 tanquam rei puniti, 
profcriptique funt. Magica quoque artisindujbriam 
fummis ftndiis excolebat* ad qua minifteria exphn- 
da perquirebantur mulitres nobiles gravida , & ad- 
bibitamedia fcindebantur, rapiebantur & parvuli 
infantes , eorumque exta vifcenbus revulfa perfcru- 
tabantur . jfugulabantur & kones , & nefandis 
quibujdam commentis, ac pricaminibus damonicO-, r 
arte compofitis , bella ter hac dicebantur arcer^ , ^ 
& credebantur \us , fafque rcgni pcr nefas pojfc^ 
fervare . His verb malis omnibus etiam illud ad- 
ditur , qubd illi , qui per cateras urbes , vel agros 
fuerant tyrannica crudelitate deterriti , dum fibi 
nihil ad vitam tutum putant , reltfhs agris per 
lo?a abdita latebris eunt % omnique fludio arandi , 
ferendique cejfante , tanta fames urbem , atquc^ 
omnia loca invaferaty ut nthil rJiqui ad vita Jub- 
fidium fieret . Conftantinus igitur ejus copias mul- 
tis praliis fitdit , tamen propter magicas artes eum 
valde mctu bat. Cumque in bafttatione multa cofn- 
fifterety multaque fecum de imminentis belli necejfi^ 
tate pervolvcns ittr ageret, atque ad coelum fspiiu 
oculos tevaret , & inde fibi auxilium divinum pre- 
caretur , vidit per foporem ad Orientem partem in D 
ccelo fignum crucis igneo fulgore rutilare. Cumque 
tanto viju fuijfet exterritus 9 ac novo ptrturbaretur 
afpetiu , a(iare fibi videt Angelos dicentes : E N 
TO YTH NIKA Conftantim , quod efl : In 
hoc vince . Fertur autrm & *!f um Chriftum apja- 
ruijfe ei , & fignum monftrajfe crucu , ac pra e- 
pijfe , ut figuram fimilem faceret , & in praliis 
hoc auxiliwn habtrct , quo vittoria \ura conquire- 
ret . Eufebius itaque Pamphilus \urc\urando ipjb 
imperante dicente andijfe fe refrt , quia circcL^ 
meridiem , d:clinante \am Sdc crucis fignum ex 
lumine fattum , & fcnpturam confertam ei di- 
centem : In hoc vincc , vidijfet ipfe , & mi!iPs % 
qui cum eo tunc ejfent . Pergcnti , namque cum^ p 
aliquo exercitu pariter in loco y hoc y inquit y ei mira- 
culum oftenfum . Dumque cogitaret quid effet , 
nox fupervenit , & dormienti C/mftus cum figno , 
qtioa vidit in coelo apparuit 9 ]u fitque,ut fieret ejus 
figrii figuratio , qut foret auxilium in congrejfioni- 
bus praliorum • Tum verd Utu\ redditus , & dc 



(14) A. commovit: copias e)us multts praltis f/ dit > ipfumpo- 
firrtnj Rom<g advtYsi.snobiies omnibus exrtiis Jcrvientem 
apud pontem Mthium vic:t , Jtaitaque eft potitus . 
Maxcntium fuppojitum firuitt arte midtebri trture 
maviti animitm laiorantis anfpao gratijjimi partus 
cvj ti a puero. Non mitlto deinctps &c. 

(if) MS. Lebarum. 

(16) A. prawmt . ConSianUnus tamen vir ingens f & omnia 



MlSCELLiE 

vittoria )am fecurus, fignum crucis* quod in etslo 
viderat, in mtlitaria vexilla transformat , ac La- 
barum, ( 15 ) quem dicunt ex auro , (jr lapidibus 
pretiojis in fpeciem crucis donmica. Hoc 
Jignum beUicwn inter alia fretiofius y eo quod Im- 
peratorem pntcederet , & adorari id a militibus 
moris effet. Unde pracipue Conftantinum reor no- 
bUiffimum decus Imperii Romani in fignum mu- 
tafie crucis f ut frequenti vifione, atque cura de- 
fuefcerent a priore more fubyfti , & eumfolum^ 
arbitrarentur Deum, quem coleret Imperator, vel 
duce , atque auxiliatore eveberetur adversimu 
es. Semper enim hoc fignum proponebatur ante 
ordines univerfos , auod maxime laborantibus acie- 
bus inpraliis adejje pracipiebat . Conftituit itaque 
certos figniferos , qui in eo laborarent , quorunu 
opus erat , ut vicibus bumeris eum veberent , & 
omnes acies itf luftrarent . Fertur enim y quodati- 
quando qutdam ferens boc fignum repente boftibus 
invadentibus expavijfet, dedijfetque alteri deveheru- 
dum. Cumquele de pralio fubtraxijfety & \acu\cu 
declinajjit , fubitd percuffus interiit. llle vero y qui 
facrum fufcepit tropbawn , multis fe jaculantilus 
permanjit illajus . Mirabiliter enim divina regente 
virtute , fagttte boftium figebantur in figno, a 
fignifero autem inter pericula prottnus evolveban- 
tur • Dicitur autem neque alium unquam bu\ufmo- 
di miniftrum y ut foltt in btllo, vulnere mortuum 9 
aut cladem captivttatis perpeffum . Igitur $ citm )am 
Conflantinus baud procul a ponte Milvio caftrcu 
pojuiffetyfubito Maxentius agitur in occurfum, & 
proruens urbis Roma fequi fe reliquum exercitum 
)ubet 9 prior ipfe fracurrit armatus. Jujferat au- 
tem navibus ad dcdpulam compofitis fluviwn fter- 
ni , fuperpofitis pontibus exaquari . Tunc Ccn~ 
ftantmus crucem auream , quam formaverat, ante 
je \uffit portare, fafidque congrejjione fuperati fmt$ 
qui circa Maxentium fuerant, plurimis ex btsith 
teremptis . Maxentius autem fiigiens , paulo fupe- 
rius a ponte Milvio , in pontem navigiis compofi- 
tum ab latere mgrtdi fcftinans , lapfu equi <ft- 
profundum demerjus eft , voratumque limo pondere 
tboracis corpus vix repertum . Erat is amtus bn- 
perii Conftantini fptimus . Inter bac Diocletiamu 
Salonce defunftus eft . Fertur autem Maxenthmu 
fuppofitum arte muliebri , tenere mariti animunu 
laborantis , aufpicio gratifjimi partus ccepti a pue- 
ro . Is Maxenttus nulli unquam cbarus fuit , nec 
patriy aut Joccro quidem Galcrio . Interea cruesKo- 
mani, qui Conflantinum popofcerant 9 ut in eorum 
exurgeret ad)utorium 9 a maligni MaxentU tyran- 
nide liberati , civitatem coronant , & eum gaudio 
viftorem Conftantinum una cum vivifica crucc* 
fufcipiunt 9 & Deum collaudantes , necncn & per 
Jeptem dies adorantes , & Conftantinum vUhrcnu 
laudibus magnificantes . 

MAXIMINUS. 
Non mult& poft deinceps in Oriente quoquc^ 
adversus Licinium Maximinus Cafar res novas 
molitus , vicinum exitium fortuiti apud Tar- 
fum Ctli ;i* , &fimplici morte pravenit . (itf) 
Hic forore Armentarii progenitus , veroque nomi- 
ne ante imperium Daza ditius, poft imperium Ga- 
lerius Maximinus appellabatur • Qefar quadrien- 
nto debinc per Orkntem Auguftus triennio fidt , 
ortu quidcm , atque inftituto paftorali , verwn fa- 
pientijfimi cu)ufque, ac literarum cultor , ingenio 

quie- , 



efficere nitens , qua avimoprafaraffetyfimtd frirxipa- 
tum totius orbis affittam Ucmio bellum mtulit » yrww- 
quam necejjitudo , & affmita? cum co ejfet , mm firor 
Confiantia nupta Licinio erat % ac frhnb eum in Pafh 
ttonia, Cecundb inpenti apparatu bdlum apudCdal* 
iias injtruetitem reftntinus cffrrff.t , onmiqtie Earda* 
ma cc* 




Digitized by 



L I B 

rttuto, avidiorvini, quo ebrius quadam cvrruptd 
mente afpera jubebat , quod cum pigeret faflum, 
diffirri qua pracepijfet in tempus fobrium 9 ac 
matutinum ftatuit. 

V A L E N S. 

Valens interea m Oriente ab exercitu Imperator 
atpellatus , ab eodem Licinio morte multatur. 
ALEXANDER. 

Deinde Akxander* qui apud Cartha^mem Im- 
perator eftfa&us* aConftantini exercitujugulatur. 
Jfte fuit Pbryx origine , ingemo timidus, inferior 
adversus laborem vitio fene&a atatis . IgiturCon- 
ftantinus decmoquarto imperii fui anno totius Ro- 
mam imperii Jmnocrator effefius , omrtem curarn^ 
tranflultt ad divina , Ecclejias etigens , & libera- 
liter bas ex raticne publica ditans . lfte primam le- 
gem fcripfit^ idolorum tmpla bis tradi , qui Chri- 
fto funt deputati , cum eo fane leges proferebat 
Crijpur filius e\us* r fecundam verd , Chriftianos 
folos rmktare , gentibufque , ac exercitit. principa- 
ti ; tertiam , duas pafchales hebdomadas , unawu 
fctlicet ante, & alteram pofi refurre£honem 9 finc^ 
labore ciqufquam operis celebrandas . His ita ge- 
flis , pax profunda' , & tranquillitas obtinutt or- 
bem , & exultatio fideles , concurrentibus affidue 
ommbus natimibus ad fidem CHRISTI, & ba- 
ptaathf ac patria conquaffantibus fimulacra . Ve- 
rumemmuero, ut imperia difficilb concordiam cufto- 
diunt , Onftantinus vir ingens , & omnia efficerc^ 
nitens , qua anhno praparafiet , fimul principatum 
ttiksor&sajfcttansi Licinio bellum intidity quan- 
quam neceffitudo 9 affinitas cum eo cffet* ac pri- 
moeumm Parmonia vicit, fecundo apud Cibalas 
juxta paludem Hiulcam nomine , Conftantino ca- 
ftraLtcmi nofte trrumpente , Licinius fugam pe- 
Ittf, Byzantiumque fugd volucri pervenit , ubi 
Martimanum officiorum magiftrum Cafarem creat . 
Cmflantinus omni Dardania, Moefia, Macedonia 
potitus , numerofits provincias occupavit . Va- 
ria deinde inter eos bella, & pax reconciliatk , 
ruptaque eft . ( 17 ) Denique Licinius denuo 
pugnaturus contra Omftantinum , fpem viftoria ha- 
bebat ter divinationes , & facripcia . Deniquc 
etiamGraci dicunt, tunc eum expertum divinatio- 
nem Delphici , Gemhnque Apollinis y eique confu- 
lenti de lello refpondifje firtur damonium : O fe- 
nex valde te \muencs pugnatores obfervant , tuaque 
vha foluta eft , favaque feneflus te excipiet . In- 
tmaQmflantinus aciepotior 9 Licinium navali, & 
temfhri pralio vicit , eum apud Nicomediam- 
Bitbima urbem indumentum regium deferentem in 
deditionem cepit , & contra facramenti religionem 
Wjcffakmca in cuftodiam mtffum , privatum una 
cum Martmiano juffit occidi , mctuens Herculii 
Maxmani foceri fui exemplo, ne iterum depofitam 
fwfpuram in permciem Retp. jumeret . Hic Lici- 
nius annum dominationis fere poft decimunu 
quartum, vitse proxime fexagefimum occiditur : 
avaritifcomnium cupidine peflSmus, nequealie- 
nus a luxu venereo, afper admodum, haud me- 
diocriter impatiens , infeftus lite^is , quas per 
jnfcientiam immodicam virus , ac peftem pu- 
blicam nominabat , pracipue forenfem indu- 
ftriam. Agraribus plane, ac ruflicantibus , quod 
ab eogenere ortus (18) effet y & alitus , fatis 
utilis , ac militiae cuftos ad veterum inftituta^ 
feveriffimus. Spadonum, & aulicorum omnium 
vehemensdomitor, tineas, foricefquepalatii eos 
Tom. L 



E R XI. 



73 



B 



('7) A. ruptoque efl . Yofiremb Dcmus namli * & terre- 
ttripralio vtttm apud Nfcomediam fe dedidhy &con- 
tra reliffonem Sacramenti 'Ibeffaiomc* frwatus occtfus 

y*) fonutyoltufqueerat. 
y9) 6. fecundarum . 

W) A. (fytotms ex iila favor* antmi docilitatemutatus* 



D 



appellans. EoJm temporeresRomana fub uno 
Augufto , & tribus Ge&ribus , quod nunquam 
alias fuit, ciun liberi ConftantiniGalliflB, Orien- 
ti , Italiaeque praeeflent: Verum infolentia re- 
rum fecularium (19) aliquantum Conftantinum 
ex ilkfavorabilisanimi doci^ilitatewat^it. (xo) 
Prim^im neceflitudines perfequutus , egregium 
virum , & bona indolis juvenem fbroris filiunu 
Commodum (21 ) interfecit : mox Crifpum Fau- 
fta con]uge , ut putant jfuggerente necari \ubet , 
debinc uxorem fuam Faujtam in balneas ardentes 
conjeiiam interemit> cum eum dolore nimio ncpotis, 
mater Helena increparet , poft numerofos inter* 
fecit amicos , vir primo imperii tempore opti- 
mis principibus , ultimo mediis comparandus . 
Jnnumerae in eo animi , corporifque virtutes 
claruere , militaris glorias appetentiflimus , for- 
tuna in bellis profpera fuit , veriim ita ut non 
fuperaret induftriam. Nam etiam Gothos,/or- 
tiffimas gentes , & copiofifiimas , poft ctvile bel- 
lum in tllo Barbaricifftmo (12) /0/0', hoc eft> in 
Sarrnatarum regione , varie profligavit , pace^ 
his ad poftremum data , ingentem^ apuU Bar- 
baras gentes memorias gratiam oollocavit. (23) 
Calocerum quendam in Cypro afpirantem novis 
rebus , oppreffit . Tricermalilus fuis Dalmatium 
fratris fui Dalmatii filium Cafarem legit . Fuit 
vero ultra quam aftimari poteft laudis avidus . 
Hic Trraianum berbam parietariam ob titulot 
multis adibus infcriptos appellare folitus erat . 
Hic pontem in Danubio conftruxit , habitum re- 
gium gemmis , & caput exornans perpetuo diade- 
mate . Commodiffimus tamen multis rebus fuit , 
calumnias fedare legibus feveriffimis ^civiles nutri- 
re artes , pracipue ftudia literarum> legere ipfc~* , 
fcribere , meditari, audire legatiorus y & querimo- 
nias provinciarum ,affe&ator jufti amoris , quem 
omni fibi, & liberalitate , & docilitate quaefivit, 
ficut in nonnullos amicos dubius , ita in reli- 
quos egregius , nihil occafionum praetermittcns, 
quo opulentiores eos , clariorefque praeftaret . 
Multas leges erogavit , ( 24 ) quafdam ex bono, 
& aequo , plerafque fuperfluas , nonnullas feve- 
ras . Primufque urbem nominis fui ad tantum 
faftigium evenere molitus eft , ut Roma? aemu- 
lam faceret. Nam cum ei crnnia profpcrecedcrent 9 
propriam voluit habere civitatem . ycnimfque ad 
campum ante Ilium pofitttm \uxta Hellefpontum^ 
fuper A)acis ( 25 ) tumulum , ubi Achtvi contra 
Trojam pugnantes habuerunt caftra , cvvitatenu 
defignavit , portafque fecit , qua haCienus viden- 
tur a navigantibus . Hac agenti per nottem Deus 
apparuit , monens, ut alium quareret locum , eum- 
que monens pergere ad Byzantium Tbracia , illic 
eum babitare juffit. Quam , cum primtus Byzan- 
tium vocaretur , auxit , & maximo circwndedit 
muro » & diverfis ornatam fabricisj aquam impe- 
riali Roma conftituit , fy denominatam Conftanti- 
nopolim apfeliari fecmdam Romam lege firmavit , 
ficuti lex ipfa in marmorea platoma nofcitur effc^ 
confcripta , & \uxta equeftrem flatuam e]us in^ 
Strategio eft conflituta . Edque fumma liberalitate 
data , in illuftribus domibus eos , qui ab urbeRma 
erantj viros rationabiles collocavit, & ex aliis lo- 
cis fecundum genus eligens , & domos magnas eis 
diflribuens , uthabitaretur civitas , egit . Tunc etiam 
templum San&a Sophia , & Sanfla Heirena , & 
Apoftolorum , & San&i Motii , & Archangeli , 

K Dei 



(xi) A. Cormnoda. 

(x*) MS. barbarico Jimi fclis. 

(ij) A. coliocavtt . CwiliUu artibtis > fy ftudiis bkralibus 
dedttuSiaffMator \ufii cfr. 

(14) A. trrogavtt . 

(15) MS. Eaittis. 



t 



Digitized by 



Google 



74 HISTORIiE 

Dei amicus prtnceps adificavit . Tunc funditus 
ternplo AfcUpn penes IEgas 9 & Veneris in Ajfacis 
fitu deftru£to 9 multifijue aliis cverfis, borum redi- 
tus donavit ecclefiis . Simulacra namque ornata— 9 
fublice in Conftantinapolitana urbe propofuit , & 
toipodas Delpbicos in circo ad fpe&aculum dedit , 
ftitf cum ipfo videantur afpettu , fupcrftutre fe- 
runtltr . Tunc multa gentes ad bapttfmum accef- 
ftrunt miracuiis afta , qua patrata funt a ca- 
ftivis facerdotibus , qui fuerant fubGalfieno captu 
vati . Interea mater Imperatoris Helena rtomtnc—* 
in fomnis admonita Hierofolymam properavit, & 
fepulcbrum Cbrifti, quod licet difficile 9 tamen inve- 
nit fordibus coopertum , & dejuper templum Ve- 
neris adificatum , ubi virgineis cantibus infulta- 
bant , pracepitfue deftrtd fceleratifiinmm tcmplum, 
ipfumque puherem fimeftis facrifiaisviolatumqici, 
& proad a cruitate difpergi . Exin kcttm purgari 
pracipiens, ftatm palam monummtum Domini ap- 
paruit . Apparuerunt 9 & drca illud fuffoffa tres 
cruces , & clavi , fimul & titulus Hteris Hebrais 9 
Gracis , & Latinis confcriptus , SfESUS NA- 
ZARENUS REX JUDJEORUM . Didtur 
autem qwa mortuus crucis taftu fwrexk . De boc 
Ugno SibyUa dixit apud Paganos : O ter beatumu 
lignum , in quo Deus cxtenfus eft . Ttmc ergo , 
qua crwc Domim effet 9 qus latromm , dubitarc^ 
cceperunt . Proinde Macarius civitatis praful bu~ 
)ujmodi traflatu dubitationem folvit . Afolierinam- 
que nobilitate clara longa agritudme fatigata , 
unam illarum crucium cum oratione promptiffima^ 
mdbibcns, virtutem Salvatoris agnovit. mox enim 
ut mulierem attigit crux 9 pafji<mem faviffhnaagri- 
tudinis effugavit, & fcemina falutem reJUtuit. De 
clavis quidem , quibus manus Cbrifti fuerant per- 
forata>alios in galeam mifitImpcratoris 9 filii ca- 
pitis providentiam gerens, ut jacula beltica fubmo- 
verety alios frano equino perrmfcuit^ (jr cautetam 
Imperatoris agens 9 veterem pbilofopbiam adimplens. 
Olim enim Zacbarias Propheta clamaverat dicens 9 
Et erit quod in fireno eft Sanfhm Domino Omni- 
fotenti. Salvatoris verd crucispartem quidem ali- 
quam filio diftribuit 9 quamConftantinus fufcipiens 9 
& credens falvati dvitatcm , ubi bac particulcL* 
fervaretur , in fua ftatua , ficut fertur , m faro 
Conftantmi pofitd fuper columnam porpbyreticam 
ievote condidit . Reliquam vero partem in argentea 
ibeca claufam 9 Macario facerdoti civitatis reliquity 
& undi jue congregans artifices , maximas tilic 9 
ornatafque ecclefias adificavit . Pcft hac Impera- 
tor curam babens maximam Cbrifiianorum , Paga- 
norum fuperftitionem averfabatter , remcwtquc^, 
monomacbias , & fuas imagmes in templis pom 
fracepit 9 & cubitum, quo menfteratur Nilus , non 
jam in templum Seraptdis anms fingutis , fed itu. 
ecclefiis portari fancivk. Igitur Conftantinus bel- 
lum adversfis Parthos moliens , qui jam Mefo- 
potamiam fatigabant , (atf ) trigejimo & fecundo 
anno imperii 9 atatis vero fexagefimo & fexto agri- 
tudine captus , ex urbe Conflantinopolitana , quafi 
ad calidas aquas egreffus eft Nicomediam . Invilla 
fublica morbo conjumptus eft 9 fa&o teftamento tri- 
bus filiiSy Confulatu Feliciani 9 & Taciam^ unde- 
dmo Kakndas jfumi . Fuit irrifor potius , quam 
blandus , unde proverbio vulgari Tracbala (27) 
diCtus . Decem annis praftantifirmus , duodecinu 
fequentibus latro 9 decem novtffimis pupillus , ob 



(16) fatigabant. (Jno & trizejtmo atmo imp. tttatis fexto & 
JixagefimOf juxta Jsicomediam tn vdla publica obiit. 
Mors &c. 

(27) MS. Trocbela. 

(x8) A. refiiri. h fucceflbres filios tres reliqwfif atque umtm 

fratris fiitum . Verim &e. 
{19) A. facmorc. 

(\o) A. }ulmrte. Conjkntimrn porri kllum firairi infiren- 



B 



D 



MISCELLl 

profujwncs immodicas nominatus. Mors ejus etkm 
awte biermium denunciata eft per oriaitam ftek 
lam, quas inufitat* magnitudinis aliquandiu ful- 
fit : eam Graeci zojuirnf vocant , atque inter 
divos meruit referri. (*8) Corpus autem ejus tn 
attreo locello coUocatum , Confiantimpolim ifl dc- 
vettum , & m palatH celfo loco npqfium . Quod 
in tnultis bcmortbus 9 atque veneraticm , qua/Tvi* 
veret 9 babebatm 9 danec cdiquis filiorum ejus ajpfle- 
ret • Pqftea verd ab Oriente Confiantio vemm , 
cum imperialibus exequiis funus ejus fiputtstm efk 
m Ecclefia Apoflolorum m fcpukbro porpbyretico. 

Is fucceflbres filios reliquit , atque unoou 
DalmatU fratris filium . Hi finguk bas partet 
regendas babuerunt . Confianwms fitius ejuspri- 
mus 9 in decennali fua e)us gemtor fecit eum babert 
prmcipatum fuper cun&a trans Alpes. Secmdtmu 
Confiantium in viccrmaU fuo in Oriente ctmfiitmt % 
a fireto Propontidis m Afiam , atque Orimtenu. 
Conftantem vero \umorem m tricermalibus fuis m 
Illyricum , Italiamque , & Africam oty&navit. 
Dalmatium in Tbraciam , Macedomamqne , 
Acbajam : AmibaHatmm Ddmatn Csfwris con* 
fangumeum m Armemam 9 nationefque circumfo- 
das. Verbm Dalmatius Caefar profperrima in- 
dole, neque patruo abfimilis, haud multo poft 
opprefTus eft fafoeme (29) militari , & Con- 
ftantio patrueli fuo finente potiiis, quam juben- 
te . ( 30 ) Conftantmas igitur dum nititur psrtes 
)unioris firatris invadere 9 bellum contra eum cem- 
movit , & dum inconftdtius apud AquUcjam bd~ 
lum aggreffus eft 9 a Omftantis ducibus mterj&hu 
eft 9 & tn fiuvium projeftus eft y cm nomm Alpha 
eft , non tongi ab Aquile]a , Confutatu Acindmi 9 
CT Procli . Quam ob rem Romani Imperu pmd~ 
patus Occidcntalium qtddem partium penenit ad 
Conftantem : Orimtalis autem ad Cmftantiuwu . 
Eodcm tempore etiam Remp. contigit valde turba* 
ri . Gens namqut Francorum circa Gailias ctmftv* 
tuta Romanis erat infefta , quam Conftjm oppref 
fitf & Rom. hrtperio fubyccit. Tunc etiam tcrra- 
motus Maximus in Oriente fa£lus eft 9 & pracipui 
in Antiocbia , qute anno yugiter eft commata* & 
Neocafarea cruitas Ponti cecidit* 

CONSTANTIUS. 

Conftanthts autem 9 & Conftam leges edidenmt 9 
jfudaum non emere fervum 9 alioquin auferri enm* 
& puMicis ratiambus tradi. Porr6 9 fi & circum- 
cidere aufus fuerit fervwn , gladio puniri taiia 
prafwnentem. 

CONSTANS. 
Igitur Conftantis imperium ftrenuum alkjuan- 
diu , & juftum fuit . Mox cum & valetudinc- 
inprofpera , & amicis gravioribus (31 ) utere- 
tur, ad gravia vitia converfus, ciim intolerabi- 
lis provincialibus , militi injucundus e^Tet , (ji) 
& cum cvrca Gallias venandi cupidine per fytoaSj 
faltufque erraret 9 confpiravere aliquanti mititam 
in ejus necem , auSiortbus Crefiio , & MarceUmo 9 
fimulque Magnentio . Qui 9 ubi patrandi negotii 
dies placuit , Marcellinus natalem filii fimulam 
pterofque ad ccenam vocat , Baque in nmltam no- 
Hem corrwoio celebrato 9 Marnentius quafi ad yen- 
tris folita fecedens 9 apud Auguftudsmmn babitum 
imperialem capit* (33) Ea re cogmta Conftan* 
fugere conatus , apud Helenam oppidttm Pyrenao 
proximum non longe ab HtfpanHs 9 d Gaifcne cu 

leflif- 



ttm f tr afud AquiUjam inconfuitna pralium tdgref- 
fum 9 Gmfiantis duces tvtertmerunt . Ita BLtfp. addmM 
Augulios redafta . Conflantu &c. 
(31) A. p avkribas. 

A. ejjit , fattion* MagnentH occifus efl . Obiit baud lon* 
ge *b Hifpamis m eafhre* cm Heten* wmm efi emw 
&c. 

(33) Vidc ViQorem. 



Digitized by 



t 



L l B E R XI. 



^5 



Itflijfimis nujfo interficitur 9 anno imperii decimo 
fcptimo , astatis tricefimo . Nam Gefar tritmrio 
fuit . Hic fuit debUis pedibus 9 mambufque articu- 
lorwn dolore , fortmatus cmli temperie , frufhtum 
prmutu r nuUd a Barbaris formidine per omne- 
tempus, fine gravi crudelitate terribilis . Diver- 
fz ConftantH fortuna fiiit . A Perfis enim multa , 
& gravia perpeflus , f»pe captis oppidis, urbi- 
bus obfems , caefis exercitibus , nullumque ei 
contra Saporem pralium fuit profperum , nifi 
ouod apud Singarum 9 haud ( 34 ; dubiam vi~ 
tbriam militum ferocil amifit , qui pugnanu 
feditiosfc , & ftolide contra rationem belfi die^ 
jam pnsciphi popofcerunt . Per idem tempus 
Dyracbium Dalmatue terramotu collapfum efi . 
J»fcr&» terrsmotu magno , *& in civitate Beryto 
Pbtmces fafto , plurimapars e]us corriAt , ita ut 
rmdti gentiles ingrederentur Eccle/iam, fe ritum- 
Cbriftianorum fervaturos fpondentes . Igitur poft 
Conflantis necem, Magnentio Italiam, Africam, 
Galliasobtinente, etiam Iilyricum res novas ha- 
buit. (35) Vetramo errnn magifier militum ad 
imperium in Parmonia apud Murfam confenfu mi- 
litum eleflus efl. Qjiemgrandaevum jam, & cun- 
&is amabilem diuturnitate, & felicitate militiae 
ad tuendum Ulyricum principem creaverunt , 
virum probum, & veterum morum, ac jucun&e 
civilitatis , fed omnium liberalium artium ex- 
pertem , ade6 ut ne elementa quidem prima- 
rum literarum nifi grandaevus , & jam Impe- 
rator acceperit . (30) Tttnc Confiamius Impera- 
tor Gallum patruekm fuum Cafarem fecit, cui no- 
mn fuum imponens , Syriam Antiochia babitan- 
im defiinavtt , utpartes per eum cufiodirentur 
Orientales . Quo aa Antiocbiam vemente ycirca^ 
Orienttm fignum apparuit in coelo die Pentecofies . 
Columna nanujue fub fpede crucis in ccelo vija eft 9 
fpeciem lumims babens extenfam a Golgotba ufque 
ad montem Oltuarum . In circuitu autem e]us co- 
ma erat , velut Iridis fpeciem babens. Hoc & 
Conftamius Gallus vidit » Interea Gmftantius Au- 
guflus ad ultionem fratern» necis bellum civile 
commoverat (37) cafirametatut in Illyricum . 
Cogebat emm eum fraterme necss ultio r & maxi- 
nte Vetrantoms , qui tier milites Augufius fuerat 
faftus. Cumaue vemjfet Sirmium , mutuo fiederi- 
bus babkis Vetrammem vu&t. Fa&umque efi , ut 
milites , qui eum confiituerant , tranfirent ad fa- 
vorem Conftantii : Quo fatto , folum Conftantium 
irnperatorem Augufium voce rniffa clamaverunt . 
Cwnque de Vetramone nuUa mernoria fieret , ille 
repenti fciens fe traditum , ad pedes fe proftravit 
Imperatoris . Porro Confiantius auferens ei coro- 
nam,fimul fypurpuram, clementer ei locutus eft 9 
monms 9 ut fub fcbemate privato quiefceret 9 quod 
e)us utujue atati convementius , qudm babere no- 
men foltdtudimbus onufiatum . JuJJitque ei fum- 
pus uberrimos ex publicis funmonibus exbiberi : 
fm cittm proph ad fiuttitiam fimpliaffimus . Cum- 
We in Prufa Bitbyma Vetranio moraretur , Con- 
fiantius fcripfit ei dicens 9 quia multorum bonorum 
ei caufa fmffet , quem 4 tantis ccgitationibus , & 
tndisfibi provenientibus liberaffet : nec fe bme fe- 
ciflii quia quafibi praflare debuerat , illi potius 
intpendiffet. His diebus Roma Nepotianus Eutro- 
Tm. I. 



()*) A. dubnan. 

U$) A. Ubust, Vetrankm ad imp. confinfu nulttum eU- 
Bo.Quem&c. 

yv A. acetperit. Sed a Gmflamio 9 qm ad &c. 

\17) A. cvmmpwraty abrogatum efl Vetrarwm imperium 9 no- 
t»i mjhatoque more 9 conjeufu tmlitum deponere mfi- 
gm comfulfo . Roma quoque tumultusfuit Nepotiam 
Omfiantini fororis filio fer gladiatoriam manum 
pertum vrndtcante » qut favis exordsis dignum exitium 
mOus eih vigefimoenhn & o£hwo die a Magnentumis 
dvibus oppreffus paxatdedit* Cafut&c. 



B 



D 



pia Confiantii fomis filius 9 boftantibus- perditis 9 
Augufli nomen rapit. Quem oCiavo die vigefimo- 
que Magnentius oppreffit . Caput ejus pilo per 
Urbem circqmlatum eft,graviffim«que profcri- 
ptiones, & nobilium casdes fuerunt. (38) 
MAGNENTIUS, 
Hoc tempore Conftantius cum Magnentio apud 
Mtrfam dimcans vicit , in quo bello pene nun- 
quam amplim Romana confumpt* funt vires 9 to- 
tiufque imperii fortuna pejfumdata . Defrw enim , 
citm fe Magnmtius in Italiam recepijfet , apud 
Ticinum plures fudit , & uf viftoria Jolet 9 auda- 
cius perfequentes , venienfque Romam 9 multos pe- 
remit <xenatores 9 & populos . Ibique agnofcens vi- 
cvnos effe contra fe milites Conflantii , acceffit ad 
Gallue partes occidentalis . Cumquemulta , &gra- 
vifpma inibi pralia in alterutros exercerent , modd 
ifii 9 modd illi vi&ores effe videbantur . Novijjimb 
autem devittus Magnentius fugit , videnfque mi- 
litesj quafi de perditione trifies , fians excelfiori 
eos nitebatur alloquutionis confuetudine conforta- 
re . Tunc Uli favorem foiitum Magnentio exbibe- 
re parati 9 inviti , & nolentes clamaverunt cmnes 
una voce : Confianti Augufie , tu vincas + Hoc 
augurium Magnentius traxit ad femetipfum , tan- 
quam non ei divinitus concederetur hnperium , & 
propterea ad ulteriora tendebat . Sequentibus au- 
tem Confiantii militibus circa montem Seleucunu 
fa£la congrejfione , folus fugiens venit in Lugdu- 
nenfem urbem , comprebendenfque fuam matrem , 
& fratrem feniorem 9 quem ad tuendasGalliasGe- 
farem confiituerat , occidit. Nec multo pofl d Con~ 
fiantii rmlitibus ibidem coanguftatus , gladio occul- 
te provifo , iftum pulfu parietis juvans transfojfo 
latere , ut erat vafii corporis , naribufque , & ore 
cruorem ejffundens , menfe imperii quadragefimo fe- 
cundo 9 artatis proph quinquagefimo expiravit 9 armo 
imperii Confiantii fexto , & Galli Conftantii con- 
fulatus amo fecundo , XVlII. Kalendas Septem- 
bris . Fuit is ortus parentibus barbaris , qui Gal- 
liam inbabitabant . Legendi Jhdio promptus fer- 
nume acer 9 ammi tumidi 9 & immodici , timidus , 
artifex tamen ad occultandam audacia ftecie fir- 
midinem. E]us morte audita Decentius Jrater c]us 
laqueo fafcid compofito vitam finivit . In bis ergo 
pr^/fisingentesRomani imperii vires (39) con- 
fumptae iunt, ad quaslibet bella externa idoneae, 
quae multiim triumphorum pofTent, fecuritatii- 
que conferre. (40) Sed neque fic circa Rempub. 
quies evenit . Nam pofi paululum apud occidcnta- 
les Gallias , Sylvanus quidam res novas molitus , 
tyranms efi exortus 9 quem duces Confiantii vigefi- 
mo oftatoo die perimunt . Fuit ingenio blandijfimus 9 
quanquam barbaro patre genitus 9 tamcn inftitutio- 
ne Romana fatis cultus 9 & patiens . Porro Judxi 
in Diocoefarea Palafiina refidentes , vicina Ioccl* 
turbabant 9 & fumentes arma tentabant refultare 
Romanis. Poft bac itaque Gallus Cafar .cum An- 
tiocbia degeret , exercitu deflinato eos rnterfecit , 
civitatemque vaflavit . Cumque fibi videretur pro- 
fpere gejjtjfe 9 felicitatem non ferens 9 accejfit ad ty- 
rannidem , & infinuans ImperatoH fuam intentio~ 
nem , Quafiorem vocabulo Magnum , & Domitia- 
num PrafeChtm Orientis occtdit . Ob quam rent^ 
Conftantius indignatus , evocavit eum , Qid ciaru 

Ki <on- 



(3 3) A. fuerunt. Kon multb fcft Magnentius afud Nurfam 
profligatus acie efl , ac fene captus. Ingoites &c m 

(39) A. vhres ea dimicatione cvnfutnpt* &c. 

(40) A. conferre . Orieiiti wox a Conflantio C&far efl datus 
patruijiiius Gallus , Magnantiufque drverfis ^rslns 
viftus vim vita fua apud. Lugdtmum ettulit imfcrii 
amo terth t menfi fiptvr.o , frater quoque eius Sey^nis^ 
quem ad tuendas Galltas Cafarem cmifrat . P*r Lac 

• ttmpora etiam a Canftantmo multis wcntltlus geftis 
GaJlus Cafar ucifus eft . Vir &c 



Digitized by 



Google 



75 



H I S T O l I JE 



oonternnere non valeret , pergebat ad principem^ . 
Citmque contra infulam Falconenfem vemffet , illie 
tum Confiantius pracepit interimi,anno mperii fu$ 
ftpttmo , Confulatus ipfius Galli anm tertio . 
vir fuit naturA ferus , & ad tyrannidem prom- 
ptior, (41) fi fuo jure imperare licuiflet. (42) 
Solus in imperio Romano eo tempore Conxun- 
tius princeps, 8c Augofhis fuit. (4$) Nuncigi- 
tur de Claudio jfutiam pauca dicenda ftmt , ejuf* 
que geneve , ac difciplina , (jr quomodo venerit ad 
tmperium . Conftantinus , qui Byzantiwn fuo no- 
mine Conflantinopolim appellavit , duos babuit ex 
eodem patre, non ex eadem matre germanos . Quo- 
fum unus Dalmatius , alter Conftantius vocabatur. 
Conftantiits autem duos babuit natos Gallum , & 
yulianum. Poft morttm Conftantim conditorisCon- 
flantinopolitana dvitatis , dum milites )unieirenu 
Dalmatitm peremiflenty tunc, & i/B,fun£io )am 
fatre y pene mortis periculum fuftinuerant cum Dal- 
matio , nifi Gallum qmdem agritudo* qwe puta- 
batur inevitabUis , liberajfet , Julianum atas in- 
fantilis, erat enim annorum ofto . Cumque ab eis 
fervor Imperatoris quievijfet , GaUus circa Epbe- 
fum apud DoClores erat , ubi etiam a progenito- 
ribus pojfe/Jioms habebat . Porrd jfulianus crefcens 
in auditoriis Conftantinopoli f an£ urbis , exerceba- 
tur inBafilica* ubi doftores erant, habitu privato 
procedens , habebatque padagogum eunucbum no- 
mine Mardonium , grammaticum Nicoclem Laco- 
nenfem, rbetoricam vcrd legebat apud Ecyboliunu 
(44) Sopfnftam / Erat enim jfulianus ab initio 
Cbriftianus. Cumque lettioneproficeret y etiamfama 
per populum volitabat , quia pojfet etiam Rempub. 
gubernare. Quod dum latius panderetur y aftuatio- 
nes induxit Conftantio Imperatori . Quamobrenu 
abftinuit eum ab urbe regia, & mifit Nicomediam, 
pracipiens ne conveniret apud Libanium Sopbiftam 
Syrum ♦ Tunc enim Libanius a padagogis Con- 
flantinopoU expvdfus^Nicomedis morabatur. Pro- 
bibebatur crgo yulianus apud Libanium legerc^ , 
eo quodpaganus ejfit, verumtamen librorum e)us 
leftionibus utebatur* cumque proficeret in rbetori- 
ca, Cuvervenit in Nicomedia Maximus pbilofopbus 9 
non ille Byzantius pater Euclidis, fed Epbefius , 
quem poftea quafi artes magicas exercentem Valen- 
tinianus Imperator pr#cepit occidi . Tunc igitur 
non ob aliam caufam Nicomediam venerat , nifi 
Juliani famd protraftus . Apud quem , cum Ju- 
lianus verba pbilofopbica praguftajfety coepit etiam 
(loftoris imitari religionem . Is enim etiam imperii 
cupidinem in animum e)us immiferat. Cumqueh<ec 
non laterent aures Imperatoris , inter metum y fpem- 
que conftitutus , fufpicionem celare volens , quiCL* 
qui dudum integer fuerat Cbriftianus , poftea pro- 
ditor eft effeftus , tonfus monachicam fimulabat vi~ 
tam>-& latenter qutdem exercebatur in pfnlofophu 
ca , in manifefto autem facros Cbri "ianorum lege^ 
bat libros , Denique tn Ecclefia Nicomedue lettor 
cft conftitutus , divinos codices in Ecclefia au- 
diente populo legebat . Porro fub hoc habitu furo- 
rem declinavjt Imperatoris . H<ec equidem pro ri- 
more fadebat , nequaquam a fpe recedens , quam 
mente conceperat , dicebatque plurimis amicorwru* 
fuorim , felicia fow tempora , quibus ipfe rerum 



(41) A, Pramor, 

( 4 z) A f Umfiet, Silyam quoque in Gallk rej novas molhiu 
mn $ivm XXX* extiptttis tfl, Solufqne &c. 

(4j) Ar fiiitf MoxJtUianwn Cafarem ad Gallias mijh t pa- 
• trutlem fwm Galli fratrem f traditd ei in matrimo- 
nium forore fm » cum multa oppida farbariexptignaf- 
fewt, aita ob/icfartntt Ufyue 

{44) MS, Ecybolum , 

(4j) A, ejlrt, 

(4#) Ai Mtaret , a qw modich kopHs epud Argentoratum 
Gallia urbem ingtntta /IJemamtorttm copue extmHa 
fmt, R*x mbmfu captw>Gallia reJHme, Multa 



B 



D 



MISCELLI 

potiretur . Pofl paulum verd perempto Gattojuli** 
nus repente fit fufpetfas Imperatori*qui etiam eum 
cuflodiri pracepit , & dum fugd lapjus fiufset , di~ 
verfa circumeundo falvatus efi . Ptxque Jero uxor 
Imperatoris Eufebia celatum inveniens , fupplica- 
vit Imperatori , quatenus mbil mali pateretur , 
fed ut potius ad philofopbandwn mitteretur Atke- 
nas . Coepit igitur jfulianus imperialia fceptra de- 
fiderare. Quamobrem difcurrens univerfamHella- 
dam y vates quarebat refponfa reddentes 9 ctmfulens 
fi ad fuum imperium pervtnvret , invbntque vi- 
rum , qui ei defiderata fe dicere fdteretur. Is eum 
perducens ad quendam idolarum locum* & intromiu 
tens in adytum , fedutiores dsmones evocavit , qui- 
bus folenniter apparentibus, terrore compellitur yu- 
lianus in fronte fua crucis fignacuhm formarc^. 
Tunc damones tropbai dominici figuram refpicien- 
tesy repente difparuerunt . Quod ugnofcens magus^ 
coepit culpare julianum . At ille terrorem figni- 
ficavit, & crucis fe dixit obflupuiffe vtrtutem y eo 
quddvidenteshoc fignumdsmanes evanuerunt . Porra 
magus : Non hoc fufpiceris 6 bone vir y quia timuerunt* 
ficut ais yfed abommati hocfignumpotius receffermt , 
Et ita capiens miferum , odio replevit Chrifliani figna- 
culi Julianum . Pofl hac igitur Conflantius evoca- 
vit yulianum, & conflituit Cafarem feptimo idus 
Novembrisi danfque ei conyugem Helenam fororem 
fuam , qtue Confiantia ditta eft , contra Barba- 
ros eum deflinavit, ad Gallias . Hi namque Bar- 
bari , quorum Imperator Conftantius contra Ma- 
gnentium folatiapetierat, cum nihilprofuiffent con- 
tra tyrannum, Romanorum vaftakant urbes , alias 
expugnabant . Ubique foeda vaftitas erat , (45) 
Romanumque Imperium non dubia jam calami- 
tate nutabat . (46) Cum effet ergo )uvenculus Ju- 
lianusy \ujfit ei Imperator , ut prater confilium du- 
cum nihil moliri prafumeret . Cumque duces acce- 
ptapoteftate negligerent , & propterea Barbari fu- 
perarent* tunc jfulianus duces quidem delifHs va~ 
carepermifit : fumens autem milites* eifque fpolia 
interemptorum hofltum compromittens , initiumvin- 
cendi Barbaros fecit , & amorem fuum apud nili- 
tes collocavit . Fertur itaque , qudd dum in quan- 
dam civitatem fuiffet ingrefjus , corona laurecu , 
quibus folent civitates ornari , inter colunmas pen- 
densj rupto fune , fuper caput e\us decidit , eum- 
que aptiffimh coronavit . Qtio fafto cwi&i clama- 
vere , quia ei fignum foret imperii . Inttrea Ju- 
Hanus, cum apud Imperatorem de ducum negligen- 
tia qu reretur , alter armorum mittitur magifler> 
ejus alacritati conveniens , cuyus minifterio cuhl* 
barbaris fiducialiter eft congreffus . Et dum illi 
per legatos literas Imperatoris eos ad provincias m- 
vitantis oflenderent , tunc ille legatos eorum rmfit 
r tn vincula : fattdque congrejfione cum modicis co- 
piis Romanorum apud Argentoratum Gallia ur- 
bem ingentes copias hofUum extinxit . Stabantacer- 
vi montium fimiles , fluebat cruor fiuminum mo- 
do , captus rex nobilis Chonodamarus , (47) & 
Conflantio. miffus , fufi omnes optimates , reddi- 
tus limes Romame poffefiionis . Ac poflmodum cum 
Alamannis apud Rhenum fiuvium refidentibus di- 
micans , potentijfinpum eorum regem Bodomarium^ 
cepit , clardque vittoria decoratus , cum mediocri- 

tate 

poftea per emdem Juliamtm egregia adversi.s barba* 
ros gefta fimt , fubmoti ultra Rbe nurn Germani, & 
finibus fuis Rom. vmp % reftitutum > neque mttltb pofl 
ci m Germankiam exercitus a Galliarum pr<efidio tol- 
lerentur cmfenfu miiitum Julianus faBus eft Aue. ln- 
tcrjetloque atmo ad lllyricum obtmendum profettus eji 
Conftantio Partbicis praliis occufato , qui rebus cognitis 
ad bellum cwile converfus in itinere obiit inter CiW- 
dam y Catpadociamquejanno ImP. oftavo & tricejimo, 
atatis Xiy. , mtruttqw inter aivos referri. Vir &c* 
(47) MS. Nodomarus. 



Digitized by " 



Google 



L I B 

tatt vfct 9 atque rnanfuctudine militibus prseflet , 
ab eis appcllatur AuguJlus . Cumque corona deef- 
fet tmperialis , mus figna portantismtj torquenu, 
quem babebat in collo Jumens , jfuliam captti cir- 
cmpofmt. 

JULIANUS. 
ffor tigo iwA Julianus Imperator cflfa&us . 
Hoc fath mhil de Conffantio cogitans , jtufew 
4* t#o /Jtffof honoribus mulcebat , (b* i/Wttf m- 
fii^m literas proferebat , fMifo* qftenderet eunu 
propter beUum contra Magnentium gefium m Ro- 
manorum terras Barbaros mduxifle . Hcm? Co«- 
ftantius urgere legationibus , nt vn flatum, nomenque 
priftinum revertatur. Julianus mandatis mottiori- 
im refert , fe fub nomine celfi ImperH multd offi- 
fojmpariturum. Igiturjulianus repente religione 
mutata, citm prius Cbrtftianus effe putaretur, fe- 
metipfum Pontificem nominabat y frvemensadtem- 
pla raganorum facrificabat , fuadebatque fub]eftis 
taba colere , & Cbriftianorum baptijma , facri- 
ficiisf & mn&vationibus , quas expiationes ragani 
vocant, & fangume immolatiortum ftudebat ablue- 
re , & abrenunciare Cbriftian* profeffiom . Cum- 
que Conflantius propter bellum Perficum Antio- 
cbia moraretur, fperans Ule , quia fine bdlo poffet 
iUyricum detinere , ad eos agebat iter , dkens /c 
vcUe Conftantio fatisfacere* tanquam nonfponte , 
fed voluntate rmlitum infulas Imperii fufcepiflet . 
Dicitur , itaque dum ad bos termmos acceffiffetj 
vindemd \am colleftd circa occafum Ple]adunu> 
ttvas denuo fuiffe prolatas , infuper etiam imbrem 
cx atre defcendentem in e]us vcftem fimul , ac ce- 
tercrum , fingidas crucis fignacula guttulas for- 
maffi . Hoc fa&o videbatur & ipfi , & altis, 
qm botris extra tempus Watis, bonum ei pandere- 
titr indicium , imber autem cadens veftem, fuper 
quam ceciderat roboraret. Alii vero dicebant uva- 
nm fignum prater tempus fignificare perditionenL* 
bsperatoris , ad inftar bu]ufmod$ botrorum , & 
patvi tcmporis fore e\us Imperium. Porro de cruce 
dicebant, prammtare hocfigmtm 9 quia fit ccelefte 
dogma Cbriftianorum , & oporteat fignari ctmftos 
crucis Jignaculo. Cum audiffet itaque Conftantius 
etmtra fe vemre jfulianum*, inflruttione belli Par- 
tjnci derelitta, Conftantinopolim veniebat . Cumque 
iter faciens magis magifque ardens dolore , atquz- 
vx erat talium impatiens , acriter feftmaret , in^ 
raiicibus Tauri montis , apud oppidum Mopfocre- 
ucn infcr CUiciam , & Cappadociam febrf acerri- 
m> quam indignatio nmia vigiliis augebat , in- 
tcrut III. Nonas Novembris y Confulatu Tauri,& 
FtorentH , anno ImperU tricefimo o&avo , statis 
qmto & fexagefimo . Ex qmbus tredecim cum 
fatre regnavit, viginti quatuor pofi illum, id eft, 
feptcm folus , cum fratribus , atque Magnentio 
fedecm, meruitque inter drvos referfi. Eodem tem- 
pore y mqgno terramotu Conftantmopolis pars di- 
ma eft.Iftefuit vhr egregte ttanquillitatis, pla- 
cidus, nimium amicis, & fcniiliaribus credens, 
mox etiam uxoribus deditior, qui tamen in pri- 
ms k imperii annis ingenti modeftia egerit. 
Familiarium etiam locupletator, neque inhono- 
rans j (48) guorum laboriofa expertus fuiffet 
officia . Ad leveritatem tamen propenfior , fi 
iufpicio Imperii moveretur, mitis (49) jfuit 
dias , felix bellis civilibus , externis lacbrymabi- 
lis> mirtis artifex m fagittis^ a cibo y vinoque , & 
fimno multum temperans 9 patiens laboris , facun- 
dia cupidus , quam ctm affequk ingemi non vale- 



(48) A. mbmoros Jtwns . 

W) A. mitis aliasy & cu}us in civilibus* mapi quhn mex- 
tems bdiisjii lavdanda fortuna . Hwc Juliamtsreriim 
ptititus efl , wgnaujue apparatu Partbis vitulit UU 
«w> cui exfedttivnt cgoquoque interfui ,aliqua oppi- 
Wi & cajkila P&rfarum m deditumem accepit , vel 



B 



E R XI. 77 

A ret tarditate , aliis invidebat* Jpadomtm , aulico- 
rum y vernaculorumque amori deditus* uxorutnque f 
qmbus contentus, nulla libidine tranfvcrfa* autiriyu- 
fla pottuebatur. Sed ex eonyugibus^ quas pherimas 
fortitus efi , pracipub Eufcbsam dilexit , deco- 
ram quidem, veritm per Adamantias y &Gorgonias 9 
& alia importuna mimfleria^ vexantem famam viri 
contra quam fcemims modefliaribus mos efl , qua- 
rum faype praeepta maritos pevant • Namque , ut 
cateras omittam , Vompeys Plotma , mcredibilc^ 
difhi eft , quantum auxerit gloriam Trajani , cu- 
)us procuratores cum calumniis prtnmcias agitarent 
adeo, ut unus ex his diceretur hcupletum quem- 
que ita ccmerure : Qua babes i Vnde babesi tcr- 
tiwn , pone quod babes , illa conjugem corripmt 9 
atque mcrepans quod laudis fua ejfet incuriofus f 
talem reddidit poflea , ut exa&iones improbas dete- 
ftans , fifcum lienem vocaret , quod eo crefcentc 
reliqui artus tabefcant . 

Igitur deftsnfto Conftantio , jfulianus ]am Thra- 
cas obtinebat 9 & deinoepsConfiantinopolim vemens 
appellatus eft Auguflus . Interea dum Conftantino- 
polimfuiffet ingreffus^ ccepit cogitare Jibi populum 
complacare^ & eorum faverem decenter acquirere : 
quod hac arte fecit. Bene namque fciebat Conflan- 
tium ab omnibus populis nomen confubftantialitatis 
ampldlentibus odiri : ob quam rem ab Ecdefiis vi- 
debantur exclufi , & Epifcopi confijcati 9 exilioaue 
direfti. Simul etiam ntroerat & Paganos fidjjc^ 
contriflatos prohibitione facrificiorwn , & defide- 
rare adipifci tempus , quo eorum aperirentur tem- 
pla , ut haberent idolis immolandi licentiam. Sh 
igitur utrumque populum mceroribus vulneratum 4 
defunfto cognofcens , & commumter omnes eunu- 
chorum violentidj & pradpueEufebiiNicomedien- 
fis Epifcopi rapinis ingemtfcentes , qui fuam fedem 
reliquerat , & Conftantinopolitanammvaferat : Ju- 
lianus ita apud omnes femetipfum artificiofo vela- 
mine commendabat . Et alUs CbrifHams qutdenu 
amare fe fingebat, aliis autem Paganis ptr vanam 
gloriam largus erat , omnibus tamen qualis effet in 
commune religione monflrabat • Et primim quidan 
crudelitati Conflantii circa fubjeHos derogans , (jr 
eam coram univerfo populo redarguens, \ubet Epi- 
fcopos exilio deportatos evocari , & confifcatas eo~ 
rum reddi Jubflantias . Templa quoque Paganorum 
velociter fuos neceffarios pwecepit aperrre , eos au- 
tem , qui fuerant ab eunuchis opprefji , reciperc^, 
qua? male ab eis fuerant aH\eCla fancivit . Eufe- 
bhtm vero prafidentem imperiali cubiculo mortc— 
damnavit, non folum quia multos oppreffirat >fed 
quia Gallum quoque fratrem e\us confilio audierat 
interemptum . Et corpus quidem Conflantii regio 
honore fepelivit . Ejecit vero e palatio eunuchos , 
tonfores , & coquos: Eunuchos quidem , quia uxor 
e)us obierat , fofl quam non duxit aliam ; coquos 
autem , eo quod cibis fimplicibus uteretur ; tonfbres 
verv, qtda multis, inquit, fufficit unus . Scripto- 
rum autem plurimos antiqua fortuns reflituens , 
rdiquis eorum mercedem fcriptur# dare pracepit • 
Abfcidit quoque etiam publicum curfum mularum, 
& caballorum. Hcec eyus opera laudant pauci ^vi- 
tuperant multi • Is enim etiam noHibus vigilans 
confcribebat libros , & defcendtns in Senatu publi- 
ce recitabat. Sotus enim Lnperatorum ajfulioCa- 
fare in curia Senatus recitavit orationes . Hono- 
rabat difciplinarum ctdtores , marime phiiofophan- 
tes. Habebat autem plurimumvan£gloriavitium> 
& in oratione f quam de Cafaribus fcripferat, cun- 

fios 



D 



vi oppugnavit , Jflyriav.n t fopulatus caftra aPud 
CteJtpboKtem flativa aiiquandm babutt , remeatijque 
vittor , dum fh inconfulttt.s prdns mftrit , hoflilt ma- 
mt interfeftus efl. Pl. Kal. Julias Imp. antio VIL , 
etatis altero , & trigejtmo , atque inter dtvos reJatus 
eft. Vtregreg. &c. 



Digitized by 



Google 



78 H I S T O R I & 

ftos ante fe principes laccravit. Hac ergoarrogan- A 
tia motus , etiam contra Cbriftianos confcripfit li- 
bros . XJt ergo coquos , atque tonfires expelkret , 
opus phttofepbi , non tamen Imperatoris .egit ; ut 
detr&eret ; atque laceraret , nec pbilofopbi 9 nec 
principis fuit . Igitur Jutianus dudwn fludens Pa- 
gamtatem in emm fua ditione dilatari , & Cbri- 
fHamtatem exterminari , primwn qmdem Gatilao- 
rumfitiis (fic emm Salvatoris noflri cultores de- I 
nominabat) pracepit nepoetarum 9 aut pbilofopbo- 
rwn legerent difciptinas. Propriis, inqmt 9 penms 
vutneramur Jecmdum proverbtum , ex ncfiris enim 
armati confcriptionibus , contra nos belta fufcu 
phmt* Et templa quidem erant aperta 9 facrificia* 
<jue PaganorUm per civitates feamdwn voluntatem 
tttius procedebanty ipfi autem aftuabat 9 ne fervor jj 
ejftf Cbriftianorwn abmdantid fruftraretur . Et ma- 
ximh putfabatur , quia multi facerdotum fuorwn 
Cbriftianas babebant uxores , & filios 9 & fervos* 
Arbitratm autem Cbriftianitatis ftatwn ex vitcu 
bona , & convetfatione confiftere , ftmduit , ubique 
templa Paganorum mftruttwne, & mkneCbriftia- 
na retigionis omare fedsbus 9 atque procejfiombus : 
Paganorum dogmatibus , atque monitiombus lefta- 
res fua fuperftaionis inftituit , adinflar cterico- 
rum , ui boras certas 9 & dies 9 & orationes fo- 
lemuter obfervarent , pracipiens pariter baberc^ 
curasvirorum 9 atque mutierwn pbilofopbare fcien- 
tes 9 babitaculis pmgrinorum, &pauperum 9 aiia- 
fue providentid circa egenos exhibitd Paganorum^ 
religionem companere , & pietatis babere nomeru* . q 
Si quis autem fponte 9 vel invitus peccaret , fecun- 
dum traditionem Cbriftianorum inftitmt , ut poft 
pcenitentiam mediocrem conftitutam fuflineret cor- 
reptionem , Pracipue vero zetatus dicitur notas li- 
terarum Epifcopcdium^quibus folent atterutris fcri- 
bentes commendare peregrinos , &ubi proficijcun- 
tur 9 & a qmbus veniunt modis omnibus indicare 9 
& folatia promereriy tanquam neti 9 & amici fim 9 
teftimonio diretli fignaculi . Hac confiderans fe- 
ftinabat , ut Pagani Cbriftianarwn confuefcerent 
officiis . Scribens enim Arfabo Pontifici Galatia 
tati modo epiftotam : Paganorum , inqmt , ritus 
nondum agitur fecundum intentionem noftram , pro- 
pter cultores e\us in neghgentia pofitos . Nam- 
deorum claritas , magriitudo , atque fubtimitas , ~ 
ornni ratione , omnique fpe mdyor eft , fed propitii 
fint noftris animis dii , propter negligentiarru , 
quam babemus , cum ittorumprovidentid in parvo 
tempore tanta fatta mutatio jh> quantam, nec cra- 
rf primitus quicunque prafumpferat . Cur erga cre~ 
dimus boc poffe fufficere, neque refpicimus quemad- 
tmdum fuperftitionem Cbrijlianorum aeudt cura^ 
peregrinorum , & eirca fepulturas 9 & martuos 
mutta folatia 9 boneftaque converfationis fludia 9 non 
vera , fed fi£ta . Quas m arbitror fub veritate^ 
apud nos debert gert * Non itaque fas efl te fotum 
tatetn effe , fed omnes abfotute circa Galatiam fa- 
cerdotesy quos aut depreeare 9 aut oratione fk£lc^ 9 
aut certe feftinanter a facerdotaii mimfterio re- 
move 9 rufi diis cum conyugiim , &fitiix 9 atquc* p 
fervis colta fubmiferint , non ferentes utterius eo~ 11 
rum fetvos , aut filios boc facere , comenrnentes 
autem Galitaes impie contra deos agmes , & inu 
pietates pietatibus praponentes * Demde cun£tos ad- 
mone , ut facerdos , neque ad fpe&acuta procedat 9 
neque in tabernis bibat , aut cwhbet arti 9 aut ope- 
ribut turpibusy aut impudentibus prafit . Qm obe 
diunt bonorentur , inobedientes expelle .Jtenoda- 
cbia conftitueper fingulas civitates , ut noftrd pe- 
regrini clementid perfruantur , non tantum noftri 9 
fed etiam extranei pecunUs indigenter . Ut autetn^ 
babeas unde fiat , intervn decrevi fingulis amis 
triginta millia modioe tritici per umverfam dari 



MISCELLiE 

Galatiam 9 & fexaginta fnillia vini fextarios. ftb- 
rum qumta fars pauperibus templd obfervantibus 
debet expendt 9 teliqua pmgrmis 9 indigmibufquc^ 
diflribui , Turpe namque eft 9 ut jfudaos quidenu 
non abjiciant , fed potius nutriant impn Galilai 
& fuos tariter 9 & ncftros 9 noftri vero noftrorunu 
folatio aeferantur. Quapropter doce etiam coltatio- 
nes facere Paganos ad talia nnmfteria , Pagano- 
rumque vicos offerre diis ptvmtias frugwn, eofque 
buyufmodi benefa&is inftitue , docem eos boc opus 
olhn fmfft nofirorum : Homerus emm boc probat 9 
introducens Eumenum tatia facientem . Nos ergo 
neque bma noiirorum pmtamur 9 fed alHs remt- 
timus 9 negligentid non confufi , magis autem deo- 
rum reverentiam refpuentes . Si igitur bac te fa- 
ciemem cognovero 9 ego latitid ptenus ero . Pfafides 
provtnciarum rarius domi fufcipe , frequenter eis 
fcripta tranfmitte . Ingredsentibus eis civitatem , 
nullus facerdotwn occurrat. Cumque ad templa ve- 
nerint deorum 9 intra \anuas eis nemo pracedat m- 
litum , aut forth pracedentiwn officiorum , fed qui 
voluerit fubfequatur . Curnque ad ipjum limen tem- 
pliptrvenerit , privatus exifiat . Tu enim 9 ficut 
nofti , \udex intus es . Hoc emm etiam flicra fan- 
£Ho videtur exigere . Obedientes igttur pro veritate 
pU fint , retuftamts vana gloria comprimantur . 
Quid emm patiatur 9 aut quod mereatur auxilium 9 
qui matrem deorum propitiam babere noluerit i 
Qui ergo eam neglexerint , non folum fine quereta 
non erwitjfed etiam noftra indignatioms impetwn 
fuftinebunt : Neque enim fat eft 9 ut itli parcatur 9 
qui deos babuerit momcos . Suade fiqmdem eis 9 
ut fi mea voluerint frui tuitioae 9 omnes matri deo- 
rum fludeant offerre cutturam. Hec itaque faciem 
Imperator ad deflruftioncm Cbriftianorum , neque 
fubyCHs pravalmt , & aperte CbrifHams vmpa» 
rare erubuit . foter bac ut ad Pagamtatem tmli* 
tes infuefcermt , ftuduit ad prifcum fchema refor* 
mare fignum ittudLabarum fublimus Romanorum^ 
quod Conftantmus ficut fredtiium eft , in crucit 
formam mutaverat . Verum in publicis imagimbus 
depingebat jfovem quafi de ccelo fibi coronam , & 
purpuram deferentem , Mercurium , & Martem m 
fe refpicientes , velut pro teftimonio fapientis , & 
fbrtis. Et boc agebat tmaginibus 9 ut fub occafio- 
ne imperii tatenter adorarentur dii 9 & boc moda 
fubjefti clanculo falterentur . Arbitrabatur emm » 
quia fi boc fponte eis imponeret , poftea qna vellet 
impleret , fivcrorefpuentes agnofeeret 9 venidfubla- 
td torqueret 9 tanquam crrca Romam folermia rt- 
lu£lavtes 9 &inRepublica 9 atque ipfo imperio delm- 
quentes . Pauci fiquidem etiam pcenis fubditi, co- 
gnoverunt dotum , quia ficut moris erat , adora~ 
re noluerunt . Turba vero , ut affbtet , per igno- 
rantiam fimpliciter imagines adorabat , quod ta- 
men Imperatori nibil profuit . Cumque multa ex- 
cogitaret 9 quibus Paganorum ritus extolleret , m* 
vbiit modwn , qui pturimis Cbriftiams mititibus 
clara virtutis coronam didit. Cum vemffet itaqut 
tempus 9 quo imperialia milites folent dmapercipe- 
re (boc enim agitur plerwnque die Calendarunu 
Januariarum , & natati Principum 9 & urbhmu 
regiarum ) exquifivit quaterms eosfiotpliciter ex pru 
fca confuetudinefatlere potuiffet. JuJ/hqm 9 utunuf- 
qmfque ad manus Imperatoris accedentium 9 ab of- 
ficiisadmonitus 9 primd incenfwn offerret (erat emm 
ante cum tbuspofitum » & ara) fecundum anti- 
quam Ro. confuetudinem , Tunc alii quidem licen- 
ter fuam oftendertmt fortitudiwm, & neque incen- 
fumofferre , neque donum accipere paffi funt. Alu 
vero occafione tegis , & autiquiiatis , nem mente 
perceperunt 9 quod commifere peccatum . Verian alU 
propter lucrum capti , aut timore perturbati , ftu 
\uffme repentina conclufi , (ic$t imellexerint , U- 



Digitized by 



**j»i 



t 



wtor oxilia, 
i/iwjifpi 

^ JSfiwi, 

?uwrw», ntf 
^mm ii 

Jrtrjtarffl», 
rrt,w(* 

•A,f^ 
r,*f r 



L I B 

wm Fdjj jnff jftm declmate nm potuerunt . P/uri- 
tm fiqtudemper ignorantiam decepti , dwn mter 
cibos , ut affolct , &pocula mvocarent im alteru- 
tros Cbr$fium f refpondens quidam dixit: Quidpa- 
timmi invocantes Cbriftum , quem ante paululunu* 
dcnegaftis , db» dbmcm a£ kmperantc percipientes , 
*£f*s in ^Vffi w tt grrm ? Cumque Atw: mifcm au- 
dijjtnt , & fuod gejferant agncvijpnt, Jlatim exi- 
lientcSy publtci currebant f atque impetu fa£h cla- 
mabanty Deumque fuum f & cun&os bommcstefta~ 
bantur fe CbriJHanos ejfe , & meo nomine perma- 
nere , atque per ignorantiam fe fecijfe , & fi dici 
pojfet , filam manum Pa^anam ejfe , confcientiam 
vcro nwXJhnul egijfe. Cumque vemjfent adprinci- 
pem, pro\ecerunt aurum f quod accepcrant , & for- 
ti voce pefccbant , M rtciperet quod dedijfet , & 
occideret tUos . Sic emm fmutentiam agere fateban- 
tur , ro improvidc eorum dextera peccajfet , 
<jr /faferv propter Cbrijtum , torum wjw ^ 
tradere. Cumquc Julianus talia audiffct 9 furorc 
cmmotus , pracepit capita eorum incidere , 6* c*m 
ducerentur ad mortem , fequente populo, & mtran- 
tc virtutem eorum pro pietate fufceptam , venerunt 
ad locum , 900 rri /MPiht /o/ewt . Tunc fpiculato- 
rem rogavit fenior omnium , tir ontf omnes caput 
cujufdam nomnc Romani adbuc adolefcentis ab- 
fcinaeret, ne dum aliorum refpiceretmortem , firan- 
gcretur . Cumque illc genua fixijfet in terra , & 
Jpiculator gladium evaginajjet , vhut repente nun- 
ciusclamore probibens necem. Porro \uvenculus ille 
occijtone privatus aiti Non fuit Romanus dignus 
ut Cbrijti martyr appdlaretur . Et licet fangui- 
nem maligrms Jbnperator probibuiffet cffimdi duflus 
mviduSf veruntamen non eos m civitatibus babita~ 
rtVernufit , fed ad ultima Romanorum loca exilio 
deflinavit. Poftea vero pracepit , ut qm facrifica- 
re noluerinty in paiatio non kstrarent , & ncquc 
collegio , neque fbro eos , neque arbitrio , nequc^ 
ulla digmtaUy nec qualibet comnmnioneparticipa- 
re \ujfit . Interea Julianm , dum Cwiftantmotoli 
apud Fortunam facrtficaret , accejfit ad eum Ma- 
tes Epifcopus Chalcedone , & puUice impium , ac 
fme DtOf apeflatamque vocavit . UXe vero folatru 
ei improperajje frtur coecitatem. Erat emwu 
fenexy &pro imbecillitate oculorum manu alterius 
agebatur. Super bac etiam volens lacerare eunu y 
eonfueti dixit : Neque Galilsus Deus tuus curare 
tepotefl. Refpondens veroMares: Ego qmdem Deo 
meo gratias ago pro ccecitate, quia boe ideo gejhm 
tfi in me , ne te vidtam pietate nudatum, Impe- 
rator autem nibil refondens abfcejjit . Sic eninu. 
futabat potius roborari Paganitatem , fife patien- 
tcm, ac mitem erga Cbriftianos demonflraffct . Igi- 
tur dumPerfa mortuum cognovijjent fuiJJeConftan- 
tium , captd fiducid venerunt ad terminos Roma- 
norum , denunciantes bellum . Ob quam rem Ro- 
tnanas vires contrattas undique jfulianus advexit , 
ut ad deJBnatam fecum traberet perditionem , mi- 
fitque in Delpbos, & Delum , atque Dodonem ad 
percipienda refponfa, fi expedirct ei bella fufcipcre. 
Tunc univerfi vates , & pugnandi fiduciam aabant , 
& viOoriam promittebant . Unum vero refponjum 
pro exemplo mendacii , vel feduflionis infererc^ 
non pigebit . Efi enim bu)uJmodi : Nunc omnes 
aggredimur Dei vittori* tropbaa refcrentes circcL^ 
fiuvium Tigrem. Horum ego> dux ero belligerator 
Mars . Horum , itaque carminum ridiculum con- 
venit divulgarcy qui rationalem dominum, Mufa- 
Tumque principem Pytbium eum vocant . Ego au- 
tcm mendacium feduftionibus e\us moenkns indi- 
tum ingemifco . Tigrem namque fiuvium, Tigrim 
voluit appetlarc , quoniam Tigris e]us eft nomina- 
tivuSf & per AJfyriorum arva difcurrens, in Per- 
ficumfimm dtfccndit . Per bsc ergp refponfa de- 



E 
A 



B 



D 



R XI. 79 

ceptus infelix viftoriam mente fbmmabat , & 
poft Partbicum triumphum pugnam Galilais in~ 
ferre parabat . Multos itaque vicos , caftraquc^» 
detinens \am etiam civitates capicbat , AJfyriam- 
que depopulatus , caftra apud Ctejipbontem ctvt- 
tatem habmt. In qua intantum obfedit rtgem , ut 
crcbris legationibus uteretur , offerens darc fus 
patria partem , fi foluto beUo difcederet , quod 
ille nohtit , neque fupplicantibus efl mifertus , 
neque mente percepk , quia vincm qutcLm bo- 
nwn efl % fuperuincere autem nimis invidiofunLs t 
credens precipui magicis artibus , quas ei Maxi~ 
mus Pbilofopbus exbibebat , fr arbitratus Ale- 
xandri Macedonis fe gloriam percepturum , aut 
certh potkrem . Putabat enim fecundum Pytha* 
goream , Platonifque fententiam , ex mutationc^ 
corparu m Aiexandri ammam pojfidere , aut effc^ 
potius in aiio corpore alium Alexandrum . 06 
banc itaque caufam Perfarum regis mluit preces 
admittere . btterea cim in deferto toco captivo- 
rum primd babuijjet ducatum , pofiea quidam fe- 
nkr transfuga, fub fcbemaH proditoris fe ei com* 
pendiofum iter oftendere compromifit. Cnmque tri* 
bus dtcbus ambulantcs ad majorcm folitudinem vc- 
mjfent y in injidiasinciderunt • Statim illum quidem 
fenem fuftibus occiderunt, cemfitentem fe boc fecif- 
fe pro patrice libertate, & libenter omnia tormenta 
fuftinere : Cumque eum Partbi bmc urgermt , i 
cajtris ]am pofitis y arrcptotantumclypeo procurrit . 
Cismque fic inconfulto ardore nititur ordin.s a4 
pralium componere , ab uno ex boflibus , & qm-_ 
dem fugiente , conto percutitur. Relatufque m ta- 
bernactdum , rurfum ad bortandos fuos egreffus , 
paulatim fanguine vacuatus , circa noftis fere me^ 
dium defecit . Quidam auttm dicunt jacuhtm re+ 
penti delatum dtfcwrins per bracbium e\us in latus 
immerfum effe . Qtri verd juftijfimum intulit vul* 
nus , ba&enus ignoratur. Sed alii quendam inyifi- 
bihum virtutum ejfe ferunty alii vero unum pafto- 
rcm Ifmabclttarum , alii militem famc > & itinere 
fatigatum . Sed five bomo , five Angelus fuerit , 
palam efl,qubd divinis )ufJionibus miniftravit. Ca* 
liftus autem , qui inter familiares tunc Imperato- 
ris militabat , tjr beroico verfu ejus confcripfit hi- 
ftoriam , ait eum vulneratum i damone • Ltbanius 
vero Sopbifta Syrus , inter cftcras laudes , quas dc 
vita t\us fcripfit , in fine libri , fic ait : O danio- 
num alumne, damonumque difcipule damonum 
obfervator . Julianus ergo quarto Confulatu Juo , 
quem egcrat cum Sallitfiio , VLL Kalcndas jfulii 
interiit , amo Imperii fui tertio , feptimo vero e* 
quoCafar aConftantio fuerat ordinatus y vita anno 
trigejlmo primo . Poft cu)us mortem e)us magis 
Carris comperta funt . Ptr hanc agens, auonianu 
per Edeffam pro pia religionis cultutranjtre nolue- 
rat , in tcmplum , quod a Paganis colitur 9 eft in- 
grejfus . Vbi dum qwdam cum fuis confortibus 
facrilega celebrajfet y )anuas>& clauftra dtfpofuit 9 
& quofdam ibi milites obfervarc fracepit f ut in- 
terius nullus accederet* donx ipfe remcarct. Cum- 
que mortuus fmjfet Julianus , (Jr ffovianus pius 
fuccejfijfet , mgredientes m templum , invenerunt 
mulierem a capillis appenfam extenfas babentem^ 
manuSy cu)us uterum aperuerat , ut Perfarum vi- 
ttoriam m )ecore e)us infpLeret , In qua urbc^ % 
cum e)us nunciatus fuiffet intcritus ypublicam cun- 
£H babuere feftivitatem 9 & non folum in Ecclefiis y 
& fepulcris Martyrum exultabant* fed etiam in^ 
tbeatris vtfloriam pradicabant cum faccrdotibus 
exultantes . Communiter enim clamabant omnes : 
Maximefatue 9 ubi funt vaticmta tua} Vtvit Dcus 9 
& Cbriftus e)us. Hic futt vir egregius, &Rem- 
pub. infigniter moderaturus , u per fata licuif- 
fet , liberalibus difciplinis apprimfe eruditus . 

fiLqua- 



Digitized by 



HISTORI A MISCELL£ 



( 5P ) Iffouavcrat enim PAUofopbos , & Gracwum 
Japientiffiinot , facundia ingenti, ufu proniptior , 
($0 memoriae tenaciflim», atque ampliflimae, 
(jt) in amicos Uberalis , fed minus diligens , 
quam principem decuit , (53) rorpor* validus 
quidem , Ara/ix fuit , &*r&* prolixa , oa#/i 
currentes buc illucqut diretii , in. provinciales 
juftiflimus , & tributorum , quantum fieri pof- 
fet , repreflbr, civilis in cun&os , mediocreJiL- 
habensaarariicuram, glorice avidus, ac peream 
animi plerunque immodici , nimius Cbriftianas 
relieionis infequutor, perinde tamen, utacruo- 
re abftineret . M. Antoniwo (54) non abfimilis, 
quem etiam a&mulari ftudebat , ( 55 ) cultu nu- 
minum fuperfvitiofus , Prafatus confultd fefe dt~> 
imperio nihil mandare , ne (uti fotet m multitudi- 
ne difcrepantibus fiudiis amicorum ) ex invidia re- 
gni pra difcordiaexercitus periculum pararet . Au- 
dax plufquam Imperatorcm decet , cui falus pro- 
pria , cum femper ad fecuritatem omrnum y tum in 
bello maxime fervanda eft . Ita illum cupido glo- 
rte fiagrantior pervicerat , ut neque terramotu , ne- 
que pltrifque prsfagiis , ouibus vetabatur Perfi- 
dtm petere , aJduftus fit finem ponere ardori , ac 
ne no£tu quidem vifus ingens globus coefa lapfus an- 
U dicm belli , cautum prafliterit . 

J O V I A N U S. 
Igitur attera die abfjue omni dilatione Jovia- 
m tnfulas Imperatoris imponmt . Erat erum vir 
firtis , rjr nobilis , & illo tempore Millenarius , 
quo jfulianus ele£lionem militibus lege propofuit , 
ut aut facrificarent , aut militid cederent . Qui 
cingulum magis elegit amittere , quam Impera- 
toris prteeeptionibus tmpHs obedire % Hunc ergo 
tunc yulicmus propter belli neceffitatem inter vi- 
ros militares babebat , qm cum violenter a mili- 
tibtts ad imperium traberetur, clamabat dicens: 
non fe velle Paganis bomnibus imperare , cum 
ipfe Cbriftianus exifteret . Cumque vox ornmum 
communiter proclamajfet , dicentium , fe quoquc- 
ejfe Cbriftianos , fufcepit imperium* Is exercitu in 
Perfide inopid laborante , pacem cum Sapore rege 
Perfarum, necejfariam quidem , Jed ignobilemfe- 
ctty mutatis finibus , ac nonnulla imperii Romani 
parte traditdy quod ante cum , ex quo Romanum 



(50) JL erudrtus , gracis dottior , ataiie adtb ut latina erudi- 
tione quamquam cum gvtca icuntta comxniret , facun- 
dia irc. 

(ji) A. &.prompta. 

(5*) A. amfltjima * In quibusdtun fbihfofbk fropior * In 
amkos &c 

tSli decuit . Ftvridtt emm normulli , qtu vidvera gloria e\us 

infrrmt . In provmciaks &c* 
(54) A. Marcio Aatonio. 
(jj) A_ Jovianus genitus &c* 
(c<5) A. exanimatwn nimia cruditatc &c. 

A. Joviamm. Hieinjtgnis &c. 
(5^) fitdiofus ad obtinetidxm impcrium t confetifit excrci- 
tus letfats eji . Cominevdatwne fatrts miltttbus , quam 
futt notior > qui \am turbatts rcbus , exercitu quoque 
tnopia laborante , uno a Perjts , atqite altero prslio w- 
&US fasem cum Sapore necejfariam qmdem , fd igno- 
Wem feeit* multatus fimbusi ac notmulla imp* Rom. 
parte tradita , quod ante eum amis tercevtum & duo- 
bus de vigintt teri* ex quo Rom. imp. condttum erat 
mnquam accidit , qttin etiam legiones nvftra , & ita 
apud Santthm per Pontium XAcjinum , & Hifpania 
afud Numantiam , & m Numtdia fub jugum mijjx 
Amty utntbtltamen finhuntradoretur ; ea pacts condtttv 
itonpemtus reprcbendenda fbrety (ifvderis neceflitatem 
tum cum mUgrumfuit mutare volutjjit, ficut a Ro- 
tnanis omntbus bis (ellis qtkecumque memoravi fattum 
efi . $am & SamnmLus>& Numantims , & A/<w- 



B 



imperium conditum erat ,• ntmquam acctdit . Quin 
etiam legiones nofira^ ita & apud Cauditm per 
Pontium ducem Samnitium in Hifpania apud 
Numantiam , & m Numidia fub jugum miffa 
funt 9 ut nibil tamenfinium traderetur . Ea pa- 
cis conditio non penitus refrrebendendq foret , fi 
fcederis neceffitatem , tum cum integrum fuit , mu- 
tare voluifjvt , ficut a Romanis omnibus his beUis y 
quacunque memoravi , faflum efi. Nam & Sarnni- 
tibusy & Numantinis, & Numidis canfeflim beU 
la illata funt , neque pax rata fuit . Sed dimu 
amulwn fui imperii veretur , hrtra Orientem reft- 
dens % gloria parum confuluit. Tunc Imperator dU 
fcejjit ab Antiocbia, & venit ad Tarfum Cilicue, 
tbique corpus jfuliani fepelivit bonorificb . Et cum 
cunfta folennia funeri ejus exbibuiffet , defignatus 
efi Conful una cum Varromano filio fuo . Dumqut 
Conftantinopolim feftinaret , venit ad pradiwn no- 
mine Dadaftam , inter Galatiam , & Bithyniam • 
ubi Tbemiftius Pbilofopbus cum aliis Senatoribut 
occurrens confularem recitavit orationem . In pa- 
ditto namque pradio byemis tempore languore con- 
ftriflus repentina morte obiit . multi exanimatum 
crapulitate (56) opinantur, intcr ccenandum enim 
nimiumepulis indulferat . Alii odore cubiculi, qtuyd 
ex recenti tettorio calcis grave quiefcentibus erat . 
Quidam nimietate prtmarum , quas gravi frigorc* 
aHoleri jufferat multas . Decejfit imperii menfc^ 
feptimo , XIII. ( $7) Kalend. Martiiy atatis, ut 
qui plurimwn , vel mimmum tradunt trigefimo & 
tertio armo , ac benignitate prmcipum t qui ei fuc- 
cefferunt , inter divos relatus eft . Hic fuit geni- 
tus patre Varroniano incola agri Singidonen- 
fis, provinci® Pannonise . Ejus patri , cum li- 
beros crebro amitteret, pneceptumeftfomnio, 
eum , qui jam inftante uxoris partu edendus fo- 
ret, diceret Jovianum. ( j8) Fuit enim infignis 
corpore , laetus ingenio , literarum ftudioius, 
(59) nam & civilitati propior , tst natura adtno- 
dum liberalis , vir inter alias virtutes neque rm- 
prudens , neque iners . Cumque in Niceam Bithy-t 
ni&veniffet exercitus , Valentinianum ordinavitlm* 
peratorem , V. Kalend. Afartii, virum optimVNL+ % 
& apice frincipali digniffimum . 



dis conft fltm bella illata funt » neqtie fax rata fuit , 
fed dum amulum imperii vtrerttur tntra Oritvtim n- 
Jidtnsy ehri<tfarum confulmt . Ifque itcr aggrejfus , 
atque lllyncum pttens m Galavia fimbus repentm 
morte ol ttt . Vir aiias neqtie iiters , neque tniprudem. 
Midti &c. , ut kgitui fupra col. x. vertij. uiqut 
ad vcrba relatus efl » qua in Ambrofiajio fcqq. po- 
fpofita lcguntur, iifque ftatim addit: 
Nam & chilitate propria , & natura admodum liberv- 
lis fuit . Is flatm erat Romana ret Jcviano eodentt 
& rarrorijTto Cofi. atmo \J. C MCXVIIL Qtia rni- 
tem ad tnclytos rrincipes > venerandofque pervetitim: 
efly intram opcri modum dabimus . hatn reliqua ftylo 
majore dicmda funt » qtut nmc > non tam pratermtttt- 
mttSy quam ad majorem fribtndtdtitgentiam refrvamus. 
(60) In A. expltcrt Itb. X. Hucufrme Uflcriam Lutroptus. 
compoftitt , cui tamen aliqua Faultts Diacotms addtditx 
Hic decimus, 8c ultimus eft Euiropii, quos Paulus 
Diaconus fuos fecit , additis tamen iubinde qui- 
buldam . In Codicc MS. Hirsfelden. , h»c erant 
fubjuncla; Hucufque biflvriam hutroptus campofusti 
cian tamen altqtia Paulus Diaconus addxdtt , jubenti 
Domnd Adilperga Cbrtfltamff.ma Beneventi dutbrice* 
eonjuge Domrti Artcbis Hapuyniffwii > &CatboltciPrin- 
cipts . Deinceps qtkt fequuutur idem Paulus ex diver- 
Jts autlonlus proprto ftylo conjunxit . Haec in MS. 
Porro Eutropium continuans P. Diaconus extar , 
quem conferre poteris Leclor , & vidcbis quantum 
auOor Miicellx addiderit. Canifius. 



Explicit Liber Undecirms. (tfo) 



INCI- 



Digitized by 



;^ { fe!* 

& iwii itft 

. JfrjiAgij, 
agri Syjg:^ 
js parriiclai. 
eptumeifa, 
pamietiaftifc 
Fuit nm jia 
rarum tta, 

wn crtefc 



addir: 

eldtf..** 



Si 



INCIPIT LIBER. DUODECIMUS 



V ALENTINl ANUS. 

ANno ab Urbe condita MCXVIII. 
Valentinianus ( i ) auadragejimus 
feamdus ab AuguJlo tmperator ap- 
peliatus eft. Ifie fiat Pannonius ge- 
nere, de Cibala (2) civitate. Cum 
eflet Tribunus Scutariorum, tanc ei militwn cu- 
ra fuit commijfa , co quod probatijjhnenovtrat mi- 
litarem difciplinam . Fuit enim w magnanimus , 
& femper prafenti fortuna meliar apparebat , non 
tnodo fbrtituaine tantum , quantum prudcntiCL* , 
temperantia , atque ]uftitia , & corporis magnitu- 
dine pafulgebat. Sic emm fuit regalis, & urba- 
nus , ut dum exercitus tentajfet alium fociare con- 
fortem , ilk refpondiffet , qudd cantatur ab ornni- 
bus : Veftrum , inquit , fuit 0 milites, Imperatorc^ 
non exiftente , mibi dare re^bncn imperii ; verum^ 
ubi boc egp fufcepi 9 meum jam eft, non eft veftrum 
de rebus cogitare communibus . Cujus verba mirati 
milites , e)us fequuti funt voluntatem . Cumquc^ 
Conftantinopolim venijfet poft dies triginta Imperii 
fui , fratrera Valentem in communionem regni 
affbmpfit , largitus ei partes Orientales , ftbi re- 
tentisOccidentalibus . Hujus paterGratianus me- 
diocri ftirpe ortus apud Cibalas , Funarius ap- 
pellatus eft, eo quod venalitium funem portan- 
ti quinque milites nequivcrint extorqucre . Eo 
merito afcitus in militiam , ufque ad prsefedhi- 
tz pmorianae potentiam afcendit . Ob cujus 
apud milites commendationem Valentiniano Im- 
perium (3) allatum eft. Qpi cum fub Juliano 
Augufto Chriftianitatis integram fidem gereret , 
cbm , ut di<Shim eft, Scutariorum Tribunus ef- 
fet, (4) mgreftus efi cum jfuliano in templwru 
Fortwue , & miniftri templi ex utraqueparte )a- 
nuarum ftantes , afperfione aqua , ficut ipfi dice- 
bant , purgarent ingredientes , Vakntmianus pra- 
tedens principem , afperjkms guttam fua vidit iru* 
cblamyde, & indignatus pugno percujjit templimi- 
mflrum , dicens fe maculatum potius y wir» mun- 
datum . Quod refpiciens jfulianus , \ujjit eum in^ 
cuftodiam retrudi , dicens : Aut facrtfica idolis , 
autmilitiaexcede. Qui fponte difceflit. Necmo- 
ra, Juliano interfeao, Jovianoque mortuo, qui 
pro nomineChrifti amileratTriounatum, in lo- 
cum perfequutoris fui accepit Imperiunj . Qjui 
chm jam anno tenio Imperium cum fratre Valente 
ageret, Gratianum filium, nec dumplenepube- 
rem, hortatu focrus, & uxoris, Auguftum creavit . 
Lritur Valentinianus 9 dum in initio regni fuide urbe 
Conftantinopolitana per Tforaciasproperaret Romam, 
tunc Epifcopi Hellefponti , Bitbynia , & quicun- 
que confubftantialem Patrem & Filium pradicabant, 
legatum miferunt ad eum Hypatium Heraclea Pe- 
rmtbi Epifopum , quatenus dignaretur ad emen- 
dationem dogmatis interejfe. Is cum adiffct Impe- 
ratorem , & Epifcoporum legationem intimajfet , 
rejpmdens Valentinianus : Miln inquit , cum fub- 
\eClo populo de buiujmodi negotiis curiose agere 
fas non eft . XJt ergo videtur vobis Sacerdotibus , 
fscite. Tunc vementes apud Lampfacum , & duo- 
bus Ulic menfibus commorati , noviffhne irrita fe- 
cere 9 qua ab Eudoxio, & Acacio Conftantinopoli 
Tom. I. 

( 1 ) A. XXXVIII. i Panrtcnia Cibalenfi edittts , citn eflit 
Tnbumts Sctttariorum apitd Niceam Attgttftus appella- 
ttts frati rtn Valtntem Cottftaxtmopoit tn communio- 
nem&c. 

(t) MS. Paidus 4 Panrtortia Cfoalenji. Ed. vulg. Ctbalicnji. 
(j) A. Imptrium re/ifhnti tllattim &c. 

(4) A. efletj \tifltis ab Imp. facrileghaut immolare idolis , 

autmi/ttta excedere $ jfoute&c. 

(5) A. exttnxtt. Hts dttbus Procopius apud Covflantinopolhn 

tjramudju imadM , cpui Plrigiam Salutarem 



B 



fmt patrata : tenendamque fidcm apud Sekuciam 
eKpofitam decreverunt . Sed impius Valens , qua 
apud Lampfacum gcfta funt , dcftruxit , Epi~ 
Jcopos qui ibi convenerant , exilio relcgaruit . Inte- 
rea Valcns in Antiocbia plurirno tempore commo- 
ratus , omnibus licentiam dedit fua facra cehbra- 
re, Genxilibus fcilicet , atque Jttdais , necnon & 
ommbus Hereticis . Nam & Gentiles feftiv^ates 
agebant , damonibus miniftrantes . Et f oft jfulh- 
num a jfoviatio idololatriat vanitates extinttas , 
rurjus fiorere permifit , & jfovis cultum , atque 
Dionyfii , facraque Cereri )am non in occulto tan- 
quam fub pio Imperatore celebrabant , fed per me- 
diam plateam bacchantcs ubique currebant . lUit 
tantummodo tunc princeps erat inimicuSj quiAto- 
ftolicam doihinam pradicare videbantur . Eodcra 
anno apud Atrebatas vera lana de nubibus plu- 
vias mixta defluxit, &Conftantinopolim/f' r . JVb- 
nas ffunii grando mirse magnitudinis decidens 
nonnulk* homines extiaxit . ( 5 ) Quidam fani 
a)unt de Valente , quod Dominica uxor ejus per- 
fuaferit ei ab mbodoxa fide , quam fuus germa- 
nus credebat , recedere , & tam valenter Arrii 
fenfum feftari. Porroalii fcrihunty quod poftquam 
impcravcrit , & ab Eudoxio rebaptizatus fit , )u- 
ramcnto ei firmavcrit in ipfo baptifmate cumArrio 
fe fenfurum , & Homoujion minime recepturum . 
Interea Valente in Syria moram fhcicnte , furrexit 
Conftantinopoli tyrannus Vrocopius nomine , qui 
parvo tempore multam fibi militiam catervans , 
feftinabat adversum Imperatorem , qttod dum ei 
nunciatum fuijfct , patUulum fuum impctum reti- 
nuit. Cumque belli evtntus intereaparturint , tcr- 
rsemotus fadhis eft per univerfum orbem , ita 
(6) ut Siciliae , & multarum infularum urbes 
concuflae, & fubrutoe, innumembilcs etiam po- 
pulos ruinis oppreflerint . ( 7 ) Circa Bithyniam 
vero tam ingens fuit , ut Ntceam fubvertcret ur~ 
bem: fed etiam mare tcrtninos fuos immutavit, & 
in quibufdam locis tanto impetu infiuxit, ut loca* 
qua priaem ambtdari poterant , rigarcntur . Ab 
aliis vero locis tantum recejfit , vt arida tellus 
inveniretur. Sequenti antim amno Gratiani , Da- 
galaifique Confulatu bclla parantur . Cumque ty- 
rarmus Procopius deConftantinopoli tgreftus, eaftra 
moveret adversum Imperatorem , audiens J alcns 
venit ab Antiocbia , & cum eo congnjjus eft circa 
civitatem Pbrygia? Nacoliam . Et primd qnidem 
pugnd deviflus cft . Poft paululum verd Proccpium 
cepit % tradentibus eum Agelone, Gomarioquc mi- 
litibus , quos etiam poftca inopinatisquibufdamfup- 
plicHs \ujjit expendi. Defpicitns enimytfiurandum , 
quod eis pra?buerat , ferris divifos crudelitcr inte- 
remit . Tyrannum vcro duabus vicinis arborihus 
flexis , fingulos in eis pedes e\us ligari fcit , qux 
dimijfa aerem rcpetentes , Procopium divifcrunt . 
Eodem tempore damon quidam erroneus crudelitate 
Valentis abufus , ei perfuafit , ut perfcrutaretur , 
quis poft eum effct fufccpturus imferium. Quam ob 
rem necromantiam fecit . Quibus artibus adimplc- 
tis, plurimos ille dtemon , non quidcm apertc , fed 
obliqua fraude refponfa profcrens intcremit . Nam 
cum de imperio confulcrctur , quatuor literas dc^ 

L mon- 



tinthis efi , plttrtmtqut ejus partis Cctfi > atquv jrc- 
ftripti Ji:nt . Ctrca bccc umpora tttrrawotus &c. 

(6) A. ita mare litttis errcfium* ut Stciit<v cjc. 

(7) A. opfnfltrtnt . k uUrs u:\vca ab Endvxio Arrinvs 

bsrejeos Efifcopo ba\ ttzatu% in Jxvijflmajfn Ln tJ.m 
ddapjus cjty covattij.jttt Cntkltcos pa fiqun frahts 
attUorttati cvtnprtfjus tft . Ea tempijtate dtLmnicns 
rex GotUrttm CUrifltams itt gente fua cru-Jjtfluni 
pcrftquuttfs , ad corwam nwiyni Jttlitmavit . frakn* 
timanus (?c. 



Digitized by 



8t HISTORIiE 

tnonflravit dicens , hoc nomen pofl Va- ! A 

lentem imperii culmen ac^p^ t j m a j 

aures peruemffet ImperatQrn f wu / f0 , 
peremit, quos tyramtfem affumere judicavit. Oc- ' 
cidebantur itaque Tbeodori, Tbeoduli, Tbcodoti, 
& quicumque has literas m capitefui nominis ba- 
bmffet , Inter quos etiam Tbeodofius , vir fortis , 
ex Hifpania provincia genus ducens , pater Tbeo- 
dofii , qui pofi imperio prsfuit , occifus efl. Hoc 
ergo timore plurimi fua nomina mutavemnt , qua 
prius babuiffcut, negantes cum iuramento 9 ut peri- 
cula declinarent % Interea Auxentio Arnano Me- 
diolancnfi Epifcopo defuntto , Valeminianus con- 
vocans Epifcopos , buiufmodi verba apud eos /o- 
quutus efl ; Noflis aperte , eruditi quippe dtvinis 
eloquiis , qualem oporteat effe Pontificem , quia non B 
decet eum vcrbo fqlum y fed etiam converfatronegu^ 
bernare fubjeftos , & totius fe imitatorem virtutis 
oftendere, teflemque do£brin# converfatiwem bonam 
babere . Talem itaque eligite , & in pantificali 
conflituite fede , cui & nos qui gubernamus impe- 
rium , fincere capita noflra fubmittamus , e)us 
monita^ dum tanquam bomines deliquerimus , ne- 
ceffario veluti curantis medicamcnta fufcipiamus . 
Hoc cwn dixijfet Imperator petiit Synodus , vt 
magis ipfe decerneret ,fapiens , 6* pius exiflens . 
At ille : Super vos+ inquit, efl talis eleftio ♦ Vbs 
enim gratia divind potiti , & illo fplendore fulgen- 
tes , m UUs poteritis eligere. Tunc Sacerdotes con- 
grefji , de epifcopali fede trattabant , Verwn civi- 
tatis babitatores , ut ajfolet , tumultus faciebant , C 
alii hunc , alii illum ordinari cupientes , Qu$ enim 
crant de Arriani Auxentii fefla , fimilem fibifieri 
conctrtabant , rurfum ortbodoxi fui dogmatis nite- 
bantur babere Epifcopum , Hanc feditionem Am~ 
brofiusj cui ttmc fuerat pr#fidialis cura commiffa^ 
cognofcens , & metuens ne quid in urbe confurge- 
ret , ad Ecckfiam confeflim accefjlt , At illi cef- 
fante feditione communem dederunt vocem , peten- 
tes , ut paflor gregis ordinaretur Ambrofius , qui 
noadum fuerat bzptizatus , Hoc Imperator agno- 
fcens., rep>nte \ujfit baptizari^ & tanquam dignum 
virum vrdinari pontificem . Novcrat enim ejus cer- 
tiorem omni pondere voluntatem , & totius regula 
decreta fubtiliora> arbitratus etiam divinum in eo 
effe )ud'tcium , dum in e)us eleftione etiam pars D 
contraria confomret. Isergofacri baptifmatis dono 
potitus f gratiam quoque fimul fufcepit epifcopatus . 
Quo fatto optimus Imperator bunc hymnum Sal- 
vatori , & Domino obtuliffc frtur : Gratias, in- 
quit , tibi ago Domine omnipotens & Salvator 
nofltr , quia huic viro ego quidem commifi corpo- 
ra , tu autrm animas , & meam elcflionem oflen- 
difti \uflitia convenire , Cumque pofl paucos dies 
fanttus Ambrofius cum multa fiducia apud Impe- 
ratorem quereretur , quia male a judicilus ageba- 
tur , tunc Imperator ait : Hanc inquit , cmfi- 
dentiam tuam dudum novi , & aperte probans 
non folum non refliti , fed etiam in elettione ordi- 
nationis tue focius fui . Feflina itaque fanare , 
fi ux in divina lege pracipitur , delitla animarum £ 
n.flra^nm. Igitur Valenttanius Saxones, gentem 
in Oceani littoribus, & paludibus inviis fitam , 
virtute , atque agilitate terribilem , periculofam 
Romauis finibus , eruptionem magna mole me- 
ditantera > in ipfis Francorum finibus oppreffit , 



( 8 ) A. iwfer bac in Britatmia anteqiiam &c. 

(9) A. ci<m Sarmatx ffi &c. d ffudijjent . 

(10) A. vaftarcnt bdlum in eos paransy dum apul &c. 

(1 1) A. Sqtiadorum legatiovi reffonderet , amo avi qvinto & 

quniqtiagefiim futita effufione fanguinis , qaa grcece 

afoflexis frc. 
(iz) A. (hturitate. 
(1$) A. d^ns. 

(14) A, gra-jts, moYibus Awrelwo &C+ 



MISCELL£ 

Burgundionum quoque novomn boftvm capit 
nomen nouum , qui plufquam LXXX. millia , 
ut fertur , armatorum rip* Rheni fluminis inl 
federunt ; Hos quondam fubattd Germania inte- 
riore a Drufo, Tiberio adoptivis filiis Ctfaris, 
per caflra difpofitos in magnam coxdviffe gentem * 
atque ita etiam nmen ex opere prafumpfijfe , quU 
crebra per limitem babitacula conftituta Burgot 
vulgd vocant , eorumque effe pravalidam , & pcr- 
niciofam manum , Galli* bodieque teftes ftmt , m 
quibus prafumpta poffefjume confifiunt, qui tameo 
non multo poft tempore Chriiliani effedH funt, 
Valentinus mterhaec (8) antequam tyraonidem 
invaderet , oppreflus eil . Valentinianus veroanno 
imperii fui undecimo, ciim (0) Sauromatarum 
gens, quapufilla, & infimagens efl^contra eum infvr- 
gens , fefe per Parmonias diffudiffet , eafque de- 
vaftaret , ( 10 ) belloque ab eofuf erata , apud Bri- 
gitionem oppidum Quadorum legatis (11) wf- 
fis pacem expoftularet : cum d legatis eorum fcifci- 
taretur , vtrum Sauromata tales , <*r tam vilium 
corporwn omnes exiflerent^ refpondentibus Impxra* 
tori : Quia meliores eorum bic habes , & vides t 
tum validiffime ille clamans ait: Atrocia Roma- 
num imperium fuftinet ad Valmtiniamim pertm* 
gens , fi Saaromata? tales exiftentes contra Roma* 
nos infurgunt . Ex animofitate autem nnnia,fr 
plaufu manuum vend corporis recisd , & plurimo 
erumpente fangtune , quae Grgece dmro7TAn^ic vo- 
catur , voce amiffa , fenfu inte^er expiravit 2 
quod quidem intemperantia cibi , ac fecuritate 
(12) plures retulere : anno atatis qtunquagefi- 
mo & quinto , Confulatu Gratiani f & Equiti) , 
XV. Kalend. Decembris. Fuit autem Impem* 
tor egregius , vultu decorus , (1?) folers in«» 
genio, animo gravis , (14) Aureliano fimilis, 
fermone cultiffimus , quanquam effet ad lo* 
quendum parcus , feverus, vehemens, infeftus 

(15) vitiis , maximaeque avaritise. Severitatem 
tamen ejus nimiam , & parcitatem , quidam 
crudeliutem &avaritiam interpretabantur . Acer 
in his , quae memoraturus fum , Adrianoqu* 
proximus , pingere venuftiflime , merainifle , 
nova arma meditari , fingere ceri , feu limo 
fimulacra. pru denter uti locis, temporibus, fer. 
mone, atgue,ut breviter concludam, fi ei i^j?- 
dis (16) hominibus, quibus fe quafi fidifGmis, 
prudentiffimifque dederat , carere, aut probatis, 
eruditifqucmonitoribus uti licuiffet, perfe&us haud 
dubie princeps enituiffet . ( 17) Itaque eo mor- 
tuo Italia milites fexto die pofl mortem eyus Va* 
lmtinianumptierume]its % filiumadbuc quadriermemj 
au6iore Equitio , & Merobaude e propinquo , ubi 
cum matre fucrat allatum , creant bnpcratorem . 
Cu)us imperium frater, & patruus licet mgrati, 
qudd eis ignorantibus faflum fit , tamen pofteiL* 
fufceperunt % 

V A L E N S. 

Anno ab Urbe condita MCXXVIII. Valens 
quadragefimustertius ( 18 ) Imperium Orientis 
quatuor annis Valentiniano mortuo tenuit , Gra- 
tiano Valentiniani filio in Occidentali parte re- 
gnante, ( 19 ) una cum Valentiniano fratre par* 
vulo . Hic enim Valentinianus de Juftina fecun- 
da uxore Valentiniani natus erat , (ao) qu#ru 
\ubente Severa con]uge priore > Valentinianus boc 

modo 

( 1 5; iVib. mf 1 cius . 

(16) A. faedis. 

(17) A. poft ettitutfjlt. Anno &C* 
(iS) A. XXXIX. 

(19) A. rcgrumte, rjui Jtti FaJentitriammtfratrem parvidum 
admodum fucium creavit rnipern* 

(10) A. erat ; nam Falevtiniamis fmor*dudtm laudante 
uxore fua pulcbritudmem jfu/f/W *fibi eam ficiayit in 
matrimcnioj legefque froptcr tllam concejfit , &c. 



Digitized by 



'*/'<« <k 

•^«^ 

te 6 -er expirivs : 
autem 

(ij) fata» 
luretotii, 
lam 

hemerts 
tij 

ixatem , 



L I B E R XII. 



8* 



effetaib 



Sevenaea 
retabnir.ta 
nc, iw^» 
temporfei- 

■rc,aut pwbs» 

ttortt» fj» & 



?Jftpw 
au 

tm 



ierium 

iotecuit> 
aolipne* 

,(:c)f* 



modb ieixi^f probatur . Jto/fctf jfuflina pater cum 
eflht Piceni judtx ConflantH temporibus , w<#t m~ 
Jomnis quomodo ex dextero femore imperialem pur- 
puram genuiffet . Cumque vifio per multos recita- 
retur , ad aures QmflantH pervemt* At Ule con- 
Jiderans fommum y tanquamlmperator ex eo nafce- 
retur 9 mittens occidityuflum , cujus filia Juflim 
vtrgo permanfit . Voflericre verd tempore pervbtit 
ad notitiam Severa , ad quam frequenttus venie- 
baty & amabatur ab ea, tta ut etiam batneis cum 
ea uteretur . Cumque Severa fecum lavantem Ju- 
fiinam diutius injpexijfet , tmcMtudine vhginis 
oblettata* & amore cafta> dixit Imperatori^ oudd 
fic ejfet jpeciofa ^uflina vhrgo , ut etiam ipfanu 
deceat e/fe uxorem tmperatoris . Vaientinianus vero 
ejus fermone concepto , jfuflinam ducere traftabat 
uxorem , ncn tamen Severam atyicere , ex qua na- 
tus fuerat Gratianus . Legem itaque puUiciprotu- 
titper dvitatem difpofitam f ut omncs qui voluif- 
fent impune bina matrimoniafufcipemxt. Nam 
ideo populofas fore gentes , quia noc apud eas 
folenneeft. (21) Cumque pofita lex baberetur , 
ipfe Juflina con)un8us efl , ex qua natus efl Va~ 
letfmianus ifle , & filia tres , jfufla , Grata^ , 
Galla , Quarum dua quidem in virgimvate pcr- 
manfenmt . Gallam vero poftea major Tbeodojms 
Imperator duxit uxortm , ex qua Placidia ejus fi- 
lia nofcitur ejfe progenita , qua pqflea de matris 
nomine Galla ccgnomentum acvepit. Valens inte- 
rea impietatem, quamdudum meditatus fuerat, 
operibus explens , le^ data , ut monachi mili- 
tarent , nolentes per Tribunos , & milites fu- 
ftibus interfid juffit. Qjuorum innumera multi- 
tudo , qua per vaftas nuic ^Eeypti folitudines 
%%) babitabat, arenafque dijfufas , quapropter 
ttm , ac flerilitatem , periculofi/flmamque fcrpen- 
tium abundantiam> converfatio bumana non ejfet^ 
magna babitantium monacborum multitudo com- 
pkverat* precipueque apud Nitriam manyrii 
confequuta eft paimam . Ac per finculas ubique 
provincias advershs Catholicas Ecclefias, & re- 
«Sfae fidei populos , diverfa funt illata incommo- 
da . Interea in partibus Africas quidam Firmus 
fefe, excitatis Maurorum gentibus, regem confti- 
tuens , Africam, Mauritaniamque valtavit. Cf- 
faream urbem nobilijfimam Mauritania dolo captam 
Barbaris in pradam dedit . Contra quem Theo- 
dofius pater Theodofii, qui pofbnoaum imperio 
prcfuit, faj) comes (14) a Valentiniano majore 
miflus, emifas Maurorum gentes multis preliis 
fudit (25) ipfum Firmum afflidhim, & oppref- 
fum ad mortem coegit . Qpi poftquam expe- 
rientifliml providentia totam cum Mauritania^ 
Africam compofuiflet , ftimulante invidia juflus 
aValente interfici, apudCanhaginem baptizari 
in remiflionem peccatorum praoptavit . ( z6 ) 
At poflquam Sacramentum Cbrifli , quod quafierat, 
affequutus efl> pofl gloriofam feculi vitam^ de vita 
aterna fecurus , percuflori ultro jugulum prae- 
buit . Grca bac tempora Gotbi trans IJirum con- 
ftkutiy civile bellum inter fe duabus partibus com- 
moverunt . Unius praerat Fridigernus , alterius 
Atbalaricus . Fridigernus autem cum fuis ommbus 
Arrianus erat , Atbalaricus vero cum fuis Paga- 
nus. Cumque pravaltdjfet Athalaricus , Fridiger- 
nus auxilium a Valente poftulat , per Ulfiam Epi- 
Tom. L 



(ti) A. foUtme efl . Acceptd ergo , ut diximusy Vd&Oima- 
tms Juftma , edidtt ex ipfa quatuor fiJtos, Valertma- 
num , qmm Jili , ttt frsnnjimut , Cratianus fociavit 
in regno » & Gratam , Juftamque , & GaJiant . Va- 
lcns igtttir imputat&n &c. 

(t%) A. folhudmes effufa , pracipueque &c. 

(13) A. frafuit, fater* a Valcntnoano &c. 

(14) MS. Francifci Fithoei : cum Cbmitacenfi auxtiio Tbeo* 

dof, magift. equitum. 



fcopum fuumArrianum> qui mcratus fub Conflan- 
tio fuerat cum Eudoxio, Acacio Arriams, qui 
etiam lite/as Gotbicas primus adinvhtit , & Scri- 
pturas divinas in eam tinguam convertit . Statim 
valens pracepit Tbracia \nilitibus , ut Fridigemo 
auxilia commodarent . Hoc folatio viftus Athala- 
ricus etiam m fugam eft converfus. Non pofl mul- 
tum vero temtus denuo Gotbis inter fe compa&is , 
XJlfias nm Jolum Fridigerni Gotbos , fed etianu 
Atbatarici edocebat . Tunc Atbalaricus religionem 
propriam violari dolens , multos ex fuis Arrianos 
faaos fuppliciis tradidit , quos baltenus Arriani 
martyres appellant. Quam ob remFridigemus cum 
fuis occidentalem partem petHt : Atbalaricus verd 
cum fuo exercitu ibidem remanfit . Hi verd , qui 
B cum Fridigerno occiduas petierant regiones, ab Oc^. 
cidente lingudpatria Vijegotbi , idefl , Occidenta-. 
les Gotbifunt appellati , bi veroj qui cum Atba- 
larico in propriis fedibus remanferant, OJhrogotbi; 
ideft, Orientales Gotbi funt difli . Ea tempefta- 
te gens Hunnorum diu inpropriisy & inacceflis* 
claufa montibus , repentina rabie percita exar- 
fit in Gothos , eofque conturbatos ab antiquis 
fedibus expulit . Nam bos , ut refert antiquitas , 
ita extitijfe amperimus, Filmer rexGotborum Go- 
darici magni filius , poSi egrejfum Scantia infulaj 
)am auinto loco tenens principatum Getbarum^ , 
qui <y tcrras Scytbicas cum fua gente intro)it 9 re- 
perit in populo fuo quafdam magas mulieres , quas 
Gothico fermcne Alyrumnas vocant^ eafque babcns 
fufpefias, de medio fui proturbavit , longhque ab 
exercitu fuo fugatas , in folitudine corgit errare 9 
quas Jylveflres homines, quos normulli FaunosPbi- 
carios vocant , per defertum vagantes dum vidif- 
fent , & earum complexibus in coitum emifcusf- 
fent , hoc genus ferocijjimwn ediderunt . Quodfmt 
primssm inter paludes Maotidas , mmutum , te- 
trum , atque exile , quafi inhumanum genus , nec 
alia voce notum , nifi quod bumani fcrmonu ima- 
gmem ajpgnabat. Tali igitur flirpe Hunni creati^ 
Gotborum finibus advenerunt. Nam & quos bello 
forfitan minime fuperabant 9 vuttus fui terrore ni- 
mium pavorem ingerebant , & terribilitate fuga- 
bant . Eo quod erat ejus fpecies pavenda nigredi- 
nw, & vefut quadam , fi dici fas eft , ojfa defbr- 
£) misy non facies , babenjaue magis punfta quam lu- 
mma , quorum ammi fiduciam torvus prodit afpe- 
£tus , qui etiam in pignora primo die nata defa- 
vhmt . Nam maribus ferro genas fecant , ut an- 
tequam laftis nutrimenta percipiant , vulneris co- 
gantur fubire tolerantiam . Hinc imberbes fenefcunt , 
& fine venuftateephcebi funt y quia facies ferro ful- 
cata tempeflivam pilontm gratiam in cicatrices ab- 
fumt . Exigui quidem formd , fed argutis moti- 
bus expediti , & ad equitandum promptijfimi , fca-. 
pulis latis , & ad arcus , fagittafque parati , fir- 
mis cervicibus , fuperbid Jemper trehi . Hi vero 
fub bominum figura vivunt bclluind fevitid . Quod 
genus expeditijjimum , multarumque nationunt^ 
grajfatorium , ut viderunt Gothi , tranfito Da- 
p ! nubio , fiigientes , a Valente fine ulla foederis 
^ pa&ione lufcepti funt : (27) tribuens eis terras 
Thraciarum ad babitandum , arbitratus prapara- 
tum folatium ab eis babere contra omnes Barbaros, 
bac pro re milites de catero negligebat ,dr eos f qui 
dudum contra boftes elaboraverunt , Imperator de- 
£f. 



A. frtf>it . 

(itf) A. praoPtavit , ac dcmtvm gloriofa morte ucwr.lcr.t , 
ptrcujjvri &c. 

(»7) A. fh/crfti fnnt. Dtmde profter intolcralnlem avari- 
ttam Maxmtt Ducist fame cvmpui/t y m arma furg^m- 
Us y viBo Vahtitis ewrcrtu^fcfe pcr^ttractas nf:t£*c t 
omnia c<zdtfais y mcerditfqus yaflavtcs . (JtirCus (.gu- 
tis VaUns Antiocbta tgrtjjhs , tt>m edveru.s Lutios 
excratum aptarct frd &c. 



Digitized by 



«4 HISTORliE 

ffkkbat . Ethm toUatores fuos prmcpit promncia 
per vkos 9 & civitatcs 9 per ummqucmmtc militcm 
tfhginta folidos cxigerc . Hoc etgo fmt mtttum , 
minillo tcmporc Romana Rcfp.colanutatibus fub- 
dcrctur. Bartari namquc cum Thracws centmmf- 
fim , liocnter Romanorum vaftahant provmcias , 
depopulantcs vicmas chkatcs . Interea Vaicns ah 
Jmiochia Confiantinopolim vomcm , apnd Bofcho- 
rmn cqgnofcens Gothorum gcntcm commotam fmjjh 
ad hellum 9 mox ai Vaksstmiamm firatrem mifit, 
fblatia petens. Ax Ule refcripfit ei 9 fda rebrnfum 
nm ejfet , nec \ufium , takm virum jura imperH 
regerc , qm Deo rchdlis exifleret t fcd magis effet 
)uftum 9 ut c]us fnperUa fedaretur . Quod dum Ulc 
m iferr mm agnoviffct , licet mayori ncccffitate com- 
firtdms 9 non tamen a fua nmktatc cefiavit , fcd 
fmt veritati nheUis . Tcrentius igitur mtcrim vi- 
thr revcrfus cfi ab Armenia, vir optimus 9 &pie- 
tate dcccmcr ornatm. Tunc ci fufiitPalens pofare 
dona 9 fua vctlet . At iUc , quod decebatpium vi- 
rum cogitan, refpondit 9 non aurum , non argen- 
tum 9 non prwdtnm 9 non dngtdum fc pcterc 9 ncque 
domum 9 Jcd ut cis 9 quipro Apoftolica doflrina^ 
fericuU fufiinuerint t una prabcrctur Ecclefia . At 
ilie petaionem cx fcrifto fufceptam cognofcens 
dsfrupit 9 cumquc alia pofixdarc preccpis . Verwn 
itte verba precum 9 infut 9 fufcipc 6 Imperator , 
haheo domm 9 atiud vero non pofiulo . Intentionis 
mea ]udcx 9 cfi univerfinimiudex . Cum ergo Va- 
ims Bofpboro trdjeSh venifiet in Thraciam , pri- 
mum fuidcm Coriftantinopoli commoratus eft , pra- 
parans hcttum , ddndc Trajamtm Afogiftrum cum^ 
expeditis contra Gothos defiinavii , qui viftus igno- 
mmosc cfi rcvcrfus , cm cum Valcns mollitiem ex- 
prebraret 9 refpondk: Non ego vi&us fum Impera- 
tor 9 fcd tu 9 qui contra Deum pugnas 9 & Barbaris 
mtum qus concilias . An ncfcis , quos ab Ecvlc- 
fiis epcputifti , & quibus eas tradidi/H ? Interrm^ 
Barbari pcr Thracias difcurrentcs , etiam Conftan- 
tinopoleos fuburbana incendHs , cadibufquc vafta- 
hantj non exiftente 9 qm cis fortitcr refiftere frava- 
leret . Qm dum ufque ad nrnros vcmffmt urbis 9 
afflitta civitas contra Imperatorem murmurat . Ille 
fera pcccati poenicentii ftimulatus, Epifcopos, 
cseterofque faadtos revocari de exiliis impera- 
vit. ( tS ) Grccnfes igitur agcbantur ludi 9 & dlic 
Vdcntm oonvccm accwmdabant mvahdnm , & 
hcllorum fugacm* clamabant dicentcs : Da arma* 
nos pugnamus . Hmc ird accenfia Imperatar III. 
tdus Jmm a Conftaminopoli egreffus tft^ tnterm$— 
nansje pcmas pfo irijuriis, cwn rediret 9 a Conftan- 
tmopolitanis civibm exatturum , qudd primitm vi- 
debantur Proccpio prsbmffc folatium, it a ut crtM- 
tatcm aratro vtrtere minaretur . Ifacius verd faccr 
monachus tencns franum cqui regis Valentis , cum 
nwifpme egrederetur in pnclium , ait ad eunu. : 

Sho vadis Imperator adtoersum Dcum pugnans 9 & 
eum advcr/arium habens ? Quem vratm carccri 
tradidit , mqrtm illi minatus fi redhret , qucmadmo- 
dum Mtchea quondam Achah. Poft congreffbncnu 
autem t\us quidam ex fuis confefii funt , quod pra- 
eeperit divinationes Jfcri de pnpctn bdli , quod fibi 



A, pnperavn . Lenique laerymabiH cum Gotbis Mfo 
cormniffbf ad frmum &c. 
(%rj) A. fmditi*s mUrtart* Iffi &e. 
(jo) A. fattcius eji. 
(ji) At nimium >fat>e equo &c. 

h%) A, crematus ejl, Deniqrn Petcntibus Gotbk , ut eh 
EfifcQpos mfiteret , a quihts fidet rudhnenta fufcife- 
renti Valens Dotlores ad eos Arrtant dogmatis mtjiu 
JtCfu umxerfa illagent effetla efl Arriana, Juflo &c. 
A- ficuri 9 ad urbem froferant C<pjflantinofolitanam , 
ubi tune Dominica Augufla Valentis uxor multd fe- \ 
cunii fldi iargtta , ab urbis vaflatione boftem Jubmovit 9 
reffnpn cognatis fidelitcr i virititerqm fervavit ♦ Anno 
&c 

Ch) a - 



MISCELL/B 

jnsnunch&t . Deduxtt tgitur Osegksstuisopoiitww uf+ 
que ad urbem Adrianopolun , qum $ in confina 
Mscedoms . Demquc quisitodecirm imperu ftu 
lacrymubile cum Gothis beUum commfit. Ad pri- 
mum Gothorum impetum perturba» fuot Ro» 
manorum equitum tunn» , nudatof^ue pedites 
deferuere . Qju mox equitatu hofttum fepti , 
ac {kgtttarum nubibus <4>ruti , dun amentes metu 
huc l&ucque fugitarent, fundiths (19) cecfi m- 
fcquentum giadtis, ccntifque fertere . Ipfe Impe- 
rator fagira (aucius, ( 30 ) verfuique in fugam, 
ob dolorem nimium , dum de (31) equo ube- 
retur , in viliffima depwtatur csfa. Vhi fuper- 
venientibus Gothis , igne fuppofito , incendio 
crematus eft, (jt) V. Idrns Augufk , amo vius 
B fuinquagefimo , tmpcru anno cum fratre Valertti- 
niam dccitnotcrtio , pofi mortem ejus 9 amos duos , 
menfes quinque , dics trededm . In quo prohandcu 
hacfutre. Fw* pofeforihus , & cuttorihus bomu 9 
mutare judiccs rarus^m amicos fidus 9 irafd finc^ 
noxa 9 acpcriculo ctqufquam , fane valde timdm. 
Quidam auttm dkunt 9 quod dtvinuslfacius m car- 
ccrCy dum crtmaretur , foetorcs ejus dtvina gratid , 
& nrundicid auuno deprthenderit , pratburkque 
interemptmxm eysss his , qui fccum erasst , autt- 
quam nuncii advtenifpmt , qui&fta praHi nu n ciarent . 
Jufto itaque Det judicio ab iliis igne cr em au g 
eft , quos igne perfdi^ fuccenderat , namquc^ 
pctcntihu^ Gothisj ut cis Epifcopm mittcret 9 a qm- 
husfidei rudisumta fufciperent 9 illo dottoces Ar- 
nant dogmatis msfit . Sicqm umverfa gcns illcu 
Arriana effcBa efi . Gothi verd Imperatore oc- 
cifo , denm jam lecuri, ( 33 ) ufque ad mms 
Cmfimtimtpoleos vcmmtcs , qus fuhurhana vafta- 
bant. Qnaprvpter dver 9 qui arma ttderant, &por- 
tare vcUcbsmt , qu* invcmffent , hoftibus ut pote~ 
rant , refifkbam . Dominica vcro uxor VaUtms 9 
prmrna ex srario fuUico henc pugnantibus fecun- 
dum confuetudwem militum minafirabat . jguibus 
ttiam Sarraccm prebucre folatia , qua corum Rc- 
K'ma nomim Mavia Romanorum fttdsrata direxe- 
rat. 

O R ATIA NU S. 
Airao ab urbe condita MCXXXIL Graianus 
XLIIIL ( 34 ) ab Augufto poft mortem Va- 
p ientis fex annis imperium tenuk . (n ) Igitur 
Gratianus admodum juvenis, cum inaftimabilem 
muititudinem hoftium Ro. finibus infufiun cer- 
neret , fretus Chrifti potentiil. ionge impari mi- 
litum numero fefe in hoftem dcfSt , & conti- 
nuo apud Argcntoratum (^tf) cppidum Gallia- 
ruin formidoiofiffimum beilum incredibih fefc- 
citate confecit. Nam plufquam XXX. miilia- 
Alamannorum^ minimo Romonorum detrimeo- 
to, in eo pneiio interfe&a narrantur . (37) Eo 
tempore m Gaiiits apud Turonos beatiffimus 
Martinus multis lampa^bat virtutibus, totoque 
orbe doArints ^ & ( 58 ) fcientis hamm clari 9 
apud Bethlehem civitarem Palrftine (59 ) Hie- 
ronymus Preshyter , afud Hippoucm civitatenu 
Numidis Auguftimts Epifcopus radiahant . Potrb 
Grarianus ciua animadvcrriflet Huaciam , Da- 

ciam- 



(jj) A. tenuh 9 quamxns jamdudum ante eumfatruo Valcn- 
te 9 & cum FaUntmiam fratre regnaret. IgUur &c. 
(j6) A. Argetitmiam. 

(J7) A. narrantur . Hoc denique ei reSla fidei cultura tri- 
imt . Nam cian ufque ad id temfsu Itaisa Jnriam 
ferfidia m&rbo Jangueret ; fofl AuxentH firam fncr* 
tem y cimt Amhrofim ex Pagam judice , fubitb afui 
Medwlanum drumo nutu Efifcofus cuuHu fuiffet cle- 
8us , moxque Catbolico hafts/mate ttnBus , frafid ef* 
fet ordinatus , cicmane fro fide Cathoika ifrros Gra- 
tiano Imf.PorrexiJpt, ac venerattone , qua debuerat 
fufceotus ejjet , unwerja ftatim ad rSam fjem balm 
refenavit . Eo temfore &c. 

(}8) A. doflrmisi & fcientia clarus. 

($?> A. ?al£jihts Jitu$ radiabat Hitronymut, Porri &c 



Digitized by 



Google 



.«**«J 

"ppofto.4 



iliis igne cnssa 
jwnittim,!» 

?ri) ImpeBBGRoc. 
fojfetaat,fy. 

nnjMtf . ^tn 
w, fv mfc 

fUS. 

XXXII. Gub 
poft tccnan W 

wk. (flljjjr 

nibusifljifai* 
longeimpn* 

oppdw&fe 

rnXXXA 

inoroiiitoi* 
rtfltur.(ir) 6 
idiios ba* 

>(&*(# 

Thraciais»* 
-^— * 



L I B E R XII. 



.85 



ciamque canquam genttales terras poflidentibus 
Gothis, Thayfejifque , atoue ourni pernicie a- 
trocioribus Hunnis, & Alams , extremum om- 
m /?o. Jfatcri* (40) periculum inftare , rr/tfJi 
JfciZ» m Pmncmam vhut. Ea temptflatt Tbto- 
doftus, tam propttr parcntum nobilitattm , fiiom 
^ro Jbrtitudint propria nominatijjsmas babebatur* 
ob banc <aufam htvidid Jtmlium \uScum fati- 
gatus* in Mfpania marqpatwr , ubi & ortus fue- 
rat, & nutritus . Cumque Imperatcr quid faceret 
bafitaret , V^ppe cum Barbari tkvati vithrid 
inixpugnabiles tfft viderentur y eadem provifione, 
qua quondam elegerat Nerva Hifpanum virum 
Trajanum, per quem Refp. reparata eft, afci- 
vit & ipfe nihilo miniis araue ab Hifpania- 
Theodonum , (41) <jr ejus aucatu credens Bar- 
baros poffe fuperari. Repenti Jiqmdem eum magi- 
firum mtlitum tffe denuncians , cum exercitu ad 
Barbanjs defhnavit . Itaque Theodofius affli&am 
Remp. iri Dei, credidit mifericordid Dei repa- 
randam . Omnem fiduciam fui ad opem Chrifti 
conferens, maximas illas Scythicas gentes, for- 
midatafque cun&is majoribus, Alexandro quo- 
ue illi magno, ficut Pompcjus , Corneliufque te- 
)ati funt , evitatas , extunc (41) extindto Ro- 
mano exercitu , Romanis armis , equis inftru- 
dhffimas, hoc eft Alanos, Hunnos, Gothos, in- 
cun&anter aggrefli» (45) efl. Barbari vero im- 
petum non firentes 9 fuas acies reliqutrtmt , & illi 
quidtm fugiebant , bi verd fiquebantur , immenfa- 
que cades tunc fafla efl Barbarorum . Pauci vero> 
qui evaferant , latenter Iflrum fluvium tranfie- 
Vimt. Afox dux optimusy exerdtu difperfo per vici- 
nas urbes , ipft velodttr remeavit ad principenu , 
ita ut ipfi triumpborum fuorum nuncius extitiffet, 
quod tamen ipfi Imperatori , dum miraretur fa- 
Chm, mcredibtle videbatur. Invidi fiquidem etiam 
tmn fugijfi dicebanty & exercitum perdidiflc. At 
iUe dcrogantes fibi petiit dirigi , qui viderent mul- 
titudinem bofttum pertmptam . His verbis hnpercu 
tor flexus* direxit, qui ret a(las infpicerent , eique 
nunciarent . Porrd dux oftimus inter bac divinam 
vifionem vidity & ab tPlo omntum Deo apertefibi 
monflratam confpexit . Viderat tntm tn fommsy 
qvtxa SanHus Meletius Antiocbia civitatis Epifco- 
pus eum cblamidem vefliret tmperialem y & corond 
taput ornaret . Hac cum notte vidiffet , cuidatru 
mane retulit amicorum . At Ule clarum effe fom- 
nmm dixit y & nibil mtigmaticum , nibil dubtunu 
continert . Cwnque pauci tranfiffent dies , qm pro 
vidorut infpetkone mijji fuerant , remearunt , pe- 
rebptaq; bcflium multa millia narraverunt. Quam 
00 rtm Istatus prmceps Gratianus Theodojtum^ 
cuniHs faventibusyapud Sirmium purpurd tnduit 
tetatis anmm tricefimum & tertium agentenu 
Orientifque , & Tbracia Jimul bnpaio prafecit 
Confulatu Auform, & Olibrii, XVIII K. Febr. 
Igitur Tbeodofius urbem ConflantinopoUm trium- 
pbam intravic . Et ne jparvam ipfam Romani 
exercitus manum aflidue bellando detereret , 
foedus cum Atbalarico (44) rege Gothorunu 
percuflit . Athalaricus Conftantinopolim venit 
ad Theodofium , quem ille mira animi jucundi- 
oue fufcepit, & affedhone . Deniqtie cfcm ur- 
bem Athalaricus intraflet , & tam gdificia civi 



X 



f 4o; A. txtremum Romano omni. 

41) A. Tttodo/rum , fuventibut cun&h* apud Svmuum pur- 
pura induit <rt«tis atmum tmrtium trige/tmumq; agen- 
Hfw, Ornntifqwi & TtrtcutJinnU tmferio prafecit. 
Itaque &c. 
A. at tunc&c. 

A. *tgretfus, magnis, multifque praliis vicit . Urbem 

Conjhntmofoltm vitlor intravit* 
A. Atbavaricoi quem femper ita nominat. 
(4j) A. Partbi » ceteraqua barbarm natiomt Rom.priia no- 
mtm immica nitrb Ccnitantinopolim td 'iUodqfittm 



(4i) 
(43) 

(44^ 



B 



tatis , quamque exdrnati quafi ad diem feftum 
populi frequentianv cerneret, ac pgr iingula in- 
Werer mente , chmque deinceps Imperatoris 
regiam iogreflus obfequia , officiaaue diverfa^ 
confpiceret. Sine dubio, inquit, deus terrenus 
eft Imperator, contra quem quicumque manum 
levare nifus fiuerit, ipie fui iai^ui&is reus erit. 
Nec mora tamen, fuperveniente invaletudine, re- 
bus exceflit bumanis. Cujus exeouias Imperator 
ipfii praecedens, digne eum traaidit fepulturx. 
At univerf» Gothprum gentes , rege defun<fto, 
afpicientes virtutem, benignitatemqueThcodofii^ 
Romano fefe Imperio dediderunt. In his etiam 
diebus Parthi ( 45 ) qm^uliam intcrfefio , alUfgue 
Impcratmbusjape vittis , nunc etiam Valentc— 
atio , recentifjm* vtfforia fatietatem cruda inful- 
tationeruitabant , ultroConftantinopolim ad Tbeo- 
dofium msert legatos , pacemaue fupplices popofce- 
runty )unihtmgue cum tis fceaus eft. IntereaTbeo^ 
dofius, causa fcederis a Gotbis acceptis obfidibus* 
Tbcjfalonicam venit . Ubi, cttm in itgrttudtnentm» 
incurriffet , baptizari cupiens , Acolium erm civi- 
tatis Epifcopum requijivity cuius fidei tjfit , quo 
refpondente , quod Arriana peflis m Ulyricum nm 
valuijfet accedere, Jfed inviolatam ab initio Nicam 
Concilii fidem confervarcntj ille libenter verba ejus 
fufcipiensy bapttzatus, atque ab agritudine libera- 
tus eft . Inter bsc Imperator Tbeqdofius filvuHL. 
fuum Arcadhtm , defignavit Auguftum , Confu- 
latu Merobaudis fecundo , & Saturnini , XIV. 
Calen. Februarii . In Italia vero puero fatis cxi- 
ftente Valenttmano, rerum curam Frobtis ex Con- 
fult Prafcdus babebat . ^uflina vero Valentiniani 
mater cian effet Arriana^ vivo quidem marito la- 
dcre non prafumpfit Orthodoxos , eo mortuo , & 
filio valde ]uvenculo , Mediolanum veniens Am- 
brofio erat infefla , ita ut eum \uberet exilio d$i- 
nari . Cumque de Ecclefia )ubcretur exire , Am- 
brofius ait: Ego fponte boc non ago 9 ne lupisfepta 
contradere videar , atque blafpbemantibus Deum . 
Hic fi placet occide , boc loco mortem prona vo- 
luntate fufcipiam . Ea tetnptftatc JWaximus , vir 
quidemftrenuus, & (46) Augufto dignus, nifi 
contra facramenti fidem per tyrannidem emer- 
fiflet , in Britannia ab exercitu invitus Impera- 
tor creatus , in Galliam tranfiit . At vero Gra- 
tianus , dum exercitum negligeret , & paucos 
ex Alanis,quos ingenti auro ad fe tranftulerat, 
veteri, ac Romano militi anteferret , adebque 
Barbarorum comitatu, & propeamicitiAcaptus 
eflet , ut nonnunquam eodem habitu iter uce- 
ret , odia contra fe militum excitavit . Maxi- 
mus igitur ab infenfis Gratiano militibusy & le- 
gionious exceptus , eundem fubita incurfionc. 
perterritum , atque in Italiam tranfire cupien- 
tem,doliscircumventum (47) interemit . Caufa 
antem interfe£Honis e\ut bac fuij : Maxhnus enim 
opiniontm mijit in vulgus , quia uxorGratianifuo 
viro feflinaret occurrere , in Lugduno Gallia ctvi- 
tate fiuvium tranfeunti . Gratianus autem credens 
ctmjugem Crtufam venire , quam mtper acceperat , 
non pracavens injidias, &veluti cctcus m fovcam 
immanit boFtis incurrit . Dum ergo venijfet Gra- 
tianut quafi ad uxoris vebiculum , ex imprcnnfo 
exilient Andragatms Gratianum mteremit . fifor- 

tuus 



rmsere legatos, pacemque fupplices fofifc rttnt , \im- 
fhmtque cum eis fcedus tfi. Itaerea a.m Tbeodrjiut in 
Oricnteyfubaths barbarorum g ntibus%Tbracns tandent 
iiberas ab bofh reddidtjfet , & Arcadittm fltttw Juum 
exmfortem ftdjjet imferti, MaxtmusyVtr &c. 

(46) A. jb enuus\ & frobtu , atque Aug. 

(47) A. circumventttm interfecit aiatts annos novem &virin- 

ti babemem , fratnmque e\us VaLvtnnanum Aug. /r<f- 
ita expuitt . Valentmianus m OrunUm refugtem a 
Tbeodofio pattma fe. 



Digitized by 



86 



H I S T O R I M 



*uus efl autem Confulatu Merobaudis , & Satur- 
tnrii , anno imperii decimoquinto , vita vicefimo- 
tumo . Afox Maximus Valenttmanum Auguflum 
cum mstre ¥u(iina Italid expulit tn Illyricum . 
Deinde Conjtantinopolim vhrit , & a Theodofio 
paterna pietate fufceptus , mox etiam Imperio 
reftitutus efi . Fuit autem Gratianus Sirmii ge- 
nitus , literis haud mediocriter inftitutus : car- 
men facere, ornate loqui, explicare controver- 
<ias Rhetorum more: nihil aliud die, no&wque 
igere , nifi fpiculis (48) meditari, fumnreque 



MISCELL^ 

voIuptatis,divin«que artiscredere, deftinata fe- 
rire , parcus cibi , fomnique, & vini 9 ac ljbi- 
dinis vi&or , cundHfque eflet plenus boois , fi 
ad cognofcendam Reip. gerencue fcientiaro ani- 
mum mtendifTet , a qua prope alienus , noa- 
modo voluntate, fed etiam exercitio fuit , idefl , 
plusferi lotus, quam fufficiebat $ & plus verecun* 
dus , qudm Reip. mtereat • 

Explicrt Liier Dwdecnmu. 



INCIPIT LIBER DECIMUSTERTIUS 



TH E O D O S IUS. 

ANno ab Urbe cond. MCXXXIX. 
( 1 ) Theodofius genitus patre^ 
Theodofio , (2) matre Therman- 
tia , quadragefimusquintus ( 3 ) ab 
Augufio 9 intenedto per Maximum 
Gratiano, Imperium Romani orois folus obti- 
nuit, manfitque in eo annis undecim, ciim jam 
in OrientiS partibus fex annis Gratiano largien- 
te , & fimul imperante regnajfet. ( 4 ) NccelTa- 
riifque caufis ad bellum civile permotus , ctim 
e duobus Auguttis fratribus, unius interfefti ul- 
tionem, alterius reftitutionem procuraret, fefe 
adversiis Maximum tyrannum fola fide major , 
namlongeminoruniverfiapparatus bellici com- 
paratione, proripuit . Aquilejas tunc Maximus 
infedebat . Andragatius Comes ejus fummam- 
belliadminiftrabat, qui ctim largiuimis militum 
copiis aftuto confilio omnes alpium , ac flumi- 
pum aditus communiffet , dum navali expeditio- 
ne incautum hoftem praevenire parat , & ob- 
ruere, fpoate eadem clauftra, quas obftruxerat, 
deferuit . Ita ergo Theodofius,nemine fentiente, 
vacuas alpes intravit , atque Aquilejam impro- 
vifus adveniens , magnum hortem , ac trucenu 
Maximum, & ab immaniflimis quoque Germa- 
norum gentibus tributa, ac ftipendia foloterro- 
re nominis exigentem, fine controverfia claufit . 
( y) Cumque Maximi milites impctum Inperatoris 
fuflinere non pravalerent , apprebendentes tyran- 
num , vinttum eiprotinus obtulerunt . Qui eorum 
Confuhtu peremtus efl VI Kal. Septembrts, Hanc 
Maximo perditionem Beatus Martinus ante prae- 
dixit < Valentinianus recepto Italiae potitus Im- 
perio eft . Andragatius comes , qui peremerat 
Gratianum, cognita Maximi nece , prsecipitem 
(6) e nayi in vicino fluvi*/ femetipfum pro\iciens 
luflocatus eft. Theodofius incruentamvi&oriam 
Peo procurante fufcepit • Vi&orem quoque^ 
Maximi filium, quem Imperatorcm pater Gal- 
lisiqfantili mterdiquerat , extinxit, (7) Tunc 
igitur Imperatores Valentimanus , & Tbeodofius 
perattd vUtoria Romam venere • Erat entm cunt* 
eisHonorius adbucpuer, quem pater pofl vUhriam 
eontra Maximum geflam ab Urbe Conflantinopoli- 
tana evocaverat. Theodofius igitur Imperator itu, 
Vrhe Roma confiflens multum profuit civitati 9 alia 
frxbendo , alia utiliter auferendo . Duas tamen- 
res dignas confufione probibuit . Erat ab initio in 
Urbe Roma domus ingenti magmtudine fabricata , 
%n qua panis fiebat, qm umverfa cruitati mmiftra* 



(48) A; quam fpmtias ntedftari. 

( 1 ) A. XXXVUL Ita MS. PauL & vulgari. 

( % ) Al jter Honorio . 

( 1 ) A, XXXXl* Imperatorum , interfefh &c. 

(4) A. Grfltiano vivente regnaflet . Itaque juflis , mcejfa* 

rhpjue &c. 
(y) A. daujitycepty occidit. Hanc &c, 
(tf) A. grscipitem fefe i yavi in undas dedit , ocfufibcatus 



B (batur.Horum mancipes 9 tempm procedente f piflru 
na publica latrocima effe fecertmt . Cttrn emm ef- 
fent mola in locis fubterraneis conflituta 9 per fin- 
gula latera earum domuum tabernas infHtuentes , 
mcretrices in eis proflare fatiebant , quatenus per 
eas plurhnos reciperent , alios 9 qui pro pane venie- 
bant 9 alios 9 qui pro luxurue turpitudine ibi ftfima- 
bant . Arte namaue mecbanica in molam de ta- 
berna cadebant , <y boc patiebantur maxmlpere- 
grini , & itatatebant claufi 9 ut multi ufque adfe- 
neChttis tempus laborantes , inde non permitteren- 
tur exire , afiimantibus eorum propinquis efflder 
funfios . In bu)ufimdi laaueos miles quidamTbeo- 
dofii incurrit . Cumque fuiffet claufus ad motam 9 
nec dimitteretur exire , evaginato gladio probiben- 
tes ocetdit . At illi tcrrore detenti militem dimi- 
ferunt . Hoc agnofcens Imperator , & mandpes 
fuppliciis occidit , & ipfam piflrinam deflruerc* 
funditits pracepit . Aliam rurfus abrogavit bvu 
]ufmodi caufam . Si qua mulier in adulterio capta 
fuiffet , boc non emendabatur , fed potius ad aug- 
mentum Peccandi contradebatur . Indudebant eam 
in anguflo proflibulo 9 & admittentes 9 qui cum ea 
formcarentur , bord 9 qua turpitudinem agebant , 
tintinnabula ( 8 ) percutiebant , ut eo fono illius 
injuria fieret manifefla . Hac audiens Imperator 
permanere non efl paffus 9 fed ipfa proftibula juffit 
deflrui. His aliis relifto Palentiniano Roma 9 ipfe 
cum Honcrio Omflantinopolim remeavit 9 Confulatu 
Daciani ( 9 ) Symmacbi , IV. Idus Novembris . 
Igitur Tbeodofius Imperator babuit paffionumquo- 
que permotionem , )uftoque furori immenfam per- 
tnifcens crudeUtatem , injuflam operatus eftpaffio- 
nem , Quam rem narrare necejfarium eft , &pro 
utilitatctygentium , & pro memorabili opmmc^ 
virtutum . Thejfalmica civitas efi grandis , & 
populofa , in qua dum orta fuijfet fedstio 9 quidm 
)udicum lapidati funt 9 atque trafli. Hmc huSgna- 
tus Tbeodofius 9 iracundia non refranavit mfimi- 
tatem , fed ad ludos Grcmfes invitari cives )uffit 9 
& fuper amnes ( 10 ) mjuflos gladios evagmari 
pracepit , & una cum nocentibus imocentes inte- 
rimi : feptem millia (11) bomimtm 9 ficutfirtur 9 
non pracedente )udicio 9 fed tanquam i* mejfeonmes 
fimul occifi funt . Hujufmodi eladem gemitibus 
plenam audiens Ambrojtus , cum princeps Afedio- 
lanum venijfet , & foletmiter infacrum volutfet 
intrare templum , occurrit foris ad ysouas , & 
ingredientem bis fermombus d facri Imims ingref* 
fu probibuit dicens : Nefcis tmperator terpetrata 
necis quantafit magnitudo , neque pofl caufanu 

tanti 



(7) A, extmxtt . Igttur Valentimanus \umor citm tn GaU 

lias tranjiiffhti ibtaue tranquilla Rep. m Pace ageret t 
apud Yienmrn dolo Arlogajks comitis Jm fhangula* 
tus f atqu - ut &c. 

(8) Ccdreno x*f*r* . 

(9) Mircellino Tatiam. 

(10) «fatf #fu x*r* Tflc>r*/ ijCtwm. Cedrem» 

quem \ide. 
(u) Zonaras XT.m* 



Digitized by 



I 



lUi 



i/fcn^^ 
fctftttkdq 

9 -ttn[mSt 

uitpjjimp 
ri imfafr 

eff ^riubf ♦ 
1 

tftf 



L I B 

totti furaris mem tua molem prsfumptionis agno 
fcit ? /i>rt£ recognitianem peccati prohibet po- 
teflas Imperii . Decet tamen ut vincai hic ratio 
pateflatem. Scienda quippe naturaeft 9 ejufquemar- 
talitas 9 atque refolutio , 6* ^u/w prq?etfe'f0ram , 
tx quo faai , ad auem redigendi fumus : & non 
fiare purpureo confidentem , infirmtates operti cor- 
poris ignorare. Coaqualium ( it ) bominumeslm- 
perator 9 & conferuorum . Unus enim onutium Do- 
nmus rex 9 & creatar. Quibusigituroculisafpicies 
commums Domini templum ? quibus calcabis pedi- 
bus fanChan illius pavimentum ? Quomodo manus 
extendes , de quibus adhue fmguisftillat in)u(lus i 
Qucmoiobu\ufmodi manibus fufcipies DominiCor- 
pus ? Qua prafumptionc ore tuo poculum Sangtti- 
nis pretio/i percipies ", cum furore fermonum tantus 
hri\ufte fit ejfufus fanguis ? Recedt igitur , rece- 
de 9 ne fecundo peccato , priorem nequitiam augere 
cantenaas. Sufripc vinculum 9 quo te ornnium Do- 
minus nunc ligavit . Eft enim medicina nfaxima 
fanitatis . tiis fermanibus Imperator obediens , 
( erat enim divinis eruditianibus enutritus ) & 
aperti fciens 9 qu& fint propria facerdotum , qua 
r 9 gemens 9 & deflens ad rrgalia remcavit . 
Cumyue otto mmfium continuorumtranfijfenttcm- 
pora , appropinquavit nativitas Salvatoris nofiri . 
Imperator autem lam^ntatianibus affiduis in pala- 
tio refidens , continuas lacrymas mcejfabiliter ex- 
pendebat . Ingrejfus autem Rufinus magifler , & 
fingularem apud principem fiduciam habms , & 
videns in lamentatione principem proflratum , ac- 
ceffit lacrymarum caufas mquirere . Atille ama- 
rijfimi ingenufcens 9 & vehementius lacrymas fun- 
dtns : Tu snquit , Rufine ludis, & mea mala nan 
fentis. Ego autem lamintor , & gemo calamita- 
tem meam 9 quia fervis quidem mendicantibus aper- 
ta funt templa Dei , propriumDcminumlicen- 
ter exorant , mihi vero ingrejjus ad eum non eft . 
Infupcr , & cceli funt claufi. Hec dicens verba^ 
fingula fingultibus rumpebat . Rufinus , curro , 
inquit, fi tibi placet>& Pantifici precibus perfua- 
deo , ut folvatur vinculum quoi ligavit . At Im- 
perator , nan y inquit, fuadebis Arnbrofio . Novi 
ego decretum illius ejfe \uftum , neque reverebitter 
imperialem potentiam , ut legem poffit pr&uaricare 
divinam . Cumque Rufinus verbis plurimis utere- 
tur , ut promittaret Ambrofium ejfe fleCiendum , 
Imperator cum cum feftinatione pergere prarepit . 
Ipfe vero fpe data fofi paululum eft fequutus , 
credens Rufini promi ffimibus . Porro vir mirandus 
Ambrojius , mox ut vidit Rufinum , ait : Impt>- 
dentiam canwn imitatus es 6 Rufine : tant* vide- 
licet necis auttor exiftcns , ptidorem ex frante de- 
tergem nec erubefcis , nrc metuis contra imagi- 
nem latrare druinam . Cwnque Rufmus fupplica- 
ret , & Imperatorem dic**et ejfe venturum , fu- 
perno zdo accenfus ait : Ego tibi Rufine pr#dico , 
quaniam eum ingredi limma prohibebo : fi vero 
imperium in tyrannidem mutavit , necem ego li- 
benter fufcipio. Hac alia Rufinus audiemnun- 
ciavit Imferatori votum Antifhtis , manens 9 ne de 
palatio farte procederet . At lmperatar in med'tCL_ 
platea ]am cognofcens: Pergo 9 inquit, & \uftas in 
facie fufcipio contumelias . Cumoue ad fanra limi- 
na pervemjfet , m fantlam quidem bafilicam non 
prafumpfit intrare f fed veniens ad Antiftitem , & 
inveniens eum in Salutatorio ( i j ) refidcntem , fup- 
plicabat ut ejw vincula refolveret. At ille t\ran- 
tucam ejus dicebat ejft pr*Jentiamj& contra Deum 
enfanire Theodofium , ejus calcare leges . Verian 
Imperator : Non aJfurgo 9 inquit f adversus Eccle- 



,6* 



Pith. 

(14) Cedrcn. ixoKltih f\T<x>f t . &c. 



B 



R XIII. 87 

fiafticas fanSlion^s , nec bfiiqui bngredi limina fa- 
cra contendo , fed te folvert vincula mea depofco , 
& cammunis Domini pro mt exorare cltmentiam^ 
nec mibi ]anuam claudi , ffuam cunOis pwniten- 
tiam agentibus Dominus nofter aperuit . Tunc An- 
tiftes , quam pcenitentiam , inquit , oftcndifti poft 
tantas iniquitates ? quibus medicaminibus incura- 
bilia vulnera y plagafque curafti ? At Impcrator , 
tuum , inquit , opus cft edoccre , & medicamina^ 
temperare, meum vero oblata (ufciperc. Tuncfan- 
flus Ambrofius : Quomodo futvri, inquit , tuwn 
judicium commififti , & non ratio protulit fenten- 
tiam , fed pottus iracundia ? fcribe legem , qus 
legem furoris evacuety & triginta diebus fenttn- 
tia necis 9 atque profcriptionis tantummodo in lite- 
ris maneat, & judicium rationis expettet. Quibus 
tranfaftis diebus , ird videlicet \am cejfante , ratio 
caufam judicans apud femetipfam , qua cognwe- 
rityfub veritate difponat . In his enim diebus co- 
gnojcitur , fi \ufta fit quam protuleris fententicL^ t 
aut htjufta . Et fi quidem ratio probaverit inyufta 
qu* funt prolata , difrumfet : fi vero \u(fa 9 firma- 
bit . Dierum verd numerus ad hac examinanda^ 
fujficiet . Hanc admonitianem Imperator licenti 
animo Jufcipiens, & optimam ejfe confidens Irgem , 
confcribi repent} pra>cepit 9 & propri* manusltteris 
confirmavit. Quo fatto vincula e]us folvit Ambro- 
Jfus . Qua lcx haClenus obfervatur . Eft autcm^ 
hu]ufmodi : Imperatores , Gratianusj Valentinia- 
nus , TheoioCius Auguffi , Flaviano pr^torio 
pr*fe£lo Illyrivi . St vindicari in aliquos feverius 
contra noflram confuetudinem \ujferimus , pro caufa 
intuitU) nolumus ftatim eos 9 aut fubire p&nam , 
aut excipere fententiam , fed per dies triginta fu*> 
per fiatuta eorum fors , & fortuna Jitjpcnfa Jtt . 
R os fane accipiant vin la 9 atque cujtodid , ex~' 
~ubiis fol rtibus vigilanter obfervtntur. Sic igitur 
facratijfimus Impcrator ingredi limina prtffumens^ 
non fians Domino fupflicavit, ncque flexit gtmta f 
Ced pronus in pavimcnto \acens , Davidicam pro- 
cfamavit vocem : Adhafit (14) pavim<nto ani- 
ma mea y vivifica me fccunditm verbumtuum. Ma- 
nibus barbam*cafiillofque evelhns , fronUm jercu- 
+iens 9 & pavimento lacrymarum gutiasafp t rg L m , 
veniam impetrare fofcebat . Cumque ttm\usaccede- 
ret , qnomunus ad altare frslcb.it offerre , f irgens 1 um. 
Incrymis efl mgrcjfus . Cum vero obtulijjet , ficuti 
folituserat 9 intra cancellos(if) ftetit.Rurfusautem 
Ambrofius non quievit , fed dijfcr ntiam locorum 
edocuit. Et primo quidtm requifivit, quid ibidon 
expeftaret* Imperatore dicente , fuftinere fe facro- 
rum perceptionem myftcriorum , per archidiaconum 
remandeeott. O Imptrator , interiora loca tantum 
Sa^erdotibus funt collata , qua cateri nec contin- 
gere 9 nec ingredi permittuntur . Egred re igitur 9 
& hanc expeftationcm cum cateris habe comrnu- 
nem. Purpura, (16) namque Imperatores non 
Sacerdotesfacit. Tunc fidclijfimuslmperator etiani 
hanc traditionem gratanti animo fufciptcns , re- 
mandavit . Non audacia causd intra cancdlos 
ftetiy fed in Conftantinopolitana urbe hanc canfue- 
tudinem ejfe cogncvi. Unde gratias ago pro buyjjl 
modi medtcina. Tanta igitur,& tali virtute Prce- 
ful 9 & Imperator pMcbant . Ego namque utriuf- 
que opus admiror . Illius fiductam 9 hu\us antem^ 
obedientiam 9 illius zeli frvorem 9 hu\us fidei puri- 
tatem . Porro r gulas pietatis , quas d magijfro 
Sacerlote recepit 9 etiam reverjus in Conftantinopo- 
litana urbe fervavit . Nam aum feftivitatis tempo- 
re ad Ecclefiam procefijfet 9 oblatis in altare mu- 
neribus mox egrejfus eft . Cwnque Nettarius tunc 
pr#- 



(i<5) •h*pyt* 



I 

Digitized by Goosle 



88 HISTORIiE 

prefid Ecchji* mandaffet , ctcr intus fiare noluif- 
/Vt, mandavit frinceps: Vix^ inauit> potui difcere 9 
qua diftantia fit Imperatoris ,& Sacerdotis. Vix 
enim inveni vmtatis magtftrum . Ambrofium^ , 
namque folum novi vocari digne Pmtificern. Ha- 
bebat igttur Imperator , e*r aliam utilitatis cau- 
fam , cy occafionm * per quam de lonis aperibus 
triumpbaret. Con]ux (17) cnim e)us divinas le- 
ges eum fapiits admmtbat , feipfam tamen prius 
erudiens perfefle . Non enim regni faftigiis elevata 
*fl , fed potius divino amare fuccmfa . Beneficii y 
namque magnitudo ma)us ei defiderimn bcnefafto- 
rit adhibebat . Rcpente namque ut venit ad purpu- 
ram> claudorum y (18) atque debilium maximam^ 
babcbat curam, non fervis> non ancillis, non aliis 
miniftris utens, fed per femetipfam agens , ad 
eorum habitacula veniens^ & unicuique f quod opus 
baberet prabens. Sicper Ecclefias>&per Ecclcfia- 
rum Xenodochia difcurrens fuis manibus miniftra- 
bat infirmis, ollas eorum tergens, yus guftans y of- 
ferens coclearia , panem frangens , cibofque mini- 
firansy cahcem dtluens , (jr alia cuntla faciens , 
qtke fervis , ac mmiftris mos cft folenniter obfer- 
vare. His autem, qui eam rebus talibus nitcban- 
tur prohitere , dicebat . Aururn diftribuere opus 
Imperii eft . Ego autem pro ipfo Imperw hoe opus 
cfflro , bona mihi omnia conferenti , Kam viro 
fuo fifpe dicebat . Oportct te femper marite cogi- 
tare , qui dndum fuifti , qui modo fis . Hac fi 
fcmper cognweris , ingratus Creatori benefatlori 
nm cris,ftd imperinm, quod fnfcepifliy legaliter 
gubernabis , barum rerum antt&rem placabis . 
His ergo fermonibtts velut optimam quandam^ 
utilitatem j virtutifque abundantiam , canpugis 
fui fermonibus offerebat. Igitur grammaticus qui- 
dam nomine Engenius literarum Latinarwn do- 
#or, nlinqums fcbdaSyin palatio militabat , erat- 
que Impcratoris Valentiniani antigrapbus* & pro- 
pter eloquentiam a multis honoratus . Tunc-ergo 
frtur> n&n mediocrit.r cogitans, cooperatorem af- 
fumpfijfe Arbogaftem de minoribus Gallis ortum , 
militaris ordinis ducem, virum favum y & necibus 
praparatum, cultoremque ferdidijjimum idolorum. 
Quo fafto ( 19 ) dedvnavit ad tyrarmidem , <5r 
contra Vcdmximanum necem machinabantuv , cu- 
bicularios apud Viennam Gallia urbem corrum- 
pentes eunuches . At illi darmientem principem^ 
fuffbcaverunt , atque ut voluntariam fibi mor- 
tem confcivHTe putaretur , laqueo fufpenfus 
eft . Qjjo extinfto Arbogaftes tyrannum crea- 
vit Eugenium , eligens hominem , cui titulum 
Imperatoris imponeret, ipfe a&urus Imperium, 
vir barbarus animo , confilio , manu , auda- 
cia , potentiaque nimius. Contraxit undique_ 
innumeras , & invicftaj copias , vel Romanorum 

Sraefidiis , vel barbarorum auxiliis , aliis pote- 
ate , aliis cognatione fubmxus . ( to ) Hac 
audiens Imperator Theodofius , rursus foticitudi- 
nibus obfiri£ius % fecunda certamina poft Maximum 
praeparabat . Congreganfque militarem virtutem , 
& Honoriwn filiwn defignans Imperatorem, Con- 
fulatu fuo , & Abundantii , IV. idus ^anuarii , 
denuo ad partes Occidentis magno ftudio feftina- 
bat* Interea eventum belli confideram 9 mittit ad 
Thebaida , ad jfoannem monacbum perfpicientem 
ctara . Ad quem deftinavit Eutropiwn eunucbuvi^ 

O7) Gvfyy 0 * H TKetirixKet ovoft* . Cedren. 

0*0 Cedren. XtKvtfvtiivov , x*i vrtwZvfiirur . 

(19) Al tcr Zonaras, 6c Cedrcnus. Viae paul5 poftMar- 

cellinum corrt. ex quo Mifcclla . 
(zo) A.fubnixus . Dtnique extabat gcttere Trancus , cultorqiu 

ftrdid jfmus idvlorttm . Igrtt*r Eugewus &C. 
(xi) A. incHmbens , totam notlem pnvtpjl exegit , ciitntamtn 

fc cjfu a fuis deflitutum fcint &c. 
A. futurus immijtt . Nam confultas Joannes Anacboreta 

eum vithrtm fpopndirat , Ottcm mm Arliuo bojli- 



MISCELLiE 

ftbimet fidelijjimum, ut 9 aut tum , fi vellct venu 
re , deducerct* aut nolentem f de eventu belli re- 
quireret . At ille ^oannem quidem deducere nofu 
pravaluit , fed mandatum retulit eyus , quod vm- 
ceret , & perimeret tyrannum , & pofl viflorianL. 
in Italia moreretur. IgiturTbeodojtus relUHs am- 
bobus filiis in urbe Conflantinopolitana , cumper- 
geret contra Eugenium bellaturus , plurimi trans 
Iflrum fluvium barbari funt fecuti> cum copugna- 
turi contra tyrarmum , parvoqne tempare cwn ma- 
nu maxima vcnit ad Gallias . Illic entm prapa- 
rabat bellum^ ubi )am mutta millia babebat exer- 
citus . Eugenius igitur , atque Arbogaftes cum 
ornni inttru&a acie alpium tranfitus tenerent, & 
Theodofius in fummis alpibus confiitutus efiet , 
expers cibi , ac fomni , cum lacryrms orationi 
incumbens , (n) & circa galli cantum fopore 
compreffus , vidit in fornnis* quafi \aceret in cam- 
po 9 & afiarent ei duo quidam viri in veflibus aU 
bis , & equis candidifjimis refidentes , eumquc^ 
jubentes babere fiduciam , & diluculo armare tni- 
lites ad viCioriam , diccbantque fe pro folatio de- 
flinatos . Quorum alter jfoamem Evangeitflanu , 
alter fe Pbilippum dicebat Apoflolum . Hac vifio- 
ne camperta nequaquam ab oratione cejfavit , fed 
lacrymas uberiores efittdit . Qu£ vifio etiam alu 
cui militum revelata efl , & per diverfos venit ad 
prmcipem . At ille non propter me , inquit , iflc^ 
bac vidit , ftd ne quis credcret quia finxi ouod 
ego vidi , idcoque etiam ifii monftratum eft. Nam 
primum mibi boc Dominus communis ofiendit . 
Cumque Je a fuis diftinflum fciret , ab hoftibus 
circumfeptum nefciret , fiducialiter arma cor- 
ripiens , figno crucis fignum beWx dedit , ac fe 
in pralium , ctiamfi nemo fequeretur , tmmi- 
fit , vi&or futurus . ( 12 ) Prima falutis vis ix- 
titit Arbitio bofliltum partium comes. Qtd cwu 
ignarum Imperatorem circumpofitis excepiffet in- 
fidiis , converfus mox ad reverentiam Lnperato- 
ris , (23 ) eum non folum periculo liberavit , 
verum etiam auxilio inftruxit . (24) Fit ergo 
congrejfio circa fiuvium vocabulo Frigidum . Igitur 
in parte , qua Romani contra Romanos conflige- 
bant, bella erant aqualia, unde verd Barbari au- 
xiliatores Imperatoris , pars Eugenii potior ejfe vi- 
debatur. Imperator autem videns Barbaros deperi- 
re , in maxhnam veniens afluationem , & ftans in 
edita rupe , unde & confpicere , & confpici pojfet 
ab utroque exercitu , pro]ettis arntis ad folita f*L+ 
vertit auxilia , & proftratus in terra )acu&$ ad)u- 
torem Deum invocans , dydicens : Omnipotens Dtus, 
tu nofli , quia in nomme Cbrifti Filii tm ultims 
\ufta ifla pr&lia fufcepi . Si favis , in me vindi- 
ca , fi vero cum caufa probabili y &inte confifux 
huc veni , porrige dextram tuis , nt forte dicant 
Gentes 2 Ubi eft Deus eorum ? Et ftatim petitione 
fruftratus non eft . Quidam enim Barbarius , no- 
mine, magifter militum qus, vir fide, & ptttate, 
&virtute animi pollens , repente fic canfortatusefl, 
ut cum primis ducibus concurreret ad eam par~ 
tem , qud Barbari praliabantur . Qud fafto , dif- 
rupit acies , & in fugam mox vertit inimicos . 
Fitque denuo ex hora miraculum . Turbo vento- 
rum vehemens a parte Theodofii , in ora ho- 
ftium, (25) pettoraque illifis graviter fcutisever* 
berabat , nunc imprejfis pcrtinaciter obftritta clau- 

debaty 



liwn partiitm coma igimum ciicumptftti &C. 
(23) A. Augitfti. 

(z+) A. tnjbnixit . Ciwqtte ad covgreffmem i*nt:im cffet,vc» 
bemevs turbo &c. 

(15) A. /xflmm ri.iti qw ab e)us parte fpiatla mijpz valent.r 
bofti infgtret , & bofttli vianu mif h ref elleret . Arc 
tnora 9 parvd fuarum data fbra^e » vitTori fe Tbeodofio 
tofliJis excrcitns projhwrt * Eugcnius captus* atq^iu^ 
terfeflus tit, Arlogaiksfua fc mar.u feYCvff,t y \Y&W 
ftrat dtniijuc frii.s &c. 



Digitized by 



7>K 

ranfitus teterto t 

'#Bttt,'flto 

ttitot 

ciret,abtc& 
cialiter anrj © 
ifcliidedi^stft 

ofiris excepifferk- 
OTtiam Ap* 
)ericulo fes, 
t. (nlft^ 

RwM CKjfo 
ZtflMf 60 

^/M 

wrfifw**' 

fi,*»* 



iB;&* 

4to 



L I B E 

icbat , nunc avulfus videnter deflituta mdabat , 
nunc oppo/itis jugiterintet^a trudebat .Tela etiam, 
qua ipfi vehementer intorferant , excepta ventis , 
impetu fupinato, ac retrorsum coatto y in ipfos in- 
feliciter confligebat^ & ca, qua ab ejus parte fpi- 
cula trant miffa y ultra menfuram bumani )a£tus 
per magnum inane portata , valenter hofli infige- 
bat . Hoc itaque modo dimicatione cmfumptcL* , 
Tyramms concurrcns ad pedes Imperatoris exora- 
bat promereri falutem . Qui cvrca pedes e)us a mi- 
litibus capite fecatus efl , xv. Kalend. Oftobris , 
Confulatus Arcadii amtotertio y & Honorii fecun- 
do . Arbogafles autcm tantorum caufa malorum , 
poft duos congrejjionis dies fugd lapfus , cum co- 
gnowiffet quia viiere non poffet , froprio gladio fe 
peremit Praemiferat denique prius Theodofius 
decem millia Gothorum auxiliatorum , quae ab B 
Arbogafte comite funditiis deleta funt . Qjios 
utique Theodofio pcrdidilTe , magis lucrurrL- , 
quam detrimentum fuit . Ad cujus laudem ob 
infignem viftoriam poeta quidam nomne Clau- 
dianus , eximius, fed Paganus, ( i6 ) inter cetera 
(27) bu\ufmodi Deo , & homini teflimonium gecinit: 
O nimium dile&eDeo, tibi militatcether, 
Et conjurati veniunt ad clafsica venti . » 
Ea tempeftate ( a8 ) in Orientis partibus , apud 
Palajlinam provinciam in caftello Emaus , natus 
eft puer , perfe£lus ab umbilico , & furfum divi- 
jus , ita ut habcret duo pe6tora , & duo capita , 
<jr unufquifque fuos fenfus : & unus edebat , & 
bibcbat, altcr non edebat: unus dormiebat, & 
alter vigilabat 9 normunquam infimul dormiebant . 
infimul tamen ludebant ad alterutrum , & flebat 
uterque , & percutiebant invicem . Porro vixerunt 
anmc ferme duobus . Et unus quidem mortuus efl 9 
alter fupervixit diebus quatuor. Igitur Tbcodofius 
Jmperator poft laborem publicum corpore fatigatus 
in agritudsnem wcurrit , & fperans fe agritudme 
moriturum , potius de Rep. cogitabat , confiderans 
qua folent provenire hominibus Imperatorc morien- 
te . Filium itaque Honorium de Confiantinopoli 
evocavit, & Impcratorem Roma ornavit. Cumque 
Honorius Medvolanum veniffet , Theodofius ex 
agritudme relevatus , Circum de vUioria celebra- 
bat , & ante prandium quidem fpeClaculum quafi 
fanus exbibuit , pofl prandium repente pragrava- 
tusefl 9 &ad fpeftaculum venire non potuit , filium D 
tamen ludis adcjje prcectpit . Superveniente vcro no- 
£k defuntius efl , Confulatu Olibrii , & Probini 
xv). Kal. Februarii . Armo Imperii decimofepti- 
moy vita vero quinquagefimo . (19) Huic tertur 
nomen fomnio parentes monitos facravifle^ , 
quod in Latinum a Deo datum poteft intelligi . 
( 30) Fuit autem propagator Reip. , ac defen- 
lor eximius , moritus , & corpore Trajano fi- 
milis , quantum fcripta veterum , & pi&urse 
Tom. I. 



{16) A. infukJis. 
\vf) A. boi ver/iculos . 

(18) Locus tnmslatus cft cx Ccdrcno . 

(19) Aurel. Victor LX. 

(]o) A. mteiiigi. De boc etiam oraculo in Afia drvtifoatnm 
eft eum Valenli fwcejfitrum ^cttjtu tjomen 0> atque A 
literis mttiaretttr . Qua co%natione frmctpti deceptus 
Tteod.rus , cvm fibi imperium deberi pr&J imeret* f :cLfia 
cup d nis fuppltnaperjllvit. FuitauteTbeod.propagaior, 

(p) A. flos hifantta. 

(ji) A, ffi inceffit f utjfet . 

(jj) A. transjcn-i: clemens animus > miftricors^ commttnis * 
folo babxtu dtffeire fe catcris putans , ln omnts &c. 

($4) A. mirari fid mnoxta . Largtrt magno ammo mag>ia 9 
amare ch>» s , vei privato cont ttlermo cognitos, ecfque buno- 
rilus yp€cum\u benefictiscdt<ris mtm^rare , praftrttm &c. 

(J5) Aliter vclut patrem . Francifci Pithoei MS. vel patrem. 

(j6) A. majorum . Execrabatur c it m legifflt fuperbiam do- 
minantiumi pr*cipue p^rfidos , Cr ingratos. 

( 17) A. emollie/yatttr . Interaum fevera pracepta babuit, qua 
a naturali mimere 9 quo Auguftus excellebat abborre- 
bant . Unde auoqtie aitquando comptui efi a quodam 
fbilofipOtz aUture,qia &c. 



R XIII. Sc, 

docent, k quo & origlnem traxit. Sic emincns 
ftatus, mcmbra eadem,par ccefaries, os, abfquc 
eo quod illi aliquantum fvellendo ftcriles ge- 
naj, neque tam ingentes oculi erant, nefcio an 
& tanta gratia , tantufque £os in facie , (31) 
feu tanta dignitas in inceflu . (32) Mens vero 
prorfus fimQis, adeo ut nihil de illo dici queat, 
quod non ex libris in iftum videatur traoslerri . 
( r 3 ) In omnes foomines honorificus , verurru 



eJufiiis in bonos . Simplicia ingenia diligere f 
erudita mirari , (34) prafertim quorum erga^. 
fe , vel parum (35) afpero cafu officia proba- 
verat. Ilia tamen vitia, auibusTmjanus afpcr- 
fus eft , vinolentiam fcificet , & cupidinerru 
triumphandi , ufque adeo deteftabatur, ut bella 
non moverit , fed invenerit; minifteria lafciva, 
pfaltriafque commeftationibus adhiberi lege^, 
prohibuit , tantum pudori tribuens , & continm- 
tia , ut confbbrinarum nuptias tanquam foro- 
rum interdix^rit . Si nimium pcrfettos ccntmplc- 
mur , literis mediocriter docftus , fagax plan£ y 
rrjulrimque diligens ad nofcenda gefta majo- 
rura. (36) E quibus non dtfincbat execrari, quo- 
rum fafta fuperba 9 crudelia , libertatique infcfta^ 
legeretf ut Cinnam^ Marxum , Syllam, atque uni~ 
verfos dominantium , pracipue tamen ingratos, & 
fafliofos. Irafci fene rebus indignis, fed fubito 
fle&i. Unde quoque dilatione modica emollie- 
bat (37) interdum pracepta fevera , bahuitquc^ 
a natura munere , quod Augufius a Pbilofojbia 
doflore . Qjui cum vidiflet eum facile commo- 
veri , ne afperum aliquid ftatueret , monuit ^ 
ubi irafci coepiffet,quatuor, atquevigintiGrse- 
cas literas memoria recenferet , ut tlla concita- 
tio, quse momenti eft, mente alio tradu6la_ , 
parvi temfx>ris interjedlu languefceret . Melior 
haud dubie , quod eft rarce virtutis , poft au- 
£fcam annis potentiam regalem , multoque maxi- 
me pofl civilem vicloriam . Nam , (b* armona cu- 
ram folicitius attcndere^ auri, argentique gran- 
de pondus , fublati , atque expenfi k tyrannis , 
multis ex fuo reftituere, ( 38 ) cum benigni equi- 
dem principum vix fundos folerent nudos , ac dc- 
forma a pradia concedere . jfam iila minutioriL^ , 
& f ut dicitur, intra aulam * qua quia occulta^ 
funt 5 magis natura bominum curiofa oculos , 
aurefque ad fetrabunt . Inerat ei etiam cura pie- 
tatis eximise, patruum colere tanquam genito- 
rem , fratris mortui , fbrc^rifque lioeros habere 
pro fuis, cognatos,affinefque, & parentes (39) 
animo compkx^i , elegans , leetumque convivium 
magis , quam fumptuofum dare , mifcere col- 
loquia pro perfonis, ftudio, dignitatibus , fer- 
mone cum gravitate jucundo . Blandus pater , 
concors maritus . Exercebatur , neque ad ille- 
cebram, neque ad laflitudinem • (40) Ambu- 

M kuio- 



(38; A. refiitutt. Inerat &c. 

(39) A. afpiefque parentts anmx) &c. 

(40) A. iaJf.Xudir.ttn an:Uiiatiot:ilus , tf.m effit otium. Anl^ 
mum reficterj , regA>at valetudtnem cvntimntia vc- 
fccndi. Hn\us & ajud bomim-s manfuettuio , & quar- 
ta extttertt apttd Deum dcvotio i-oc uvjo nwujhratur 
exemplo . fram ci.m apud Mediclanum Mifsartm 
frutturtts Julemnhs Etcl jiam vellet trJrare , eimque 
£. Ambrofivs fro quttLw ficinure , ttiji puUne pam- 
terct nvn adu tfsurum fe dtCtrcty & probibitiotk-m bti- 
tniiitw perttihty & fznsfattsr.ncm nm ertikfn^ ir.- 
dtfium ab Ip fccjo panktnti* muium dtvotus exct- 
pit. tittic fociata m cov)ttgio Ftactlia futt y ex qra 
Arcadtu*n y & Hctwrtum genuit. Qja difunf.a 
Gallam yakntiniani mxfrts , & jujinut j.itam * 
Vaienttniam quoque jtmturis fororem in matrt- 
mottio duxit , qu<t ei Piacidtam ptperity cni ptftea de 
matris nomim GalU cvgnomentum accej]>t . Itaqw 
qumquag jimum Tuvdij.us amtttm agens atatts , in 
pace apud Medioianum rdusexceff t btimams yutram- 
que Remp. utrifque fihis Arcadto , & Hmrio qui - 
tam reiinqiicns . Corpus ejus eodem amto GutjkmtWQ- 
foitm nanslatumi atque fepttitum efi. Amu rjc. 



Digitized by 



Pr» HISTORl£ 

lationibus magh y ciim effec ocium , reficieba: 
animum , ac vefcendi continentii valetudinem-. 
regebat . Igitur vi. Idus Ncvembris menfis eodem 
etnno Theodofii corpus delatum efi cwn folermi bo- 
nore Confiantinopolim , flr ab Arcadio filio fepul- 
tura traditur . Pofl paucos vcrd dies , w. Kal. 
D$cmb. etiam exercitus , qui cum Imperatorc^ 
Tbeodofio fuerat contra tyramwn , reverfus efi . 
Et dum Imperator Arcadius fecundum confuetu- 
dinem ad portas occurriffet exerdttd remeatrti , 
tunc milites Ruffimm prafetiwn Imperatoris pcre- 
merunt . Erat enim fufpefius quafi tyrannidcm 
meditaretur affutnere • Dicebatur autem , quia- 
Hunnos ipfe in Romanorum provincias evocaffet , 
qui tunc Jlrmeniam, partes Orientu valde va- 
Jiabant . 

ARCADIUS, HONORIUS. 
Anrio ab XJrbe condita MCXLVt. (41) Ar- 
cadius Tbeodofn filius in Oriente,Honorius fra- 
ter ejus in Occidente, quadragejimo fexto (41) 
loco ab Auguflo commune Imperium divifis 
rantum fedibus tenere coeperunt . Qjiorum pa- 
ter curam potentifiimis viris mandarat habere, 
ideft Rufino Orientalis aulae , qui ab exerd- 
tu pttcrfeftus eff , & Stiliconi Occidentale Im- 
perium. (45) Honarius itaque fufcipiens Occi- 
dentis Imperium y ludum gladiatorum , qui dudum 
Rom* celebrabatUTf bu)ufmodi caufa removit . Qui- 
datn Telemacbius converfatione monachica prohac 
caufa Romam vhtit. Cumque ncfandum Ulud fpe- 
Haculum ageretur , & ipfe tntravit m fladiunu , 
& defcndens nitebatur pugnantes adversum fe gla- 
diis feparare . Cumque fpetlatores adversum 
favirent , & in effufione fanguims graffarentur , 
froviforem pacis lapidibus occiderunt . Hoc agno- 
fcens mirabilis Imperator , illum quidem inter vi- 
flores martyres numeravit f nefandum verd fpe&a- 
culum prorfus abfcidit . Eo tempore Hunni tran- 
feuntes Ifirum fiuvium Thraciam devafiabant. 
Ifauria qudquc latrones maxima multitudine con- 
gregata , ufque ad Carenos, & Pbceniciam venien- 
tes , urbes , & vicos m medio pofitos depopulati 
funt . Per idem tempus Stilico Patriciux magifler 
armtoum erat apud Honorium , magna pr&ditus 
poteftate , habebatque fub fe plurimos Romanorum, 
atque Gentilium y qui contrattis intmcitiis curn^ 
Arcadii ducibus , cogitabat congredi contra eos . 
Tunc ergo agens cum Honorio Alaricum (44) 
regemGo f borum ftcit ordinari magifirum militum, 
tf accejfit aiversus Illyricum* eique jfovium pr/e- 
feftwn conftituit , ut arma contra Romanos attoU 
ieret, dr provincias Honorii fubderet ditioni. Et 
cum Alaricus barbaros fub fe conflitutos 9 & per 
Dalmatias habitantes congregaffet , venit ad Epi- 
rums ubi multo tcmpore eommoratus, in Italiam^, 
reverfus efi . Qtii cum difcedere voluiffct , Honorii 
literis retentus efi $ ficut ipfe confjfus efi . Interea 
ingens tirramotus Conflantinopoli faCtus efl> ita~ 
ut fubtus terra tremeret , & defuper fufa ccelitus 
flamma penderet , tamdiuque manfit , donec ora- 
tionibus Arcadii Principis , & Poptdi Cbrifiiani^ 
frafentem perditionem Deus exoratus averteret, 
probans fe folum ejfe^ & confervatorem bumilium, 
& punitorem malorum . Arcadius itaque lmpe- 
tator erat vvr mitis, ac quietus , circa finenu 
vita pro bujufmodi caufa venerabilis aftimatus. 



(41) A. MCXUX. 
(4») A. XUL 

(43) A. OccU^.imperUyvixitqiArcadimpojlfi^sexcefsii 

annisXU.y imperiiqm fummam Tbeodcjio filto parvo 
admodum moriens tradidit . Interea Gildo &c. 

(44) Gotbum exarcbwn Vandalorum ait . Ccdrenus . 

(4j) A. lemper Mafcyzel. Aliter Mafcezel. Diacon.MS. 
Mafcelzet. 

(45) A. jtcum fantlos vbros adducens > cum quibus &c. 
(47) A. nofos . Axto triduum quoque qtutm bofti contiguus 



B 



D 



MISCELLiE 

ln ttrbc Conftantincpoli domus efl maxhna, babtns 
cognomen Catys , tdcfi , mcis . Efi enim m rjm 
dwnus veftibulo arb&r nucis , in qua , ut fermo efl % 
fuerat appenfus martyr Acacius , defwiihts. 
Ob quam rem etiam oratorium Ulic efi adificatum. 
Hanc Arcadius videre volens ad ofationem vbm\ 
votoque completo revertebatur. Promde cunCH or- 
ca oratorium babitantcs, volentes hnperatorem vi- 
dere currebant . Et alH qmdem foris dotmm pra- 
cejjeranti ut melius ajpcftum principis 9 <jr ordinem 
viderent obfequii 9 alii vero fequtbantw. Duniqm 
omnes cum mtdiertbus , atque pMs y fhmtiqm pum~ 
cipiis extra domum fuijfent egreffi r reptnti maxi<> 
ma domus oratorio cobzrtns fubitd tota corruit. 
Clamor cum admiratione fequutus eft , qumodo 
oratio principis tantos a ruina imnmentis pericuk 
liberavit . Interea Gildo Comes Africar cogniU 
Theodofii morte arbitratus minimam in parro- 
lis fpem fore, Africam jureproprio coepii ufiir* 
pare. Hujus frater Maceiil (45) perfidiam ger- 
mani perhorrefcens in Italiam rediit, Gildo au- 
tem duos ejus filios adolefcentes , quos pAter m 
Africana militia reliquerat , occidit dolo cir- 
curaventos . Ad hunc jam ut hoftem bello infe- 
quendum, Macczii , frater < )us miflus eft. Igu 
tur Macezil jam inde a Theodofio fciens quan- 
tiim in rebus defpcratifiimis oratio hominis per 
fidem Chrifti clementiam Dei impetraret , Ca- 
prariam infulam adiit, inde fecum (46) fervot 
Dei aliquos permixtos futs frecibus abducens , 
cum quibus, orationibus,ac jejuniis dies aliquot 
continuavit, & nodtes , ( 47 ) pro qua re v*flo~ 
tiam fme bcllo me+uit , jine cade vindiflam* t 
Igitur Ardealto fiuminis nomen eft , quod fiuit ith 
ter Teucftem , & Amrdaram civitates . Vbi CUtfLm 
parva manu , hoc e(i , cum quinque millibus , t* 
ajunt militum , contra jeptuaginta millia bcfiium 
caPramctatus , crtm irrter\efta mora excedere loco, 
appofitafque vallis pra]accntis angvftias transgre* 
di vellet , wurrente nofie Beatum Ambrcfitm* 
Epifcapum Mediolam , pauld ante defmttwn, pcr 
fomnium fibi videre vifus efi , fgnificantcm mam 9 
& impatto a i bumum ter baculo dicentm . HtCy 
hic 9 hic. Qiiod prudenti coriyttura intellexit, me+ 
ritd armunciantis fidem vilhria , verbo locvmu , 
numero diem jgmficari , julftitit . Ac teitio 
demum die poft no&em orationibus, hymnifque 
pervigilem (48) ab ipfis cceleftium myfterionmL* 
Sacramentis in hoflcm circumfufum procejfit , & 
cum ad eosy qui prtmo occurrerant , pia pacis ver- 
ba )aflam , figniferum quendam infolenter obfijkn* 
tem gladio percuffit in brackio , eumque numu de+ 
bilem ipfo vulncre coegit inclinare vexillwn . Qpo 
vifo auxiliarii Gildonis Barbari illico terga de- 
derunt . Gildo & ipfe fugiens, afcenla navt 
ciim in Africam rediiffet , poft aliquot diei 
ftrangulatus interiit . Sane idem Macezil elatus 
rerum fecundarum infolentia, & tumens, p>ft- 
habito fanttorum confortio , cum quibus antta— 
Deo militans vicerat , etiam Ecclcfiam Dei te- 
merare aufus eft , atque ex ea quofdam noir- 
dubitavit extrahere . Sequuta mox pcena facri- 
legum eft. Nam iifdem fufcrjhtibus , atque m- 
fultantibus , quos ab Ecclefia ad pwnam protraxe- 
raty poft aliquantum tempus folus ipfe punitus 
eft. (49) Probavitque in fe uno ad utrumquc^ 

fem~ 



Ji rct y cerntt noelu btatum Amfoojium fauld ante de- 
funttttm y epio vei quando vitloriam caperet diemjM 
indicarttcm , & locttm , ac tertio &c. 

(48) A. pervi£ilem> cum qxtinque fohmmodo miilihtis ad- 

versiis LXXX.m. bcjhum ptr$cns> eos nutu Dei ,fine 
bello m deditionem accepit . j^uo vifo &c. 

(49) A. punitus eft. Interea RufinusyCuia Tbeodofto orienta- 

iis auim tura commifsa eft , maio perftdia depravatas* 
cum Barbarorum folatiis regnum tentaret invadere » 
morteyiftijfima pcenas iurtStiitcoquoqiie Occidentis &c. 



Digitized by 



'81 

* 

B. 

». 

*. 
k. 

\th 

'*. 
fl» 
* 

i 
if. 

>A 
4 

i 
if. 

ff 

ir- 
fe. 

!»■ 
ifl. 

a. 

nw 

'i 

Ih 

* 

IU 
4 

m 

v- 

L 

ct 
h 

h 
u 

0 

e 



L I B E 

fetnper dMmm vigilare \udicium> quando, & cum 
fperavit, adjutus efl , (jr citm contempfit , occifus 
tfl. Arcadius itaque cum fe mori cemeret, w- 
dens Theodofium pltwn fuum parvulum effe (erat 
enim aunorumofto ) , confideranfque , ne a quo- 
quam infidHs appeteretur, hunc intperat. appella- 
vit , & ei curatoremper teftamentum fbre ftatmt 
Hifdigerden regem Peri arum . Wf&gerdes autem 
Arcadii tefiamento fufiepto,jpacequefine invidia^ 
erga Romanos ufus 9 Tbeodoftolmferium cmferva- 
vit , & Antiocbum quendam mtrabilem , atquc^ 
rationabilem virum ei tutorem 9 & padagogunu 
mittens , bac Romano Senatui fcribit . Arcadio 
dcrmiente, meque curatorem filit conflituente > qm 
fuppleat locum meum direxi. Ne quis ergo infidias 
puero conetur r ne praltum intolerabile ( jo) con- 
tra Romanos infurgat . Antiochus verd citrn Con- 
ftantinopolsm venijfet , ab Honorio Imperatore li- 
benter fufceptus efi , & erat pax inter Romanos y 
& Perjas , ipfo Antiocbo maxme pro Cbriflianis 
multa fcribente . Sicque dilatata efl m Perfidc^ 
QnifHanitas , Maruntba Epifcopo Mefopotamue 
mediante. Arcadkts verd defun£tus efl Kalendis 
Ma\i menfis 9 Confulatu Bafji r , & Ifhilippi , amo 
vita trigefimo primo^ imperii cum patre amis tre- 
decm , folus quatuordecim . ( 51 ) Interea Stilico 
Patricius Occidentis tutpr Imperii, immemor 
collatorum beneficiorum , immemor affinitatis 
(nam focer extahat Honorii) regnum & ipfe 
Eucherio filio afFe&ans , ingentia Reip. intulit 
mala . Nam chm Gepe delere poflet Barbaros, 
fovit, (52) & regem Scytbarum cum Gothis 
fuis vicit , & fepe conclufit , femperque di- 
mifit . Gui quis fuerit exitus , fuo melius in- 
locodicetur. Inter hxc omnium antiquorunu, 
prefentiumq; hoftium longe immanimmus Ra- 
dagaifus ($3) rex Gothorum, totam repentino 
impetu inunidavit Italiam . Nam fuifle in ejus 
populo plufquam ducenta millia Gothorum fe- 
runt . Hic fuper hanc incredibilem multitudi- 
nem, indomitamque virtutem , barbarus erat , 
& Scytha, qui omnem Romani generis fangui- 
nem diis fuis propinare devoverat . Invadit il- 
lico Romam pavor infinitus, fit omnium paga- 
norum in urbe concurfus, acclamatur a cunilis, 
fe ideo hec perpeti, qu6d negle<Sia fiierint ma- 
gnorum lacra deorum, magnis querelis ubique 
agitur, ac continuo de repetendis facris agi- 
tur . Fervent tota Urbe blafphemise . Vulgo 
nomen Chrifti , tanquam lues ali^ua probris 
ingiavatur . Conducuntur k Romanis adyersiim 
Radagaifum Gotborum regem duo pagani duces 
(J4) Sarus , & Uldin (5$) Hunnorum. Sed 
non finit Deus rem fux potentia infideliunu 
virtutem videri . Contritus namque divinitus 
Radagaifus in afpero Fefulani montis jugo,ur- 
gente undique timore, concluditur,agminaque, 

Suibus angufta dudurn videbatur Italia , Iatendi 
3e, in unum , ac parvum verticem truduntur . 
tlbi (55) cbm fame, & fiti conficerentur, rex 
Radagaifus folus fpem fugse fumens , captus a 
Romanis in vincula conjicitur, ac paulifper re- 
tentus vitd privatur . Tanta vero multitudo 
captivorum Gothorum fuifle fertur , ut vilifli- 
nurum pecudum modo fingulis aureis paflim- 
greges hominum venderentur . (57) Ea tem- 
Tom. I» 



8 



0) ierovtw . 

V) Marcellinus tredecm. 

(5*) A. fcvitt fape Alaricttm cum Gotbit vicit &c. 

A. Ragodaijus femper. 
W) A. ducety Gotborum Sarut f & &c. 
W) MS. Hu\din % & Saurus. P. Diaconus Sarus , & Vi- 

ridtmts» 
W A. Om cum &c. 

w) A, venderertur . Interea Alaricus balutm &c. * 



R XIII. 91 

pefiate VUaricus rex Gotborum , mu Htioni R<n 
mana, (Jr Tbeodofio Imperatori fub)e£kts* atque^ 
cmtra Eugenium tyramum folatia prabens , pro- 
pterea Romanis digritatibus fuerat bonoratus , fe± 
Ucitatem fuam non ferens 9 imperare quidem notu 
elegit, fed difcedens ab Urbe Confiantinopolitana 
venit adpartes Occidentis . Cumque vertiffet in II- 
lyricum omtita fubvertebat '', & tranfiens Tbeffa- 
liam , babita congreffione chrca flmnum Pinum^ 
( 58) apud Niccpolim Epiriy pene tria millia vi~ 
rorum e)us Tbeffali peremerunt . Pofi h#c autenu 
Italiam ingreffus, cum ab Honorio fedes , quo 
cum fuo exercitu confiftere poflet , expeteret , 
Honorius deliberato confilio Gallias eifdenu 
conceflSt . Q^i dum ad Gallias pergens ob re- 
g cuperationem jumentorum apud Pollentianu 
J (59) refediflet, Stilico Patricius in perniciem 
Reip. Gothos penentans , dum eos infidiis ag- 
gredi cuperet, oelli fummam Sauli Pagano duci 
commifit. Qjtii ipfo Sacratiflimo die Pafch? Go- 
this fupplicantibus , nihilq; tale fperantibus 7 (6o) 
fuper eos irruit, magnamq; eorum partem pro- 
ftiavit. Nam primtim perturbatiGothi, ac pro- 
pter religionem cedentes , demum arma corri- 
piunt, more folito fe cohortantur, (<5i) virtute 
potiori profternunt exercitum . Hinc in rabiem 
furoris excitati, coeptum iter deferentes, Ro- 
mam contendunt petere , cundta per quae ierant 
igne, ferroque vaftantes. Nec mora, venientes 
Urbem capiunt, ac devaftant, plurima mtracu» 
lorum e)us incendunt r multofque Senatorii Ordii 
nis druerfis ftibdidere fuppliciis , dato tamen prius 
praccepto , ut fi qui in fandfat loca , prascipue- 
que in San&orum Apoftolorum Bafilicas Petri, 
& Pauli confugiflent, hos in primis inviolatos, 
fecurofque efle finerent : deinde in quantunu 
poflentpracdaj inhiantes a fanguine temperarent. 
Rornanum tamen Imperium dcridentes , Imperato- 
rem fecerunt quendam nomine Atbalum . Quenu 
una die tanquam Imperatorem fecerunt pro:edere 9 
altera vero fervi fcbemate miniflrare. Capraque 
eft Roma ( 6 1 ) IX. Kalend. Septemb. anno 
MCLXIV. conditionis fuse. Die tertia inflante, 
Gothi fponte difcedunt ab Urbe . ( 6 j ) Fcrtur 
itaque quia , eum Alaricus pergeret Romant , vbr 
qutdam venerabilis , cortverfatione monacbus, cum 
mortuiffet , ut mala talia facere non auderet , ne* 
que necibus gaudere , aut fan^uine. At illeiton, 
inquit , ego volens Romam proficifcor , fed quidam 
quotidie molefius efl , torquens ^ & dicens : Ptr- 
ge , & Romam deflrue civitatcm . Deinde per 
Campaniam , Lucaniam , Brutiamque , fimili 
ftrage Gotbi bacchantes , Rhegtum pervenerunt , 
in Siciliam transfretare cupientes . Quo cum 
tranfmeare afcenfis navibus vellent , perpefli 
naufragium, plures fuorum ibi amifere. Inter 
hsec Alaricus dum deliberaret quid agerct , 
apud Confentiam fubita morte defundlus eft. 
Gothi Bafentwm ( 64 ) amnem de alveo fuo 
captivorum labore derivantes , Alaricum ia^ 
medio alveo cum multis opibus fepeliunt, ani- 
nemque meatui proprio reddentes, ne quis lo- 
cum fcire poflet , captivos oui interfuerant 
extinguunt . Regem deinceps Atnaulfum, Alari- 
ci affinem, Gothi conftituentes , Romam rc- 
deunt, fi quid refiduum fuit , mcre locuftarum 

M 2 era- 



1 



(58) MS. Peneim. 

(J9) A. Pollentiam alimumttdum refedifset 9 Stilico comct. 

(60) A. tale fufpicantibus fuper &c. 

(61) A. coboriantur , vittoremque virtute &c. 
(6z) Aliter Cedrenus, & Marcellia^ 

(^j) A. Urbe 9 fafto alijuantarum adium inceitdio , fed 
ne tanta quidem , quantum olim a Gcfare fa&um eft . 
Dewde &c. 

(^4) A. Bafentum . 



Digitized by 



Google 



HISTORIjE MISCELLiE 



tradune , aufarcates exiade GWlam Piacidttm » 
Theodofii jprioctpis fibam % fororem Hooorii , 
«pam fibi Atbauttus apud forumCocoeiu ooaju- 
mo fociarit , qm multfc poft Reip. commodo 
wit . Nam ad boc mariti aatmum acerrimo ia- 
genio fbbtilibtis blandimentis iafiexk , w oltra 
a Romams pacem expeteret * qui ad GalUaa 
proficifcens , deinde apud Barciaoaem (4(5) 
fraude fuomm occifus eft . Poft quem Sege- 
ficus regnum capieas , dum pacem Ko- 
manis fervare dtfponit , & ipfe k fuis perem- 
ptus eft . Deinde Vallia (66) regnaadi jura^ 
fufcepit , ad hoc eleAus a Gothts, ut pacem* 
frangeret , ad hoc a Deo ordioarus ut coafir. 
maret . Imerea (67) Stilico Patridus Vanda- 
lorum perfida, & dolofie gentis genere cditus, 
Eucherium , ut didum eft , filtmn jam a pue- 
ro Chriftianorum perfequutiooem meditantem, 
ot tn Imperium (ubftitueret , ante bienniunu 
Romana irruptionis 9 gentes copiis , viribuf- 
que imolerabiies , hoc eft, Alanorum, Suevo- 
vxaij Vandalorum, Burgundionum , multafquc 
cum bis alias gentcs y uhro in arma fufcitavit , 
(dfc) & mox Rheuum fluvium tranfeunt, Fran* 
mfque fugareGallid vdunt, dire&oque vmpctuVy- 
rmtum ufjue terveniunt , ut fub hac neceflitate 
k genero in hliura extorquere poflet iraperium. 
Tandem ubi Impcratori Honorio,exercituique 
Romano haec tam ingentia damna patefadfet^ 
funt , commoto juftiffime exercitu, occifus eft 
Stilico , qui ut unum puerum purpuri indue- 



A 



B 



m » tovmfer* generis humani finguinem fb- 
dk. Qccifi» & Eucherius filius ejus, pau. 
cique cum eifdem fateliites tantarum molitio* 
aum puaiti funt . Eodem tempore clariflima^ 
Urbis loca fulminibus diruta funt, que ab ho- 
ftibus inflammari nequiverunt . Inter hsec apud 
Britannias Gratianus mmmctps eyufdem infula , 
tyrannus moxcreatus occiditur. In hujus iocum 
Coaftantinus ex infima militia propter folanu 
fpem aominis fiae meritovirtutis eligitur. Qjii 
ad Gallias tranfiens , fispe a Barharis incerto 
fcedere Ulufus,detrimeato Reipub. magis fuir, 
quam augmento . Tunc duo juvenes locuple- 
tes Didymus , & Viridianus , aflumptis fervu- 
lis, & vernaculis, fefe, patriamque k Barbaris, 
& tyranao defenfare moliti fuat . Adversiuiu 
hos Cooftaatinus Conftantem filium ex mona- 
cho Ofarem fiuftum , cum quibufdam foedera- 
tisBarbaris in Hifpaaiam mifit. Conftans Bar- 
barorum fultus auxilio eos primo pralio pere- 
mit . Qpibus Barbaris dum clauftra Pyrenei 
montis coramifla fuiflent, ab eis tota illa, oum 
per Gallias bacchabatur (erocitas gentium, Hi- 
fpaniarum provinciis intromifla eft . Itaquc- 
poft multas ftrages, incendia, & rapinas, tandem 
droerfis (69) fedibus Barbari ad aratra converfi, 
Romanorum refiduos coeperunt ut focios , & 
amicos fovere . 

Exflicit IJker Dccimustertius. ( 70) 



INCIPIT LIBER. DECIMUSQUARTUS 



ANno ab Urbe condita MCLXV. 
Thecdoftus jfunior in Oriente bnpe- 
rator, cuyus Imperii amo fecundo 
Atticus Eptfcopus Conftantinopoli- 
tanus jfudaum qucndam paralyti- 
cum monens , fuadens , atque baptitans , fanum^ 
ex laruacro eduxit , fecundim Deum dicitur pro- 
veftusfmjfe. Igitur Imperator Honorius, dunu 
vires Reipublicae quotidianis cerneret labefa- 
ftari incommodis , virum ftrenuum , & belli- 
cofum Conftantium ( 1 ) cum exercitu ad Gal- 
lias mittit. Is mox ut Gallias ingreitus eft,con- 
tinuo Conftantinum tyrannum apud Arelatenu 
extinxit. Conftans vero filius ejus a Gerontio 
fuo Comite Vienna peremptus eft . In cujus 
locum Gerontius Maximum quendam fubfti- 
tuens , ipfe a fuis militibus jugulatus eft . Ma- 
ximus deinde purpura exutus , in Hifpania_ 
exulans, egens objit . Exinde Jovinus apud Gal- 
lias mox affurgens cecidit . Sebaftianus tyran- 
aus frater ejus continuo creatus occifus eft • 
Tertullus Conful , qui futurum fe Principenu 
( 1 ) in Senatu gloriatus eft , pari nihilominus 
exitu periit, Athalus , qui a Gothis Imperator 
fuerat fadhis , captus a Conftantio , miflus efl 
Honorio , truncata^i^ manu, vitas reliftus eft . 
Heraclianus quoque (?) Africa Comes mtffus^ 
titm idem Atbalus umbram geftaretlmperiiyAfri- 
cam ftrenue adversum yudices ab eo miffbs tuta- 
tus, Confulatum affequutus eft . jgua fuperbia ela- 
tus % Sabinum domefticum fuum ingenio validumu 9 
jnduftriaque folertem^ & fapientem nominandum 9 
fi animi vires tranquillis ftudHs accommodaffet , 
generum allcgit, Cum quo quorundam periculorum 



{6$) A. Barcilonem . 

(66) A. Galka femper fic nomfnar . 

{6y) A. comeiSuhco. 

(6S) A, fufirtavrt,eafqitepvlf(*eGaUi4S\fihrit&^ 
(dp) A t aivijfis. 

(7<?) A. ExfUrit Hh XU* Incifit lib, Twtmdecbms. Jgi» 



D 



fufbiciones dum patitur , ficit f estfue afyuandiu 
Africand annona cxtra ordmcm detentd, ipfe tan- 
dem cum immenfa fatis mnrcdibili clafjc navium 
Romam conthtdit . Nam babmffc bmc tria mllia 
navhm % & feftingentas dicitur , fuem mtmtrum 9 
nec apud Xerfen quidem ptaclarum Perfarum re- 
gem y & Alexandrum magnum* vel quemquam aliwn 
regem fuiffe biftoriaf tradunt. Isfunul ut cum ags 
mine militum ad Urbem pergens littore egreffus ejt 9 
occurfu Comitis Marini territus, & in fuganu 
verfus, arrepta navi folus Carthaginem rediit, 
atque ibi continuo militari manu interfe&us eft. 
Hos omnesHonorius optima religione, magn£^ 
que Conftantii induftril fuperavu . Merito fa- 
ne. Nam his diebus ptwripiente Honorio,&- 
vente Conftantio, fopitis apud Africam Hire- 
ticis pax Ecclefiae redditur . In qua fulgentiffi- 
mus tunc apud Hipponem regium totius magi- 
fter Ecclefiae florebat Auguftinus. Interea Val- 
lia rex Gothorum Dei iudicio territus GaUam 
Placidiam apud fe honefte habitam , exigente- 
Conftantio, fratri Honorio reddidit, pacemque 
cum eo , datis ledtiflimis obfidibus, pepigit , fe- 
que pro Romanis adversusbarbaros,qui Hifpt- 
nias invaferant , pugnaturum fpopondit . Mit- 
tuntecontrario Vandalorum, Alanorum , Sue- 
vorumque reges principi Honorio legationes ia 
his verbis : Tu cum omnibns pacem habc^ > 
omnium obfides accipe . Nos nobis confligi" 
mus , nobis perimus , tibi vincimus f tu« erit 
qufleftus Reipub. fi utrique pereamus, His ita 
tantis incommodis, Deotavente,fopitis, Hono- 
rius Gallam Placidiam germanam fuam Conftan- 
tio fuo Comiti , fide integerrimo , & viribus 

in- 



tur &c. 

( 1 ) A. Conjiantium comittm , cum &c. 
(%) Orof. 7. c. 41. Ponttfcem . 

( } ) A. cnm Sabtno genero crnn tribtis milliha 9 & fepthh 
1 " gnnis navtbus ex Africa Romam tcniem % occwfu 
cmnu &c. 



Digitized by 



ri ?'Wlt 
1 .Prcpter fcb^. 

*• Aka^ 

ibufdara fcriea. 
Confbas fi». 

«totailla,» 

JwttJCOBrf, 

nr ut foow.ft 



iw. (70) 



TUS- 



iiifflflwsiii 
, qmmr* 

m h\m% 

ftmlntmf 
littmtpjo^ 
]s, & ia ffsi 
[haginefflrcim, 
«intcrfe&i 
ligione, maji 
ivit.Mentoi- 
re Hodoao^ 

A&iciffl ffct* 

jmtoti^ 
s.lnterejY^ 
territitfG** 
am,^ 

xjpoiwit-" 1, 

10 leganoDfl « 
^cein Jsk' 
iobisco# 
imus, t»« 
aruus . Hxs 

fuam Cofl^ 



LIBER XIV. 



9? 



iogenti viro , jamdudum promiflam, nwgno cun* 
£torum gaudio fociavit , « qua Valcntinianum 
filium Conftantiua «enuit , qui poftea Reip. 
Imperium geffit. Hoc in eempore foadus fir- 
miuimum cum rege Qothorum Vallia pepi- 
git , tribuens ei ad hahitandum Aquttanianu 
(4) provinciam , ejufdemque provinci* etiam 
quafaam civiratesvicinas. Cerneni itaque Ho- 
norius ubique fe Conftanttf virtute , fit inge- 
nio, feu per bella, feu pacis moderatione tue- 
ri, eum, cun&is annitentibus,apud Ravennam 
in regni confortium afdvit . Qpi necdum fe- 
ptem menfibus evolutis ex hac iuce fubtra&us 
eft, His diebus apud Bethlehem Palaftinai B. 
Hieronymus , expletis nonaginta uno amno» 
rum ( 5 ) ad Chriftum migravit . Sequenti 
tempore Maximus apudHifpanias,fa£honeau- 
tem Joviani , qui tunc in re militari clarus 
habebatur , tyrannidem affumpfit • (6) Nec 
mult£> poft fuperati utrique, & capti ab exer- 
citu Honorii, eidem,cbm apud Ravennam tri~ 
cennalia fua perageret , prsefentantur . Hac 
tcmpeftate Britanni Scotorum, Pi<ftorumque_ 
infeftationem non ferentes , Romam mittunt , 
ac fui fubje&ione promifs£, contra hoftes au- 
xilia flagitant. Qjiibus ftatim abHonorio mifla 
militum legio magnam Barbarorum multitu- 
dinem ftravit, caeterofque Britannif finibus ex- 
pulit . Sed mox ut difceflere Romani, adve&i 
lterum navibus hoftes , obvia quaeque fibi con- 
culcant , ac devorant . Rurfumque advolant 
Romani , caefumque hoftem trans maria fu- 
gant . Hoc tempore ciim Vandali, Alanique^ 
Hifpanias infeftarent , Honorius ad eas defen- 
fandas Caftinum ducem cum exercitu mittit . 
Qui Caftinus praeclarum virum Bonifacium^, 
ac bellicis rebus cxercitarum, inepto, & inju- 
riofo imperio ab expeditionis fuas focietate^ 
avertit . Bonifacius ver5 periculofum fibi, in- 
dignumque ratus eum fequi,quem difcordem, 
fuperbientemque expertus eflet, celeriter fe_ 
ad portum Urbis , atque inde in Africam pro- 
rupit , magnumque poftmodum Reip. detri- 
mentum , totiufque AfricaB caufa exitii fuit . 
Caftinus vero tanto collega (7) privatus, ni- 
hil dignum in Hifpaniis geflit . Inter haec Pla- 
cidiaAugufta a fratre Honorio pulfa, adOrien- 
tem cum Honorio, & Valentiniano filiis pro- 
fe&a , a Theodofio Augufto , Arcadii alterius 
germant fui filio (8) fufcepta eft . Honorius 
( 9 ) annis quindecim ciim imperaflet, & jam 
cum (10) fratre antea annis tredecim , ac fub 
patre duobus regnaflet , Remp. ut cupierar 
pacatam relinquens , apud urbem Romam vi- 
ti exemptus eft , corpufque ejus juxta Beati 
Petri Apoftolt (11) in maufoleo fepultum eft. 
Huic foboles nulla fuit . Nam duae Stiliconis 
fili* f ideftMaria,& Tbermantia, (12) una poft 
alteram ejus conjugio fociatae, utraeque Dei 
judicio innopinata morte pravent» ex hac lu- 
ce (ij) migravere . Fuit fane Honorius mo- 
ribus, & reli^ione patri Theodofio non valde_ 
abfimilis . Cujus temporibus , quamvis multa— 



(4) A. Aawtamam Gallia prov, &c* 
($ ) A. XCl. vita anrtis &C. 

(6) A* arripuit. 

(7) A. cclkza ob fuam httemperantiam prwatw &C. 
( 8 ) A. f.lio bcT?crifice> libertttrqw &c. 

(9) A. Honorius verb pcflquam eum minore , de tim pra- 

mifsumefl Tbeodofio Arcadii germam fuifilio, amis 
&c. 

(10) A. c:\rn jam antea ctsm fratr$. 
(n) A. Apcfioli martyrium . 

0-) A. Hermxntia. 
(i?) A. iuee vrrsmxs &c. 
(14) XUII. 



B 



D 



E « 



externa , & civilia bella furrexerint, aut nullo, 
aut minimo fanguine cjuievere . Exempto igitur 
rebus humanis Honorio, fultus pmfidio Caftini 
magiftri militum , Joannes quijam cx bnperiali- 
bm fukfcriptorihu Imperium invadit. 

THEODOSIUS. 
Anno ab Urbe condita MCLXXV/I. Theo- 
dofius Arcadii filius quadragefimus feptimus 
( 14 ) ab Augufto regum Romanorum Orien- 
tale regebat Imperium . ( i| ) Adqum lera- 
tionem mittit jfaarmes , in Imperatorem fufcipi 
deprecant , (b* ipfum deprecans , Africam* ptam 
Bonifacius obtmebat , Mlo repofcere , quia ad 
defenfionem fui mfirmior faflus efi . At vero 
Tbeodofiuslegatis Joanmsin carcere trufis f Arda- 
burium Pratorem mittit adversus eum , quenu 
tyrarmus apud Ravennam aggrefius inclufit. Qm 
Tbeodofius agnito , Valentinianum amitas lu» 
Placidiae filium Ofarem efte&um , cum matre 
Augufta ad rccipiendum Occidentis imperium 
dirigit , ( 16 ) & Afparem Ardaburii filium 
mittit ante eum contra Joannem . Angtlus au- 
tem Dormni apparens in babitu paflcris deduxit 
Afparem , & eos , qui cum illo erant , & du~ 
cit cos per paludem inviam , qtue Ravemve ad]a~ 
cet , qud Deus pervium operatus eft . Et tran- 
fmeantes per aridam , apertis portis Civitatis sn- 
vcntis , tyrarmum quidem occtdere : Ardaburium 
autem a vmculis abfolverunt , & Ravennam rrw- 
deliter depopulati funt , eo quod illius cives 
maxime tyrannicae parti faviflent . Caftinum 
vero magiftrum militum damnant exilio , cu- 
jus fa&ionearripuifle Joannestyrannidem cre- 
debatur . Data Aetio venii , eo quod Hun- 
ni , quos per ipfum Joannes m adjutorium ac- 
ceperat , ejus ftudio ad propria remeaflent . 
Valentinianus igitur confcnfu totius Italire 
Imperator eflftcitur, itemq; ex decreto Theo- 
dofii Augufhis appellatur . Dum haec gerun- 
tur , Achilas ( 17 ) nomine oppidum Gallia- 
rum aGothis militari (*) vi oppugnatum eft, 
donec imminente Aetio , non impuniti difce- 
derent . ( 18 ) Sequenti autem anno , ideft 
dccimofcxto impcrii Tbcodofii , Mzrunthas Eptf- 
coptts Mefopotamia filium regis PerfarumHifdeger- 
dis a damonio vexatum fanavit . Interea Tbeodo- 
fius Imperator mu(ta benignitate motus , licet Per- 
fas potcnti/pmos vicerit , parcens tamen Cbrtilta- 
nis , qui habttabant tn Perfide , pacem amplefti- 
tur , cujus rei gratia mittit legatos Helumcm Pa- 
tricium , qtiem valde honorandtcm dicebat , & 
Anatolitm Orientis Pra?torem . Pararanes autcm 
fciens fuperationem Jttam , ftifcepit legationem , 
& ita perfecutio ccjfavit , qua? in Cbriftianos 
azitabatur . Vittoria fiquidem auxilio Dei de Per- 
fis collatd , Romani plurimi pollentes eloqtiiis con- 
fcribebant latiies Imperatoris . Cujus uxor heroico 
metro pocmata multa conftcit . Erat enim elo- 
qucns, filia Leontii Sophifla Atbemenfis> a patre 
omnti>us lefhonibus erudita . Qtum dum hnpera- 
tor duthmis cffct tixorem , Cbriftianam Atticus 
fecit Epifcopus , & in baptifmate ciem prius voca- 
retur Athenias , Eudoxia nomen impojuit . Eo- 

dcm 



(15) A. Imp. Qtii compiTto patrui fui Hvnorii funere f mox 
yaLntimamim &c. 
A. dtri^it . {hm timpore Joannes dum Africam > quam 
Bomfacius ol tmtbat iello repofcit , ad aefe*fu*iem fits 
infrmior faftus eft . Lvmque uatn ns PJacuiia Aut*. & 
Valentimarm C*far , mwa cum fJtcttaU aastinu, op- 
prtmunt , r,(^mefue £ulxrnacuhe xnfhrss mr/ptnnt , 
qvjuru tunc milites criidtlita Rav&mant d*fo£uJatt <Jr. 
A. Acl/iias nohtle opptd. P. Pith. Aureha . 
A. muJta. 

( 18) A. dtfcederent. Bomfacius rnter Ltc apud ATric.im po- 
tentia , gloriaqm attgebatur . Alwsitt twi Mcter* 
tius , tr GaJbw &c. 



(16) 



('7) 



Digitized by 



94 HISTORIiE 

iem temptre etant Gotbi , & aluegentes tmUta > 
ac maxims trans Danubium in Hyperbcreis locis 
habitantes ; ex quibusrationabiliores quatuor funt, 
Gotbi fcilicet , Hypogothi , Gepides , & Van- 
dali , nomen tantwn , nibtl aliud mutantes , 
undque lingud vtentes : omnes autem fidei erant 
Arriana malignitatis . Ifli fub Arcadio , & 
Honorio Dantibium tranfeuntes , locati funt in 
terra Romanorum . Et Gepides quidem , ex aui~ 
bus pofhnodutn divifi funt Longobardi , & Ava- 
rcs , villas , qux funt cvrca Singidonem , & Str- 
mum , babitavere . Hypogotbi vero pofl Alari- 
eum Rornam depopulantes , in Gallias abierunt , & 
qua ibidem funt obtinuere . Gotbi autem Panno- 
niam babuenmt prtmum z deinde decimo ottavo 
amw Theodofii Imperatoris junioris Tbracue villas 
babitaverunt , & per armos quinquaginta & ofto 
in Thrace morantes , Occidentis quoque obtinue- 
runt Imperium . Vorro Vandali Alanis fibi focia- 
tis , & Germams , qui nunc Franci dtcuntur 
afcitis , tranfeuntes Rhenum fiuvium Modogifclo 
duce , babitavenmt in Hifpania , qua eft prima 
Europ£ provinciarum ab Occidentali oceano . In- 
terea Falentinianus non folum Britamiam , & 
Galliam , & Hifpaniam falvare nequruit , fed 
& occidentalem Ltbyam , qu# videlicet regio vo- 
catur Afrorum , arnifit boc modo . Duo Prato- 
res erant quos diximus , Aetius , & Bonifacius , 
quos Tbeodofius poftulante Valentmtam Romam^ 
direxerat : Qumq; Bonifacius principatum occiden- 
talis Libya percepijfet , & ap*Ad Africam potentia 
gloridq; augeretur , invidid fiammatus Actius ac- 
cufationem facit adversus Bonifactum , tanquam 
rebellionem meditantem , & obtinere Lybiam fata- 
gentem , & b<ec quidem Placidia fatebatur , qua? 
fint mater Valentiniani . Caterum Bonifacio fcrt- 
bit : fi accerfitus fueris , accedere noli : incufa- 
tus enim e s , & te dolose vocant Imperatores . 
Hac fufcipiens Bonifacius , &veluti proprio fervo 
Aetio credens , accerfittis accedere difiidit . Tunc 
Imperatores Aetium qttafi devotum recipitmt , & 
adverswn Bonifacium Mavortius , & Gabio mit- 
tuntur . Qjui dum Bonifacium obfidere pa- 
rant , ab eo interempti funt . ( 19 ) Rurfus 
' contra Bonifacium Suuldus ( ao ) comes diri- 
gitur . Bonifacius igitur fentiens {e non pof- 
(e tuto Africam tenere , cernenfq; fibi pencu- 
lum inftare , in perniciem totius Reip. eflfer- 
vefcens , ( 21 ) transfretans d Libya in Hifpa- 
mam ad Vandalos , Alanofq; venit . Ctmq; Alo- 
dogifclum invenijfet mortutmt , & filios ejus Gun- 
tbarium , & Genfericum Imperium moderantes , 
bortatus efl , ut Hefperiam , JUtbyamq; in tres 
partes dividerent . Qui polliciti funt unicuiq; parti 
fe una cum ipfoprincipaturos , in commtmi tamen 
in quemlibet hoftem ulturos . In talibus ergo pro- 
fe/fionibus Vandali, Alaniq; fretum tranfmeantes , 
Ubyam babitaverunt , & cun&am pene Afri- 
cam ferro , flamma , rapinis crudeliffime de- 
vaftantes , infuper Catholicam fidem Arriana 
impietate fubvertere . Sub hoc turbine bea- 
tiftimus Auguftinus , de quo pramiftum cft , 
Hipponenfis Epifcopus , ne civitatis fua rui- 
nam cerneret , tertio qnfdem obfidionis men- 
fe , feptuaginta & fex vitse annis expletis , ex 
quibus quadraginta in clericatu, feu Epifco- 



(19) A. funt. Exivde gevtibus , qu* uti navihis r.(fiieb. nt) 
dum a concertahtibus in auxiitum vocantur , mare 
pervium faftum eji. Rurfits &c* 

(xo) A. Sigifvuldus, ita in cod. Franc, , & P. Pith. 

(21) A. cffervefcm * Vandalorum > Alanorumqut gentem cum 
Gctflrico (kmpcx)fuo rege ab Hiffams evocato Africa 
intrvmi/it , qui cunZhm fene Ajricam ferro &d 
K^vrrexit . Eode temfore faCetotiusOrbts y & confenfio- 
nemiralili 9 Bovifacm alAfncaad Italiam fcr Ur~ 



MISCELL£ 

patutranfegerat, ad Chriftum perrexit. (11) 
Eodem tempore quidam Seriatus Romam amici Bo~ 
mfacn falfam accufationem Aetii intimaverunt Pla~ 
cidue , oflendentes quoq; & Aetii ad Bonifacim 
direElam pridem epiftolam , auam ad cos idem mi- 
ferat Bonifacius • At fiupefafta Placidia Actium 
quidem in nullo lafit : Bonifacio vero cum jura- 
mentis verbum mifit exbortatoriwn . Porro Gun~ 
thario martuo , Genfericus Alanorum , Pandalo- 
rumque fattus efi Imperator . Bonifacm ergo ver- 
bo fufcepto contra Vandalos armatur exercitu 
magno ftbi veniente tam e Roma , qukm a Om- 
flantinopoti , cu)us Afpar erat magifter . Inito 
autem contra Genfericum pratio , Juperatus eft Ro- 
manorum exercitus. Sicque Bonifacius cumAfpa- 
B Te Romam veniens , fufpicionem dijfolvit , rei ve- 
ritate monftrata 9 & accepta ab bnperatore Magi- 
ftri militum dignitate . Qpi ciim refiftentenu 
fibi Aetium prselio fuperaffet , paucis diebus 
interje&is morbo extin<ilus eft . Porro Africa 
taliter a Vandalis fubafta cft . Tunc & Martia- 
nus 9 qui poftmodum imperavit^cum miles effet , & 
Afpari dcferviret , vrvus a Grnferico deprebendi- 
tur. Aetiusvero ciim depofita dignitate in agro 
fuo degeret , ibique eum quidMi «mulus re- 
pentino incurfu opprimere tentaflet , profugus 
ad Urbem , atque illinc ad Dalmatiam, deinde 
in Pannonias aa Hunnos venit : quorum amici- 
tiis , & auxiliis ufus , pacem Principum (23) 
Attius cum receptu interpolats poteftatis obti- 
nuit , nec multo poft Patriciatus etiam dignita- 
tem adeptus eft . Poft eam igitur, qufpramiflaeft, 
Africas cladem , data per Trigetium (24) ad 
habitandum Vandalis Africae portione , paxcum 
eifaem neceflaria magis, quam utilis fadbt eft. 
His etiam temporibusGundicariumBurgundio- 
num regem intra Gallias habitantemAetiiK Pa- 
tricius bello obtrivit , pacemque ei fupplicanti 
conceflit . Interea Gothi pacis placita pertur- 
bant, &pleraque municipia vicina fedibus fuis 
occupant. Cumque eflent oppido Namienfi (t$ ) 
maxime inferti, civefque ejus extrema (*) obndio- 
ne, & fame affligerent, adveniens Comes Lito- 
rius hoftes in fiigam roy^vertit , & civitatenu 
allata frumenti copia a fame liberavit . Dehinc 
D anno fequenti bellum adversiim Gothos Hunnis 
auxilianribus geftum eft . Hac tempeftate Gen- 
fericus apud Africam intra habitationis fus li- 
mites , cupiens Catholicam fidem Arriana im- 
pietate fubvertere , quofdam noftrorum Epi- 
fcopos eatenus perfequutus eft , ut eos priva- 
tos jure bafilicarum iuarum , etiam civitatibus 
pelleret , ciim ipforum conftantia mmme (16) 
fuperbiflimi regis terroribus cederet . ( 27 ) Cfr- 



ca eadem tempora multi jfudxorum in Creta Cbn- 
Itiani fatti funt propter faijufmodipajjtonem. Pui- 
dam Juda?as feduttor finxitftnwttpfumeft 



& cilitus deflinatum , ut jfudaos illam injulam 
babitantes pcr mare deducerety ipfumfeejfe dicensy 
qui olim filios Ifrael per mare rubrum deduxerit . 
Circuibat itaque toto armo vnamquamque ilhus irh 
fula civitatem , fuadebatque Jud*is ut crederent , 
monens ut omnes pccunias , atque poffcjhnes relin~ 
querenty cum eo utique dedufti per ficcum mare ad 
repromijfionis gaudia pervenirent . At illi hac fpe 
capti , omne opus prcpriwn negligebartt , contetrh 

nentes 



bem reditt accepta magiftri &c. 
A. Prtncifum , & jus intetpolat*. 
(24) Male apud Proiperum; per tricrmium. 
fxj) A. Narlvnenjt. (*) A. longa. 
(z6) A. mllts. ' 
(17) A. cedera , His dewque dtebus Vakntmutnus Aug. M 
Tbeodojium frmciptm fuum fratrutltm Conftantmopo- 
lim profetius cji , filiamaue e jus in rnatrtmottwm *CC*- 
pit ; p cr hUm tempus 



Digitized by 



\m. {9 

*». Wfe 

n mm& 

c ^ refer^ 
Pflwjfe 

^ digaiuteinip 
uidam Endai, 
■nufet , prorjgss 
)almatiam , deok 
t: quoruni^ 

1 Principraijij) 

2 potatais Qjn. 
atus etiamfe 

rigetium (14) 
porciooe, pnca 
unutilisiM 
carium Burs^xio 
itantem.teP». 
lque ei iiipjki 
cis plaata psn. 
vicinafaiifefo 
doA r jnw»^(ij) 
cfmw(*)cffio. 
aiens Comes Liav 
it , & ciOT* 
Ixbersm . Dcac 
m Gotios }te 
:tempe&refe 
abiiationis iiat > 
iiiein Arriifl* 
. notortim Ep 
t , ut eos prr^ 
etiam civifi^ 
miawtfr) 
fcrct.(w)* 
«00 



nmm 



W 



iJnttf- 



JBJfflJtf 



L I B E 

jjmto rtftfw pdjfefjionet Juas ; 6» dhmttentes eas 
quibufeunque perfonis. Cunufue vemffet dks 9 fotfm 
defiznaverat yudam fedufhr ille , eo pracedentc^ 
fequeb an t wr omnrs cum confugibus , €b* parvis- 

deduxitquc eos adquandamrupem dtclivius 
mewnbentem, ju/fitque 9 ut comarwn Jchemato fe- 
metipfos imotoerentt . flixr ergofackbantpriores, & 
swn vemrem ad rupes , repente morkbantur , fam 
dilacrrati acutis rupibtts , 9000 0* *f«*f iff r*flr : 
f/iw fcfwti mori potuermtt , m/? pr&uidbnte Deo 
qpniamvm atq; 
negotiatorer 9 qui alio* 9 cwn necarentur 9 eripientes 
recreaverunt 9 tum maium fua ftultitice fentientes , 
*/fftr, m Jhmetipfi* jaflu irtierficerent, tenuerunt 9 
nwtctanteseorummortem^ quiprimd ceciderant . <gf<i 
ffta» cognofcentes feduffionem culpant fe , fcieKf B 
facite ei credidijfent . Cimtque vatuiffent illum fe- 
duCtorem perimere , comprebendert nequiverunt : 
repenti namque difparmt y dtditquefuffri^^ 
fuerat olim damon emmeus 9 hwnano fchemate cir- 
cumamUlus. Pro hac rtaque r*, attjue paj/hnemulti 
tunc Cretenfium Judaorum ad Chrifhanam con- 
verfi fmtfidem. hrterea htcendiwn mctvitateCon- 
{ianttnopotitana faflam pautattm pervhnt ad ther^ 
mas 9 qmevocantur AcbUle* : (*g) deinde adlocum y 
fuidiciturPelargmy itaut Nbvatianorton cmprtbm- 
dtrttwr Ecclefia . Tkmc frrtur Patdam Epifcopvm^ 
eorum intra flammas EccleJherefHtiJfe , fupplican- 
tem Deo , nt Ecclefia pariter cremareutr . Qtti 
locus ereptus efi* & baitenus XVI Kat. Septemb. 
apud Novatianos colk&io celebratwr. fhmc tamcn 
hcum nm fotum Cbrifham, fed etiam Pagan* ve- 
nerantur . Emgk mmc locut edlcere de bac hareji 
mde exorta videatnr* JNovatus igiturprcsbytrr Ec- 
elefisltomame* qmpropter perftquutionerr* qu* fui 
Decio fuerat faEha , fi Eptfcopum facere , & Cor- 
nttium volebat ejicere , facicnt obtationes , & di- 
Jpertiens vmcuujue pmtiomm , & tradens, boc ju~ 
rare pro benedtttione rmferos bomines coegit, tenens 
utramque manmn accipientis 9 &wndpmttem, do- 
ntc juram bac dicat : Jura mibi per Corpus , & 
San gm m m Domim mftri Jefu Cbrifti, qmd nun- 
fuam aliquando mt deretmquas , & ad Comeliwn 
redeas , & infaufhs bomo wmpriusguftat, quam 
fitn antta makdicat , & pro to, ut dicat accepto 
pam ilto amen , dicit , utterius non redeam ad 
Ctrnttium. De hac religione volens bnperator Con- 
flantmus pacifci Ecckjtas 9 AceJiwnEpifcopwn ad 
Omcilium Nicamm evoeavit. Quem pofl defirntio- 
nem fidei remujhit , fi & ipfe confentmt infide, 
& decreto rafchalis feftruitatis . At ille nihit 
mqrnt , novi 6 Imperator , quod Synodus Ajirmnt. 
Stc emm olim , & a temporibus Apoflotorwn ipfe 
percepi , & termmwn fidei , & tempus Pafcbalis 
fefisvitatis . PorrdlmpermoredemHttqumme: Cur 
trgote acmnmtmionefeparast ilte ea.qua fuk Decio 
ge :i a fwtty replicavit, & fubttlitatem acerbifjtm* 
rtguLt dtdwdt ad medeum^ dicens y quia nm opor- 
teat eos , qui pofi baptifma peccanty peccato 9 quod 
admortemejfe fcriptura dtvinapronundant , com- 
municatione Sacramentorum fieri dignos+fed invi- 
tandos quidem ad poenitentiam , fpem vero remif- 
fionis non a Sacerdotibus , fed a Deo folummodo 
fuftinere, qw poteftatem habet peccata dimittere . 
Hac cum dixiJTet Acefius 9 Imperator ait: O Acefi 
pone fcalam* & fipotes afcendere in ccelum folus 9 
afcende . Igitur Valentirnanus Auguftus Con- 
fiantii , dr Galls filius ad Tbeodofiwn principem 
fuum confobrmum ConJIantinopolim profeflus eft , 
filiamque e\us Eudoxiam nomine , quam fibi Eu- 



{U) Nicop Cil. Lb. 14. cap. 41. Sxrares 7- cap. 

(*9) Ce&ren. , & Maic. Ludecia. 
(lo) A. Mafluno. 



19- 



R XIV. 95 

doxia (29) genuerat , in matrhnomian acccpit , 
& Romam rtdiit 9 Confulatu IJiodori , & Senato* 
ris. Sequenti vero amo Theodojius Imperator.Eu* 
doxiam uxcrem fuam Hierofolymam.mifit gratifi- 
cos hyrrmos oblaturam Deo. Qut plurima detUL* 
Ecclefiis contulit 9 & adoratis tam fanSla Crucs t 
quam cokndis locis , reverfa eft ad regalia . Tri- 
gejhno dtinde Imperit Theodofii anno , urramotus 
magni fatti Jhnt Conftantimpoli per quatucr men~ 
fes 9 ita ut timentes Byzamii extra civitatem in^ 
loco 9 qui dicitur Campus, ejfem perfeverantes una 
cum Epifcopo ad Deum precibus , & litaniis vo- 
ciferantes. Quadam ergo dk fiufJuante terra. , & 
omniplebe attentius claanante xiipn ihtnvor , circa 
horam teniam 9 omnihus videntibus 9 a divina con* 
tigit virtute fuftotli yutndam adolefcentulum in~ 
aerem , & audiri divmam vocem admanentem eum 
Epifcopo , ac populo nunciare , ut litamas fic fa~ 
cerent 9 dicerent , fanflus Deus 9 fanftus fortis 9 
fanftus immortalis , miferere nobis. , nibil, aliud 
apponentes. Proclus autem Epifcopus hac fttfccpta 
litama 9 pracepit populojic facere , & ftatim ter~ 
ramotus cejfavit. Porro Beata Pulcheria fuper nri- 
raculOfUni cum fratre fupra modum admrata^ % 
famdt per univerfwn orbem divinum bunc pfalle- 
re bymnum r ex tunc recepertmt ornnes Ecclejut 
per fingulos dit* hmc canere Deo . Per idem tem- 
pus ptratm multas infulas , praecipueque Sici- 
liam, depopulati funt. Inter haecLitorius, qui 
fecunda ab Aetio poteftate Hunnis auxiliantibus 
praeerat ^dum Aetii gloriam fuperare appetit, 
dumque harufpicum refponfis, & dcmonum fi- 
gnificationibus fidit , pugnam cum Gothis im- 
prudenter conferuit , ac primtim magnara ho-> 
ftium ftragem dedit , poftmodum fuis pen& 
omnibus trucidatis , ip(e a Gothis turpiter ca- 
ptus eft . Poftremo pax cum lifdem fafta eft t 
ciim eam Romani poft hujus lacrymabilis bel-i 
li perniciem , humilius quam unquam antea^ 
popofciffent . Aetio itaqueinGalliis rebus, quas 
componebantur, intento, Genfericus, de cujus 
amicitia nihil metuebatur , Carthaginem dolo 
pacis invadit , omnefque opes ejus , excrucia- 
tis diverfo tormentorum genere civibus , ia^ 
jus fuum vertit , nec ab Ecclefiarum defpolia- 
tione abftinens , quas facris va/is exinanitas , 80 
Sacerdotum adminiftratione privatas, non jam 
divini cultus loca , fed fuorum juffit efTe habi- 
tacula , in univerfum captivi populi ordinejTu 
fievus , fed prsecipue nobilitati y & religiont 
infeftus , ut difc^rni omnino non poffit ho- 
miaibus magis , an Deo bellum inrulifTet . Igi- 
fur Carthago k Vandalis hoc modo capta e/t , 
annis quingentis odtogintaquinque evolutis, poft- 
quam Romano coeperat juri parere . Deindc^. 
anno fequenti Geniericus ad Siciliam traniiens, 
dum magnis eam calamitatibus affligeret , ac- 
ceptonuncio de SebaJHano 9 (30) quiabHifpaniis 
ad Africam tenderet , celeriter Carthaginenu. 
rediit , ratus periculofum fibi , ac fuis fore^. , 
fi vir bellandi peritus recipiencfee Carthagini in- 
cubuiflet. Verum ille amicum fe magls,quam 
hoftem videri volens , dum de regis barbari 
amicitiis improvise pnefumeret , imelici morte 
peremptus eft . Poft hsec Imperator Theodofius 
Dellum contra Vandalos movit, Ariundo 9 (31) 
& Anfila, atque Germano ducibus magna cum 
clafte direftis . QjJti longis cunftationibus ne- 
gotium differentes , Sicilias magis oneri , quam 
Afric» prafidio fuere . Per haec tempora ( ) 

Au 



(51) A. Aribvtndo. 

A, tempora . Hunms Tbracias , & Illyricwn feva po- 
pulaitone vajlaxtitus » exercitiu , qui &r. 



Digitized by 



9 5 



HISTORI£ 



'Attila rex Hunnorum , vir fortis « atque fupcr- 
6us , dum cum fratre Bleba fuper Hunnos princi- 
paretur 9 Tbracias^ & Illyricum fava depopulatio- 
*tt vafiabat , ornnia caffella , & civitates in fer- 
vitutem redigens , prater Adrianopolim , & He- 
racliam , qua quondam Perinthus vocabatur. Tunc 
cxercitus Romanorum , qui in Sicilia moraba- 
tur , ad defenfionem orientalium provinciarum 
revertitur . Cogitur ergo Theodofius legationem^ 
Attila mittcre , & fex millia librarum ei pro re- 
ceffu prabens , mille librarum annuum tributum 
perfolvere pollicetur. Sub his fere diebus tam- 
terribili terraemotu Roma concufla eft, ut flu- 
rima (33) ades ejus , & asdificfo corruerint . 
Britanni itaque, de quibus pramiflumeft, ciim 
rurfus Scotorum , Pi&orumque incurfionibus 
premerentur , mittunt Aetio epiftolam lacry- 
mis, gerumnifque plenam , ejuique quantocyus 
auxilium efflagitant • Qjuibus dum Aetius mi- 
mme annuiflet , eo quod contra vicinos hoftes 
occupatus exifteret , quidam Britannorum ftre- 
nue refiftentes hoftes abigunt,quidamver6coa- 
<Sti hoftibus fubjiciuntur . Denique fuba&& 
Pi£H extrem& ejiifdem infulae parte , eam- 
fibi habitationem fecere, nec ultra exinde hadle- 
nus valuerunt expelli . At ver6 refidui Bri- 
tannorum , dum continuo Scotorum impetus 
formidarent , ultra jam de Romanorum prse- 
/idio diffidentes , Anglorum gentem cum fuo 
rege Vertigerno ad defenfionem fuse patriae 
invitavere , quos cum amicali focietate exce- 
ptos,vers£ in contrarium vice,hoftes pro adju- 
toribus , impugnatorefque fenfere . Sequenti 
deinceps tempore gens Anglorum , five Saxo- 
num , Britanniam tribus longis navibus ad- 
vehitur . Qporum dum iter profperatum domi 
fama retuliflet , mittitur nihilominus exerci- 
tus multiplex, qui fociatus prioribus primunu 
hoftes,propter quos petebatur, abigit; deinde^ 
in Britones arma convertit , confi&a occafione, 
quafi pro fe eis militantibus , miniis ftipendia_. 
praeparafTent, totam prope infulam ab orientali 
ejus plaga ufq; in occidentalem incendio , vel gla- 
dio hbi fubegit . At vero Theodofius , cunu, 
abfque uno & viginti fuperioribus annis, quos 
cum Honorio patruo regnaverat , feptem & 
viginti annis Imperium gefliflet , ex quibus 
cum Vaientiniano genero vigintiauinque tran- 
fegit, apud Conftantinopolim moroo objit, ibi- 
que fepultus eft. (34) Fuit autem Tbeodofius, 
]tc fapiens, ut vnter confabulantes experimentum^ 
omnium crederetur habere caufarum . Perdurabat 
in frigore , fimiliter & in aftu 9 plerumyue ]e]u- 
nabat , & maxime quartd , & fextd feria , jtudio 
Cvriftianitatis , nec aliter , quam monafterium^ 
rcgatia vid bantur. Ipfe namaue matutino ad fuas 
forores ptrgens , divinas dicebat laudes . Quamo- 
brem etiam Sacras literas , fine codice recitabat . 
Loquentibus Epifcofis velut olim Sacerdos faftus 
ex divina lettione refpondebat . Aggregabatque fa- 



(33) A. prim*. 

(34) AiDbrof. hi$ vcrbis Explkit lib.XIU* Coteta non Ic- 



B 



D 



MISCELL£ 

cros codicesy & quodcunque ccrum intcrpretes, feu 
expofitores confcripfiffe vidcbantur , plufquam Pto- 
lemaus fluduerat Pbiladelpbus. Patientid namque 9 
& clementid umverfis bominibus eminebat. Nanu 
jfulianus Imperator , licet pbilofopbus fuerit> nm 
tamen Amiocbenfium portavit injuriam , fed ma- 
ximaTbeodoro tormenta indignatus impofuit. Porri 
Tbeodofius multum gaudcns fyllogifmis Ariftotelis % 
pbUofopbiam exercebat operibus 9 iram, triftitiam f 
libidinemque devincens , & in nullo fe ulcifci de- 
fiderans . Cum igitur a quodam familiarium in- 
terrogaretur y cur nullum fe ladi ntium morti fub]i- 
ceret } Utinam mibi y inquit 9 effct pofjibile ad o/i- 
tam mortuos revocare . Sic enim fuit clemens, ut fi 
quando quifpiant dignum aliquid morte committe- 
nt , nec ufque ad civitatis portas moriturus per- 
veniret 9 fed ex e)us clementia revocatio fequebatur 
continuo . Dum aliquo tempore ipfe in ampbitbea- 
tro Conflantinopoleos fpeftaret> ccepit clamare po- 
pulus. Crudeli beftia artiftx parabolis pugntt . At 
ille . Nejfcitis , inquit , quia confuevimus nos cle- 
menter fpettare . Tanta enim pietate pracellebat , 
ut omnes quidem Deo confecratos borwraret, pra- 
cipue tamen quos audiebat veneranda aClione pol* 
lere . Fertur autem , quod cum Conftantinopoli 
Epifcopus Cbebronenfis fuiffet mcrtuus 9 fagum e]us 
valde fordidifjimum quafierit , & eo circumami- 
ttus fit 9 crcdens aliquid fe ex defunfti Janflitatc^ 
promereri. Cum aliquando acris tempcftas effet y & 
ille circa populum fpeftaret , pleno Circo tempefas 
vebementius agebatur 9 multo imbre diftufo. Cum- 
que boc fieret , fuam voluntatem Imperator ape- 
ruit , fecitque per praconem clamari , quod melius 
effet fpeftaculum contemnere , & omnes rogarc^ 
Deum, ut illafi ab imminente tempeftate fervaren- 
tur. Quo diftoy cuntti populi magno gaudio fup- 
plicanteSy bymnos concorditer offcrebant 9 tcta^ 
civitas velut una ffallebat Ecckfia . In medio au- 
tem eorum Imperator exiftens , prhato fcbematc^ 
properabat , nec fpe fua fruftratus eft. Repente 9 
namque aer ad ferenitatem rediit , divind clemen- 
tid revocatus , artnum prabuit frugibus univerfts 
uberrimum . Si quando bella moverentur , fecun- 
dum David ad Deum confugiebat, fciens eunu 
praliorum auftorem , & inimicos orationibus ftqe- 
rabat. (35) Nec tamen ifte vitiis carebat . Fuit 
enim mobilis omni vento circumdatus 9 unde & m 
cbartis non leflis fe fubfcribebat . Interea Bedtcu 
Pulcberia nondum cuiquam fratris morte Tbeodo- 
fii Imperatoris compertd, Martiano accerfito, ifu 
religione, ac pudicitia converfante , fene videlicet f 
& idoneo viro, dicit ei . Quoniam Imperator mor- 
tuus efl 9 & ego te elegi* tanquam bene placentem 
ex omni Senatu , da mibi verbum , quod cuftodias 
virginitatem meam , quam Deo commifi , & pro^ 
nunciabo te Imperatorem . Quod illo Sacramento 
pollicente, accerfito Patriarcba Anatolio pariter , 
& SenatUj pronunciavit eum Imperatorem Roma- 
norum. 



guntur. 
(jj) Hattenus Socratcs 7. cap. 



Explicit Liber Decimusquartus . 



INCI- 



Digitized by 



:;w »**tife. 

^frttH*, 
wii affi« fi 

fc^$t,J 

w fejff 
6* mn npn, 

)W£t!<)pulOjf 

prruto 

TJtWfji.HtJtUi. 

jt , ibii ilfl» 
itiii,/iijs& 

,fer?;ft& 
tw BWt^te 

tf, /fflfSii^» 



INCIPIT LIBER DECIMUSQUINTUS 



97 



ANno abUrbe condita MCCIV. 
Theodofio defun&o Afartianus qua- 
drasrefimtu oilavus ( i ) a£ Augufio 
Orientali aute prancitur Impera- 
tor . GBterum Valentiniani tem- 
pora , hujus , vel fuperioris Imperatoris curri- 
culis adfcribuntur . Igitur Valentinianus occi- 
dui re&or Imperii, ea tempeftate pacis foedera 
cum Genferico rege Vandalorum nrmavit, cer- 
tifque fpatiis Africa inter utrofque divifa eft . 
Genfericus ver6 , dum de rerum fuccefTu tumi- 
dus etiam apud fuos fuperbiret , valida confpi- 
ratio adverstis eum (i) fe&a eft . Q.uorunL- 
molitione dete&l , diverfis ab eo excruciati pe- 
riere fuppliciis . Horum fiquidem funeribus non 
minus virium amifit , quam fi exuperatus belli 
certamine fuiflet . Interea rex Hunnorum Attila, 
dum cum ftatre Bleba regnum intra Panno- 
niam f Daciamque cereret , Macedomam , A/a?- 
fiamquty ( j ) & Achajam, utrafque etiam Gr#- 
cias (4) immaniflima rabie, ut diflum efl , de- 
vaftaret, Blebam germanum fuum , regnique-. 
confortem peremit , ejufque fibi parere popu- 
los compulit . Fultus itaque fomuimarum gen- 
tium , quas fibi fubiugaverat prafidio , ad oc- 
cidentale demolienaum animum intendit Impe- 
rium , cujus exercitus feptmgetaorum mllium nu- 
Tom. I 



B 



( 1 ) A. XHy. in numtro Martiamts Orientali &c. 
(*) A. confpiratio fuorum &c. 

!j ) A. Myjiam . 
4) A. Tbracias* itt Pith. 
(j) A. Ardaricus. 
{6) A. TurciJJngi. 
(7) A. quamquam vvrium robore &c. 
i 8 ) A. cuperet : non mmuri tamen &c 
l^)A.ftudto. 

(10) k.Jbmdans* adversi,m Romanos fe ajjerh prttlhtnrttm, 
Romancrumqtte k dtvtrfo quaft amicitw appetcns m 
Cotkos 9 eorum videlicet lofteSjje pollicetitr amrta motu- 
rum . dgebat itaque boc verjuta barlaries » auatenus 
fi bos fojjet a focictate drcidtre * faciliu utrc fjite fin- 
gulari urtamtne proculcaret. Quas ejtts aftnlias Atius 
non minori acitmine pravidens , k^atos ad */ l<od< ricttm^ 
tjui eo tempore Gvtits apud Tolofim re^nlat , dirtgit , 
qui cum eo pacis fccdera fbciarent. Amwt \uxta Aetii 
votum Rpmanorttm L ^atis Tbeoduricus , jw;^itqtte cttm 
tis non minis Jtbiproj]>tcunsfirtntf^t}tttwfadus,promit' 
titque fe partter pugnaturum . Ytttre inUrea Romanis 
auxilto Burgundknes, Alam\ cttm Sangibano fuo rege. 
Vrantiy Saxones* Riparhli, Barr ttes , Sarwatba^ Ar- 
tnoricani, Luteciani , ac pene totius populi Occtdentts y 
quos omnes Attms >ne impar AtttU ocatrrtnUad lelii 
adfciverat focietatem . Convcnhur ex utraque parte in 
tamposCataIatmicos,quicentum in lonpttulin.-m leucas, 
& ex latitudtne l XX. leucis , ut Galhs mos tfl me- 
Xrhyftsruntur . Attilay itaque primo tmpjttt y mox ut 
Gallias introgrefjiis efl, Gundicarittm Burgttndv mtm re- 
gem Jtbi occurrtmteinprot rruit . Deinde ctm ad locum 
Certarmms vcntum effet ^inqutrh barufptctm.ft quidftlA 
de belliforte venturum pr*dicc.-et . iMi at te Damo- 
maca exta pecudttm perfcrutans , Atttla mfaitfla cL- 
munciat , boc tamtn quantttlumcumque filatium fore , 
euod fummusde partebofttlt mcertammediifltruccum- 
Uret. AttilaverudumbdfC de Aettt intenttty cujus mcr- 
tem Jftiebat denunctari putarct^ non dubhaviu v.l cum 
fuurum ptrdition bellum committLre^dwmnodo Attium 
fms mottbus forttter objifkntem pofit exttrgitere . Com- 
nthth ttaque pttgnam^jam in vtfpaum dtt v.rgtnte 
ut Ji fuperaritur ab bofttlnts, tmniin^r.tts fc noths uns 
bris occultaret. Conveniunt binc mdefortijpmanatitwes. 
txmferuntur acitfyfit bellum acre nhnis , & p^rtinax* 
quale vix ulla narratir bifloria , nec antta pr^Itandi 
ardore qukvere , qtutm tis nox fupe>xniins pv.tn tndt 
voiuntatem admeret . Eo Jiquidem pr<tlio , CLXX.X.m. 
bonmum c<tfa referuntur. Tantumque efl fancttmis ef- 
fufum y ut parvulus , qui iladem labebatur mti/us.im- 
modscus fubiU torrens effcftus , cadavera ficum :< ilcret 
feremptorum . Atttlam fat$ de morte Atii ftaftt- 
fptcio ftfellit . Wam mcolumi Attio^rcx iit GjI /rum 
Tbeodoricus occuluh . In quo pr<tlto quawyis muUr 
cefffset exercttus , confiat tamen Attilam fiiifh fupe- 
ratum , qus cum dse aitcra intra plauflrwww tnuni* 



mtro ferelaturi vir in concujfioncm orbis in mun- 
do ndtus % tcrrarum omniicm mttus , quo vulgatur 
crat. Namque fuperbus incejju , buc je atque illuc 
circwnferins , ut elati potentia ipfo quotjtie motu 
corporis apfareret ; billorttm quidtm amator 9 fd 
manu temperans iffe> confilio validifs.* fupplican- 
tibus exorabilis , propitius m fidem femel nceptis f 
forma brevisy lato pc[Jore 9 capite grandiori , ocu- 
lis minutis , barbd rarus , canis afperfus , fimtts 
nafo , teter colore , originis fua fipna riftnns . 
Erant fiquidem ejus fubjedh dominio, rex illc 
Gepidarfi famofimmus Andaricus . (5) Uvalamir 
etiam Gothorum regnator , ipfo cui tunc fer- 
viebat rege nobilior, fortifTimse nihilominus 
gentes, Marcomanni, Suevi, Quadi : prxterca 
Heruli , Turcilingi , {6) five Rugi cum pro- 
priis Regulis, aliseque prxter hos barbara; na- 
tiones in finibus Aquilonis commanentcs . Ho- 
rum omnium Attila fuperbus imptfrio , quan- 
quam ( 7 ) robore facilc fe pofle adipifci pu- 
taret, quod cuperct, (8) tamen confilii afiutia\ (c) 
quam armorum fonitudine hoftes aggrcdi u- 
tagebat ; prajvidens itaque fagacitate, qua cal- 
lebat, non fibi fore tutum, n Gothi, qui intra 
Gallias morabantur, Romanis jungcrentur au- 
xilio,amicum fe Gothis fimulans, (10) adver- 
siim Aurelianis urbem concitus pirgit , rcgtm Vi- 
N fixo- 

m.nta f cuttmtjts c uwjxrt non atuUnt % tnC turt. n 
eefsant tubis , & elaworc perflrepere % Turfmttnd/ts 
Tbxvd rici rtzis fiIitts,dolens de panmo fusure » ftant 
Attilam oljhlvne coarBare^ ttt eum,ejtipjw cxtrcitton 
ad internerionem ufrnie delcret. Tunc Attila a\ vittt U- 
ducia jam dcfperans ex equitatoriis ht^tr.tcm pyram 
fillis ccnjhruxh , ut ibrdiin fe Gctbis imminetAtfots , 
fuppcfito igne cremaret , ne aut quifnttam de cjtts Lvta- 
rettnrvulnere % aut Rex tantarum gtttttum in fotcjhtun 
boflium dt vcnirtt . At tius v< rh incauti pi rpenacns Rtma- 
nosa Gotbistpcrempto Attila%deprimi% ncc ncndiwd\s 
aa\krsum Gotbos,Ji neceffitas tncumforet, bahre f.h~ 
tittm , Torifmundo quaji ejtts rJus corfuhm pr- 
fuadetiUt domttm rmrterctur ,regnum patimum at - 
ripercti fi ab e)us nrjaderctur germtmts , actrlths 
ci eflct cum fttis , qttam cttm boftil tts dtmicare . H c 
ilh covfilium tanqttam pro fua falteteproiatum libenta' 
amplcfkns %domttm ftiam nverfus tft* rcfmutnqite patir- 
num acccpit . Caterum Attitts ob b c talta wacL- 
nattts e/i , ut Attilam ab ejus vnprcffionc fuIdttCtrct . 
In fcia beu mens bominum , quantum bac provtfione dc- 
trimcntum patrite, dum avertere cttpit, ingt fit ! At v, r<t 
Attiia cem^m fe nliclo Ixjle ad frciria remeaffe , 
eretHs animisy ac fpe falutis elevatw* Pahnontas r\ pc- 
davh % mnltttmque potiorem exercitwn coaCtYvatis Ita- 
liam fttribttn lus introih , ac pri*ni,m AqutU]am rnv- 
tatem m ipfo Italia Jitam prmdpio expugntre agzri f- 
ftts eft. Putm continuo tritnnio oh/icLns , o m advtr- 
sis eam^flrtnue civibus reputnantikisiwbtl pr&vaLrit, 
jamqtte murmur fid exercitus nin valcntis famts tclc- 
rare perrcriam audirtt , cLm die quadam ctvitatem cir- 
Cttit , itt ex qua parte eam facilu.s pojjlt expnptare 
tnrftttrcrct , cernit rcpente otjcs m adtWckrum fafttgtis 
tndificare folitas , qttte cictnitt vocantttr , uno impctu tx 
urbe misrare , fcLtufqtte fuos ftiblatos roftrts per rura 
formfecus deportare . Afpictte , mquit ad fwx , avcs 
futurcrttm prttfcias perituram nlinqucre cnitatetn . 
St.ittmqtte adbibitis macbtms* tonmntifque* Urtatur 
fttos , acrittr expugnat urUm, cc five nttra ca^tt : 
dirtpiuntttr opcs , capttvantur , vel tructdcntw rnvs , 
rejiduum dtrcptiot.l tgni fttppofito fiamma anfwnit . 
Fucrat fiquidem m ea cwitate farmtnantm nobthfiima) 
Digna nominc % formh quicLm eximia) , fed candore ptt- 
ditttt<t amfltts diCorata » bac dnm btbttacttla fupra 
ipfa urlis matiia bakrct , tummauj excelfam fu<tdo- 
tnttitmmm. ntt m, fulttrqurm hattf\itjhr,nusvitrcislai>e- 
latttr Siuttitis , n JlrdidtJJ.mis Jx flt/tts ludtlrium / : cTif, 
anim.vque \ uicbrrttt fm m x\ i i ; tllat i hf tiinn vitiar* t , 
tnox m^rtfhm b fltum , captamqiL ttrtnn \r.\fn- 
jit , e jitn.wt ft cacnm tttrre olvoluto ca\ntc in gutyj- 
Um pracipitcm didtt , mttttntque amUUr.d* ptulictiue 
monuraltli t.xittt t^rmin.ivit . Plura prattrca ejttfhm 
refcionis c< ftclla mm/anis bojits, exth:ihs 9 vi catt,i\ttr s 
crvtltts fttccendit *ac dirurt . Cuncurdtam^ A t t:n::m *jn\ 
Pataiiwn licwas Aqv.thjx cn ttatcs tliius wjlar d. »:u 

Inm 



Digitized by 



9» 



HISTORIA MlSCELL£ 



liens folo eoaquavh . Emhtde fer tmtverfas Vemtimrum 
utbes* boc eft Vincentiam , Vercnam f Brixtam , Pergar 
ntum, feu reltquas yntdhrefiflenteHunni baccbantur ,Afe- 
diolanum , Tichtmnque fmri forte dhiphatt , ab igm ta- 
nun abflmcntet , & ferro. Dehtde JEmili* cwhatibus fir 
milker expoliattsy noviffime eo loco , quo Mincius fluvhts 
nt Padum influit , cstftratnetati funt . Vbi Attila confi- 
fiens erat > dum , utrum adhet Romam , an defifleret % anhnv 
fiuBttaret, non Urbi 9 ctti infeftus erat confidem* fid Ala- 
rici exemplum favens , qui cafta a fe Urbi non diutiia 
fupervixrt. Dwn ergo bas animo temfeflates revocaret , 
repente ilii tcgatio flacidiffima a Roma advenit . Nam 
fer fe vir SantHffimus Leo Pafa ad eum acceffit. Qm 
ctm ad regem barbarum ingrejjus ejfet % cttnfhj ut ofta- 
verat obthuns* non foliau Roma , fed totius Italia falu- 
tem refortavit , territus namque ntitu Dei Atttla fuerat , 
nec aliud Cbrifli Sacerdott loqui valuit , nifi quod iffc— 
fraoftabat . Fertur itaque foft dsfcejfum Pontificis inter- 
rogatum ejfe Attilam i fuis * cur ultra folttum morem 
tantdm reverentiam Romano Pafa exbibuerit , quando- 
quidem fene ad ornnia , cpta ille hnferajftt obtempe- 
raret , tum regem refpondijfe , non fe ejusy qui advenerat 
ferfonam reveritum ejfe , fed alium fe virttm juxta eum 
%n babitu facerdotali adflantem vidijfe , forma auguftio- 
rem % camttevenerabilem 9 iilumque evaghtato gladio Jibi ter- 
ribiliter mortem minitantetn , nifi cutttla , quaille expete- 
bat expleffet . Ighur Attila tali modb a ftta favitta re- 
frtjftis , relttla Itaiia, Pannomas repettt* ad quem Honoria 
Valenthtiani Princifis germana , dum tt fratre ob dectis 
fudicitia diftriSt fervaretur ,fuum eunucbttm dirigit , qtutr 
tenus eam fibi a fratre ht matrimonium extorqturet. Ac- 
Cefto itaque boc Atttla nuncio, quia jam Italta fines ex* 
cejferaty nec flatim fattgato exercitu regredi foterat > 
tnandat Valenthhano Impera tori , mmitans pejora fe pro- 
xhne illaturum ItaJia* nifi mox ei fttam germanam cttm 
farte regni debita tranfmifijfit . Qui rtverfus adproprtas 
fedesy fuprapluresquasbabebat uxoresyptteilam valdedecorM 
Ildicco nomhte Jtbi in matrimonium junxit . Ob cujus nu- 
ftias profufa convhjia exercens* dum tantum vh» 9 quan- 
tum nunquam antea infemel bibijftt *cian fuphtus quiefce- 
ret , eruftione fanguhtis , qtti ei de naribus folhus erat ef- 
flttere , fujfocatus , extmfhts eft . Eadem deniqite apad 
Confiantinopoiim notle Martiano Imperatori ht fornnis Do- 
mhtus apparens , arcttm Attila fratlum ostcndh . Quo 
fcilicet armorum genere gais iila fidere in btllo maxime fo- 
iet. Dum bsc gerutttur 9 apud Britamtiarn Pelagtame bce- 
refeos ajfrtores Brihinnorum tentabant fubvertere fidtrmy 
qui a Gallorwn Epifcopis attxtltum peteutes, ad rrfLe fi- 
dei defetijlonem Santhfs.virutnGermanum^ mttltifqtte jam 
vhtutibtts ciarum Altifiodorettfis Ecclefi* Eptfcopum ac- 
cipiimt , & Lupnm Trecaffinum Prafultm , atque Apo- 
flolica' gratue virwn% qtti mn minits fignorum miraculis* 
qttam dotlrin* vzrbis , omnes ad fitnt fidei ccmfiffiona/n 
reduxere . Ecce autem adbuc ibidvm fantlis Eptfcopis 
confifletttibus* valida Saxonum , Piflonttmqne tnanus Bri- 
tantiiam advebitttr . Nibilominus Britones tnox arma cor- 
ripientes bosltbus oLviam pergttnt , citm qttibns Beattffimut 
Germantts fponte fe offlrcns una pergtt ad pralium . 
Cumque ipfe dux bellt ante confertam aciem conttituif- 
fet , jamqtte boftes conglobati propils adventartnt , 
non turba clangoributy non gladiis fidens , imperat folum- 
tnodo fanBus Antifles* ut cum ipfle prtor htclamaffet , 
cmncs voce ccnflna ettndem refpondcrcttt fermunem . Mox- 
que elevata magna voce Alleluja fonuit ; citmvte omuis 
exerchtts fublato ad fidera clamorc Alleluja refpondiffct , 
eunelaque ptr circuitnm luca reftdtajfent , conttnuo tatttus 
boflcs pavor htvafit , ttt diffoluta acte fttgam arripktttcsy 
mcfi Jingulorttm cervicibtts gladius immincret >> tremtbttndi 
ad \roprm nftigennt. Igitttr , quia femper vtrtus itwi- 
diam parit* Valenthtianus Imperator* quantumresedocuit^ 
frofperos Aetitfucccjfustttt fttpra pramtjfttm eft,ptrtimefrens, 
eum - fimulque Boettum Senatorem nobilifl.mum gladio /> t v 
nmit . Ita vtr belkcofiffimtts Aettus , & quondam AtttLe 
rtgis pottnttffimt ttrror occubuit , cum quo panter y 
OccidenUs Xmpetium^ falttfque Reip. currttit , mc ttltra 
battcvus valutt relcvari . Sed nequaquam VaUntiniam 
ntors Aetii imptme ceflit , nam&ipfe artno flquentia Tranfi- 
la Aetii milite , ci.m tnginta amtis Imperium geffijftt , 
ccnfcjftts interiit, ex quibits cum Tbeodofio focero vtgtnti 
quinque , cum Mavtiano quhtque imptravit . Mortuo Va- 
hntitriano regni jura Maxtmus apudUrbem tnvadetis , nec 
dum duolrus twfletts menfibus f a Romanis feremptus efl . 
Continub advUhs ex Afnca navtbus adefl Geifertcus cum 



B 



D 



validifftrm fiat gentis eterdtu , ftdtut htfuper frafiik 
Maurorumy cum adbuc Romana Ecclefia Beattjfimus h* 
ageret pontificattem . Percuifis ttaque Romanis tam terri* 
bili nimcio , nvUiibufque fivnd , mc fpfularibus ex Urt* 
fugicnttbuty Urbem mrnri frxJSdb txscuam Geifmeut ob* 
tinuit yoccurrente fibi ewtra fortam eodem fanfh Laonu* 
Efifcofo 9 cujta fupflicatio ita eum s Deo adjtrtfante, Uxi* 
vit 9 ut cian omnia fotefiati ejtts ejfent tratiba* ab igni 
tamenj & c*de % atqtu fufflicma^ffineretiir. XIV. wr> 
rhn dies fecurtt , & libera fcrutdtione omnibtts offbus fuh 
Rnma vacuttta eft , mnltaque ntdlia capthxrum% proat 
cutqueatat9 y autarte ftacttensht , curtt regtna Eudoxia^ 9 
qtue Geiferkum ttd boc facthns hwita+erm, dtetsbufquL^ 
ejusfiliabuSj Cartbaghtem mbduBa fiatt. OafU itttque boc 
modo it Geiferico Romm cB , foflqukm $am prrrm JfUh 
ricus invaferat . Secumda jam vtce exfktis ab m ttm* 
fore XUV. mmih a condithme fm MCC mtque VIU. 
evoltttit. Relitlh haque Ronta fer Camfamam fefe Van» 
dalij Maurique ejfundentesy CunUa ferre , flanmijqitt^ 
Confumitnty quicquid fufereffe foteft dhifittnt . Captatn 
nobiliffimam chttatemCafuarn ad fohim ufqtte dejiciunf , 
captivant jfrcpdantur . Nolam niLiiomhtits ttrbrn dittjj^ 
mam , ahafque quamflttres fari rtann f rel hrnu nt . 
Utapolhn prceterea « qttafqve obfirmitatem cspere nmfo* 
terantire^tsagrarhsexinanhmreimtqttmtt. Quicnmqm^ 
gladio fuferftterant , captivkath jttga fnbjschtittmr . btter 
bas procellas vir piiffimtis Pauiinus NeUmm urbh Eptflo^ 
ptts , poflquam qnicquid babtre poterat ht captivorum re* 
dcmpttonem expendit , novtffime ctan nibU ei aliud » tafl 
ipfe fibi fulummodo fttpartffit , fro cujufllam vidwe filto^ 
maternas non vaiens fiis ferre vifceribus lacrymas , ciah 
eadem ad Africam froficifcens, qtu jam bofles difcejfe» 
ranty fefe barbaro vhro vtce vicarut in fervithm tradiditi 
cujus fantlttas , chm apttd eandem barbaram gentem Dei 
nuttt cogmta futffet , demttm cum qmnibut fuis chnbttt 
ad urbetn proprtam remeavtt • At verb Getjericits foft* 
quam ditatus Italiee opibus ad Africam regreffas eH 9 
Valentiniani Principis natam , quam ab Urbe captivitath 
forte abduxerat , Trafamundo filto fuo ht rnatrtnvmttm 
copuiavit %ex qttavidcl.Hildericus natus eft, qtti qitarttts 
foflmodum a Geifeiico Vandalis apud Africam regna- 
vit . Recedente ighttr ab Urbe Gctfirtco , Romani fe~ 
qiunte menfe extnanita Reif. Imferatorcm Aviatum prs* 
ficiunt . Vtfigotbje quoque chrca Lec tempora cum rcge 
fuo Tbeodcnco T beodurtct fiihh tranfl enfis Pyrenei jugis , 
Hifpantas ittvadunt . Asl verb Martianus Imperator cnm 
aptui Ccnslantmopolhn VII amis regtmm admhnslraffet% 
JaOa fuorum conj ptratione peremptus eft . 

Explicit Liber Quartusdecimus • 



INCIPIT LIBER QUINTUSDECIMUS. 

Anno ab urbe condita MCCXL foSt Martiani Imperatcris 
interhum , Leo quintus ac qiusdragcfimus Romanortcn 
regum apud urbetn Confhntincpulim Auguflali potitus cfl 
dignitate , qui deinceps fquenti tempore Leonem JUium 
fuum Imperh confitrtent effech . Exempto quoque tn 
Italia bumanit rcbus Avito , Majorutmts apud Ravcn- 
nam thvadh hnperium , quod cum prope IV amis ohtir 
nttijfet , battd procul a Denonenfi cvottate jttxta Iram 
flumcn occtfus cfl . Stathnque Severus apud Ravetmm 
Im perator effichur , atque Augttlhts appellatur . Tcrtio bu- 
jus attno Imperh Btorgor rex Alanorum cum exerdttt 
adveniens , occurrente Patricto Richnero fuferatus non^ 
ionge a Bergomo ctvhate Venetia* , atnue exttnBus eft . 
Siverus verdcimt quatuar ernnis hnferaffetj morte fropria 
afudUrbem occubttit • Eodem tsmfore egrcffo mcfinati 
igni magha Conftanthtofolis etdium fh-age cremata efi . 

. Deinde totius confenfit miihit foft Sevir\ mortem juri* 
Impcrii Antbemius fufcepit ; Sequentt anno SetvandusGal* 
iiarttm Prajttlus Imperium tentans invadtre,juJfuAtttlx- 
mh Prmcipit in exilnm truftts eft. Rurfus atntaU emeth 
fofpattoy Romanus Patrhiits Imperatoriam fraudolenter 
fatagens arripere dignhatem, fr.tcifiente Antbemio capht 
cafus eft. His quoque diebtts Gt ifiricttstteritmad Italiam 
navibus advmtare cupiens* a Bajilifco Patricio navaliflf 
peratus certatnhte , Cartbaghtcm htgiorius refcdavh . M 
verb in Oricntis partibtts Afpar Patricius Lconi Angufto 
htfidias moltens 9 fttwn filium Cafarem cjfetis . Jtovh 

(krem 



Digitized by 



n 



rC 

p« ;m ^ 

^ t^fyrfjj» 

I ajn;m rgr^i 

/Jw /jl » ^r» 

GiTfrro , bm f 

:a btc tinfntax 
trafafs ftr»*' 
Matmlvf&x 



L I B E R XV. 



&r*» exercxtum ftdtim i Sicilia vocam » Afparem Pa- 
trtctwn cum ncvello Cefare% fiiioqua aiio ejus germano , 
rf/^wo vrfct mulftavtt exctdio. 

Hoc dcmque ipfo m temfore snter Antbemium Principenh 
ejufqtte gentrum Rictmtrum Patricium > qtti tunc Me- 
dtoiant pojstus pr<rerat Lsgurhe > magnta difcordiarum 
fomes exortus efi , quibtts fe vir fanclttate confpicuus 
Eptpbanim Ticinenjis Eptfcopus interponens , eos pri- 
mum ad concordtam revocavtt : Dethde barbartca per- 
fidtafcedus Richntrus trrumpens* erat enim Gotbus pro- 
faput , cum manu mox vaitda Urbem contendit > at- 
que apud Anicknis pontem caffra compofttit . Dtvifcu* 
tiaque Roma efi , & quidam favebattt Atitbemio , qui- 
dam verb Ricimtrii perfidiam fequebantur . htter btc 
Olibrius a Leone Auguflo mijftts ad Urbem vciiit > vivo- 
que adbuc Antbemio regiam adeptus efl potcflatem. 

B iimer Galliarum ntlur , cognria adversus Aittbemittm coth 
fptratiotte Rtcimrrii f Amb<.mto fare prafjdium cupicns , 
Romam properavit . Is cum Ricimirio apud Adriani pon- 
tem pralhtm committ.w , cotzinub ab eo fttperattis , at- 
que occifus t fi . Extmllo Biltmero mox vtttor Ricimirus 
Urbem htvadcns quarto jam amto agetttem jura Imperis 
Antbemtum gladio trucidavit . 

Tr.eter famis dtniquc , morbique pctturiam , quibus eo ten> 
pore Roma affligcbatur 9 infttper etiam graviflime dtpr<e« 
data esl , & exceptb duabus regionibus , th quibus Ri- 
ctmtrtts Cttm f:tis manebat , catera omnia prjedatorunt^ 
funt avidttate vafiata* f.d nondiu f ii,s de pvtfidta Uta- 
ttts efi Ricimirus . Nam pofl menftm tertium excru- 
ciatus languortbus ipfe itttcriit . Murtuo Ricimtro 
Oltbrius Impirator Gwulibarum ejus nspotem Fatri- 
cium cfftdt. 

Qlibrtus quoque dum feptem wenfes Imperium gcfftffet , 
morte propria defutttlus efi Ronue . Pofi bujtts fumts 
Liceritts donuflictts a Gtmdtbaro Patricio , tottus etiain^ 
voiuvtate exercitus>apui Ravcnnam Imperator cfficitwr* 
Amo deinde fqiunti inopinate ncpos Pa ricius cum 
cxercitu veniens Licerittm regia exutt poteflate , eum- 
que apud Salonas Dalmattarum urbem Epifcopum 
ordtnavft . Eo tempore ciun apud Toicfam Vtjigotba* 
rum popuiis Eoricus rcgnaret , ac per Itaiue* Galiia- 
que fines tttter nepotem , <Jr Eoricum iitium fomenta cre- 
Vtjfent , beiiumque e dtverfo utriquc prapararent , inter- 
vcniente Epipbanbf de quo prtmijfum efl % TictnettfiEpi- 
fcopo tfcederis inter cos jura firmata ftott . Haud proctd 
ab bts temporibus Tbcodericus Cognomento Strabo Triarii 
fiiiust cum tnagna Oflrogotbarum multttudine f ufque ad 
quartumUrbts rJklltarium armatus advenit . Nufit tamen 

. Rpmanotrum noxius , continuhque m Iliyricum reverftis 
txtmclus efi. Exigit nunc iocus dicere^quam ob caufam 
Got^ortim aiii OJhogotbi , alii v rb Vtjigotbi /intdttliy 
opportunumque eft aliquatitulum ai fupei-iora tempora^ 
regredi > quatenus boxwn ratio vocabulorum poffit ex* 
potti. 

Temforibtu VaLntimani fuperioris Aitgtifti , cinn intra— 
Tbracia fines Gotbcr. tunc pupuii communitcr babttarent , 
& btfarie pcr Alaricum regionts ab Occidente Vtfigotbt 
kdefi Occid&rtales fttnt appeiiati . Leo igitttr Attgttflus 
pofiqttam Orientaie decem & feptcm amtis rextt bnpe- 
rium , dtem clatifit extremum . 

Mortuo Leone Zcno contintto Auguflalem nattits tfi digni- 
tatem. luonan itaque* de quo pramtffum efi, quem pater 
Leo m regni afctverat potefiatem , Mater ftta Zenonis 
impetum formidans* occuite ciericumftcit.Extgenteq; t» 
bementer Zenone ut filium prodertt , pro eo altum firmi 
fimtlem obtuiit . Qui Leo dethceps, in ciericatu ad Jttsli- 
mank ufque tempora vixit. Iffo denique atmo Attgujhdus 
apttd Itaiiam adversus nepotem cum ex.rcitu vtniens , 
tffugato eo Imperio % regimen invaftt . Awnali dtincrps ctr~ 
ctdo evoluto cum rege Vandaiorum Getfrico fcedus int- 
tum efl ab Orefla Patricio . H*c dum apud Romanos 
gerwstur , Odoacer cum forttffima Hertdorum multitudi- 
n#, fritus thfuper TurcUmgorum , five Scirorum auxtltis* 
Itaitam ab extremis Pannonue finibtts properare conteniity 
qui dum adbuc per Noricorum rura cxercitum duceret , 
cogttita Severmi fama CbrifH Domthi fervi , qui illts 
tunc degtbat in locis $ ad eum fibi beitedtftionem peti- 
turus acceffit , qui dum bencdttltone percepta ab ejus 
egredi celiuiaveliet>& capttt ne th fuperlimtnari oflih eb 
qubd procer* effet slaturm allideret , inclthajfvt a Dei 
vsro futurorum prdefcio mox talia audtvtt . Vade ntmc 
ad Italiam , vade Odoacer vihjftnhs interim athmantium 
pelltbus mdutus > muitis citb plura larghitrus, Hac ille 
Tm. L 



99 



B 



D 



verba rtrum ixitu comprobavit , nam aliqutmtis pofi nom 
dum annis totius ItaJL* 9 xhfuper & Urbis ufus eji pota- 
ftate . 

Ingrijfo ergo Italiam Odoacre , flatim ti apud Ligt** 
rue terminos Oreshs Patricitts occurrh , qui adver» 
sia forttffimammultttudinem ntbil fe pr*valert confpiriens % 
maxtme cim eum jam quidam fuorumd»feru\ffent%mettt 
trepidus intra Ticmum fe mumttonis fiducih concludti , 
Mox adveniens cum exerchu Odoacer expugnatam forti- 
ter htgreditur civitatem , vaflantur whverfa rapthh , ft- 
vit ubique gladitts> dtvina quoque , prtvataque ^edtficta^ 
ignis abfumh . Capttu dcmum Orefies ab bofiibtts Pla* 
centiam ujque perducitur , tbiqtte gladio detrttncatur • 
Extnde par untvcrfas iidem barbari urbes dijfttfi*cuntl.im 
Jme aiiqtta tarditate Italiam jitri proprio fubdidere t mtd* 
tafque tunc ctvkates parantes rejifiere , extmfits babitx» 
tortbus ad foium ttfqite dejecere . Odoacer haque profpe- 
ros fibi cernens fuccejfus accrefcere $ ftattm rcgiam arri- 
puit poteftatcm . 
Augitfiidus Jiquidem f qui Imperii pr*fumpferat potefta- 
tem , cernens univerfam Italiam Odoacrts vtrtbtts fitbdi f 
tnoptitabUi mctu perttrritus, fponte rmferabilis pttrpu- 
ratn abjiciens , cum vix XI. menfibus Remp. obti- 
nutjfet » Imperiaiem dcpoftit majefiatem . Ita Ro- 
manorum apud Romam Imperium toto terrarttm Orl^. 
venerabiie , (Jr Auguilalis iiia fubiimitas , qua ab Augty 
fio quondam Oclavtano capta efi , cttm boc Augttsiulo 
perittt Amto Urbu condtttone MCCIX. h Cajo wrbC*- 
fare » qui primb Jingularem arripuit dtgnitatem anno 
DXVII. Ab Incarnattone autcm Domint armo quadrtn- 
gentejimo fcptuagefimo quinto. 
Igitur dejetlo ab Auguflaii dtgnitate Augufiido y Urbem 
Odoacer ingrejfus totius Italtde adeptus efi regnum> quod 
dum annos XIV. ntdio mqttietante tenuijjtt , ab Orientis 
tunc parttbus advenums Gotbor. rex Tb odericus Italiam 
pojjtjfurtts intravtt. Sed ut ad iiquidttm ob qttam cattfam% 
vel unde advcnerit poffit agnofciy necejfe efi aliqttanttfper 
ad fuperiora rcpedare. Uvalamhr Oftrogotborum rex* de 
quo Jttperiori libello pramijfum efi , quod AtttU Humto- 
rum regi fubjetlus exthcnt , mox ut Attiia occubutt , 
ab Hunnorum fe > fuofqttedomhho avit<e iibertatis metnor 
excuffit . Idem quoque & Gepidarum rex Ardaricus > 
c<rteraque bnjus fubjcfis facnott nationes . Humti verb 
dolentes Uvalamir* cjufqtte exercitum* tton folum feafttm 
dttionis jttgo excujfijfe > fid etiam ceteris nationibtts , ttt 
Jimiiia facerent htcentores futjfe , mox ttt fugttiva mait- 
ctpia eos htfequentes ad fervitutem prifitnam armis ag- 
grejfi fttnt revocare . Conglobatis itaque fuis fuper Hitn- 
nos Uvaiamhr irrutti tantaque th eos c&de grajfattts efi > 
ut. de reliquo > qui fttperfuerant Humtiy Oiirogotbarum 
arma formidarent . Leo enim Imperator cum Gotbts 
pofl kec liiyricum v&lantibus Jbdus httit , ac Tbco- 
dtricum Tbcodemiris fiiium ex Arilerva ccncubina gcnt- 
tum > a Uvalamtre ejus patruo objidem accepit . Occtfo 
deinde aScirisUvalamtre , Tbeoddmtr ejtts germanus regia 
jttra fufceptt. Dtvifo dctnccps regno Tbeoda mrus Orietttis* 
Uvindimmts verb occidui forthttr Imperium dtvafiau- 
dum . Sed mox ttt Italiam tngrejfus efi rcbus excejfit bu- 
manis , fttccejjbrem RcgmUvmdemerum filtum relmqutns. 
Uvtndcmerus verbt acceptts a Liceriotunc Impcrat.mune- 
rtbus > Galiias contendtt > fefeque cum parentibtts Vtji- 
gotbis jtmgens , intiunpopulwn effectt . Intereadumfuavi 
patrata vtftoria Uvindetnhrtts domum revertttur, Tbeod<;ri- 
cum filium a Leonc Impcrat. retntffum gratanter excepit 9 
qut Tbeodericus dum jam otlavum decimum amutmatatts 
ageret* infcio patre , aliquantts fecum fateilttibus afcit/s t 
vtcmamjibi Sarmatbarum gentem invadtns , opima ex 
eorttm manibus patri fpoiia , pr edamqtte copiofam repor- 
tavit . Tbt udinuro ttaqtte vtta decedente , ttntvjrjis awu- 
tenttbus ad regni gubemicuia Tbeoderictts afcendit . Quod 
faclum citm ad Ztnonem Augufium perlatum ejf tygra- 
tanter accepit* eumque ad fe rurfus evjcatum Confianti- 
nopoiinh magno Jimui bjnore y & divitiis extuiity in tan- 
tum ut etiamConfttiartbtts eum fafcibus fubltmarety qu* 
dtgrhtas pofk Impertaie fafitgtum prtma eft > areamjuc^ 
iilt equefhem ftattiam ante fuum falatium coilocarct . 
At verb dum bujufcemodt Tbeodericus delicits apud Con- 
ftantinopolim affiuercty gens illuts, idefl Ofirogutht, dum 
eis propter fidei fanfltoncm prjedas agere more foitto nots 
liceretf nec tamen ab Imperatore ebiata ftipendia fufficcrc 
poffcnt 9 ccepere non mintmam egefiatis penuriam pati . 
Ex crantur Jadtts compojttttm , vnui di aht tnuttUm yuilto- 
nent) tmttuntqtte cwtinwj ad Tbcodericum 7 qui dntrnt . 
N * 



Digitized by 



100 HISTORIiE 

ftgpthtmm folieitare mfus 9 utpariter cum eo Ro- 
manum invadens Imperium, eequa forte fofjiderct . 
Ai Falentinianum verd Jmperatorem legatumc— 
miffa pacem fimulat, ad ulcifcendos Romanos dc^ 
Gotbis, & reflituendas Reip. Galitas , & Hifpa- 
nias pergere fe dolose denunciat . Sed Imperato- 
rem doli e]us minime latuerunt . Itaque celerrime 
Tbeodoricum Vifigtibmm regem per Aetium Pa- 
tricium conveniens, m fus partis favorem traxit , 
atque cum eodem Patricio contra Attilam pqji va- 
fiatam feri omnem Galliam Aurelianis ]am obfi- 
dentem direxit . Nec mora , congregatis undique^ 
tellatoribus Aetius cum rege Theodmco , & e]us 
filio Thmfmmdo obviam Hunnis fortiffime pergit. 
• Ubi confertd mcredibili pugnd f cui vix pofi bomi- 



Ouas ditm tffi Gracorum efulit fufcrflueret , inofue mi- 
jtrias fufthwftnt • Hortantur ut Jt fuis , Jiliqtte cvnfuUre 
veitti cttws redeaty qttatenus tte cuntta gens ftfjundetur > 
novas ad babitandum tcrras exquhrant . 
His Tbeodericus cogr.itis , a d Aufguftum Zencnem accedit queftus y 
penuriamque Juorum exfomt , Italiam Jibi dari foftu- 
iat , abfolntionem effiagttat , adjiciens ouia Ji fuferare 
Odoacrem fojjet , Itaitamque ovtinere , ad e\us redundaret 
gloriam , aquodsreShtsfuifJet» fimbello fuveratits foret >ejus 
mbdominus iucris accrefceret , quandoquickm quottdianorum 
Jiifendiorum exalloribus careret , talta Zeno audtens contri- 
Jlatus quiihm efl% eo qtiud eum nollet amhtere ; attamen 
deliberato ccmjilto Rtif. uttlitati frofpiciens* ejtts petitioni- 
tus annuit , Italiamque ei fer pragmaticttm tribuens , facrt 
etiam velaminis dono ccnfirmavtt>& Senatum tiity fofulum- 
que Rom* commendans , abtre fermtfit . Egrcftus igitttr Con- 
Jlantinopoli Tbeodericus ad Oftrogotbas revertttur , bortatur- 
que continubt ttt quamfrtmum parati fint , quatenus fofftf- 
furi Italiam frofictfcantur . Attamen friujquam Italtam 
adventaret , Irioffttlam Gefidarum regem in/idias Jtbi mo- 
lientem Oeilofuferans extinxit* Bufam quoq, Vulganorum re- 
gem magnfi Rmui cum fuis agmtmbus cadcfrojhavtt. EgreJJus 
itaqtte a myjia cum omnt Ofkvgotbarum multttudme , uni- 
verfmjue fufelleZMi fer Strmium , Pannoniafque iter faciens> 
ad Italiam venit. Ac frimum juxta Sbntium flumen , quod 
f«m longe ab Aawleja labitur , caftra comfonens % dumuber- 
rimis^qua eo loco babentur jfafcuis fatigata aliquantulttm 
ex itineris Imgitudine \umenta rcficerct , ibi mox ei cum 
grandt ftwrwn exercitu^totifqueOdoacer Italia vbribtts occttr- 
rit, qttcm Tb cdericus alacrtter exctftensymagm fuferatum 
pralio , foftremb in fugam convertit . Exinde TbeocLrtcus 
movens chm Vtronam veniffet , iterum adversus eum Odoa- 
Cer non mtnori quam frtta belli fefe afparatu offontt . 
Contra quem Tbeoderictts baud frocul a V vrontnji urbe confii- 
gens , nimid ejus exercitum cade contrivit , iffumque fari- 
ter,& omtmn illius multitudtntm dare tcrga coegtt . Qut 
dttmfugce metu fe fraxifites in Adejim fltrjiwn tnergtmt 
ex magna farte rapidifrmis ejus gurgittbus imflicatt Juffo- 
cantur . Tbeodericus verb dum iffo imfettt fubfequttur fu- 

Slentesj Veronam illico % fcrjore ctvibus conjltrnatis^tnvadtt . 
doacer autem cum bisj qui evaferant fugiens , Rjomam 
contendit. Sed olferatts continub fortisy exciujus eft , qut 
dum JtlAdencgarttYAroiUimccrtKYtt^omma quaque attingerc 
potutt ygladio iflammfque confumfjit . Inde qtwq; egreduns 
Ravermum ingreffus eft. Ibiqtic* qutbus fetuert adver.ta 
boftes foff t, mumtionum fr<rvarare oiftacula cceftt . Tbeode- 
rictts ttaque a Verona dtgreduns Mcdtolanum fervemt , uli 
dum conf/jLret , magna ad eum tnultttudo milttum , fluref- 
qtte ItalidB fofuli convenere . Sed faucts ntttr\e£hs atebus , 
rurfus dedtttttus exercttus* Tuffk quudam nomtne tn/hgante f 
Odoacris fe fartibtts reddtdti . Ea res Tbtodericum in tan- 
tum ferterruit ut fe% fuumqueextrcitum^a^tid TicmtnJ.m 
urbem muniret . Taltum rerum varietates Burgundionum 
rex Gundobatius afftcuns , Ltguriam cum ingentt exercttu 
sngrcjfus , cuntta qwt refertre foterat fro volumate dtri- 
piens , infimtam fecwn ad Gailias caftroorum multttudinem 
abduxit . Tbeodertcus ttaque ahquandtu tntra muntttones 
exercitum rettnens* demttm relitlts ibi matre , fororibus , 
unrverji vttlgi multttudtne^ nibil flank dubtm de Efifbamt 
vni SanZlflimi fide , cum exfedttis armatorum cuneis ad 
Odoacrts oijiditnemRavcmiam femxit , dttmque eo loco,cut 
Ptnctum nattteti eji , non frocul ab urbe caftra fofutffet , 
fer continuum fene trietnuum Odoacrem objidtt , qui dttm 
Jrcquenter ex urbe cum futs egrediens ejus excrcttum in- 
qutetaret , novijfime nottu in cajha trritens, magna Tbeode- 
rtct exercitum Jbra^e froftravit . Ftclus ad extremum ^for- 
ttjjime Gotbis njijknti/ms yin ttrbem confi.git . Kec multo 
pcft a Tbeodertco tn fidem fttfceftus , ab eo tructdente $e- 
remftuseft. Egrejfis ddttqtte a Ttcinenji urbe foft triemnum 
GotbtSyea>uJem mox urbem Riigi mvafrey cuntla fer ctr- 
cuttum iocayjimulque & ctvttatem per continuum btennttim 
fofutattone vaftantcs , cian adbuc Beattjfimtis Efifbamus fu- 
fertjjet > cujus in tantis pericidis Janihtate avcs refUban- 



D 



B 



MlSCELLiE 

Ytum memoriam ullum ftntile pralim reperhur, 
cereRomani, fugato Attila, Gotborum rege i«. 
terfelio. Hoc certamen circa nonam diei boramcv- 
ptwn, de utrifque partibus centum othginta millia 
occiforum deait . Sed pofl modicum VaUntirmnus 
Auguflus Aetium ftngularem populi Romani ffcm 
fuis manibus , alienis autem fraudibus interemt , 
cum quofemul omnis fortuna , & vtrtus Hefperia 
corruit . Attila enim continuo 9 refumptd fiducid> 
cruentus Italiam petit f Aquile)am captam funditus 
eradit. Ticinum,atq; Mediolartum regias urbes ex- 
cidit. Inde vafiatis circumquaq; locis 9 cum Rottiam 
quoq; pararet irrumpere> ileomagnusPapa miflu ad 
eum Valentmiani Imparatoris accefjit : eumq; adeo 
mitem reddidit , ut illico promjfa pacefirmijjtma 9 

ultra 



ttcr affittli. Hic a Tbeoderico Gallias ad Gwtdobatium fro 
cafttvis redimendis dirtttus , excefta imiumera multttudm% 
proquibus pretium tribuit 9 fx tnillia caftirjurum ob fo/am 
fanltttatis fua reverentiam conceffa ficum redttxit x 
turTbeodirtcusygxtinth apud Rav&nam Odoacre , totitts 
Italta adefttts efi dttionem . Nec multb fofl fimam profe- 
tlusy a Romanit magno gattdio fufceftus efl , quibus tlli fn- 
gulis trttici ad fubjidium amu centum vigmtt millta mo- 
dtorum conce/Jit. Vum hec afud Italtam gmmtur* aBuI- 
garis unroerfa Tbracia crudeitter dcvaflatur . Cottflantmopolis 
ettam iffis diebus maximo conflagravit incendio . At veru afud 
Africam Hrmericus , qtti mortuo Geiflrico in rcgnum fuc- 
ceflcratt Arriana Verfidid trujis ht exiintm ^effugatipjue am- 
fititSt auam CCtXXXlV.Catboiicis Efifcofisy Ecrlefis eo- 
rum claujis, fUbem variis fupfiiciis affcCtt . Et (ftudm m- 
numeris manus abftndens% itnguas earum frtcidtt % wec ta- 
men loqudam Catboitca confjjionis ertfere fotuit . Afud 
Britamiias quoqtte Ambrojius Aurelianus , qui folus forti 
Rotnans gvntts Saxonum csdi fuferfuerat , furfuram m- 
duit , vttlorejque Saxones , Brttunum ducens exeratumj f*~ 
pe fttferavit , atque ex eo temfcre nunc bi , mmc illi fal- 
mam babuermtt . Donec Saxones potentiores effefti , toti 
per longum htfula pottrentur . TLeodericus intend* ttt fui 
regni vtres conflabtttret , Audefledam Jodom Ermcorum re- 
gts filiam Jibt tn mntrtmontum iunxtt , Amsiafredam Germa- 
nam fuam yandalorum regi Htinerico* ejttfdtm Amaiafreda 
filiam Malabergam Turingorton regi Ennenfredo* 'Icodicodo 
quoque , & Ojirogotbo ex conaUnna filias , aiteram Alarico 
rtjjgotbarum ngi 9 alteraxn Sigtfmundo Bur^undtcmtm con- 
fuciavtt . Amalajvmtbam vtro ttrttam filtam Eutbarico ex 
Halamalontm fttrfe vtmentt evocato ab Hffatna tradtdjt . 
Nec uila futt Itaiue gens , qiue 1 beodericoi aut conjmBmis 
affrmtate , aut fathonts faectire fuctata mm fuent . Zeno ita- 
que Augujlus ctm fer atmos XkLL feif. frafutfjit 9 afiJ 
urbem (Jonjiantinofoitm vttx urmmum acceftt • 

Exflicit Liber Dccimusquintus . 

INCIPIT LIBER DECIMUSSEXTUS. 

Ctffante \am Romans Urlis Imperio , utilius, aptittfque ffM 
vtdetur ab anna Donwuca Incamationis Jufftttattoms /i- 
ntam ded:icere% qutdy quo temfore athum Jtt pojft agnofci • 
Amto ab Incarnattone Domtnt CCCCXCIl. pott Zenontsex* 
Ccfjum , Anafiajitts fttrf ttram sndutt , qui XLyil m re- 
gum numero exttttt . Htc Komarn decus Imfern Euttcbta- 
na bcertfeos tiltcvte maculavtt . Hujtis temfortbus ttrt a f**!~ 
fter Symmacbi , ac Lattrentn elefhonem Rcma dtjlinjio fatla 
eft, ut Fcfttts Senatorum nofaitfmus ,& Excoifui > &aitus 
Exconftd Probtnus Laurentn fartthis f aventes adverst sFau^ 
ftttm Exc(mfuicm % caterojque,qut Symmacboadbarebanti 
ttjici btlium inftrnnt, muitafqtm cades , & bomtadui tn 
medto Urbts facicntes , ficrojque ex Sacerdotaii nuntero , 
multos ttiam CUrtcorum yftrfiures cvvtum Romanorutn ex- 
ttnguet\ 72t. Eo temfcA-e Irajaimmdus , qtti f ratrt Huvertco 
afttd Ajricam inVandatorum rtgna fucctfjvrat , frairis, vet 
fatrts Getftrtci ftcuttts ferfidiamy clattjis CatUitccrum £r- 
ciejnsyductntos vigmtiE}tlcofos in Sardwia exilio rehgctft* 
qtttt us Beatus Papa Sy mmacbns quotidtana fuijhiia mmtjtrare 
non (hfjittit. Intar kas tewfeftates Bcatus ftdgentm tncon- 
f tfsione fidei , & fcwrtta fiorust . Hts ifjis afud Afrtcam 
diehtiSy dum Arriaitus qtudam* Oiymftus notnsne^cxrfus amas 
balneahbus abitwns , tndigm qusdam, & blaffb*** 
£fo 'Irwttatts fide w ba tvomertt , veniente futxtb tgrttto 
c<eitttrs jacuioy vijMiter combuftus cft. Bartas quoque qv** 
dam Arrianus Flvifcopus* dum contra regulam fim^nnnoveni 
fctiicet Patri Etitum , Sanftum qttoq, Sftrttum aferere cu~ 
fiens 9 bafttzatttrusdixiflet : Bafttzo te Barbas in nomtne 
Patris , per Fltum m Sftntu finOo , iUtwt aqua* 
qua ad baftizandum mllata fiierat , tntfntam contparutt - 
Quod afptaens qui bafttzmdus erat , confeftim *A & ccl *' 
Jiam Catljoltcam fugt&u juxt* morem fida BapH™" 
Clrifti fufceftt . 



Digitized by 



*. 

Sl 
W 

«Ji 

H 



W» 

f!» 
Qf 

oltr 

n- 
«- 

»■ 

A- 
ji/. 

ol 

j» 

m- 

nt$ 

fui) 
37f9 
W- 
'tf 
»1. 
JC3 
f> 
:<i 



L I B 

nfttt Damdnm wn rediturus atnerk . Cbntmuo 
trwn rebus bumams excejfit , & bumani generts 
dmtma vexationi finem aliquando vel mortuus 
attulit . Gotbi quoque non contcnti provmcia , 
quam fuperius <J Romams babitandam penis Galli- 
m acceperant , Arvernos , & Narbonam cwn 
fmsfimus caftas mvadunt, rumd videlicet Roma- 
m ftatus , & frequenti mutatione principum ani~ 
mati . Nam ralentiniauus Imperator ab amicis 
Aetn , qms Jibi delegerat fatellites , Meificitur, 
& Maxmu quidam , cujus dolo id ferpetratum 
fuerat , bnperator creatur . Qui curn viduam 
ejus Eudoxiam Auguflam invitam fuisnuptiis ade- 
gijfet , illa Genfericum , ut dicitur , Africa re- 
gem , ut mariti vmdex adveniret , invitmHt . 
Qtjus adventu Maximus, vix altero bnpern fui 
nxnfecompertOi (*) cum paffhn nobilitas ejus licentid, 
tf popularktm ccetus ex Urbe profugeret , ipfi 
quoq; trepido ammo fefe parabat adfugam . Sed 
a mtmfhis regiis illico dilaniatus , & membratim 
dijftiius , in Tyberim projeftus efi . Genfericus 
conttmo vacuam prafidto civitatem capit , & oc- 
curfu Leoms Pape mitigatus , ab mcendto , cadi- 
bus , atque fuppliciis Xlrbem immunem fervavit : 
omnibus tamen opibus ablatis , multa mde capti- 
wrwn mUia cum Augufta Eudoxia , & ejus 
filiabus Qtrtbaginem revexit . Hujus Papa Leo- 
ms aufbritate , & juffu Martiam principis Cbal- 
ceionenfis Synodus celebrata efl . Rom* poft Ma- 
xwt necem , Avitus fufcepit bnperium , quod 
pofi modicum deponens , Epifcopus Placentia or- 
dmstur . Apud Gmfiantmopolim vero Martiarm 
bnperatcr obiit fexto Imperii fui amo , & fexto 
menfe compteto • 

h E O. 

Asm ab Urbe condita AfOCX. Leo quadragefi- 
tmu nonus ab Augufh fortitur Jmperwm * Rvms 
vtro poff Aukum Majoriams \Qefar efleShu , 
fusrto bnperu amo apud Dertmam Hifpama ci- 
rntatem , fraude Severiam occiditur , qui tertio 
btperu anno Rom* occubuit . ht cuhts locum a 
hone Principe miffus Artbenmt> fexto Imperii 
tffwto cum fwnma clade Romana Urbis occiditur , 
fuccedente Olibrio , quem Glicerius apud Raven- 
nm fumpto imperto removit , & ipfe mox a Ne- 
pott priuatus , Portuenfis Epifcopus ordmatur . 
Leo bnperator orientis amo Imperii dedmo fexto 
dfunftus , Zenom reliquit Imperium . 
Z E N O. 

Am abUrbe condita MCCXXVl. Zenon qum- 
Quwfims ab Augufio imperat. Nepotem vero 
Oreftes Patricius Imperp privat , & fi- 
tim fum Augufhdum bnperatorem creat . Sed 
cemmi Odoacer rex Turcilingorum , & Rugo~ 
rumpervm Italid Ramam captt, quartajam vice 
i conHtkme fua , & Auguflulo Imperatore exi- 
Hat$ , ipfe Roma tyranuice regnat , quem Tbeo- 
Mcus rex Gotborum miffus a Ztnone obfedit y ce- 
ft , mterendt , & ipfe Roms canfmju Zenonis 
AgufH regnavit . 

ANASTASIUS, 

Zenmi vero pofi fexdecm armos mortuo f fuccef- 
JSt Anaflafm , qui mimicos Cbalcedonenfis Sym- 
difinmt , Ortbodoxos perfequebatur . Eodem tem- 
f** &ma Spmmacbus , & Laurentius difcordan- 
inter fe cruibus eleCH , & ex utrifque parti- 
bos kmumera ftrages , & rapin* patrata funt : 
fleriqm ex facerdotali mtmero , multi etiam cleri- 
cmtm , plures civwm Rm. extmfti funt pcr tres 
tocitermios: ufquequo videlicet Tbeodoricus prin- 
eefs vemens , tunc Romam tenens , quanquam Ar- 
rianns eflet, Synodo celebrata , hcari Symmacbm 
fMan Epifcopum Romce firmavit : Laurentium^ 



E R XV. 



101 



0 0 A, m Sardmn , (*; ibrte compkto . 



B 



D 



veto in Nucerina civitate locare Epifcopum pr*cc 
pit . Qm tamen nullo pafh quiefcens , fcd jedittc- 
*nes commovens , d Symmacho deponitw, & in exi* 
Ikan in Dalmatiam mittitur , & itafimultas cef. 
favit. Eodem tempore Tranfemundus , qui fra-» 
tri Honorio (*) apud Africam in Vandalorum re- 
gnum fuccefferat , fratris , vel patris Genferki 
lequutus perfidiam , claufis Catholicorum Ec- 
cletiis, ducentos viginti Epifcopos ( n) exilio 
relegavit . Qpibus beatus^apaSymmachusquo- 
tidiana fubfidia miniftrarenondeftitit. Interhas 
tempeftates beatus Fulgentius in confeffione fi- 
dei , & do&rina floruit . His ipfis apud Afri- 
camdiebus, cum Arnanus quidamOlympusno- 
mine m Elyanenfium balneo lavaretur , indi- 
guzque qucdam , & blafphema de fandte Tri- 
nitatis hide verba evomeret , veniente fubito 
defuper (*) ignito jaculo,vifibilitercombuftus eft . 
Geterum Deuterius Epifcopus Arrianorum By^ 
zantii baptizans quendam virum Barban nomi- 
ne , ciim contra regulam fidei , minorem fci- 
licet Patre Filium, Sanftumque Spiritum afie- 
rere cupiens, baptizaturus dixi(Tet : Baptizo te 
Barbas in nominePatris per Filiumin Spiritu 
Sanito, ftatimaqua,quae ad baptizandum fue- 
rat allata , nufquam comparuit . Qpod afpi- 
ciens qui baptizandus erat , confeftim ad Ca- 
tholicam Ecclefiam fugiens , juxta morem fi- 
dei baptifmum Chrifti fufcepit, & omnibus no- 
tum fecit miraculum . Theodericus vero , dum 
per idem tempus pacifice apud Italiam regna- 
ret , per fingula quaeque celebriora loca regia 
fibi habitacula conftruxit . Interea Sarracenorum 
incurfus in Pbcenicem , & Syriam rurfus effvflus 
eft poft mortem AgarijPadicarimo fratre ejus in- 
fiarturbinisy & adhuc velociiis difcurrente per lo- 
ca . Hoc etiam anno , idefi , Imperii Anaflafii 
undecimo , Bulgares per Illyricum , & Tbraciam^ 
difcurrunt priufquam agnofcerentur , eam crudcli^ 
ter devaftant . Conftantinopolis etiam ipfis dubtts 
maximo conflagravit incendio . Deinde Ncocafarea , 
apud quam , cwn futurum effet ut fieret terramc- 
tus , miles iter facicns duos milites fuper eam vi- 
ditj &alium militem poft terga clamantem: Con- 
fervate domum , in qua fepulcrum Gregorii eft . 
Cum autem terramotus faltus fuijjit, plurima pars 
civitatis corruit , excepta domo Gregorij Tbauma- 
turgiy idefty miraculontm operatoris . Intcrca jfu~ 
liana illuftri/fima foemina +qua templum Dei Gc- 
nitricis apud Honoratas conftruxerat , valde pro 
Cbatcedonenfi Synodo fatagebat , tta ut ei ncc hn- 
perator qmdem^multas adversus eam verfutias adin- 
veniens , Timotbeo communicare perfuadere value- 
rit : fed nec ipfe Timotbeus frequcnter ad eam per- 
gens boc potuerit ei perfuadere . Pompejum quoquc 
confobrtmsm illius , & ejus uxorem , qua mulier 
erat omata , multis Imperator Auguftus bwmUa- 
bat , ut ablegaret veneratores Synodi , & eos , qui 
in exilio Macedmio Epifcopo largicbantter , qtuene- 
ceffaria crant. Deinde q ** fdam ex principibuspr#- 
cepit m tcmflo San£H Tbeodori Sparatii fuper am- 
boncm Trifagu additamentum admittere , idefi f 
qui crucifixus eft pro nobis : ita ut multitudines 
indimataper diem Utanue tlltnc egrederentur? quan~ 
do & Timotheus per commentorwm ( iz) fcriptum 
omnibus Ecclefiis prcecepit Trifagion m litaniis di- 
cendum cum additamento , quod multi metuentesfe- 
cerunt . Monacbi verd alium pfalmum pfaUcndo ve~ 
nerunt. Hos autem populus vtdens , clamavit: Be- 
nevenerunt Ortbodoxi . Stmultasetiamfattaeftmul- 
ta , & incendium domorwn multarum , ac bomici- 
dia dena mitiia , turba vociferante adversus Ana- 
Sfajhm , & Vitalianum Imperatorem petente , ita 

ut 



(ix) A. CQirtmwitoriitm . A.tiatkrtco . • A.ulitus. 



Digitized by 



Google 



101 



HISTORI£ MISCELLiE 



Ut figeret Anaftafm , & latitaret , ab ipfaquc^ 
Ariadne laceraretur injuriis, ut puta multorurn^ 
caufa malorum CbrifHanis ejfeftus . Alamundaro 
autem principe Sarracenarum gentis baptizato , Se- 
verus duos Epifcopos macula juaprarvitatisinfeftos, 
direxit causd communicandi . Dei autem providen- 
tid ille baptizatus erat ab Ortbodoxis, qui recipie- 
bant Concilium . Cumque Severi Epifcopi fubverte- 
re Principem a vero dogmate feftinarent, mirabili- 
ter eos arguit Alamundarus bujufcemodi fabuld ; 
mt enim ad illos : Literas accepi bodie , qma Mi- 
cbael Arcbaygelus mortuus . Hlis vcrd dicentibus , 
boc tmpojjilile fore , ait Princeps : Et quomodo 
Deus Jecundum vos nudus crucifixus , nifi na- 
turarum ejfet duarum Cbriftus , quandoqmdem^ 
nec Angelus efl moriturus } Et ita cum con- 
fufime Severi recejferunt Epifcopi . Itaque Vita- 
lianus , quem populus Imperatorem expetierat , 
exceptd totd Tbracia , Scytbid , & Myfid , Bul- 
garos babens fecum, & midtitudinem Humiorum, 
cepit Ancbialum , & Odyjfopolim . Comprebendit 
autem & Cyrillum Magiftrum militum Tbracia , 
(jr pervenit pradas gerendo Byzantium . Parcens 
vcro civitati , apud Sofienium cajbrametatus eft . 
Anaftafius autem defperatione confternatus , mittit 
tx Senatu quofdam , rogans eum vacifci 9 )ura- 
re una cum Senatu , quod ab exilio revocaret Epi- 
fcopos apud Heracleam Tbracia . Porrd Vitalia- 
nus addidit , ut & principes uniufcujufque fcbola 
jurent iftud , fed & Maccdonius , & Flavianus , 
qui nequiter pulfi fu.rant jfuos reciperent tbronos> 
fimiliter & reliqtd omnes Epifcopi , & ita cele- 
braretur Synodus Romana , & cunfiis Epifcopis 
comjenientibus , commmi judicio reprobarentur , 
qus adversus Ortbodoxos funt prafumpta . Itaque 
eum bac Imperator, Senatus 9 & reliqui Principes, 
populique jurajfent , & confirmaffent ita fiendum , 
fatta eB pax , & ad propria rediit . Hormifdcu 
vero Ro. Epifcopus, fatigatus a TbeodoricoVitalia- 
no favente 9 Evodium (13) Epifcopum m:fit % & Vi- 
talianum Archidiaconum ad Synodum celcbrandam 
apud Heracleam . Venerunt autem & Epifcopi ex 
diverfis locis fere ducenti , qtti illufi ab Impera- 
tore , & Timotbao Epifcopo Conftantinopolitano , 
recefferunt inefficaces . Impius quippe Imperator 
pafta transgrediens , clam intimavit Romano Pa- 
pa 9 ne veniret. Mi~erat enim Vitaliano Sacram , 
qub tranfmitteret eam Romam , ut Papa profici- 
fceretur ad celebrandamSynodum atudllera leam. 
Omnis autem populus , atque Senatus tn prafcn- 
tia maledicebat Anaftafio tanquam perjuro . Porro 
Vttalianus iniignatus adversus Ana^afium ob per- 
yirium, multa mala exercitibus Anaftafii y & re- 
liqua Reip. demonftravit , occidens> rapiens , ar- 
mis exuens , & poftremo ad in]urias e]us unum- 
quemque militum uno areo nummo vendens . In- 
terea Hunni , qui dicuntur Saber , tranfetmtes 
Cafpias portas , Armeniam,& Cappadoriam, Ga- 
latiam , & Pontum depopulati funt , ita ut Eu- 
chaitam quoque pene pervadcrent . Unde&fugiens 
AJacedonitts Epifcopus propcmodum periclitatus , 
falvatus eft apud Gangras. (14) comperto 
Anaftafiusilliceum amare cuftodiri pracepit , mit- 
tens , ut a)unt , qui eum occiderent . Defunttus 
autem apud Gangras , pofitus eft in Ecclefia fanfti 
martyris Callimci ]uxtareliquias e)us y multas fa- 
nitates efficiens . Qiti cum exanimis )aceret , ma- 
nu fertur fe fignaculo crucis fignajje . Tbeodorus 
autem unus ex bis , qui cum eo erant, vidit eum 
in fomnis dicentem fibi • Excipe , abiens lege , <jr 



(13) A. Ivnodium femper . 

(14) A. Gran^as. 

(ij) A. Crfftaiitmopolim legatos &c % 

afrTtfiittufnlMnis ^trcu^lis mteriit* Airno&c. 



B 



D 



die Anafiafio . Ego quidem adpatres meos vado , 
quorum fidem fervavi : nan cejfabo autemincre- 
fcens Domino * ufjuequo venias , <jr ingrediarm 
judicium. Eodem anno Alexandrue multi viri, ac 
mulieres , & pueri atrociter h damonibus obfeffi 
repente latrabant . In fomnis autem quidam vidit 
quendam dicentem , quia propter anatbematifmos 
Synodi Cbalcedonenfis patiuntur ifti. Vicefimo de- 
inde & feptimo Imperii Anaftafii armo , vidit idem 
Imperator in vifu virum terribilem portantem co- 
dicem , qui bunc aperiens , & inveniens nomeru 
Imperatoris , dicit ei : Ecce propter malamfidem 
tuam deleo decem & quatuor , & delevit eos . Ex* 
pergefaftus autem , & advocato Pr&fefto Ada- 
mantio , dixit ei vifionem . Et ego , ait ille, vidi 
hac ifta notie , quia afiiftenti mibi imperio tuo 
porcus magnus veniens , & comprebensd pratextd 
medj pro]ecit me in terram 9 & interemit . Coirvo- 
cato ergo Proculo cori]eftore , dixit ei qius vifcu 
fuerant , qui quod ambo forent poft paululunu 
morituri pradixit . Anaftafius itaque cum in hae- 
refi , in quam delapfus fuerat , perfeveraret , 
duafque in Chrifto naturas, Deitatis videlicet, 
& Humanitatis , Eutychium hserefiarcham fe- 
quens,denegaret , Hormifda Papa , qui Sym- 
macho fuccefTerat , direxit Evodium Ticinen- 
fem Epifcopum , aliofque cum eo Conftanti- 
nopolim ( 1$ ) cum Catholicae fidei fcripto , 
quatenus Anaftafium ad Ecciefiae gremium re- 
ducerent , qui non folbm falubria eorura mo- 
nita fprevit , fed infuper etiam a fuis confpe- 
(ftibus non fine contumelia expulit , navique^ 
fragili impofitis, mandat , ne ufpiam per tc- 
tamGrceciam ad aliquam civitatem accederent. 
Qjaam ejus impiam temeritatem divina ultio 
continuo fubfequuta eft. Nam ciim vicefimum 
& feptimum annum Imperii ageret , ( itf ) 
mortuus eft , frimperavit pro eo piusjfuftinus, vir 
fenior y &multumperitus,qui a militibusincipiens, 
ufque adSenatum profecit . Quidam autem aynt> 
qudd divino fulmine Anaftafius percujfus perierit. 
JUSTINUS, 
Anno ab Incarnatione Domini DXI. ( 17 ) 
Juftinus Curopazates Illyricus genere^ vir Catho- 
licus, Auguftali potitus eft folio. Ad hunc ob 
caufam redintegrandas fidei diredhis ab Hor- 
mifdaPontifice, vir fan&itate prsecipuus, Ger- 
manus Capuanae urbis Epifcopus , digne fufce- 
ptus eft , multorumque dubia corda in fide^ 
folidavit . Eo tempore apud Africam defundlo 
Tranfmtmdo (*) Vandalorum rege, Arrianaeperfi- 
dix, Cbildericus (*) ejus filius ex Eudoxiacapti- 
va , Valentiniani principis filia,ortus, Vandalo- 
rum rcgnum adeptus eft , qui non patrem has- 
rcticum , fed niatris catholicae monita fequens , 
cultor redbe fidei enituit . Hunc pater Tranf- 
mundusadmortem veniens, quia tenebat (*) eum 
catholicae parti favere , facramenti nodis ad- 
ftringere curavit, ne unquam in fuo regno Ca- 
tholicis faveret , atque confuleret . Qui mox 
ut fuus genitor vita caruit, priufquam etianL. 
regni jura aflumeret , univerfos Epifcopos , 
quos Tranfmundus in exilium coegerat , re- 
gredi fecit , eifque Ecclefias reformari prsce- 
pit, fcptuaginta jam & quatuor annis evolutis, 
ex quoaGenferico avo fuo primitus apud Afri- 
cam Ecclefi^ fuere deftruite . Tertio 
principis anno moto bello inter Romanos, & Per- 
fas , mifit idem Juftiws legatos , & mtmere ad 
Zelioben ( 18 ) regem Humorum , & repromifit 



17) A. DXVUL luwto Anaftjjio iMa'cticoJuJiims 
hctis &c. (*) A. Trafamundo . (*) A. Htl* 
(i3) MS. Zt/iocbe. C) ^c&rnebat. 



Catuo- 
Hilikricus. 



Digitized by 



sua pciiri^. 

» Deitatis vi&i^ 
fnhjreiiiri 
kftpi,<|u.. 
: ftc&j» Tt^ 

)licj fidei fccnc, 
clefe gremius rr- 
falubna eorjn-A 
*tiam a oxi 
expulit, aivii 
ne ufpiaatCE. 
vitatemaccfe 
itatem &w ia 
lam elm vifej 
riiagerer,(tf) 

i i ;»i/iftarw, 
IUS. 

'ominiDXl^) 

folio. Aitei 
direte ab fe 
te pnfcipira.fe- 
:opus, dipiip 
bia cori ia & 
iAfricam.faso 

EnJjsjn- 



rege, 
sex 
ia, onus, 



noapan®^ 
monita ieci- 



!unc pater 



na 

ramenti i 



priufquani^ 
eribs Epii^» 



jleret. 



eribs Epii' 



un 



refonn^F? 
or anais^ 



B 



L I B E 

f//<? rtiw; \uramcnto , Imperatori contra ferfas 
auxilium praftiturum . Aftttentem autem deindc^ 
ad Cc regem Ptrfarum admijlt , fuadenti fro- 
mifit , ctiam ipfi boc praftiturum contra Roma- 
nos. Sani jufltnus bac edifcens triftatus tft val- 
dt . Porro direxit Zeliobes ad Pcrfas viginti mil- 
lia ad expugnandos Romanos . At vero Juftinus 
deftinavit Chuadi regi Perfarum legationem pro 
pace 9 dr quzfi fuper alio quodam fcribens , ctiam 
de Zeliobe fignificavit , quia opitulationis \ura- 
trnnta cum Romanis batet , (*r quia munera ac- 
cepit multa , & vult proditor Perfarum fieri , & 
quia oportet nos citm fimus fratres , ad amicitiam 
vemre y & non a canibus iflis illudi . TuncCbua- 
dcs accerf ens fecreto Zelioben , fcifcitatus eft , fi 
accepijfet a Romanis munera y bortatus eos adver- 
sum Perfas . Qu$ dixit : Etiam . Et iratus Chau- 
dcs occidit eum , & per nottem mijfa multitudine 
Ptrfarum , interfecit popultvn ejus , fufpicatus , 
quod dolo ad illum venijfent . Quotquot autem^ 
potuerunt fugere , redierunt ad propria . Quinto 
armo Imperii jfuftini Zatus rex Lazarum recedms 
i regno Perfarum, regnante Cabade , & Zattmi^ 
amante , qui etiam illum in regem provexerat La- 
zorum , vtnit Byzantium ad Juftinum , & roga- 
vit eum , ut fieret Chriftianus , & ab ipfo apfel- 
hretur Imperator Lazorum . At Imperator gran- 
di cum gaudio Ulo fufcepto , illuminavit eum , & 
filiwn afpcllavit. Profcttus auteyn Lazorum Im- 
perator a jfujlir.o , portavit coronam , & chlamy- 
dem ( 19 ) Imperatoriam albam . Quo comperto 
Cabadcs Perfarum rex ♦ fignificavitjfuftino dicens: 
Quia cum amicitia , & pax fit mter nos , qws 
inimicorum funt agis , (y eos qui fub poteftatc^ 
Perfarum crant a fcculo , affumis . Qui remifit 
ei : Nos quenquam fub]eCtorum Imperio tuo neque 
ajfumpfimus , ncque fubvertimus , fed afcendcns 
Zatus ad Impcria noflra, procidens deprecatus eft, 
ut ab fcelefto , pagano dogmate , impiifque fa- 
crificiis , & errore damonum liberaretur , & ac- 
eederet ad creatorem omnium Dominum % & ficret 
Chrijtianus . Hunc nos baptizantes abfolvimus ad 
propriam regionem . Ex tunc ergo faila cft ami- 
citia inter Romanos , dr Pcrfas . At vcrb in_. 
Oricncis partibus , ciim adhuc co temporc_. 
per fingula loca haerefis Arriana vigcret. Ju- 
Uinus jexto Imperii ftio anno, Orthodoxas fidei 
iludio omnimodis fatagere caepit , ut haereti- 
corum nomen cxtingueret , ftatuitque ut ubi- 
que eorura Ecclefias Catholica religione confe- 
rraret . Qjuod dum in Italia rex Theodoricus 
Arriana lue pollutus audiffet, Joannem Papan^, 
fimulque cum eo Theodovum Hypatium,(*)at- 
que A^apitum Confulares viros, atque (*) Agapi- 
tum ftitricium Conftantinopolim ad Juftinum^ 
Principem mifit . Mandat quoque per eos , in- 
terminans, quod nifi quantoc^oisHaereticis fuas 
Ecclcfias redderet, eolque in pace degere fine- 
ret , univerfos Italke populos ipfe gladio ex- 
tingueret. QjLii pervenientes adAuguftum, cum 
ab eo, ut dignum erat, fufcepti erfent, magnis 
cum de fua, fuorumque falute foliciti,fletibus 
poftulant, ut fuce lcgationis feriem, quanquam 
elTct injufta, libenter exciperet , Italiseque pe- 
riturae confulerct . Qjiorum fletibus Juftinus 
permotus, eis quod petebant conccfiit, Arria- 
nofque fui juris reliquit . Dum hi in itinerc^ 
demorantur , Theodericus rabie fua» iniquitatis 
ftimuIatus,Symmachum Exconfulem, ac Patri- 
cium &B oetium Senatorem,& Exconfulcm Ca- 

(19; ^K*^/<TflC /fcfffMxvV xanptuj . 
(*o) a. iHam . \*) A. Iwivrttmum . 
(11) A. XCyill v # , A. aliwnque. 
(»2) A. prjtfciunt. /t vjro Juji;t;:is cim &c. 



10$ 



R XV. 

tholicos yiros , gladio tmcidavit . His diebus 
extin&o a Francis Alarico Vifigothorum rege, 
Theodoricus per Hyppam (xo) fuum comi- 
tem plufquam triginta millia Francorum cse- 
dens, Tbiodem (*) fuum armigerum poft mortem 
Alarici generi, (*) tutorem Atbalarici conftituit . 
Joannes ver6 Pontifex revertens a Conftantino- 
poludum cum his ierat,cum quibus erat profeftus 
adTheodoricum Ravennam veniflet,Theodoriais 
malitia commotus, quod eum Juftinus Catho- 
Iicae pictatis dcfenfor honorifice fufcepiiTer 
eum iimul cum fociis carceris afflidVione pcre- 
mit. Sed hanc ejus immaniffimam crudclita- 
tem , mox animadverfio divina fequuta eft . 
Nam poft hoc fiicinus nonagefimo nono (21) 
die fubitawfc* morte defundhis eft . Cujus ani- 
mam (olitarius quidam apud Liparam infulam, 
vir magnce virtutis , afpexit inter Joannem Pa*- 
pam, & Symmachum Patricium deduci, & in 
ollam Vulcani,quce ei locoproxima eft (*),dc-? 
mergi . Igitur Theodorico tali modo punito , 
Gothi fibi Athalaricum, de quo prxmiffiim eft^ 
ex Theodorici regis filia procreatum, cum ea* 
dem Amalafuinta matre fua in regnum prsefi- 
ciunt. (22) Intrrea Cabades rex Verfarwn^ filius 
Perozi , multa millia Manicbaorwn cum Epifcopo 
eorum Indagaro (*?) uno die peremi f ^ una cunt^ 
fenioribus Perfts y qui confenfus eorum erant . F<- 
lium emrn e]us nomine tbatuarfan Manich&i a 
pucro iafhruentes , repromittebant ei dicentes. Qida 
patcr tuus fenuit 9 fi contigerit eum mori 9 prtn- 
cipes magorum unum fratrum tuorum faciunt Im- 
peratorem y eo qudd teneat dogma ipforum. No* 
autem poffumus per orationes noftras fuadere patri 
tuo abrenunciare ImperiOj & te promovere y ut ubi- 
que confirmes dcgmata Manicb&orum . Qui repro- 
mifit boc facere fi vmperaffet . Cum autem bac Ca- 
bades cognovijfety \ujfit conventum fieriy quafi fa- 
(turus filium fuum Imperatorem ; omnes )ubens 
Manicbaos una cum Epifcopo eorum , & mulieri- 
bus 9 Hberis adeffe convcntuiy fimiliter & prin- 
cipem magorum Glonazem , & magos , & Qm- 
ftianorum Epifcopum Boaranemy dilclhim a Caba- 
de , ut medicum optimum . Et convocatis Mani- 
cbais ait . Gaudeo fuper dogmate veftro , & volo 
vobis dare dum vivo filium mevm Pbatuarfany ut 
confentaneum veftrum , fed fegregate vofmetipfos 
ad recipiendum eum . Qui frett fiducia femetipfos 
fegregaverunt . Cabades autem pracipiens exercitus 
fuos ingredi , omnes cecidit gladiis cum Epifcopo 
eorum , fub confpeflu magorum principisy & Om- 
ftianorum antiftitis. (24) Igitur tcrrsmotus cum 
apud Antiocbiam adbuc teneretur , Eupbrafius 
Epifcopus obrutus ?/?, & mortuus a terramotu f (*r 
omnis domus , & Ecclefia cecidit , pulchritudo 
civitatis exterminata eft . Non envm fatia eft drvi- 
nitus talis ultio in alia civitate per omnes gcnera- 
tiones . Ac piifjimus Imperator jfuftinus bis cogni- 
tis plurimum animo doluit , ita ut ablato diade- 
mate a capite fuo , & purpuray lugeret in facco % 
fedens per multos dies , adeb ut in die fcfto proce- 
dens ad Ecclefiamy non fit paffus portare coronam f 
vel cblamydcm . Porro menfe Aprili tjnfdem in- 
diftionis ( 25 ) fgrotus Imperatorjuftinus ejfcftus % 
provexit dum adhuc viveret , in Imperatorcm jfu- 
ftinianum filium fororis fus , qui & coimperavit 
< i mcnfibus quatuor . Menfe autem Augufto ejufdem 
indiClionis quinto (*) ^uftmus obiit apud Conftan- 
tinopolimy cbm Auguftalem dignitatem undecim 
annis adminiftraflet. (16) 



il) A. buUzaro . {*) A. Tteodtm. {*)A. tu potis. 
i+) A. Munii amo yi. MXViL Tnmt h carvaticnis 
DXVLIL matts u raajtd Antkci am . (*j A. t rat. 
xf) A. qumut indiHtui*. \? ) f uto lcgcndum qum*. 
(z6) A. admtoitfrtft.UrpiilQMflaKthwpuim 



Explicit liler Dccimusquintus . 



INCI- 



Digitized by 



INCIPIT LIBER. SEXTUSDECIMUS 



JU STINIANUS. 

ANno ab Incarnatione Domini 
DXXI. ( i ) Juftinianus Ro- 
manorum folus Auguftalem ade- 
ptus eft principatum . Qjii mox 
ut imperialia jura fufcepit , ad 
reparandum Reipub. ftatum animum inten- 
dit t ac primhm per Bilifarium (%) Patri- 
cium f ingentem virum , Perlas aggref- 
fus eft f qui, tranfgreflis Romanorum termt- 
nis , eorum regiones graviter depopulaban- 
tur . Qjios Bihfarius magnis preliis fudit , 
atque ex voluntate Prinoipis Conftantinopo- 
lim triumphans ingre/Tus eft . Interea rex 
( 3 ) HmdorwnGethes nrnntne vbrit Confiantmo- 
polim cum populo fuo, & petiit Imperatorem qudd 
foret Cbrifiiamts . Qui haptizatum in Theopba- 
niis fufcepit eum ex baptifmate f repromittentem 
fiuxiliari ei tn quibufctmque voluijfet . Eodem an- 
no adhafit mulier quedam Romanis ex Hunnis , 
gui dicmtur Saber , namme Boazer f vidua f ba- 
iens fecum Httnmrum centum millia . Tum & 
rex Hunnorum , wi funt juxta Bofpborum^ nomi- 
ne Gorda f accejjit ad Imperatorem f (Jr fafhts 
Chriftianus fufccptus efi ab Imperatore f & mul- 
tis ei prafiitis donis f mifit eum in regionem ipfi- 
us nd cuftodiendas Aomanas res f & Bofphorum 
civitatem f qua pro eo quod Romanis per Jin- 
gulos annos boves pro pecuniis inferebat f Bofpfso- 
rus appellata efl . Ijocavit autem & militwn 
Rontanorum numerum, & Tribunorum cuffodire 
civitatem , propter Hurmos , & exigere tributa 
boum . Protnulravit autem formam de Epifcopis f 
& oeconomis f & orphanotrophiis f & xemdochiis f 
ne hareditate pofliderent alufua f nifi qua prhf- 
quam proveberentur habuijfe probarentur t de qui- 
bus & teftamentum emittcre pojfent . Ab hac vero 
bora , qua promoveretur 9 neminem habere licentiam 
difpomndt f fed omnia ipftus veneralnlcm domum 
bareditari . Expofuit Impcrator leges valiias 
ccntra HbiJinofos, & mult'% punili funt , er faflus 
§f[ thnor multus f & cautela . Renovavit etiam 
fontrarias leges , facivns Jingularem Codiccm f & 
vocans eum Novcllas Conftitutiones , in (p.tibus non 
permittit principvm in locis^ quibus praefl , emere 
pojfefjmem , aut adificare domum , aut baredi- 
tari extraneam perfonam , nifi qui fibi cognatus 
exifiat . Eodm anm paffa efl a divina indigna* 
tione rurfus Antiochia pofi duos annos prioris paf- 
fionis f & faffas efi terrfrnotus magnus , & tcm- 
peflas gravijfima , & litanias faciebant qui reman- 
ferant f omnes difcalceati ( 4 ) clamantes f mipn 
ikureor . Apparuit autem in vifu Dei cultori ho- 
mini f ut diceret onmibus refiduis , quod fuper- 
fcriberent in fuperliminaribus fuis : Cbriflus nobtfi 
fum , ftate . Quo faih fietit ira Dei , & rur- 
fus bnperator , & Augufia multas pecymas dona- 
vermt in recuperationem , & adificationem Antio- 
cbenfim crvitatis , quam cognominavit Thecfolim . 
Porro duodecima Kalendarum Aprilium Jeptima 
indiftionis , irruit Alamundarus Zerices regulus 
Sarracenorfm , & depradatus efi Syriam primam , 
ufqi ad tvrminos Antiocbia » in locum qu% dicitur 



( i) A. DXXIX. Jufiixfajms furoris JtiiHni fj/ws Row.prJit- 

cipum tioKiis, ir qitadra^tjimm Au^iUlaltm 
(x) BeWfarium fempcr Amb, 

( j ) MS. Fr. Pithoci. Eod&n aim Jiu-nlart imp. Jnft,ma- 
tWS Iwp ofawnit; rex autem ll.titrorum Gntasm^ 
mim &c. 

( 4 ) Fr. Pithoei & fro]ickntes f* fupr*' nhes . 
f j) MS. mililarort. Vido lunc co;uiii:uti f JJicm CdeHto- 
reticis 1. sdh, Comii, 



B 



D 



Litargum f & occidit rmdtos , & mchidit cxte^ 
rhra Cbalccdams . Et audimtes primcres Romano- 
rum , exierunt adversus eos . Quo eomperto , Sar- 
racem una cum Perfis fumptd , feu caftmis , vet 
frsda f fugere . Prsterea Samarita t & JudaH 
in Palafima Imperatorem quendam jfulianum 
coronantes f & arma contra Cbrifhams 
ventes , rapmas , bormcidia , & mcendia opcra- 
ti funt , quos Deus tradidit in manus Jufhmaniy 
& interemit eos , & decollavit Juliamm tyran- 
num . Tertio namque hnpern fui amo ^fufiiniamn 
bnperatvr promulgavit legem , ut non ejfent ( 5 ) 
Pagani^nec H*retici,mfi foliOrtbodoxi CMJhani % 
datis illis induciis ufque ad menfes tres ad cvrrver- 
ficnem. Interea AthalaricusrexGothorum, cum 
necdum expletis pueritue (6) annis regnaflet f 
immatura morte praeventus, vit« fubtra&us eft. 
Cujus raater Almafmnta (7) poft ejus funus 
Theodatum fibi (*) adfcivit in regnum- SedTheo- 
datus idem collati fibi immemor beneficii, poft 
dies aliquot eam in balneo ftrangulari pnece- 
pit. Et quia ipfa,dum adhucviveret, fe,fuum- 
que filium commendarat Principi, audit^jufU- 
nianus Augullus ejus morte , gravi mox adver- 
sus Theodatum iracundia exarht . Sentiens fe^, 
Theodatus infenfum haberePrincipem, beatum 
Papam Agapitum Conftantinopolimmifit, qua- 
tenus ei apud Juftinianum fadtt impunitatenu 
impetraret . Q)ii fanftus Pontifex ciim Jufti- 
nianum principemadiifTet, cum eodem de 
fide collocutione f reperit eum tn Eutychetis 
dogma corruifle . A quo pridem graves minas 
beatus Antiftes perpellus eft.Sed chm illius in- 
concuflam in fide Catholica fe imemjfe conftan- 
tiamcerneret (fiquidem ad hocufque progref- 
fum fuerat , ut talia a Pracfule audiret : Ego 
ai Juftinianum Imperatorem Chriftianiffimum 
venire defideravi , fed nunc Diocletianum in- 
veni) tandem ex voluntateDei ejusmonitis ac- 
quiefcens,ad Catholicas fidei confefiionera, pa- 
ritcr cum multis , qui fimul defipiebant , re- 
verfus eft. Anthimum quoque ejufdem regia 
civitatis Epifcopum , pnefatag haerefeos defen- 
Jbrem , conviclum publice communionc pri- 
vavit , ac perfuafo Principe in exilium coegit . 
Nec multo poft idem Pontifex apudeandemur- 
bem (8) obiit. Septimo demde Lnperii Juftima- 
m anno faSla ftnt Vanialica bella . tfifcopus 
autm quidam Orientalis partis deterruit yujfhma- 
nu n Imptratorem , ex Deo fibi viftanem faftam , 
jubtntem fibi ad Imperatorem acccdcre , & pojhi- 
lare CbriJIianos , qui erant in Libya libcrare a ty- 
rannis . Quibus Impcrator auditis f retmere men- 
tem ultra non potttit , fed tam exerdtum , quam 
naves circumdedit armis, & viflualia prsparavit : 
Bilifarittmque in procinflu ejfe pr£cepit , in li- 
byam pr.ttorem mittendton , quem , & Pratonnru 
hnpcrator principaliter m ornnibus l attnt . Erat 
autcm cum eo , & Procopius barum rertm con- 
fcriptor . Trajicientes autem a Pegia urbe abiertmt 
Abydwn. Bilifzrius autem curabat, quatems uni- 
verftis Jlolus fimul navigaret , & m prslhan idrn 
ipfum divcrteret: Ci$mque ad Skiliampervemjfent % 

mifit 



{6) A. pn pu riti^quatiior . • 

( 7 ) A. Malafiirta . (•) A. focittm . 

( 3 ) A. diem otnrt. Interea ad stfricMduar* \ar* multiskLa^ 
tibnt amrn VamiahpoffdLbm^ ajnfimaw cum exeratu 
Bcllijarius mijjus t fl, qtii mox pr<rho cwn Vattdahs 
commiffij , eot wn magras copias fndit , re&mque ipfc 
rnm GtljCmjrttm vivwn capims Conjkntivopolim wh 
Jh . Cartbarro qttoqtie pvj) annnm fu* exctJmhXCV^ 
recepta iji, Porro dum Agafiuu 



Digitized by 



Google 



vtus. 

rexGodiorua,^ 

7) poilejiun^ 

faagrfai puj, 
Jcvivertt, fe,*!^, 
"iacipi.aaiiii^ 

™. Senii^i 
Prlncipem.be^ 
nopolimini&^ 
&fti impraa, 
Pontfexciaji 
&Sa cum coc^oc 
eum in Emyia 
ridera gnves nia 
Oddunifrfr 
t (t im^ossk. 
hocufque prori 
efule mm-.k 
m Chiiikfiia 

c Di0Cletii3Q33- 

Dei ejtrMH- 
nconieim,j3- 
ul deiipiek,!!- 
>que ejufeis* 
uz Weosia- 

incxiliracwc- 
««miw»! 18 



L I B E 

mi/& Ptocopium cmfcriptorem Syracufam y fi forte 
inveturet auofdam , qui fe ta Libyarn ducerent . 
Jg/e wri Jtolo accepto adCaucanampropcravit ,vil- 
lam ducentis aSyracufa fladiis dtfferentem. Proco- 
fius verd Syracufam ingrefjus efcas emit , confequutus 
jquoqueinopinatevirum 9 qui fibifuerat apueroami- 
cus , quique babens experrmentum Libya locorum , 
& maris iter , tres tantum dies tranfierant , ex 
quo Carthaginem venerat , & ajfeverabat omnem 
fecuritatem illos habere , & non mctuere quen- 
quam eorum , quod advcrsus fe moverent exerci- 
tus : ita ut a quctuor manfionibus malis Gelimer 
( 9 ) moraretur . Hunc ergo affumptum Pro- 
copius ad Caucana perueniens , Bilifario prafenta- 
vit , ( 10 ) & exiit in quoddam pradium , ag~ 
gerem<jue , ac vallum profmdum factentcs % caflra- B 
metati funt . Vbi & cum locus inaquofus ejfet , 
vallo effoffo , terra protulit aquam ad omnem uti- 
litatem animantibus , & cxercitibus . Scquenti 
vero dic populus ad pradam prorupit . Prator 
autem his accerfitis, hsc ad eos loquutus efl: Vio- 
lentiam quidem infcrre , alienifq; pafci , inju.fii- 
tia efl in omni tcrnpare , maximique nobis in peri- 
culis conflitutis . Ego enim in hoc fifus , vos in 
banc terram tranfvexi , ut juflitia , & opere bono 
tam Deum placemus , quam Afros ad nofmetipfos 
adtrahere procuremus . Hac autem vcfbra intem- 
perantia in contrarium nobis proveniet , & aget ut 
Afri Vandalis auxilientur ; fed acquiefcentes vcr- 
bo meo , ementes efcas apportate , & neque injufli 
effe videamini , neque amicitiam Afrorum in ini- 
micitiam convertatis , fed Deum potius fludete pla- 
care , ceffate infilire in aliena , & lucrwn cxcu- 
tere pertculis plenum . Mittens autem Bilifarius 
tleCtwn exercitum , urbem fine labore comprehen- 
dit : Notte enim ad eam accedentes , & una cum 
introeuntibus plaitfhis ruflicorum ingredientes , 
hanc obtinuerunt , & cim dies fattus fuiffet , tam 
Sacerdotem , quam hujus civitatis primos captan- 
tes ad Pratorem deflinaverunt . Bilifarius itaq; 
Carthagine capta , commonebat mUites dicens : 
Videte commilitones , quam projpera faCla fint no- 
bis t quomodo fobrietatem erga Afiros oflendamus : 
videte , & honeflatem in Carthagine confervate , 
& ne qms quenquam opprimat , nec quicquam ip- 
fius fitrripiat . Cum enim multa mala fuifflnt a 
VandaJis Barbaris viris perpefjl , Imperator nofler 
mifit nos eis ad libertatem donandam . Hac com- 
monens Carthaginem introivit , & afcendens pala- 
tium tn Gelimeris folio fedit . Ad quem negotiato- 
res Carthaginis venerunt , & quotquot juxta ma- 
re manebant , queritantes fe rapinam a clajfibus 
pertulijfe . At vero Caloninam navium principcm 
juramento confirinxit, quatenus omnia , qua rapta 
fuerant apportaret , & propriis dominis redderct . 
Qm defraudans ex eis , & perjurans , non pofl 
multum vindiftam exolvit. Nam extra fenfum ef- 
feflus , fuam ipfius lin^uam comcdens obiit . lta 
vero Prator fine tumultu urbem pojjtdebat , ut 
nec injuriam cuiquam inferret homini , nec in 
fbro quenquam obfervare domum contingeret , 
fed ementes milites manducabant . Eos vcrd 
Vandalos , qui ad facra confugerant , fidc^ 
praftitaeducebat . Murorum vcro cvuitatis diligen- 
tiam exhibebat , eum antea per negligentiam rue- 
rent . Porro dicebant & vetus verbum Cartkagi- 
ne dtftum , viddiret , Gamma perfequebatur Baa f 
nunc Beta Gamma , quod videtur ejfe perfeClum . 
Prius enim Genfericus Bonifacium infequutus efl , 
mnc verd Bili/arius Gelimerem. Praterea tot pe- 
cumas multitudo reperit , quot in nullo 'loco un- 
quam ejfe contigerat . Denique Romanorum prin- 
Tom. L 

(10) A. quibus cvmpirtis BtHfariiu tranfmcavk . 



R XVI. 105 

cipatum dtpopulantes pccwiias multas in Lybiam^ 
tranflulerunt . Et quum ipfa civitas , & regio 
optinta , & fcecunda ejfct , prcuniarum reditus eis 
ejfetti funt multi. Nonagtnta quippe & quinque 
annis Vandali Libyayn tenuerunt . At cum mul- 
tas divitias collegiJfcntjiniHa dicinmanus Roma- 
norum omnes dtvitLt redierunt . In tribus enint^ 
menfibusy cum pugnajftt Bi!ijaritis f idefl, a Ka- 
lendisSeptembribus ufque aJKalcndas Dccembrtas % 
totam Libyam fubdidit. Mtftt autem jfoannem^ 
Armenium cum ducentis ele flis perfequi Gelime- 
rcm , donec eum vivum , aut mortuum compre- 
henderent . Qui prccoccupans Gelimercm compre- 
henfurus erat , nifi rcs contigtjfet hujufmodi . 
Ultares quidam ex Bilifarii armigeris erat cwn^ 
jfoanne , qui vino inebriatus in reprobum fenfum 
venit . Vtdens autem avem fuper arborem fedtn- 
tem , tenfo arcu jecit adversum avem , & avun^, 
quidem confequutus non efl , jfoannem viro retro 
in cervicem percujjit , qui flagatus mortuus ef: , 
multum luifum tam Impcratori Jufliniano , qttdm 
Bilifario, & cunflis Romaiiis , & Carthagir.cnfi- 
bus derelinquens . Taliter Gelimeres aufugiens 
illa die ad Maurufios properavit . Quem Bilifa- 
rius perfequutus^ inparuo (11) monte in novijji- 
mis Numidis circumclufit , hunc obfidens pcr hye- 
mcm , deficicntibus ei ommbus necejfariis . Panis 
enim apud Manrufios non fit , ncque vinttm , nc- 
que oleum , fed far, & hordeum immaturum^ v.t 
irrationabilia animalia comcdunt . Hos incidens 
G limerus , fcribit ad Pharan , ijtum Bilifarius 
ad cuflodicndum eum dercliqucrat , ut nutterct fibi 
citharam , & p tntm unum , & fpongiam . Pha- 
ras autem hafitabat quidnam ejfet boc, donec qui 
detulerat eptflolam dixit , quia panem defiderat 
videre Gelimer , non videns pancm ex quo afcen- 
dit in montem , fpongiam autem propter octilos 
non lotos , ac per hoc lafos , quatenus hos fynce- 
ros fpongia reddat : porro citharam , ut calavri- 
tatem lamentetur , & defieat . His auditis Pha- 
ras condolens , & fortunam humanam deplorans , 
fecundum e]us fcripta faciebat , & multa ei mi- 
fit , quibufcunque Gelimer egcbat . Prrterea tivn 
hycms tranfijfet , mctuens Gelimer obfldion; m Ro- 
manorum , & cognatorum mifertus filiorum , qui 
vcrmcs in obfidione , & mifcrid fecerant , dijjb- 
lutus cft mente , & firipfit ad Pharan , quod Ji- 
dei verbo recepto , ipfe & qui fccum ejfcnt , ai 
Bilifarium properarent . Qtto hoc ccrtum ytrtya- 
rando reddente y ajfumptis omnibus y Cartbagimni^ 
venit : Bilifarius autcm hunc gratanter accepit . 
At verd Gclimer ridendo ad Bilifarium introii it\ 
Quem alii quidcm fuferfiuitate pafjionis cxccjjij}{\ 
quce funt naturs , delirwnque fttfpicabantur cfjc- 
£htm. Amici vcro huyis , & jagadm hcminwL* 
hunc ejfe cogitabant , <jr cum fucrit rex , (Sr rc- 
gii generis , & virtuhm validam , fecuniafqucL., 
niagnas habuerit , qnomodo in fugam verjus efl , 
& multa mala pertidit , CT nunc ut captivus ~du- 
ftus efl 9 nibilque pratir multwn rifum, dignaque 
hominum arbitratu circa eum ejfe pcrhibebantur . 
Btlifarius autem eum cum principibus omnibusVan- 
dalorum non in dchonoratione cuflodicbat , ut ad 
ImpcratoremjfuflinianumByzantium duceret. Cy- 
rillo vero fiatim Biitfarius cttm capite Zatinonis 
(11) fratris Gelimeris in Sardum infulam mif- 
fo , qua Kirnus vocabatur , hanc primicn Roma- 
nis fubegit. In Cafaream vero 9 quce efl in Mau- 
ritania , jfoannem alium deflinavit , qu# trigin- 
ta dierum itinere a Carthagine diflans^ penis Ga- 
dira , C? folis occafum \acet , aliumque jfoanmm 
ex protefloribus unum in fretum> quod efl in Ga- 

O dtris , 



(11) MS. Pith. Pjppua. 
(11) M5. Tuh. LazQim. 



Digitized by 



io6 



HISTORI £ MISCELL £ 



diris , fr in caftellum , quod Septum vocant , di- 
rexit . Porrd in infulas , qu# \uxta Oceanum 
funt , Mayoricam fcilicet , & Minoricam , Apol- 
Hnarium deftinavit vtrum bomm . Mifit autem (y \ 
m Siciliam quofdam Afrorum , & caftrum Van- 
dalorum comprebendere \uffit . Gotbi quoque, qui 
boc cuftodiebant , matri Atbalarici bac nota fece-\ 
nmt . Qua fcripfit ad Bilifarium , ne idem ca-\ 
ftrum tyramice obfideret , quoufque Imperatcfr 
jfuftinianus fiiret , fr quod fibi vifum ejfet effi-\ 
ceret . In bis ergo Vandalicum bellumfinem acccpit . 
Verum invidia , ut m magna felicitate fieri con- 
tigit , etiam in Bilifarium cecidit . Qtiidam enim 
derogaverunt ei penes Imperatorcm, quod tyranni- 
dem meditaretur . At Imperator miffo Salomonc^ 
tentat Bilifarii voluntatem, utrum cum Gelrmere y 
& Vandalis veniretj an manens eos Uluc tranfmiu 
teret . Bilifarius autem Byzantium profeftus eft 9 
Salomone Pratore apudLibyam derelitto. Cumque 
Bilifarius una cum Gclimere, & Vandalis perve- 
nijffet, magna pramia percipere meruit, quibus ni- 
mvrum temporibus prifcis Romanorum in maximis 
viftoriis digni efficiebantur . Sexcentis entm annts 
tranfaftis nemo ad talem pervenit banorem , rnfi 
Titusy Tra)anus, & alti Imperatores , qui Magi- 
ftratus contra Barbaricas nationes obtmentes , mi- 
rabiliter triumpbaverunt . Exuviifque oftenfis* & 
exbello mancipiisj in media urbe pompis bacpubli- 
cavit, quod triumpbum Romani vocant 9 fic^ veteri 
quidem modo, fed pedeftri incedens , in domtmu 
fuam , ufque ad Hippodromum . Erant autenu 
exuvia , quicquid adminiftratorio principis ordini 
competebat , idtft tbroni aurei , & ejfecUe , qui- 
bus regum uxores vebebantur , ornatus etiam 
lapidibus pretiofis compofitus , argenti quoque muU 
ta millia talmtorum , & diverforum Imperialium 
vaforum , qua Genfericus defpoliato Romano pa- 
latio in Africam tulit , inter qiue erant <Jr Ju- 
daorum vafa , qua Titus Vefpafianus filius poft 
captam Hierofolymam , Romam detulerat. Manci- 
pia verd eraut ex triumpbo , tam ipfe Gelimer ve- 
ftimentum quoddam portans purpureum , dr cogna- 
tio e\us urriverfa . Vandalorum quoque quotquot 
valde protixa ftatura , ac boni corporis erant . 
Cumquc Gelimer in Hippodromum pervenijfet , & 
tam Impcratorem fupra Tribunal fedentem , quam 
fx utraqut parte vtdgus aftans vidijfet , non quie- 
fcebat clamans , VANITAS vanitatum , & om- 
nia vanitas , Pertingentem autem eum juxta Im- 
peratoris tribunal , purpurd e)us ablatd pronum^ 
cadere , & adorare Imperatorem coegerunt . At 
verd Imperator Gelimeri pr#dia in Galatia multa 
contulit, & amoena , dr cum omnibus fuis cogna- 
tis in bis babitare permifit . Verum in ordinenu. 
Patricii non provexit , ed quod ab Arrii fefta^, 
difcedere minime confentiret . Salomone praterea^ 
Remp. moderante , Maurufi praltum adversus 
Afros moverunt . Porro Maurufii ex gentibus 
defcen lunt , quas jfefus Nave ex regione Pbani- 
cum a Sidone ad Mgyptum , ufque habitantes 
abegit . Qu% pervenientes JEgyptum , & non re- 
cepti ab ets , ad Libyam veniunt , & banc inba^ 
bitantibus eis , novijfimo tempore Imperatores Ro. 
terram obtinentes banc 9 Hoen nominaverunt y fla- 
tuentes titulos duos fupra magnum fontem ex la- 
fidibus candidis concavos babentes literas Pbceni- 
ceas dicentes bac . Nos fumus qui fugimus a facie 
Jefu latronis , filii Nave . Erant autem , alia 
gentes in Africa primum indigena , babentes re- 
gem Afclepium , qui Herculi conregnavit , quenu 
terra filium effe ajfeveraverunt , qm Carthaginem 
condiderunt. Salomon autem a Cartbagine fumptis 
exercitibus contra Maurufios projeravit . Qu% in^ 



(ij) MS, PUk qwn$nta< 



B 



D 



fugam wrfi^ & in prvcipitia fe iemtrgerttes , 
metipfos interficiunt . Mortui verd in boc belk 
funt Maurufiorum qumquagima ( 13 ) milia^ , 
Romanorum vero nuUus penitus . Qtun nec iftm 
quifquam eorum ullum accepit , fed prorfus om- 
nes incotumes vUkriam confequuti fmt . Pfo. 
rirm vero Principum ipforum Romam ad]m£H 
funt . Vtretrum , mulierum , atque putrorum tan- 
tam multitudinem Romam ceperunt , ut ouis 
unius pretio fervum Maurujium emere Vokntu 
bus venundarent . Et tunc eis vettcs eloqusunu* 
cujufdam divina famina contigit, qtue maledicens 
eis fic ait : Multitudo eorum a virofine baifbapt- 
ribit . Salomon quippe a puero eumchus prater vo- 
luntatcm eft effiflus , tra pajione genitales partes 
amittens . Porro totd Libyd recepti Cartbag 
rediit . Praterea vere incipiente mijfus eftBitifa* 
rius Siciliam Romanis facere tribtaariam . Ubi to 
byemantej Romani Ubya contra Salcmonem firmd- 
tates fecertcnt hoc modo . Acceptis entm interempto* 
rum uxoribus Vandalorum , babebant & agros eo- 
rum ut fuos , & folvere pro eis tributa nolebam 
Imperatori . At vero Salomon commonebat eos di- 
cens , ne contradicerent Imperatori , fcd bmc om- 
nia , quie deliberata fuijfcnt , penitus redderent . 
Ceciderunt autem quidam eorum , maxime Gotho* 
rum in Arii fettam , quos Sacerdotes Ecclefia fe- 
gregabant, & ncc liberos eorum baptizarevdebmt . 
Vnde & in die ftffo fimultas fafta cft . Confdiati 
funt vero milites Salomanem in templo pertmerc*. 
Qui boc audito ,/ ladebat eis a feditione recedere . Quod 
non poji pauca obtinuit. Porro durn AgapitusRo. 
manus Pondfex , qui a Juftiniano Principe pa- 
cem Theodaro polhilarat , apud Conftantmo^ 
polim obiiflet , JufKnianus Bilifarium Ptoi* 
cium multis jam praeliis gloriofuni adversus 
Theodatum dirigit, ut etiam Italiam kGotho* 
rum fervitio liberaret . Bihfarius itaque , dum 
aliquantum temporis apud Siliciam moram fe- 
ceret , rex Gothorum Theodatus •extin&us eft, 
Hujus in locum Vitbegis ( 14 ) fuccefltt , qui 
mox ut regnum invafit , Ravennam profeftus 
Amalafuintae reginae filiam per vim auferensfibi 
in matrimonium junxit . Conceptas ergo coa* 
tra Theodatum Bilifarius belli vires in Vitht* 
gim convertit , egrelfufque de Sicilia ad Cam- 
paniam , Neapolim adiit . Quem Neapolkani 
cives noluerunt excipere . Qui indignatus acri* 
ter ad ejufdem urbis expugnationem totis fe* 
viribus erexit , aliquantilque fortiter impu- 
gnatam diebus , tandcm per vim capiens ki* 
grefliis eft, tantaque non foluminGothos , qui 
ibi morabantur, fedetiam incives ira defeviit, 
ut non setati , non fexui , poftrcmo non San- 
(ftimonialibus, vel ipfisetiamSacerdotibuspar* 
ceret . Viros in confpedlu conjugum, milera* 
bile vifu , perimens, fuperftucs matres, ac U* 
beros captivitatis jugOtfWf*xtf,(i5) cundbarapinis 
diripiens , nec a facrofanilis Ecclefiis expolian^ 
dis abftinuit . Indeque egrcdiens Romam pro- 
peravit . Qjjo Romam ingreftb , Gothi , qui in 
tJrbe morabantur , no6tu egrefti , relidis pa- 
tentibus portis, Ravennam confugiunt. Vithe- 
gis,ut taliacomperit,mox adversbm Bilifarium 
Komam cum ingenti exercitu venit . Bjlifarius 
autem nonaptum fibibellandi tempusconjiciens, 
intra Urbis moenia fe claufit, eamquemunitio* 
nibus circumfepfit . Gothi verd Urbemobfiden- 
tes univerfa per circuitum direptionibus , & 
incendiis abfumunt. Quofcunque Romanos re^ 
periunt; gladio extinguunt , cundbi loca facm 
denudantes , ipfis etiam venerabilium MaftjTum 
tumulis manus impias inferunt , continu^ 
r Ur- 



(14) A. Vitign uaque fempet. (ij) A. tddixit* 



Digitized by 



LIBE 

Urbem impugnant , fed cautA Biiifarii indu- 
itri£ defenfatur . Prater belii inftantiam ange- 
batur infuper Roma femis penurii . Tanta fi- 
quidem per univerfum mundum eo anno , ma- 
ximkque apud Liguriam, fames excreverat , ut 
ficut vir B. Dacius Mediolanenfis antiftes retu- 
lit, pieraque matres infeliciumnatorumcome- 
dercnt membra. Gumque per annum rontmiem 
Gothi Romam obfediffent , demum territi Ra- 
vennam rediere . Biiifarius vero (itf) fedule a 
Papa Sjflverio acriter mcrepatus, cur tanta, ac ta- 
lia bomicidia Neapoli perpetrafjct . tandem correp- 
tas, & pcrnitens, rtsrfus prqficifcens Neapolim , & 
videns aomus cruitatis depopulatas , acvacuas f tan- 
dem reperto confilio recuperandi populi , colligens 
per diverfas villas Neapolitans civitatis viros , ac 
mulieres domibus babitaturos immifit , idefl Cuma- 
nos , Puteolanosy & aiios plurimos Ligurid dcgen- 
tes , & Playd , & Sold , & Pifcinuld , & Loco- 
troccld, & Summdy alufque vitlis : nec non Me- 
lanos , & Surentinos, & de villa^qua Stabii dici- 
tur 9 adjtmgens viros, ac mulieres , fimulque & de 
populis Cymiterii adjunxit . Non pofl longum tem- 
pus rurfum pugnaturus cum Vandalis in Africam 
pergens , viChriam de eis adeptus efl . Ex quorum 
relujuiis Africa terra captivorum , nec non Sici- 
li* , & Syractifa cwitatis , firmdque cvoitatunu 
Calabrue , ideft Maliti , Ccnfentua ,' villarumque 
earum populos, atque totius Apulue colligens r de- 
fopulatam implevit . Tamen fepiffime m colleftio- 
ne populorum de fingulis urbibus venientium folet 
accrejcere ftultiloqutum , ac proptcrea annualiter 
illis dirigebat Prator Sicilia virum nobilem , ac 
fapientem , qm judicaret , & difcerneret ea , qua 
illi minime fciebant . At verd Bilifarius Neapo- 
/»» ordinatam relinquens , Romam ingreJTus (17) 
eft . Statimque ei a Theodora Auguffa prae- 
ceptio aliata eft , ut Papam Sylverium convi- 
«Shim accufatione falforum teftium, in exilium 
truderet, eo qu6d Anthimum hasreticum Con- 
ftantinopoiitanum Epifcopum recuperatione re- 
cipere ( 18 ) noluiflet . Quod Bilifarius , licet 
nolens , nihil moratus effecit . Pulfus denique 
eft Papa Sylverius ad Pontiam infulam , in qua 
& exuians obiit . Fitbegis vero coa&o rur- 
fus in unum magno Gothorum exercitu cum_ 
Bilifario conflixit , fe6Uque maxima fuorum- 
ca?de in fugam converfus eft . Qjjem Joannes 
Magifter militum , cognomento Sanguinarius , 
ncxftu fugientem perfequens , vruum compre- 
hendit , Romamque ad Bilifarium adduxit • 
Patrata Bilifarius vi&ori3, Conftantinopolim 
rediit fecum Vithegim deferens . Qjno vifo 
Juftinianus valde tetatus eft , eique non mul- 
tb poft Patricio effc&o adminiftationem , illi 
( 19 ) Perfarum tribuit terminos . Ibique Vi- 
thegis degens vitam finivit . Bilifarius vero 
dignis evedtus honoribus , iterato ad Afri- 
cam adversus Vintarith mittitur , qui Vanda- 
los rurfus folicitans apud eos ( to ) regnavit 9 
qui ut Africam attigit , Vintarith fub doio 
pacis illico peremit , refiduos Vandalorum 
Reip. jugo fubftravit . Extnde Bilifarius tfi- 
ftor Romam venit , auream crucem centum 
librarum , pretiofiflimis gemmis exornatam , 
in qua fuas viftorias defcripferat , Beato Pe- 
Tom. I. 



(16) A, verij proficifcens Neapohm f e.imqtte , ttt competebaX 

ordinatam (?c* 
('/> A. regrejjuseft. 
0«) A. rtcuperare noluiflit . 

(ip) A. juxta Ferfarum ta'minos triluit, ibiqiie &c. 

(10) A. apud eos arripuerat regmun. Belifarim ut AfrUam 

Gtmtbarita &c. 
(*0 A. pater Kenedxtlus . 
(**) Fr. Piih. Elpebadum. A.HeIdcbadum. 



R XVL 107 

[ tro per manus Pzpx Vigiiii obtulit. His ipfis 
temporibus apud Caflinum poft foiitariam vi- 
tam fanifto degens coenobio, ftupendus ( 21 ) 
B. Benediftus , nec minus futurorum praefci-* 
us , radiabat virtutibus . Hac etiam setatc 
gens Longobardorum , amica tunc populi 
Komani apud Pannonias degcbat , quibus in 
re g n i gubernaculo Audoi» praeerat . Is eo 
tempore cumTurifendo Gepidarum rege con- 
fligens , pef Aiboin filium fuum juvencm 
ftrenuum vidkoriam nadfcus eft . Deniq; inter 
ipfas Alboin acies Thurifmodum Turi fen- 
di regis fiiium appetentem alacriter aggreflus 
extinxit , perturbatifque hac occafione Ge- 

Eidis , fuis vi&oriam peperit . At vcro apud 
Trbem Romam Papa Vigilius ob eandem , 
quam , & anteceflbr fuus caufam indignatio- 
nis Auguftae , per Anthimum Scribonem du- 
dbus Conftantinopolim , indeque in exilium 
a^kus eft. Capto itaq; Vithegi , Gothi Tran- 
fpadani lldebaldum ( ia ) fibi regem conftitu- 
unt , qui eodem anno perimitur , cui fuccef- 
fxtEutarius,(*) &ipfe,necdum anno expleto, 
jugulatur . Dehinc Badviiiam , qui & To- 
tila dicebatur , fibi in regnum praeficiunt • 
Moxq; colle&o undiq; exercitu univerlam 
Italiam invadit . (23) Exinde per Campaniam, & 
viri Dei Benedifti patris coenobium iter (24) 
facienSy audire ab eo talia meruit ; Multa mala 
facis , multa fecifli , jam ab iniquitate compefcc- 
; re . Eqmdem mare tranjiturus es , Romam in- 
grejfurus , ncFuem artms regnabis , decimo moric- 
ris . Dein a monaflcrio defcendms , per Luca- 
mam , ac Brutiorum fines Rbegium proficifcens , 
nec mora Siculum tranfgreffus firetum Siciliam in- 
vadit . Indeque revertens Romam petiit , eamque 
obfidionibus cinxit . Qjj# tantam famis penu- 
riam pafla eft , ut pra magnitudine inopia? 
natorum fuorum carncs comedere vellent • 
Feflis nimium Romanis , nec valentibus moe- 
nia tueri , Totiia porta Oltienfi Urbem in- 
greflus eft . Qui parcere Romanis cupiens , 
per totam nodkem clangere buccinl juffit , 
quo fe a Gothorum cladiis , aut in Ecclefiis 
tuerentur , aut quibufcunque modts occu- 
I lerent . Habitavitque aliquantum cum Ro- 
manis , quafi pater cum filiis . Hanc illi y ut 
conjici datur , animi benignitatcm , qui ni- 
m\x ante crudelitatis extitcrat , Beati Patris 
Benedifti monitio , quem olim adierat , con- 
tulit . Elapfi fane aliqui e numero Senato- 
rum , Conftantinopolim properant affiidH , 
quibus calamitatibus fubjiceretur Roma, Au- 
guflo ( 25 ) narrant . Qjni ftatim Narfen eu- 
nuchum Cubicularium fuum Exarcbum ltali& 
fecit , Romam cum manu valida mifit , ut af- 
flidfae Rom(B quantocyus fubveniret . Is ad 
Italiam veniens ( 16 ) cum Longobardis firdus 
iniit , & ad Alboin legatos dirigit , quatcmts ei 
pugnaturo cum Gotbis auxilium minifiraret. Tunc 
. Alboin eletta e fuis manu , direxit , qui Roma- 
nis adverswn Gotbos fufiragium ferrent . Qtri per 
maris Adriatici finum tranfvetti , fociati Roma- 
nis , magnum cum Gotbis certamen iniere . Qpi- 
bus ad internecionem pene confumptis , re- 
gem Totilam , qui ultra decem annos jam 
Oi re- 

(ij) A. rurftis Italiam tnvadunt . (*) A. Erarius. 

(24) A. ittr facuntes : perqtie Lucania , ac Brutiorttm fittes 
RJbegturn profiafcuntur i nec mora Siculwn trarfc^nffi 
fretttm Stctiiam invaHwit . Inde quoqw reitrtttites 
tomam petunt , eamquc olfidiowbus arcumciuduut . 
Qua &c. 

(ij) A. t>rincipi. 

(w) A. vewtm magno cum Gotbis certamine confiixit* Qui- 
bu% &c* 



io8 HISTORU 

«gnavmt , intcrfccit , & vtftvnenta ejus cru- 
mta , ctm eorom lapidiius pretiofis cxornata m*~ 
fit m regiam urbem , & jafta junt ad pedes Im- 
peratoris eoram Stnatu . Demde urbes earum mu- 
mtas duas capieris f Veronam , & Brixtam , & 
Romanam cmt.item t univerfamq; lulura ad 
Reip. jura raiuxic , ( vj ) & Loagobardos 
hoaoratos multis muacribus ad propm remi- 
fit , omaiq; tempore , quo LongoWrdi pof- 
federunt Pannonias , Rooun» Reipub, adver- 
siis «mulos adjutores fucru&t . Inxerea Salo- 
mon Libyse commoraas , univerfos muros ci- 
vitatis illius muniit , & <iuoniam Maurufii di- 
fceflerunt k Numida vi&i * Zaben regionem , 
atque Mauritaniam , & Sitiphim ( x8 ) me- 
tropolim fub tributo Romanis efFecit . Alte- 
rius enim Mauritaniae Caefarea prima metro- 
polis eft . Ixuerca Iberum rex Zamanardus 
nomine , Conftantinopolim afcendit ad Juftt- 
nianum Imperatorem cum uxore , ac Senato- 
ribus fuis , rogans eum , ut eflet Romano- 
rum concertator , 8c germanus amicus . At 
Imperator hujufmodi propolko ejus accepto , 
multis eum , & Senatores ejus munificentiis 
honoravit . Similiter & Augufta uxori ejus 
variata gemmis ornamenta aonavit , 8c di- 
miferunt eos pacifice ad regnum fuum. 0<Sla- 
vo anno Imperii Juftiniani , pafla a divina in- 
dignationc Pompejopolis Myfic , fcifla eft ter- 
ra a terrawnotu, & obrutum medium civitatis. 
cum habitatoribus , & erant fubtus tcrram,&i 
voces eorum audiebantur clamantium , ut fibi | 
mifericordia praftaretur . Et multa donavit 
Imperator ad educendos , 8c adjuvandos , vi- 
ventefq: liberaliter juvit . Eodem anno tradi- 
dit Juftinianus ad pfallendum in Ecclefia , 
illud quod canitur: Unigenitus filius, & ver- 
bum Dei . Anno imperii juftiniani duodecimo, 
moti funt Bulgarum duo reges , Vulger , & 
Droggo , cum multitudine in Scythiam , & 
Myfiara,ciim eflet Magiiter militum Myfiae Ju- 
ftinus , & Scythiae Blandarius. Qjui exeuntes, 
contra Bulgares inierunt prxlium , 8c occifus 
cft Magifter militum Juftinus in bello f 8c fa- 
£tus elt pro eo Conftantinus Florentii , 8c ve- 
nerunt Bulgares ufque ad partes Thraciag , 8c 
egreflus eft contra eos MagiJter militum Vvil- 
liriaci (19) cum Hunnis,quem fufcepit Impe- 
iator ex facro baptifmate , 8c in medium mif- 
fis Bulgaribus conciderunt eos , & occiderunt 
multitudines copiofas , 8c receperunt omnenu 
praedam , 8c viccrunt potenter , occifis duobus 
regibus eorum . Eodem anno cepit Chofdroes 
rex Perfarum magnam Antiochiam Syriae . An- 
no decimotertio Imperii Juftiniani, fociatus dl 
Romanis Mundus ex genereGepidumderivatus. 
Anno Imperii Juftiniani decimoquarto Chofdroes 
rex Perfarum in Romanorum terras auartujru 
fecit angrefTum , quem Bilifarius ab Hefperiis 
vemens , fapientia (ui ineffiaacem redire coe- 
git ad propria . Anno decimoquinto Imperii 
Juftiniani» menfe Oc^obre, fadla eft mortalitas 
feizantii. Et eodemannoHypapante (*)Domini 
fumpfit initium , ut celebraretur apud Byzan- 
tium , fecunda die Februarii menfis . Anno de- 

(17) A. reduxtt , Quia ver^ rtjlant adbtic yua de Juflimani 
/fug. felkitaU dkantur , in ftqimtt , Deo frafide , 
likllpprcmendafutit. Hifque verbis explicit in A. 
Jiber ultimus Eutropii f Unde nos varia Ie6tioni 
finem po?iimu$, Vcrum quia in Ambrofiana Bi- 
bliotheca ^lter extat hujus Mifcella* Codexperga- 
menus recentioris ajtatis , fortafle XV. lcculi , in 

3uo ea qu» dcfunr in altera antiquiori , quem dc- 
imus , defcripta re^criuntur concinniori ililo , 
multumque a Canifii Mifcella diverfo , quippe 
pluia in ea funt intetpolata , opportunum duxi- 



; MISCELL^ 

A cimofexto Imperii Juftimani , contigit debelb* 
re invicem rege$ Azumitenfium , Indorum , & 
JudflBorum t ex caufa hujufmodi. Azumitenfmn 
rex ultra ^Egyptum eft judicans. Rotnanorutn 
autem negotiawres per Homeritenfem ingre- 
diuntur Azumitenlera , & ad interiores partes 
Indorum , atque ^Ethiopum . Negotiatores au- 
tem fecundum cpnfuetudinem ingrefli funt ter- 
mino$ Homeritarum . Damianus eorum rex oc- 
ddit UI05 , & abftulit omnia eorum aicens : 
quoniam Romani malefitciunt Judacis , qui in- 
regione fua funt, & occidunt eos, &exhoc fol- 
verunt negotiationem interiores Indorum Azu- 
mita? . Et indignatus eft Azumirenfium rex Adai, 
mittens Homeritenfi ; quia Uefifti regnum meum, 
B & interiorem Indiam , prohibeas mercatores aJ 
nos ingredi , £t venerunt in inimicitiam ma- 
gnam , S* mierunt beilum in ajtemtrum . Et 
cum pugnaturi eJOTent, Adad Azumitenfium re* 
votum vovit , dkens : quia fi vicero Homeri- 
tenfem , Chriftianus efficiar , quia pro Chri* 
ftianis pugno , Deique operatione vicit potax- 
tiilime , 6c acoepit captum vivum Damianunu 
regem eorum , & regionem ipforum , & re- 
§na. Gratiafque referens Adad rex Azumiten- 
tuxm , mifit ad Juftinianum Imperatorem , ut 
acciperet Epifcopum- , & clericos 9 & docere- 
tur f & fieret Chriftianus. Et gavifus eft fuper 
hoc Juftioianus plurimhm , & juifit eis darc^ 
quemcunque voluiflent . Et elegerunt iidenu 
C legati,cum curiose quacfiflent , Manfionariunu 
Sandfci Joaxmis magnae Alexandri^, virum vene- 
rabilem , & virginem , nomine Joannem , qui 
fexaginta & duorum erat annorum , quo fufce- 
pto , abierunt in propriam regionem ad Adad 
regem fuum . Et ita crediderunt Chrifto , & 
illuminati funt . Anno decimofeptimo Imperii 
Juftiniani , £a<5hjs eft terrawnotus magnus in- 
univerfo mundo . Eodemque anno apparuit 
quidam ex regione Italorum, per vilias difcur- 
rens , nomine Andreas , habens fecum canenu 
rufum , & CECum , qui jufliis ab eo faciebat 
miracula . Cum enim ftaret ipfe in foro, &t 
turba in circuitu adeflet , clam eodem canc^ 
deferebantur aftantium annuli aurei , 8c argen- 
D tei , & ferrei <, & ponebantur in pavimento , 
quos ille cooperiebat , & pcaecipiebat cani, & 
tollebat , 8c dabat unicuique fuum Similiter 
& diverforum Imperatorum numifmata itiixta 
porrigebat per nomina . Sed & pwfto turba^ 
aftante, virorum fcilicet, & mulierum f often- 
debat in utero habentes , & fornicarios , & 
adulteros , & avaros , & magnanimos , often- 
debat omnes cum veritate . Unde dicebant , 
quia fpiritum habet Pythonis . Anno Imperii 
Juftiniani decimoibavo difFufum eft mare per 
Thracem milliariis quatuor, & cooperuit eam 
terram circa panes Odyflei , & Dionyfiopoleos, 
& multi necati funt in aquis , & iterum pra- 
cepto reftitutum eft mare idem in loca fua^. 
Anno imperii Juftiniani decimonono fedka eft 
inopia frumenti,vini, 6colei, ac pluvia magna. 
Et fa^us eft terracmotus magnus Conftantino- 
poli, & everfio, die fantto Pafchse, & coepit 
vulgus abftinere k carnibus menfe Februario , 

die 

mus integras pagellas ab hoc loco ad calce n nu- 
jus editionis attexere , ut quifque pro fuo genio 
Mifcella^ forrem per varia tempora cognofcat . 
(a8) Fr. Pith. Japbin. 

(19) Aliter llliricia cum Hitrrms. . 
(*; Eccleft» Roman» dies feftut Purificationis B. Mui« 
Virginis. Graec», ac Ambrofiarue diet feftus Do- 
mini . Plura de ipfius inftirutione eruditifli.nuj 
Saxius in fua diflertac apolog. SS. Gervofii 1 « 
Protafii num. XIV. 



Digitized by 



ter. 
$a ^ 

n.to. 

«Si 

>C* 

b 

fc::. 
% 

i,a 

io,i 

rjs 

:o,il 
irp- 

il 

:..;t 
tia 
rx 
t$ 

>> 

& 
> 

rJt 



L I B E R 

diequartolmperatorautemprfccepir aliihcbdo-J A 
tnada carnem apponi , & omnes carnium ven- 
ditores occiderunt, & appofuerunt , & nemo 
emebat , aut edehat. Porrd Pafcha fe&um cft 
ut Imperaxor juflit * & inveotus eft populus 
jejunans hebdomadi fuperflua . Anno vicefimo 
primo Imperii ejus fe&i fiint terrzmotus ma- 
gni , & pluviae , mortuaque eft Theodora Au- 
gufta. Simiiiter & fequcnti anno fedfca funt ful- 
gura , & tonitrua , ita ut dormientes ex toni- 
truo lsderentur , atque inccndia penes Byzan- 
tium . Anno Imperii Juftiniani vigefimotertio 
legatus Indorum venit Conftantinopolim ducens 
elephantem , & ingreflus eft Hippodromum . 
Mcnfe autem Martio exiliit elepnas e ftabulo 
no<Sku , & interfiecit multos, alios vero debili- g 
tavit . Porro Junio menfe fafta funt encaenia^ 
SaniSrorum Apoftolorum apud Conftantinopo- 
lim , & recondita funt ku4*** Andreae , & Lu- 
cae Apoftolorum , & tranfiit Menas Epifcopus 
cum fanlKs fedens in carruca auiea_ 

Imperatoria lapidibus infignita, tenens tresthe- 
cas San&orum Apoftolorum in genibus fuis , 
& ita encaenia celeoravit. Anno vigefimo fepti- 
mo Imperii Juftiniani , fadhis eft tenibilis ter- 
racmotus Conftantinopoli , & per alias urbes , 
qui tenuit dies quadraginta . Et paulatim ho- 
mines compundh funt , litaniam agentes , & 
frequentantes , atque in Ecclefiis commanen- 
tes . Chmque multa mifericordia Dei fe£bu* 
fiiiflet , homines ad pejora delapfi funt - Fit 
autem memoria terraemotus hujus per fingu- 
los annos , in campo litaniam Pppulo agen-j 
te . Vicfcfimo odfcavo Imperii Juftiniani anno , 
fe&a funt tonitrua , & fulgura horrenda— , 
& ventus Africus terribilis , ita ut caderet 
crux, quae ftabat intra portam Rhefii. (jo) 
Anno vigefimo nono Imperii Juftiniani , fe- 
ditionem concitaverunt Judaei , & Samaritae 
Caefarese Pataftinae , & fedH quafi in ordine^ 
Prafino , & Veneto , irruerunt in Chriftianos 
ejufdem civitatis , & multos interfecerunt , & 
Ecclefias combuflerunt , & Stephanum ipfius 
civitatis Prafedhim in praetorio peremerunt, & 
fubftantiam ejus diripuerunt . Uxor vero illius 
fusiens in urbem, aaiit Imperatorem, qui juffit 
Adamantio Magiftromilitum defcendere in Pa- 
lseftinam , & occifionem exquirere Stephani . 
Qjii veniens eorum, quos reperit, alios fufpen- 
dit, alios decollavk, alios vero debilitavit, & 
publicavit . Et fiidus eft timor magnus in om- 
nibus partibus Orientalibus. Tricehmo Imperii 
Juftiniani anno apparuit in coelo cometa ardens, 
quafi fpecies lancese , a Septentrione , ufque ad 
Occidentem . Tricefimo primo Imperii Jultinia- 
ni anno, fadhis eft terraemotus horribilis valde, 
qualem nullus hominum memorabat in genenu 
tione illa fuper terram effcftum . Concutieba- 
tur enim terra no&e , ac die, diebus decenu , 
poftea cellavit . At vero Imperator non gefta- 
vit coronam per dies decem . Sed & Sandbu, 
Chrifti nativitate , abfque illa proceflk in Ec- 
clefiam , ita ut etiam prandia , (ji) quse ex 
more fiunt in decem & novem accubitus , cef- 
fare feceret , & eorum expenfas egenis tribue- 
ret . Eodem anno ingitflk eft gens Byzantiunu 
inopinata , eorum qui dicuntur Avares , & to- 
ta civitas cucurrit ad vifionem eorum , tan- 
quam qui nunquam viderint hujufmodi gentem. 
Habebant enira retrorfum comas prohxas val- 



(jo) Cedrcn. lae^if tH< ^puairi Toprtts . 
(ji) Suidas x\nrt!put. 
(•]») Alitcr Sangaras. 



XVI. 109 

de , atque perplexas , junftas prandeis , reli- 
quus vero veftitus eorum fimilis erat csetero- 
rum Hunnorum . Ifti fugientes ex regione fua^ 
venerunt in partes Scytniae, ac Myfiae, & dire- 
xerunt ad Juftinianum legatos petentes , ut re- 
ciperentur • Tricefimo vero fecundo Imperii 
Juftiniani anno , sedificatus eft trullus magnus 
Ecclefiae Conftantinopolis , & exaltatus pluf- 
quam viginti pedibus in fuperioribus , fupra— 
sdificium , quod antea fuerat . Anoo tricefimo 
tenio Imperii fui coepit Imperator aedificare^ 
pontem Agoreos ( jt ) fluminis , convertens 
eundem amnem in alium alveum , volvitque^. 
arcus mirabiles auinque , & fecit eum meabi- 
lem , ciim antea ligneus fuerit . Anno tricefimo 

?uarto Imperii Jultiniani diffamatum eft apud 
lonftantinopolim , quod mortuus eflet Impe- 
rator . Venerat enim a Thrace , & neminenu 
videbat • Ergo plebes rapuerunt fiibitd panes 
ex locis, in quibus fiebant, & vendebantur, & 
circa horam tertiam non inveniebatur panis in 
tota urbe. Claufa quoque funt ergafteria* & 
fufurrabat palatium , quia nemo ex Senatu vi- 
debat Imperatorera , eo quod dolorem capitis 
pateretur . Et ex hoc crediderunt , qu6d eflet 
aefundlus Imperator . Interea circa horanu 
vefperi fecit Senatus confilium , & miferuqt 
Praefedhim , & fecit luminaria in tota urbt^ , 
quoniam fanus fe<5his eft Imperator , & hoc 
modo erepta eft civitas k turbatione . Poftquam 
autem fanus faftus cft Imperator , Eugenms , 
qui fuerat Praefcdhis , detraxit Georgio, «Ethe- 
rio curatoribus , quafi voluiflent Theodorum- 
facere Imperatorem, filium Petri Magiftri . 
Cumque fuiflet caufe quasfita , & nullatenus 
comprobata, in iram incidit Imperatoris Euge- 
nius , & domus ejus publico hfco collata eih 
Fadta eft autem 8c mortalitas vafta in Cilicia, 
& Anazarbo, & Antiochia magna , nec non & 
terraemotus , & congrefli funt adversus alteru- 
trum Orthodoxi, & Severiani, & muka homi- 
cidia fada funt . Et miffb Imperator Zimar- 
cho Comite Orientis inhibuit inordinatos , & 
multos in exilium mifit, &publicavit, ac mem- 
bris debilitavit . Anno triccfimo quinto Impe- 
rii Juftiniani , vicefimo quinto die Novembris 
menfis , fero infidias mcaitati funt quidam, ut 
occiderent Imperatorem. Erant autemAblavius, 
& Marccllus pecuniarum venditores , & Ser- 
gius . Meditatio autem eorum erat hujufmodi . 
Cumfederit in triclinio fero, priufquam licen- 
tia detur, occidant eum habentem homincs fuos 
fibi cooperantes (jj) intus abfconditos in- 
filentiario, & angulo incurii, ut ciim fe<fta fue- 
rit machinatio turbationem faciant . Porro 
Ablavius etiam aurum accepit a Marcello ar- 
genti venditore, libras quinquaginta , ut fibi 
cooperaretur . Sed Deo volente fifus eft Abla- 
vius Eufebio Exconfule , qui erat Comes foe- 
deratorum, & Joanni Logothetae, dicens. Qjjia 
hodie vefperi volumus Imperatorem aggrcdi . 
Qpi cum hoc nunciaflent Imperatori , tenuit 
eos , & invenit eos ferentes abfconditos gla- 
dios . Et Marcellus quidem argenti venditor 
fpe fruftratus , exempto gladio , qucm porta- 
bat, dedit fibi ( J4) trcs \£tus in tnclinio com- 
prsehenfus, & moritur. Sergius autem fugit ad 
Blachernas . Qjuo edu<5lo , ( jy) & interroga- 
to, oerfuafum eft ei confiteri, auod & Ifacius 
(35) argenti venditor , & Bililarius gloriofif- 

fimus 



11) Aliter cooperantjs afificnditos m arcban£ui<j , & in curru. 
fj4) Alircr dati funt. 

jj) Aliter eduftj ab Ecclefia . 
^6) Alitet Htfaucius. 



1 



Digitized by 



110 



HlSTORIiE MISCELL£ 



ftmis Patricius , confcii fuerint hujufmodt ma- 
chinamenti, & Vitus pecuniarum venditor, & 
Paulus cuiator , ejufdem Bilifarii confilium fci- 
verint . Qjui comprehenfi , & traditi Procopio 
Prasfe&o, confefli funt , & dixerunt de Bilifa- 
rio , qui mox fa&us eft Imperatoris fub ir*L, . 
Multi vero & fuga ufi funt . Interea quiuta^ 
die menfis Decembris fecit Imperator filen- 
tium , adducens Etitychium Patriarcham , & 
fubens eorum recitari confefliones . Qjio audi- 
to, Bilifarius ingenti eft moerore gravatus . Et 
emittens Imperator comprehendit omnes ho- 
mines ejus, & ipfum domi federe prsecejpit cu- 
ftodiendum . Interea vicefima die menfis De- 
eembris capta funt queedam Africae a Maurita- 
nis infurgentibus advershs Africam , ita Chuti- 
nas (^7) quidam nomine, ex ipfa genteExar- 
chus Mauritanorum , habebat conmetudinenu 
accipiendi a Principe (38) Africc certam quan- 
titatem auri , qui per tempus erat . Cbmque^ 
veniffet ut aceiperet illud , Joannes Princeps 
Africae occidit illum . Porro infurrexerunt filii 
Chutinae vindicantes paternum acceptum , & 
ere£i contra illam , coeperunt ejus partes ali- 
quas depraedare . Imperator itaque, hoc agnito, 
mifit in auxilium Martianu*n Magiftrum mili- 
tum , nepotem fuum , cum exercitu ad pacifi- 
candos Mauros, & confluxerunt ad eum. Sicq; 
pace potita eft Africa . Eodem anno Imperator 
quibufdam perturbatoribus Conftantinopolim- 
concitantibus pollices abfcidit , eorum dumta- 
xat , qui cum gladiis pugnaverunt . Nonadeci- 
ma vero die menfis Martii , dimiflus eft Bilifa- 
rius Patricius , receptis omnibus dignitatibus 
fuis. Eodem anno venerunt legati Afcelti regis 
Hormetionorum , (39) qui pofitus eft intra^ 
Barbarorum gentem juxta Oceanum , Conftan- 
tinopolim . Juftinianus Imperii fui anno trige- 
fimo feptimo perrexit caufa orationis ad Mi- 
rangulos , ideft, (40) Germanicias urbem Ga- 
latis . Novembri vero menfe introivit Byzan- 
tium Arethas Patricius, & Princcps (41) Sar- 
racenorum, debita deferre Imperatori filiorum 
fuorum , & debiti gratia , ut fcilicet poft obi- 
tum fuum tenerent principatum Tribus fuse . 
Tricefimo o&avo Imperii fui anno Juftinianus 
de corruptibili , & incorruptibili dogmatc 
commonens , edi&o ubique alieno a pietate_ 
tranfmiflb , Deo prceoccupante defun&us eft , 
cum imperaflet trieinta odfeo annis , menfibus 
feptem, & diebus decem, & eflicitur ei hujuf- 
modi fucceflbr, Juftinus Curopalates. 
JUSTINUS II. 
Anno ab Incarnatione Domini DLVIII. Ju- 
ftinus Imperator , nepos Juftiniani , coronatur 
(42) ab Eutychio Patriarcha. Erat autem na- 
tione Thrax, magnanimus, ad omnia profper. 
Habebat autem , & uxorem Sophiam nomine, 
quam & coronavit Auguftam . Ciim autem- 
eiret pius , adornavit Ecclefias , quas Juftinia- 
nus aedificaverat , tam videlicet magnam Eccle- 
fiam , & San&os Apoftolos , quam alias Eccle- 
fias , &Monafteria, donans eis thefauros , & 
omnem reditum. EratqueOrthodoxus valde, & 
mifit Photinum monachum , privignum Bilifa- 
rii Patricii , dans ei poteftatcm contra omnenu 
caufam, & perfonam, pacificans Ecclefias uni- 
vcrfas iEgypti > & Alexandri» . Anno ver6 fe- 



(37) Aliter Cuatmas.. Al. Cutzbms. 

(38) Aliter Procorfule. 
($9) Aliter Ermecbionorum . 

(40) Aliter Mirianglosy ideft Germanias . Francifc. Pith. 

Mariangelosj idejl Germias. P. Pjth. Mariangelos , 
idefl Gernias. 

(41) Aliter Prhxefs tritus. 



B 



D 



cundo Imperii Juftiai Etherius , & AvituS , 
(43 ) ac medicus , qui cum ipfis erat, infidiati 
lunt eidem Imperatori Jtiftino , qui comiti , 
interfedli funt gladio « Tertio Imperii Juftini 
anno , accerfitis Sophia piiffima Augufta pecu- 
niarum venditoribus, & notariis, juffit deferri 
cautiones debitorum , & breves , & oraebuit 
eos debitoribus , & reddidit dominis fuis , & 
laudata eft fuper hoc magnopere ab univerfa^ 
civitate . Anno ver5 Imperii Juftini feptimo 
Romani , ac Perfe pacem corruperunt, & ite- 
rum Perfcum renovatum eft bellum , eo qu&d 
Homeritae in diledfcione (44) ad Romanos mi- 
ferint, & Imperator Julianum magiftrum (45) 
cum Sacra deftinaverit ad Archetem reeenu 
iEthiopum per Nilum fluvium ab Alexandria , 
& Indico mari. Qjui receptus eft ab Archeta- 
rege iEthiopum cum gaudib magno, appeten- 
te nimirum amicitiam Romanorum Imperato- 
ris . Enarrabat autem , chm rediifTet idem Ju- 
lianus , quod auando receperit eum rex Ar- 
cheta, nudus efiet , habens circumcin&uram , 
& in lumbis linea veftimenti auro contexta_. 
Circa ventrem ver6 portavit indumenta fcifl& 
cum margaritis preciofis , & in brachiis qui- 
nos circuTos , & aureas armillas in manibus 
fuis; in capite autem pannum gemmatum, ha- 
bentem ex utroque ligamento ple£bs quatuor, 
& torquem aureum in collo fuo, & ftabat fu- 
per quatuor elephantes ftantes , & habentes 
jugum, & rotas quatuor, & fuperius currunu 
(4tf ) velatum petalis aureis , ut funt Princi- 
pum (47) currus , & ftans fupra illos ferebat 
icutum parviffimum rotundum, & dua» lanceo- 
las aureas , & Senatus omnis ejus erat cunu 
armis canentes modulationes muficas. Intro- 
dudlus autem legatus Romanorum ciim ado* 
ravifTet , jufTus eft erigi , & adduci ad fc^. 
Ciim autem fufcepifTet Imperatoris SacranL^ 
ofculatus eft fignaculum , quod habebat pe- 
dlufculum Imperatoris . Sufceptis autem & 
muneribus , gavifus eft valde . Porro ciim le- 
giffet Sacram , invenit , ut fe contra regem- 
Perfarum armaret , & proximorum fibi Perfa- 
rum perderet regionem , & ulteribs cum Per- 
fis faedera non iniret . Protinus ergo colle&o 
exercitu rex Archetas coram legato Romano- 
rum adversiis Perfas praelium movit, fubjeftos 
fibi Sarracenos praemittens . Profe<Shis autem 
& ipfe ad regionem Perfarum, depopulatus eft 
omnia, qux in illis locis erant . Tenens autem 
rex Archetas caput Juliani , & dans ei pacis 
ofculum, dimifit eum in multa benevolentia^. , 
multifque muneribus . Porr6 fadfca eft & alia 
caufa, qux turbavit Chofdroen; Hunni quippe 
per illud tempus , quos Turcos dicere confue- 
vimus , legationem dirigunt ad Juftinum , per 
Alanorum regionem mittentes . Hoc timens 
Chofdroes, excufationem prsetendebat rebellio- 
nem Armeniorum in fe fa<Stam per accelTum-, 
quo Juftino adHasferant . Sed & profugos re^ 
petebat . Impendebat enim Romanorum Impe- 
rator per fingulos annos quingentas libras auri, 
ut caftra , quae loco proxima erant , Perfae cu- 
ftodirent, ne ingreffe gentes utramque Remp. 
deftruerent, communibufque fumptious caftella 
muniebantur. At vero Juftinus pacem di^Tolvit, 
afferens opprobrium efTe Perfis folvere tributa 

Ro- 



(4X> Aliter corvnatus a Joamte . Ica Sc Cedren. 
(431 Aliter Audiut. Evagrius lib. 5. cap.j. Addeus. 
(44) Aliter Indi legionem . 

(4j) Alitcr Magijiriamm ctmSacra defiinaverit adAretam. 

(46) Ali ter ut currum excelfum . 

(47) Aliter prcvinciarum Praftdum. 



Digitized by 



L I B E R XVI. 



Romanos . Propterea locum taagmim \ibc Per- 
farum , & Romanorum reperit bellum . Porro 
Juftinus Martinum Patricium , & cognatutfL, 
fuum Pratorem creans Grientis* oontra Perfas 
dkexit . O&avo Imperii fui anno Juftinus infir- 
joatus *ft , & contriftatus adversiis Bidu*riunu 
frarrem fiium , & hunc injuriis laceravit . No- 
viifimfc verb pracepit cubiculariis pugnis c«- 
fum educere illum in confpe&u Concilii Sena- 
torum : Erat enim Comes Imperialium ftabu- 
lorum , quo compcrto Sophia triftata eft , & 
oonotiefta Imperatori, qui fe poenituit, & de- 
fcenaens ad eum in ftabulum , iatroivit fubito 
cum Prapofito tubiculariorum . Biduarius au- 
tem vifo Imperatore, fiigit k loco in locum per 
fuperidra praefepis pr» timore Imperatoris . At 
Imperator clamabat . Adjuro te pet Deum fra- 
ter mi, expe&a me . Et ciim cucurriflet, te- 
nuit eum , & amptexatus ofculatus eft eum^ 
dicens . Peccavi tibi frater tai , fed fufcipe me, 
ut fratrem tuum primum , & Imperatorenu . 
Ex diabolica enim operatione novi quod fa- 
<Shim fit hoc . Qjii cecidit ad pedes ejus , & 
itens ait. Veraciter domine poteftatem habens, 
veruntaaaen in prsefentia Senatus deformafti 
lervum tuum, mod6 domine his ratronem red- 
<ie , & oftendit €t equos . At ver& Imperator 
rogavit eum fecum «nanducare , & paeificati 
funt . 

Eodein vero aatio fe&orn eft beliam tirca*. 
Sfigaitbon Romafcorum , atoue Perfarum ma- 
gnum , & vicerunt Romani . Noao anno Impe- 
rii Jtiftim Hormifda rex Perferum Arimarda- 
nem ducem Perfaram ordinam mifit in Roma- 
norm regifonem depopukri , qui pra&dl mul- 
t£ captfi reverfifi eft . Qpo comperro J&ftinus 
confteiiutiusttiote oaiamitatis, capti fanfus lan- 

SoTtm incurrit , & pa&um facfcre Hormif- 
n petit , qui fieri annuum oonfemit . Jufti- 
ous Imperaror Tiberiura Comitem excubito- 
rum fibi (4$) faciens, O&rem appellavit, & 
confcflbrem fuam conftituit, tam ia hippodno- 
mis , (49) qukm in aedibus infignibus . Erat 
emm Imperaror pedibas captus , & per hoc 
ma^ES in tadulo jacens . Anno undecimo Im- 
perii fui conftmxit Juftinus magnom aquasdu- 
&uxn Valentis, & iargitus ©ft urbi dapfilitatem 
aquarum . Afiflo duodecimo Imperii fiii Jufti- 
nus fmperat^r Sjmagogam Jud«onro , quas 
erat Coflftantinopoli m Ch^co , pretiis <Jo) 
ablatsun ab eis, fecit Ecdefiam Domins noftrae 
Sama» Dei Qtiitricis^ quft proxima eft tnagi» 



Aliter rUiam jun . 



149) Aliter 
(jo) Aliter Ci 



r, qtum in dtelus. 



B 



Ecclefite . At vero Imperator infirmatus , & 
pauxillum a languore dimiilus, advocavit tanu 
Eucychium Pontificem, & Senatum, quam om- 
nes Sacerdotes , & cives , & addu&o Tiberio 
Csefare coram omnibus appellavit eum Impe- 
ratorem , his fermorribus uius . Ecce Deus qui 
benefecit tibi , hunc habitum dedit tibi , «oiu. 
ego. Monora illum > ut tu qucque honoreris 
ab illo . Honora jnatrem tuam , qu& aliquando 
domina tua fuit . Nofti , <ju6d primtim fervus 
ejus fueris, nunc autem filius. Ne gratuleris in 
(anguinibus , ne communices homicidio , nec 
malum pro mato teddas, ne in malo inimiciti» 
fimilis mihi efficiaris . Ego enim ut homo cul- 
pavi . Etenim culpabilis &dhis fum , & recepi 
fecundiim peccata ftiea , fed caufam habebo 
cum his, qui hoc mihi fecerunt, ante Tribunal 
Chrifti . Non elevet te habitus, quemadmodum 
me . Sic attende de omnibus , ficut tibi . Scito 
quis fiieris , & quis modd exiftas . Ne fuper- 
bias , & non peccabis . Nofti quis fiierim , & 
q uis foihis fiiii , extiterim , & exiftam . Omnes 
ifti fiiii tui funt, & fervi. Scis quddpro vifce- 
ribus meis honoraverim te . Hos tu cum videas 
omnes , qufc Reip. funt , vides . Intende militi 
tuo, ttec milites (ji) fufcipies ad prandia^ , 
ne dicant tibi quidam , quia decelTor tuus con- 
verfatus eft , hosc enim dico k quibus paiTus 
fum . Qyi habent fubftantias , fruantur eis . His 
ver6 qui non habuerunt , dona , & fa6b ora- 
tione & Patf iarcha, ciim dixifient omnes, Amen^ 
cecidit Catfar ad pedes Imperatoris , & dixit 
ei. Si vis, (52) non fum. Et Imperator, Deus 
ait, qui fecit corium, & terram, ipfe omnia^ 
qtwe aicere oblitus fum , in cor tuum mittat . 
Porr6 <d"um ha&c profequeretur Imperator , re- 
ptebat iaciymis totum Coilegium . Quod cimu 
foiiitum fuiflet, dona fubditis impertitus eft, & 
quascuttqufe in Imperatoris appellationibus mo- 
ris exiftunt . Hic Juftinus in initio Imperii fui 
bonus foit , poft in omnem avaritiam incidit , 
ideft> exemptor ) pauperum , Setiatorum- 
expoliator. Cui tanra cupiditatis fuit rabies, ut 
arcas juberet ferreas fieri , in quibus quarcun- 
que rapiebat auri talenta congregaret . Hujus 
Imperii anno undecimo , qui eft armus Divinas 
Incamationis DLXVHI. indi^ione prima in^. 
ipfis Calen. April. egreffi funt Longobardi dc- 
Pamionia, & iecunda indidHone coepere prseda- 
ri in Italia » tertia ver5 indidkione dominari 
ospenmt in Itaiia . 



(fl) Aliter ne molles fufcipias) ne dicant* 
(fx) Aiitet Si visjfum: Ji vis , tton fwn . 
(jj) Alitcr coHtemptor* 



Explicit Liber Deehtwfertm . 



INCI- 



'iNClPIT LIBER. DECIMUSSEPTIMUS o 



TIBERIUS II. 

ANno Incarnationis Domini DLXXI. 
imperare (a) coepit Tiberius co- 
ronatus ab Eutychio Patriarcha , 
cdm eflfet & ipfe genere Thrax : 
cbmque imperare coepiflet , cla- 
mabant partes : ( 3 ) Anaftafia Augufta tu vin- 
cas, falvaDomine, quos imperare juflifti. Au- 
diens autem Sophia juftini conjux, perculfa eft 
animo . Volebat namque nubere Tiberio , ut 
& permanere Augufta r.nefciebat enim quod 
haberetuxorem: quidam autem dicebant , quod 
& in vita Juftini adamicata ei fuerit , & ipfa_ 
perfuafit Juftino ut eum Caefarem faceret . Ve- 
rhm Tiberius timens duxit Anaftafiam uxorem 
fuam , & coronavit eam Auguftam , & ja&a- 
vit rogam (4) multam. Erat autem Tiberius, 
juftus , utilis , ftrenuus , faoiens , in eleemofy- 
nis largus , in judicio jumis , in vi&oria cla- 
rus , nulium defpiciens , fed omnes in bona_ 
voluntate comple&ens . Hic ciim multum de^, 
thefauris, quos Juftinus aggregaverat , paupe- 
ribus erogaret , Sophia Augufta frequentius 
cum increpabat , quod Remp. redegiuet in- 
paupertatem , dicens : Qjuod ego muitis annis 
congregavi , tu infra paucum tempus difper- 
gis . Ajcbat autem ille : Confido in Domino , 
quia non deerit pecunia fifco noftro , tantunu 
ut pauperes eleemofynas accipiant , aut ut ca- 
ptivi redimantur . Hoc eft magnus thefaurus , 
dicente Domino : Thefaurizate vobis thefauros 
in coelo, ubi neque aerugo, nec tinea corrum- 
pit, & ubi fures non effodiunt , nec furantur. 
Ergo de his quaeDominus tribuit, demus pau- 
peribus , & congregemus thefauros in coelo , 
& Dominus nobis augere dignabitur in fecu- 
lo . QjLiadam autem die deambulans per pala- 
tium, vidit in pavimento domus tabulam mar- 
moream , in qua erat crux Domini fculpta_ , 
& ait : Cruce Domini noftri frontem noftram, 
& pe&ora munire debemus , & ecce eam fub 
pedibus calcamus . Et hoc di<fto citiiis juflit 
ipfam tabulam auferri , defofsaque tabula , at- 
que ere6ta inveniunt fubter & aliam , hoc fi- 
gnum habentem . Qni & ipfam juflit auferri . 
Qjua amota inveniunt & tertiam . JufTuque^ 
ejus cum hxc fuifiet ablata, inveniunt magnum 
thefaurum , habentem fuprA mille auri cente- 
naria. Sublatumque aurum pauperibus adhuc 
abundantius quam confueverat largitur . Nar- 
fes quoque Patricius Italise cum muitis thefau- 
ris aJb Italia ad fupra memoratam urbem advc- 
nit , & ibi in domo fua occulte cifternam fo- 
dit magnam , in qua multa millia centenario- 
rum auri , argentique depofuit . Intcrfe&is au- 
tem omnibus coniciis , uno tantummodo feni 
haec pro juramento ab eo exigens commenda- 
vit . Defunfto quoque Narfete fupradi&us fe- 
nex ad Tiberium Caefarem veniens dixit : Si 
mihi aliquid prodeft , magnam tibi rem Csefar 
dicam. Cui ille refpondit: Quid vis ? prode- 
rit enim tibi , fi quid nobis profuturum e(Tc_ 
narraveris . Thefaurum , inquit , Narfetis re- 
conditum habeo , quem in extremo vitae pofi- 

(1) In rcliquis Mifcclla potiflimum frquitur Thcopha- 
ncm, ex quo pleuque ad verbum . Nos vidimus 
Theophanem Graicum MS. Vidunus eriam MS. 
AnaiUfium BibliothccariumRom. Theophanis in- 
terprctcm . Nctavit etiam cx Theophane Grxco 
MS. varias le&iones Jacobus Bongarlius . Nos ali- 
guas feligimus . Fortb cnim brevi Theophmes 
Grjecus inregcr una cum AnatfaJio lucem videbit, 



B 



D 



tus , celare non poffum . Tunc Tiberius gavi- 
fus , mittit ufque ad locum pueros fuos : pr«- 
cedepte vero tene , hi fequuntur attoniti, per- 
venientefque ad cifternam , deopertam ingre- 
diuntur , in qua tantum auri , argentique re- 
pertum eft, ut permultos dies vix a deportan- 
tibus poffct evacuari . Qpae ille pene omnia^ 
fecunaiim fuum morem erogatione largiflua^. 
difpenfavit egenis . Denique & ciim Rom^. 
temporibus Benedi&i Papae, vaftantibus omnia 
per circuitum Longobardis , famis penuria la* 
boraret, multa milliafrumenti navibusabiEgy- 
pto dirigens , eam fuae ftudio eleemofyna re- 
levavit . Hic ciim Auguftalem coronam acce- 
pturus effet , eumque juxta confuetudinem ad 
fpedlaculum Circi populus expe&aret, infidias 
ei praparant alii adverfarii , ut Juftinianunu 
Juftini nepotem in dignitatem ImperatorianL. 
fublimarent . Ille per loca fan&a procedens 
ibat . Dehinc vocato ad fe Pontifice urbis cum 
Cofs., ac Praefeftis ingreffus palatium, indutus 
purpura , diademate coronatus , throno impe- 
riali impofitus , & immenfis laudibus in glo- 
ria regni eil confirmatus . Qnod ejus adverfa- 
rii audientes , nihilque ei , quia in Deo fpem 
fuam pofuerat , nocere valentes , magna funt 
confufione , & pudore cooperti . Tranfaftis au- 
tem paucis dieous , advemens Juftinianus pe- 
dibus fe projecit Imperatoris , ob meritum gra- 
ti« quindecim auri centenaria deferens . Qjuem 
ille fecundum patientiae fuae ritum colligens, 
fibi in palatio affiftere juffit . Sophia quoquc 
Augufta immemor promiflionis , quam quon- 
dam in Tiberium habuerat , infidias ei tentavit 
ingerere . Procedente autem eo ad villam , ut 
juxta ritum Imperialem triginta diebus ad vin- 
demiam jocundaretur , vocato clam Juftiniano, 
voluit eum fublimare in regno . Q^o comper- 
to Tiberius curfu veloci Conftantinopolim re- 
diit , apprehenfamque omnibus thefauris fpo- 
liavit , folum ei vidtum quotidiani alimenti re- 
linquens , fegregatifque pueris ejus ab ea_ , 
alios de fidelibus fuis pofuit , qui ei pararent, 
mandavitque prorfus , ut nullus de anteriori- 
bus ad eam haberet acceffum : Juftinianum ve- 
ro verbis folummodo objurgatum , tanto in- 
pofterum amore dilexit , ut filio ejus filianu 
promitteret fuam , rurfumque filio fuo filianu 
ejus expeteret . Sed h#c res nefcio ob quanu 
caufam minime ad effedtum pervenit . Secun- 
do Imperii fui anno, mifit rex Tiberius ad re* 
gem Perfarum fecundiim morem fuum , nun- 
cians promotionem fuam . Qjuo pacem non^. 
admittente , Tiberius magnas virtutes congre- 
gavit , & diffeminatis regiis thefauris multos 
lecit exercitus , creans magiftrum Orientisquen- 
dam fupradi&um Juftinianum . Anno tertio Im- 
perii fui rexPerfarum, fumptisvirtutibus fuis, 
in Armeniam properat. Audiens autem duxRo- 
manorum regem Perfarum per femetipfum ini- 
turum prselium expeditus eft. Timor enim in- 
greffus eft in populum Ro. , & idcirco Jufti- 
nianusadvirtutes fermonibus ufus, compefcuit 
formidinempugnae . Ciim autem bellum fieret, 

& 



quare quas in poltcrum citamus varias lc6t cnc? 
Circecas , ctiam non addito non .i \c > fci-s tfie 
Thcophanis. Canifius. 

(2) Theophanes, finvt oxroJtfyi bfixrion & • 
( 3 ) ToC ' P*p» A. A, w /Sfaccs . 
(4) unotriocv 9 



Digitized by 



Google 



L I B E R XVIL 



"3 



& fagittatiomultaPerfarum &&a futfTet, ita ut 
etiam folares radii celarentur , tunc videlicet 
clypeis jacula , qua ex arcubus mittebantur , 
continuatis projicere nitebaatur. Cum autenu 
profunda confifteret Romanorum acies , Perfe 
ferre non poterant , fed in fugam vertitur Ba- 
byloniorum caterva, & intereunt multitudines 
copiofe. Accipiunt & interea Periarum fuppe- 
le&ilem , & regium tabernaculum , totumque 
clariflimum apparatum. Tenent autem & ele- 
phantes Romani , & ad Tiberium mittunt infi- 
gnes , & regias illas exuvias . Itaque ponit le- 
gem Perfarum rex confufionem non ferens , 
nunquam jam regem Perfarum in praelium egref- 
furum . At vero Romanus exercitus poft Per- 
ficas serumnas , etiam ad intima Perfidis pro- 
peravit , & multum illic excidium perpetra- 
vit , & captivitatem , perveniens etiam in me- 
diumHyrcanicimaris. Chm autem hyemsadef- 
fet , non remearunt QjJirires ad propria , fed 
in Perfide hyemem tranfegerunt. Porr6 eodem 
anno coepit «dificare Tiberius publicum ther- 
marum Blacernarum , & renovavit multas Ec- 
clefias , & xenodochia , & gerocomia , juflit- 
que fe fcribi in phoeniceis literis Tiberiiuo* 
Conftantinum . IntereaTiberius Imperator em- 
ptis corporibus Gentilium conftituit militianu 
in nomen proprium , amiciens,& armans eos 
in millia quindecim, dans ei ducemMauricium 
Comitem foederatorum , & fubducem Narfen, 
& mifit eos contra Perfas . Bello autem fa<5ta> 
magno valde, Romani vidtores efficiuntur , & 
abftulerunt^a Perfis civitates, & regiones , quas 
fub Juftiniano , & Juftino ceperant . Abiens 
autem Mauricius Conftantinopolim fufceptus 
eft ab Imperatore cum ingenti honore, & pu- 
blicavit Tiberius vi<Storias Mauricii , & gene- 
rum hunc admifit ad Conftantiam fuam filianu 
Charito , utrumque Casfarem creans . Menfc 
ver6Augufto mori comedens matutindvifu di- 
gnl , fed corrupdl , *$/W incurrit . Et cimu 
eflet moriturus , accito Patriarcha Joanne , at- 
que Senatu in tribunalium ledtica eft deporta- 
cus , & quia loqui non poterat , per epagno- 
fticum , quse rebus Romanorum erant utflia , 
manifefta fecit populo , & una cum confilio 
Auguftse Sophias Mauricium generum fuunu 

{ronunciavit Imperatorem . Itaque ctim omnes 
mperatoris collaudaffent oonfilium , atquc^ 
Mauricium Imperatorem , converfus Tiberius 
in le£o fuo obiit , chm regnaflet annis fex , 
menfibus decem , diebus o&o . 

MAURICIUS. 
Anno ab incarnatione Domini DLXX VII. 
Mauricius Imperat. , genere Cappadox , eo-. 
demq; anno legatione funguntur Avares ad 
Imperatorem Mauricium , qui ante breve 
cempus Sirmium fubegerant , infignem civi- 
tatem Europae, poftulantes, o&oginta milli- 
bus auri , qu* per annos fingulos accipiebant 
a Romanis , alia fuperaddi viginti . Impera- 
tor vero pacem affedkans , hoc admifit . Pe- 
tivit autem Chajanus ( 5 ) ad videndum fibi 
elephantem animal Indicum mitti , cui Im- 
perator majorem omnibus mifit . Qjuem ille 
vifum remifit ad Imperatorem . Similiter & 
ledhim aureum mitti fibi petivit , fed & hoc 
Imperator mifit ad eum . Ipfe vero & hunc 
contemplatum mifit ad eum . Pofhilabat au- 
tem iterum fuper alia viginti millia centum 



(O z*pf*pfycur rptrnyv • 
( 7 ) * ifiar . 
(8) £p%otgor. 



B 



D 



addi . Qjuod Imperatore non admittente, Cha« 
janus Sigidonem civitatem fubvertit , & mul- 
tas alias urbes cepit Illyrico fubjacentes . 
At vero Imperator Helpidium Patricium cum 
Commentiolo legatos ad Cajanum tranfmific . 
At vero Barbarus in fponuonibus pa&orum 
agere fe pacem profeflus eft . In Oriente Jo- 
annem Myftaconem Prsetorem Armeni» fecit, 
qui veniens ad Nymphium amnem,ubiTigris 
mifceri dignofcitur , bello congreditur cum 
Carthariga ( 6 ) Perfarum Prstore., & pra- 
valent Romani adversus Barbaros . Cardari- 
gas ver6 non eft proprium nomen, fed digni- 
tas maxima apud Perfas . Anno fecundo Im- 
perii fui Cos. Mauricius appellatur , & mul- 
tos thefauros urbi donavit . Provehit autem 
Philippicum Pratorem Orientis , cui & Gor- 
diam nliam ( 7 ) in conjugem tradidit . At 
Philippicus Perficas arripiens partes appro- 
pinquavit Nifibin , & ingrelfus repente in 
Periidem , multam praedam fumpfit , quam 
per montes falvam ducens , in Medorum tran- 
ftulit regionem , & multis illic villis exter- 
minatis , ad Romana rura reverfus eft . Por- 
rd Chajanus Avarum pacem folvere feftina- 
bat . Nam Sclavinorum gentes contra Thra- 
cem armavit , qui pervenerunc ufque ad lon- 
gos muros multum facientes excidium . At 
Imperator palatii edu&is militiis, & plebib. k 
civitate , longos muros cuftodiri pnccepit , 
& Commentiolum ducem ordinans , & ar- 
mans contia Barbaros mifit , qui ex infpera- 
to in Barbaros ruens , copiofas multitudines 
interfecit , hofq; repulit . Ciim autem per- 
veniflet Adrianopolim , occurrit Andragafto 
multitudo Sclavinorum prasdam ducenti , & 
in hunc irruens , & captivitatem eripuit , & 
vi&orist nudatus eft . Anno tertio Imperii 
Mauricii Philippicus , fumptis exercitibus, ad 
Perficam regionem profedtus eft ♦ & capti 
Arfcennene , pradam magnam obtinuit , & 
formidinem Perficis operatus eft exercitibus . 
Interea Conftantinopolim ^languens remeat , 
militifleque fine kefione ad propria repeda- 
runt . 

Qjuarto Imperii Mauricii anno Philippicus 
egre^Tus a Regia Urbe , hoftili fumpto appa- 
ratu ad civitatem Amidam properat . Et col- 
Ie<ftis armatis percontabantur eos, fi in prom- 
ptu haberent properandi ad bellum . At Ro- 
manis juramentis credulum eum reddentibus 
fe alacriter bellaturos , venit ad Anazarbon . 
( 8 ) At vero Cardarigas hoc comperto, rifui 
auditionem mandavit , fomnium efle quod 
dicebatur opinans . Accerfitifque magis inter- 
rogavit : Qjuis erit vidorias dominus ? Aft 
dxmonum placatores Perfas aftruebant a diis 
vi<ftoriam laturos . Confultabant igitur Perfie 
majorum lani promifiionibus facfti , & para- 
bant continuo compedes ( 9 ) ex ligno , fer- 
roq; , quibus Romanos vinciant compeditos . 
Prsetor autem commonet Romanos , ne agro- 
rum exterminent labores , ne juftitia Dei , 
quae malum odit ( 10 ) vi&oriam ad Barbaros 
transferat . Poftera ergo die Prstor duos di- 
rigit Phylarchos Sarracenorum , & capiunt 
Perlas viventes , per quos motus adveriario- 
rum didicerunt , qui afTeruere Deum velle 
quotidie ( 11 ) Barbaros in Romanos irruere, 
Porr6 Philippicus diluculo valedicens Roma- 
P nis, 

( 9 ) & kOWofetf . 

(10) yuaoTrCvtip©' • 

(11) xupuxx» ttfjiipet. 



U4 



HISTORIiE MlSCELLiE 



nis , tribus phalangibus occurrit ad prtelium , 
ipfeque, affumpd Dei virili . ( i» ) formi , 
quam *x«p*okro* , ideft , hon manufa&am 
Komani predicant , difcurrens per acies f ar- 
matis divinam impertiebatur virtutem . Et 
ftans poft aciem h*c retinens arma , lacryrois 
multis Deum placabat , qui caeleftium ordi- 
num principes auxiliatores aflurapfit - Chm 
autcm bellum ageretur , Vitalianus princeps 
aciei pr« omnibus audacihs motus , phalan- 
cem difrupit Perfarum , & farcinam tulit . 
Komani autem circa fpolia cospere vacare . 
Qjjos afpiciens Philippicus , ne ad exuvias 
etiam reliqui reverfi , pralii oblivifcerentur , 
converfique Barbari perderent eos , Theodo- 
ro Ilibino galel fui impofit* , mifit gladio 
percutere hos , qui circa exuvias vacabant . 
Qjiem videntes , & sftimantes elTe Philippi- 
cum , dimiflis fooliis properarum ad bellum . 
Clim autem bellum per multas honis agere- 
cur , vox fit a Praetore , Perfarum equos lan- 
ceis percutere . Quo &£to in fugam verfus eft 
Perfarum exercitus , & triumpho ingenti po- 
titi funt Romani , & multos ex eis pereme- 
runt, & fpoliaverunt. Poftera vero die, fum- 
vtls virtutibus fuis Cardarigas , rurfus ad bel- 
lum armatur, & fecundo pralio gefto, denuo 
vincunr Romani , & occiduntur Perfae multi . 
Comprehenduntur etiam vivi duo mille , & 
Byzantium mittuntur . Aufiigit quoq; Carda- 
rigas , quem Perfe cum injuriis refpuunt . 
Porrb Philippicus Heraclium Hentclii pa- 
trem , qui poft Imperio praefuit , fubpraeto- 
rem, (i^) exploratoremcj; Barbarorum tranf- 
mifit , fumptifque militiis Babyloniam adiit , 
& Clomannorum ( 14 ) caftellum obfidet. At 
.vero Cardarigas elegit milites idiotas , cum 
fubjugalibus , ( if ) & turba colledfca exerci- 
tum lefe movere ja&abat , & per munita lo- 
ca obfcura nocfte in dorfa Romanorum effici- 
unt , nequaquam fidentes fe manus in eos 
mifluros . Timore autem importuno cadente 
in Philippicum , fuga mirabili ( 16 ) ufus 
eft . Q,uo comperto Romani in fugam verte- 
bantur per loca ad meandum difficilia , in- 
currentes multa pericula . Ciimq; fol ortus 
eflet * & calamitate liberantur , nemine per- 
fequente , & pervenientes ad Praetorem , hunc 
injuriis peffimis blafphemabant . Veriim Per- 
fe fi&ara asftimantes fugam , perfequi aufi 
non funt . Porr6 Heraclius tranfmeans Ti- 
grim , qux Medis regionis erant infignia pras- 
fidia ( 17 ) igni tradebat , & fic ad Philippi- 
cum rediit cum fpoliis multis . Anno quinto 
Imperii Mauricii Chajanus ( 18 ) Avarum fae- 
dere diflbluto , Myfiam , & Scythiam atro- 
citer expugnabat , fubvertens Ratiarnam , 
& Bonomiam, ( 19 ) & Aquas , & Dorofto- 
lum , & Zandapa , & Martianopolim . Com- 
mentiolus vero ad maritima venit , & fepara- 
to exercitu imorobabiles difcrevit ab optimis , 
& inutiles quidem virtute quadraginta millia^ 
cuftodire vallum jubet : eledtorum autem fex 
milJia fumens , ex his duo millia Cafto tradi- 
dit , & duo millia Martino , & ipfe duobus 



(12) 9t*vfptxi}y f*op$vv . 

(r$) vrorpdriryvy M *Ar<ww*n* 

(14) 

(15) inrvrdojytw • 

(i<5) ikbym . 

(17) x «p'tx. 

(18) Aliter Cbaganm Avam ubiaue fwdere . 
V9> 



B 



D 



millibus fumptis contra Barbaros propeiat. 
ftus autem veniens Zardapa , (ao) & Emon 
repertis Barbaris in defidia conftitutis, multoi 
ex eis difperdidit , prasdamque multam obti« 
nens , armigero ad falvandum tradidit . Mar. 
tinus circa Nean (11) civitatem effeftus, & in 
Chajanum ex infperato incurrens , multos vir- 
tutis ejus extinxit, ita ut illc falutem fuam fii- 

Pi mercatus fit . Martinus vi&oriA glonofus ad 
raetorem revertebarur , ubi fe promiferat eos 
expe<5laturum . Commentiolus autem formi- 
dine preilus Martianopolim rediit . Qjui noiu 
invenientes eum , collegerunt exercitus fuos f 
&perar&um (11) locumEmi caftra mcvent . 
At vero MartinusvidensChajanumtranfeumem 
fiuvium, adPrattoremrediit: Caftus vct6 tran- 
fito flumine appropinquans his , qui praco* 
currerant Avarum , obtinet pugnis . Porr6 
Caftus cujufdam ducis (23 ) repromiffionibus 
deceptus non rediit ad Pnttorem , pofteraque 
die tenens traniitus Chajanus conclufit eum . 
Scinditur igitur populus , & unufquifque ut 
vires habebat per nemora fugiebat . Capiun- 
tur itaque a Barbaris quidam , & indicant ubi 
latitet(Jaftus, & hoc cajpto exultabant. Chaja- 
nus fane per meridiem lter agenscontraThra- 
cem properat, longofque muros axepit . Aft 
Commentiolus , qui in fylvis Emi latitabat 9 
cum Martino exivit , 8t perveniens ad Cbaja- 
num invenit imparatum , eo quod AvarusLi 
multitudo diftufa eft per Thracem . £t priml 
vigiliA no<5tis properat advershs illum , etfet- 
que profe£V6 oous ingens patratum , nifi cven* 
tus quidam fallcrct qus conatus. Uno quippe 
animante onus fubvertente , quidam domino 
animantis acclamat onus erigere , patria voce 
dicens : Torna, (14) torna frater . Et doroi* 
nus quidem multas voces minime fentiebat , 
fed populi , hoc audito , hoftes imminere exi- 
ftimantes , in fugam converft funt , Torna , 
torna, maximis vocibus exclamantes . Chajanus 
autem ingenti formidine indutus penitus fu- 
giebat , & videbantur Romani, 8c Barbari in- 
vicem fugere nemine perfequente . Piwerea^ 
Chajanus , fumptis virtutibus fuis , Aperiam 
civitatem obsedit , inventumque Bufan urbis 
magnarium (15) interficerenitebatur, quipe- 
cunias rogabat ei multas pnebere, fivitam nb} 
donaret . Ille ver6 himc licatum urbi pnefen« 
tavit . At ipfe quaerebat habitantes urbem , ut 
emeretur , narrans , quam facpe pro civitate^ 
certaverit . Civis autem quidam perfuafit mul- 
titudini hoc minimeBu:iGQdum . Quaergopar- 
vipenfus eft Bufan , repromittit Chajano tra- 
dere civitatem. Etexterminatorio (itf) inftru* 
mento fiufto , quod arietem nominant , civita- 
tem adeptus eft. Difcedentesque Barbariargu- 
mentofo ingenio , & alias urbes in fervitutem 
redegerunt t & cum multa captivitate revcrfi 
funt . Audientes autem Byzantii , quod CaftUs 
captus effet a Barbaris, magnisconviciiscontra 
Mauricium convertebantur , & hunc inroanife- 
fto blafphemiis appetebant . Per idem quoque 
tempus Heraclius Heraclij pater Perficum ag- 
grefllis eft caftrum , quod & accepit . Simifi- 

ter 



(20) fr/ ri r *; iifitr. 

(ll) iif ri wipi rofA*l*y . 

(zi) M ris T%¥uvit rii *(fiw rp^rortfiuoirTM. 

(13) Aliter vam cujufdam dtfmoms. 

(24) ropr* , ropvi fpirpt . 

(25) fjL*yy*y*p. Alxtcr Manganarium. 

(26) 1TQKl0pY.liri'A.0¥ opy*vo9 • 



Digitized by 



L I B E 

tcr &Theodorus caftrum Masarorum , (27) 
& ambo Bavides (28) veniunt . Et cum ca- 
ftrum munitiflimum ellet , miles quidam Sa- 
phires nomine , ftimulos operatus , & contra 
compagines lapidum hos figens , per eos adi- 
tum fecit . Cum autcm fortis ille afcendilTet 
muri coronam , vir Perfa hunc expulit • Cadit 
autem Saphires deorfum , & fufcipiunt eum 
in fcutis fuis Romani , & rurfus opus auden- 
ter arripit , & denuo a firmitate repellitur . 
Iterumque Romani hunc fufcipiunt fcutis , & 
tertio ad machinamentum conatus eft. Ciimque 
ad muri caput afcendiffet , Perfam occidit . 
Dehinc caput ejus Romanis prebens , hos fi- 
ducii magnA replevit , multifque imitantibus 
virum fortem , & per palos afcendentibus mu- 
rum , Romanis traditur caftrum, & alios qui- 
dem Perfarum occiderunt , alios vero captivos 
duxerunt , una cum fupelle&ilibus igni tradito 
caftro . Interea Philippicus rurfus Byzantium 
iter egit , Heraclio Romanorum duce reli&o . 
Veniens autem Tarfum, & difcens, quod Im- 
perator PrifcumOrientis Prsetorem creatum di- 
rexerit , fcribit, Heraclium, dimiflb exercitu , 
in Armeniam venire ad Narfetem , & Prifci 
ei prafentiam facere manifeftam . Imperator 
enim Philippico jufierat quarta rogsepartepri- 
vare militiam . Philippicus autem timens , ne 
occafio tyrannidis fieret, fuper hoc Imperatori 
non paruit, ideoque a praetura deponitur. Pri- 
fcus autem perveniehs Antiochiam , pnecepit 
milites apud Monetarium (29) colligi . Advo- 
cant autem , & Germanum , cui Edeffenorum 
principatus creditus erat unk cum Epifcopo , & 
una cum eis ad exercitum ibat , folennitatem 
Pafchas cum illis fadhirus . At vero duces exer- 
citus obviam ei venerunt cum duobus bandis 
(?°) %nis procul ab exercitu". At Prifcus fe- 
cundhm morem non defcendit ab equo , nec 
confuetis falutationibus ufus eft . Hinc ergo 
odii exordium fadtum eft: incommunibusnam- 
que injuriis multitudines feveriiis patiuntur . 
Poft feftum autemdiemdemonftrabanturtetricg 
Imperatoris literae . Confluunt itaque multitu- 
dines ad Praetoris fixuram tabernaculi , aliis 
quidem gladios portantibus , aliis lapides , vel 
ligna jactantibus . FitigiturpavidusPrifcus, & 
alcendens eguum fugS evafit periculum . IIH ergo 
fcindentes nxum huius tabernaculum , omnia, 
aux ipfius erant , diripuerunt . At ille Con- 
itantiam perveniens , a medicis de percuflio- 
iiibus lapidum , & vulneribus curabatur , & 
mittit Epifcopum civitatis, rationem faciens, 
ac pollicens exercitui fe perfuafurum Impe- 
ratori , ne illos privet aliqua conferendarum 
confuetudinum participatione . At exercitus 
Epifcopum cum injuriis refpuerunt , & Ger- 
raanum invitum pronunciaverunt Pra?torem 
fuper fcutum elatum , Imperatoriamque fta- 
tuam fubverterunt , & hujus imagines demo- 
liti funt , & in tyrannidem prorumperent , 
( }i ) & urbes deipoliarent , nifi Germanus 
id agere multa comminatione , ac exhortatio- 
ne vetuiffet . Prifcus autem haec Imperatori 
manifefta fecit , & Imperator Philippicum 
denuo Pratorem Orientis conftituit . Prifcus 
Tom. I. 

(17) TO fJLA^otpoV Qp*ptO¥ . 

(28) %U tJ ffiiifts. 

(*$>) P. Pith. Monoccrtum colligi . Franc. Pith. 
Monocartum collcgit. MS. Gr. ^ovo^*pTov 

(^o) fjQ t£v &£v$w % *to <TJo anuuw t* rpceTovifr* 
(]l) £ix X^^ l " tv *3 recs Mteif WKKtut \f , for- 

te, trxyXtt/*/* . 
(*?) Tah- ,G*pgccpiX'x7f . > 



R XVIL 115 

\ . verfc Byzantium rediit. Porro exercitus fe ju- 
ramentis afiirmabat , nullatcnus a Mauricio 
imperari . Barbari fane Romanis ( 31 ) cala- 
mitatibus delefbbantur . Verum Ariftobolum 
Imperator curatorem ( j? ) Imperalium do- 
morum ad exercitum mifit , quatenus jura- 
mentis , & donis tvrannidem foJveret , quod 
& fecit . Tyrannide ver6 de/tru&a , fit Per- 
farum , atq; Romanorum circa Martyropo- 
lim maximum bellum . Romanis vero poten- 
tid , & ducum virtute expugnantibus Perfas , 
interficitur Maruzas ( 54 ) Pcrfarum Prxtor. 
Comprehenduntur etiam viventium tria mil- 
lia , & Perficorum principum ( ?5 ) agmina, 
mille tantum reverfis in Perfidem . Porro Ro- 

3 mani tranfmittunt e Perfide ad Imperatorem 
ex Perficis exuviis multa , & captos univerfos 
una cum bandis. Menfe Decembrio indic^ione 
fexta Longobardi bellum adverstis Romanos 
intulerunt , & Romanam civitatem graviter 
depopulantes , & Exarchatum Ravennae de- 
pradantes , fed & Maurufiorum gentes adver- 
slis Africam magnas perturbationes perpe- 
traverunt . In Perfide autem eft carccr , qui 
dicitur Lethe , & rex Perfarum multos a di- 
verfis gentibus in hoc conclufit , una cum 
captivis civitatis Darx . Illi autem defperati, 
infurgunt contra eos , qui fe cuftodiebant , & 
occifo Marufi , ( 3 5 ) caput ejus Byzantium 
attulere . Aft Imperator cum gaudio magno 

1 illos fufcepit, & Philippicum denuo vix Prx- 
torem recepit exercitus . Ciim autcm Perfa- 
rum , Romanorumque bellum circa Mirt}To- 
polim ficret , fuperanrur Romani . Impera- 
tor a Pnetura rurfus Philippico amoto, Com- 
mentiolum Orientis Praetorem direxit . He- 
raclius autem profperatus in bello peremic 
Perfarum Pnrtorem . Afarthato ( ^7 ) autem 
interempto fugiunt Perfe , & infequuntur 
Romani . Cum autem multum fuiiTec in eis 
excidium fadhim , comprehendunt etiam cu- 
ftodiam , & multas exuvias Byzantium mit- 
tunt . Deniq; Imperator equeftribus fpecula- 
tionibus , commerciifque urbem fplendidam 
reddidit . Hormifda vero rex Perfarum Prx- 

) torem Baram promotum , una cum potenti- 
bus multis contra Suaniam mittit . Ex impro- 
vifo autem huic inftans adAraxem fluvium ca- 
ftra commovit . Siquidem expugnatis Turcis, 
a Perfis adeo Hormifda crevit / ut etiam tri- 
buta quadraginta millia auri a Turcis accipe- 
ret , cum prihs^xqualia Turcis ipfe perfolve- 
ret . Verum Mauricius hoc comperto , Ro- 
manum provehit Prsetorem , & in Suaniam 
cum potentia tranfmittit . Cumque perveniftet 
Romanus in Lazicen , (}8) & ad Phafin ftu- 
vium accefiilfet , in Albamam exercitum mo- 
vit . Bara autem audiens Romanum profe- 
ftum rem deridebat . Cupiebat etiam Ro- 
manam aciem manu capere . Non enim ad- 

7 versiis Romanos bellum inierat . At verb Ro- 
manus Romanam multitudinem feparavit, Jion 
probatis penes farcinas dereli6Hs . Decenu 
millia etiam fecum accipiens, adverstis Barba- 
ros properavit , & eo duo millia prtBcederc- 
jubet exercitum . Qjji venientes obviim his 
P 2 qui 

(} ^) TOV XVpaCTapat ficKTlkiKtoM 0»KW . 

(?4) ^X*^- 

($5) Aliter Prinripct ajninum. ^Jf <mp7iv^ t«*>~ 

fjLOLTtoy TeeZt^p^oi . 
^siyTioy Aasev . 

(^7) Aliter Afratbato . 
(38) AHter Jaz:ccn . 



u6 



HlSTORIiE MISCELL^ 



qut praccfferant, Perfas hos in terga vertunt , 
6e omnes interimunt . Fa<SV5 quippe fugi , & 
praedio ( 39 ) fibi obftante conclufi omnes in- 
terierunt . Aft Romani ufque ad Barbarorum 
vallum venerunt , ita ut Bara fuper hoc obftu- 
pefceret . Qpod audiens Romanus , animarc^ 
caepit exercitum , & praliaturi parantur in- 
campo Albaniae . Bara autem nitebatur furari 
bellum , fruftratus tamen confilio eft . Surre- 
xit enim Romanus , & comptiflime paraba- 
tur . Cum autem invicem conflidhis agitare- 
tur , & multi Barbarorum occifi fuiflent , ma- 
xima Romanis acceflit vi&oria . Defpoliantur 
igitur Barbari , & fepulturd carentes efficiun- 
tur beftiis efca . Hoc audito Hormifda Per- 
farum rcx , confufionem non ferens , mulie- 
brem veftem Barse tranfmifit , & hunc Pmu- 
ra privavit . Parat e contra rebellionem Ba- 
ra , & progreditur in tyrannidem , & reci- 
procis injuriis per literas Hormifdam laceflit , 
fuperfcribens epiftolse lta : Hormifcte ( 40 ) 
filio Chofdrois Bara hoc mittit . Colle&is ve- 
ro militiis aflerebat Hormifdam indignatum 
advershs militias , utpote qux a Romanis 
fuerint fuperatae . Oftendebat autem & fi&as 
literas quafi ab Horfmida miflas ad minuendas 
militum rogas , ad memoriam eis reducens 
atrocitatem Hormifdas , feu crudelitatem, ava- 
ritiam , & violentiam . Et qualiter homici- 
diis delc&atus , & a pace eflet alienus , qua- 
literq; optimates vinculis dediderit : quorum 
quidem alios gladio reciderit , alios autem ne- 
caverit tygride , & qualiter cogebat Perfas in 
magnis praliis feparari , quo difperderentur , 
& non contra Hlum tumultuarentur . Talibus 
igkur verbis Bara militias affatus , tyrannidem 
maximam adversus Hormifdam fuccendit : ju- 
ramentis Baran munientes , deliberabant pari- 
ter omnes , fe depofituros Hormifdam , Hor- 
mifda autem Ferrochanem ( 41 ) magiftrum 
fuum armatum cum virtute deftinat adversus 
Baran. Bara vero fignificavit Ferrochani, quia 
non convenit arma Perfis inferre , & ad me- 
moriam eis reducebat Hormifdae afperitatem , 
injuftitiam , in ianguinibus gaudium , in ho- 
micidiis amorem , infidelitatem , jacffcantiam , 
& violentiam . Haec fenticntes ab eo veraciter 
di&a fuifle populi , qui circa Ferrochanem 
crant , occidentes eum fe ad Baran uniunt , & 
contra Ctefiphontem abeunt . Hormifda autem 
in vinculis habebat Byndoen magn» dignitatis 
virum . Itaque dim in magna flu&uatione ne- 
gotia degerent , Befta ( 42 ) fratres Byndois 
in cuftodiam infiliens , eductt Byndoen fratrem 
fuum , & congregata multitudine ruftica , feu 
civili , tertia hora diei regalia intrant , & in- 
vento Hormifda fupcr fohum regio more fe- 
dente , multis hunc injuriis fubdunt . Bvndoes 
autem tenens Hormifdarn abftulit diadema a 
capite ejus , & hunc in carcerem tradidenint , 
rogabantque Chofdroen patrio folio tribui . 
Praeterea Hormifda e cuftodia fua nuncium fu- 
um mifit Perfis , petens loqui Prcefidi , ( 4?) 
qua3 expedirent . In craftinum igitur colledlus 
Senatus Pcrfarum in regalibus, una cum mul- 
titudine vin&um Hormifdam ducunt . Aft 
Hormifda commoncbat Perfas , quod non opor- 
teat hujufcemodi in reges committere , & 
quanta ex quo regnaverit trophsea fecerit , & 
in quibus erga Perfas bona patraverit , & qua- 



(?9) Aliter frafidio* xpnfivS. 

(40) oppurfroi <ri> Qvyarpi x° 7 P°* * @*P*t* rruum , 

(41) vwy*™» * p*yvfw 

(42) 



B 



D 



litcr Turcos Perfidi tribula (blvere , Romam* 
pacem amare coegerit , qualiterque Martyro 
polim ceperit, quin & paterna beneficia nar- 
ravit. Rogabat autemhfcChofdroen a regno 
deponi , ut litis amicum , & ambitiofum , & 
fanguinis amatorem, fuperbum, ac injuriofum, 
& prseliis inhiantem . Efle autem fibi altenuiL. 
filium perhibebat, quem in regem provehi fla- 
gitabat. Byndoes ver& ad Hormifdam refpon- 
debat, & hujus exceflus in medium proponens, 
omnes erexit contra Hormifdam ; & ducunt in 
medium uxorem ejus , ac filium , & ferrd (44) 
hos dividunt , & partiti funt in medium coram 
Hormifda vifibus . Hormifdam quoque oculis 
privantes* in carcere pofuerunt. Et fchofdroes 
quidem aliquantulum benigne patrem traftavir 
in cuftodia , tribuens illi omnem efcam . At* 
Hormifda ex adverfo injuriis hunc lacerabat, 
conculcans ea, quse a rege mittebantur. Unde 
Chofdroes iratus , fuftibus hunc fylveftribus 
juflit per ilia caefum obire . Qjiod fadtom & 
Perfes triftes reddidit , & contra Chofdroeiu 
odium auxit. Chofdroes vero, congregatis vir- 
tutibus regnorum fuorum , egreflus contra Ba- 
ram venit in campum Zabam fluminis, ubiBaia 
vallum habebat . Sufpicatus autem Chofdroes , 
quod aliqui principum adjacerent Bar» , hos 
occidit . Cum autem populus turbaretur , fu- 
gam iniit Chofdroes cum paucis quibufdam, & 
omnes qui erant cum Chofdroe , ad Baram ac- 
ceflerunt . At ver6 Choldroes haefitabat quid 
nam agere debuiflet , nonnullis fane confilium- 
fibi ad Turcos fecedere dantibus, nonnullis au- 
tem ad Romanos . Chofdroes equum afcen- 
dens , freno laxato equi motus omnibus fequi 
jubet. At vero equus ad Romanas partes motus 
fuos direxit, & apud Cerefium (45) invenitur, 
& le^atos fuos mittit , adventum fuum ficiens 
manifeftum . Contigit autem , ut eum Probus 
Patricius , qui illic erat , fufciperet , & de eo 
Imperatori per literas indicaret . Bara autenu 
mifit legatos ad Mauricium, petens ne auxilia- 
retur Chofdroi . Porro Imperator Mauricius ju- 
bet Commentiolo Pratori , apud Hierapolinu 
Chofdroen fufcipere, & imperialibus obfequiis 
honorare. Eodem anno demonftravit Imperator 
Mauricius in memoria Dei Genitricis litaniam 
in Blachernis fieri , & laudes dicere dominas 
noftrac , nominans eam Paneg> T rim . Mauricius 
filium fibi Chofdroen regem Perfarum faciens, 
Domitianum Epifcopum Militinenfem ad eum 
direxit, cognatum fuum , una cum Narfe , cui 
ducatum belli commifit . Qjtii venientes ad 
Chofdroen, omnes potentatus Romanicos iiu 
Pcrfidem ducunt. Bara autem , hoc cognito, 
fumptis virtutibus fuis in loco , qui Alexan- 
drines nominatur, caftrametatus eft , prohibere 
ratus militias ab Armenia venientes , ne Narfi 
unirentur . Juflerat autem Mauricius Mufticoni 
Magiftro militiae Armenios Joanni accipere mi- 
litias, & fe Narfi unire pariter contra Baraia- 
bellum conftituendo. Per noftem autem unitas 
ftxnt Romana5 virtutes , & contra Baram aciem 
direxerunt . Porro Bara in monte caftrametatus 
eft , pavore detentus . Cumque bellum a^ere- 
tur horribile , Narfes Indicis beftiis parvipen- 
fis,mediam Barbarorum diflblvit phalangem. 
Et hoc fa&o castenB quoque Bara infirmate 
funt phalanges , & fit magna fuga tyranoi . 
Narfes vero fine ulla retentione perfequens 

Per- 

(4O Aliter Perfi. MS. Grsec. <rfv*p*ih. 

(44) ixorouijffotv . 

(45) MpXWW • 



Digitized by 



L I B E R XVII. 



Perfas aede Rernebat, & fex millia vindU ad 
Chofdroen adduxit . Aft hos omnes Chofdroes 
mucrone peremit . Qpotquot autem Turci 
erant , ad Imperatorem Byzantium mifit . Sane 
cum Turci fignum haberent in fronte ex cruce, 
(4$) interrogabantur ab Imperatore, quonam 
modo hoc fignum in fronte portarent ? At vero 
Turci aflerebant ante multos annos peftilen- 
tiam fedtam in Turcia , 8c quofdam Chriftia- 
norum hoc adinvenifle , & hinc falus in patria 
&6U eft. Porro exercitus Romanorum Taber- 
naculum Barfc , & fupelle&ilem accipientes 
cum elephantis, attulere ad Chofdroen. Bar^ 
autem ad interiores partes Perfidis fugam fecit, 
& fic eorum diflblvitur bellum . Itaque Chof- 
droes magna vi&orii circumdatus fohum fuum 
recepit . Veriim Narfes rediturus ad propri^- 
Chofdroi dicebat . Memor fis Chofdroe pre- 
fentis diei, Romani tibi regnum donant. At ille 
fraudulentam occifionem metuens, petiit aMau- 
ricio mille Romanos in cuftodiam fui haben- 
dos . Porro Mauricius quum dile&ionem ha- 
beret erga Barbarum ( 47 ) multam poftula- 
tionem ejus complevit , ficque Perficum , & 
Romanorum bellum ceflavit . Interea folenni- 
tate Pafchali veniente , coronatus eft Theodo- 
fius filius Mauricii a Joanne Patriarcha Con- 
ftantinopolitano . Eodemque anno Imperator 
Mauricius Ecclefiam San&orum quadraginta_ 
Martyrum, quam Tiberius coepit aedificare, con- 
fummavit . Interea , ciim profunda pax Orien- 
tera occupaflet , bellum circa Europam Avari- 
cum (48) incumbebat . Ideoque Imperator po- 
tentatus ab Oriente in Thracem tranfduxit. 
Anno Imperii fui nono , cum ver inciperet, & 
agmina perveniflent ad Thracem , exivit cum- 
eis Mauricius videre , quae a Barbaris eflent 
everfa. Augufta vero , & Patriarcha , & Sena-r 
tus rogabant Imperatorem» ne per femetipfum 
bellum iniret, fcd potius id Prsetori committe- 
ret. Aft Imperator non acquievit. Exeunte au- 
tem eo ad Scptimium , folis eclipfis fa&a eft, 
Cumque eflet apud Rhegium multitudines pe- 
cuniis animavit. Ciim autem venatum pergcret, 
fus fylveftris valde grandis impetum contra_ 
Caefarem fecit. Equus vero ob terrorem mira- 
culi ejicere Ca»farem nitebatur . Diutitis ergo 
tumultuatus Gefarem ja&are nequivit. Itaque^ 
fus a nemine adhis (49) abfceflit . In Perin- 
thum prgeterea navigio iter faciens , ventis ve- 
hementibus , & pluvi^ fa&5, nautifque defpe- 
rantibus, Tcapha Imperatoris alportabatur , ita 
ut inopinate falvus ad locum , qui dicitur 
Daonium, vix veniret. No&e vero illa mulier- 
cula pariebat , & voces miferabiles emittebat . 
Cumque mane fa&um fuiflet , mifit Imperator 
videre, quod acciderat. Et invenerunt puerum 
natum oculorum ♦ & palpebrarum exfortem-,, 
manufque ad brachia non habentem , a lumbo 
autem erat ei ut cauda pifcis naturaliter hse- 
rens. Qpo vifo Imperator prcecepit, ut occide- 
rerur. Hac denique die Imperatoris cquus, qui 
aureo erat circumdatus ornatu , repente fciflus 
ci\ cadens. At Imperator his omnibus auguria- 
tus triftis erat. Poftera vero die viri tres, Scla- 
vini genere , nil aliquid fcrrcum bajulantes , a 
Romanis detenti funt, citharas tantum ferentes. 
Imperaror autem interrogabat, tam undc eflent, 
quim ubinam habitatio eorum confifteret . 



117 



(4^) <w rctupv wrir* <T<* fiixav®' . Aliter frontes 
fcaratjs . P. Pith. cum baberent frontes 
exantas. 

(47) fialpuxtw. 

(48) Leg. videtur , j4varwn . JLocus in Theo. 



B 



D 



Qpi gencre quidem ajunt fe efle Sclavinos, cir- 
ca finem vero occidentalis habitare Oceani . 
Chajanum autem ad fe legationem mififle , & 
munera principibus gentis fuae , auxiliandi fibi 
contra Romanos gratii . Taxiarchas autem fuos 
fe direxifle rationem reddituros Chajano , quia 
non poflimt proptcr itineris longitudinem mit- 
tere illi auxilia. Decem enim & o&o menfes 
afferebant in itinere fe fecifle, & ita Romanos 
adjifle. Porro citharas fe ferre , tanquam non— 
videntes quenquam fuorum armis indutum , re- 
gione fua quid fit ferrum ignorante . Imperator 
autem tam setatem admirans, quam moles cor- 
poris eorum laudans , hos mifit Heracliam- . 
Cum autem veniflet ad maritimam , & didicif- 
fet, quod legati Perfarum , atque Francom.m^ 
veniflent , ad regalia rem/cavit . Anno dccimo 
Imperii Mauricii Chajanus quaerebat augmenta 
padorum accipere . Imperator vero fermones 
Barbari non rccipiebat , & idcirco Chajanus 
iterum bellum agit , & devaftat Sigidonem. & 
contra Sirmium caftra movet. Imperator autem 
Pratorem Europc Prifcum ire jubet . At vero 
Prifcus Sylvianum (50) fubpratorem fac^um^ 
praecurrere juflit, & contra Barbaros procedcn- 
tes bellum iueunt , & vincunt Romani . Qjjo 
audito Chajanus , potentatibus fumptis ♦ prope- 
rabat ad bcllum . At vero Sylvianus vifts multi- 
tudinibus , ftupefadhis ad Prifcum fe contulit . 
Chajanus autem comperiens Romanorum rccef- 
fum ad maritima fe contulit, deincep9 ad San- 
ftum Alexandrum , & hunc omnia devoranti 
tradidit igni . Tranfiens autem in Diripera^., 
(51) conatur exterminare Remp. devallatoria 
operatus inftrumenta . Hi vero qui Diriperas 
habitant , diurius e diverfo aciem direxerunt. 
Nam & portas ambientes , minabantur Barba- 
ros debcllare, cum eflent in ingenti formidine. 
Tunc ergo divina eis confuluit quaedam virtus . 
Media namque die videre putaverunt Barbari, 
Romanorum virtutibus egredicntibus ab urbe^, 
futurum fibi fore , ut cum eis conflidtum con- 
fererent , & confternati fuga infatigabili fu- 
giunt, & apud Perinchum efficiuntur . Prifcus 
autem, nec vifu quidem ferre multitudines Bar- 
barorum valens , Zurulum ingreflus caftrum.. 
muniebat . Aft Barbarus Prifcum obfidere cona- 
batur . His auditis Mauricius quid foret agen- 
dum haefitabat . Tum optimo inito confilio ar- 
matur contra infinitum numerum Barbarorum, 
& uni excubitorum magnis donis , atque pro- 
miflionibus pcrfuadct, ut fponte in Baroaros ir- 
ruat , eique dat literas ad Prifcum continentes 
hxc . Gloriofiflimo Pnetori Prifco . Noxiunu 
Barbarorum conatum ne formides , ad perdi- 
tioncm enim eorum fadlum elt hoc . Scito 
enim f quia cum multa confufione rcvertetur 
Chajanus in regionem fuam , qux fibi a Ro. 
deputata e ft . Propterea perfeveret gloria tua_ 
pcnes Zurulum circumvagari faciens illos . 
Mittemus enim per Mare navcs , & captiva- 
bimus familias eorum , & cogetur ad pro- 
pria conlufione refertus , atque jadhira remea- 
re . At vero Chajanus literis comprehenfis , 
ac lcftis, pavens efficitur , & fponfionibus 
pacificis ad Prifcum difpofitis in muneribus 
paucis , atque indignis in fuam terram cunu 
fuga potenti rcgreirus eft . Undecimo anno 
Imperii Mauricii , idem Imperator iTifcum-, 

cum 

phane depravate legitur . 
(49) Legend. itius. rpuhit. 

(jo) <tol> fiiatvov uroTpeirttyov . 

(51) Aliter Diriupera . MS. Graecus Ipi&rtn*. 



"3 ' HlHORIiE 

cum omnibus Rominicis potentatibus adlftrum 
fluvium mifit , ut Sclavinorum nationes tran- 
fire prohiberet . Qpo apud Doroftolon habito 
Chajanus comperit . Qjii legatis ad eura dire- 
£Hs , calumniam inferebat , Romanis exordium 
dantibus belli . Prifcus autem excufabat , quod 
»on venerit advershs Barbaros belligeratum , 
fed cjuod ad Sclavinorum nationes a principe 
fuerit deftinatus. Audiens autem Prifcus , quod 
Ardagaftus multitudines Sclavinorum ad pne- 
dandum difperferit , tranfiens Iftrum media no- 
£te inopinate Ardagaftum (<*) adortus ert. At 
veroArdagaftusdilcriminefenfo, nondum (5?) 
afcenfo equo vix falvus evafit . Romani multi- 
tudinibus Sclavinorum occifis , & Ardagafti re- 
gione everfa , pradam copiofam captam Byzan- 
tium per Tatemerem direxerunt . Porro cum 
Tatemer (54) expeditus iter faciens , ebrieta- 
ti , atque deliciis fefe traderet, Sclavinorum in 
cum irruunt multitudines . Qjui formidine prcf- 
fus fugiendo Byzantium venit . Aft Romani , 
qui cum ipfo fuifle videbantur, Sclavinis valde 
infenfi obtinent gloriofiflime Barbaros , & cap- 
tivitarem falvam Imperatori prasfentant : Qpi 
lsetatus gratificos Deo hymnos , una cum tota 
obtulit urbe . Prifcus vero , fiducia fretus , ad 
interiores Sclavinorum partes acceflit . Gipes 
( 55 ) vero vir Chriftianae religionis , transfu- 
giens adRomanos, & ingreflum Romanis often - 
dit,&Barbaros tenuit • ltaq; Gipedis proditio- 
ne transfretato flumine , Prifcus media no&e 
reperit Mufacium (s<5) Barbarorum regem 
ebrietate corruptum : funcbrem quippe proprii 
fratris celebrabat feftivitatem . Quo compre- 
henfo vivo , oedem in Barbaros operatus eft , 
jnultsque praeda , & copiosa capta , cbrieta- 
ti fefe tradunt , & crapuls . Tum Barbari coa- 
ccrvati vi&oribus imminent, foretqueviciflitu- 
do reciprcca praecedenti virilitate fevior , ni 
Genzo cum pedeftri virtute Ro. infiftens pugna 
forti prohibuiffet impetus Baibarorum . Anno 
XII. Imperii Mauricii , ciim Prifcus iterum ad 
Iftrum perveniiTct , gentefque Sciavinorum_ 
depradatus fuiflet , haud modicam Imperatori 
deduxit pradam. Imperator aute miffb a.i Pri- 
fcum Tatemere , jubet toto illic hyemali tem- ] 
pore commorari Romanos. QjjocompertoRo- 
mani contradicebant , afleverantes id non pofle 
fieri propter copias Barbarorum , & pro eo 
quod regio effet fibi fatis adverfa . Prifcus ve- 
ro vcrbis fuaforiis flcxit eos ibidem hyema- 
re, juflionemque Principis confummare . Tre- 
decimo Imperii Mauricii anno, nafcuntur pro- 
digia in fuburbanis Byzantii , puer videhcet 
quadrupes, & alterduos vertices habens . Ajunt 
autcm hi qui hiftoriasdiligentiftudiofcribunt, 
non fignificare bona civitatibus , in quibus na- 
icuntur hujufmodi. At veroImperatorPrifcum 
pratura privat , & Petrum fratrem fuum Prae- 
torem facit Romarce virtutis . Itaque Prifcus 
quidcm virtutibus fumptis , priufquam Petrus 
perveniflet, tranfmeat amnem . Chajanus autem 
tranfitu Romani exercitus audito valde miratus 
eft , & ad Prifcum mifit dicere , caufam quae- 
rens, & pradas fumere partem, ficque amnem 
tranfire . Nimis enim fisviebat fuper felicitati- 
Ims Romanorum . Prifcus ergo Chajano mittit 
fuper hoc legatum , Theodorum videlicet me- 
dicum , fagacitate , atque intelligentia peror- 
jiatum. Ifle viJcns Chajanummagnafapientem, 
refponfioncfque ja£la:uus facicntem , minas 



/r) Alitcr u4rdagaf!o conjtmfttis c(l. 
(<l) Leg. nuio, rt<?*r% y<jpri tTi(&.>'+ 
(54) ixterw • 



MlSCELLiE 

etiam protendentem , cundfcirum gentium fc^ 
efle dominum jadbntem , narratione veteri mi- 
tigavit Barbaricum typhum , ait enim : Audi 
Cnajane proficuam narrationem . Sefoftris rex 
Agyptiorum, illuftris , & oppido felbt , opi- 
bus clafus , & inexpugnabili potentatu , plu- 
rimas , & ingentes nationes fervituti fubegit . 
Unde & in arrogantiam ruens, curru ex adhae- 
renti fibi auro , & lapidibus pretiofis conftru- 
<Sto, fedet fuper eum, & fubjecit jugo deexu- 
peratis regibus q^uatuor trahere currum . Cum- 
que hoc fieret m infigni feftivitate , unus ex 
quatuor regibus frequenter vertebat oculunu 
retrorfum , & contemplabatur cum volvere- 
tur rota . Quem percontatus Sefoftris ait, Cur 
poft tergum obfirmas oculos ? Hanc , inquit 
ille , rotam miror inftabilem , atque taliter fe 
moventem , & alias modo excelfa humilian- 
tem , rurfufque humiliata exaltantem . At vero 
Sefoftris parabolam intelligenteranimadvertens, 
legem pofuit , ne currum reges ulterius trahe- 
rent . His Chajanus auditis fubrifit , & ait fc^ 
pacem fe&ari. Prifcus autemChajano reddidit 
prsedam pro tranfitu , & exuvijs omnibus fum- 
ptis, fine difpendio amnem tranfivit . Porro 
Chajanus his fufceptis magnifice iaudabatur . 
Prifcus Byzantium venit , 8c Petrm Prarturam 
fufcepit. QjLiartodecimo Imperii Mauriciianno, 
juffit Imperator Petro Pretori, ut teniam por- 
tionem rogoe in auro Romanis acciperet , 8c 
tertiam in armis , & aliam tertiam in vefti- 
mentis diverfis . Itaque Romani hoc audito , 
ad tyrannidem vertebantur: Prator verotimeny 
fatisfaciebat militibus hoc verum non efle ♦ & 
exhibebat exercitibus alias literasjubentesfibi, 
quatenus hi , qui fortia geflcrant , & de peri- 
culis triumphaverant , in urbe fumma requic^ 
potirentur , de publicis fumptibus inter fenes 
alendi , pueri vero militum in locis proprio- 
rum parentum infcriberentur, talique fuadela 
populum mitigavit , & Caefarem bonae famag 
prseconio laudavere . Wsec autem Petrus Impe- 
ratori denunciavit . Cumque veniflct Martiano- 
polim , dirigit mille prsecefTiiros , qui repertis 
Sclavinis , multam ducentibus Romanam pr»- 
dam % hos infequentcs occiderunt , multaqu(L. 
prseda rccepta , Romanica redditur ad rura^.. 
Eodem vero anno conftruxit Imperator fola- 
rium Manaune rotundum , & in medio atrio 
ejus ftatuam fuam ftatuit , & illic pofuit arma- 
mentum . Qjjindecimo Imperii Mauricii anno 
Petro vcnationem exercenti fus agreftis obviam 
occurrit, pedemque illius ad arborem conquaf- 
favit , & importabilibus doloribus multo tem- 
pore languit. Aft Impcrator literis pcflimis, & 
imprcperiis gravibus ei detraxit, audito, quod 
multas e;entes Sclavinorum contra Byzantiuitu 
motae fuerint. Petrus vero coadhis Novas per- 
venit. Hi vero, qui erant de civitate, una cum 
ignobilibus militibus , & Epifcopo obviam ve- 
niunt, quos Prator intuitus , & arma eorum-, 
ac formidinem admiratus , jubet urbe dimifTa^ 
Romanae mifceri catervoe. Milites autem ad ci- 
vitatis cuftodiam ordinati hoc agere renuerunt, 
Tum Prsetor in furorem verfus deftinavit Gen- 
zonem , unk cum multitudine militum . Qui 
hoc agnofcentes confugerunt in Ecclefiam , & 
claufo oftio templi perfeverabant . Genzo vero 
pro reverentia templi receflit inefficax . Petrus 
autem iratus Genzonem a praetura deponit , & 
miflb Scribone ignominiose ad fe Epifcopunu 

jubet 

(55) yiiiruis . 



Digitized by 



LIBER XVII. 



119 



jubet adduci . Forro cives colle&r Scribanenu 
,cum dedecore urbe depeliunt . Cujus obfenttis 
portis ♦ Mauricium quidem Imperatorera laudi- 
ous efferunt ♦ Prworem autera conviciis curau- 
lant , ficquc cum opprobrio Petrus inde reccf- 
fe. Prssnittit pmerea mille ad explorahdum, 

Sui Bulgares confequuntur numero mille . Ve- 
un Bulgares confifi fuper pace Chajani fecuri 
pergebant . Romani autem in Bulgares impe- 
cum fecerunt. Qpi mittunt viros feptem, com- 
monentes pacera roinime diflblvcndam . Hoc 
audientes hi qui prascurrerunt , fignificant hxc 
Pnetori , qui dixit , Nec fi Imperator venerit, 
his parcam . Congreffione vero belli fiuSfca Ro- 
mani vertuntur ♦ fed Barbari non funt perfe- 

Juuti eos , ne vincentes difcrimen incurrerent. 
brr6 Praetor Taxiarchum precurrentium fla- 
gellavit . Et hoc comperco Cbajanus deftinavit 
le&tos ad Petrum ♦ inceptionem incufans « & 
qubd Romani juftam pacera fine caufa diflblve- 
rent . At vero Petrus verbis fedu&oriis ufus , 
Jtoa fe fciffe motionem affirmat , duplicia ta- 
men dare fpolia procurat. Sicque Barbari amif- 
fis fpoliis dupla forte receptis, paci confulunt . 
Petrufque contra Exarchum Ardagaftum pro- 
perat , & Barbari circa ripam fluminis huic 
obvii fa£U prohibcbant trannre . Romani vero 
a fretis fagittantes, hos vertunt , quibus in fii- 
gam converfis, percutitur illico Ardagaftus, & 
moritur . Tranfeuntes autem Romani prasdanu. 
multam cepsrunt , & ad propria remeabant , 
enantibufque du&oribus , & in inaquofa inci- 
dentibus loca ♦ periclitabatur exercitus . Porro 
citm tter agerent, no&u veniunt ad amnem He- 
licium didtum . Chm verfc trans flumen eflent 
fiarbari ripis abfconditi ♦ eos qui hauriebant 
aquam ♦ jaculabantur . Igitur magni moleftid 
Romanis effecStt militiis, in fugam vertuntur a 
Barbaris debellati . Veriim Mauricius his audi- 
tis, Petrum praturd privavit, & Prifcum Pr«- 
torem Thracias denu6 mifit. 

Anno decimofexto Imperii Mauricii, Prifcus 
P«tor egreflus in Thracem , virtutes enume- 
javit exercitus , & invenit <ju£>d ex eis multi- 
cudo fuerit oonfumpta . His autem fumptis , 
veait ad Iftrum flumen, & Novas . Quo cogni- 
to Chajanus mifit legatos , caufam ipfius fcifci- 
catus adventus . Prifcus autem venationis eausd 
fe venifle fatebatur . Aft Chajanus , Non eft ju* 
Ihim , inquit ♦ in alieno loco venari . E contra 
Prifcus luum dicebat locum , & ei fugam ex 
Onente improperabat egifle . Barbarus autenu 
Sigidonis muro dcftrudto , ad Romanorum ter- 
ras nrofcftus eft.-Qpo cognito Prifcus venit ad 
infulam Iftri, & dromonibus fumptis ad Chaja~ 
num apud Conftantiolam venit volens loqui 
cum eo . Cumque Chajanus ad oram fluminis 
veniflet, Prifcus eum triftis alloquitur . Cha- 
janus autem dixit ad eum . Quid tibi Prifce , ac 
terra mes ? An hanc vis accipere de (57) ma- 
oibus meis ? Judicet Deus inter me . & Mau- 
ricium Imperatorem ♦ & requirat fanguinenu 
exercitus Romanorum, & exercitus mei de ma- 
nibus ejus * E contrk Prifcus, Sigidouem inquit, 
civitatem reddc Romanis . Qjji ait : Unam ci- 
vitatem k nobis conaris accipere ? Vidcbis poft 
paululum quinquaginta civitates Romanas Ava~ 
ribus fervitute reda&as . Prifcus autem per 
amnem navibus Sigidoni exhibitis ♦ hanc depo- 
pulatus eft ♦ & ex ea Bulgares pepulit . Septi- 
inodecimo Imperii Mauncii anno coacervatis 
vinutibus Chajanus in Dalmatiam properat, 8c 



B 



(57) Aliter per mmdacium y & dc. 

(58) Aliter turbis. 



E 



chm veniflet Balcham ♦ quadraginta civitates , 
quae circa eam funt omnes ♦ depopulatus eft . 
Qyibus Prifcus agnitis ♦ Gudoni ad exploratio* 
ncm rerum direxit , qui in valle occultabatur 
pufilla , & diluculo in dorfa eorum adve&us, 
lilico cunwftos peremit , & acceptara praedanu 
adduxit ad Prifcum . Porrb Chajanus , inlbrtu- 
nio compeno, in regionem fuara regreflus eft, 
& Prifcus ad propria . Anno dccimoihvo Im- 
perii Mauricii , fumptis virtutibus Prifcus Si- 
gidonem venit . Cbaianus vero , congregato 
proprio potentatu ♦ fubito Myfa adeft , & Co- 
mcam urbem capere nititur . Propterea Pri- 
fcus, Sigidone relidht, huic efficitur proximus. 
Cura autem Pafchalis feftivitas baberetur ♦ & 
Romani fame tabefcerent ♦ audiens Chajanus 
Prifco fignificabat ♦ ut fibi plauftra mitteret ad 
deportanda illis aiimenta , quarenus cum hila- 
riute propriam feftivitatem celebrarent . Qjua- 
draginta itaque plauftra plena his mittit . Pari 
modo & Prifcus fpecies Indicas Barbaro quaf- 
dam remifit , pipcr videlicet , & folium Indi- 
cum ♦ & coftum , & cafiam , atque alia ex his 
qu« quasruntur , cbm Chajanus apud Sirmium 
refideret, qui receptis his, gavifus eft valde in 
eis, & donec complcretur dies feftus , Roma- 
ni , ac Barbari fimul habitabant»: & non erat in 
utrifque vinutibus timor . Cbmque fuiflet dies 
feftus, Barbari feparati funt a Rcmanis, & Di- 
riziperam venientes civitatem depopulati funt t 
& Sanfti Alexandri Ecolefiam incend^runt , fe- 
pulcrumque illius argenteo tedVo coopertunu 
fpoliant Sed & iniuriis quoque Martyris cor- 
pus aflSciunt, multamque in Thrace praedam 
capientes epulabantur fplendide contra Roma- 
nos elati . Cbmque Commentiolus veniflet By- 
zantium, maxiira urbi turbatio, & ceflus incu- 
buit, ita ut timore detcnti, confilium caperent 
Furopam deferendi . & in Afiam, & Chalcedo- 
niam migrandi . Quin & Imperator excubi- 
toribus , armatoque , ac elec^o cuneo fumpto 
murum munivit . Vulgus autem urbem cufto- 
diebat ♦ & Senntus commoncbat Imperatorem 
legationem ad Chajanum mittendi . Deus autem 
vindi£fcim Martyris faciens Alexandri. pcftilen- 
tiam languoris Barbaris intulit , & in uno dic^ 
feptem filios Chajani pcr febrem , & inguina- 
riam paflionem occidit» una cum aliis turpibus 
(j8) multis , ita ut poft triumphale gaudiunu 
cum carminibus, & canticis, lamentationes , & 
lacrvm», & ludVus fine confolatione poflideret 
Baroaros . At verf> Senatus rogabat Csefarenu 
legationem ad Chajanum mittendi . Imperator 
autem Armazonem mifit ad Chajanum cunu 
mulieribus multis Dirizipera, aui verbis mili- 
tibiis blandiretur . At ille nolebat dona fufci- 
pere, lamento intolerabili filiorum mone de- 
tentus . Dicebat autem ad legatum . Judicet 
Deus inter me, & Imperatorem Mauriciunu. 
Ego ver6 captivos ei reddo, per unam animam 
unum (59) numifma percepturus ab eo. Mau- 
ricius autem id dare minimfc paflus eft . Iterum 
Chajanus petiit , per fmgulas animas unum ac- 
cipere numum . Ar Imperator ♦ nec fic dare^ 
confenfit . Sed nec in quatuor filiquis. (60) 
Tunc Chajanus , commotus furore , omnes oc- 
cjdit, & ad propria rediit ♦ ciim quinquaginta 
millia aureorum pa&is Romanis impofuilfet . 
Quin & Iftrum flumen non fe tranfiturum pro- 
feflus eft . Ex hoc itaque contra Mauricium 
Imperatorem multum commotum eft odiunu , 
& coeperunt hunc fubjicere maledi&is . Simi- 
liter, 

(J9) Niceph. duo . 

(60) eifet xtfceTiflt l . 



110 



H I S T O R I JE M I S C E L L JE 



liter & populus apud Thracem conviciis con- 
tra Imperatorem commotus eft . Exercitus au- 
tem procuratores ad Imperatorem cbntraCom- 
mentiolum direxit , quod proditionem in prs- 
lio fecerit . Inter quos etiam eiat Phpcas , qui 
Imperatorem allocutus feveriiis , huic in con- 
cilio contradicebat , ita ut quidam ex Patri- 
cijs hunc alapd percuteret , & barbam ejus 
evelleret . Vertun Imperator non fufcepit ad- 
versiim Commentiolum populi querimoniam , 
•fed hos inefficaces deferuit , propter quod in- 
fidiarum in Principem exordium fumitur . Prae- 
terea per idem tempus apud Aegyptum in^ 
Nilo flumine Mena Praefe&o , una cum popu- 
lo deambulante, in loco qui a*\t* nominatur, 
fole orto animalia humanse formae apparuerunt 
in flumine, vir fcilicet, &mulier. Et vir qui- 
4em erat pe&orofus , vultuque terribilis , ruf- 
H comi, canifque permixtis, &ufque ad lum- 
bos denudabat naturam , & cun&is demonftra- 
batur nudus , reliqua autem corporis membra 
<:ooperiebat aqua . Hunc Praefedlus juramentis 
conftrinxit ne deftrueret afpedhim , priufquam 
omnes faturati fierent hoc inopinato fpedta- 
culo . Porr6 mulier , & mamillas habebat , & 
fomineum vultum , caefariefque prolixas , & 
ufque ad horam nonam omnis populus mira- 
batur, videntes haec animantia, qux horanona 
in flumen demerfit funt. Sane Menas Impera- 
toriMauricio haecfcripfit. Anno Imperii Mau- 
ricii decimo nono , die autem P&fchas , Sophia 
Augufta uxor Juftini , una cum Conftantina Mau- 
ricii conjuge, ftemma conftrudhim, attulerunt 
Imperatori . Qjii hoc contemplato pergens in 
Ecclefiam , id obtulit Deo fupra fandia in men- 
fa fufpendens in triplicibus catenulis lapidibus, 
& auro contextis. At vero Auguft», hoc com- 
perto , triftatas funt valde , & in jurgio adver- 
sus Imperatorem Conftantina feftum diemfecit 
Augufta . Cbm autem Imperator non attende- 
ret militiarum querelas in Thrace pofitarum , 
iterum Commentiolus afliimptis armatis venit 
ad Iftrum , & unitur Prifco apud Sigidonem , 
& folvitur pax, quae ad Avares erat . Qjua dif- 
foluti veniunt in Viminacium , quod eft infula 
magna Iftri . Qpibus auditis Chajanus colle&is 
potentatibus ad Romanica procedit rura . Qjua- 
tuor ergo filios fuos traditis aliis virtutibus ad 
cuftodienda vada Iftri conftituit. At veroRom. 
ratibus fa&is, fluvium tranfmearunt, & Pmo- 
re Prifco bellum cum filiis Chajani injerunt . 
Commentiolus enim infirmatus in Viminacio 
fedebat infula . Qimque multas horas bellum 
tenuiflet , & trecentis jam Rom. interemptis 
fol occubuiflet, quatuor millia Barbarorum in- 
tereunt . Similiter & tertia die pneliantes , ab 
excelfioribus Rom. ad Barbaros acceflerunt , 
hofque vertentes ad ftagnum , atque pellentes 
Avares , multos necaverunt ex illis. Interquos, 
& filii Chajani necati funt, illuftrem^uevidto- 
tiam Rom. induerunt . Chajanus vero coacer- 
vatis viribus copiofis contraRom. progreditur. 
Bello autem manente , vertunt Romani Bar- 
baros , & hanc omnibus infigniorem retulerc 
vi&oriam . Interea Prifcus quatuor millibus pra- 
miffis , Tyrfo amne tranfmiflb , Barbarorum- 
explorare motus praecepit . At ver6 nil eorum 

3ua3 fadVa fuerant Barbari cognofcentes feftum 
iem concelebrant , & pariter convivantur . In 
hos clanculo Romani incidentes maximum ope- 
rati funt metum . Triginta quippe millia Ge- 
pidorum , Barbarorumque aliorum occiderunt , 
& copios5 preda comprehensa revertuntur ad 
Prifcum . Chajanus autem rurfus potentatibus 



B 



D 



cumulatis, venit ad Iftrum, & inito bello Bar- 
bari fuperantur, & in amnis fluentis necantur , 
pereuntque cum his plurimi quoque Sclavino- 
rum . Vivos autem obtinuerunt Avaruxn qui- 
dem tria millia , Sclavinorum vero o&ingen- 
tos , & Gepidum tria millia ducentos , nec non 
& duo millia Barbarorum . Porro Chajanus ad 
Imperatorem Mauricium legatos mifit captos 
recipere nifus . At ille nondum compertd in- 
clyti Romanorum vi&orid , fcribit Prifco , ut 
Avares tantiim Chajano redderet . Eodem anno 
quidam vir monachico circumami&us habitu , 
& in religione clarus , fpatA denudatii a foro 
ufque ad aeneam gladiatoris ftatuam difcurrens, 
Imperatorem omnibus in occifione gladii mo- 
riturum pradixit. Similiter&HerodianusMau- 
ricio manifefte quse fibi fuerant ventura praedi- 
xit. Imperatore ver6 nodhi difcalceatolitaniam 
cum tota urbe agente , & tranfeunte ad Car- 
piana loca, tumultuantes quidam ex multitudi* 
ne contra Imperatorem lapidibus jaciunt , ita^ 
ut vix Imperator cum Theodofio fuo falvare- 
tur , & orationes compleret apud Blacernas . 
Anno vero Imperii fui vicefimo , Mauricius io 
fe reverfus, & fciens, quod nihilDeumlateat, 
fed omnibus reddat fecundum opera ipforum t 
& recogitans excefliim , quem in captivitatc* 
perpetraverat , non redimens eam , expedirc^ 
judicavit in hac vita fe recipere poenam pro 
peccato , & non in futuri , & faflas preces in 
fcriptis tranfmifitad omnes Patriarchales fedes* 
& ad omnes civitates fibi fubjedhs , & ad mo- 
nafteria , quae funt in heremo , & in Hierofoly- 
mis, & ad lauros pecunias, & cereos, &incen- 
fa, ut orarent pro fe , aubd hic reciperet , & 
non in futuro feculo . Scandalizabatur autem 
& in Philippicum generum fuum, quod inphi- 
literam nominaretur . Porro Philippicus diver- 
sfe jurabat Imperatori , quod purus eflet in fer- 
vitio ejus , & apud fe nullum dolum haberet . 
Ciimque Mauricius fupplicaret Deo mifericor- 
diam prxftandi anims ius, quadam nofte dor- 
miens , in vifu ante fneam palatii portam ima- 
gini Salvatoris fe vidit afliitere , & copiofunu 
populum pariter afli<tentem. Tunc fa6a eftvox 
ex charadlere magni Dei , & Salvatoris noftri 
Jefu Chrifti , dicens : Date Mauricium . Et te- 
nentes eum judiciorum miniftri , exhibuerunt 
ante purpureum umbilicum , qui illic erat , & 
ait ad eum propriavoce: Ubi vis reddam tibi, 
hic , an in futuro feculo ? Qjio audito ille re- 
fpondit , Amator hominum domine, & judex 
jufte, hic potius, & non in illo feculo. Etjuf- 
fit divina vox tradi Mauricium , &Conftantinam 
uxorem ejus , & filios, &omnemcognationem 
domus ipfius Phocae militi . Expergelailus ergo 
Mauricius,vocatum eum qui coram fedormie- 
bat , mifit ad Philippicum generum fuum , ut 
celeriter eum duceret ad fe. Cumqueilleabiif- 
fet , vocavit eum . Qjui confurgens advocata- 
uxore fua Gordia ofculatus eft dicens : Salve : 
jam non me videbis. Qpae exclamavit cum fle- 
tu magna voce ad paracoemumenum dicens : 
Adjuro te per Deum quae eft hsec caufa , ob 
quam quserit hac hora ? At ille juravit fe igno- 
rare , quia repente de fomuo exurgens Impera- 
tor mifit me . Philippicus ergo quaefivit Cor- 
pus Chrifti percipere , & fic ad Imperatorem 
properare . Uxor autem ejus jacebat in ten*-* 
fe volutans, & plorans, & Deum exorans. In- 
greflus ver6 Philippicus cubiculum regiunu , 
projecit fe ad pedes Imperatoris . Imperator 
autem dicit ei , Ignofce mihi propter Domi- 
num, quia peccavi tibi. Nam ufque nuncfcan^ 

dalU 



Digitized by 



L I B E R XVII. 



121 



dalizabar in tt , & jubens exire paraccemume- 
num furrexit t & cecidit ad pedes Philippici , 
dicens : Ignofce mihi , quia modo certiflime 
fcio, quia nihil peccaveris in me. Sed dic mi- 
hi , Scis aliquem inter agmina noftra Phocam 
militem ? At vero Philippicus recogitans dicit 
ei : Unum agnofco , qui ante modicum tempus 

Erocurator ab exercitu deftinatus , contradice- 
at Imperio tuo . Aft Imperator ait : Cujus eft 

5|ualitatis ? Qjii ait : Juvenis , & temerarius , 
ed tamen timidus . Tunc Mauricius : Si timi- 
dus, inquit , profe&6 & homicida. Et refere- 
hat Phiappico fomnii revelationem . Porro no- 
&t illa vifa eft ftella in coelo , quas dicitur co- 
meta. Inoraftino autem venit Magiftrianus, qui 
miflus fuerat ad San&os eremi Patres , ferens 
rcfponfa ab eis hujufniodi : Deus receptl poe- 
nitentU tul falvabit animam tuam, &cum San- 
£tis cum tota domo tua te conftituet : ab Impe- 
rio ver6 cumignominia, &di(criminedi(cedes. 
His auditis Mauricius glorificavit magnific& 
Deum . Igitur autumni tempore accedente , 
cbm Mauricius Imperator jufliflet Petro , ut in 
Sclavinorum regione hyemaret populus , reftite- 
runt Romani hoc facere non confentientes , 
tam propter equomm humiliationem , quaou 

2u6d copiofamcircumducerentpredam, necnon 
: ob multitudines Barbarorum, quseperregio- 
nemdiflufenofcebantur, & feditionem meditati 
funt . Praetor autem indignatus contra populum 
indemnatione (tfi ) eos almifit . Incidunt ltaque 
pluvi«creberrinMB fuperpopulum, &frigusmul- 
cuol Petrus autem viginti millibus procul ab exer- 
dtu motabatur. Mauricius autem Petro per literas 
moleftus erat , ut Iftrum tranfiret , # & hyema- 
les efcas populi deSciavinorum fumeret regio- 
ne , ne alimenta pubiica cogeret pracftare Ro- 
manis . Praetor ver6 accerfito Gadim ait : Ni- 
mis mihi gravia videntur Imperatoris prasce- 
pta in aliena terra hyemare Romanos juben- 
tis. Nam illi non obaudire favum eft, & rur- 
fus obaudire facviffimum . Nullum bonum pa- 
rat avaritia , mater autem omnium malorunu 
confiftit, qua Imperator languens, horum cau- 
fa maximorum malorum Romanis efficitur , 
accerfitifque populi taxiarchis , Imperatoris 
intentionem eis aperuit. Populus autem , hoc 
audito , feditiones concitaverunt , & infignes 
quidam Principes ex eis fugientes ad Praetorem 
venerunt . Porro multitudines in unum congre- 
gatse provehunt Phocam Centurionem Exar- 
chum , & fuper clypeum hunc exaltatum , lau- 
dibus Exarcnum acclamaverunt . His Petrus 
auditis in fugam verfus eft , & omnia Impera- 
tori manifeftavit . Aft Imperator his difficili- 
bus auditis , ea multitudines celare tentabat . 
Secunda ver6 die ludum celebravit equeftrem, 
incommoda infelicitatis occultans . Vulgus au- 
tem Prafinorum clamabat , Conftantinus in- 
quiens, & Commentiolus, Romanorum terAu- 
gufte, plebi tuae moleftias ingerunt, ut cruces 
his ponantur in ea , qux habemus peccata^ . 
Deus , qui omnia oondidit , fubjiciat tibi om- 
nem inimicum , & hoftem tam inteftinum- , 
quam externum fine fanguine . At vero Im- 
perator plebibus intimabat, Nilvos, inquiens, 
curbet irrationabilium mtfitum immoderatio , 
& inquietudo . Veneti autem dixerunt : Deus , 
qui fivit te imperare , fubdat tibi omnem , 
qui imperium tuum impugnat . Et fi Roma- 
nus eft , qui fide rupti terga vertit k te , hunc 
tibi in fervitutem redigat abfque fanguine^ . 
Tom. I. 



B 



(tfi) Fr. Pith. in dementatmcm • P. Pith.m at- 
mentationi . 



Hos Imperator armans-, & fermonibus blandis 
compefcens , una cum demarchis muros urbis 
cuftodire pnecepit . Prseterea filio Imperatoris 
Theodofio , una aim Germano focero fuo , apud 
Callicratiam venationes exercente , i nittunt Ro- 
mani UterasadTheodofium ab eo imperari po- 
fcentes: fin autem, faltem Gcrmanumlmpera- 
torem pronunciandum . Neque enim nos ajunt 
imperari a Mauricio de c*tero patiemur . His 
Mauricius compertisaccerfitadfefilium. Com- 
mentiolum ver6 muros obfervare praecepit , 
Germanum autem una cum filio accufabat ha- 
rum fuifle calamitatum au&ores . Cumquc^ 
Germanus fe excufare mteretur, Mauriciusait : 
O Germane , duo funt argumenta fufpicionis 
meas , populi fcilicet ad te literae , & quod 
cun&a depafti funt , & nullis , exceptis tuis , 
pepercerunt . Parce Germane prolixum facien- 
di fermonem . Nihil fuavius quam per gla- 
dium mori . Sane Germanus templum Dei 
Matris , quod appellatur Cyri , fbgit . Qiod 
chm Imperator didiciflet , Stephanum eunu- 
chum direxit ad Germanum ab Ecclefia edu- 
cendum . Ctimque Stephanus violenter hunc 
educere voluifset , fautores Germani refilten- 
tes expellunt Stephanum , & accipientes Ger- 
manum in Ecclefiam magnam eftugiunt . At 
ver6 Imperator csgdebat virgis filium fuunu 
Theodonum , aflerebat enim Germanum per 
eum fuifle fugatum , & mittit excubitores a 
magna Ecclelia educendi Germanum . Hinc 
magnus rumor urbi incubuit . Germanus au- 
tem egredi , & dare fe voluit . Verum hunc 
multitudines exire minime permiferunt , fed 
magnis conviciis Imperatori derogaverunt di- 
centes : Non habeat pellem , qui te amat Mar- 
cionifta. (6*) Igitur qui muros cuftodiebanc 
his compertis , cuftodiam negligentii prodide- 
runt . Mauricius autem exutus media no&e^ 
Imperatorii ftoli , & privatd circumamicftus , 
dromonem ingreflus cum uxore, filiifque fuis , 
& Conftantino , fugam arripuit . Copiae verb 
per totam nodlem peflimis injuriis Imperato- 
rem appetebant, fed & Cyriacum Patriarcham 
reprehendebant . Turbine itaque ingenti fce- 
viente, cum ineentibus pericuhs apudSandhim 
Autonomon falvatur Mauricius . No&e vero 
fuperveniunt ei etiam dolores anhritici , quos 
manuum dolores vocant , & pedum . Porrfr 
mittit Theodofium filium fuum cum Conftan- 
tino ad Chofdroen reeem Perfarum , ut recor- 
daretur eorum quae fibi fa&a fuerant a fe , & 
viciflitudinem beneficii fui rependeret filio fuo. 
Germanus autem mittitadSergiumPemarchum 
Prafinae paitis , ut auxiliaretur fibi gratid im- 
perandi , repromittens fe partem Prafini hono- 
raturum , ipfumque magnis dignitatibus ela- 
turum . At vero Sergius hoc infignibus vulgi 
confeflus eft , qui mmime id admiferunt , fa- 
tentes nunquam Germanum ab amore recedere 
Venetorum . Prafini vero exeuntes in regianu 
magnis laudibus tyrannum Phocam efferebant , 
& perfuadent ei venire Septimium . Dirigit 
igitur Phocas Theodorum a fecretis , qui in- 
grefliis magnam Ecclefiam , coram popiilo le- 
git , ut tam Patriarcha , quam Senatm , & 
vulgus venirent in Septimium . Hoc igitur fa- 
fto, &cundttsconvenientibus apudSeptimium, 
timc Ratriarcha Cyriacus a tyranno de Ortho- 
doxa fide,8c ut fine perturbatione fervaretEc-. 
clefiam , extorfit profeflionem . Vifus vero eft 
Germanum tyrannus adhortari . Ciimque Ger- 

Q, manus 

(6t) Aliter Maurici . 



HISTORIiE M I S C E t L £ 



manus nolle Tc fimularet , & vulgus tyrannum 
laudarct * proriunciatur malus , & dominus fce- 
ptrorum tyrannus provehitur : & pravalet ad- 
tcrsiis felicitatem calamitas, &fumunt princi- 
pium ma^na infortuniaRom. Denunciatio ve- 
vo tyranm in templo San&i Joannis Baptift* 
effcchi eft ♦ ubi duobus moratus diebus , tertia 
die introivit regalia , fuper Imperialem fedens 
carrucam . Porro quinta die coronavit % Leon- 
tiam uxorem fuam Anguftam . Hac igitur die 
tumultuantur partes aainvicem propter ftatio- 
ncs locorum . Tyrannus vero Alexandrum cor- 
rebcllcm fuum mifit partes compefcere . Ale- 
xander vero in Cofinan Venetorum Demarchum 
manus immittens pepulit eum , & contumeliis 
laccravit . Porro Vencti indignati clamabant : 
Vade , difce ordinem , Mauricius non eft mor- 
tuus . At vero tyrannus his auditis in necem- 
Mauricii commovetur, & miffis militibus, du- 
xit eum Chalcedonem ad Eutropium portunL*, 
& primo quidem cruciavit eum in oedibus fi- 
liorum , poft Imperatorem punit. Nam quin^ 
que filii ejus mares coram vifibus illius preoc- 
ciduntur . Verhm Mauricius patienter infelici- 
tatem fuftinens , Deum in omnibus invocabat , 
& crebro pronunciavit dicens : Juftus es Do- 
mine , & re&um judicium tuum . Fit itaquc^ 
mors filiorum epitaphium patris , praoften- 
dens virtutem in mole calamitatis . Ciimque^ 
xmtrix unumexlmperatorispueris furata fuiflet, 
fuumqueproeo interemptioni obtuliflet, Mau- 
ricius non annuit , fed fuum requifivit. Ajunt 
itaque quidam, qu&d eo occifo lac cum cruo- 
re fluxerit , ita ut omnes infpicientes dire la- 
mentarentur . Sic ergo ftnperator naturp legi- 
busetiamcelfior fa&us, vitam commutat. Por- 
ro cx illo tempore non defuemnt Imperio va- 
rif , ac ingentes frumnf . Denigue & Chof- 
droes Perfarum rex pacem diflblvit , & Avares 
Thracem devaftarunt, atque Romanorum exer- 
citus uterquc depopulatus eft . Ita ut ciim He- 
raclius regnaret , & inquifitionem armatorum 
cum fumma diligentia faceret , ex omni multi- 
tudine illa , qu$ inventa fuerat in tyrannid^ 
Mauricii cum Phoca , neminem exceptis duo- 
bus ullatenus inveniret . 

P H O C A S. 
Anno ab Incarnatione Domini DXCV* Pho- 
e$s tyrannus peremit Maurkrium , ut praedi- 
&um eft, una cum mafculis quinque pueris 
ejus, & horum capita juflit poni in campo(tf;) 
tribunali diebus multis , & exivit ab urbe , & 
contcmplabatur ea , ufquequo fetorem dede- 
nint, interficitur autem & Petrus frater ejus, 
& alii proceres multi. Theodofium vero filium 
cjus fermo tenet lapfum, & ita (alvum reper- 
tum . Praterea Chofdroes Perfarum rex fa- 
mam hanc augmentavit, aliud, aliterque mcn- 
titus , & hunc apud fe dicens quafi providere^ 
fc , Romanorum fperans obtinere Imperium-. 
Et convidlus eft mukis modis, maxime vero cx 
co , quod bella repentina moveret , & Roma- 
nas rcs magnopere devaftaret. Interea Calligra- 
phus quidam Alexandriae , venerabilis vir , ex 
matutina vigilia domum vadens media no£tc_ 
videt ftatuas ex metallo sris (64) abftra&as, 
& voce grandi dicentes interemptum Mauri- 
cium , & filios ipfius , atque omnes cafus , qui 
apud Byzantium fuerant gefti . Mane vero ta- 
6ko pcrgens h*c Auguftali retulit , (£5) qui 
pnecepit ei nulli hxc manifefta fecere , fcri- 

(£4) Vide Niceph. 18. c. 4L & Cedren, Co- 
dex MS. ex aris . P. Pith. MS. w me- 



A 



B 



benfquc diem paaftolabatur exitnm . Die vexi 
nona praetereunte , eoce nuncius venir inckaiK 
Mauricii interemptionem . Tunc Augnftalis d^ 
monum vaticinium cocam populo ptilicayjt. 
Narfes autem Rraor quondam fiomanus con- 
tra tyrannum rebcliioncm paravit, Edeflamque 
obtinuit . Scribit itaque Phocas Germano Pr». 
tori Edeflara obfidenci . Narfes vtrb fi^&it 
Chofdroi regi Perfarum congregandi viaates^ 
& bcllum conftituendi contra Romanos . Porro 
Phocas fratrem Domentiolum fecit Magiftrum, 
& Prifcum Comitem excubitorum . Aono lm- 
perii Phocag fecundo Choftlroes rex Perianinu 
colleftum copiofum potentatum adversiis Ro- 
manos direxit. Germanus autem timuit, veitm 
coa&us prslium inivit . Qjni cum in eo vnl- 
neratus fuiilet, hunc miniibi-, ufque ad civita- 
tem Conftanti» duxerunt-, fuperanturque Ro- 
mani . Sed & Germanus undecima die fpiii- 
tum exhalavit . Phocas autem potentatus 
Europa in Afiam tranftuiit, Chajano pa&s ad- 
ditis , arbitratus Avarum quielcere nationes. 
His crgo divifis , quofdam oontra Perias mifit, 
quofdam ver6 ad oblidionem Edeflfe coatra^ 
Narfen cum Leontio Spadone , & magoate fuo 
dircxit . Chofdroes autcm , colle&is potcotati- 
bus , apud Daras efficitur . Porro Narfes egref- 
fus Edeflam Hierapolim fugit . Interea Uiof. 
drocs cum Romanis fit penes Ardumum , & 
munhione de elephantis conftrufta , bellunu 
initt, & viftorid magni potixus eft, captis Rx>- 
manis non paucis , quos & capitis recifiooc^ 
punivit . His itaque geftis , Chofdroes ad ter- 
ram fuam regreflus eft , Zongoi potematibos 
reli<5Hs . Hoc comperto Phocas contra Leoo- 
tium fiirit, & manicts ferrcis cum ignominii^ 
Byzantium ducit ^ & creat Prworera Domen- 
tiolum nepotem fuum , & curatorem Palatii 
facit. Anno Impcrii Phocx tertio, mifit Chof- 
droes C^rdarigam , &; Rufmayfan, qui depopu* 
lati funt terras Romanorum , Domentiolus vc- 
ro verbo dato Narfi , juramentifque non pauccs 
credcre perfuafit, quod nuilam injuriam apud 
Phocam eflet paflurus» A direxit eum ad Pho- 
cam . At vero Phocas hoc verbum minime fer- 
vans , igne cremavit eum . Romani ergo hinc 
plurinvbm trifles effofti funt % ouod tunorem 
magnum in Perfas idem Narfes haberet , adcfr 
ut niii Perfarum audito ipfius nomine trcme- 
rent. Porr6 Perfx gavifi funt gaudio magno. 
Anno Imperii Phoc? quarto, Scholafticus eunu- 
chus , vir gloriofus Palatii , Conftantinam do* 
minam cum tribus filiabus ejus accipiens ad 
magnam Ecclefiam confiigit, confilio Germani 
Patricii defiderantis Imperium . Fit igitur fedi- 
tio magna in urbe : Germanus autem Demar- 
cho PrSfinorum talenram auri mifit , ut coopc- 
raretur ei , primores autem yulgi id admittere 
noluerunt . At vero tyrannus in Ecclefcun ad 
abftrahendum mulieres deftinavit . Sanc Par* 
triarcha Gyriacus tunc reftitit tyranno , minim£ 
pafTus e templo tyrannice abduci mulicres. 
Verum juramentis certo co reddito a Phoca.*, 
quod non Isederet eas, cducuntur e templo, & 
clauduntur in Monafterio . Prseterea codenu 
anno Perfse cepemnt Daras cum tota Mefopo- 
tamia, & Syria , captivitate muita, cujus non- 
eft numerus , fisuftl . Anno Imperii quinto Pho- 
cas filiam fuam Domentiam Prifco Patricio, & 
Comiti excubitorum junxit , & facHs in PaJa- 
tioMarnias nuptiis juuit ficri ludum equcftrem. 

De- 



tallo , aris 



Digitized by 



L I 1* E 

Dcmarchi (66) autem utriufque partis apud 
quatuor columhas ciim Imperialibus fignis fta- 
tuerunt Prifci , ac Domenti* figna . Qjuibus 
auditis lmperator iratus eft , & mittens addu- 
xit Demarchos, Theophanen fcilicet , & Pam- 
philum, & ftatuens nudos , juffit eos decoliari. 
Ciun enim mififlet protocuriorem , ut interso- 
garet eos, quo pracipiente fecerint hoc, dixe- 
runt, quia fecundum confuetudinem lineatoris 
(67) fecerunt. Porr6 lineatores , five menfo- 
res interrogati , quam ob rem id fecerint, di- 
xerunt, quia ciim Imperatores ab ommbus no- 
minati funt , hoc a nobis ipfis fecimus . Sane 
Prifcus timore tenebatur, ne forte Imperatoris 
iram incideret . Turbis autem clamantibus ve- 
niam concedi fibi , veniam dedit Phocas . Ex 
tunc ergo Prifcus indignationem pafius , non- 
erat recte cum Phoca . Interea qucedam mulier 
Petronia nomine , fit Imperatrict Conftantinae 
miniftra , qux ad Germanum refoonfa ferebat. 
Porvb cum fama dilataretur , quod Theodofius 
Mauricii filius viveret , fpem bonam tam Con- 
ftantina , quam Germanus habebat . At vero 
fcelefta Petronia haec tyranno manifefta fecit. 
At tyrannus Conftantinam Theoprepio ( <S8 ) 
Exarcho ad torquendum prodidit. Qjue .dunu 
torqueretur, Romanum Patricium nofle inter- 
loquutiones fuas confefla eft . Qjui comprehen- 
fus, ataue difcufius » etiam alios fore in infidias 
tyranniais fibi cooperatores perhibuit • Com- 

5>rehenfus eft autem Theodorus Orientis Prse- 
e&us , quem tyrannus interemit , Helpidiique 
pedes (($9) pnecidens hunc tradidit igni, Ro- 
manumque decollavit . Porro Conftantinam., 
cum tribus filiabus in loco ubi Mauricius inte- 
remptus eft, gladio trucidavit • Germanum au- 
tem , & ejus filiam ore machaerse occidit . Si- 
militer & Joannem Gizan Patricium, & Theo- 
dofium , qui Subdiva? (70) dignitate habeba~ 
tur infignis , & Andream San&ocroben, (71) 
& David Chartophylacem Hormifd». Eodem- 
anno Perfe tranfmeantes Euphraten, totam Sy- 
riam , & Pateftinam , & Phoenicen depopulati 
funt , muito in Romanis excidio perpetrato . 
Anno vero Imperii Phocae fexto Prifcus intueri 
son fuftinens tam injufta homicidia, quam cx- 
tera mala , quae a Phoca patrabantur , fcripfit 
ad Heraclium Patricium, & Praetorem Afrise, 

2uo Heraclium filium fuum, &Nicetam filium 
rregore Patricii fubpraetorem fuum mitteret , 
quatenus contra Phocam tyrannum venirent. 
Audiebat enim eum rebellionem meditari inu 
ATrica , unde nec navigia hoc anno Conftanti- 
nopolim confcenderunt . Occidit autem Phocas 
omnem cognationem Mauricii , & Commen- 
tiolum ThracisB Preetorem, & alios multos . Fa- 
&a eft etiam mortalitas in anno ifto , & inopia 
omnis fpeciei . Praterea Perfe , una cum Car- 
dariga egrgfli ceperunt Armeniam, & Capado- 
ciam, pugnantefque Romanorum verterunt mi- 
litias , ceperuntque Galatiam , & Paphlago- 
niam, & venerunt ufque Chalcedonem, fine^ 



R 

A 



xvir. 



^3 



B 



D 



E 



(66) Zonar. ivu*f>x*< interpretatur tribunos ple- 

btSj male . 

(67) Aliter Itnealirs . 

(68) Aliter Tbeoprecepto . 

(69) Aliter verberans manus , ac pedes . 

(70) Aliter Subadiuva . 



parcitate depopulantes omnem «atem . Et fii 
quidem foris portam Rominis tyrannidem in- 
fercbant . Phocas vero his pejora intrinfecus 
patrabat ocddens , atque captivans . Anno Im- 
perii Phocae feptimo Antiocheni Judji , fimul- 
tate tnquieta commifla oontra Chriftianos , oc- 
cidunt Anaftafium Magnum Patriarcham Antio- 
chias , mittentes naturam ejus in os ejus , & 
poft haec trahentes eum in plateam urbis . In- 
terfecerunt autem & civium multos, & incen* 
derunt eos . Phocas ver6 fecifComitem Orien- 
tis Bonofum, & Chotin Magiftrum militumu, 
& tranfmifit eos adversbs illos , & non value- 
runt fedare inquietudinem illorum. Coacervan- 
tes verb exercitus irruerunt in illos , & pluri- 
mos occiderunt, & quofdam eorum detruncatis 
artubus , ab urbe reddiderunt extorres . Phocas 
autem fecit Circenfem ludum , & Prafini con- 
viciis eum laceflSre clamantes . Itemm in ga- 
bafta (72) bibifti? iterum fenfum perdidilti? 
Et juifu Phoca^ Comas Pnefedhjs urbis multos 
ex eis detnmcavit , quofdam vero decollavit , 
nonnullos autem in (accos miflbs mari necavic. 
Porro Prafini coacervati miferunt ignem ia- 
Practorium , & incenderunt curiam , & fcrinia, 
& carceres , ex quibus egrefli vin&i fugeruntw 
Hinc iratus Phocas , non (73 ) eos militare ju- 
bet . Porr6 Heraclius Pxwor Afric* moldtias 
perpetiens a Senatu, vocavit filium fuum He- 
raclium contra Phocam tyrannum mittendum . 
Verum & fubpraetor ejus Gregoras mifit per 
aridam Nicetam filium fuum , ftatuentes , ut 

J[uicumque ex his pneveniret , & tyrannum-4 
uperaret , Imperium fumeret . Hoc ver6 anno 
hyems enormis efficitur, ita ut maris mollicies 
in glaciei duritiam verteretur . Tum Phocas 
Macrobium Scribonium (74) juflit fagittari 
apud Septimium , pendentem in lancea, in qua 
tyrones exercebantur , quafi confcium infidia- 
rum fuarum . Theodorus enim Praefe&us Cap- 
padox, & Helpidius prapofitus anViamenti, & 
alii diverfi confilium fecerunt in hippodromo 
Phocam occidendi . Et &6lo prandio Theodo- 
rus praepofitus (7J) Praetori coepit eis texerc^ 
intentionem fuam . Contigit autem illic inve- 
niri Anaftafium Comitem largitionum . Prandio 
ergo fa<fto , & enarratis his giue infidiarunu 
erant , poenituit Anaftafium illic fe repertum , 
& non dixit quse cordi fuo inerant , fed filuit. 
At ver6 Helpidius perdurabat dicens . Non^. 
vultis ut cbm federit in folio fuper hippodro- 
mum , hunc comprehendam , & evellam ocu- 
los ejus, & fic eum interficiam? Et polliceba- 
tur eis dare currus . Re praterea Phocae notl 
ex proditione Anaftafii fam , juflit Prcefedlum , 
& Helpidtum, & primores qui fciverant rem, 
cum omni diligentia difcuti . Ciimque difcute- 
rentur, qu» infidiarum fuerant confefli funt, 
& qu6d Theodorum voluerint facere Princi- 
pem . Porr6 Phocas juflit decollari Theodo- 
rum, Helpidium , Anaftafium , & caeteros qui 
infidias fuas cognoverant. 



(71) Aliter Scombram . Aliter Scombrum 
(71) Nieeph. 18. c. 4}. Gabaxba . 
(7 j) Aliter non militare Prajinos jubet , 

(74) Aliter Scribonem . 

(75) P. Pith. Prafeflus pratorio . 



Expticit Liber Decimusfeptimus . 



Tom. L 



»4 



INCIPIT LIBER DECIMUSOCTAVUS 



HER ACLIUS. 

ANno ab iDC&matioae Doraini DCII. 
Heraclius ia Africa Impemorap- 
pellatuft, vfcnit am aavibuscaftefc- 
Utis, habeatibus intra fe arculas , 
& imagines Dci Matrfc , quem- 
«dmodum pyxides . Georgius (i) quoque^. 
perhibetur ducens exercitum copiofum abAfiri- 
ca, & Mauritania venilTe . Similiter & Niceta 
*lius Gregon» l^tttcii per Alexandriam , 8e 
Pentafolim , habctts fecum multum populunu 

Sedeftreni* Defpoufavemtamem Heraclius Eu- 
ochiam filiam Rogati Afri,qu* illo temporc 
ConiUntinopoli erat , unk cum Epiphania ma- 
cre HeraclU • Audiens autem Phocas quod tta- 
<er Hetaclii in civitate eflet, nec non &Eudo- 
thia , quse fibi fuemt defpodata , tenuit eas , 
€c obfervavit ia dominico monafterio, quodco- 

Snotninatur Nov* poenicentt* . C6m autenu 
iiffet Heraclius Abtdum , tnvinit Theodorum 
Coruitem Abidi , & fcifcitatus ab eo , dkKcit 
qmc Conftantinopoli movebantur. AtvenoPho- 
cas mifit fratrem fuum Domentiolum magi- 
ilrum ad cuftodiendos muros longos . Cbmque 
comperiftet Heraclium Abtdum abiifle > muris 
dimiffis fbgtt , 8c introivk Conftantinopolim . 
R)it6 Heraclius apud Abtdum recepit omnes 
exules principes , quos ibidem Phocas retega- 
▼erat in exilium, &afcfenditoumei$HeracIiam. 
Stephamis autem Cizici Metropolites aoceptum 
itemma fan<Ste Dei Genitricis Marise de Eccle- 
fia detulit Heraclio. Pmerea cbmConftantino- 
poiim peivenitfet, divertit ad portum Sophi*, 
initoque bello vicit gratii Chrifti tyrannum . 
Vulgus autem hunc comprehenfum interfcce- 
cunt , & igne apud Taurum Cremaverunt . In* 

freffus ergo Heraclius regalia , coronatus eft X 
ergio Patriarcha in Oratork) (an&i Stephani 
tn ftdatio fito . Coronata eft ver6 eodem die^ 
Eudochia fponfa ejus in Auguftam , & accepit 
uterque a Sergio Patriarcha miptiarum coro* 
nas , 3c uno eodemque die Imperator fimul 
& fponfus oftenditur . Menfe ver6 Maji caftr* 
moverunt Perf* contra Syriam > 8e ceperunt 
<*) Capeflam , & Edctfam , 8J venerunt uf- 
que Antiochiam . Porr6 Romani occurrentes 
eis fuperati funt , & periit omnis populus Ro- 
manorum , adeo ut valde pauci ex his evade- 
rent * Anno vero Imperii Heraclii fecundo , 
ceperunt Perfa Ctefaream Cappadoci», &plu- 
hma ex ea captiva duxerunt millia . Heraclius 
autem Imperator invcnit diflbluta Reip. nego- 
cia . Siquidem Europam Avares reddidere de- 
lertam : Afiam ver6 totam Ptarfe exterminave- 
runt , & ctvitates defolaverunt , & Rom. in_ 
bellis exercitum interemenmt. Qjjibus vifish»- 
/Jtare coepit quid ageret : fcrutans exercitum fi 
iorte falvus exi/leret , duos tanthm invenit ex 
omnibus his , qui cum Phoca contra Mauricium 
in tyrannide militarunt . Eodem anno natus eft 
Imperatori filius de Eudochia Heraclius minor, 
qui & Novus Conftantinus appellatus eft , & 
mortua eft Augufta eadem indidlione quintade»- 
cima . Tertio anno Imperii Heraclii coronata^. 
eft Epiphania.filia Heraclii k Sergioftitriarcha 
in Auguftam in Oratorio Palatii . Eodem vero 
prima indi&ione coronatus eft Heraclius junior 
filius Heraclii , qui & Conftantinus , a praedU 
fto Patriarcba . Eodem anno Sarraceni etianu 
aciem contra Syriam direxerunt, & extermina- 



(i) AUter ut beorgiki quoyue fcrbibet 



ris nontmllis victs rewrfi funt . Anno Imperii 
Heraclii IV. ceperunt Vtttm Dteaafcum , «e 
captivum duxerunt popukim muitum . Hera- 
dkfi ftutem Imperator legatis ad Chofdmttu 
miflis , nogavit eum , ut parceret homimmu 
ianguuiem immiferiootditer ftmdere, & defini- 
ret tributa , & acciperet pa£k , qui Itgatot 
ineflRoaces dimiftt > nuili tu> radditi ratione^ , 
fpemns comprehendere Rom. modii omnibus 
principatum . Porrb Heraclius eodemannoduxit 
incefte Martinam neptem fuam uxorem, &pro- 
nuneiavit eam coronatam k Sergio Ptoriarcha . 
Anno quinto Imperii Heraclii ceperunt Pferfe 
Jordanem bello , & Plateftinam, 8i fan^am Ci- 
vitatem, & multos in ea per )uctoorum maniB 
B tnterfeceniftt , ideft , ut quidam ajunt, miliuu 
nonaginm. Ifti enim ementes Ghriftianol, ptout 
unufquilque habere poterat occidebant eo^ . 
Zachariam ver6 Hierofohfmitanum Pmfulem 
comptehenfum > & pretiofa, 81 vivifioa ligna- 
cum multa pmda «ckiuxerunt in Pttfidem. Eo- 
dem anno natus eft Imperatori Conftantinus 
alius , 8c baptifcan» eft in Blacernis k Sergio 
Patriarcha , Anno bnperii Heraclii fexto cepe- 
runt Perfe totam Agyptum , 8e Alexandriani, 
8e Libyam ufque ad ifethiopiatn , multiquc 
pnedi confumptA , 6t exuviis quafnplufimfe > 
6c pemniis , ad propria remearum . Cartha*. 
ginem autem minime valuerunt capera , W 
aiAodiidimift8,obfid*m^ Anno 
feptimo Imperii Heraciii caftrametati funt Ffr» 
f« contra Carthaginem > quam 8t bello cepe» 
runt . Eodem anno Cof/ fa6htt eft Conftanti- 
nus junior, qui 8e Heraclius Heraclii filhis, 8t 
provexit in Cajfitrem Conftantinum minorem« 
fratrem fuum ex Heraclio genitum , & MartU 
na. Anno odhtvo ImperiiTui rurfui Heracliu* 
mifit in Perfidem legatos ad Chofdroen po». 
ftulans pacem . At Chofdroes iterum eos fare- 
vit, afleverans. Non parcam vobis,dooec Cru- 
cifixum abnegetts, quem Deum fatemini eflk^, 
& adoretis Solem . Anno Imperii Hetaclii no» 
no , aciem direxerunt Avares contra Trhaoam, 
8e miffis Heraciius legatis ad eos pacem pofce^ 
bat . Chmque Chajanus hanc facere fpopan- 
q diflet , exiit Imperator fbras murum longiua» 
cum omni obftauio regto , ac muneribui muk 
tis ad fufcipiendum Chajanum , receptum ab 
eo juramenta faciendi invicem fponfiones paci- 
ficas . At ver6 Barbarus iile tam ft^onfionibus^ 
qukm qu« jurata fuerant fpretis * iubit6 tyran^ 
nice contra Imperatorem profe6h» rik . Stupe- 
faftus ergo Imperator fuper infperatte rei mo- 
iimine , ftjgfi lapfus in civitatem reverfus eft. 
Barbarus autem omni regio apparatu adepto , 
8e fupelleftile , 8c quotquot ex hominibus ca- 
pere potuit , fubvertit villas multas depopu* 
lans ex improvifo fpe pacis deceptos . Anno 
decimo Imperii fui , miflis Heraciius ad Cha- 
janum Avarum legatis, queritur fuper his, qpx 
nequiter a&a fuerant ab eo, & ad pacem hor- 
tatur . Acies quippe difponens contra Perfidem 
dirigendas , pacifci cum Chajano volebat, qui 
reveritus dileftionem Imperatoris , fe p*ni- 
tuifle poilicehatur, & pacem fieri repromifit , 
pangentefque foedera legati inpacereverfi funt. 
Eoacm anno ceperunt Perfae Ancyram Galatix. 
Anno undecimo Imperii Heraclii, durus Chol- 
droes jugutti fuum fuper omnes homines fecit 
; in effufione fanguinis, & ratione tributorunu. 
! Ela- 

(2) Aliter cejmmt Apamaam . 



Digitized by 



■!3! 

fe, 
** 
>fc» 

fflQ. 
«4, 

ifnt 
t ea 

lei 
ih 
i-a 

ik 

ap 
4, 

L!» 

ft, 
# 

;e 

& 

d. 
*. 

sa 

f- 
i 
ii 
i- 



LIBB R 

Elatus dnim trioxnphcs millo modo in conftte* 
tta efle pocerat . Taac Heracliu* , aek> Dei 
fufcepto , & cum Avarifas pace, ut putabar , 
contra&a, tranftutic militias Europfc in Afiam> 
6c putabat Dei cooperatione codtra Perfideitu 
properare. Anno XII. Imperli Heraclii, ttenfc 
Aprili, die IV., indi&one X. Imperator Hera* 
clius celebra» Soleanitate Pafcholi , mo* fe- 
cundi ferid vefperi motus eft contra Perfidem > 
Sumptis autem mutub venerabilium domorum 
pecuniis aporii coanaarut , accepit etiam 
ciefi* magn* muha ctadelas fereatia * fknul <te 
alia vafa miniftratoria ; Qjiibus COnflatis exa* 
rari fecic in his nuraot (j) aureos , 6e ar-> 
genteos plurimos , dfaufitque filium fuuitt* 
cum Scrgio Patriaitha in urbe dtfponendi ne- 
gotia, una cum Bonofo Parricto viro fagaci, B 
& per cun&a fapienti * atque perito . Scf i- 
pfit aucem 8c ad Chajanum Avarum preces 
cuntm agendi fuper Romaaorum negoeiis , 
tanquam qui fuerit fecum amicitiam pa&us, 
tutorem hlii fui compelians . Motus auteftu 
4 regia urbe , exivit per locum , oui dicitur 
Pdrtat, navigioiter agens: illinc veropercaete- 
«sregiones fibi fubjectas profe&us , elegit exer- 
cicum novum.Hos aucem exercereorfus in hd- 
ftilibus operibus erudivit * Divifo enim dupli* 
citer exercitu , acies, & congreffiones invicem 
iine fanguine fieri juflit . Clamorem bellicum , 8t 
impetum in alcerutrum furgendi ho* docebat , 
ut reperti in bellis nil mirarentur , fed fidett- 
ter proficifceremur in hoftem . Accipiens Ver6 
Impenuor in manibut Dei figumm virilettL. , 
quam manus non depinxeruut , ied in 
verbum, qucd omnia firmat, atque componit, 
fine pidfcura formam , velut fine femine eduxit 
parcum , & in hac fifus \ Deo pi^a figur^ , 
wepit ajgones jurameata dans populo , qu6d 
cum ipus ufque ad mortem effet certaturus , & 
tanquampropriisfiiikadh«furus. Volebacenim 
•poteftatem non tantum timore, quantum amo- 
re poffidere . Ciimque inveaiflet exercitum in 
defidia multa , 6c formidine , inquietudinc , 
ac dedecore conftitutum , & per multas terra 
partes diflcminatum , aftutiim in unum colle- 
git , & omnes cx una quafi confonantia lau- 
davere imperium , 8t fortitudinem Principis . 
Ipfe autem verbis hoscorroboransperhibebat : 
Videte (ratres^ & filii > quod ininnci Dei con- 
culcaverunt regtonem noitiam , 6c urbes exter- 
minaverunt , oc altaria concremaverunt , & 
menfas incruentorum facrificiorum, fan^uinibus, 
& homicidiis repleverunt , 6c Ecclenas , quae 
fiagitia non admittunt , flagitiofiffimis repleve- 
runt voluptatibus. Itaque rurfus cuneosadbel- 
licum exercitium armans , agmina duo armata 
ordinans , tubas quoque , ac clypeorum pha- 
langes efficiens , &c populus thorace indutus 
afiabat. Nam cum aciesftatuiffetcautiiis, con- 
grefliones agere invicem juflit. Impulfiones au- 
temvehementer, ac percufliones in alterutrum 
efficiebantur , & habitus belli oftendebantur , 
eratque horribile vifu fpeftaculum , fine ti- 
more periculum , 8e ad ftrages impetus finc~ 
fanguine , fed adveniente neceflitate , ouate- 
nus unufquifque percepta occafione csedis in- 
nocu* permanere tutior. Taliter aucem arma- 
tis omnibus pracepic ab injuftitia peniths ab- 
ftinendum , 8c pietatem fedtandam » Porrb cbm 
pervcniflet ad partes Arrneni» , pfwcurrere^ 
juflit elecftos . Sarracenorum ver6 tunc fub pa- 
t>isPerfarum conftitutorum multitudo equicum 
clam in Imperacorem irruere medicabancur , 



XVIIL 125 

Viri autem Imperaroris qui pracurrerant , his 
oceurrentes Pnecorem ipforum vindhim Hera. 
clio adduxerunt, illifque in fugam vcrfi* , mul* 
tos interemerunt k Qpia verb, nyeme aceeden- 
te , Impetator in Ponticum climi divirtit , vi- 
fum eft Barbaris obfidere illum in hoc hye^ 
montem * At ille Perfas latens, iucaue divetteni 
in Pierfidcm properat . Hoc Baroari cognito 
inrtncorem causi infperati auditusdevenerunt. 
Sarbarus ver5 fterfarum Pnetor , accepto po- 
tenutu fuo , Vettit in Ciliciam , quatenus itu 
Romaniam ingrefliis, hunc dare terga eompel- 
lemt . Timens autem , ne per Armeniam Im- 
perator ingreflus ^ Perfidem turbaret coadhis 
eft fequl poft Romanum exercitum , furari vo* 
lensbellum, & per obreuram aggredi noftem. 
Sed e contra plena* lun« t6t* nodte fijlgente^ 
luce cavillatione fruftratuS eft , & Lunanu , 
qu® fibi priiis in cultu fiierat, infemabat, qu* 
videlicet eclipfin ex actidente tuliffet . Ex hoC 
ergo formidabat Sarbarus cum Imperatore Con- 
flidhim aggredi, & montem quafi dorcades pe- 
tiit , irttuitus ab excelfo , bonam , & faptenti 
«te compofitam militiam Romanorum . Com^ 

1)ertd vero Imperator horum formidine , in 
ocis morabatur requietionis , hunc ad beflum 
inftigans . Defcendentes autem de monte clam 
fspe confiidhim concitabant , fed Romani irt 
cundkis primatum tenebant , ridueiamque am- 
pliiis exercitus eorum obtinebant, videntes Im* 
peratorem praefilientem , 8* in Omnibus belli- 
gerantem. Perfa ver6 quidam ante breve tem- 
pus profagus , inter Imperatoris exercitum an- 
numerabatur. Hic fugiens ad ftrfas abjit, exi-* 
ftimans eos Romanorum exterminaturos exerci- 
tum. Ciim^ue formidinem eorum videret, poft 
decimum diem iterum ad Imperacorem venic , 
& liquidd omnem Barbarorum pavorem edi- 
xit . At verd Sarbarus ulcra commoracionenu 
non ferens in monce , coadhis eft ad prselium^ 
proficifci . In cres aucem parces divim exerci- 
tibus defcendic repence, illucefcence die , ance 
folis afcenfum preparacus ad bellum . Ac Im* 
peracor prafciens hoc , ordinavic exercicus in 
tres ceque pJialanges ad pugnam. Orto autenu 
Sole , & Imperatore ad Orientem reperto , 
Perfas obtenebravic radius , quem ut ueunu 
adorabant . Imperator autem finxtt populunu 
fuum quafi in fugam verfum . At ilh folventes 
phalanges hoc nne retentione perfequi exifti- 
mabant. GonverfiergoRomani, hos scquo ani- 
mo verterunt , ex his multis peremptis . Infe- 
quentes autem eos in monce in prtccipitia , & 
loca devia immiferunt , cundHs illic contritis . 
Inter ea praecipitia inftar caprarum fylveftrium 
morabantur . Multos autem viventes compre- 
henderunt. Ceperunt quoque & horum caftra, 
& omnem fuppelle&ilem lpforum . Porro Ro* 
mani, extenns in coelum manibus, Deo gratias 
referebant , 8c pro Imperatore , qui fe benc 
probaverat , inaeficienter orabant . Qjii enim 
antea nec Perficum audebant pulverem videre, 
nunc immota eorum inventa tabemacula fpo- 
liant . Cbiis enim fperet Ffeffarum inexpu^ia* 
bile genus dorfa daturum Romanis ? lcaquc- 
Imperacpr exercitu cum Pr«tore ad hyeman- 
dum in Armenia derelitfto , ipfe Bizantium re* 
diit. Anno vero Imperii fui decimotertio, He- 
raclius profedtus a regia urbe celeriter in Ar* 
meniam properavit . Chofdroes autem rex Per- 
farum , mint Sarmanzariam cum exercitu fuo 
in Romanorum terram incrandi . Heraclius au- 
cem fcribebac Chofdroi , uc aut pacem ample*» 

ftere* 



Digitized by 



Google 



*1$ 



H I S T O R I JE 



Jeretur , aut fe f#ret cum exercitu fuo Perfi- 
dem ingrefTurum. Chofdroes autem nec pacem 
•mptedtebatur * nec verum fertnonem Heraclii 
*ri>itrabatur . Non enim audere illum Perfidi 
appropinquare putabat . Sane Imperator duo- 
decima Calendarum Majarum ingreflus eft Per- 
fidem . Qjio Chofdroes comperto Sarmanzarim 
xeverti jufsit ., & colle&is ex tota Perfide mi- 
litiis fuis , & traditis eis Sathin , velociter eas 
adunari Sarmanzarim juffit , & ita contra Im- 
peratorem procedere. Heraclius ajitem , advo- 
cato exercitu fuo , verbis exhortatoriis incita- 
bat eos dicens . Viri fratres Dei amorem in- 
mente fumamus , injuriam hujus requirere fiu 
tagamus . Stemus igitur fortiter adversus ini- 
micos , quia multa dira in Chriftianos operati 
funt , revereamur Romanum Imperium , quod 
fui ipfius eft domini , & non alterius , & fte- 
mus advershs hoftes impiis telis armatos . In- 
duamus fidem , nec formidemus interemptio- 
nem,j& interemptricem gentem . Recogitemus, 
quia intra Perfarum terram confiftimus, & in- 
gens fuga fert periculum . Vindicemus corru- 
ptiones virginum, recifa commilitonum mem- 
t>ra noftrorum videntes corde doleamus . Non 
funt hxc ullam mercedem habentis , fed vitae 
perennis praemia . Stemus viriliter , & Domi- 
nus Deus cooperabitur, & perdet inimicos no- 
ftros . Cumque Imperator his, & aliis quam- 
plurimis commonitionibus populum exhortatus 
efTet, refpondit ei unus pro omnibus. Expandi- 
fti anguftiam cordis noftri domine, os tuum in 
admonitione dilatans . Acuerunt fermones tui 
gladios noftros , & hos animos , qui vinci ne- 
queant , operati funt . Expeditos nos tuis ver- 
bis exhibuifti , erubefcimus in pugnis te afpi- 
cientes nos procedere, & jufliones tuas in om- 
nibus fequimur. Imperator autem, fumptis mi- 
litiis , mox ad Perfidem interiorem acceffit , 
igne comburens urbes , & caftra. Fit etianu 
terribile hic quoddam miraculum . In aeftivali 

Suippe folftitio aether fudore fadhis eft madi- 
us , animos Romani exercitus recreans , ade6 
ut hinc fpem optimam fumerent. Audiens pr$- 
terea Heraclius , quod Chofdroes apud Gaza- 
croen civitatem cum quadragintamillibusbelli. 
coforum efTet virorum , cum impetu adversiis 
illum perrexit, & pnemiffi quidam ab eo Sar- 
racenorum fibi fubjugatorum Chofdroes occur- 
runt vigilias , & horum quofdam occiderunt , 
quofdam vero vin&os compedibus cum Prae- 
tore ipforum Imperatori praefentarunt . Hoc 
comperto Chofdroes dereli&a , tam civitate^., 
quam militia, fug£ ufus eft . At vero Heraclius 
infequutus , quoldam praeoccupatos occidit, cg- 
teri autem hac, illacque palantes diffipati funt. 
Ciimque perveniifet Imperator ad Gazacenfium 
civitatem , in fuburbanis hujus reficiebat exer- 
citum fuum : Perfse vero qui confugerant ad 
eum, perhibebant,quodChofdroes fugiens igne 
confumpferit omnia fata in locis illis , & per- 
venerit ad civitatem Thebarmam in Oriente 
fitam , in qua erat templum Ignis , atque pe- 
cuniae Erifilidorum (4) regis , & error pruna- 
nim, & his acceptis ad partes Damaftager (5) 
iter egerit . Imperator autem profe&us a Ga- 
zacenuum civitate pervenit Thebarmam , ( 6) 
& ingreflus in eam igne confumpfit templum 
Ignis , & tota civitate combufta , perfequutus 
eJt Chofdroen in anguftiis regionis Medorum . 
Chofdroes autem in his duabus regionibus de 



(4) Aliter Crosji Lydvrum . 

(5) Aliter Daflarger agbat 

(6) AXntiTbebarmefm . 



B 



D 



M I S C E L L £ 

loco ad locum peragranslatitabat,& Heracliufe 
hunc perfequens , multas civitates vaftavit , & 
regiones . Hyeme ver6 accedente confilium fa- 
ciebat ubinam hyemaret cum populo , & q U i. 
dam inAlbania perhibebant: quidam vero con- 
tr* ipfum properare Chofdroen . At Imperator 
j ffit populum tribus diebus divinum oraculum 
praeftolantem cafte , ac pure converfari, ficque, 
refponfo accepto, in Albania decrevit hyeme^. 
commorari. Dum ver6 abiens illuc iter ageret, 
habens fecum copiofam Perfarum pracunu , 
haud paucos incurfus a Perficis cuneis pertulit, 
ipfe verf> divina cooperatione triumphum del 
omnibus tulit . Prseterea, ctim vehemens tem- 
pefta^ cecidiftet fuper eum in via, & hunc ge- 
lu praeoccupaflet in Albania, haberetque quin- 
quaginta miilia vinculatorum, compatienti cor- 
ae mo mifertus, vincula difTolvit, indulgentiam 
tribuit, & requiem impertitus eft, ita ut om- 
nes cum laciymis exorarent , etiam eum Perfi- 
dis fieri liberatorem a mundi exterminatore, & 
trucidatore Chofdroe. 

Anno decimoquarto Imperii Heraclii Chot 
droes Sarrablagan Praetorem conftituit , virum 
facinorofum , & typho multo elatum, tradenf- 
que ei exercitum > eos videlicet aui dicuntur 
Chofdroetae (7) ac Perozitae, inAlbaniameum 
direxit ad Heraclium . Ciimque increffi effent 
fines Albaniae , non funt auli ad oellandunL. 
ante feciem Imperatoris ftare ; fed claufuras 
tenuere , quae ducunt in Perfidem , aftimances 
in obfidendo infidiari • At vero Heraclius mox 
ut ver acceffit, profedhis de Albania per aper- 
tos campos , & efcis largiter affluentes , tian- 
fitum in Perfidem faciebat , licet lonrinquitas 
multae vias fpacium tranfegerit. Sarrabkgas ve- 
ro per ardhim iter, utpote compendiofum fa- 
tagebat , ut comprehenderet eum in Perfidis 
regione . Heraclius autem monebat populum 
dicens : Novimus fratres , quod militia Pferfa- 
rum in deviis locis pererrans , tam equum eo- 
rum dilTolvat, qukm ipfos enervet. Nos autem 
fcftinemus contra Chofdroen properare valdc- 
celeriter , ut ex improvifo irruentes in eunu 
turbemus illum . At ver6 populus hujufmodi 
fpernebat confilium , & maxime Lazorum , & 
Abafgorum , atque Hiberorum concertatores . 
Hinc in serumnas incidunt . Pervenit autem & 
Sarbaras (8) cum populo fuo , quos omni vir- 
tute armavit Choldroes, & deftinavit per Ar- 
meniam adversiis Heraclium . Sarrablagas vero 
fequebatur poft tergum Heiaclii , & non eft 
cum eo in conflidhim congreffiis , expedhns 
uniri Sarbarae, & ita conftituere praelium. Co- 
gnito autem Romani Sarbare impetu,ad me- 
tum converfi funt, ad pedes Imperatoris proci- 
derunt cum lacrymis , fcientes quale fit ma- 
lum non cedere fervum domini voluntatibus , 
&i poenitentiam agentes fuper inobedientia fua, 
quam nequiter perpetraverant , dicentes : Ma- 
num tuam domine , priufquam pereamus mi- 
feris da. Cedimus enim tibi , in quibufcunque 
preeceperis . Tunc Imperator acceletavit con- 
gredi cum Sarrablaga, priufquam uniretur po- 
pulo Sarbarae , & multis incurfionibus adversiis 
eum faftis nodle, ac die, hunc in formidinenL- 
pepulit, & retro utrifque dimiflis contra Chof- 
droen velociter infequutus eft . Duo ver6 ex 
Romanis ad Perfas fe conferunt , & perfuadent 
eiscredere , Romanos ex formidine fugere. Con- 
tigit autem eos, & alium audireRomanum ,(9) 

Sa- 



( 7 ) Auter Cbofdroget* 
( 8 ) Aliter Sarbarazas . 
(9) Aliter rumarem . 



Digitized by 



tflfc. 

COf. 

Pfii 
R,& 

>i 
isai- 

IfB 
& 

38 
1?* 
(I& 

au 

]&• 

ri) 
jha 

IfiV 

ii 

'A. 

ooci 
,S 
■c. 
&k 
vif- 

Jf; 

■» 
> 

Df- 
0- 
& 
6. 
A 

b- 

2- 
3f 
3- 
0- 
0 
L 
(• 
5 
t 



L I B E 

Sathin fcilicet Pratoris Perfarum adveatiim 
cum alia militia m auxiliom , & hoc com- 
perto Sarrablagas , & Sarbaras decertabant He- 
saclium inftigare ad praelium , priufquam ve- 
niret Sathin , & m fe transfenet vk&ortas glo* 
riam . Credentes quoque profugis , properant 
•dvershs Heraclium , & appropinquames ei ca- 
ftnametati funt* volentes io eum fimui irruere. 
Aft Heraclius profe&us a vefpera iter fecit per 
totam noftem , & pcofeAus 4b eis invento her- 
bifero campo , caftrametati funt in eo. Porro 
Barbari exiftimantes eum formidine fugere in- 
compofitfe fequebantur , tit comprehenderent 
illum . Ipfe autem occurrens eis belhim iniit 
adverstis ilk* , & apprehenfo quodam colle ne- 
morofo,coacervatoque populo tn ipfo, coope- 
catione Dei Barbaros vertit , & per feuoes no6 
infequutus multitudinem copiofam occidit. Ca- 
dit autem & Sarrablagas , enfe vulneratus in- 
dorfo , & ciim hi in agone effent , perv&nit 
etiam Sarbaras cura exercitu Xvto , & hoc Im- 
perator verfo, & ex bis multis oocifis, reliquos 
Jugientes difperfit . Cepit quoque & appara*- 
tum fartinae ( 10) ipforom . Porrb Sarbaras 
unitus Sathin (w) collegitBaibaros qui fahra- 
ti fuerant , & iterutn difponebant contra Hera- 
clium proficifci . Aft Imperator in regionenu 
Hunnonim , & per horum loca difficilia fefli* 
nabat in afperis locis , ac deviis , Barbari vero 
fequebantur poft eum . Porri Lazi , una cwtu 
Abafgis fiwrmidantes , fubduxerant fe ab auxi- 
iio Romanorum * & in regionem fuam rererfi 
font. Sathin vero hoc advertens, fbrore multo, 
un& com Saxbam perfequebatur Heradiunu . 
Sne Inpesator colle6bo exercim , hos verbis 
exhmtatus eft, & muaimine detinivit dicens, 
mtdritudo vos, fiatreSi inimicorum non contur- 
bet f Deo quippe volente vnds perfequettrr 
jnille . MaxStemt» ergo nofmetipfos pro fahite 
ficatrum arfteomm , & fumamus coronam mar- 
tyrii 5 quo Sc futunim tempus nos laudet , & 
Detts reddat meroedes . His , & aliis quam- 
ribribus verbis awfadam excrcitui conferens, 
Jtiiari nslm praelium ordinat, & diftantes ab 
invicem intexvallo pufillo , 3t mane ufque ad 
vefperam aggrefli non fimt in alterutrum. Ve- 
fpere verb Imperator anepto itinere , perge- 
nt . Barbari veiA iterum poft eum fequeban- 
tur comkantes (ia) viam , hunc pneoccupare 
volentes , incidunt in loca pahiftria, & ober- 
rantes m magnum difcrimen deveniunt . Im- 
peiator autem tranfiens fines Periarum , per 
Armeniam pec^rabat . C&m autem terra iTIa^ 
teaeretur a Perus , multi cum Sarbara concur- 
rerunt ^ ac per hoc populus ejus crevit . Pre^ 
terea, hyeme acoedente, difperfit multitudinem 
per loca ipforum , m requiefcerent in domi* 
bus ftus. Qno comperto Heraclius no6Ve ftira- 
ri medicahatur bellnm. Ciimque turbo tempe- 
ftatis adeiTet, & Sarbarae nulla fufpicio incum- 
beret , ele£Hs fortifttmis equis , 8c robuftiori- 
bus ab exercitu , hos dupliciter armans , qnof- 
dam ex eis pnscecfere juflit contra Sarbarara^, 
ipfc verb cum aliis^ poft eos fubfequutus eft . 
Accelerantibus ereo per nodem , t& perve- 
nientibus ad pnedium , cui vocabulum erat 
Lasbannm» hori noAis aoni Perfae, qui in eo 
ecant, & impetum cognoverant, infurrexerunt 
in eos . Ipfi autem interfecerunt hos omnes • 
excepto uno qui hoc Sarbane nunciavit. At ve- 
ro Sarbaras alcendit equum nudus , atque dif- 
oaIceatus,(ug£ (alutem mercatus . Hujus antem 



(io) rSkfor . 

(n) Aliter Sain , 



R 

A 



B 



XVIII. ii 7 

mulieres, & omnera Perficum florem, princi- 
peique, acSatrapas cum eledHs militibus , qai 
in domorum tedk confcenderant , & bellonu 
oontra fe pneparaverunr, per ignem depofuit, 
& alios quidem occkHt , alios verb igne coo- 
fumpfit, aiii vero mankis, & compedibus col- 
iigati funt , ita ut pene nulius ex his qui Sar- 
bar* fuenuit, fiilvaretur. Acceperunt autem & 
arma Saibane, aureum videlicet clypeum, ma- 
chrram etiam ejus, & lanceam asque auream, 
& comptam lapidibos precrofis zonam , nihilo- 
minus & calceamenta ejus . His omnibus fum- 
ptis , procedit oontra difpcrfos per villas , qui 
fcilicet comperti Sarbuti fuga , fine retentio- 
ne fugiebant . Ipfe autem infequutus muitos 
eorum occidit , & vindtos aooepit , reliqui- 
que cum confufione repedarunt in Perfidenu . 
Porrb Imperator , exercitu fuo coiledio , cum 
gaudio in illis locis intrepidus hjnemavit. An- 
no XV. Imperii Heraclii , Arabum Princep^ 
Muhammad habebatur . Heraciius autenu 
coacervato exercitu luo confilium fiuaebat 
quanann via pergexet. Duse namque vias fibi 
adjacebant anguft» , ac deviae , tina quidenu 
Tarentum ducens , altera autem in terranu 
Syrorum . Verhm iila , quae Tarentum duce- 
bat , differemior quidem erat , fed egefta^nu 
cun£hirum habebat efcarum, qux vero in ter- 
ram ducit Syrorum, Taurum tranfit, & abun- 
dantiam , & dapfilitatem praftat alinaentorum . 
Hanc pittferunt omnes , licet abruptior efTer y 
8c nive multa feverior . Hac itaque multo la- 
bore tranfaAa in VII. diebus perveniuntad flu- 
vium Tigris , & hunc chm tranfineaflent , ve- 
niunt Martyropolim, & Amidam, & quiefcunt 
tam exercitus , qukm captivitas . Hinc & lite- 
ras Byzantium Imperator potuit mittere^ & 
quflB ciroa fe erant omnia indicare , & ingens 
facere gaudium civitati . Sarbaras autem popu- 
lo fuo qui fuerat difperfus colledlo , infurre- 
xit in illum . Imperator vero eledlam militum 
alam ad cuftodiendum mifit claufuras , quae ad 
fe ducebant, & aditus qui ad Orientem erant. 
Ipfe vero difcurrens , in faciem efficitur Sar- 
bar». Cbmque tranfmeaflet Nymphion am- 
nem, ad Fuphratem pervenit, in quo erat pons 
nexus e funibus fimul & navibus . At vero Sar- 
baras diflblutis funibus pontis, ab altera ripa^ 
in totum in alteram tranftulit pontem . Cum- 
que Imperator veniflet , nec valuiflet tranfirc 
per pontem , difcurrens invenit meatum , & 
hunc Martio menfe inopinate fine difcriminc 
tranfmeavit , & Samofatam pervenit . Rurfuf- 
que cfim Taunim praeteriflet, in Gcrmaniciam 
profi&ftus eft , & cum tranfiflet Adana , venit 
ad amnem Saron . Sarbaias autem pontem rur- 
fus in proprium locum extenfo , abfque obfta- 
culo transfretavit Euphraten , & iequebatur 
poft eum . Aft Imperator ciim tranfiflet pon- 
tem ^ari, inventa requie tam exercitus, quam 
ammalium • circa ipfum caftrametatus eft re£U 
ciens eos . Pervenit autem & Sarbaras in par- 
tem, qx» contra ex altera parte efle videbatur. 
Invento vero ponte , ac propugnaculis , quae in 
eo erant k Ro. obtentis caftrametatus eft . E*- 
currentes autem multi Romanorum per pon- 
tem inordinate , cum Perfis contulere confli- 
ihim , multl in ipfis caede commifsi . Verhnu 
Imperator hos inordinat^ prohibebat difcurre- 
re , ne fort£ iter fieret adverfariis cum illis 
conveniendi ad pontem, & pariter commeandi. 
Populus autem non acquiefcebat Imperatori . 

Por- 

(u) Aliter dr commiftantes . 



Digitized by 



HlSTORIiE MISCELL5 



Porrb Sarbaras quibufdam exercitibus fuis clam 
in locis abditis coliocatis , oftendit fe quafi fu- 
gientem, ac fic abftraxit multos Romanos pr»- 
ter votum Imperatoris , ad infequutionem fui 
tranfeuntes . Reverfos autem , & his in fugam 
verfis , quotquot extra pontem occupavit oc- 
cidit, vindi&am perpeflbs inobedientias . Impe- 
rator vero, cbm Barbaros vidiflet infequutione 
ordines diflblvifle , & ex Ro. ftantibus m ante- 
muralibus multos extin&os , contra eos profe- 
quutus eft . Porr6 vir quidam Perfa giganteus 
Imperatori occurrens hunc in medio pontis 
aggreditur . Aft Impenitor hoc percuflb in- 
amnis fluenta projecit • Hoc vero ruente Bar- 
bari in fagam verfi funt, & prae anguftia pon- 
tis utraque (13 ) parte femet in fluvium jacie- 
bant , alii autem gladiis trucidabantur . Porr6 
multitudo Barbarorum per fluminis ripas £a- 
eittabat, ac-refiftebat, non finens trannreRo. 
Verhrn Imperator tranfiens viriliter Barbaris 
fefiftit cum paucis quibufdam focietatis fuae 
/uperagonizans , ita ut etiam Sarbaras fuper 
hoc obftupefceret, & ad Cofmam quendam- 
juxta fe ftantem Ro. perfugam ( 14 ) Marga- 
rita diceret . Vides inquiens , Csefarem 6 Cof- 
ma, quam audax ad pugnam ftet , & contra_ 
tantam multitudinem folus decertet ; & velut 
incus jacula rentiat ? Ex rubris ( 15 ) eninu 
ocreis agnofcebatur , multafque plagas , licet 
nullam m hoc pwlio periculofam acceperit , 
dedit . Tota vero die ciim in hoc bello pu- 
gnaflent, accedente vefpera ab invicem fepa- 
rati funt, & Sarbaras quidem timens per no- 
6kem reverfus eft „ Imperator autem populo 
fuo coacervato ad urbem properavit Seba- 
itiam, & ciim Alon fluvium tranfmeaflet , in- 
: hoc gaudio totius hyemis tempore demoratus 
eft . Porro Chofdroes furens mifit , f St tulit 
thefauros cundkarum Ecclefiarum regionis , 
quae fub Perfis eft conftituta, & cogebat Chri- 
ftianos Neftorii fe&atores fieri ad perftingen- 
dum , five percellendum Imperatorem . Anno 
XVI. Imperii Heraclii Chofdroes Perfarunu 
rex novam fecit militiam pralium initurus , 
peregrinos , & cives , ac fervos ex omni natio- 
nC fa&a ele&ione coacervans . Qjaa eledHonc 
Sathin traditd Praetori , alia L millia ex pha- 
lange Sarbara eledfct tollens, huic fociavit, no- 
minavitque illos Cumulos (itf) aureos, & hos 
adversiis Imperatorem direxit . Porro Sarba- 
ram cum reliquo exercitu fuo Conftantinopo- 
lim mifit quacenus Hunnos qui eflent in Occi- 
dente ♦ quos Avares vocant , cum Bulgaribus , 
& Sclavinis , atque Gepidibus concordi£ focia- 
rent, ficque adversbs urbem properarent, & 
hanc unanimiter obfiderent . Ciim autem hoc 
didiciflet Imperator, exercitum fuum triplici 
parte divifum , tranfmifit ad cuftodiendam ur- 
bem . Qnibufdam vero traditis Theodoro fratri 
fuo, contra Sathin bcllare pnecepit. Humilio- 
re vero parte ipfe accepta in Lazicam prope- 
rat , & in ipfa degens 1\ircos ab Oriente, quos 
Cazaros vocant, in auxilium advocat . Sathin_ 
vero , una cum noviter ele<fto exercitu perve- 
niens ad fratrem Imperatoris Theodorum, bel- 
lavit contra eum . Deo autem per interceffio- 
nes fuperlaudabilis Dei Genitricis opitulante, 
bello commiflb , grando mine magnitudinis 
contra Barbaros cecidit , eorumque plurimos 
perculit . At ver6 acies Rom. tranquillitate^ 



(13) Aliter ut ran* . 

(14) Tranrfugam appellabant Margaritum . 



B 



potita eft . Vertunt autem Romani Perfas , & 
interficiunt multitudinem copiofam . Hoc com- 
perto Chofdroe? , irafcitur contra Sathin , qui 
ex multoanimg defedhi languorem incidens mo- 
ritur,cujus corpus, Chofdrois juflu falfum, ad 
eum delatum eft, quem ille monuum fubmit- 
tit multis verberib. Porrb Cazari , difruptis Caf. 
piis portis , Perfidem adeunt in regione Adra- 
gis, una cum PifetoreZeibil, qui dignitatc ft^ 
cundus k Chajano erat , & in qua&cunque loca 
peragrabant , tam Perfas depwdabant , quam 
civitates , & villas igni tradebant . ftrotedhis 
vero & Imperator his occurrit ji Lfizica. Zeii- 
bil autem hoc vifo accelcrans compleftitur 
collum ejus , 6* adorat-eum Perfis civitatis af- 
picientibus . Univerfus autem populus Turco- 
rum in terram cadentes proni , iuper facienu 
extenti , Imperatorem honore honorant , qui 
eft apudGentiles cxtraneus . Similiter & pnn- 
cipes eorum fuper faxa confcendentes, eodenu 
fchemate procidunt . Obtulit autem & Zeibil 
Imperatori filium fuum primogenitum . Hujus 
fermonibus deIe<Slatus tam vultum , quam pru- 
dentiam ejus admiratur. Ele&ifque Zeibil 40. 
millibus virorum fbrtium dedit Imperatori iiu 
auxilium . Porr6 ipfe reverfus dl in regio- 
nem fuam . His autem Imperator acceptis fta- 
tim contra Chofdroen procedit . At vero Sar- 
baras Chalcedonem properans , Avarefque Thra- 
ci urbi appropinquantes , hanc depopulari pa- 
rant, multis machinis advershs eam commotis, 
& navium fculptarum (17) ex Iftro multitudi- 
ne infinita, feu innumerabili deleta, finum (18) 
repleverunt maris . Decem fan£ dies urbem ob- 
fidentes bellum terrd , marique gerentes , Do* 
mini virtute pariter , & cooperatione , necnon 
& intemerataB Dei Genitricis , & Virginis Ma- 
ri« interceflionibus fuperati funt. Quin&mul- 
titudine copiofa fuorum tam in terra depofita , 
quam in mari , cum ingenti confufionc ad loca 
iua reverfi funt. Porr6 Sarbaras Chalccdonem 
obfidens, non emigravit: fed ibidem hyemavit, 
tam incurfiones agens , qukm depnedans confi- 
nales partes , & civitates igne difperdens . An- 
no decimofeptimo Imperii fui Heraclius men- 
fe Septembri ingreflus Perfidem , una cunu 
Turcis inopinate propter hyemem , in ecftafin 
mifit Chofdroen , cbm hoc didiciflet . At vero 
Turci tam hyeme , quam frequentibus Perfa- 
rnm incurfibus contemplatis , non ferentes pa- 
riter cum Imperatore fuftinere, c?perunt pau- 
latim diffluere , & omnes dimiflb eo reverfi Aint . 
Atlmperator alloquutus eft populum fuum di- 
cens : Scitote fratres , quia nemo nobis vult 
auxiliari , nifi folus Deus , & quc hunc pepe- 
rit fine femine Mater , ut oftendat potentiam 
fuam, quoniam non in multitudinepopulorum, 
feu armorum eft falus , fed in eos qui fperant 
in mifericordia ejus , mittit adjutorium fuum. 
At ver6 Chofdroes coacervatis militiis . P«- 
torem provehit fuper illos Razatem , virura 
bellicoium , ac fortiffimum , & hunc adversbs 
Heracliumdeftinat. At Imperator civitatesPer- 
fidis , atque caftella igni tradit , & accedentes 
Perfas romphsea confumit . Septimo verb Idus 
Odtobris pervenit in regionem Chamaita , & 
refocillat populum per integratohebdomadam. 
Razates autem veniens Ganza poft eum fequu- 
tus eft . Romanis autern pergentibus , & con- 
fumentibus efcas , ipfe ver6 poft tergum ut ca* 

nis . 



(17) AMter fcultamn . 

(18) Mitcrjimflrum cornu # 



Digitized by 



5 

% 

k 

frc- 



Sr. 

Ctt, 

ri 

(4 

ii 

Dt 

& 

fa, 
ioct 
cea 
avit, 
li 
k- 
m> 
% 

-» 
4 

1* 

t 

4- 

19 

S> 

fl. 
!• 

10 

r« 

3 
3 

i 

h 
1« 



LIBER 

nis famem patiens,vix decimis (19) eorum nu- 
triebatur, & ciimnoninveniflet fumptus, mul- 
ta ex animantibus confumpta funt . Kalendis 
Decembribus venit Imperator ad fluvium ma- 
gnum Zaban , & ciun hunc tranfiflet , caftra- 
metatus eft juxta Ninivem civitatem • Venit 
autem Razates , & penes vadum fequutus eft, 
& cbm veniflet a tribus milliaribus , reperit 
aliudvadum,& tranfivit. At Imperator, miflb 
Bathano Magiftro militum cum paucis ele&is 
militibus , invenit bandum Pretoris Perfarum , 
& ctom ejus comitem occidifTet , detulit caput 
ejus , & totam auream fpatam ejus , ncnnul- 
lifque peremptis, vivos duxit ad Imperatorenu 
fex & viginti , in quibus erat Spatarius Raza- 
tis , qui nunciavit Imperatori , qu6d Razates B 
contra eum pugnare vellet , fic a Chofdroc^ 
juffus , & tria millia armata irf auxilium mife- 
rit ei , quae tunc nondum venerant . His com- 
pertis Imper. pnemifit farcinam ante fe , ipfe- 
que (ubfequutus eft , tra&ans qualiter inveni- 
ret locum in quo pugnare deberet, priufquam 
unirentur eis illa tria millia. Reperto itaque— 
campo apto ad prselium, allocutus populunu, 
pnelium ordinavit . Razates vero aim perve- 
niflet illuc , & ipfe praelium dirigic, in cuneis 
tribus contra Imperatorem procedit . Pridie^ 
fane Idus Decemb. geftum eft bellum, & an 
te omnes profiliens Imperator , Principiquc^ 
Perfarum occurrens , divina virtute , Deiquc^ 
Genitricisopitulationehuncdejecit, & qui cum 
eo erant, exilientes antea fugerunt. Rurfufque 
Imperatori alius occurrit , & hunc quoquc 
depofuit • Irruit etiam adversiis eum tertius , 

3ui dedit ei cum mucrone i&um in labiunu. , 
c hanc illi plagam inflixit . Aft Imperator & 
hunc extinxit , & tubis clangentibus utrsequc^ 
acies invicem congreflae funt . Et quum pugna 
valida gereretur , plaga validi vulneratus eft 
k peditibus Imperatoris equus , ( 10 ) qui di- 
cebatur Dorcon in femore lanceae i6hi percuf- 
fus . Multas autem & fpatarum in facie per- 
cufliones accepit , fed ferens tegimen ex nervis 
contextum , plagam mortiferam non accepit . 
Cadit autem in hoc bello Razates , & tres tur- 
marchag Perfarum , & Principes fere cun£H , 
atquemajor pars exercitus ipforum . Occifi au- 
tem funt etiam Romani numero quinquaginta, 
& vulnerati nonnulli, ex quibus decem mortui 
funt. Porro beilum geftum eft a mane ufquc 
adhoramnonam. Tulerunt intereaRomaniban- 
daPerfarumviginti odto, excepti^ his quascon- 
fnufta funt , & defpoliatis mortuis acceperunt 
loricas eorum , & caflides , necnon & omnes 
currus eorum , & manferunt ab invicem feque- 
ftiati, quantuiji duplex eft ja&us fagittae. Fu- 
ga namque fa&a non eft . Verumtamen Romani 
animalia fua no&e & adaquaverunt, & accepe- 
runt . Eauites ver6 qui ultra erant , fteterunt 
ufaue ad horam feptimam no&is, & moti re- 
peaaverunt ad caftra fua. Et his acceptis abie- 
runt, &caftrametatifunt ad pedem afperimon- 
tis metuentes. Multas praterea fpatasauro cir- 
cumclufasi&zonasaureascumgemmis, & fcu- 
tum Razatis totum aureo relperfum accepe- 
runt, habens petalam centum viginti , & lori- 
aunipfius auro contextam, & fcaramaggin 
ejus detulerunt cum capite ipfius, atquedextra- 
ria , & fellam totam ex auro fabrefaitanu- . 
Porr6 tentus eft unus Barfumes princeps Ibe- 
Tom. L 



(19) Aliter de nricis. 

(20) Aliter Vbalba Equus . 

P. Pith. cbarrure. Aliter Cbamarc . Cedr. 
Scaramangium . 



XVIII. 119 

rorum fub Pbrfis degentium . Nemo autem re- 
colit hujufmodi bellum inter Romam , & Per- 
fas , qu6d videlicet per totum diem habuit fta- 
tum, viceruntque Roraani. Veriim hoc fadtum 
eft folo Dei juvamine . Imperator ver6 k fe- 
conformatum exercitum contra Chofdroen mi- 
nabat, quatenus hunc deterreret . Porr6 deci- 
motertio Kalendas Januarias comperto Impera- 
tor, qu6d populus Razatis , qui ex bello eva- 
fit , unitus fuerit tribus millibus, qux a Chof- 
droe deftinata fuerant, & fequeretur poft fe^„ 
cepit ilJico Ninivem. Tranfmeanfque magnum 
Zabaji , mittit Georgium tumarchen cum mil- 
le militibus , quo curreret ad retinenciura pon- 
tes minoris Zaban , priufquam id Chofdroes 
cognofceret. CiimqueGeorgius cucurrifset no- 
€ta milliariis quadraginta & o&o, tenuit pon- 
tes minoris Zaban quatuor , & inventos in ca- 
ftellis Perfas obtinuit . Decimo prscterea Ka- 
lendas Januarias perveniens Impcrator ad pon- 
tes , transfretavit , & divertit in domos Hyef- 
dem , & refecit tam exercitum , quim animan^ 
tia , fecitque feftivitarem narivitatis Chrifti in 
eodem loco . Chofdroes vero comrperto qubd 
Romani tenerent pontes minoris Zab« , mifit 
ad Perficum populum , cui Razates praeerat , 
ut oppido feftinantes pravenirent Imperato- 
rem » & ad ipfum pergerent . Accelerantes au- 
tem illi , & tranfmeantes minorem Zaban , in 
aliis locis pravenerunt Imperatorem , atquc^ 

Sneibant . Cbmque Imperator palatium , quod 
icebatur Dezendan , cepifset , hoc deftruxit , 
atque combufllt . At vero Perfae ciim pontenu 
Tornas fluminis pei^ ranfifsent , ibidem caftra- 
metati funt . Au Imperator comprebenfo alio 
palatio Chofdrois , quod vocabaxur Rufa , & 
hoc fubvertit . Caeterum vertebat (22) quod 
in ponte Tornae fluminis hoftes forent contra fe 
bellaturi . Sed & hoc illi fcientes,relidlo'pon- 
te fugerunt . Imperator vero chm fine impedi- 
mento tranfifset , apprehendit aliud palatiunu 
cognomento Beibal , ( n ) ubi & hippodro- 
mum sedificaverat , fed & iftud cafui dedit • 
Sane quidam Armeniorum qui cum Perfis ade- 
rant, venerunt ad Imperatorem nodlu dicentes: 
Chofdroes cum elephantis , & exercitu fuo 
quinque millibus contia palatium fuum voca- 
bulo Damaftager ( 24 ) in loco nuncupato Ba- 
ftaroth caftrametatus eft , & mandavit totunu 
illuc exercitum convenire, utadversus te prse- 
lietur . Eft enim illic & fluvius meatibus ca- 
rens, aui arctum pontem habet , & anguftias 
prae haoitationibus multas , nec non & foeti- 
dos rivos . Imperator ergo confilio cum Prin- 
cipibus inito , cum exercttu fedit in palatio 
Bechal. Reperit quippe in una ex porticibus 
faginatas aves trecentas , & in alia porticu ca- 
preas faginatas quingentasrporroinaliaonagros 
faginatos centum , eaq^ue cuncfto populo do- 
navh , & Kalen. Januarias illic fecerunt. Deni- 
qu/ inventis ovibus, & porcis, &bubus, quo- 
rutffr non erat numerus , requievit populus uni- 
verfus epulantes , & glorihcantes Deum . Pra- 
terea eomprehenfis his quae ifta deferebant, di- 
dicerunt ab illis liquidius , quod Chofdroes i 
vicefimo tertio die Decembris menfis , comper- 
to quod Imp. pontem tranfifTet Tornae, confe- 
fHm motus fuerit de palatio , quod erat in Da* 
maftager cum pugna Ctefiphontem petiturus % 
onuftis ex omnibus pecuniis , quas habebat in 

R pala- 



(22) Aliter verebatttr . 
(2?) Aliter Biriam. 

(74) Aliter Dageflro. Aliter Difiagerd. Cedren. 
Daftagird. 



Digitized by 



H I S T O KI JE MISCELLiE 



tftlatto ttm dcphamis , quam conelis , ttque 

burdonibus miuiftns fuis fcribens , & populo 
Rasatis , ut ingrederentur idcm pdatium , & 
iomus priocipum , & quicquid in his invenirt* 
tur auferrcnt . Itaque Impcrat, dimidium qui- 
ifcm exercitum miftt ad Damaftager , ipfe ve* 
r6 per aliam viam abiitadaliudpalatium, quod 
cognominabatur Bcddarach , & his ruinis , & 
igni traditis , grattas cgerunt Dco , qui per 
interceflfioncs Dei Genitricis talia miracula pa- 
trat . Qjiis cnim fperavit unquam Chofdrocn 
fugcrc a fiicie Rom. Principis dc palatiis fuis , 
quas crant in Damaftagcr, & pctereCtefiphon- 
tern, dum a XXIV. annis pafliis Ctcfiphontem 
videre non fucrit , fcd in Damaftager regalia^ 
ejus erant . Invcncrunt itaquc populi Rom. in 

Slatiis ejus apud Damaftager trecenta Roban- 
, qu» pcr diverfc ceperunt tempora . Inve- 
aerunt etiam fpecies quae remanfcrant multas , 
aloen fciiicet multam , & ligna alocs magna , 
€ quibus unumquodquc LXX. pondera habe- 
bat , vci odtoginta librarum , & fericum co- 
piofum , ac piper , & calbafias (*$) camifias 
inultas, facchar quoqucatquc zinziber, &alias 
fpecies ultra numerum . Qpidam vero, & ar* 
gcntum , & holoferica veftimenta ledhfternia , 
ieu contcxta tapctia , quorum crat copia mul- 
ta , crantque omnia bona valde , quse propter 
quod gravia eflent penitus incenderunt . Sed & 
tentoria Chofdrois, & cortinas, quasinmodum 
tencbat porticuum , quando in campo caftra- 
inetabatur , cun&a cremarunt , quin & ftatuas 
multas . Invenerunt autem & in his palatiis 
ayiaria, & dorcadcs , & afinos agreftes, & pa- 
vones , & phafioncs infinitse multitudinis , nec 
non in vivario ejus leoncs , ac tigrides mirar 
«agnitudinis vivos , De ratero confugerunt ad 
Imperatorem plurimi ex captivis, Edeffeni fci- 
licet , 8e Alexandrini , fed & aliae multitudines 
copiof» . Interea fecit Imperator feftivitatenu. 
luminum penes Damaftager laetatus , & recreans 
tam populum , quam jumenta . Qjiin 8c Cho- 
fdroi palatia deflruens , sdificia videlicet com- 
ptiffima , & admiranda , domufque ftupendas , 
qvx ufque ad pavimentum depofuit, quatenus 
Ohofdroes difceret quam durum Rom. habue- 
rint dolorem urbibus fuis defolatis ab co nihi- 
lo miniis, & incenfis . Tenti autem funt ex 
aulicis palatii multi , qui interrogati , quan- 
do difcetferit Chofdrocs a Damaftager , alfe- 
runt , ante novem dies priufqukm vos venire- 
tis , audito adventu veftro , latenter pertufo 
muro civitatis , qui eft juxta palatium , teme- 
re per crates (t6 ) exivit ipfe , & uxor , & 
filit ejus , ne fieret tumultus in civitate , & 
nequc militir ipfius cognovere , neque princi- 
pes ejus , ufquc quo milliariis quinque perre- 
xit . Si quidem tunc mandavit, quod fequeren- 
tur Ctefiphontem tendentes, & is qui non po- 
terat facere V. milliaria per diem , fugiens fe- 
cit XXV. millia . Mulieres, ac filii ejus , qui 
fe prius alterutros non videbant , tunc mixtim 
fugiebant invicem impellentes . Ciimque nox 
acceffiflet, introivit Chofdrocs in domum agri- 
col* nihili, in cujus hofpitio vix mancre pne- 
valuit. Qpod videns Heraclius poftmodum ad- 
miratus eft . Per tres autcm dies adiit Ctefi- 
phontem . Sani Chofdroes refponsa acceperat 
a maleficis , atque aftrologis ante XXIV. an* 
jios , quando Daras depopulatus eft temporibus 
Phoca Rom. Principis , quod tempore , quo 
adiret Ctefiphontem , periret . Et idcirco non 



(15) titrJZ** %*pici* 

(z6) Aliter bvrtos • 



B 



D 



efi ptflus k Damafta^er ex taoc in ptrtcm U. 
lam , uno faltem milliario pcrgerc , fcd hinc 
fugicns ad hanc abiit • Vcrinn ncc in ipfa pcr- 
Gucrt aufus eft , fcd tranfiens pontcm Tigridts 
fluminis ultra pofitam civitatcmadiit, qurqui- 
dcm apud nos Seleucia , (17 ) apud ipibs vero 
Gucfer vocitatur . In qua omncs pccunias re- 
pofuit , feditquc illic cum Syia uxorc fua , 8c 
aliis tribus mulieribus , quat filkt ipfius erant . 
Reliquas vcr6 uxorcs fuas , multofque Ubercs 
fuos 40. millibus longe tranfmifitadintcriorem 
partem Orientis in munkiffimum locum • Qjii- 
dam fane Perfarum derogavcrunt Sarbara penes 
Chofdrocn , quod cum Romanis fentirct , & 
illi dctraheret . Et raifit fpatarium fuum cum 
juffione ad ChaidarigamcompastorcmSarba» 
Chalcedonem , fcribcns ci ut Sarbaram interfi- 
ceret , & ipfc populo Perfarum acccpto acce- 
leraret in Perfidem in auxilium fui . Is autem 
qui literas defcrcbat circa Galatiam compre* 
henditur k Romanis . Qpi comprchcnfo eo , 
nefcicntibus Perfis hunc Byzantium deduxerunt, 
8e Imperatoris filio tradiderunt . At Imperator 
cognita veritate protinus Sarbaram aocerfit , 
qui chm introiflet , aftitit Imperatori . Impe- 
rator autem ( huic epiftoli , auam Choidroes ad 
Cardarigam miferat , tradita , miflbque often- 
fo, legit epiftolam . At ille ccrtus rei veritatc 
efFedkus , continu6 convcrfus foedcra cum filio 
Principis , & Patriarcha facit . Qjii faki Cho* 
fdrois cpiftold fadki , addit in ca ctiam alkx 
quadringentos Satrapas, & Tribunos, & Cea- 
turiones interimendos , & invcnto ingenio 
adimpofito fignaculo , congregatifque ducibus, 
& ipfo Cardariga , & It&i epiftoli dixit ad 
Cardarigam: Pcrfpicis ut haec Ucias ? At ver6 
Principes furorc commoti, abdicatoChofdroc, 
Imperatori pacifica patrarunt , 6c mutuo inito 
confilio, placuit ut difcedcrent k Chalcedonc , 
8e ad propria remcarent , nil extcrminaturi . 
Prseterea Heraclius fcripfit ad Chofdrocn: Ego 
perfequor , & ad pacem curro . Non eninu 
voluntarius igne confumo Pfcrfidem , fed vim 
paflus abs te . Proiiciamus crgo faltcm nunc 
arma , & pacem amplcdhunur : extinguamus 
ignem , priufquam univerfa inflammet . Com- 
que Chofdroes hoc non admifillet , magnopc- 
re odium populi Perfidis crcvit advershs eum . 
Movit ergo Chofdroes homines principum fuo- 
rum , 6c omne obfequium fuum , & mulierum 
fuarum, &hos armatos dircxit cxercitui unien^ 
dos Razatis , & ftaturos apud Narban fiurium 
XII. millibus i Ctefiphonte diftantem, & julfit 
cos , ut dum amncm tranfiret Imperator , in- 
ciderent pontes . Aft Imperator VII. Idus Ja* 
nuarias motus k Damaftager , chm abiilTet trt- 
bus diebus caftrametatus eft , duodecimque~ 
millibus procul erat k Narba flumine, ubi erat 
Perfarum exercitus , inter quos etiam habebant 
elephantes ducentos. Et Imperator mifitGeor- 
gium turmarchen Armeniacorum, utiretufque 
ad flumen , & difceret utrum Narbas vadunu 
haberet. Et ciim inveni(Tet, quod pontes inci- 
diflTet , & vadum non eflet , ad Imp. reverfi 
funt, qui motus , Zituron adiit incoidens re- 
giones , & urbes per totum Februarium men- 
fem • Martio ver6 menfe chm veniflet in p«- 
dium , quod dicebatur Barzan , fecere VII. 
dies , & mifit Mezetium Praetorem in curfum , 
<& adjunftus eft ci Gundabundas Chiliarcus mt- 
litioe Sarbar» cum aliis quinque, tribus Comi- 
tibus , duobus vcr6 Axiomaticis , & duxit eos 

ad 

(17) P. Pith. Gueferfeleucis . 



Digitized by 



I 



L I B E R XVIIL 



13 1 



ad Impemtorem , qui viddicct Gundabundas , 
res neceflarias Imperatori nunciavit > dicens : 
quando fugiebat Cnofdroes a Damaftager , ac 
adiit Ctefiphontem , atque Seleuciam , dyfen- 
teri« languorem incurrit, & voluitfiliumfuum 
Merdafan , quem genuit ex Syra , ooronare , 
atque regreifus amnem iterhm tranfivit , & 
fecum duxit Merdafan , atque Serem , ac fi- 
Jium ejms alium Adar . Primogenitum autenu 
fuum ayroen , & fratres ejus , nec non & mu- 
Jieres fuas dimifit ultra flumen . Compertoque 
Syroes, quod Merdafan fratrem fuum coronare 
.vellet , turbatus eft > & mifit colladkuieunu 
fmira ad Gundabundam , mandans ei, &diceus ; 
. Veni cis flumen, & loquar tecum . At ille ti- 
muit Chofdroen , & non tranfivit , fed mandat 
ei : Scribe, inquiens, mihi per colla&aneum 
meum quicquid volueris , & fcripfit eiSyroes: 
Qjuomodo nofti qualiter Refpubl. Perfarumper 
nequam hominem iftum Chofdroen pereat, & 
vuft coronare Merdafan , & primogenitunu 
fuum contempfit, & fi loquutus fueris ad exer- 
citum, ut recipiant me, & rogas eorum auge- 
ix>, & pacem cum Rom. Imperatore, ac Tur- 
cis faciam, & bene vivemus, & ftude cum po- 
pulo tuo , ut ego regnem , & omnes vos pro- 
moveam, & auxiliabor, & prsecipue te . Gun- 
dabundas autem remifit ei per colla<5Vaneum- 
fuum dicens : Qjiicquid pofliim loquar cum- 
Practore, & follicitus fui, & loquutus fumcum 
viginti duobus comitibus , & feci eos eife mtx 
voluntatis , fed & alios principes multos . Et 
hzc quidem Gundabundas mandavit Syroi . At 
illc remifit ei dicens , ut decimo Calendarum 
Aprilium fumeret juniores , & occurreret ei 
apud Pontem Tigridis flumims , & fufciperent 
eum in exercitum • & moverentur adversiis 
Chofdroen . Referebat autem quod cum Syroe 
eflent duo filii Sarbaras , & filius Hiefdem , & 
alii multi principum filii , atque filius Aram , 
omnes ele&i ; 8* qu&d fi potuerint Chofdroen 
perimere , bene & optime : fin autem , omnes 
cumSyroe confluerent ad Imperatorem. Et ve- 
nit Guodabundas ad Imperatorem dicens : Mifit 
me Syrois ad te domine , veretur enim Impe- 
rium Romanum , quod Chofdroen quondanu 
falvavit > & multa mala e contra ab eo Roma- 
norum terra pafla eft , & quia propter illius 
ingtatitudinem nec mihi credere habet Impe- 
rator. Verlim ille hunc rurfus ad Syroen absol- 
«rit, mandans ei ut carceres aperiret, & reten- 
<os in eis Rom. educeret , & arma eis tribue- 
ret , ficque contra Chofdroen fe moveret . 
Porr& Sy roesobediens Imperatori , retrufi ( 28 ) 
edudti funt, & properavit contra patrem , Cho- 
fdroen fcilicet . Ciimque ille fugere tentafTet , 
nec valuiflet, tentus eft , & valiae vin&us fer- 
^reis compedibus colligatis, cui & circa oollum 
Arrea pondera imponunt , & mittunt eum in 
domum tenebrarum, quara ipfe munivit a no- 
vitate conftruens ad recondendas pecunias, pa- 
nifque parum ei, & aqu» tribuentes huncfome 
necabant . Ait enim Syroes : Comedat aurum 
quod incaffum collegit , prbpter quod etiam 
nmltos fame necavit , munclumque delevit . 
Porro mifit Satrapas Syroes ad euminjuriisim- 
petendum , & confpuendum, & du&um Mer- 
cafan, quem coronare volebat, filiumejus, an- 
te fe ocddit, & reliquos fUios ejus in confpe- 
&u ipfius peremerunt , & mifit omnem inimi- 
*am ejus injuriis eum cumulare, & percutere , 
& confpuere illum . Denique per quinquedies 
Tm. L 



(*8) Aliter retrufis edu£Hs> froperavit contra par- 
ri:i' 



B 



D 



hoc fa&o, juflit Syroes Hunc arcubus interfice- 
re > ficque paulatim in malis nequiflimam ani- 
mam fuam tradidit . Tunc Syroes fcripfit ad 
Heraclium, evangelizans ei fcelerati Chofdrois 
interitura , pacemque cum eo jugem firmifli- 
mam pepigit, omnibus Chriftianis, qui in car- 
ceribus , & in omni Perfide captivi tenebantur, 
ei remiflk , una cum Zacharia Hierofolymita~ 
no Preefule , ac pretiofis , & vivificis lignis , 
quas fuerant a Sarbara, cum Hieruialem cepif- 
let , ablata . Anno decimo<Slavo Imperii Hera- 
clij rex habetur Perforum Syroes , qui anno 
regnavituno, quando & Muharamath Arabum, 
feu Sarracenorum princeps fub Perfis degens ? 
fextum agebat annum perventurus ad nonum 
Interea m£tsL pace cum Perfis , & Romanis , 
direxit Imperator Theodorum fratrem fuum 
cum literis , & homimbus Syrois regis Perfa- 
rum, quatenus Perfe qui in Pal^ftina, & Hie- 
rofolymis , & Edefla , cseterifque urbibus Ro- 
manorum effent , cum pace reverterentur uu* 
Perfidem, & innocue terram Romanorum tran- 
firent. Poftremd Imperator> chm fex annis Per- 
fidem expugnaflet , feptimo anno , pace re- 
cepta , cum ingenti gaudio Conftantinopolim 
remeavit , myJticara quandam in hoc faupi** 
adimplens • In fex quippe diebus Deus univerfa 
condidit , feptimum requiei diem vocavit : ita 
& ipfe in fex annis multis laboribus impenfis , 
(eptimo anno reverfus ad urbem cum pace , 
ac tripudio requievit. Porr6 populus civitatisj, 
audito adventu ipfius > intolerabili cun<5li de- 
fiderioinLeriam (29) obviamilli, unacumPa- 
triarcha , €c Conftantino Imperatcre filio ejus 
egrefli funt portantes raraos olivarum , & lam- 
pades > laudantes eum cum gratulatione> & la- 
crymis . Accedens autem filius ejus cecidit ad 
^edes ejus, & ciim amplexatus eum eflet , in- 
luderunt ambo lacrymis terram . Hoc autem.* 
populus infpedto , univerfi Deo hymnos grati- 
ficos retulerunt , ficque demum fufcepto Im* 
peratore urbem exultantes ingrefli funt . Anno 
Imperii Hcraclii decimo nono Perfis rex Ad- 
heiyr feptem menfibus praefuit. Imperator au- 
tem profedlus a regia urbe > mox ut ver ac- 
ceflit , Hierofolymam tendit , pretiofa illuc, 
& vivifica ligna reportans > ad gratiarura Deo 
a^iones reddendas . Cumque Ttberiadem adif- 
fet , accufavere Chriftiani Beniamin quendam- 
nomine > Hsebreum > quafi fibi mala facientenu, 
erat enim admodum opulentus , qui fufcepit 
Imperatorem , & exercitum ejus • Aft Irapera- 
tor damnavit eum . Q,uamobrem inquieus mo- 
leftus es Chriftianis, & fidei mese ? Tunc Im- 
perator admonitum hunc , & ad credendura- 
fuafum baptizavit in domo Euftachii Neapoli- 
tani> qui & ipfe cum Chriftianus eflet , fufce- 
pit Imperatorem . Ingreflus itaque Imperator 
Hierofolymam , reftituto tam Zacharia Pontifi- 
ce , quam alm» Crucis honorandis, ac vivificis 
lignis in proprium locum, plurimafque gratias 
Deo egit , pulfifque ab urbe fandta Hebra&is , 
juflit illos non habere poteftatem propiiis almf 
civitati , quam tribus millibus appropinquan- 
di . Cum autem pcrveniflet ad Edeflam > Or- 
thodoxis Ecclefiam reddidit > qu« a Neftoria- 
nis a Chofdrois tempore tenebatur , & veniens 
Hieropolim , audivit , quod Syroes rex Perfa- 
rum diem claufiflet extremum , & Adh^fyr 
hujus filius ei in regni regimine fuccefliflet. 
Q^i cum feptem tenuiflet menfibus principa- 
tum, infurrexit adversias eum Sarbanis , qui eo 

R a per- 



(19) Aliter jferiam . 



Digitized by 



Google 



H I S T O R I /E M I S C E L L JE 



jfcrcuflb , imperavit Perfis menfibus fex • Hoc 
*utem Perfte interfe<Sko , Bornaim < 30) pr*tu- 
lerunt in rcgem filium Chofdrois , qui tenuit 
regnum Perfarum feptem menfibus . Porro 
huic fucceflit Hormifdas , guo k Saracenis pul- 
fo, fa&utp eft regnum Perfarum fub (51) Ara- 
bibus ufque in hodiernum diem . Anno vigefi- 
mo Imperii Heraclii Hbrmifda regnat in Per- 
fis • Qjuum autem Heraclius effet apud Hiero- 
f>oUm , venit ad eum Athanafius Patriarcha Ja- 
Cobitarum , vir acris , 8c neauam ingenii , Sy~ 
torum inditas verfutias paflidens , & moto dc_ 
fide ad Imperatorem fcrmone , repromifit ei 
Heradius , fi Chalcedonenfem Synodum fufce- 
piffet * Patriarcham illum Antiochiae fe fore fa- 
ihirum . At ille fimuiate fuf^epit Synodum^, 
confitens duas unitas in Chrifto naturas . Inter- 
togavit autem Imperatorem de operatiOne , ac 
volumatibus , qualiter has in Chrifto oportet 
dici, duplas an fimplas. Tunclmperator vocis 
«ovitate confternatus , fcripfit Sergio Conftan- 
tinopoleos Epifcopo . Advocat etiam Cyrum- 
Phafeiidis Epifcopum, & hoc iuterrogato, re- 
pcrit eum confentientem Sergio in unam vq- 
iuntatem , & unam operationem . Sergius cnim 
utpote Syrus genere , ac parentibus Jacofoitis 
cxiftens unam naturalcm voluntatem , & unam- 
operationem in Chrifto refcripfit , atque con- 
feflus eft . Aft Imperator utriufque acquiefcens 
confilio , reperit & Athanafium eis confentien 
tem . Noverat enim quia ibi una operatio re 
ferkur, ubi & una natura cognofcitur . Certus 
*utem Imperator fuper hoc fa&us • fcribit ad 
Joannem Papam Romanum praedi&orum fen- 
teutiam , qui nequaquam eorum fe&am admi- 
fit . Porro Georgio Alexandrino defun&o , mit- 
titur Cyrus Epifcopus Alexandrias prarferen- 
dus . Qui unitus Theodoro Epifcopo Pharao^ 
fecit decoloratamhydram illam, unitatem , imo 
-vanitatem , unam & ipfi fcribentes in Chrifto 
operationcm . His ita profequentibus , in in- 
gens opprobrium Chalcedonenfe Concilium , & 
Catholica corruit Ecclefia . Gloriabantur eninu 
Jacobitas , ac Theodofiani pcrhibentes , quia^ 
non nos Chalcedonenfi Synodo, fed potitisChal- 
cedonenfis Synodus nobis communicavit , per 
iinam operationem unam confitendo naturanu 
Chrifti • Inter h?c Sophronius confecratur Epi- 
fcopus Hierofolymitanus , qui congregatis fub 
fe degentibus Epifcopis, impium Monothelita- 
rum dogma mucrbne anathematis perculit f & 
lynodicam SergioConftantinopolitano, & Joanni 
Romano Papae tranfmifit . His vero auditis He- 
raclius confufus eft , & deftruere quidem pro- 
pria nolebat ♦ & rurfus opprobria non ferebat . 
Tunc Heraclius, ut magnum quiddam facerc^ 
arbitrans, exponit fcriptum illud, quod nuncu- 
patur Zenonis edi<5bum , continens neque^ 
unam, neque duas operationes in Chrifto fa- 
centes , quo ledlo hi quoque qui fedlatores 
Severi funt , & ita fapiunt , in popinis , & bal- 
neis CatholicflB detrahebant Ecclefe, pe&iben- 
tes . Primiim quidem quse funt Chalcedonitae 
Neftorii fentientes refipuerunt ad veritatem- 
converfi , & uniti nobis funt per unam opera- 
iionem in unam Chrifti naturam. Nunc autem 
poenitentes fuper hoc, nec fe habentes fenfu , 
-amiferunt utrumque , neque unam , neque duas 
in Chrifto operationes confitentes . "PoA mor- 
tem vero Sergii Pyrrhus Conftantinopalitanum 
fufcepit thronum, qtxi aux praedi&a funt a Ser- 
£10 , & Cyro impie roDoravit . Heraclio vero 

(jo) Aliter Boranim. Aliter Baraman. P.Pith. 
Doram , 



A 



B 



D 



mortuo , dua Coufiawinus fiUw impert. 
xet , Pyxrhus unk cum Martina veneno hunc 
^ecavit, & impoat Heraclonas Mactime filioi. 
Porro Senatus , & tpta civitas Pyrrhum nt 
impium cum Martina , & filio eyus vepu. 
lerunt , & impear Conftaui fiJius ConftaiU 
tini, & cocfecratur Paulus Epi&ppus Co» 
ftantinopoleos & ipfe haerettcus . Joaanes 
autem Romaaus Pxwul, colledh) Epifcoporum 
concilio , Monothelitamm ha?refixi anathemati- 
zavit. Similiter & in Africa penes Byzantium, 
(32) Numidiam, & Mauritamam, diverfi Epi- 
fcopi convenientes , Monothelitas anathematt^ 
perculerunt . Joanne fane dormiente Theodorus 
conftituitur pro eo Papa . Pyixhus ver6 ctim- 
perveniffet ad Africam mutuis cum fandhffimo 
Maximo videtur afpedkibus , Abbe videlicet 
religiofiflimoinmQnachiciscorreptionibus, nec- 
non & divinorum illic confiftentium Pootificuad 
pnefentatur obtutibus . Qjui hunc redargutum, 
ac perfuafum , Romam ad Papam Theodorum 
direxei unt . Qiii orthodoxie liieUo rradito Pa- 
p® , ab eo receptus eft . Interea ciim Rom/u 
difceffifTet , Ravennamque perveniffet f ut ca- 
nis ad vomitum fuum reverfus eft . Qjlio Papa 
comperto Theodorus , plenitudinc convocat^ 
Ecclefiae , ad fepulcrum verticis Apoftolorunu 
acceflit , & divino calice expoftulato, ex vivi- 
fico puiguine in atrameutum ftillavit & ka^ 
propria manu depofitionem Pyrrhi excomnau» 
nicari facit • Praterea cum Pyrrhus Conftanti- 
nopolim perveniflet , obeunte Paulo , audacet 
H«reticiPyrrhumdenuo throno Conftaminop^ 
litano prseficiunt . Theodoro autem Papa dc^ 
fun&o, Martinus fan<ftiflimus Rosnz confecnu 
tur Antiftes . Ciim autem Maximus Romanxi 
perveniflet, Papamque Martinum ad «mulario- 
nem accendiflet , Synodo centum decem Epii 
fcoporum coile&A , Sergium > & FyrrhunL. ^ 
& Cyrum , & Paulum anathematizaverunt f 
duafque voluntates, & operationes Chrifti Ddi 
noftri expreflius prsBdicarunt , atque firmarunt; 
Caeterumnono anno Imperii fuiConftans nepot 
Heraclii , indidHone odava , his agnitis furorc 
repletus , famfhim Martinum , & Maximuou 
Conftantinopolim dudfcos , & cruciatos apui 
Cherfonam , & alia climata exilio relcgavit f 
multos etiam Hefperiarum punivit . Q^i moti 
zelo Dei, Synodo facra & ipfi convocata, Mq* 
nothelitarum hasrefim abdicant , duas volunta» 
tes , & operationes explanant . Taliter ergi 
Ecclefi^ tuno per Imperatoces , & impios Sa^ 
cerdotes turbatS , furrexit defolatorius Am*> 
lech perfequens populum Chrifti , & fit pi> 
ma ruina terribilis Romani exerdtus , iflaj. 
fcilicet qux fecundhm Gabatham , & HermMr 
cham , ac Demitharum ad elfufionem iangui» 
nis eft efFe&a , poft Pateftinarum, & CaK&wei* 
fium , & Hierofolymorum excidia : ^ein JEgf^ 
ptius interitus , ac deinceps Mediterraneocum^ 
& infularum , totiufque Romaniae captivatio f 
fed & patrata in Phoenice omnimoda Romani 
exercitus , & claflis perditio , omniumque Chri- 
ilianarum plebium 9 atque locorum deftrudtio, 
quae non ceflavit , donec Ccclefiae perfequutor 
peremptus eft in Sicilia • Anpo vigefimoprim* 
Imperii Heraclii moritur Muhammat Sarracch 
norum , qui & Arabum princeps f & 'pfeudo* 
propheta, promoto Ebubezer cognato f uo ai 
principatum fuum. Ipfoque tempore veqit au*- 
ditio ejus , &*omnes extimuerunt. At verd de>- 
cepti Hebrcei ip principio «adventus, «ftimav©- 
| runt 

[(31) Alirer fub Mscbammatb . ; > 

(32) Aliter Byzaciwn. . , 



Digitized by 



L I B E 

tm illw» ^fe qfi «tpe&atw *b *i? C&riftus, 
i» iit quidam eoram qui ijatendefcww: & , 
«ed«»t4d ip&m , & ejut reiigipwm fu&r 

fewtt * Atoyfi iege iafpeiS«is Pt i dimifol . 
cwtwtem omaop depcm qsi Jjpp &&$b^t, 
«m ipfo ^uooue degebaut **Cqt*c «4 ardeusu 

f" 10 . flarro eum cum comfd*at#n *jpisefe»t 
ctfwlo, eogpoveruat, quod opu efik quem 
4&wWot , & &e.fitabant quid agereat , & 
religionem e>os dimkterenr , & fpnni- 
fam mfcxif doceot eum smtn aosChriftia- 
il&ifca » & ita illi cowerAbaeituf cunu 
jjpfc . Nj^e^iw autem reor ewnandum de 
{^nsmtiwe hujus . una geaeralitfima mbu 
eriiw^^s erat l£meli$ fiiii Abcahs . Nizarus 
mm Ifn&ahelis poooepos , pa*er eorum <w- 
pjmo dicitur, Hic gemtaut fi}&s dups , JMLuhdar 
feilipet , & Rabian, Mt&dar g&mt lUez ( ?} ) 
& Ziafon , & Theominei* ♦ & Mydum $ & 
jaiios ignptos . Hi omoes fcafokavmuit Madia- 
/ufgQ her€3B»iip f & k eo ntw*6baat peeoni t 8e 
jua (oabc^nacuUs pQBv^rfwiies . .Stustt *uuem &his 
io#riores, qui non fiwt d$ tribu ipfpnw, &d 
^<5etham , yidelicst hi qui vociwftur Amo- 
, qui jSc Homerkae . {&>idag& ftoe eorwj^ 
negociantur in cawelis fuis. Ckm autem inpps, 
jfc prphajius eflet pi»di&tfs MuhaHfrmat , vi- 
£m eit fibi ad quandai» introir^ «liliecefli Jp* 
wptettw 9 & cogoa^Bo fuam t flwine Eadi- 
gam, (?4) mercenariw *d jtfgot&aduna cu© 
ou&iis tfjtts apud yftgrpmm , & JW^inaim^ . 
PimUtiQ» nutew fid^m p^e^ ipfm ipuliereip 
ftm&l * q*w vidua eijat , aopepit pa^ti uxo- 
xm> fif J^bifeat aca^^s Ulips , «tq^ie fubftanr 
Win . Ci«»9iie v^et ip Patoftisam , eonvqr - 
f&tm cqm » 6? Chriftiwi^ . Capiebat 
tmn ab eis qmfikm fcf?pturd$ . Porro j^a- 
b&tc pa^aenj £pilep% . Qjjq coi»perto con- 
jpx ew yflid^ t^ab#t«r , wtpote nobitis , & 
fe toji*fmpdi copulal&t ^ ^^eno foilicet , 
fci^pifeQ . Proc^m ye*6 & ipfe placarc^ 
iljm wker 4icws ; viiioneaa quandanu 
AageJi fiabrielis di^ o^ntemplor , & haud 
feiw ivjtts ^fpeftwn ^eme deficio , & cado . 
Jpfav<|& c.iim haberet quemdaoj monachum al- 
tefw , propter infideUtate^ ibidem exuienu 
fcabitant^njt ftu&icum fuui» , indicavit ei omnia, 
It Aogeli iHW^en . 4; iUe volens eam reddere 
CftWQ , &w ei : Vefitatem loquutus eft . Ete- 
ifte Angelus «vittkur ad cunc^os Prophe- 
13$ . Ip& ergo priqno fiifceptd pfaudomonadii 
verb^ , cwdidit .ei , §c pcw^abat id aliis mu- 
lieribus oontrifculibps jfuis , Prophetam eunu 
tf£t , 8* talitef ex foewipis fsuma perv&iit ad vi- 
W t pri*K> dunta^t ad Ebubezer, (^ j) qusni 
feoeflbirem fi^um /reliquit . Et teauit haerefis 
4tK pwte» heresu, ppfee^o per bellun^ . 

prij»^m quidem iOCP^Ue decem annis ♦ & 
hffto decem wilivr , fflkaaifefte povem. Do- 
CWtJBteffl guditores ftios , qiiod qui occidit 
inimicum , vel ab inimico occiditur , in Para- 
difum ingredi^tur. Paradifum vero dicebat car- 
fl^fe cihi , 8r potjjBi , 8p i^pmmixtionis mulie- 
AtfQ , fitmuqique vini , & mellis , & la6lis , 
& foawnawm npt» pr»fentivB? , fed aliarunu 
^OTi»i«tu«iga ^ukotj^ wyaorum futuram , 8c 
^u^i^p vpfept«efa^ #ecaop & alia luxuria , 
« fakaoi jplena . Cs^pati tamen docebat in- 
^* 0 ^» , & auxiliari patie^ti . Porr6 eodefi^. 
*W> mm eft in Oriente David filius ejus , 
«•*w»^e die wm fift Hera^Uus fili^ Hera 



R 
A 



8 



(Jj) Ahter Cttrafam, & Raydon. 
(Jy tib&x Abubacbaro. 



XVIII. 133 

clii jtjnioris, qui 8cConfl(a»ti»w nppdtati» e(k, 
& uptizarus <aft k Sergio Patriarcha . 

Annp¥igefia3tofec^p top^riiHerjbcIi?, E^- 
bubezerdw^Ambum hab«w^ qMi tr ibus prin-i 
cipatus eft wnis . Per & verp infuirexenin? inr 
vicem » & fe mutuo debeJiamnt . Per idem^» 
quoque t^mpus re* Indpr^i» mittk munf?^ 
xxmgratulatoria Hpradio w P^rfaru© vi^wia, 
margarit^s fcilicet & lapide^ pretiofos jpuj^s . 
Mortuu5 e& aucem Muha«wpat , qyi ftatuerjfct 
qua^uor Amireos expugiwidi Obrifliano^, qui 
ex genere Arabum fueranf , ^ui veijerwt con«r 
tr» Mudb<as caftellum , in ^up er»t Theodonjs 
Begarius , ( $<$) vqlentes iiwuere ia Arabas dit 
qua idojis immolaturi erant . Comperto auteni 
hoc Begarius collegit omnes flailites eorunu. p 
qui heriswum obfervjibapt, & diJigenter fcifeiy 
tans il Sarracwo diem 9 &c horim qua ^erant ^gr 
gt#ffwi eos , ipfe irruens in eo^ in prselio, cuiod 
dicebatur pit& , pccidit trps Apiireos , pluriT 
n^cnque populi turbam , pyiltfit aytem unys 
Ami&s, Chalegus nomi^e, fciiicet ouem Glar 
di^ga Dei dicu^K . Eram atiteflj Arapum juxt* 
poflcorum quidatn > q^i #ccipi#^t ^ab Iippe- 
ratpribus rogas pauxiil^s pd q*(Jodiendum «p- 
ma heremi. Eodem temppre veoitquidam foa-: 
do daturus mili&im rogas . Et cbm veniflenj 
Arabes fecuodum confuecudine<m acceptuK n> 
gas fuas, eunuchus eos ad iras impulit dicens: 
quia dominus vix dat militibus rogas , quanto 
miniis qaBubus iftis ? Videntes ergo Arabe^ 
hpc abierunt ad generis fui viros , & ipfi d^ 
xerunt .eos in regionem Gazse, qyse aditus erat 
hereooi contra Sina montem^ iocuples valde- . 
Amo vigefimo^ertio Iraperii Heraclii cum n^- 
fiffet jEububezer quatuor prgetores , qui du<fti 
fuejrant ab Arabibus , ut prseculi, vencrunt, 
acceperunt Ran , & totam regionem Gaz« , 
tandemque aliquando cum venilfet Prxtpr i 
Csefarea Pateftins cum militibus paucis, inito 
bello perimkur primus cum exercitu, qui tje- 
centorum erat virorum, &c multis captivis ac- 
ceptis , & exuviis plurimis , reverfi funt cum 
vitftoria fplendida . Porro eodem anno terr»- 
motus faftus eft in Palceftina , & apparuit fi- 
gaiitn in coelo quod dicitur lox4r^ , contra me- 
ridiem, piaenuncians Arabum poteftatem. Pejv 
duravit autem diebus trigin^a extentut» a Me- 
fembria ufqiue ad Arcftursum : ejrat autem in^ 
modum gladit . Anno vigefimoqwto Impcrii 
Heraciii Ebubeeer morkur , q^ii priccipatBs 
eft annis duobiw & dimidio , & fumit pjrinpi- 
patum Haumar y qui deftinat exercituio ad- 
versusArabiam? capitque Bofta civitatem imx 
cum aliis civita^ibus . ProfedU funt autem uf^ 
aueGabata. Cum his bellum aggreiTus Theo- 
dorus Jmperatoris Heraclii frater , vi<5lus eft , 
8p $id Imperatorem EdefTam v^nit. Aft Impe- 
ratpr ordinat alium Pr«torem nomine Bajia- 
nem , «(57) & Theodorum Sacellarium cun^ 
vktute Romaica, & advershs Arab^s mittit. 
Cugique veoij&t Heijvefanpi occurrit multitudo 
Sarracenorum . Qjaibus occifijuu^cum his,qui 
eis principabantur , reliquos abigit ufque Da^ 
maicui? , 8c illic juxra Bardanenfium fluviun^ 
latebras fovent. Heraclius autem Syria dereli^- 
&$l ia defperattonem ruens , fublatis pretiofij 
lignis ab Hierofolyma Conftantinopolim adiit • 
Baharies aujtem k Damafco Hemefem redik una 
cum Theodoro Sacellario , chm haberet exer* 
citus quadragint* wl^ia 9 ioiequuntur Ara- 

bes 



(^tf) Aliter Migarim> ideft cubicutarius . 
(37) Alker Bahantem. Aliter Bohane m . 



HISTORIiE MlSCELLiE 



bes ab Hefma ufque Damafcum . Anno vigefi- 
moquinto Imperii Heraclii^ Sarraceni aciem 
direxerunt inArabiam contra Damafcum, cum 
effent multitudinis infinitse . QjuoBahanes com- 
perto , ad Imperialem Sacellarium mittit , ut 
veniret cum exercitu fuo in auxilium fibi, cbm 
plurima effet Arabum copia . Venit ergo Sa- 
cellarius ad Bahanem . Qjui profe£ti ab Heme- 
fa occurrerent Arabibus , & conflidhi fadto , 
prima die , au® tertia feria hebdomadis erat 
menfis Augufti die vigefimatertia , fuperantur 
hi, qui circa Sacellarium funt inventi. Simul- 
tate autem fa£a , hi qui cum Bahane erant , 
Bahanem provehunt Imperatorem , & Hera- 
clium refpuunt , tunc hi qui cum Sacellario 
erant , difcefserunt , & Sarraceni , aditu re- 
perto , bellum ineunt. Inter hxc vento Noto 
fpirante contra Romanos , non valentes in fa- 
ciem occurrere propter pulverem fuperantur , 
& femetipfos immittentes in ar<5lam viam Her- 
mu&am fluminis , illic penitus interierunt , 
Erant autem utriufque Praetoris quadraginta_ 
millia . Tunc Sarraceni fplendide triumphan- 
tes contra Damafcum veniunt , & hanc ca- 

giunt , & regiones Phoenices capiunt , & ha- 
itant illic , & in /Egyptum aciem dirigunt . 
Cyrus autem Alexandrinus Epifcopus , cum 
horum impetum cognovifset , operam dedit , 
& pa<5Us firmatis pollicetur , timens avaritiam 
corum , ducenta millia denariorum per fingu- 
los annos illis collaturam ^iSgyptum , fed & 
diffinitarum eis induciamm fore aurum mifsu- 
rum . Quibus praeftitis per tres annos , &gy- 
ptum liberam ab exterminio ftatuit . Accuia- 
tur interea Cyrus apud Imperatorem > quod 
Aurum iEgypti Sarracenis tribueret , qui ciim 
iratus minffet * hunc accerfivit . Manuelenu 
vero quendam Armcnium genere deftinavitAu- 
guftalem . Cum autem annus adimpletus effet, 
Sarracenorum adtores venerunt aurum accipe- 
re . Aft Manuel inefficaces eos expellit . Non 
fum, inquiens, Cyrus inermis , ut tributa vobis 
tribuam , fed armatus fum . Cumque ifti abif- 
fent , % confeftim armantur Sarraceni adversturu 
iEgyptum , & Manueli bello illato , hunc abi- 
gunt . Ipfe vero cum paucis quibufdam Ale- 
xandriac folus recipitur . Tunc Sarraceni /Egy- 
ptum fub tributo reddidere . Aft Imperator , 
auditis his quae gefta funt , mittit Cyrum per- 
fuadendum eis ab -ffigypto fub priori placito 
recedendi , 6t abiens Cyrus ad caftra Sarra- 
cenorum , rationem reddit , fe effe perhibens 
praevaricationis obnoxium , & fi vellent prio- 
rem concordiam , juramentis affirmaturunu . 
Porro Sarraceni nullatenus his acquiefcentes 
dixerunt Epifcopo : Potes hanc maximam co- 
lumnam devorare ? Qui ait : Non poteft fie- 
ri . At illi : Nec nobis , inquiunt , poffibi- 
le eft ulterius ab JEgypto reccdere . Anno 
vigefimofexto Imperii Heraclii , aciem dire- 
xit Haumar contra Palseftinam , & obfidens 
fan&am Civkatem biennii tempore cepit eam 
verbo . Sophronius namque Hierofolymiranus 
fummus Sacerdos verbum accepit ad totius Pi- 
laeftinas fecuritatem . Cfcmque Haumar fan&am 
Civitatem fuiffet ingreffus , cilicinis ex came- 
lis , & fordidis indumentis ami&us , fimulatio- 
nemque fatanicam oftentans , templum exqui- 
fivit, quod Salomon conftruxerat, ad blafphe- 
mias fux oratorium . Hoc advertens Sophro- 
nius ait. In veritate iftud eft abominatio defo- 
lationis , qu« di&a eft per Danielem Prophe- 
tam , ftans in loco fandto , multifque lacrymis 
hic pietatis propugnator Chriftianam deflevit 



B 



(j8) Aliter Catzas . MS. Graecus **tt*< . 



plebcm . Dum vero illic Haumar effet , rogavit 
eum Epifcopus accipere Sindoncm cum indu- 
mento, & indui, at ille non patiebatur ea por- 
tare . Vix ergo perfuafit his veftiri , donec fi# 
kvarentur, & iterum reddidit ca Sophronio, & 
veftitus eft propriis . Verhm inter h$c Sophro- 
nius objit, qui verbo , & a&u Hierofolymita- 
nam adornavit Ecclefiam , 8c contra Heraclii, 
& fautorum cjus Monothelitarum , Sergii fcili- 
cet, & Pyrrhi decertavit crrorcm. Eodem quo- 
que anno mifit Haumar in Syriam , & fubegk 
totam Syriam Sarracenis. Anno vigefimo fepti- 
mo Imperii Heraclii venit Joannes cognonaen- 
to Chatheas ( 38 ) procurator Hozroena ad 
Hyaidum apud Chalcedonem , & fpopondit ei 
dare per fingulos annos centum millia nu- 
mifmatum , ne tranfirct Euphraten , neque ad 
pacem , nequc ad bellum armatus , quoufqua^ 
auri quantitatem perfolvant . Pneterea Joannes 
Edeflam venit, & annuum cenfum delatum ad 
Hyaidum tranfmifit . Heraclius , hoc audito , 
Joannem obnoxium judicabat , quod abfqua^ 
Imperiali hoc fecerit notione , & quem accer- 
fitum exilio damnavit . Porr6 pro eo deftinant 
Ptolemaum quendam , Magiftrum militunu. 
Anno vigefimo o&avo Imperii Heraclit cepe* 
runt Araoes Antiochiam , & miffus eft Muha- 
vias ab Haumaro Prator, & Amiras totius re- 
gionis , quae fub Sarracenis erat , ab -^Egypto 
vi'delicet ufque Euphraten . 

Anno vigefimo nono Imperii Heraclii , tran- 
fmeavit Hyaidus cum omni militia fua ad Eu- 
phraten , & vfenit Edeflam . Edeffeni autenu 
aperientes acccperunt verbum , una cum regio- 
ne , Magiftroque militum , ac Romanis, qui 
cum ipfo erant . Aft illi Conftantiam abeunt, 
depopulantefque illam accipiunt bello, & tre- 
centos Romanos interimunt , & illinc abierunt 
Daras , & hanc bello comprehenderunt , & in 
illa plurimos peidunt , taiiterque Mefopota- 
miam Hyaidus cepit . Anno trigefimo Imperii 
Heraclii Sarraceni aciem direxerunt in Perfi- 
dem , & ineunt cum eis bellum, potenterquc- 
vincentes , omnes fibi Perfas fubditos reddunt . 
Hormifdas autem , qui Perfis imperabat , ad 
interiofes Perfas fuga lapfus evafit , & dimifit 
regalia . At vero Sarraceni captivas duxerunt 
filias Chofdrois cum omni apparatu regio , '& 
detulerunt ad Haumar . Eocem quoque anno 
juffit Haumar univerfum defcribi orbem , qui 
fub ipfo erat . Fafta eft autem defcriptio tam- 
hominum, quam jumentorum, & frugum . 
CONSTANTINUS. 

Anno trigeflmo primo Imperii fui Hera- 
clius Imperator moritur, hydropicus fa&us > 
cum imperaffet annis triginta . Imperat autem 
poft eum Conftantinus fihus ejus menfibus qua- 
tuor, venenoque propinatus a Martina noverca 
fua, & Pyrrho Pktriarcha , moritur , & im- 
perat Heraclonas MartinaB filius cum Matrc^ 
Martina . 

HERACLONAS. 
Anno primo Imperii Heraclon» , capit Mu- 
havias Casfaream Paleftin» poft feptennium- 
obfidionis ejus, & occidit in ea feptem millia^. 
Romanorum . Eodem anno Senatus repulit He- 
raclonam , unk cum Martina matre illius > ac 
Valentino, linguS Martinae , & nafo Heraclo- 
nae abfciffo . Eifque in cxilium deftinatis ad 
principatum Conftantem filium Conftantinit 
nepotem Heraclii provehunt > qui impcravit 
annis vigintifeptem . 

Explicit Liber Decimusoftavus . 



INCI- 



Digitized by 



«35 

INCIPIT LIBER. UNDEVIGESIMUS 



CONSTANS. 

ANNO tb Incarnatione pomtni 
DCXXXIV. Conftans imperarc^ 
coej^it . Ciim primo videlicet Im- 
peni fui anno regnare coepiflet ., 
dicebat od Synclitum , Patns mei 
Conftantint qui me genuit, quidue in vita pro- 
prii genitoris, avi mei fcilicet Heraclii, hiffi- 
cienti temj>ore cum eo imperavit, poft h$c ve- 
ro etiam nimis brevi, fuaviffimam fpem Mar- 
tin* noverca ipfius invidii concidens viti pri~ 
vavit, & hoc propter Heraclonam, qui ex ea, 
& Heraclio nefarti natus eft , quam Martinam 
cum nato veftrum cum Deo decretum jure ab 
Imperio repulit , ne violaret tam nequam Ro- 
manorum Impertum , valde provida ciim eflet 
ampliffima veftra , & honefta magnificentia^. 
Propter quod rogo vos habere vo$ confiliarios, 
& peritos ex communi fubjeAorum obfequio . 
Et his di&is dimifitSenatum, hunc donts dapfi- 
libus honorans . Anno Imperii Conftantis fe- 
cundo ccepit Haumar asdincare templum iiu 
Hierufalem , & non ftabat, fed ruebat ftfudhi- 
ra. Scifcitanti autem ei caufam, dixerunt Ju- 
dsei , quia nifi crux , qu* eft fupra templum^ 
Montk Olivarum , tollatur , haud ftabit ftru- 
&ura , & propter hanc caufam , fublata eft 
crux illinc , & ita conftitit illic adificiunu . 
Propter hanc etiam caufam multas cruces (i ) 
fecerunt hi qui adorant Chriftum . Anno tertio 
Imperii Conftantis, feditionem excitavit Valen- 
tinianus Pacricius , mittenfque Imperator hunc 
occidit, & populum ad fui reduxit benevolen- 
tiam . Anno quarto Imperii Conftantis , fraude 
occifus eft Haumar Sarracenorum dux a quo- 
dam Perfe Margarita. Denique inventum cunu 
adoraret, pupugit eum in ventre gladio affixo, 
& fic vtvere defiir, dim Amiras fuiflet annis 
duodecim, & poft eum ftatuiturHoamen hujus 
cognatus , filius Tufan . Anno quinto Imperii 
Conftantis Hoamen Arabum Princeps habetur , 
& fcnultatem concinnat Gregorius Patricius 
Afriae, unk cum Afris . Anno fexto Imperii 
Conftantis, fadhis cft in terra ventus vehcmens, 
qui multa germina evulfit, arborefque ingentes 
radicirtis extirpavit, atque multas columnas, & 
(horum depofutt Monachorum . Eodem verd 
anno Sarraceni hoftiliter Africam adierunt , & 
confli&u agitato adversi» tyrannum Gregorium, 
hunc in fugam vertunt, & eos qui cum ipfo 
trant , interimum , & hunc ab Africa pellunt, 
atque tributis cum Afris ordinatis , & pa&is 
reverfi funt. Anno feptimo Imperii Conftantis, 
txercitum movit Muhavias pcr mare adversiis 
Cyprum. Habebat autem fcaphas mille feptin- 
gemas, & cepit Conftantiam cum infula tota . 
Ciim veri hanc cepiflet , exterminavit . Porr& 
audiens Carcorizum cubicularium contra fe^. 
cum plurima virtute Romaica veaientem , na- 
vigavit adversiis Aradum, & applicans cum na- 
vigio fuo apud municipium infute, caftrum co~ 
nabatur capere , variis machinamentis ufus. 
C&m autem nil agere valuiflec, mittir Epifco- 
pum quendam Thomaricum nomine, deterrens 
«os quo dtmitterent civitatem , & fub foedere 
fuo efTent, exireutque ab infula. Cixm itaquc- 
ingrefTus ad eos Epifcopus fuiflet , tcnuerunt 
«um . Porro Muhavte cedere noluerunt . Igitur 
obfidione, quam adversiis Aradum conftituerat, 
nullius momenti efFedll , Damafcum reverfus 

i 

(OAl . cructs dejtofuerunt bi qui oderant Cbrifiwn. * 



D 



cft. Nam hyemi acceflerat . Anno otfbavo Im- 
pcrii Conftantis ihovit Muhavia exercitum va- 
ienter adversias Aradum pnliaturus , & hane 
obtinuit verbo , ,ad habitandum dimittens ci- 
ves ubicumque voluiffent . Civitatem xtth 
muris diflblutis incendit , & infulam ufque ad 
praefens inhabitabilem ftatuit * Aftno nono Im- 
perii Conftantis , Bufur Princeps exercitus , 
una cum Arabibus acies direxit adversiis Ifau- 
riam , & occifis multis cum qutnque milli- 
bus captivorum reverfus eft . Mitttt autenu 
Imperator Conftans Procopium auendam ad 
Muhaviam quserens pacem . Qpoa 8c fadlum 
eft annis duobus, Gregorium filium Theo- 
dorj fumente Muhavia loco pignoris in Da^ 
mafcum . Anno decimo Imperii Gonftanris, 
fimulatem excitavit Imperatori Fafagnates Ar- 
meniorum Patricius , & foedera pepigit cum 
Muhavia dans ei filium fuum . Qjuo audito Im- 
perator venit ufque ad Caefaream Cappadocir , 
& defperatus ab Armenia rediit . Anno unde- 
cimo Imperii Conftantis cinis e coelodefcendir, 
8c timor magnus fuper omnes homines ceoidit * 
Anno duodecimo Imperii Conftantis Muhavias 
Rhodum rediens, deftruxk Coloflum ejus poft 
mille trecentos fexaginta ftabilitatis ipfius an- 
nos , quem ciim JudSus quidam Emefenus ne- 
gociator emiflet , nongentos camelos ex ejus 
aere oneravit . Eodem anno Avidus Arabujru 
P«tor adversiis Armeniam movit , qui con- 
fequutus Maurianum Pmorem , infequutus eft 
eum ufque ad Caucafios montes , & regionem 
depnBdarus cft . Anno decimotenio Imperii 
Conftantis , prsecepit Muhavias armaturam fieri 
magnam navium , quo afcenderet ad regiam 
urbem claflis eorum . Omnis autem apparatus 
eorum apud Tripolim Phoenices connllebat . 
Veriim hoc vifo , duo fratres quidam Chrifti 
amici Tripoli msuientes , filii buccinatoris cu- 
jufdam , zeio Dei fauciati ad carcerem civita^ 
tis cucunrerunt impetu , habebat autem multi- 
tudinem Romanorum vinculatorum , &difruptis 
portis,vinc!ifque folutis, in Amiram irruerimt. 
Qpo perempto una cum his qui cum eo eranr, 
praparatur£que omni igm traditd , in Roma- 
niam navigio tianfierunr. Verumtamen nec fic 
iili ab eadem pnepararura ceflaverunc . Sed 
Muhavias quidem militat contra Catfaream Cap- 
padociae . Ablulathar ver6 fiibrum navaiis ftru- 
dtur» conftituir, qui veniens in locum diveitit, 
vocabulo Phoenicem Lycise , ubi erat Conftar.s 
Imperator, atque Romaicusftolus, cum eo na- 
valitcr pugnaturi . Ciimque futurum eflct , ut 
Imperaror cum ipfo navigio preliarerur , con- 
templatur no<5te illa vifum videlicet apud Thel- 
falonicenfcs efle. Porro cuidam conjedtori fom- 
4iiorum expergefitdhis narrat vifionem , qui ait : 
O Imperator , utinam nec dormifles, ncc fom- 
nium afpexifles . Nam efle Theflalonic^ Bl< 
tUtip innuit , quod interpretatur : pone alii 
vidloriam , ideft , ad inimicum tuum vidkoria 
vertitur . Sane Imperacor nihil inveniens ad 
pcselium navalis pugn^e , Romanorum clafles 
praeftruxit ad bellum . Qpibus in alterutrum ir- 
ruentibus fuperantur Romani , & commixtum 
efficitur mare fangutne Romanorum . Indtiit 
aurem Imperator alium vefte fua , & infiliens 
prsedidlus buccinatoris filius in regiam fcapham 
Imperatorem arripuit, & in aliam navim tran- 
fdu(5lura inopinatc falvavit . Porro ipfe fortifli- 



mus 



t?6 



HISTORI JE MISCELL£ 



mus viriliter infifteris Imperarori* navi multos 
occidit, mortique feipfumprolmperatore con- 
tradidit. Hunc pmerea hoftes circumdantes , & 
iu raedio retinentes , putabant ipfum effe Im- 
peratorem . Poftquam autem multxBocciderunt, 
intenecerunt hoftes , & ipfum , uni cum eis 
^ui portabat Imperatoriam veftera . Aft Impe- 
Wpr taiiter in fugam verfus falvatur , & dere- 
UaisominbusnavigavitConftantinopolim. Axmo 
decimo quarto Imperii fui dolo necatus eft 
Hoamen Arabum dux, cbm Amirasdecemfuif- 
fet annis . Fit interea duellum in medio ipfo- 
rum . Qpotquot enim penes heremum eranr , 
aliivolebant confobrinum, aliigenerumexiften 
tem quortdam Muhammath. Hic verfc qui in- 
Syria , & iEgypto, Muhaviam cupiebant , qui 
& vicit, & obtinuit annis viginti quatuor. An- 
no quinto Imperii Conftantis , Arabum prin- 
ceps Muhavias habetur , qui exercitum con 
gregavit adversus Halim , & congrediuntur 
ambo in terra Baliffum juxta Euphraten , Hi 
ver6 qui erant Muhavi» chm eflent validio- 
res , aquam obtinuerunt . Unde in fitim ve 
ntentes hi, qui erant Halim, defecerunt . Porro 
Muhavias bellare noluit , fed fine labore vi- 
dtoriam tulit. Anno decirrto fexto Imperii Con- 
ftantis exercitum movit contra Sclaviniam Im- 
perator, &captivosduxit plurimos, & fubegit 
Anno decimo feptimo Imperji Conftantis fa&a 
eft conventio inter Romanos , & Arabes , Mu 
havia legationem mittente ob rebellionem , ut 
tribuant Romanis Arabes per fingulos dies nu- 
mifinata mille, & equum, & fervum . Eodem 
ver6 anno exilio duttus eft Martinus fan&iffi- 
mus Papa Romanus , pro veritate fortiter ago 
nizans, & confeflbr fa&us, incJimatibusOrien 
tis defun&us eft . 

Anno decimo&avo Imperii Conftantis , Con- 
ftans occidit Theodofium proprium fratrem fuum , 
Cum autem eflent Arabes apud Saphin , dolo 
necatus eft Hali praediilus , & fingulariter im 
perat Muhavias regio more Damalcum inhabi 
tans , pecuniarum illic thefouros recondens 
Anno decimo nono Imperii Conftantis apparuit 
haerefis Arabii , eorum videlicet qui dicuntur 
Caururgirae . Muhavias autem hos aggrefsus 
eos qui erant in Perfide humiliavir : eos vero 
qui in Syria erant , exalravit , & alios quidem 
vocavit Hifamiras , alios autem Heraclitas , & 
Hifamitarum quidem donativa fublimavit 
ufque ad ducenta numifmata ; porro Heracli- 
tarum depofuit ufq;adrrigtnta. Annovigefimo 
primo Imperii fui , exercirum moverunt Arabes 
contra Romaninm , & mulros deprsedati funt , 
& loca nonnulla depopulati . Anno vigefimo 
fecundo Imperii Conftantis praed? patuit Ci- 
licise pars , & habitaverunt Damafci volun 
tate fua . Anno vigefimo rertio Imperii Con- 
ftantis fa&us eft crror Jejuniorum , & exerci 
tum movit Habdinarramen Chaldaeus (*) ad 
versiis Romaniam , & in ea hyemavit, & mul 
tas demolitus eft regiones . Porro Sclavini ad 
hunc confluentes cum ipfo defcenderunt in Sy- 
riam numero quinque millia ♦ & habirabant in 
Apamienfium regione in caftello Seleucobri . 
Anno vigefimo quarto Bufur exercitum in Ro. 
maniam movit, &mortuuseftThomaricusEpi- 
v fcopus Apamifle , & incenfus eft Epifcopus Eme- 
fenus . Anno vigefimo quinro Imperii Conftan- 
tis exercirum rurfus movir BufurinRomaniam , 
& exrerminavit partes Hexapoleos , & Phada- 



(a) Aliter Cbaledi. 

(3) P. Pith- frtvenifle . At vero Mauchtat fi- 
mulabat Imperatori eompati . Sedebat 



B 



D 



1« , iUicque hyemavit . Anno vigefimo fexta 
Imperii Conftantis, Armeniacorum Praetor Sa- 
porius , Perfa genere , tumultuatus eft contra 
Conftantem Imperatorem , mittitque ad Muha- 
viam Sergium Magiftrum militum , pollicens 
Muhavi* fubjugare Roraaniam , fi ipfe fibi au- 
xiliaretur advershs Imperatorem . Q^o com- 
perto Conftantinus filius Imperatoris , mitrit 
& ipfe ad Muhaviam Andream Cubicularium 
cum muneribus , ne rebelli cederet . Ciimque 
veniflet Andreas Damafcum , reperit Sergium 
pr«venifle , (3) & ciim ingreflus fuiflet Anr 
dreas , intuitus eum Sergius furrexit . At ver6 
Muhavia Sergium reprehendit, dicens . Qyid 
formidafti ? Qpi refpondit fe juxta morem fe* 
ciffe . Gonverfus preterea Muhavia , dicit An- 
dre», Qpid qu«ris ? Q^ii ait, ut des auxilium 
contra rebellem . At ille : Ambo, inquit , ini« 
mici eftis , fed ego ei qui (4) prabuerit, da^ 
bo ^ Et Andreas ad eum , Ne ambigas, infit, 
Amiras , quomodo tibi Imperatoris meliora^ 
funt , quam plura rebellis . Veruntamen quod 
amabilius tibi fuerit age. Et his di&isAndreas 
tacuit . At ver6 Muhavias ait: Tra&abo fuper 
hoc , & ambos juflit exire . Porr6 advocaro 
Muhavias fecreto Sergio , dicit ei , Ne ulre- 
riiis adores Andream, alioquin nihil proficies. 
In craftinum vero perveniens Sergius corani 
Muhavia fedebat , & ingreflb Andrea , noiu 
ei aflurrexit ut heri , Andreas vero intuitus 
Sergium , hunc conviciis laceravit , & com- 
motus eft ei dicens , Si vixero , demonftrabo 
tibi qui fim., Cui Sergius , Non aflurgo tibi, 
inquit , quia neque vir es , neque foemina-. . 
PorroMuhavia utrumque compdfcens, Andre» 
dixit : Aflentire dare , quemadmodum Sergius 
dat . Et quantum eft ? att Andreas . Muhavi*u 
dixit , IUationem publicorum probere Arabi* 
bus • Aft Andreas , Vx tibi , ait , Muhavia^, 
qui confilium tribuis corpus dandi , & folanu 
umbram retinendi . Qjiomodocunque volueris 
cum Sergio conveni , hoc enim ego minime 
facio . Verumtamen te dimiflb ad Deum qui te 
poteatior eft , ut Romanis opituletur cenfbgi- 
mus , & in eo fpem pofuimus . His didus 
Muhavi* infit , Salve , & exivit a Damafcen- 
fium civitate , & abiit Melitenen , eo quod 
tyrannus eflet in partibus illis , ad quas Ser- 
gius erar iturus. Qpumaue adiflet Arabeflum, 
mcurrit claufurarum cuftodem, non enim con* 
fentiebat tyranno . Huic ergo p«cepit obfer- 
yare Sergium redeuntem ut adduceret ad fc^: 
ipfe vero pergebat non immemor , Sergium 
prseftolans . Qjlix vero gefta funt ♦ nunciavit 
Imperatori . Interea Sergius traftans cunu 
Muhavia quae vifa fuerant , accepit Phadalam 
Pratorem Arabum cum ope Barbarica concer- 
taturum , & auxiliarurum Sapori . Qjium au- 
tem pr«cederet Sergius Phadalam , & ad Sa- 
rem gratulanter abiret , devenit ad claufuras , 
& in Andre® incidit turbas , & hunc retineii- 
tes , vindlum ad Andream advehunt . At vero 
Sergius vifoAndrea, jadVat femetipfum ad pe- 
des ejus , obfecrans parcere fibi . Ille autenu 
ad eum , Tu. inquit , es Sergius , qui gloria- 
baris in viriiibus coram Muhavia , meque^ 
mulierculam appellabas . Ecce amodo virilia— 
tua tibi nihil proderunt , quin potiiis & mor- 
te alficient. His di&is praecepit virilia ejus zb- 
fcindi, & fufpendi eum in ligno. Conftantinus 
autem audito Phadalae adventu in Saporis au- 

xilium 9 



autem Sergius . 
(4) Aliter gui plus f. 



Digitized by 



E R XIX. 137 



A 



B 



Orientalium partium erant , Chryfopolim ve- 
nere dicentes: Si in Trinitatem credimus, om- 
nes tres coronemus . Turbatus ergo eft Con- 
ftantinus eo quod ipfe folus redimitus , fratres 
autem ejus nullam dignitatem habebant , & 
miflb Theodoro Patricio Coloni» mitigavit 
eos, fuperlaudans illos, & affumptis majori- 
bus natu , ut urbem ingrederentur rogavit , & 
cum Senatu inirent confilium , ut fiat voluntas 
eorum . Imperator autem hos deceptos confe- 
ftim in patibulo fufpendit trans fretum inS)'ce. 
At illi hoc vifo , confufi abjerunt dolenter ad 
propria. Conftantinus ergo fratrum fuorum na- 
res abfcidit . Anno fecundo Imperii Conftanti- 
ni tempeftas (7) magna effedta eft , & multi 
perclitati funt , tam homines , quam bcftiae . 
Phadalas autem hyemem fecit apud Cizicunu . 
Anno tertio Imperii Conftantini pro r e<£his eft 
cum hoftili apparatu , & plurimis captivis du- 
dHs rcverfi func . Anno vero IV. Conftantini , 
apparuit iris in coelo menfe Martio , & tre- 
muic omuis caro , itaut omnes dicerent , quod 
confummatio eft . Eodem anno , ftolo magno 
conftru&o, negatores Chrifti , Muhammat fci- 
Hcet, & Cayfus navigaverunt in Ciliciam , & 
Lyciam , (8) & fa&a eft mortalitas in /Egy- 
pto . Miffus eft autem Sasvus Amires cum alio 
quoque ftolo in auxilium ipforum, utpote con- 
gruentiflimus , & audax ad praelium . At vero 
praelatus Conftantinus, hujufcemodi Deum im- 
pugnantium adversiis Conftantinopolirn moru 
comperto, conftruxit & ipfe triercs mira? ma- 
gnitudinis ignem ferentes , atque dromoncs . 
Anno quinto Imperii Conftantini pnEdtfhis 
D^um impugnantium ftolus afcendens applica- 
vit in Thracenfibus partibus , a fummitate vi- 
delicet Septimii, quae vergit ad Occidentem, 
ideft, a domo quas Magnaura dicitur, 8* rurfus 
ufque ad arcem , quam Cyclobium dicunt , 
qusequc fpedtat ad Orientem . Per totum ita- 
que diem congreflio belli tenebatur , ideft % a 
mane ufque ad vcfperam , a brachialio aureae 
portae ulque Cyclobium ♦ invicem utraque par- 
te in uno pulvere impellente . In his ergo de- 
guerunt ab Aprili menfe ufquc adSeptembrem, 
& reverfi Cizicum pergunt , 80 hac compre- 
henfa illic hyemabant , & omni vere afccnden- 
tes fimiliter confli&um cum Chriftianis habe- 
bant. Per feptem fane annos eifdem geftis, di- 
vina , Deique Genitricis ope multitudine viro- 
rum bellicoforum amifsd, & vulneratione ma- 
xima in eis effe£la confufi , ac reverfi cum in- 
genti moeftitia funt . Cbm autcm difccfljffet 
idem demergendus a Deo ftolus ♦ ab hyemaii 
aeftu , ac fpiritu proceliarum circa partes Scil- 
lei comprchenditur , & contritus totus omnino 
difperiit. Suphian aurem filius Aruph fecun- 
dus frater commifit bellum cum Floro, & Pe- 
trona , & Cypriano habentibus Romaicam vir- 
tutem, & occiduntur triginta millia . Tunc 
Callinicus archite&us abHeliopoli Syriae kd 
Romanos profugus venit, qui marino igne con- 
fe<Slo Arabum vafa exufiit , & una cum anima- 
libus incendit , & ita Romani cum triumpho 
reverfi funt , marino igne adinvento . Anno 
fexto Imperii Conftantini Cadallus filius Chaifi, 
& Phadalles hyeme apud Cretam morati funt . 
Anno feptimo Imperii Conftantini apparuit 
fignum iu coelo in die Sabbati . Anno o<5tavo 
Impcrii Conftantini fa&a eft locufta magna per 

S Sy- 



h 1 B 

tilium t Nicephorum Patricium deftinat cunu 
Romana virtute refiftendi Sapori . Erat autem 
Sapor Aflrianopoli degens , & quum Nicepho- 
rum ad feycnire comperiflct,exercebat feme- 
tipfum ad praelium. Verum die quodam con- 
tigit hunc lecundhm confuetudinem de civitate 
fuper equura fedentem cxirc , quumque por- 
t* civitatis appropinquaflet , equum flagello 
percuflit, qui jadkanter faliens , & hujus caput 
in portam allidens , hunc vitS male privavit , 
&fic Deusvidtoriamlmperatori contulit. Pha- 
dalas autcm veniens iiiHexapolim , & haec om- 
nia difcens turbatus eft , & mittit ad Muha- 
viam poftulan9 adjutorium , eo quod Rcma- 
ni ad concordiam conveniflent • Mittit autenu 
Muhavias filiumfuumGizid, armans eum con- 
xtz multitudines Romanorum Convenerunt 
autem utrique apud Chalcedonem , & capti- 
vos (5) duxerunt multos. Ceperunt autem & 
Amorium Phrygiae, & quinque millibus arma- 
torum virorum dimiflis in cuftodiam , diver- 
terunt in Syriam. Qpum autem hyems accef- 
Met, mittit Imperator eundem Andream Cu- 
bicularium , & quum nix raulta effct , no&u 
venit , & per lignum afcendit in murum , & 
ingrediuntur Amorium , & omnes interficiuqt 
Aribes , ita ut ex quinque millibus ilUs nullus 
penitbsremaneret. Anno vigefimofeptimo Im- 
perii fui Conftans occifus eft dolo in Sicilia^ 
apud Syracufam , in balneo * cui nomen erat 
Daphne , fuerat autem caufa haec . Poft in- 
teremptionem fratris fui Theodofii odio ha- 
bitus eft k Bizantiis , & maxime quia Marti- 
num fanftiffimum Papam ignominiose Conftan- 
tinopolim duxit , & exilio relegavit penes 
Cherfonis climata , & maximi , & fapientiflt- 
mi Confefsoris linguam , manumque truncavit, 
& multos Onhodoxorum verberibus > & exiliis, 
& profcriptionibus , eo quod hxrefi fuas nulla- 
tenus acquiefcerent , condemnavit . Qpin & 
duos Anaftafios . qui fuerant difcipuli Maximi 
Confefsoris, & Manyris , tormentis, & exiliis 
tadidit; Propter talia ergo exofus effe&us eft. 
Ciim autem valde metueret , voluit in urbem 
Romam Imperium transferre . Unde Impera- 
tricem , & tres filios fuos tollere a Byzantio 
voluit , nifi Andreas Cubicularius , & Theo- 
dorus Patricius Colonia? hujus prohibuiflent 
confilium . Sane in Sicilia fecit annos fex . 
Ciimque pnBdidkum balneum ingrefsus efset , 
introivh cum eo quidam Andreas filius Troi- 
li , obfecundans illi , & ciim ccepiffet fapore^ 

(6) gallico deliniri , fumens Andreas fitulara, 
ty&it eam in verticem Imperatoris , & proti- 
nus fiigit . Aft Imperator ciim tardaret in bal- 
neo , mfiliunt hi qui foris erant , & reperiunt 
Imperatorem occilum . Qjuo fepulto , Mitium 
quendam Armenium Imperatorem faciunt , vi 
cogentes eum : erat enim valde decorus , & 
fpeciofus . Audito praeterea Conftantinus pa- 
tris obitu , cum multo navigio in Siciliam ve- 
nit * & aggrefliis Mitium hunc interfecit cum 
occiforibus patris fui . Et ordinatis Hefperiis 
Conflantinopolim rediit, & Romanis una cum 
Tiberio , & Heraclio fratribus imperat . 

CONSTANTINUS. 
Anno ab Incarnatione Domini DCLX. Con- 
ftantinus imperat. Sarraceni autem moverunt 
exercitum in Africam , & captiva duxerunt 
roillia , ut ferunt , oAoginta . Porrd hi qui 
Tom. L 

(5) Aliter capthos Arabes d. 
{6) Aliter Saptme . 

(7) Bozor tmpeflas . 



(8) & Lyciam , & bycmavcr:mt pcncs Smyr- 
nam . 



»38 H I S T 0 R I & 

Sjftiam, & M^fbpotamiata . Anno rtdno Impe- A 
rii Gonflantini ingrefli funt Mardait* (9) Li- 
banum , 8d tenuerunt k Mauro mome ufque ad 
fan&am civitatem, & qeperunt cacumina Li- 
bani , & raulti captivi , &; fervi , 8c indigenfe 
46ftfugerunt ad eos, itaut multa millia in brevi 
tempore fierent . Quibus compertjs Muhavias , 
& Confiliarii ejus tiniucrunt valde , colligentes 
duod Imperiunfi Romanum divinitys muniatur, 
oc dirigit legatos ad Principem Conflantinum^ 
poftulans pacem , & pollicitus annualia fe Inn 
peratori pa&a laturum- Aft Imperator hujufce* 
modi fufceptis, eorumque petitione audjta^,, 
deftinavit cum eis in Syriam Joannem Patri* 
cium coenomento Pitsigaudin , tanquam anti- 
qu* prolapiae virum > iteipubliqe , & multo- 
rum negotiorum expertum , atque magnanu, 
confequutum prudeqtiam , addifputandum aptif- 
fime cum Arabibus , & quae pacis funt confone 
praftruepdum . Qpi cbm veniflet in Syriam , 
coacervationeMuhavias tam Amireorum,quam 
Girafinorum ( 10 ) qffe&A , fufcepit eum cum 
honore magn6 . Multis ergo inter eoS v&rbis 
pacificis edi&is , conveqit inter utrumque in_ 
fcriptis fieri pacis cum jurejurando fermonem 
fuper qonfonantia annui padti prcebendt , vide- 
licet Romanae Reipublicqe ab Agarenis auri li- 
brarum ma millia , viros captivos quinquagin- 
ta , & equos nobiles quinquaginta . His ex 
communi placito inter utramque partem firma- 
tis, & in triginta fervandis annos mutuo repro- q 
miflis, ampliflima pax intcr Romanos, & Ara- 
bes eft eftefta . Sicque generalibus duobus in- 
fcriptis vcrbis ad alterutrum cum jurejurando 
patratis, & invicem traditis , £epedid\u$ famo- 
fus vir ad Jmperatorem cum muneribus auo^ 
que multis reverfus eft . Chm autem ha^c aidi^ 
CiflTqnt hi qui Hefperias partes inhabitant, tam 
videlicet Chajanus Avarus, & ulteriores reges, 
quam Exarchi, & Caftaldi, nec non & PrincN 
pes pationum ad Occidentem fitarum ♦ per le- 
gatos muneribus Jmperatori rranfmiflis pacifi- 
cam erg4 le diledHonem popofcere firmandam . 
Annuens itaquc Imperator poftulationibus eo- 
rum, confirmavit etiam circa illos donatoriam 
pacem , & fafh* oft fccuritas magna in Orien-* q 
te, nec non & OcciJente . Anno decimo Im- 
j erii Conftantini fadhts eft ternemotus magnus 
pcr Mefopotamiam . Corruit Edeflence afcen- 
fus, & trullua Ecclefi», & conftruxit eum Mu- 
havias Cbriftianorum ftudio . Anno undecifxio 
Imperii Conftaatini mortuus eft MuhaviasPro- 
tofymbolus Sarracenorum* qui fuit Pr»tor an- 
nia viginti 9 6? Amirc fun&us offigio annis vi- 
ginti quatuor , & principari ccepit Gizid filius 
Cjus . Hoc quoque anno Bulgaris gens fuperve- 
nit in Thracem . Verum inter haec neceffe eft 
di ere de antiqtiitatc quoquc Onogundurenfium 
Bulgarum, & Contragenfium . In feptentriona- 
Jibus mmque Euxini ponti partibus, qux mea^ 
bile.s.funt , & in paludibus qucs dicuntur Maeo- g 
tides , in eas immittitur fluvius maximus ab 6 
Oceano per Sarmatarym terram dilapftis,nomi^ 
ne AteK cui Tanais amnis eft jun#us , & ipfb 
ab Ibertbus portis exiens , quce in Caucafiis 
montibus efle feruntur t & in eundcm Atel 
fluens infertur. A mixtura vcroTanais, & Atel, 
qu» fit fupra jam didlas Masotidas paludes^dum 
icindityr Atel, venit is qui dicitur Eu&fris flu* 
Viu; in Ma&ptidas paludes , & redit io termi- 
num pontici maris , juxta Necropela , & acro- 

(9) In veteri codice Dionyfii Hugonis Fldria- 
cenfis frriptum erat in margine : Alar- 
daitas Graci Piratas appcHant . 



misOell^e 

ma, (11) quod dicitur arieti^ Ikcies • A pttfu 

rtiS vero palqdibus fimile flumen mari eft , 
fertur in Euxini ponti mare per terraftu 
Bofphori Cimmcrii, ex quo flumine capitur id 
quod dicitur Murzilin, « huic fimilia , & in^ 
prtibu^ quidem adjacentium paludum qu^fpe- 
<ftant ad Orientem , ufque ad Phanagoriam , 
feu Iberos qui ibidem funt , plurim* nationes 
confiftunt . Ab eifdcm autem paludibus ufque 
in amjiem qui dicitur Cuphis , ubi Xyxtus 
capitur , qui dicitur Bulgaricus pifcis , anti* 

2uitus Bulgaria eft magna , 6c bi qui dicunmr 
:ontragi , ejufdem cujus & ipfl tribus exiftum . 
Temporibus autem Conftantini , qui in Ocei- 
dente regnavit , ciim Orbatus (w) dominus 
jam didfae legionis Bulgari» , feu Contragorqm 
vitam commutaret , ac filios quinque reUnque-» 
ret , teftatus eft: ne ullo modo a mutua cohabi- 
tatione fepararentuf , ipfique nulli alteri natio* 
r\\ feryirent . Poft breve autera tempus morti» 
illius , in divifioncm venientes quinque filii 
ejus altrinfecus feaueftrati funt una cum po- 
pulo , quem Unuiquifque eomm ditioni fuse 
llibjeftum habebat . Et primua quidem filius 
ejus qui dicebatur Buthajas , mandatum pro* 
prii cuftodiens patris, in progenitorum fuortiiq 
terra permanfit ufque in prafens t Secundm 
ver6. hujus frater nomine Contaragus Tanaim 
tranfiem fluvium , ex advtfrfo primiim habita^ 
vit fratri . Qjjartus autem , & quintus Iftrum * 
ideft Danubium fluvium tranlmeantes , unus 
corum in Avariae Pannonia Chajano Avaro fc 
fubdens , manfit illic cum potentatu fuo : alter 
vero haud procul ab urbe lUvenna in Pentapo* 
lim veniens , fub Chriftianoruria Imperio fa^ 
eft . Deinde horum teniu^ Hafparuch di&os , 
Danaprin , & Danaftrin tranfiens , & Honglort 
adiens , borcos interiores Danubio fluvios , 
inter hunc , & illos habitavit % tutum, 8e diffi^ 
cilem locum hinc , & inde confpiciens , dunl 
enim eftet paluftris , & hinc, illincque flumi- 
nibus coronatus , copiofam genti propter ho* 
ftium participationem humilitatepra?ftabatquie* 
tem . His autem ita in quinqus divifis , 8{ ad 
paucitatem devenientibus , exivit gens magn*_ 
Gazarorum ex interjori profundo Berziliaepri* 
mse Sarmatise * & dominata eft omni perviaft 
terrae ufque ad Ponticum mare , & primonu 
fratrum Buthajam primse Bulgarue principem 
fubftituit , ordinatis ve^igalibus , qu* ab c6 
deferunt ufque nunc . Aft Imperator Conftan- 
tinus comperto qu6d ex Triploeensimmunda, 
€j fordida ultra Danubium apud Honglon ta- 
bernaculum fixerit , & appropinquans Danu* 
bio difciirrit per regionem , cmx nunc tenetur 
ab illis , quaeque tunc k Chriftianis poflideba- 
tur , triftatus eft vehementer , & jubet tranfi- 
r^ omnes exeroitus in Thracem . Et conftruem 
clafTem tam per terram, quam per mare , con* 
tra eos motus eft , hos bello perfequi Volens , 
& contra Hoglon , atque Danubium per Epi- 
rum pedites in aciem dirigens , 8c appropini 
q^ans Iittori naves adefte praecepit, Porrh Bul- 
gares hac celeritate * feu maxima multitudine 
vifa , fuper fatute fua defperati ad prasfidium 
prsedf<?hjm confugiunt , & fefe ctrcumquaquc 
muniunt t Per tres autem dies 8c quatuor , ex 
hujufcemodi munitione nec illis exire audenti- 
bus , nec Romanis propter adjacentium palu- 
dum ocoafionem pralium conftruentibus , ani^ 
madvertens polluta gens remifTos Rcmanorum 

ani- 

(10) Aliter CoraJmorum % 

(11) Atiter nacroma. 
{iz) Aliter Crobatus. 



Digitized by 



b, 

:is, 

iVl», 

ia 
ini- 

is 
n& 

13- 



L I B 

animos , recreata , & alacrior fa&a eft . Porro 
cum Jmperator pedum dolorem acriiis patere- 
tur , & Meridiem cogeretur ob balnei ufum , 
una cum quinque dromonibus , & propriis ho- 
minibus fuis reverti , deferuit magiftratus , & 
populum , jubens cum lanceis vibrantibus exer- 
citari , & impetum in eos movere fi fortaifis 
exirent. Sin autem , obfiderent eos , & obclu- 
derent munitionibus . At vero hi qui erant 
cqueftris militia? , Imperatorem fugifle diffa- 
mantes , metuque opprefli , cadem tergiverfa- 
tione abufi funt neraine pcrfequente . Porro 
Bulgares , hoc vifo infequebantur poft terga 
ipforum, & plures quidem gladio peremerunt , 
multos vero vulneraverunt , perfequfati eos 
ufque ad Danubium . Qjuem tranfeuntes , & 
venientes ufque ad eam cjuae dicitur Barnan- 
circa finem Odiffi , & mediterraneo illic pofito 
perfpecfro , quod in multa cautela confifleret , 
in pofterioribus quidem propter Danubium flu- 
vium , in anterioribus autem , & ex lateribus 
ob claufuras , & Ponticum marc , praefertinu 
cbra dominarentur adjacentiumSclavinorumge- 
nerationibus , quae dicebantur feptem : Severos 
quidem Iocaverunt ab anteriore claufura Vere- 
gaborum ad partes Orientales : in locis autem 
quas funt ad Meridiem , & Occidentera ufque 
ad Avariam , refiduas feptem generationes quae 
fub pa<5to erant . Ergo cum dilatati fuiflent in 
his , elati funt , & caeperunt ca auae fub Ro- 
mana Rep. erant caftra , feu praeaiadeftruere, 
atque praedari . Unde vi coaftus Imperator fe- 
cit pacem cum eis , annua illis pnebere pa<fta 
pollicitus in confufionem Romanorum ob mul- 
titudinem deli&orum . Mirabile quippe ipfo 
auditu erat his qui longe , & qui prope dege- 
bant , quod is qui omncs tributarios fibi lta- 
tuerat, tam videlicet eos qui ad Eoum , & Oc- 
cafum , quam ad AnShim , & Mefembriam 
commorabantur , ab ifta deteftabili gente fue- 
rit fuperatus . Veriim Imperator ita quidem 
ex prcvidentia Dei hoc Chriftianis contigiflcL* 
credens , evangelice tra£ans pacem fecit , & 
fiiit ufque ad obitum fuum quietus a cun&is 
hoftibus , ftudium habens pracipuum uniendi 
Ecclefias univerfas Dei , quas ubique divifae 
faerant , a temporibus Hcraclii proavi fui , & 
Sergii vasfani , ac Pyrrhi , qui indigne throno 
Conflaktinopoleos prefuere, unam voluntatem, 
& unam operationem in Domino DeoSalvato- 
re noftro dogmatizantium , quorum nequam 
opiniones idem Chriftianiffimus Imperator Con- 
cilio univerfali Conftantinopolim convocato 
ducentorum & o&oginta novem Patrum- 
Epifcoporum , damnavit , & dogmata , quse 
in antecedentibus quinque (ij) fandtis , & 
univerfalibus Concilijs fuerant confirmata , ro- 
boravit , atque pium duarum voluntatum , & 
operationum promulgari dogma decrevit , per 
eandem fandfcam , & fubtiUflimam univerfalis 
Concilij Synodum , cui praeerant tam ipfepiif- 
fimus Imperator Conftantinus , guam pii Sa- 
cerdotes . Per idem tcmpus Gizid coepit efle 
princeps Arabum , qui tribus his praefuit an- 
nis . Anno duodecimo Imperii Gonftantini col- 
le6h eft fandka Synodus & univerfalis^ fexta_ 
Conftantinopolim CC. oftoginta & novem fan- 
&orura Patrpm , praeceptione pii patris Con- 
llantini • Anno tredecimo Impcrii fui repulit 
Gonftantinus ab Imperio fratres fuos Hera- 
clium , & Tiberium , & folus regnavit cum- 
Tam. I. 



E R XIX. 139 

A filio fuo Tjberio . Anno decimoguarto Imperii 
fui Mudtar mendax dum tynuinidem exercuif- 
fet , obrinuit Perfidem . Vocavit autem feipfum 
Prophetam , & conturbati funt Arabes . Anno 
decimoquinto Imperii Conftantini Arabunu 
Princeps Majruan pr^fe&us eft . Siquidem de- 
fundto Gizid , turbati Arabes , & Theriexteri 
( ia) furrexerunt conftituentes fibiducemHab- 
aallan quendam filium Zubedir, & congregati 
funt Phsenices , & Pateftini , & veniunt Daraa- 
fcum , fed & ufque Gabathan , & Afan , 8c 
Amiran Pateftinoe , dantque manus dextras Ma- 
ruan, (ij) &fiftunt eum ducem , qui Amir» 
adminiftratione fungitur in menfibus novem ; 
Et eo mortuo Habdimelich filius ejus fufcepit 
B principatum , chm Amiras fuiflet annis viginti 
uno & dimidio, aggrediturque tyrannos, &in* 
terfecit HabdallanfiliumZubedir, (itf) nec non 
& Dadacum . Anno decimo fexto Imperii Con- 
ftantini fatfka eft fames magna , atque mortali- 
tas in Syria, gentemque Habdimelich obtinuit . 
Chmque Mardaitse incumberent partibus Liba- 
ni , & peftilentia teneretur , & fames , idem 
Habdimelich pacem qua; fuerat a Muhaviaqu?- 
fita petiit , miflis ad Imperatorem legatis , ea- 
demque trecenta fexaginta quinque milHa nu- 
mifmatum auri praebere pollicitus, & illos tre- 
centos fexaginta quinque fervos pari modo no- 
bilcs, totidemque equos. Anno decimofeptimo 
Imperii fui requievit Imperator pius Conftan* 
tinus , cum imperaflet annis decem & feptem, 
& imperavit Juftinianus filius ejus . 

JUSTINIANUS. 
Anno ab IncarnationeDomini DCLXXVIII. 
Juftinianus imperatRomanis, Arabibus Habdi- 
melich principatur, qui praefuit hisannis vigin- 
tiduobus . Hoc autem anno mittit Habdimelich 
ad Juftinianum confirmare pacem , & convenit 
inter eos hujufcemodi pax , ut fcilicet Impera- 
tor deponeret Mardaitarum agmen a Libano , 
& proniberet incurfiones eorum , & Habdime- 
lich Romanis tribueret per fingulos dies numi- 
fmata mille, & equum , & feruum , & ut ha- 
berent communem per sequalitatem tributaCy- 
pri , Armeniag , ac Iberias . Et direxit Impe- 
rator Paulum magiftrum ad Habdimelich ad 
confirmandum ea qus placita fuerant , & fa&a 
eft in fcriptis fecuritas fub teftiumadftipulatio- 
ne , qui liberaliter honoratus reverfus eft . Et 
mittens Imperator aflumpfit Mardaitarum duo- 
decim millia , Romaicd virtute recisi . Omnes 
enim quae nunc habitantur ab Arabibus in con- 
finibus pofitag civitates a Mopfueftia, (17) & 
ufque ad quartam Armeniam,infirmae, & inha- 
bitabiles erant propter impetum Mardaitarum . 
Qjuibus repreflis , omnia dira pafla eft Roma- 
nia ufque in praefentem diem . Eodemannomit- 
tit Habdimelich Ziphien fratrem Muhaviae in 
Perfidem contra Mu^arem mendacem , atquc_ 
tyrannum , & interemptus eft Ziphien a Mu- 
dlare . Qjio audito Habdimilich venit Mefopo- 
tamiam , & tyranntdem patitur a Saido , quem 
fupergreflus verbo Damafcum aperire fecit k 
fe prseventam , & poft hoc fraudulenter occi- 
dit . Juftinianus autem ciim eflet junior quafi 
annorum fedecim , & fua quxque inconlulte 
difponeret, mifit Leontium Pratorem inArme- 
niara cum Romaico potentatu , & Sarracenis 
illic exiftentibus interemptis, fubjicit hanc Ro- 
manis . Similiter & Iberiam , & Albaniam , 
Hircaniam ( 18 ) quoque , atque Mediam , & 

S 2 fub 



(1?) Codices Pith. fex. 
(14) Aliter EtherU. 
(ij) Aliter Marzuan. 



(16) Aliter Zudebir. 

(17) Aliter Amonpfeujlia . 

(18) Aliter Bucaniam. 



Digitized by 



Google 



•*4° H I S T O R I JE 

fub tributo regionibiis a<SUs plurimas pecunias 
Imperatori tranfmifit . At vero Habdimelich 
his cognitis , abiit Cercefium , & Eupolinu 
fubiugavit . 

Anao fecundo Imperii Juftiniani fa£fa eft fc- 
mes in Syria . Q,ua de re multi. Romaniaitu 
funt ingrefli . Et veniens Imperator in Arme- 
niam ilfic fufcepitMardaitas,qui inLibano fue- 
rant aeneo muro deftru&o. Deftruxit autem & 
pacem cum Bulgaribus fixam > perturbans ty- 
pos , qui a patre ordinabiliter fa&i funt , & 
jubet tranfire in Thracem equeftres militias , 
volens tam Bulgares ., quam Sclavinos deprae- 
dari . Anno tertio Impcrii fui movit exercitum 
Juftinianus contra Sciaviniam , & Bulgariam , 
& Bulgares quidem ad prefens fibi occurren- 
tes impulit . Exurgens autem Theflalonicenu 
copiofas multitudines Sclavinorum partim bel- 
lo peremit , partim cbm ad fe confugerent in 

Jpartibus Obficii, (19) chm per Abidum tranf- 
retaflet , conftituit . Cbtf autem reverteretur 
in itinere prspeditusaBulgaribus in anfto clau- 
furx , cum coede proprii populi , & vulnera- 
tione multa vix remerare pravaluit . Eodenu 
anno & Habdalla (20) Zubir Mufabum fra- 
trem fuum mittit contra Mu&ar , (21) & fu- 
git in Syriam , quem praeoccupans interfecit . 
Porro Habdimelich militat contra Mufabunu , 
& viftum occidit , & fubjugavit Perfidem to- 
tam ♦ Anno quarto Imperii Juftiniani mifitHab- 
dimelich contraZubirChaianinMacha, & oc- 
cidit eum Chajan ibideni , & fubdita regione_ 
Chajan adverfante fibi , concremavit domunu 
idoli ejus , una cum idolocultore ipforunL. . 
Quamobrem ille Prastorem Perfidis Chajatu. 
promovit , & fuba&a eft Habdimelich tanU 
Perfidis regio , & Mefopotamiae , quam Ar- 
menia magna , & Hirii , (22) ac per id inte- 
ftina bella quieverunt . Anno quinto Imperii 
Juftiniani finem difcordiafe habuit , & liberatus 
eftabomni bello Arabum principatus, & pace 
potitus eft Habdimelich cun6Hs fibi fuba&is . 

Anno fexto Imperii fui Juftinianus pacern^ 
quam ad Habdimelich habuit, ex amentia dif- 
$61vit , & omnem Cypriorum infulam , & po- 
pulum irrationabiliter voluit tranfmigrare , & 
chara&erem <jui mifliis fuerat ab Habdime- 
lich, ciim noviter vifus eflet, & nunquam an- 
tea fa<Shis , non admifit . Multitudo vero Cy- 
priorum dum tranfmeare niteretur , fubmerfa 
eft , & ex languore peribat . Reliqui verfc ia^ 
Cyprum reverfi funt . Et his auditis Habdime- 
lich fatanice ftimulatus rogabat ne rax folve- 
retur , fed fufciperent monetam fuam , cbnu 
Arabes non fufciperentRomanorumincifionem 
infuisnummis , Veriim dato pondere auri ait: 
Nullum Romanis damnum efficietur , ex eo 
quod Arabes nova cuderent . At ille precem- 
ex timore arbitratus effe&am , non perpendit, 
qu6d ftudium eorum eflet , ut Mardaitarum- 
primiim compefcerent incurfus , & ita per 
putattvae rationis obtentum pacem diflblveret . 
Qjjod & fa&um eft , & miht Habdimelich ad 
aedificandum templum Muchan , & Voluit au- 
ferre columnas fandbe Gethfemanis ♦ & roga- 
verunt eum Sergius guidam vir Ghriftianifli- 
mus , qui erat generalis Manfur Logotheta, & 
valde familiaris eidem Habdimelich , atque_, 
Patricius focius ejus Chriftianis , qui erat in^ 



(19) Aliter obficii . Aliter obfeqmi . 

(20) .Aliter Habdellan Zubin, 

(21) Aliter ab inito Marte cum eo vertitur Mu- 

£lar . 

(%%) Aliter Hyrii, AHter Etfmi* 



MlSCELLiE 

fi Pateftina praepofitus , qui cx>gnominabatur Clau». 
fus, poftulantes ne hoc fieret, fed per fuppiu 
cationes fuas perfuaderet Jultiniano mittendi 
iibi alias pro eis, (juod & fa<Slum di. Anno 
feptimo Imperii fui Juftinianus elegit £ Scla* 
vis, qui fe jubente tranfmigrarent milites trU 
ginta millia, & armatis iliis, cognominavit il- 
los populum acceptabilem , pnncipemque in 
eis Nebulum nomine ftatuit • Fifus autem uu 
illis , fcripfit Arabibus non fe permanfurunu 
in paqe , quae fcripto convenerat . Et aflum-» 
pto populo acceptabili , & cun&is equeftribus 
militiis, abiit Sebaftopolim maritimam . Ara- 
bes autem diflimulantes , & pacem folverc- 
minime proponentes , fed Imperatorio excef- 
B fu , atque procacia hoc agendi violentiam pa- 
tientes , armati & ipfi venientes adeunt Se- 
baftopolim, proteftantes, ne Imperator quac in- 
vicem cum juramentis confono pa&o piacita^ 
fuerant folveret , alioquin Deus vindex judex 
culparum foret . Sane ciim Imperator nec au- 
ditu ipfo hujufcemodi verba pateretur peicipe- 
re , illi pacis , & verbi fcriptum folventes , & 
in excelfb loco pro vexillo praecedenti grati^ 
(23) fufpendentes, contra Romanos impetu ir- 
ruunt Muhammat ducem habentes , bellumque 
taliterinierunt . Et priiisquidem fuperati funt 
Arabes . Suggerens interea Muhammat auxi- 
lianti Romanis Sclavinorum duci , mittit ei 
marfupium (24) numifmatibus plenum, mul- 
C tifque promiflionibus hunc feducens , perfua^ 
det hunc confugere ad fe cum viginti millibus 
Sclavorum , & fic fugam Qjuiritibus acquifivit . 
Tunc Imperator occidit horum refiduos una 
cum liberis , & uxoribus trans pracipitii 
cum Leucatium didlum , qui maritimus erat 
Nicomedienfium finibus . ( 25 ) Anno odfavo 
Imperii Juftiniani, Sabbis Patricius Armemas, 
comperta fuperationeRomanorum, Armeniam 
Arabibus tradidit , & fubjeifci eft eis interior 
PeHis , quse dicitur Cerafa , 8e oritur ibidem 
infidiator , nomine Sabinus , qui multos Arar 
bum interfecit . Sed & ipfum Chajanum pene 
omnibus modis in amne necaverat . Et tunc 
Agareni peramplius temerarii fadtt funt Ro- 
D maniam depopulantes . Anno nono Imperii Ju- 
ftiniani , defeftio' folis effeda eft hori diei ter- 
x\i , ita ut quaedam ftelte clare apparerent . Et 
exercitum movit Muhammat contra Roma- 
niam , habens fecum profugos Sclavos utpote 
expertos Romaniae , & multos duxit captivos . 
Porro Juftinianus diligentiam circa palatii ha- 
bens negotia conftruxit triclinium, quodjufti- 
niani vocatur . Conftituitque Stephanum fer- 
fam Sacellarium fuum, & fpadonum primunu 
dominum , & arbitrum , nimis infidiantem fan- 
guini , atque crudelem , qui immifencorditer 
exteriores quofque verberare , fed & lapidare 
tam ipfos , quam horum prselatos peniriis non 
ceflabat . Cumque Imperator quadam die pro- 
E fe&us fuiflet , praefumpfit agr eftis beftia illa 
& matrem quoque ipfius Anaft afiam Auguftam 
more pueri habenis flagellare . In his autenu 
& in civilem copiam multis malis oftenfis , 
exofum cun&isfecitlmperatore.Similiter & in 
generalis Logothefii (26) rebusconftituitmona- 
chum quendam Theodotum nomine , qui pri- 
md inclufus fuerat in Thracenfibus Auguftipar- 
tibus , fed & in ipfum feviflimum exiftentem, 

qui 

(2^) Paul, Diacon., & Cedren. bafta. . 

(25) Aliter finwn. R Pith.y&wtf. 
(z6) fiyixis KoyoQir*. 



Digitized by 



L I B E 

qui plurimos Relp. prinoipes , & illullres vi- 
ros , non tanriim ex ordinatoribus , fed ex urbis 
quoque habitatoribus fruftra , & in vanum , ac 
inexcuftbiliterexa&iones, &ftm&iones & pr$- 
icriptiones folvere faciens, funibufque fufpen- 
dens , hos fumo palearum afficiebat . Infuper 
& Praefe&us Imperatoria juflione plurimos vi- 
f os carceribus tradens , per aliquot annos fer- 
vari mandavit . Hsec omnia crefcere fecerunt 
odium populi circa Imperatorem . Practerea^ 
Imperator exigebat k CallinicoPatriarcha ora- 
xionem facienai ut deftrueret Ecclefiam San- 
6ix Dei Genitricis , qux Metropolite diceba- 
tur, juxta Palatium fitam, volens in loco fifte- 
re pbialam , & bafes conftruere vulgi , ( 27 ) 
Ut illic Imperatorem fufciperent . At vero Pa- B 
triarcha dicebat : Orationem quidem ad fta- 
cuendam Ecclefiam habemus , deftru&ionem 
vero Ecclefise non fufcipimus . Cogente autem 
eum Imperatore , & omnimodis exigente ora- 
tionem , dixit Patriarcha : Gloria Deo qui ju- 
giter fuftinens nos patitur , nunc & femper , 
rn fprula ffculorum , Amen . Qjuo audito de- 
ftruxerunt Ecclefiam , & fecerunt phialanu . 
Porro jam di&am Ecclefiam Metropolite fece- 
runt apud Petrin. Anno decimo Imperii Jufti- 
niani , direxi t aciem Muhammath adversfis quar- 
tam Armeniani , & captivatis multis reverfus 
eft . Eodem quoque anno Tuftinianus pulfus eft 
regno , hoc modo . Juflit Stephano ^atricio , 
& Pnetori , cognomento Ruffb, no&u interfi- 
cere vulgus Conftantinopolitanum . a Patriar- 
cha inchoaturo . Leontius verb Patricius , & 
quondam Magifter militum Orientalium , qui 
in bellis fxpt probabilirer gefferat , tres 
annos in cuftodia tranfegerat , excufatus ex 
Triplo ( 78 ) revocatur , & Pretor Helladis 
promotus eft , juflus eft in tres dimitti dromo- 
&es , eodemque die ab urbe moveri . No&e^ 
▼ero penes Julianenfium portumSophi*, juxta 
ea quae dicuntur Mauri , fitum ad iter agpn- 
dum ab urbe motus ftatione fixa , valedicebat 
amicis qui ad fe veniebant , inter quos venere 
ad eum germani, & fodales ejus , Paulus fcili- 
cet monachus Calliftrati , qui & Aftronomus , 
& Gregorius Cappadox , qui & Clufuriarches 



(17) Mu* Venetotrum. 
(tS) Aliter extempto. 



R XIX. 141 

extiterat , deinde Monachus fa&us , & Egu- 
menus Flori , qui in cuftodia frequentius ilium 
vifitantes , affirraabant eum Imperatorem Ro- 
manorum futurum . At vero Leontius dixit ad 
eos : Vos certum in cuftodia fuper Imperio me 
effe feciftis , & nunc in malis vita mea fini- 
tur . Poft modicum quippe ero per fingulas 
horas pneftolans mortem , qui dixerunt : Ne 
pigriteris , & hoc protinus adimpletur. Audi 
nos tantiim , & fequere nos . Et aflumptis Leon- 
tius hominibus fuis , & armis , quotquot ha- 
buit , afcendit in Praetorium filentio multo, 8a 
pul/antes portam Imperatorem venifle finge- 
bant , ad difponendos quofdam qui illic eflc-* 
nofcebantur . Cbmque hoc nunciatum fuiflet 
Prarfedto , qui tunc erat , & ille concit6 ve- 
niflet , & portas apcruiflet , capitur k Leon- 
tio , & alapis csefus , ligatur manus , & pe- 
des . Ingreflus autem Leontius , & carceribus 
referatis , folutifque viris retrufis multis , & 
fortibus , qui k fex & o&o annis in vinculis 
fuerant, quorum plures milites erant, hos ar- 
mavit , & in forum exivit cum eis clamans . 
Et omnes Chriftianos ad fandlam Sophiam , & 
per omnem regionem mittens , voce fua cla- 
mare coepit . Multitudo vero civitatis tumul- 
tuata celeriter ad luterem Ecclefiae eft congre- 
gata . Ipfe vero cum duobus monachis amicis 
fuis, & quibufdam ex clarioribus viris , gui c 
cuftodia tuerant egrefli , Patriarchium aicen- 
dit ad Patriarcham . Inveniens autem & ipfum 
turbatum proprer illa . quas jufla funt Patricio 
Stephano RufFo , perfuadet ei defcendere ad 
Iurerem . & clamare fic : Haec eft dies quam 
fecit Dominus. Univerfa vero multitudo leva- 
verunt vocem : Effodiantur ofla Juftiniani . Ec 
ita in hippodromum omnis cucurrit populus . 
Cumque dies fa6la fuiflet, educunt Juftinianum 
in hippodromum . nafoque illius , & lingu£ 
recis3,exulem faciunt apud Cherfonam . Porro 
comprehenfum turb& Theodotum monachum , 
& generalem Logothetam. atque Stephanunu 
Sacellarium Perfam, fiinibufque retrorfum, hos 
ligatos trahunt per mediam platcam , & ad 
Vaurum ( ^9 ) du&os incenderunt . Et ita^ 
Leontium Imperatorem laudaverunt . 



(29) Aliter Taurum , 



Exflicit Liber Decimusnonus . 



INCU 



141 



INCIPIT LIBER VIGESIMUS 



ANNO ab Incarnatione Domini 
DCLXXXVIII. Leontius impe- 
rat Romanis . Igitur cbm regnare 
coepiffet, undique pacific& manfit, 
tribufque annis Imperium rexit. 
Anno fecundo Imperii Leontii , movit exerci- 
tum Senalidus contra Romaniam , & multis 
du&is captivis reverfus eft , feditioneque con- 
citata, Sergius Patricius Lazicas hane Arabibus 
fubdidit . Anno tertio Imperii Leontii, acie^ 
Arabes in Africam mot£ hanc obtinuerunt , & 
ex proprio exercitu taxatos ( i ) in ea quofdara 
conftituerunt . Qpibus compertis Leontius mit- 
tit JoannemPatricium virum idoneum cum om- 
nibus Romaicis claflibus , qui cum Carthagi- 
nem perveniffet , & bello catenam portus ejus 
aperuiffet, inimicofque in fugam vertiffet, hos 
viriliter infequutus univerfa liberavit Africsc ca- 
ftra reli&ifaue operatoribus , ( % ) ha?c Impe- 
ratori fuggeflit , ibidemque hyemavit , juffio- 
nem prseltolatus ab eo . At vero his compertis 
Protofymbolus copiofum , & potentiorem ad- 
vershs eos tranfmittit , & pradidhim Joannexru. 
cum ftolo ipfius bello a portu depellit , & ho- 
ftiliter exterius caftrametatus eft. Prsedi&us vc- 
ro Joannes ad Romaniam repedavit , majorenu. 
virtutem ab Imperatore accipere volens, & ve- 
nit ufque ad Cretam Principem aditurus. Exer- 
citus autem per majores fuos ad Imperatorem 
afcendere noleas ( obtinuerat enim eos timor , 
atque confufio) ad confilium fefe nequiflimum 
contulit , & huic maledixerunt, eligentes Im- 
peratorem Abfimarum Drongarium Cibioreto- 
rum apud Curiofitas habitum, hunc TiberiuxiL* 
nominantes. Itaque Leontio apud Conftantino- 
polim pofito, & Neorefium portum emundan- 
te, bubonis peftis urbi incubuit, & in quatuor 
menfibus multitudinem jriebis confumpfit . V£- 
nit autem Abfimarus, una cum exercitu qui fe- 
cum erat, & applicuit ex adverfo civitatis in- 
Syces . Per aliquantum fane temporis civitatem 
prodere nolente Leontio , proditio fa&a eft per 
fingularem murum Blacernarum a principibus 
exteris, quibus claves terreni muri creditaefue- 
rant cum horribili jurejurando . Ifti namque^ 
per infidias tradiderunt urbem . Porro ingrefli 
claflium milites civium domos , denudaverunt 
in his habitantes . At vero Abfimarus Leontii 
quidem nafo recifo in Monafterio Dalmatii in_ 
cuftodia fore pracepit . Principes autem , & 
amicos, utpote commorantes ei , caefos, atque 
profcriptione damnatos exHio relegavit , Hera- 
cliumque germanum fuum virum vehementer 
idoneum, fingularem Praetorem (3) omnitim-. 
exteriorum equeftrium exercituum promotum* 
in partes Cappadocise ad Claufurarum difcur- 
rere,contraque hoftes curam, ac difpofitionem 
fecere mifit. 

ABSIMARUS. 
Anno ab Incarnatione Domini DCXCI. Ab- 
fimarus Imperator Romanorum creatus eft . 
Qpi feptem annis imperavit , & tumultuatus 
eft contra Abdarronem , ( 4 ) & dominatus 
eft ei , & perfequutus eft eum Abipfa Chajan . 

Anno fecundo Imperii Abfimari , Romani 
Syriam peragrantes , & venientes ufque Samo- 
fatam,& depraedantes circumquaqueregionem, 



B 



D 



( I ) TetZibTcll . 

(2) Aliter propriis obfervatoribus . 

(?) povorpotrtfyov . 

(4) AUter Abderaclman in Ferjide. 



multa occiderunt millia , ut ferunt, Arabunu 
ducenta , plurimifque fpoliis fumptis , & capti- 
vationeArabum multa,reverfi funt timore ma- 
gno in eos patrato . Anno tef tio Imperii Abfi- 
mari exercitum movit Habdella in Romaniam , 
& expugnansTarentum,nihilque proficiens rc-» 
diit,ac «dificavit Mopfeuftiam, & pofuit in ea 
cuftodes . Anno quarto Imperii Abfimari, Baa- 
nes cognomento Heptadaemon quartam Arme- 
niam (5) fubjugavit . Abfimarus vero Philip. 
picum filiumNicephoriPatricii inCephaloniam 
exulem mifit vi imperantis omnino venunda- 
tum. Aflerebat enim fe in fomnis vidifle,quod 
caput fuum ab Aquila protegeretur , & obum- 
braretur . Qpibus Imperator auditis hunc pro- 
tinus exilio relegavit. Anno quinto ImperiiAb- 
fimari feditionem concitaverunt Principes Ar- 
meniae contra Sarracenos y & eos qui erant ia* 
Armenia peremerunt, & iterum ad fe Abfima- 
rum,& Romanos in regionem fuam adducunt. 
Porro Muhammath acie adversus eos diredhu 
multos occidit,& Armeniam Sarracenis fubdit, 
optimatefque Armeniorum coacervatos in uno 
loco viventes incendit . Per idem vero tempus 
exercitum movit Azar in Ciliciam cum decem 
millibus, cui ciim obvius occurriflet Heraclius 
frater Imperatoris , plurimos eorum occidit , 
refiduos vero vinftos Imperatori tranfmifit . 
Anno V I. Imperii Abfimari , Azidus cunei aciem 
contra Ciliciam movit , expugnanfque erat Si- 
fui caftrum . Qjiod Heraclius Trater Imperato- 
ris obtinuit,& bellum in eo aggreflusArabum 
decem millia necat. Intereajultinianus cum pe- 
nes Cherfonam degeret , & fe iterum impera- 
turum concionatus denunciaret,accol« locorum 
eorundem difcrimen ex Imperio venire me- 
tuentes , confiliati funt hunc interficere , vel 
certe Imperatori tranfmittere . Ipfe vero cunu 
id fenfiflet, fugiens, & Daras veniens,Cazaro- 
rum fe popofcit Chajano prafentari , qui cum 
rei circumftantiamdidiciflet,fufcepit eum cum 
honore ingenti , & tradidit illi uxorem Theo- 
doram fororem fuam . Poft mpdicum verb pre- 
ce oblata Chajano defcendit in Phanagoriam , 
& illic degebat cum Theodora . His auditis 
Abfimarus mittit ad Chajanum promittens ei 
prabere munera multa , fi Juftinianum fibi 
dumtaxat vivum tranfmitteret, fin autem, fal- 
tem caput ejus . Cedens autem Chajanus huju- 
fcemodi petitioni, cuftodiam ei mifit, quafi ne 
a contribulibus fuis infidias pateretur, mandans 
Fazin , qui erat illic in perfonce (ux vice de- 
putatus, & BlagizinPrincipiBofphori ,ut ciim 
nunciaret fore,eundem trucidarent Juftinianum. 
His autem per ferv r um Chaiani Theodorse nun- 
ciatis , & Juftiniano patefa&is , convocatos ad 
fe jam didkos Principes Facin , &Blagizin quafi 
ad colloquendum fecreto , eorum colla ftrangu- 
lare curavit . Confeftimque Theodoram in Q- 
zariam mittit, & ipfe a Phanagoria fugiem,in 
Men defccndit , & inventa navi parata afcendit 
in eam , & navigans juxta littora , venit ufque 
ad Symbolum juxtaCherfonam. Ad quam mit- 
tens occulte tulit Barisbacurium , & Salibanu 
fratrem ejus, & Stephanum, i& Moropaulum , 
una cum Theophilo , qui ciim navigaflet cum 
eis Cherfonam , Pharum tranfivit . Sicque de- 

rnum 

(5) Aliter Armemam^ Arabibus fubjugavit , 

imperandi fommo. toffivtipoiroKintw . Alter 

codex Pith. tivivupowohtiuivQy . 



Digitized by 



B 



L I B E 

mum transfretantes NecropoIa,feu oftia Dana- 
pri,& Daniftri, tempeftate fa<fta, fuper fehite 
fua defperati funt oranes . Majaces verd femi- 
Jiaris homo ipfius dixit ei : Eccc morimur Do- 
jnine , Vovc Deo pro falute tua , ut fi Deus 
Imperium tuum tibi rcddidcrit , in nullum mo- 
rum ulcifearis inimieum. At itte inTurorc re- 
fpondem , ait : Si pcpercero cuiquam eorum , 
in hoc loco me Deus demergat , & fine peri- 
culo ab fcftu illo cxivit , & introtvit iu Danu- 
bium amnem. Ctim autem mififlet Stephanum 
*d Trebeliin dominum Bulgariae , ut fibi auxi- 
lium praeftaret ad obtincndum parentalc Impc- 
rium fuum, repromifit ei fe pluxima dona da- 
turcm, & filiam ejus in uxorem accepturum , 
ipfique in cunftis obcditurum,&concurfurum, 
jurejurando pollicitus . Qpo ille cum ingenri 
honore fufccpto, commovetunivcrfumfibifub- 
ditum popu]umBuigarum,atque proximoanno 
ad regoantem urbera venenmt. 

Anno feptimo Imperii Abfimari mortuus eft 
Habdimelich Arabum Princeps, & tenuitprin- 
cipatum ejus Ulid filius Abdalharis . Eodenu 
quoque annojuftinianus ciim adregiamurbem, 
una cum Terbelli veniflet , cum jfubje&is Bul- 
garibus caftrametatus eft ad portam Carfii , & 
uftjue ad Blacernas , & per tres dies alloquens 
eos qui erant de civitate, conviciis dehonefta- 
batur ab illis , qui eorum nec fitltcm verbum- 
admittebant . At vero Juftinianus cum paucis 
contribulibus bello excepto per aqusedudhmu 
ingrelTus , & tumultum excitans, todicndo ur- 
bem obtinuit , & poft paululum tabernacula in 
Palatio Blacernarum tetendit. 

J U S T I N I A N U S II. 

Igitur Imperii fui primo anno , ideft , quo 
Imperium fuum Juftinianus recepit , multa do- 
na Trebelli tribuens, fimul & regalia vafa , di- 
mifit eum in pace. Caeterum Abfimarus urbem 
Apolloniadem fugiens adiit , infequutionem ta- 
menperpeffus apprehenditur, & ad Juftinianum 
deducitur, Porro Heraclius vin&us a Thrace^ 
addu&us eft cum omnibus qui ei opitulabantur, 
cuos in muro omnes fufpendio (6) interfecit. 
uim autem ad Mediterranea deftinaflet , mul- 
tos ex eis inventos tam adtores , qukm privatos 
fimiliter interemit . Porro Abfimarum , atquc^ 
Leomium vindfc» catenis per totam urbenu 
pompis fecit dehoneftari . Ciimque ludi eque- 
Ifares agerentur, ipfeque in folio refideret , du- 
&i funt publice tra&i, & proje6H proni ad pe- 
des ejus , quorum ille colla ufque ad folutio- 
nem primi bravii (7) calcavit,- univerfa plebe 
acclamante : Super afpidem, & bafilifcum am- 
bulafti, & conculcafti leonem , & draconenu, 
& ita hos deftinatos in vivario animantium ca- 
pitis animadverfione punivit : Callinicum vero 
Patriarcham ablatis oculis apud Romam exilio 
relegavit, & Cyrum, (8) qui infula fiierat in- 
clufus Amaftridis, tanquam eum qui praenun- 
ciaverat fibi reftitutionem Imperii, fubrogatum 
provexit. Innumerabilem quoque multitudinem 
tam ex civili , quam ex militari catalgo , mul- 
tos perdidit , multos etiam in faccos miflbs 
amara morte fecit necari , alios autem ciim ad 
prandiupi , vel ad coenam accubitaret , mox ut 
furgebat, partim fufpendio , partim incifione^ 
pewebat , & hinc magnus timor obtinuerat 
omnes . Mifit interea clalfem ad educendam de 
Cazaria uxorem fuam , & multse cum fuis viris 
fcapht» demerfa? funt . Qpo audito , Chajanus 
tfgnificat ei dicens : O infenfate, nonne opor- 



(6) t>»Wfy. 

(7) 6*1*. 



R XX. 14? 
tebat te in duabus, vcl tribus fcaphis accJpere 
muli^rem tuam , & non tantam occiderc mul- 
titudinem t An putas quod 8c hanc anc deci- 
pias ? EccC pcpcrit tibi filium , mitte , & aeci- 
pc illos. At illc miffo Theophyla<ao Cubicula- 
rio duxit Thcodoraarr& fitiiim ejus Tiberium, 
& coronavit eos", Cc jniperavere fimul cunu 
ipfo . Armo fecuntto jmperii Jufliniani .Ulid 
furripuit Ecclefiam catholicam Damafci, Hvo- 
re peftifero in Chriftianos habito , ftimulatus 
propter cminentem tanti pulcritudinem tem- 
pli, & prohibuk fcribi Grfcce publicos Logo- 
thefii codices , fed in Arabicis adnotari finc- 
computo, quoniam impoflibile eft illorum lin- 
gua monadem, vel dualitatem, aut trinitatem , 
aut o&o, & dimidium, aut tria fcribi , propter 
quod ufque hodie funt notarii cum cis Chriftia* 
ni . Anno tertio Impcrii fui Juftinianus pacem 
inter Romanos , & Bulgares evertit , & eque- 
ftres militias iu Thracem tranfire faciens, clafli- 
bus cbnftru#is, contra Bulgares, & Trebellin- 
properavit . Cum autem veniffet ad ripam , na- 
vigium quidem ante caftrum applicare fecit. 
Populo autem ficut ovibus per campos ad col- 
ligendum foenum difperfo, viderunt explorator- 
res Bulgarium , vanam difpofitionem Romano- 
rum , & coacervari ut fere fubito irruerunt, & 
vehementer confumpferunt Romaicum ovilc, 
multam pradam, & equos, & arma , exceptis 
his qui percmti funt, accipientes . Porro Jufti- 
nianus cum ad caftrum fugiflet cum his qui 
evaferant , per tres dies portas clau^as , & ob- 
feratas tenuit. Videns vero Bulganum perfe- 
verantiam , ipfe fut equi nervos primus inci- 
dens , omnes idipfum facere juflit . Armis au- 
tem bellicis fupra murum pofitis, noftu in- 
fcaphas afcendens latemer cnavigavit, & cunu 
confufione pervenit ad urbem . Anno quarto 
Imperii fui exercitum movit Mafalmas adversus 
Tyraiinum propter indignationerti exercitus , 
una cum Mavinia per Marinianum occifi , & 
hanc obfidentes , hyemaverunt ibidem . Ad 
quos mittit Imperator duos pro&tores Theodo- 
rum Canherucam, & Theophyladlum Saliban-. 
cum exercitu , & agrefti populo rufticam ope- 
ram daturo ad debcllandum eos , & infequen- 
dum . Ipfi vero ad contemionem venientes iru 
alterutrum, & inordinatc in eos congrefli, fta- 
tim vertuntur * & multa millia perierunt , & 
captivi dufti funt multi . At illt farcinis eo- 
rum , & efcis acceptis obfederunt quoufque^ 
civitatem ceperunt . Defecerat enim eis efca^, 
& per hoc receffuri erant . Porro viri Tyran- 
nenfes his Verbis defperati, acceperunt verbum 
indemnitatis fuae, & exierunt ad eos, & dereli- 
<SVa eft civitas deferta ufque in prafentenfu. 
diem . Veriim illi non fervantes verbum , hos 
in heremum exules tranfmtferunt, & multos ex 
his fervos retinuerunt . Anno quinto Imperii 
Juftiniani movit exercitum Abas contra Ro- 
maniam , & multis in captivitatem dtidHs re- 
diit, & coepit «dificare Garis in regione Eupo^ 
leos . Anno fexto Imperii Juftiniam movit 
exercitum Mudkm adversbs Ciliciam, & mul- 
ta caftra accepit verbo . Proditum e/t eis & 
Camachum cum adjacentibus fibi locis . In- 
terea Juftinianus ftolo copiofo armato Mau- 
rum Pktricium mifit Chcrfbnam , una cunu 
Stephano Patricio cognomento Afmidlo ma- 
lorum memori^ fuccenfus , infidiarumque^ 
recordatus contra fe a Cherfonitenfibus , & 
Bofphoronianenfibus, &rcliquis climatibus effb- 

<fta- 



1: ■ i 



I ( 5 



1(8) Aliter Frotocyrtm . Aliter pro eo Cyrnm 



Digitized by 



Google 



*44 



HISTORIl M I S C E L L JE 



&arum . Omuesr navcs , dromones videlicet , 
trieres, & fcaphas, chiraaeras, & lintres ufque 
ad Chelandia (9) pef collationem ab unoquo- 
que inhabitantium urbem , Senatorum videli- 
cet , & ergafticorum , & plebejorum , ac om- 
ius bfficij colfegit , quibus miffis praecepit , 
omnes habitantes 111 caftris illis gladio interfi- 
cere , & neminem vivificare , tradens ei$ , & 
Heliam Spatarium, qui deberet PnetorCherfo- 
nes conftitui . Q,ui Cherfonem venientes nemi- 
fibi refiftente caftra ceperunt, & omnes gla- 
dio intsrfeceruut , exceptis parvulis , his par- 
centes , & fibi hos in fervitium refervantes . 
Tudunum autem Principem Cherfonis , qui & 
ex perfoua Chajani erat , & Zelum ex linea , 
& genere ejus , qui & primus civium habeba- 
tur , atque alios flluftres, & primores quadra- 
ginta Cnerfonis, unk cum familia ipforumvin- 
ctos ad Imperatorem duxerunt . Alios vero ex 
primoribus Cherfonis feptem , in verubus li- 
gneis igni applicatos afsaverunt . Alios, etiam 
Viginti poft tergum horum vindUs brachiis ad 
proram navis alligantes , & lapidibus hanc 
implentes, in profundum miferunt. His autem 
Juftinianus auditis , fuper falute puerorum fe- 
viens, juflit eos quantocyus ad fe venire. Ciim 
autem ftolus menfe Oftobri motus, & in pela- 
go praeoccupatus fuifset , in aftri ortu , quod 
Taurus (10) dicitur, pene totus demerfus eft. 
Sane numerati funt eorum qui fuhmerfi funt 
feptuaginta tria millia. At vero Juftinianus his 
agnitis non eft triftatus, quin potiiis gaudio re- 
pletus , & hujufmodi adhuc vaefaniae deditus , 
clamore magno minitans, iterum alium ftolum 
jnittit , &? arari ufque ad pavimentum , & illi- 
di univerfos qui remanferant parvulos ad pa- 
rietem juffit . Audicrunt haec qui erant ex ca- 
itris illis , & fe munierunt , coa&ique contra^ 
Imperatorem fapere, miferunt adChajanum in 
Cazariam petentes populum ad cuftodiam fui . 
Veriim inter haec erigitur, &HcliasSpatarius, 
& Bardanes exul , qui tunc fuerat i Cephalo- 
nia revocatus , eratque cum clalse apud Cher- 
fonem . Porro Imperator his cognitis , mifn 
cum paucis dromonibus Gregorium Patricium 
cognomento Syrum, & generalem Logothetam, 
& Joannem Pr?fe&um , atque Chriltophorum 
Turmarchen Thracenfium cum trecentis arma- 
tis , tradens eis Tudunum , ac Zelum , qui 
deberent Cherfonae reftituifecundbmquodantea 
fuerant , ad rationem reddendam Chajano per 
apocrifarium , ducendofque ad fe Heliam , at- 
queBardanem. Qjuibus tranfmeantibus inCher- 
{onam, his Cherfonitse rationemredderedigna- 
li funt: in craftinum vero folos hos cives ingre- 
di exhortati portas clauferunt , & generalem 
Logothetam una cum Prarfe&o gladio trucida- 
runt . Tudanum vero cum Zelo etiam du&o 
Turmarche una cum trecentis militibusCazaris 
tradiderunt , & ad Chajanum mittere curave- 
runt. Tudanoautem in itinere mortuo, Cazari 
in fufceptione ejus occiderunt turmarchen una 
cum trecentis militibus . Tunc hi qui Cherfo- 
nes erant , cseterorumque caftrorum , Juftiniano 
jnala imprecati funt : Bardanem vero Philip- 
picum , qui illic fuerat exilio relegatus, etiam 
in Imperatorem laudxbus extulerunt. His com- 
pertis Juftinianus peramplius infkniens , filios 
quidem Heliae Spatarii in matris finu peremit. 
Hanc autem coegit conjungi coquo , qui erat 



( 9 ) «ero fAtxpx ttof fity^nf . 
(10) Aliter Arfturus. 

(n) Aliter clajfem ad urbem vela moventenu , 
frendenfrjue ut leo, & ipfe ad urbem. 



B 



D 



genere Indus . Sicque alio navigio conftrufto, 
Maurum Patricium Befum dirigit , traditis ei 
ad expugnationem civitatummachinis, & arie- 
te , omnique inftrumento ad urbis extermi- 
nium, mandans illis quidem muros Cherfoais, 
omnemque urbem ad terram profternere , nul- 
lam vero animam ex ipfis vivificare, crebrifque 
quae agrerentur fuggeftionibus intimare . Hoc 
autem tranfmeante , perque arietem turrem , 
qiKE dicebatur Centinarifia, fimul & proximam 
ejus Syagrum vocatam deponente , Cazarifque 
pervenientibus , fadte funt inducise belli . Bat- 
danes autem fugiens ad Chajanum pergebat . 
Ciim vero inefficax ftolus effe&us ad Impeia- 
torem remeare minus auderet , Juftinianunu 
quidem execrati funt, Bardanem autem ut Im- 
peratorem laudibus extulenmt . Praeterea petie- 
runt a Chajano ut daret fibi Philippicum . Por- 
r6 Chajano verbum ab illis exigente ne prode- 
tetur ab eis , & deferretur ei per unumquem- 
que virum numifma unum : illi protinus his 
datis acceperunt Philippicum Imperatorem . 
Chm autem claflls moraretur , & fuggeftio 
nulla veniret , fenfit Juftinianus caufam , fum- 
ptifque his qui fecum erant Obficii , & pane 
Thracenfium , afcendit ufque Sinopen ad di- 
fcenda quae Cherfonae fuerant gelta . Chmque- 
intueretur ulteriorespartes, viaitclaffem, (11) 
& ad urbem reverfurus , impetum demonftra- 
vit . Veriim Philippico praeveniente ufaue ad 
Amaftrin (12) caftrametatus eft . At vero Phi- 
lippicus continuo mittit contra Tiberium qui- 
dem , Maurum Patricium , & Joannem Spata- 
rium cognomento Struto , Heliam vero cum 
incurfione militari contra Juftinianum in Da- 
maftrin , iterumque alium contnt Barisbacu- 
rium , qui fuga fuerat ufus , & Maurus qui- 
dem una cum prsedi(5h> Struto , oim ad Bla- 
cernas abiflet , invenit Tiberium altera tenen- 
tem manu columellam fandl» menfas Dei , & 
Dei Genitricis altaris , & altera pretiofa li- 
gna , & in collo phyla&eria : extra tribunal 
autem refidentem Anaftafiam patris ejus ma- 
trcm , quae Mauri provoluta pedibus , flagita» 
bat ne fuus occideretur nepos Tiberius , utpote 
qui nihil gefferit pravum . Cumque ille pedes 
hujus teneret % & cum lacrymis fupplicaret , 
ingreffiis eft Strutus intra tribunal , & vi ar- 
riputt illum , & pretiofa quidem ligna ab eo 
fublata fupra menfam pofuit , phyladteria ve- 
ro in collo fuo fufpendit . Puero autem foras 
edufto , & defpoliato, fupraque limen expan* 
fo , guttur ejus inftar ovis fecarunt , & hunc 
in templo fandlorum Anargirorum , (13) quod 
Paulinae vocatur , fepeliri mandarunt . Com^ 
prehenfus praeterea &Barisbacurius primusFa- 
tricius , & Comes Obficii eft interemptus . 
PorroHtlii una cum eoquifecum erat, afcen- 
dente in Damaftrin , & ad fermones cum eo 
qui illic erat exercitu veniente , verbumqueu» 
impunitatispopulo qui erat cum Juftinianopra^ 
bente , & iequeftrati funt univerfi , & dilcef- 
ferunt a Juftiniano , folum hunc deferentes , & 
ad partes Philippici confluentes . Tunc pra^li- 
<ftus Helias furore repletus currens, collo ejus 
comprehenfo , pugione quo erat accin&us , 
caput ejus amputavit ♦ & per Romanum Spa- 
tarium ad Philippicum mifit . At vero Philip- 
picus per eundem Spatarium hoc ad Occiden- 
tales partes ufque Romam tranfmifit . Prate- 

rea^ 

(12) Aliter Damafhin . 

(13) Intellig. S. Cofmam , & Damianum 

gratmto factrmt medicinam . 



Digitized by 



jpea oriufquam imperaree , erat quidam inclu 
ius m monafterio Calliftrati provifor , (14) 
& fcereticus , qui ad fe venienti Philippico di- 
xit : Imperium tibi eft repofitum. At ille tur- 
batus eft , & ait inclufus : Si jubet Deus , tu 
quam ob rem contradicis ? Hoc autem dico , 
quia fexca Synodus male fiufta eft . Si ergo iin- 
peraveris, hanc projico , & Imperium efficie- 
xur tibi forte , atque longsvum , qui cum ju- 
jamento fpopondit ei fe hoc fa&urum . Chmu 
autero Leontius Juftiniano fuccefliflet , afcen 
dit Philippicus ad inclufum , qui dicit ei : Ne 
feftines * fiet tibi . Ciimque Abfimarus impe- 
raffet , rurfus afcendit ad eum , cui iterum ille 
ait : Ne acceleres , illud enim praeftolatur . 
Porro ciim Philippicus hoc quibufdam amicts 
fuis fuifTet confelfiis confidenter , ab eis Abfi- 
jnaro nunciatum eft , qui csefum , & tonfum , 
atque ferreisvinculis alligatum hunc inCepha- 
leniam exulem mifit. Ciim autem Juftinianus (iy) 
Imperium fufcepiiret , rerocavit eum , & ciim 
regnaret , fecit pfeudofynodum Epifcoporum, 
juxta pfeudomonachi , & inclufi fermonejiu , 
& abjecit fan&am , & univerfalem fextam Sy- 
podura. Eodem anno ille vanus oculorum cae- 
citatem incurrit . C&iibus diebus ctim in multa 

Sofitus fecuritate degeret Juftinianus , multitu- 
inemque pecuniarum , & {plendidiilimarunu 
fubftantiarum , illic ex multis retro tempori- 
bus ab his qui antea imperaverant , ex pro- 
fcriptionibus , & diverfis occafionibus , maxi- 
pieque a predifto Juftiniano colle&arum in- 
veniflet , hsec fruftra , & incafTum , ac fine^ 
dolore difperfit , & in diiputationibus qui- 
dem fuis rationabilis , & orudens asftimabatur, 
in aftibus autem & honeftate indigne confum- 
mans improbabilis demonftrabatur ubiquc^ . 
Erat autem hgreticus , & adulter. 

PH I L I P P I C U S. 
. Anno ab Incaraatione Domini DCCIV. Ro- 
manis imperat Philippicus , qui regnavit annis 
duobus. Arabibus autem praeft Uiid, qui du- 
catunrnovem annis tenuit. Anno igitur phmo 
Imperii fui Philippicus Armenios de terra fua 
pellens , in Armenia quarta , & Militene ha- 
oitare coegit. Porro non praevaluit fevius mo- 
veri contra fan&am Ecclefiam , & univerfalem 
fextam Swiodum fubvertere ftudens , divinaque 
ab eo roborata funt dogmata . Reperit autem 
fui fenfus Joannem , t[uem Epi/copum Con- 
ftantinopoleos fecit , depofito Cyro Pnefulc , 
quem & exilio relegavit in monafterio Choras, 
Nicolaumque Diaconum Calicum effecit , qui 
ctim medicinali eflet difciplina fophifta , tunc 
Qjifcftor erat . Algepidum Diaconum ( 16 ) 
mzgnx Ecclefias , atqueAntiochum chartophy- 
lacem , & alios morum eorundem , quique^ 
etiam fcriptoanathematizavere fandlam fextam 
Synodum . Interea Bulgares per Aphilea clam 
in anguftum incidentes , & magna caede fa<fta_ 
ufque ad urbem difcurrentes , & multos tranf- 
vehentes nuptiis opulentis , & dapfilibus pran- 
diis cum vario argento , caeteroque apparatu 
reperientes , ufque ad Auream portam difcur- 
rentes , totique Thrace praed^ evacuatd , illaefi 
curo innumeris pecoribus reverfi funt ad pro- 
f£ia • Similiter & Arabes Miftiam ceperunt , 
&alia caftra,multl prsed^ familiarumplurima- 
, & pecorum innumerabilium fa&fi . An- 
Tom. I 

(14) *rptnn&. 



L I B E R XX. 
A 



Oj) Aliter Pbilippicus. 
(*<9 Aliter a diacono caucum. 
(17) *P*ro<rp«ri,y& w o>«c/*. Al iter ObfeqUH . 

(«) Aliter m Theodori Patrkii MacH. 



B 



D 



145 

, movct exerci- 



no fecundo Imperii Phillppici 
tum Habas contra Romaniam , & accepit An 
tiochiam Pifidias cum multa pncda , & rever- 
fus eft. Fadhis eft autem ternemotus in Syria* 
Biennio ver6 Imperii Philippici tranfafto, Gr- 
coque natalitio, ctim Prauni viciflent, vifunu 
eft Imperatori fabbatho Pentecpftes equitenu 
cum fufceptione , ac organis ingredi , &„la- 
vari in publico balneo Zeuxippi , & cum ci- 
vibus profapi® antiquas prandere. Ciim autem 
meridie requiefceret,repente per Auream por- 
tam introivit Ruflus primus iftratorum Obficii 
( 17 ) cognomento Buramphi , & Theodorus 
Patricius mvacefii ( 18 ) cum taxatis, quos ha- 
bebat in Tnrace thematis fui, & feftinans in- 
palatium invenit Philippicum meridie quie- 
fcentem , & comprehenfum eum duxit in ora- 
torium ( 19 ) Prafinorum , & illic oculos eju9 
eruit nullo fciente. In craftinum autem, idelt 
Pentecoftes , coacervato in magna Ecclefia po- 
pulo coronatus eft Artemius primus k fecretis , 
mutato nomine Anaftafius . Sabbatho vero poft 
Pentecoftem oculis privatus eft Theodorus 
^fyacefii, & fecundo fabbatho idipfum pertu- 
lit Gregorius Buramphus , & in exilium mifli 
funt apud Theflalonicen . 

ARTEMIUS. 
Anno ab Incarnatione Domint DCCVI. Ar- 
temius Romanis imperat. Mafalmas igitur in- 
curfiones adversbsRomaniam movit, & defpo- 
liati Galatid rediit cum prada, & fpoliis mul- 
tis . Aft Artemius Magiftratibus in equeftribus 
militiis idoneis , 8c rationabilibus in rebus ci- 
vilibus ordinatis , jam requiem adeptus dege- 
bat. CiimqueArabes contra Romaniam, Mau- 
rophorique (to) armarentur , Imperator mi- 
fit Principes in Syriam ad Ulid, quafi pro his 
qux ad pacem pertinent loquuturos , Danie- 
lem fcilicet , & inter alios Sinopitem Patri- 
cium , & Prafe<5tum urbis , mandans eis dili- 
genrer inveftigare de motu eorum , & virtuic 
contra Romaniam inftruenda . Qjji cum au- 
difTenx , & remeafsent , nunciaveruiit Impera- 
tori , magnum contra regiatn urbem per ter- 
ram, ac mare inftrumentum eorum. Tum illc 
pracepit quoufque quifque haberet fumptus 
ufque ad triennii tempus fe foliciteprseparare* 

3ui autem hoc non pofsederit , ab urbe inquit 
ifcedat. Conftituit autem prcepofitosconftruetK 
tium naves , & coepit asdificare dromones , 8c 
trieres igniferas , & maximas trieres , & ma+ 
ritimos quidem renovavit muros , fimiliter au- 
tem & terrenos , fiftens aroobaliftas , & ma- 
gnas ( u ) in turribus , & argumentofas alias 
machinas , & fecundum quod pofTibile erat , 
fibi urbem munivit , frugefque plurimas inu 
regalibus horreis pofuit, atque munitifTime ibi 
fervavit . Anno fccundo Imperii Artemii , qut 
& Anaftafii , mortuus eft Ulid ( vt ) Arabum 
dux , 8c Zulcimin filius Habdimelich in prin- 
cipatu fucceffit , qui & tribus praefuit annis . 
Eodemque anno tranflatus a Cizico urbe me- 
tropoli Germanus Conllantinopolim , in quo & 
commonitorium ( %i ) tranflationis , quod fub- 
infertur , pronunciatum eft , continens ita- . 
Eleftione , & approbatione religiofiffimorunL. 
presbyterorum , & diaconorum totius venera- 
Dilis cleri , facrique Senatusf , & amici Chrifti 
populi a Deo confervands hujus regiaj urbis 

T di- 



(ip) aipfjLeer&pioy *!cp*aif*f • 

(20) Aliter terra marique . 
(zi) Aliter mangana. 

(22) Aliter Hundid. A* d. & Sulbnan. 

(23) xomroipiQv . 



146 



HISTORIiE MISCELLA 



divind gratid , qua femper infirma curat , & 
ea, quae non funt, adimplet, tranftulit Germa- 
num fan&iflimum Praefulem Cizicenfium me- 
ttopoleos in Epifcopum hujus k Deo confervan- 
d«*, ac Imperatoriae civitatis . Fafta eft pra- 
fens translatio in profentia Michaelis fandtifTi- 
mi Presbyteri , & Apocrifarii Apoftolic» Se- 
disv & reliquorum Sacerdotum, ac Prafulum 
fub Artemio Imperatore . Porr6 chm Ane- 
mitas didiciflet quod claflis Sarracenorum ab 
Alexandria in Phoenicem properaret ad inci- 
dendum lignum cypreflinum , eledtis ex pro- 
prio ftolo velocibus fcaphis , mifit taxatos ex 
themate Obficio, omnes apud Rhodum amnem 
XOliigi juflit , praepofuitque Pmorem ejus , & 
caput Joannem magnse Ecclefise miniftrum , qui 
dicebatur Papa Joannacis , qiiique generalis tunc 
cratLogotheta. Is ergo ciim Rhodum adjiffet , 
& navigia convenifset , alloquebatur principes 
fuper munitione , ac itinere ipforum in Phoe- 
uicem ad igcendendum lignum, & prjparatio- 
nem Agarenorum, qu« inveniretur • Ctimque 
omries alacriter obaudifsent, tii, qui erant Ob- 
fieii nullatenus admiferunt , & Imperatorenu 
<jtiidem deteftati funt , diaconum ver6 Joan 
nftm framsis peremerunt. Hi ergo ftolidi (14)' 
vifl ad fua navigavcrunt loca : illi ver6 ne- 
quam operatores contra regiamafcenderunt ur- 
bem . Ciim autem Adramizium adiifsent , ef- 
fentque fine capite , invenerunt illic hominem 
indigenam nomine Theodofium , qui erat tri- 
butorum publicorum exceptor , (sj) iners , 
ac idiota , & hortati fiint eum imperare ♦ At 
ille fug4 lapfus in iaonte latebat , quem in- 
ventum ut Imperatorem laudibus extulerunt , 
vi'cogentes hunc. Qpibus Artemius cognitis , 
prsefecit urbi domefticos homines fuos princi- 
pes curii ftolo, qiiem ipfe conftruxerat, & ar- 
matis eis ipfeNiceam ingrefsus abiit in urbem, 
& ibidem fe munit . Rebelles autem afcenden"- 
tes, & commoto toto themate Obficii, & Got- 
thogracis comprehenfis , multifque pufillis , *& 
magnis negotiatoriis fcaphis per terram , & 
per mare Chryfopolim venerunt . Ciim autem 
Urbis clafTis in portum fancSte Mammse ( %6 ) 
ftationem fixifset , - fingulis quibufque diebus 
per fex menfes invioem expugnarunt • Chm au- 
cem ftolus urbis ad Neorii urbis portum pro- 
fedhis ftetifset , tranfiens Theodofius Thracen- 
fes obtinuit partes . Proditione ver6 fe&a per 
portam fingularis muri Blacemarum urbem 
cepit . Aft iniqui Obficii populi , uhk cunj- 
Gotthograscis no&u per domos civium difcur- 
tfentes , nulli parcentes maximum excidiuhu 
operiti fuht , Principes autem, qui in ea erant 
Artemii Unk cum Germano fan&iflimoPatriar- 
cha^Conftintinopolitano comprehenfb , duxe- 
runt in cifam Artemii , & eorum qui cum ipfo 
crant : Porr6 Artemius his vifis defperatioriem 
fui confefsus femettpfum tradidit , verboque 
impunitatis accepto, monaftico indutus eft ha- 
bitu . Qjiem Theodofius illarfum refervans 
apud Thefsalonicam erilio relegavit . Porr6 
Philippicus imperavit arinis quidem duobus , & 
menfibus novem , Artemius ver6 anno uno, & 
menfibus tribus . Leo praterca ciim fefset Prae- 
tor Orientalium , quoniam auxiliabatur Arte- 
mio , non eft fubditus Theodofio . Habebat au- 
tem confpirantem fibi , & concurrentem Arta- 
bafdum Armenium Praetorem Armeniacorum , 
cui & fpopondit filiam fuam fe in uxorem 



(24) Aliter Hinc vero flolo divifi* 
(26) Aliter Sanfti Merma . 



B 



D 



daturum , duod & fecit . 

THEODOSIUS. 
Anno ab Incarnatione Dotiiini DCCVlIL 
Theodofius imperat anno uno • Cujus tempore 
Mafalnias advenhs Conftantinopolim acienu 
dirigit, & prafemifit Zulcimin (27) cum efcer* 
citu per ficcum , Haumarum vero per marc^ 
PorrS ipfe poft eos cum multo apparatu venit 
hoftili : Zulcimin autem , & Bacarius Amo* 
rium pervenienfes fcribunt ad Leonem Prfcto- 
remOrientalium ita r.Novimus quia Imperium 
Romanoruin te decet, veni ergo ad nos, & lo* 
quamur, cpx ad pacem funt. Innuens (18) au- 
tem Zulcimin Amorium exercitum non haberei 
& inimicitia penes magiftratum jacere ob auxi* 
lium quod Artemio conferebat , obfedit illud, 
volens ille Mafalman expedtare. Mox autem ut 
appropinauavit civitati , coeperunt Sarraceni 
laudibus- aiflamare Praetorem Leonem Impera- 
torem, rogantes & hos qui intus erant idipfum 
efficere . Videntes autem & hi, aui erant Amo- 
rii, qubd Sarraceni hunc amore laudarent, lau- 
daverunt & ipfi . Cognofcens ver6 Pmor 
qu6d taxatis, ac Principibus non exiftentibus pe- 
titurum foret Amorium , fignificat Zulcimin^ : 
Si vis , inquiens , ut veniam ad te , & quas pa-* 
cis fiint loquamur, cur obfides civitatem ? At 
ille : Veni inquit, & recedo, & accepto ab eo 
verbo Praetor cum trecentis equiribus venit ad 
illum . Videntes autem eum Agareni veftiti lo- 
ricis fuis venerunt ei obviam , quia manebat 
dimidio procul a caftris eorum uno milliario. 
Per tres farte dies eo procedente , ad ipfunu, 
quae ad pacem funt, loqtiebantur, & ut a civita- 
te recederent . At illi aflerebant : Sponde pa* 
cem , & recedimus . Comperto ver6 P«tor 
quod vellent eum retinere , vocavit multos cx 
illuftribus Sarracenis ad coenam, & defcenden- 
tibus eis, mifit Zulcimin tria millia loricato- 
rum ad circumdandum eum ne fugeret, & fer- 
vandum- qui co^nit^ cuftodi^ nunciant ei, quia 
multitudo equeftrium Sarracenorum in circuitu 
noftro ftat • Veniens autem unus ex ei5 eouea 
nomine Zubeir, in prsefentia ftetit dicens: Ser- 
vus furatus pecunias multas fugit , & propter 
illum equis infedimus . Porro ipforum agniti 
Praetor deceptione dixit ad eum : Ne turbemi* 
ni, nam quocumque perrexerit , in caftris no* 
ftris reperiemus eum . Triftatus autem voluit 
occulte per hominem fuum innotefcere his, qui 
Amorii erant, dicens: TimeteDeum, ne vofme- 
tipfos prodatis : Ecce enim 8e Mafalmas ajv 
propinquat , & exiit etiam Epifcopus ad eum , 
& eadem ipfa dicit ei. Cum vero Zulcimin di- 
dicifTet quod exiffet ad eum Epifcopus, mittit 
ad Pmorem dicens : Da nobis Epifcopunu, 
qui moeftus fa£his abfcondit eum , & cuidanu 
hominum fuorum praecipiens , Nobis inquit 
colloquentibus indue eum aliis ftolis , & quafi 
propter ligna , vel aquam mi(Tum , fine ut va- 
dat in montes . Infi/lentibus autem pro eo Sar- 
racenis , dicit Praetor : Nonne hic ? (19) ve- 
runtamen pergite ad Amiram, & venio ipfe, 
& de cuncSHs loquemur . Ipfi autem cogitantes 
quod cum introifiet ad Amiram , in medio ip- 
iorum retinerent eum , hunc dimiferunt . At 
ille cum equo infediflet, profe&urus oim ho- 
minibus ducentis , quafi venaturus , dedit fe iiu 
partem finiftram. Sarraceni ergo, qilt etant cum 
eo, dicunt ei : Quo vadis? qui ait : In pratis 
volo manere, At illi dixerunt, Confilium tuum 

non 

(27) Aliter Sufeliman. P. Pith. Subcliman* 
(^8) Aliter intuens. 
(29) Aliter Notrefllnc. 



Digitized by 



L I B E 

nou cft bonum*, hnon venimus tecum. TunclA 
Prsetor dicit fuis : Verbo nobis dato tenere nos^ 
voluerunt, & propter nos Chriftianos perdere. 
Verhm ex his nominibus, vel animaritibus,*\ju? 
remanferunt , nullum retinent . Et ciim iflent 
millibus decem , manfit . Pofterd verb die mit- 
tit ftratorum fuorum domefticum * & fignifi- 
cat eis : Qjaia verbum mihi dediftis , & dolo 
me retinere voluiftis, idcirco recefli . At vero 
Mafalmas claufuras tenebat, & tranfierat. Zul- 
cimin autem hoc ignorabat . Porro tumultuati 
funt Amirai , & populus Zulcimin perhiben- 
tes , ut quid obfidemus muros , & incurfiones 
non facimus ? Depofitifque tabernaculis difcef- 
ferunt. Prator autem Nicetam (30) Turmar- 
cham cum odHngentis militibus in Amorium- B 
introduxit, emiflis multis mulieribus , & infan- 
tibus, & proficifeitur in Pifidiam . Chm autem 
Mafalmas veniflet in Cappadociam, ( 31 ) exie- 
runt ad eum, ut fe reciperet flagitantes . Audi- 
ti vero Mafalmas inimicitia , quam habebat 
Theodofius in Pratorem, volens hunc decipere, 
& pacifci cum eo, ac per ipfum Romaniam fibi 
fubjicere , dicit eis : Non eftis Pratoris ? At 
illi : Etiam . Qpi dixit : Facitis quicquid ipfe^ 
fecit ? Qjii dixerunt : Etiam . Tunc dicit eis : 
Ite ad caftra veftra , & quenquam timere noli- 
te . Juflitque populo fuo ne prsedarentur in_ 
cun£is provinciis . His Pmor compertis , & 
intelligens, quod Zulcimin nunciaret Mafalm», 
qu6d ie dimiferit , & difceflerit , mifit literas c 
ad Mafalman dicens : Ad te volebam venirc, 
fedZulcimin chm eveniflem, tenere me voluit, 
& idcirco metuo venire ad tc Dicit erzo Ma- 
falmas homini Pmoris : Novi quod illucat mi- 
hi Praetor, ne penitus deprader provincias ejus. 
Dicit ei homo Pratoris : Non eft ita , fed in- 
veritate fcribit tibi . Tunc intcrrogac : Qjio- 
modo eft, inquit, Amorium erga illum ? Ait : 
Bene, & in fuoje&iond ejus . Irarus autem inju- 
riis afficit eum dicens : Cur mentiris t At ille : 
Ita eft, ut dixi . Et taxatas mifit unk cum Tur- 
marcha in ipfum , & eduxit abundantiores fe- 
milias . Trioulatione itaque ingenti Mafalmas 
fuper hoc acceptd cum (urore expulit eumu. 
Confilium quippe habebat seftate capere illud , q 
& expedtandi claffem , & fic in Afiam defcen- 
dendi , atque hyemandi . Ergo qusfito iterum 
Pittoris homine fcifcicabatur ab eo. Ille vero 
jurejuiando dixit ad eum: Omnia qu# ajo tibi, 

(}o) Aliter Niceam. ™ ~ 



R XX. M7 ^ 

vera funt , fed & muhi in id taxati cum Tur- 
marcha ingrefli funt, cunftamque fubftahtianu 
ibidem habitantium , & inopes familias eduxit 
illinc . His auditis fcribit Pratori : Veni in- 
quiens ad me , & tecum pacifcor ; & univerfa 
ut vis parabo . Oontemplatus igitur Praetor,, 

Suod Mafalmae appropiixjuaflet , & quod inu 
iis quinoue diebus provincias fuas tranfiturus 
eflet, miuis ad eum duobus Confulibus, figni- 
ficat ei dicens : Literas tuas accepi , & volun- 
tatem tuam fufcepi , en ad te venio . Sed ut 
nofti, Preetor fum, & pecunia , & argentum , 
& populus me fequuturus eft . At permitte^ 
mihi per hoc fuper unoquoque ipforum ver- 
bum. Et fiquidem quemadmodum requiro ex 
vobis, caufa mea fuerit fa<fta , bene , & opti~> 
me : fin autem, indemnis faltem, & tribulatio-; 
ne proficifcar excepdL Confulibus ergo perve-' 
nientibus ad eum Theodofianis , dicit illis Ma-. 
falmas : Sciebam quod illuderet mihi Praetor 
verfe. At illf , Abfit inquiunt. Tunc fedto,quod 
quaefierat, verbo abfolvit eos , donec Conlules 
cum fubfcripto verbo ad Pratorem fuiflent re- 
verfi. Mafalmas verb multitudines copiofas ha- 
bens, & nufquam ftare valens Acroenum adit*' 
Praeterea, ciim vidiflet Prator, gu6d ille fuas 
tranfiflet provincias , Nicomediam vadit^ & 
Theodofii filium confequutus capit hunc cum 
omni apparatu regio , & viris primis Palatii . 
At vero Mafalmas defcendens in Afiam hyema- 
vit illic, & Haumar in Cilicia. Aft Praetor, af- 
fumpto Imperatoris filio, & inito confilio cum 
his, qui fecum erant,venit Chryfopolim. Porro 
Theodofius compertis his, qux gefta funt, con- 
filio k Germano Rsttriarcha, &Senatu percepto, 
per eundem Patriarcham k Leone indemnitatis 
verbum accepit, & Ecelefiae fine perturbatione 
fervandas , & fic ei committunt Imperium-. 
Porr6 Theodofius una cum filio fuo clerici fa- 
6H, refiduum vitae fuae tranfierunt in pace : ve- 
niens autem Mafalmas Pergamum , hanc obfe* 
4it , & indulgentil Dei per operationem dia- 
bolicam accepit, & magifterio cujufdam magi, 
Addudlam enim viri civitatis illius mulierenu 
incin6lam , jamque parituram inciderunt , & 
aflumpto parvulo in cacabo coxerunt . Atque^, 
in hujufmodi Deo deteftabili facrificio omnes 
qui bellare volebant, dexter» manus fuae mani- 
cas intingebant , & idcirco traditi funt inimi*. 
cis. 



(ji) Aliter defperati fuper fe Cajfadoces exierunt. 



Explicit Liber Vi&eftmus. 



Tom. I 



-T> INCI- 



t48 

INCIPIT LIBER VIGESIMUSPRIMUS 



L E O. A' 

ANNO ab Incarnationc Domini 
DCCIX. Leo Romanorum pro- 
vehitur Imperator , <jui viginti ; . 
quatuor imperavtt anms . Zulci- 
min vero Arabuni dux nofcitur » 
jui tribus pwfuit annis . Hoc itaaue anno Leo 
imperare coepit, ex Germaniccnfiousderivatus, 
genere Syrus, qui a Juftiniano, chm prihs re- 

fnaret , transfertur in Mefcmbriam Thracae . 
brro poftcriorc Imperii fui tempore , cimt 
reniret una cum Buigaribus , obvius ei fuit 
cum muneribus ovium quingentarum. Placatus 
autem Juftimanus Spatarium ittum protinus fe-» 
cit , 8c habuit hunc ficut germanum amicum . 
Prwcrea invidid dufti quidam detrahebant ei , B 
tanquam Impcrium appcienti * Cum vero qu»- 
fto fuper hoc fieret , vclut infimulatores con- 
fafi ftwt . Saixb hujufcemodi fermo extunc ci 
cccpit diei a multis . Juftinianus licet tedercL- 
(1) eum voluerit , taedium quidem fibi contra 
cum injichur , } 8e mittit cum in Alaniam cum 
pecuniis ad commovcndos AlanosadversusAbaf- 
giam, Sarracenis rctinentibus tam Abafgiara, 
quam Lazicen, & Hiberiam. At ille ciim per- 
gerct in Lazicam , pecunias quidem reppfuit 
apud Phafidem , perpaucifque afiumptis indi- 
genis apud Apfiliam , clim tranfiflet Caucafios 
montes , ventt in Alaniam . Juftinianus vero 
volens eum perdcrc mifit f & tuHt pecunias 
cx Phafide . Alani autem cum omni honorew C 
fufcipientes Spatarium , atque verba ipfius 
audieates introierunt , 8e pradati funt Abaf- 
giam . At ver6 dominus Abafgorum intimat 
Alanis dicens : Ut invenio alium talem mentio- 
narium (2) Juftinianus quem habuit , quem 
mittere debuiflet , & oommovere vos contra^ 
nos vicinos veftros nifi hominem iftum ? Fefel- 
lit cnim vos , & circa repromiffionem quoque 
pecuniarum : mittens enim Juftinianus has ab- 
ltultt . Sed date nobis cum , & praebemus vo- 
bis numifmata tria millia , & prifca charitas 
jioftra non folvatur . Verbm AJani dixerunt : 
Nos non propter pecunias obedivimus ei , fed 
propter dile&ionem Imperatoris . Iterum Abaf* 
gi mittunt ad eos dkentes: Date nobis eum , d 
& tribuemus vobis numifmata fexmillia. Porro 
Alani volentes difcere regionem Abafgorum , 
repromiferunt fe acciperc illa numifmata fex 
millia, & dare Spatanum . Alani vero confeffi 
funt Spatario cun&a , & dicunt: Quemadmo- 
dum vides , via quae ducit in Romaniam claufa 
eft , & quomodo tranfeas non habes , fed po- 
tius callide agamus , & polliceamur quod tra- 
damus te eis , & mittimus homines noftros 
cum eis , & difcimus claufuras eorum , & ir- 
ruimus , & exterminabimus regiones ipforum . 
Apocrifarii vero Alanorum abeuntes in Abaf- 
giam , & repromittentes Spatarium prodere , 
plurima xenia acceperunt ab eis , & plures 
miffbs denuo mittunt fimul etiam cum quanti- j p 
tate auri ad recipiendum Spatarium . Alani ! 
ver6 Spatario ajunt : Homines ifti , quemad- 
modum & anre prsediximus , ad recipiendum 
te venerunt , & Abafgia te praeftolatur , & 
quoniam proxirpi fumus eis, negotiatores eun- 
te> ad illos non deficiunt, ergo ne prodas con- 
filium noftrum . Trademus te manifefte, &cijm 
ijos moti recefferimus , mittimus occulte poft 

( 1 ) Aliter manifefie ladcre eum noluerit. J 
\ % ) Alier alium manfiomrium rm guem. ' 



tcrgum , & illos quidcm occidcmus, te autem 
occultabimus , doncc coacervatur populus ikk 
fter , & fic concorditer ingrediemur terram 
corum , quod & fisuftum dt . Comprehenfo 
denique Spatario cum hominibus ejus , mii& 
Abafgorum v^ncientes cum abibant. Dcinrctro 
veniences Alani cum Lotaxo domino fuo occi- 
derunt Abafgos, Spatarium occultantes , &ele« 
ftis militibus motus eft cont ra cos in Abafgiam , 
& infperate claufuras ingrefius multaminAU^ 
fcia praedam , & extcrminium opcratus eft . 
Qpibus auditis Juftinianus, & compeno Y qu6d 
etiam fine pecuniis praecepta fua funt acb ^ 
mittit literas ad Abaigos : Qjuia fi falvum in-i 
quiens Spatarium noltrum Cuftodicritis, & per 
vos iltefum tranfire permiferitis, omncs excct 
fus veftros vobis ignofcimus • At iUi cum gau- 
dio his receptis , mifcrunt dcnuo in Alanianu 
perhibentes : Dabimus vobis obfides filios no- 
ftros , & datc nobis Spatarmm , ut mittamus 
cum ad Juftinianum . Veriim Spatarius hoc 
admittere noluit aflerens : Valet mihi Deos 
apcrirc oftium exeundi . Nam per Abafgianu 
non exeo . Poft aliquod vero tempus , dizn* 
exercitus Rom. & Armeniorum ingreffi effent 
in Lazicam , Archcopolim expugnarent , Sar* 
racenorum audito adventu recdQTerunt. Separati 
vero ex eis ufque ad ducentos afcenderunt ixu 
partes Abfiliae , atquc Caocafiorum montium 
depradantes . Saue Sarracenis ad Lazicam ve^ 
nientibus ftigi lapfus Romanorum , Armenio» 
rumque populus, Phafin remeana adit . Ducea* 
ri vero illi rcmeantcs in Caucafiis ftetere mon- 
tibus latrocinantes , & fui defperationempsu 
tientes . Qjtxo comperto Alani arbttrati iunt 
multitudinem Romanorum in Caucafis mooti» 
bus effc , gaudcntefque ajunt Spatario : Ro^ 
mani appropinquant, perge ad eos. Affiimjptis 
ergo Spatarius Alanis quinquaginta , tranhvrt 
cum cyclopedibus Majo menfe Caucafios mon- 
tes , & invenit eos . Unde multum gavifus 9 
fcifcitabatur ubinam cfset populus , qui dixe* 
runt : Sarracenis irruentibus in Romaniam funt 
reverfi . Nos autem non valentes in Romaniam 
ire , ad Alaniam venimus , & dixit ad cos : 
Qpid faciemus modo ? Per rcgionem iftaoLi 
impoflibile eft tranfire nos . At vero Spatarhs 
ait : Non eft poffibile per aliam tranfire . Ca- 
ftrum ergo erat illic cognominatum Sideriuin ? 
in quo loco ( 3 ) quidam fervator habebatur 
Manius nomine , lub ditione Sarracenorunu 
confiftens , & pacem cum Armeniis habens . 
Mittit itaque Spatarius , & fignificat ei dicens. 
Qjaandiu cum Armeniis pacem habes , pacifce- 
re & mecum , & efto fub regno meo , & da- 
nobis auxilium defcendendi ad mare , & tran- 
feundi ad Trapezuntenfium loca . Eo vero pa- 
trare hoc non proponente , mittit Spatarius ex 
hominibus fuis ad Armenios praecipiens eis , 
ut facerent occultationem , & chm exierint ^ 
inquit, ccaftro ad Iaborem, capite ex eisquot- 
quot poteftis, portafque tenete ab his, qui fo- 
ris funt , donec & nos veniamus . Quibus ab- 
euntibus , & facientibus occultationem , dinu 
populus eflet ad laborem, egreffi fubito irrue- 
runt, & poras tenuerunt, & multos ceperunt. 
Ciim autem Pharafmanius in caftris cum pau- 
cis venifiet , pervenit & Spatarius , 8t pr«lo- 
quutus eft cum Pharafmanio , ut aperiret cum 

pace , 

( 3 ) Aliter in quo locifervator habebatur qutdetfl 
Fbarafmanvius . AliterMS. Pbarafmavius. 



Digitized by 



L I B E 

jteee » ^ui tiolutt • ftd cotcervavit bell&in . 
Verum ciira caftrum munitum eflct » «pere id 
minim& poruerunt . Marinus verb primus Ab- 
filienfium cum didiciflet 9 quod caltrum expu- 
gnaretur, timore detentus dl, exiftimans raul- 
tum efle cum Spatario populum , & fumptir 
fecum trecentis , abik ad Spatarium dicens : 
Ego te falvum duco ufque ad maritima . Atve- 
ro Pharafmanius viia neceffitate dixit ad Spa- 
tarium : Sume filium meum obfidem , & pro- 
fiteor Imperio defervire, Qpi recepto nato ejus 
dicit ei : Qiialem fervum teipfum perhibes , 
ui, cum fis inclufus, loqueris nobis? Impof- 
bile eft nobis difcedere,donec caftrum capia- 
mus . Tunc dicit Pharafmanius : Da mihi ver- 
bum. At vero Spatarius dedit ei verbum ni- 
hil ei nocendi , ied cum triginta , qui un^ fe- 
cum ingrediebantur, praecepit dfcens : Mox ut 
iagrefli fiierimus ,. tenete portas , & introeant 
omnes , & hoc fa&o rediit miflurus ignem in 
caftra . Oiim autem falhim fuiflet incendiumu 
vaftum , exiere , quicquid poterant geftare ra- 
pientes ex bonis Uiis, & tranfa&is aliis trigin- 
ta diebus deftruxit muros ufque ad terram , & 
motus defcendit in Dapfiliam cum Marino pri- 
mo eorum , fufceptus cum ingenti honore a 
Dapfilienfibus. Indeque abiens ad maritima ve- 
nit, 8e remeavit ad Juftinianum. Praeterea Ju- 
ftiniano interempto , & Philippico vifu oculo- 
rum orbato , imperat Artemius , . qui provexit 
cura Orientalium Prastorem . Ci)m ver6 Theo- 
dofius imperaflet , & Artemius pulfus extitif- 
fet , Romanorumque Refoubl. eflet conflifi^ 
tam ex Barbarorum incurni, quam ex Juftinia- 
ni homicidiis , & Philippici fceleftis aitibus , 
hic Leo ftimulabatur , & pro Artemio expu- 
gnabat , Theodofioque adverfabatur, quin , ut 
rerum dicatur,ad feipfum transferre Imperium 
decertans, quod & fecit. Habebat autem con- 
cordantem , & concurrentem fibi Artabafdunu 
Armeniacorum Pmorem , quem & genenim- 
Annas filiae fuse, poftquam regnavit, convindhim 
eflecit , promovens illum , & conftituens Euro- 
palaten . Interea Mafalmas, ciim in Afia hye- 
maflet,pneftolabatur Leonis promiffa,cumque 
nil a Leone recepiflet , & comperto quod il- 
lufus eflet ab ipfo , abiens Abydum rurfum^ 
tranfvexit populum copiofum in Thracem , & 
contra regiam Urbem commotus eft > fcribens 
ad Zulcimin protofymbolum , quo veniret 
cum praparatis claflibus . Porro XIX. Kalend. 
Septembris obfidere caepit urbem Mafalmas , 
depraedatus quoque eft Thiacia caftella • Cir- 
cumvallato ergo terreno muro foderunt in cir- 
cuitu foveam prolixam, & magnam, & fuper 
cam ficci Iapidis maceriam pofuerunt . Kalen- 
dis autem Septembrib. primse Indi&ionis afcen- 
dit impugnator ChriftiZulcimin (4>cum ftolo, 
&Amireis fuis,habens mirae magnitudinis fca- 
phas, & naves fumptus vehentes , & dromones 
numero o&ingentos , ( $ ) & fixit ftationem a 
Magnaura ufque adCyclovium. Poft duos fane 
dies Auftro flante , inde profe<SH navigio vene- 
runt adUrbem . Et quidam eorum ad loca, qux 
dicuntur Eutropii , & Anthemii , tranfmearunt: 
quidam autem ad partes Thracae a caftello Ga- 
lathi, & ufque ad Clidium applicuerunt. Ve- 
rum gmndibus illis navibus ex onere aggrava- 
tis , atque retardatis , Dorfi cuftodes uique ad 
viginti fcaphas remanferunt , habentes centenos 
( 6 ) loricatos ad has cuftodiendas . Prseterea— 
ferenitate, qux has in rheumate comprehendit, 



(4) Aliter Subeliman. 

k 5) Aliter rnille o&ingentos* 



K XXI. 149 

{ cffc£U , & Auftro modicum flante , ad exterio» 
ra impulfie funt . Imperatorvero protinus igni- 
feris navibtts contra eos dire&is ab Atropoli , 
( 7) divina ope igne confumpfit , & alic qui- 
dem ex his ad ripac muros projedse funt , u\m 
vero una cum hominibus in profundum demer~ 
& funt, porro aliae ufque ad acutam, & iatam 
infulam coiifumptae,portataeque funt. Hi ergo 
qui erant ex urbe , fiduciam perceperunt , at 
hoftes magno pavore concufli funt cognofcen- 
tes efficaciffimam ignis operationem . Volebant 
enim eadem die vefperi ad ripse muros appli- 
care ftationem , & temones fupia pugnacubu, 
ponere , fed confilium eorum diflipavit omnir 
potens per interceffionem caftiflimas Genitricis 

\ ejus Marifle . Eadem vero no£la Imperator ca- 
tenam a locis Galathi fecreto removit , inimici 
autem aeftimantes , quod volens eos deciperCw, 
hartc moverit Imperator, non aufi funt intrare 
ufque ad ea, qux dicuntur Galathi , vel appli- 
care , fed navigantes ad finum Softenii illic 
munierunt navigium fuum . Sane o&avo Idus 
OAobris moritur Zulcimin dux eorum , & A^ 
mirse fumit officium Haumar filius Habdima- 
zid. Cum autem hvems vakie gravis in Thrar 
ciam veniflet , adeq ut terra non pareret , at» 
que in cryftallum verfii efle videretur, multir 
tudo equorum, & camelorum, caeterorumque 
animalium inimicorum mortua eft . Porro ver- 
nali tempore venit Suphian cum ftolo, quifue- 

1 rat iEgypti conftru&us, habens naves frumenti 
quadringentas , & dromones , & comperta Ro- 
maici ignis efficacia, tranfcurrit in Bithyniam , 
& e contra tranfiensadportum Boniagri appli- 
cuit. Poft paululum venit , & Gizid cum alio 
ftoio, qui iuerat conftrudhis in A&ica , habens 
& ipfe naves trecentas fexaginta , & armamen- 
tum, & fumptus, fimiliter & ipfe cum eadera 
didiciflet de humido igne , applicuit penes Sa- 
turon , & Brian , & ufque Chonam portunL- . 
^Egyptii vero duarum harum claflium apud fc 
no£tu confiliati navium ferentium frumentum 
fublatis lintribus ad urbem confugerunt , lau- 
dantes Imperatorem , itaut ab Heria ufque ad 
urbem igneum videretur mare . Comperiens 

) autem per eos Imperator de abfconditis in finu 
duabus navibus , lyphonibus conftnwftis ignife- 
ris in dromones , atque trieres hos immittcns , 
contra duas clafles direxit . Deo autem coope- 
rante per interceflionem intemerat» Dei Geni- 
tricis Mariae protinus fubmerfi funt inimici , & 
afeumptis fpoliis noftri , & expenfis eorum^ , 
cum gaudio reverfi funt . Adhuc autem , & 
Mardaian iterum a portis cum exercitu Arabum 
ufque Niceam , & Nicomediam difcurrentc^ , 
Principes regni , qui in Libio , & Sophonc^ , 
more Mardaitarum abfconditi erant , fimul & 
pedites in hos fubito irruentes , 8c diverfis dam- 
nis afficientes illinc fugere compulerunt . De- 
csetero modico meabilis freti aditu invento, ab 

l urbe CJielandia exeuntia plurimas expenfas fe- 
rebant . Praterea fame magna Arabibus innixa 
omnes moriebantur, & animalia fua comede- 
bant,equos videlicet , afinos , & camelos. Ajunt 
autem etiam quidam , quod & homines mor- 
tuos , quin & liercus fuum in clibanum mif- 
fum , atque confperfum ederent . Incubuit au- 
tem in eos & pe/Hlens languor , & innumera- 
biles ex eis perierunt . Porro coacervavit bel- 
lum in eos Bulgarum ^ens , & ut ajunt , qui 
hoc certiiis norunt, viginti duo millia ex Ara- 
bibus occiderunt . Et illo tempore multa eis 
acci- 

( 6 ) Alner tnrcntos. 
(7) Aliter A.ro[di. 



1 



H I S T O R I M MTSCELLiE 



acciderunt atrocia,<taut expcrimentodifcerent, 
quia Deus , & fan&iifima Virgo , Deique Ma- 
ter Maria hanc muniunt urbem , & Chriftia- 
norum Impcratorem , & ndn eft omnimoda di- 
miflioDei in his,qui invocant eum in veritate, 
licet admodum quid caftigemur propter pec- 
cata noftra . Anno fecundo imperii Leonis, dux 
Arabum habeturHaumar, qui eis duobus prae- 
fuit annis . Eodemque anno Sergius Protofpa 
tarius, & Pmor Siciliae, audito , quod Sarra 
ceni obfiderent regiam urbem , coronavit illic 
proprium Imperatorem virum Gonftantinopo- 
litanum ex hominibus fuis , filium Gregorii O 
nomaguli mutato nomine Tiberium vocitatum, 
qui fecit jpromotiones , & fuos Principes pnc- 
' di&i conlilio Sergii . Aft Imperator his auditis, 
mittit Paulum proprium Chartularium , hunc 
Patricium ordinatum, & Praetorem Siciliae, da- 
tis in auxilium ei duobus Spatariis , & in fer- 
vitium ejus perpaucis hominibus , juflionibuf- 
que ad Principes Occidentis , & facra populo 
recitanda. Qjui chm ingrefli fuiflent no&u iru 
dromonera velocem , exierunt in partes Cizici. 
A loco autem ad locum per terram , perquc 
mare itinere fafto repentc in Siciliam vene- 
runt . Ciimque Syracufam introiflent , audivit 
Sergius, & obltupuit , & proprio exceflu per- 
pcnlo , confhgit ad propinquos Calabriae Lon- 
gobardos. Populus vero congregatus, & Sacra 
reledld per eam certus effectus , quod & Im« 
perium ftaret , & urbs promptior eflet adver 
siis gentes , necnon & enarrantibus illis , qux 
fa&a fuerant fuper duobus ftolis , Leonem Im- 
peratorem laudaverunt , Bafilium autcm Ono- 
magulum , & Principes qui ab ep profe&i fue- 
rant , vindtos Praetori tradiderunt . Ipfe vero 
Bafilium cum fingulari Pnetore ipfius decolla- 
vit , & capita eorum pufci condita per Spata- 
rios Imperatori tranfmifit, reliquorum autem^. 
quofdam aut verberatos , aut tonfos , auof- 
aam vero abfciifis naribus in exilium deAina- 
vit . Sicque faftum eit, ut hinc in Occidentali 
bus magna corre&ionis conftitutiofieret . Porro 
Sergius verbo impunitatis accepto a Praetore_ 
panter , & petito exivit ad eum , & ita om- 
nes pace potitae funt Hefperia; partcs . Interea 
Haumar cum obtinuiflet Arabes , praecepit Ma- 
falman redire . Sarraceni ergo moti decimaodla- 
v& Kalend. Augufti cum multa confufione re- 
verfi funt . Cum autem iter ageret claflis eo- 
rum ^ tempeftas a Deo per interceflionem Dei 
Matris incumbens in illos , hos difperfit ., .& 
alios quidem horum penes Proconefum , & re- 
liquas infulas , alips vero in vertigines , & cae- 
tera demerfit in aequora , refidui quoque ciim 
tranfiflent iEgeum pelagus , extcmplo perve- 
nit in eos terribilis indignatio » Dei . Grando 
namque ignea defcendens fuper eos , aquanu 
maris ebullire fecit , & pice liquefafta fimul 
cum hominibus naves induite funt in profun- 
dum . decem folis ex eis falvis, & ipfis provi- 
d^ntia Dei Salvatoris, ad annunciandum nobis, 
necnon & Arabibus magnalia Dei quae in illis 
effedla funt , quas etiam noftrates invenire^ po- 
tuerunt , & quinque harum comprehendere^. , 
aliae vero quinque falvae in Syriam du&x funt 
Dei annunciaturse potentiam . Eodem ver6 an- 
no terrsemotu magno fafto Haumar civitatibus 
vinum inhibuit , & Chriftianos apoftatare coe- 
git , & apoftatantcs quidcm fine tributo eflc_ 
faciebat , at vero non confcntientes interime- 
bat • ac per id multos martyres operatus eft . 
Sanxit autem teftimonium Chriftiani adversus 
Sarracemim minime recipiendum . Fecit autem 



A 



B 



D 



& epiftolam dogmaticam ad Leonem Impetu- 
torem , ratus impius perfuadere quo a fide fua 
recederet . Anno tertio Imperii fui natus eft 
Leoni Principi filius Conftantinus , qui magis 
ilio impius fuit, & Antichrifti prascurfor. Ge- 
tertun odkavd Kalend. Januarii Maria uxorLeo- 
his coronata eft in Triclinio Augufta , & pro- 
ceflit fola cum folenni obfequio fine viro fuo 
ad magnam Ecclefiam, & oratione ante ingref- 
fum altaris eftusd tranfiit ad baptifterium ma- 

fnum , viro ejus jam cum paucis familiari- 
us ingreflb . Ubi ciim Germanus fummus Sa- 
cerdos Conftantinum nequitise ipfprum, &Im- 
perii fuccefeorem baptizaret , dirum quiddam, 
& foedum parvulus Conftantinus eodem prae- 
fignans exliibuit argumentum , cacans videli- 
cet in fandlo lavacro , ut ajunt qui diligenter 
hujus rei fadti funt infpe&ores , ita ut Germa- 
nus fandhflimus prophetice diceret : Conftat 
maximi Chriftianis , & Ecclefiae mali per eum 
efficiendi hoc fignum efle futurum . Poft divi- 
nafane officia cum folenni rurfus obfequioAu- 
gufta Maria , una cum baptizato filio reverfa 
eft , donativis erogatis ab Ecclefia ufque ad 
^Eneam portam . Eodem etiam anno Niceta^ 
Xylinites fcribit ad Artemium Theflalonic» 
morantem, quod pergeret ad Terbellim , & dat 
ei exercitum , & quinquaginta auri centenaria, 
& his receptis Conftantinopolim venit . Urbe 
faneidminime admittente, Bulgares hunc Leo- 
ni tradiderunt, & liberali dignitatehonoratire- 
verfi funt . Aft Imperator hunc cum Xylinite^ 
peremit, publico quoque fifco fubftantiamap- 
plicans Xylinitis^ qui cfim magiftereflet, fuo- 
ftantiam multam poflederat. SifinumPitricium 
cognomento Rendacium , eo quod fuerit cum 
Artemio , Bulgares capite pumerunt , & Ar- 
chiepifcopum Theflalonicenfem Leoni Principi 
tradiderunt , qui decoliatus eft cum Artemio • 
Similiter & Hifoen Patricium , & ComitenLi 
Obficii , & Teo<5hftum primum a fecretis , & 
Nicetam Autarcen , & Comitem Thiticei , ut 
amicos , & concordes ejus occidit , reliquos 
autem mutilatis naribus , & profcriptione da- 
mnatos in exilium mifit . Anno quarto Imperii 
Leonis , Gizid Arabum dux habetur , filius 
Habdimelich , qui eis quatuor pracfuit annis . 
Eodem anno Indiftione tertia die Pafchae redi- 
mitus eft Conftantinus a Leone patre fuo inu 
tribunali decem & novem accubituum , Ger- 
mano Patriarcha faciente orationes fecundiinu 
morem . Hoc etiam anno mortuus eft Haumar 
dux Arabum , & oritur ex Perfide tyrannus, & 
ipfe nomine Gizid Mohabe, & abieruntcunu 
eo ex Perfide multi . Miflb autemGizidMafal- 
ma occjdit eum , & Perfidem fubdidit. Anno 
quinto ImperiiLeonis, apparuit quidam Syrus 
Pfeudochriftus , & feduxit Hebraeos , dicens fe 
efle Chriftum . Anno fexto Imperii Leonis , 
Leo coegit Hebr?os , & Montanos baptizari , 
atverojudaei baptizati contra propofitum fuum 
diluebant baptifmum , & comedentes fandko 
muneri participabantur * & contaminabant fi- 
dem . Porr6 Montani divinantes fibi , & diffi- 
iiientes fidem , domos introierunt errori fuo 
deputatas , & incenderunt femetipfos . Anno 
feptimo Imperii Leonis, Judaeus quidamoriun- 
dus ex Laodicea maritimae Phoemcis , malefi- 
cus, veniensadGizid promittit eum quadragin- 
ta annis retenturum Arabum principatum ♦ fi 
venerabiles, qux inEcclefiis in toto principatu 
fuo imagines honorabantur , deponeret , Huic 
itaque credens ftolidus Gizid , edi&um gcne- 
rale contra fan<5las imagines promulgavit , fed 

gra- 



Digitized by 



f i 



L I B E R XXL 



*5* 



gratii DominiNoftfi Jefu Chrifti, & ifltttcef- 
fionibus Matris ejus, omniumque San&oruiA, 
jnortuus dt Gizid * piuribus adhuc nec au- 
dire voientibus fathanicum ipfius edidkiftla . 
Ferttpti ergo amari iftd , & illiciti nequam- 
oue diodhrina , Leo Imperator multorum dfe- 
&us eft nobis caufa malorum . Porr6 ciim in- 
veniffet indifciphnationis hujus confentaneunu 
quendim Befer nomine , qui natus quidem de 
Chriftianis faerat , fed captivuS in Syriam du- 
&us , refuga fidei , qu« eft in Chriftum , re- 
pertus eft, Arabum dogmata fe<5kari apparuit . 
Is ante tempus non multum ab illorum fervi- 
tute liber effe&us , dim venifftt ad remp. Ro- 
manorum , ob robur corporis , 8* confenfum 
prav* opinionis honoratus eft ab eodem Leo- 
ne , qui & Imperatoris fimtor in magni hujus 
mali piaculo fadhis eft . Concordabat autem ei 
& Epifcopus Nacoliae , dui indifciplinationi 
ejus operam dans , confimili vita vivebat cum 
ipfo . Anno o£avo Imperii Leonis , mortuus 
eft Gizid Arabum dux , cui fticcefllt Evelid 
hujus filius , & coepit cedificare per civitites , 
& regiones palatia , & novales factfre , & pa- 
radifos ♦ 8e aquas educere . Movit etiam aciem 
contra Romaniam , multifque eorum qui fe* 
Cum erant amiffis reverfus eft . Anno nond 
Imperii fui coepit impius Imperitof Leo con- 
tia fan&as, & verleraoiles imagines facere ver* 
bum < Qflod ciim didicifTet GregOrius Papa_ 
Romanus , tributa Romanfc urbis prohibuit , 
& Itali» y fcribens ad Leoneni (8; epiftolam 
dogmaticara , non oportere Imperatorem de_ 
fidefccere verbum, &novitate Violare antiqtla 
dogmata Ecclefiae Catholicse , du& k fan£Hs 
fttribus funt pradicata . Ataio decimo Impe- 
rii Leonis , movit exercitum Mafalmas contra 
Romaniam , & Cgfaream Cappadocte , 8c cepit 
cam , Muhavias ver6 filius Evelid, aciem mo- 
trit contia Romaniam , & chrt deambulaflet , 
rtverfus eft . In ipfo anno «ftivo tempore va* 

Sr ut ex camino ignis vifus eft ebullire irtter 
leram , & therafiam infulas e* profundo 
maris per aliquot dies : quo paulatim incrafsa- 
10 , & dilatato , igniti seftus incendio totua 
fumus igneus monftrabatur . Porr6 craflittidi- 
ne terrei» fubftanriae petrinos pumices gran- 
dcs ut cumulos quofdam tranfmifit per totam- 
minorem Afiam , & Lesbon , & Aoidum . & 
maritima Macedonise , ita ut tota fuperficies 
aaris his pumicibus efset repleta . In medio 
autem tanti ignis infula ex terraa congerie fa- 
#a , infute , quae Sacra dicitur^ copulata eft, 
nondum prius exiftens . Vertim ficut pnfcdicbe 
Thera , & Therafia infube quondam ebullie- 
runt , ita 8e ipfa nunc temporibus impugnato* 
ris Dei Leonis , qtii divinam iram contra fc_ 
pro fe fore opinatus , impudentius contra fari- 
flas , & venerabiles imagines praelium excita- 
vit , collegam , 8c auxiliatoreria habens Befer 
Dei abnegatorem , & in irnttionabilitate fimil- 
limum . Ambo quippe in ineruditione eranc , 
& indifciplinatione , ex qua multa maloruflu 
veniunt . Turbse autem quas in regia^, 
^oe 1 erant valde triftes fuper novis do<5Vrinis , 
meditabaatur in eum furgere, 8c quofdam rfe- 
gios homines occiderunt , Dei deponentes ico- 
i» j qu» fuper magnam «neam portam pofita 
cernebatur , ade6 ut multi eorum pro veritate 
puairentur membrorum xietruncationibus , & 
flagr» , & exiliis , & rtrum ja<5hiris , maximfc- 
que ilh, qui nobilitate, ac verbo clari efle vi- 
debantur : ita ut etiam eruditionum fcholas , 



(8) Vide Paul. Diac. tf. hift, Longob.cap.49. 



E 



B 



& piam eruditlonefn St fanA« Si4mori« Con- 
ftantino Magno huc ufque fervatam extingue- 
ret . Cujus videlicet cum aliis quoque multis 
bonis deftru&or Leo fadlus eft, ejus, cujus & 
Sarraceni fenfus exiftens . In his trgo zelo di- 
vino moti tumultuabantur contra eum magna 
congreflione navales exercitus concitati , tam 
HelYadici , quam hi qui Cycladum fuerant in- 
fularum . Agallianus autem Turmarcha Hella- 
dicorum erat militfe dux , fimul & Stepharius* 
qui & regiae proximantes urbi quartadecimt 
Kalend. Majas decimae Indidlionis fuperantur 
congrefli cum Byzantiis , ibi confedlo igne^ 
navious concrematis , & alii quidem horunu 
demerguhtur , inter quos & Agallianus arma- 
tus feipfum prsecipitavit . Porro fuperftitibus 
ad Imperatorem confluentibus , Cofmas , 8e 
Stephanus capite puniuntur . Crefcit itaquo 
malitia impii Leonis , 8c confentanei ejus , con^ 
tra pietatem 4 extendendo perfequutionem . Ptr 
«ftivum ver6 folftitium hujus decimse Indiftio- 
nis poft nequam de contribulibus acceptam vi- 
dtoriam, contraBithynienfiumNiceam praeliura 
conftruunt Sarracenorum Amirsei duo , Amer 
fcilicet in millibus quindecim expeditorunu 
pwecurrens , & infperate circumdans civita- 
tem , 8c Muhavias fubfequens in aliis oftogin- 
ta quinque millibus , quse poft multam obfi- 
dioiiem,'& particularem everfionem muro^ 
rum , hanc quidem non obtinuerunt , bene ac- 
ceptis fandfcorum precibus * Patrum ad DeunLu 
diretflis , 8c fandlificatione faciente venerabilis 
templi , ubi in colendis fuis charafteribus eri- 
guntur , 8c ufque nunc ab his qui eis fimilis 
ienfus funt , honorantur . Praeterea Conftant^ 
nus quidam ftrator Artabafdi videns imaginem 
Dei Genitricis ftantem , apprehenfum lapidem 
adversiis eam projecit , 8c contrivit , & ciim 
cecidiflet , calcavit . Et vidit in fomnis aftan- 
tem fibi Dominam noftram , & dicentem : Nofti 
quam fortem caufam in me operatus lueris ? 
verum contra caput tuum hoc fiecifti . Poftea.. 
vero dum Sarraceni adversinn murum congref- 
fionem facerent ♦ 8c ageretur b^llum , currens 
ad murum ut fortis miles infelix ille , ejicitur 
k lapide tranfmiflb ex Mangone, & contritum 
eft caput ejus , 8c facies , dignam impietatis fuaj 
retributionem percipieiis . Prfcda multa , & 
exuviis Sarfaceni colleftis rever fi funt , oflen- 
dente DeO etiam in hoc impio illi , quod non 
proptef pietatem , quam ille diffamabat de^ 
contribulibus , triumphaverat, fed propter di- 
vinum , & inefFabile quoddam judicium retun- 
dens , ac removens hujufmodi Arabicam forti- 
tudinem a fandtorum Patrum civitate , inter- 
cefsionibtis illorum propter diligentiffimoscha- 
ra6keres ipforum qui honorantur in ea , in re- 
dargutionem, ac inexpugnabile judicium tyran- 
ni , & pi£ agentium cenitudinem . Non enim 
folhm circa venerabilium affe&ivam imaginum 
orationem errabat impius , fed 8c circa caftifli- 
mae Dei Genitricis intercefsiones , omniumque 
fanitorum, quorum 8e reliquias fceleftifsimus , 
ut magiftri ejus Arabes, abominabatur . Exhoc 
igitur tempore impudenterBeato Germano Pa- 
triarchse Conftantinopolitano derogabat , accu- 
fans omnes anteceflbres fuos Principes , atque^ 
Pontifices , & populos Chriftianos , quafi ido- 
lolatrap fuerint, fuper orationem fan&arum, ac 
venerabilium iconum , non capiens idiota in- 
fidelitate captus de affedhiali oratione fermo- 
nes . 

Anno undecimo Imperii Leonis, eodem anno 

Mu- 



1 * 



Digitized by 



152 

Muhavias capto Atheus caftro reverfus eft . 
Anno duodecimo Imperii Leonis , movit filius 
Chajani Principis Cazari» contra Mediam , & 
Armeniam , inventumque in Arabia Gradacum 
Arabum Praetorem trucidavit , & multirudinem 
quas fimul cum eo erat, & depopulatus Arme- 
niorum, & Medorum regiones ,- rediit metum 
incutiens Arabibus multum . Anno decimoter- 
tio Imperii Leonis , caftra movit Mafalmas ad- 
veisus humum Turcorum, & invicem congrefli 
cx utraque parte cadunt in preliis , metumque 
perterritus Mafalmas fugiens in montes Caza- 
rias reverfus eft . Eodem vero anno furens Leo 
Imperator contra re&am fidem , & addu&o 
Beato Germano coepir blandis fermonibus eum 
delinire . At vero Beatus, fummufque Sacer- 
dos dixit ad cum : Depofitionem fan&arunu 
imaginum audivimus quidem futuram, fed non 
tempore Imperii tui . Ciim autem ille cogeret 
€um dicere, fub cujus Imperio : air fub Cono- 
nis . At ille , re , inquit , venl ex baptifmo 
Conon mihi nomen eft . At ille dixit : Abfit 
domine , ut per Imperium tuum iftud malum 
perficiarur , Antichrifti praecurfor eft , qui hoc 
adimpleturus eft, & Divinae Incarnationis ever- 
for. In his ergo faevus tyrannus infaniens Beato 
minas pmendebat , inftar Herodis perculforis 
Reducebat autem ad memoriam ejus Patriar- 
cha fponfiones ejus ante Imperium fadlas, qua- 
liter fibi Deum dederit vadem , in nullo com 
moturum Ecclefiam a fuis Apoftolicis, & divi- 
nitus traditis ritibus . Sed nec fic confufus eft 
jnifer , obfervans autem , atque fubmittens 
quofdam fermones , fatagebat ficubi inveniret 
eum contra Imperium fuum agentem , quate- 
iius hunc ut conjuratorem , non ut confeflbrem 
a throno deponeret , habens in hoc comparti 
cipem Anaftafium difcipulum , & fyncellunL. 
ejus, cui fpopondic utpote impietatis fuae con 
fentaneo , throni eum adulterum fucceflbrenL* 
futurum . Quem Beatus non ignorans , fic pa- 
rum fe aftedianrem , imitatus Deum fuum , ac 
fi ad alium Ifcariotem fapienter , & manfuete 
eorum qux prodirionis funt , memoriam facie- 
bat . Q.uia vero eum inconvertibilem videbat, 
converfus calcantem ad eum aliquando pofte 
riora ftolae fuse, cum ad Jmperatorem ingrede- 
retur ait : Non effugiet tempus a te ingre- 
diendi Duppin. (9) At ille fuper fermonc^ 
hoc triftatus , cum aliis, qui hunc audierant, 
prsefagium ignorabat, quod cum in finem poft 
quindecim annos percepiflet , tertio videlicet 
lmperii Confiantini Imperatoris , & perfequu- 
toris Indidhonis XII. omnibus credere perfua- 
fit ex Divina gratia fuifte ingrato prophetice 
didhim . Conftantinus enim poft cognati fui 
Artabafdi rebellionem ciim Imperium obtinuif- 
fet, per Duppin (10) ingrelTus, nudum fuper 
afinum verfo vultu fedentem pompavit, eo 
quod fibi una cum aliis inimicis mala fuerit 
imprecatus , & Aftabafdum coronaverit , fi-ut 
in fuo indicabitur loco. Et Byzantii quidenu 
propugnator pro dogmatibus pietatis facer hic, 
& egregius pollebat Germanus , ceu contra^ 
beftias pugnans adversiis Pheronymum (11) 
hunc Lconcm , & fliutores ejus. In feniori ve- 
ro Roma Gregorius San&iflimus vir Apoftoli- 
cus, & Petri Apoftolorum Principis Confefibr, 
verbo . & a6hi corufcus , qui removit Ro- 
mam, & Italiam, nec non & omnia tam Reip., 
quam Ecclefiaftica jura in Hefperiis ab obe- 



H I S T O Kl JE MISCELLiE 



(9) ftiirTop , difippon. 

(10) Hunc Anaftafti cafum , & cttm aliis mmi- 

cis in bip[0;!romum . 



B 



dtentia Leonis, & Imperii fub ipfo conftimti. 
Porro in Syria penes Damafcum Joannes (iz) 
Presbyter, & Monachus cognomento Chryfa- 
roas do&or optimus, vit£ , & verbo pnefulfe. 
Veriim Leo Germanum utpote fub fe conftitu- 
tum a throno pellit . Gregorius autem eum per 
epiftolas , quae mttltis funt notae , manifefte re- 
darguit, fed & Joannes hunc cum Orientis Epi. 
fcopis anathematibus fubdidit . Porro feptimS 
Idus Januar. tertiaedecimae Indi£ionis tertid fe- 
ril, impius Leo filentium contra famStas, ac ve- 
nerabiles celebravit iconas in tribunali decenu. 
5c novem cubituum , advocato quoque Germa- 
no Sandtiflimo Patriarcha, ratus polTe illi per- 
fuadere quo fubfcriberet contra fandbs iconas. 
Sed fortis Chrifti fervus nullatenus acquiefcens 
deteftabili cacodoxiae ipfius, chm verbum veri- 
tatis re£t& direxiflet , abrenunciavit fummunu 
Sacerdotium , tradens pallium , & poft multos 
didafcalicos fermones dicens : Si ego fum Jo- 
nas, mitte me in mare, abfque univcrfali quip. 
pe fynodo innovare fidem impofiibile elt mihi 
fecundum apoftolicam dodlrinam , & patcrnam 
traditionem 6 Imperator . Et abiens ad locum 
qui dicitur Platanium, in parentali domo fua^ 
quieti operam dedit , fummo Sacerdotio fun- 
dhis annis quatuordecim , menfibus quinque, & 
diebus feptem . Porro undecima Kalend. Fe- 
bruarii creant falfi nominis Anafhfium difcipu- 
lum , & fyncellum ejufdem Beati Germani 
confentientem Leonis impietati , propter amo- 
rem principatus mundani , hunc Epifcopunu 
Conftantinopoleos provehentes. Sane , Grego- 
rius Sanftiuimus Prxful Romanus , quemad- 
modum praedixi , Anaftafium una cum libellis 
abjecit , Leonem per epiftolas tanquam impie 
agentem redarguens , & Romam cum tota Ita- 
lia ab illius Imperio recedere faciens. Infaniens 
ergo tyrannus contra venerabiles imagines per- 
fequutionem tetendit . Porro multi clerici , 85 
Monachi , & Religiofi Laici pro redto pericli- 
tati funt verbo . 

Anno decimoquarto Imperii Leonis, hoc an- 
no movit Mafalmas exercitura contra Roma- 
niam , & ciim veniflet in Cappadociam , dolo 
cepit Curfianum caftrum . Anno decimoquinto 
Imperii Leonis , Mafalmas caftra movit adver- 
sus Turciam, & ctim pervenifTet ufque ad Caf- 
pias portas , metuens inde reverfus eft. Anno 
decimofexto Imperii fui, Leo Imperator filiam 
Chajani Cazarorum arbitri filio fuo Conflanti- 
no, cum hanc Chriftianam feciffet, matrimonio 
fbciavit , nominans eam Eirenem , qux cuitl, 
Sacras literas didicifiet , pietati operam dans 
claruit, hos impietatis redarguens . Muhavias 
vero filius Evelid aciem direxit contra Roma- 
niam , & veniens ufque Paphlagoniam rediit 
cum pnsda multa . Ajft Imperator comra Pa- 
pam , atque recefsum Romae , ac Italise f?vie- 
bat ^ conftrudlumque ftolum magnum direxit 
adversus eum , Manem Praetorem Cyberroten- 
fium caput in eis conftituens . Tunc impugna- 
tor Dei peramplius feviens,quum Arabico fen- 
fu teneretur , tributa capitalia Thraci» parti 
Sicilia? , fcu Calabriae fuperimpofuit : ea vero 
qux dicuntur patrimonia San^orum Principum 
-Apoftolorum , quac olim Ecclefiis auri dimi- 
dium, & tria conferebant talenta, publicae ra- 
tioni exolvi pracepit : confiderare etiam , ac 
defcribere natos mares jubens, ut Pharao quon- 
dam eos qui erant ex Hebrais , quod nec ip« 

rnagi- 



(n) Aliter Pberanyrnum . Cedren. fip*rw°'- 
(12) AWter Joarmes Afanfur. Vide Paul. Diac. 
lib, 6. hift. Longobard. cap. 39. 



Digitized by 



L I B E R XXI. 



15? 



magiftri ejus Arabes in Chriftianos , qui in eis 
funt oris, iecifle nofcuntur. Anno decimofepti- 
mo Imperii Leonis fa&a cft mortalitas in Sy- 
ria, multique perierunt. Anno decimo&avo Im- 
perii Leonis, Zacharias praful Romanus habe- 
tur . Eodem anno Theodorus Manfur in exi- 
lium miflus eft apud climata eremi , & fa&um 
cft fignum in coelo igneum refplendens , & 
Muhavias Afiam depopulatus eft . 
- AnnodecimononoImperiiLeonis movit exer- 
citumZulciminadversusArmeniorumregionem, 
& nil profecit . Anno vigefimo Imperii Leonis, 
Zulcimin multis ex Afia in captivitatem du&is, 
quendam Pergamenum pariter duxit captivum, 
qui fe dicebat Tiberium eiTe filium Juftiniani. 
Hunc Evelid in honorem filii fui, atque Impe- 
ratorium terrorem, eum Imperatorio, atque^ 
decenti honore,militiifque, ac fceptris in Hie- 
rofolymam mittit , & per totam Syriam cir- 
cumduci cum magno juoet honore ad vifionem 
cundtorum , 

Anno XXI. Imp. Leonis movit Zulciminu 
exercitum contra Romaniam , & depopulatus 
eft caftrum , quod dicitur Siderum , & Euty- 
ch^um filium Mariani Patricii duxit captivum . 
Anno vigefimofecundo Imperii Leonis menfe 
Majo Indi&ionts o&avae movit exercitum Zul- 
cimin contra Romamam cum o&oginta milli- 
bus , & Magiftratibus quatuor , quorum Ga- 
mer dux erat infidians in denis millibus latrun- 
culis Afianas partis , cujus focii erant Melich , 
& Bathal cum vigtnti millibus equitum circa 
Acronium debacchantes , & poft hos Zulcimin 
cum fexaginta millibuscircaCappadociamTya- 
n« progrefTus, quorum alii pcrAfiam, &Cap- 
padociam multo excidio virorum , ac mulie- 
rum , atque jumentorum patrato illsefi reverfi 
funt. Hi vero,qui cumMelich, &Bathal apud 
Acronium erant, expugnati a Leone, feu Con- 
lhntino fuperati funt , & plures ex his armis 
ipfis, cum duobus Principibus periere, o&in- 
gentivero pugnatores,qui ex illis ad fex millia 
inftiterant , Sinadam confugiunt , & falvi re- 
manentes Zulcimin fociati lunt , & ad Syriam 
repedarunt inglorii . Eodem etiam anno ia_ 
Africa multi ab eis cum Praetore Damafceno 
nomine perditioni patuerunt . Anno vigefimo 
tertio Imperii Leonis , nequiflimi Syri , in- 
cenfi funt fori apud Damafcum a Raticenfibus, 
qui patibulo funt affixi , eodemque anno ter- 
ramotns fadhis eft magnus , atque terribilis 
Conftantinopoli VII. Kalendas Novemb. Indi- 
£Honis nonae feril IV. hord VIII. & corruerunt 
Ecclefiae , ac monafteria , populufque multus 
extin&us eft . Cecidit autem & fimulacrum^ , 
quod ftabat fuper Attali porta Magni Conftan- 
tini una cum ipfo Attalo , & titulus Arcadii , 
qui fupra Xerophili columna ftabat , & fimu- 
lacrum majoris Theodofii, quod fupra Auream 
portamvidebatur, necnon & terreni urbis mu- 
ri , ac civitates , ac villse in Thrace, & Nico- 
media in Bythinia , & Praenetus , & Nicea , 
in qua uxia tantum falva remanfit Ecclefia_» . 
Fiigit autem & mare terminos fuos in quibuf- 
dam locis , & perduravit terrgemotus menfibus 



(ij) virwti tres denarios . f6%os in fingula^, 



B 



D 



duodecim . Aft Imperator alloquutus eft po- 
pulum dicens : Vos non valctis sedificare mu- 
ros , fed nos prtecepimus adminiftratoribus, & 
ipfi exigent in regulam per fingulos aurcos 
numum argenteum unum. Quo Imperator ac- 
cepto «dificavit muros, & ita fc<5U cft confuc- 
tudo dandi binas filiquas ( ij ) admimftratori- 
bus , ciim annus eflet a conditione quideiru 
mundi , juxta Romanos ab Adam fextus mil- 
lefimus quadragefimus o&avus , fccundum ^Egy- 
ptios vero , leU Alexandrinos fcxtus milkfi- 
mus ducentefimus trigefimus fccundus : a Phi- 
Jippo, fecundum Macedones millefimus fexa- 
gefimus tertius. Regnavit autem Leo ab o&a- 
vo Kalendas Aprilis quintsedecimae Indkftionis , 
ufque quartamdccimam Kalendas Julii nonse In- 
didioms, ciim regnaifet annis vigintiquatuor , 
menfibus duobus , diebus vigiriti duobus . Si- 
militer & Conftantinus filius ejus , Impcrii, & 
impietatis ipfius fucceffor , ab eodemXIV. 
Kalend. Julii, Indi&ionis nonee, cum regnafTet 
& ipfe annis XXXIV. mcnfibus tribus , die- 
bus duobus . Taliter ergo , ut praediximus , 
eodem anno mortuus cft Leo, cum anitrse , & 
corporis morte , & imperat Conftantinus filius 
ejus . Et quidem qucecunque fub Leone im- 
pio Chriftianis evrnerunt . five circa Orthodo- 
xamfidem, five fuper civilibus difpofitionibus, 
five fuper turpis lucri quxftu , & avaritia, pcr 
Siciliam , & Calabriam , & Cretam, adinven- 
ta pariter & impofita , five in Italiae apoftafia 
propter hujus cacodoxian, five in fame, & pe- 
ftilentia , gentiumque prefTuris , ut particula- 
ria taceam , in pracedentibus cftenduntur ca- 
pitulis . Dignum autem eft de caetero , & Im- 
perii filii ejus , tanquam a Deo , qui omnia_. 
perfpicit, contemplantem veraciter, & non fu- 
perflue, ad utilitatem pofteris, & miferis, qui 
nunc in cacodoxia illius decipiuntur, ludibria^» 
exequi , quse ab hac d*. ima Indidlione ipfius 
Imperii primi anni , ufque ad quartam deci- 
mam IndidUonem mortis illius impie gefiit. 
Hic enim perniciofiflimus , & agreftis , fems , 
tyrannice, nec legitime abufus Imperio, primo 
quidem a Deo , & intemerata Matre ipfius , ac 
omnibus fandlis abfccdit , magicis maleficiis, 
& luxuriis, cruentifque facrificiis, &caballinis 
ftercoribus , atque lotio deledlatus , mollitie- 
bufque , ac dacmonum invocationibus gaudens , 
atque omnibus animas corrumpentibus adinven- 
tionibus a tenera eetate convivens . Qjjia vero 
paternum principatum cum malitia fufcepit, 
non modicam in brevi tempore demonftrat ne- 
quitiam , ita ut ab omnibus ob impudentiam.- 
confeftim odio haberetur , & Artabaldo curo- 
palati, & comiti Obficii, qui Annam fororenu 
ejus duxerat , vis pro capelfendo Imperio im- 
poneretur . Eodemque anno Evelid interficit 
Chriftianos captivos in omni civitate , inter 
quos & Eutychius filius Mariani Patricii, mar- 
tyr verus oftenfus eft iu Carris Mefopotami^, 
ubi & reliquise ipfius fanitates per Dei gratiam 
operantur , & multi alii per (anguinem con- 
fummati funt. 



numifmata . 



Explicit Liber Figefimusprimus . 



Tom. L 



V 



INCI- • 



INCIPIT LIBER VIGESIMUSSECUNDUS 



CONST ANTINUS. 

ANNO at> Incatnatione Domini 
PCCXXXIH. Conftantinus per- 
fequutor legum a Patribus tradi^ 
tarum imperat divinis judiciis 9 & 
multitudine noftrarum exigentc^ 
culparum , qui cfom quinta Kalendas Julii ad 
panes egreflqs Obficii advershs Arabes eflet, 
Venit ad civitatem quae dicitur Crafo. Cum au- 
tem prsediftus Artabafdus Dorilaei cum Obfia^- 
W populQ effet, fufpicabantur adinvicem. Mit- 
tens autem Conftantinus ad eum , petebat fibi 
dirigi filios ejus , quos quafi nepQtes fuos de- 
fiderahat videre . Inteptio autem ejus erat cofo- 
prehendendi eos , & retrudendi . At ille ciunu 
intellexiflfet fraudem,immenfurabilem malitiam 
ejus fciens, fui defperationem incurrit, popu- 
lumque alloquens , & perfuadens , impetu ad- 
versus illum cum omni multitudine properavit, 
&Befer quidem Paxriciuiiu qui fenfu erat Sar- 
racenorum fe&ator, quique praecefferat , rom- 
pha&is interfecerunt . At vero Conftantinus mi- 
fero equo forte ftrato reperto, cforai afcendiflet 
in eum> fugiens venit Amonum , & cbm ad 
Orientalium thema, cujus Prastor erat Lacinus, 
sucurriflet, circumvenitur ab illis , quos cum 
ffiagnis pollicitationibus fublevans , ad Sifinna- 
tium mittit, qui Prator erat Thracenfium the- 
matis , & perfuadet illis auxiliari fibi . Hinc 
ergQ atrociflima? pugnae , & confii&us fubditis 
generantur, ciim Imperator appellarctur uter- 
que . Pmerea fcribit Artabafdus ad Theopha- 
nen Patricium , & Magiftrum » qui ex perfona 
Principis in urbe remanferat , 8* per Athana- 
fiura Silentiarium qua* gefta funt , qui cimu 
Artabafdo faveret , coacervato populo apud 
Catechumenia magnae Ecclefise , & per literas , 
& per jam di&um Athanafium perfuafit omni- 
bus credere , quod Imperator mortuus fuerit . 
Artabafdus autem a thematibus pronunciatus 
$ft Imperator . Tunc omnis populus cura Atha- 
nafio falfi nominis Patriarcha , anathemati , & 
teftationi fubmiferunt Conftantinum , ut arro- 
cantem , & adverfarium Dei , atque ipfius cae- 
cem ample&abiliter admiferunt tanquam a raa- 
lo maximo liberati. Artabafdum vero Impera- 
torem utOrthodoxum pradicaverunt , & divi- 
norum dogmatum propugnatorem . Mox ergo 
Monotes mittit in partes Thracenfes ad Nice- 
phorum filium fuum Praetorem Thracenfiura , 
quo quftodiam urbis muniret , & illic exerci- 
tum conftitueret . Obferatis ergo portis muro- 
jum« & vigiliis pofitis, filios Conftantini com- 
prehenfos , caefos , ac tonfos in cuflodianu 
pofqit . Chm autem Artaba/dus cum Obficiis 
yrbem etfet ingreflus , pervenit Conftantinus 
Chiyfopolim cum duobus thematibus , Thra- 
cenfium fcilicet, atque Orientalium. Et cura nil 
*ger« valuiflet , reverfus apud Amorium hye- 
mavit. Artabafdus autem per totam urbem fa- 
cras erexit imagines . Interea Barbari fentien- 
tes liorum adversus invicem jurgium , multam 
praedam in Romania perpetrarunt , Zulcimin- 
Pi«tore ducente . Porro Anaftafius pfeudopa- 
triarcha tenens honoranda , & vivifica ligna^ , 
juravit populo dicens : Per eum, qui in ipfis af- 
fixus eft, fic dixit mihi Imperator Conftantinus 
afleverans : Ne exiftimes filium Dei efle,quem 
peperit Maria, quique dicitur Chriftus, fed pu- 
rum hominem . Maria enim eum peperit, hcut 



A 



B 



( i ) Aliter Hualidfilius Hifam . 



D 



me peperit mater mea , & tunc maledixit ei 
omnis populus . Anno fecundo Imperii Con- 
ftantini , qui triginta quinque annos Rom. Im* 
perium tenuit , mortuus eft Evilid And)unu 
dux . Hic San&iflima Ecclefia Antiocheoa per 
annos quadraginta viduata manente, prohiben* 
tibus Axabibus Patriarcham fieri in eadem, bt* 
bens quendam amantiffimum Monachum Sy* 
rum, nomine Stephanum, agreftem quidenu, 
fed relifliofum , jubet in Oriente pohtis Chri- 
ftianis, n vellent permitti fibi Patriarcham ha- 
bere, ipfum eligerent Stephanum , qui divini- 
tus hoc fieri arbitrantes , confecrant eum ixu 
fede Theupoleos . Ex tunc ufque nunc difcur* 
rit fine prohibitione fieri hujufmodi. Eodesu 
anno obtinuit Giztd (i) filius Habdimelich 
Arabum principatum , ad quem Conltantinus 

2uidem Andream Spatarium, Artabafdus autem 
rregorium Logothetam miferunt , aiueiliunu 
quaerentes utrinque . Porro pluvi» defeAus , 8s 
ternemotus per loca fa&i iunt , ita ut mootes 
unirentur adinvicem per eremum Sab» , & 
caftella in terram immergerentur abforpta^. 
Eodem vero annQ Cofmas Alexandri» Patriar- 
cha una cum tota civitate a Monothelitarunu 
cacodoxia rediit ad Qrthodoxiam ♦ ciim teouif- 
fet fub Cvro, qui fub Heraclio AlexandriacPa- 
triarcha tuit . Porro exercitum movit Gamer 
cum Arabum multitudine adversus Romaniam f 
& multis in captivitatero duftis reverfus eft. 
Et apparuit fignum in coelo ad Aquilonenu 
menfe Junio. Hali autem Sandhflimum Metro- 
politam Damafci lingui mutilari pracepit, 
tanquam arguentem palam Arabum , ac Mani- 
chaeorum cognationem , & exulem penes feli- 
cem Eudiemonem Arabiam fecit , ubi moritur 
martyrio pro Chrifti nomine percepto , cunu 
exprefliiis divinas Miffas celebraret, ficuthujus 
rei narratores ajunt , qui fe propriis auditibus 
fuper hcc fatisfadkos eflTe teftantur . Hujus 
«mulator , & homonymus Petrus apud Ma- 
vimam qufdem temporibus oftenfus eft pro 
Chrifto martyr ultroneus . Languore fiquidem 
detentus primores Arabum advocavit , utpote 
afluefa&os fibi , cum Chartularius effet, & 
publica tributa fadll ratione cc«ferret , & 
ait illis : Mercedem quidem pro mei vi- 
fitatione a Deo recipiatis , lictt infideles ami- 
ci fitis : teftainenti vero mei teftes vos 
volo , cum fit tale : Omnis qui non credit 
in Patrem , & Filium , & Spiritum San&um 
confubftantialem , & diivinam in monade Tri- 
nitatem , mortuus eft animo , & aeterno dignus 
tormento : talis eft Muhammat pfeudoprophe- 
ta vefter , & Antichrifti pracurfor. Difcedite 
ergo, fi mihi creditis teftanti vobis ooelum, 8t 
terram, ab illius fabulatione . Confulo eninu 
vobis ne cruciemini fimul cum illo. Cum haec 
& plura cum eis de Deo ratiocinatus diflere- 
ret, audientes illi ftupore, feu vefania deten- 
ti longanimiter vifi funt ferre , ex languorc^ 
hunc prseter fenfum effe putantes, ciim antem 
ex infirmitate convaluiffet , majori coepit voce 
clamare : Anathema Muhammat , 8c £abulo- 
fum fcriptum ejus , & cun&i qui obediunt, & 
credunt ei . Tunc per gladium animadverfionem 
perpeflus , martyr oftenfus eft . Hunc decla- 
mationibus fermonum honoravit fan&us Pater 
nofter Joannes, qui benecognominatuseftChry- 
foroas, propter auream , & fulgidam Spiritus 

San- 



Digitized by 



Google 



L I B E 

Sanfti gratiam , qua in ipfo tam verbo, quam 
in vit» a<£tu effloruit , quem videlicet Conftan- 
tinus impius Impeiator annuo propter eminen- 
tem orthodoxiam ejus anathemati fubmittebat, 
& pro Manfur , quod ejus avitum nomen eft, 
quodque redemptus interpretatur, fenfu Judai- 
co , novum Ecclefat magiftrum , Manieron- 
mutato nomine vocitabat . Eodem anno Gizid 
Cyrios in Syriam tranftulit. Artabafdus autem 
Niceum filtum fuum Monoftrategum, promo- 
tum ad thema direxit Armeniacorum . Porr6 
Nicephorum «que filium fuum coronavit per 
Anaftafium Patnarcham. Menfe ver6Majo,cum 
Artabafdus ad partes Obficii egreflus tuiflet , 
& milites elegiflet , totam Afiam cepit depo- 
pulans eam . Qjuo Conftantinus comperto , mo- 
tus eft contra eum. Ciim vero ad eum in Par- 
tes Sardseorum k Celbiano redeunte veniffet , 
& cum illo bellum iniflet, vertir eum ♦ & in- 
fequitur eos ufque Cizicum . At ille cum Ci- 
zicum jperveniflet , dromonem ingreflus in ci- 
vitate falvatur . Preterea menfe Augufto ejuf- 
dem decimos Indidlionis Niceta Monoftrategus 
filius Artabafdi, climintulilTetConftantinoapud 
Modrimem , ac Cyfleum bellum , terga vertens 
aufugit , & quendam Tridatem Armenium for- 
tiflimum militem , & confobrinum Artabafdi 
cumaliismultis principibus interfecit. Utriuf- 
que vero partis cafus haud modicus fafhis eft, 
Armeniorum fcilicet , atque Armeniacorum.. 
impugnantium adversJis Orientales , atque^ 
Thracenfes Conftantini propuguatores . Caete- 
rum antiquus hoftis diabolus contra Chriftianos 
temporibus iftis talem excitavit fevitiam , & 
madtationem alternam , ut filii etiam contra^ 
parentes , & fratres contra fratrcs commove- 
rentur non parcentes a caede , & immifericor- 
diter incenderentur altemae ftationes , ac do- 
mus . Inter ha?c autem & hujufcemodiStepha- 
nus Papa Romanus multa mala ab Aftulpho 
Longobardorum rege perpeflusadFrancos con- 
fugit fub Pipino , qui Major domus erat , & 
pnmus in omnium difpoutione rerum gentis 
Francorum , quibus videlicet olim moris erat, 
domnum, ideft, regem fecundum genus prin- 
cipari , & nihil agere , vel difponere , quanu 
irrationabiliter edere, ac bibere , domique mo- 
rari, & Kal.Maji prsefidere coram tota gente, 
& falutare illos , & falutari ab illis , & obfe- 
quia folita impensa percipere , & iilis dona_ 
iropendere, & fic fecumufque ad aliumMajum 
habitare : habere autem Majorem domus confi- 
lio fuo, & gentis omnia ordmantem negotia— . 
Dicebantur fane ex genere illo defcendere (2) 
Criftati, quod interpretatur Trichorachari, pi- 
los enim habebant natos in fpina veluti porci . 
Pradidlus autem Papa Stephanus vi preflus, & 
crudelitate coa<5his Aftulphi , fimul etiam co- 
hortatus eft ab eodem ire in Franciam , & fa- 
cere quaecunque poflet. Q^i veniens Pipinum 
provenit in Regem virum probatiflimum , qui 
tunc quoque pr^erat rebus poft regem , & de- 
bellaverat Arabes , qui ab Africa in Hifpaniam 
tranfmeaverant , quique tenent ufque nunc 
eandera Hifpaniam , & properaverant praliari 
nihilominus contra Francos . Qpibus e contra^ 
idem Pipinus cum multitudine refiftens , occi- 
dit quidem Principem eorum Habdirracinen-., 
( } ) filium Muhaviae » qui principatum hujus 
tenebat gentis : interfecit autem fimul & mul- 
titudinem haud facile numerabilem juxta flu- 
Tom. L 



R 
A 



B 



(O Aliter defcendentesy Criftata. 
(?) Aliter qum etiam Principem earum Habdor- 
racm.n . 



XXII. 155 

vium Rhodanum , & admirationi habetur , & 
amatur a gente non foliim propter hoc , fed & 
propter afia pneoipua gefta, & preficinir gen- 
ti non ignobiliter (4) primus , foivente fcili- 
cet eum a perjurio in regem commiflb eodem 
Stephauo , qui & totondit deceflbrem ejus re- 
gem , & in monafterio cum honore, & requie 
circumfcripfit . Hic Pipinus duos filios haouit 
Carolum , & Carolomannum fratrem ejus . An- 
no tertio Imperii Gonftantini apparuit fignum^ 
ad Aquilonem , & cinis defcendit per loca-. , 
fadhiique terracmotus magnus in Cafpiis portis . 
Occifus eft etiamGizid aoArabibus, qui prae- 
fuit anno uno , tenetque principarum Hyces (5) 
filius ejus. IsHabdimelicn pecuniis multis ero- 
gatis obtinuit Damafcum % & dextras accepit 
ut principaretur . Porro Conftantinus menlCw 
Septembri duodecima Indi<ftionis defcendens 
ad partes Chalcedonis , remeavit ad Thraceas 
partes , ctim Sifinnius Prator Thracefiorunu 
ante per Abydum remeaflet , terrenumquc ur- 
bis murum obfideret ✓ At ver6 veniens Impe- 
raror ad Carfii ponam , difcurrit ufque ad Au- 
ream portam , femetipfum turbfe ouentans , & 
iterum reverfus caftrametatus eft apud fandlum 
Maman . Cives autem anguftari cseperunt an- 
nonis deficientibus , quocircaab Artaoafdo mif- 
fo Anaftafio a fecretis , & Artabafdo domeftico 
fuo ad deferendos fumptus in Cafpiis portis ih-' 
venit hos claflisCibioretenfium, & claflisAby- 
di , & hos comprehenfos ad Imperatorem du- 
xit , qui frumentum quidem populis fuis do- 
navit , Anaftafium vero , & Anabafdum oculis 
confeftim privavit. Poft h«c vero probavitAr- 
tabafdus a terra portas aperire , & prseliunu 
cum Conftantino inire : vertim fa<SVa congref- 
fione fugatus eft exercitus Artabafdi, & multi 
mortui funt, inter quos Monetes periit . Con- 
ftru<5U$ autem Artabafdus trieribus cacabo fe- 
rentibus ignem , mifit ad fandhim Maman- 
nonnullos contra claflem Cibioretenfium . Cum 
autem veniflent ad fandkum Maman , exeuntes 
Cibioretenfespepulerunt illos. Fadta eft autem 
in urbe valida iames , ita ut venundaretur mo- 
dius ordei duodecim numifmatibus , leguminis 
verb quindecim , milii , ac lupini o&o , olei 
autem uno librse v. , fextarius vini dimidio . 
Cbmque popuius necaretur , coailus eft Arta- 
bafdus dimittere illos, & forascivitatemexeun- 
di , veriim obferatis portis , quofdam eorunu. 
prohibebat, unde quiaam eorum emundaverunt 
vultus fuos, & muiiebri circumamidli funtve- J 
fte : aft alii monachico fchemate , atque cili- 
cino veftimento contegebantur , & ita latSre- 
poterant » & exire . Niceta autem Monoftra- 
tegus coacervato populo fub ab Odrina difper- 
fo venit ufque Chryfopolim , & ciim reverte- 
retur , tranfmeans Imperator perfcquutus eft 
poft terga ipforum , & cum veniflet Nicome- 
diam , manu cepit eum cum curatore , qui 
fueratdudumMarcellianorum Epifcopus, quem 
& decollari continub juflit : Monoftrategunu 
vero vinftum per murum monftrari prsecepit . 
PorrA quarta Nonas Novembris repente pr«- 
liatus eft poft meridiem , per terrenum murum 
urbera captavit . At vero Artabafdus una cum 
Bagrano (<J) Patricio ingreffus navem ad pne- 
fens exifle vifus eft Mophen , & abiens ad ca- 
ftrum Puzanen femet inclufit. Quibus Impera- 
tor manu captis Arabafdum cum duobus filiis 
privavit oculis : Bagranum autem in vivario 

Vji de-_ 

(4) AHter ignorabiliur . 
( y ) Aliter Hizidlipfos . 
( 6 ) Aliter Bagtango . 



156 



HISTORIiE MISCELLI 



«fccollavit , & hujus eaput in Milio fufpendit 
dicbus trjbus . Poft triginta vero annos mali 
tnemor , & immifericors Imperator pr«cepit 
hujus uxorem in monafterium Choras pereere, 
illic cnim fepultus erat , & hujus ofTa eflfoaere, 
fttque in fepulcra, quae dicuntur Pelagii, in pal- 
lio fuo portare , & qna cum biothanatis mor- 
tuis jacere. O inhumanitatem ! Multos autem 
& alios ex primoribus,qui auxiliati fueruntAr- 
tabafdo, peremit , innumerabilefque oculis, & 
alios manibus , feu pedibus ablatis debilitavit . 
Pracepit autera externis militibus,qui fecunu 
ingrefli funt , introire domos , & rapere fami- 
liares civium res. Multa quoque & alia, quin 
& innumera mala urbi monftravit . Chmquc_ 
hippodromium celebraret , introduxit Artabaf- 
dum una cum filiis ejus , & amicis ligatunu 
in circum per Dippium fimul cum Anaftafio 
falfi nominis Patriarcha , percuffo publice , & 
in afino verfo vultu fedente , quos omnes per 
Dippum in circum pompavit. Verbm Anafta- 
fium, utpote confenraneum fuum in thronoSa- 
cerdotii rurfus locavit , deterrens , & fervituti 
fubjiciens , Sifinium vero Patricium , & Prse- 
torem Thracefiorum , qui multiim cum eo cu- 
currerat , & pro ipfo certaverat , ejufque con- 
fobrinus efTe nofcebatur, poft xi. dies caecavit. 

Anno quarto Imperii Conftantini , Maruan- 
dux Arabum nofcitur , qui principatus eft eis 
annis fex . Hoc quoque anno cometes magnus 
in Syria vifus eft , & feditionem concitavit 
Thebith contra Maruan , & Datach Aruriten- 
fis , quos Maruan captos ocddit in terminis 
Emefae cum multitudine bellatorum , ideft de- 
cem millium . Eodem anno prece Chriftiano- 
rum Orientis permifitMaruanconfecrariTheo- 
phyla&um presbyterum EdeflTenum Patriarcham 
Antiochi® , Stephano dormiente , & hunc lite- 
ris (7) precepit honorari ab Arabibus . Do- 
nis enim fpiritualibus adornatus erat, & maxi- 
me pudicitia . Porro Abas, qui multum Chri- 
flianorum fanguinem fudit , & populatus eft 
multa loca , occifus eft in carcere , qui apud 
CithimCXX. Calbenosfufpendit in ligno. Ve- 
nit autem quidam iEthiops miflTus a Maruan , 
& impleto iblle viva calce introivit ad eum , 
folleque ad totum caput , ac nares ejus impo- 
fito fuffocavit illum , juftam inveniens malefico 
Abx poenam . Magicis enim deceptionibus , ac 
dsemonum invocationibus multa contraChriftia- 
nos fabricatus eft mala . Hic etiam fanguini 
communicavit Gizid. 

Anno quinto Imperii Conftantini , Zulcimin 
coacervatis militiis rurfum cum Maruan bellum 
aggreditur , & amiffis populi feptem millibus 
fuperatur , & pcnes Palmiram falvatur , ac 
deinceps in Perfide . Seditionem quoque conci- 
taverunt Emefeni , & Heliopolita? , & Dama- 
fceni Maruan obferantes , qui filio fuo quidem 
miflb contra Datach cum virtute ipfe venit 
Emethfan , quam in quatuor menfibus cepit , 
Datach autem a Perfide cum plurimo poteuta- 
tu veniebat . At vero Maruan aggrefius eum in 
Mefopotamia, ciim multos collegamm occidif- 
fet * hunc comprehenfum interlecit . In his 
Conftantinus Germaniciam cepit aciem dirigens 
contra Syriam , & Dulichium , aditu reperto 
propter Arabum mutuam pugnam , verbo (ane 
Arabes inermes dimittens, qui erant in ipfis . 
Aflumpfit autem & cognatos fuos ex materna^ 
linea defcendentes , & Byzantii collocavit, una 
cum multis Syris Monophyficis hsereticis , ex 
quibus plures in Thrace uique nunc habitant , 



B 



D 



(7) Alitcr literis Catbolicis* 



& juxta Pctrum Cnaphea , trinitatem in trifa- 
gio crucifigunt . Porro a quarta Idus Augufti 
ufque ad O&obris Kalendas tenebrce &6te?unt 
caliginof» . Tunc Maruan vi&or Emeths4 cap- 
tl interfecit omnes cognatos , & liberos Hifceq , 
expugnatquc muros Heliopolcos f & Damafci, 
& Hierofolymorum , trucidans multos poten- 
tes , & truncans refiduos • Anno fexto Imperij 
Conftantini, facStas eft & terrsrmotus magnus in 
Palaeftina, & circa Jordanem, & totamoyriam, 
menfe Januario, honi quartd, & multa millia, 
quin & innumerabiliamonuafunt,Ecclefiaeque, 
ac monafteria corruerunt , & maxime penes 
eremum fandte civitatis . Eodem vero anno 
peftilens mors a Sicilia , & Calabria incipiens, 
veluti quidam ignis depafcens , ad Monoba- 
fiam , & Helladem , atquc interjacentes infulas 
venit , per totam quartamdecimam Indi&ionem 
fiagellans impium Conftantinum , & cohibftjs 
ab infania , quam adversus fanitos Ecclefias , 
& fan&as , ac venerabiles imagines irritabat . 
Verum ille. ut Pharao quondam , incorre&us 
permanfit . Sane peftilentia haec bubonis difcur^ 
rens , decimaquinta Indiftione regiam perve- 
nit ad urbem . Coeperunt autem fubito fieri 
tam in hominum veftimentis , &c in facris Ec- 
clefiarum indumentis , quam & in velis cru- 
ciculae plurimae vcluti ex oleodcfignata. Fadla 
eft ergo hinc triftitia , & de:e&io animi multa 
propter dubium hujufmodi fignum . Venit ni- 
hilominus & divinitus indignatiodiffipansincef- 
fanter non foliim urbis cives , fed & in omni^- 
bus fuburbanis ejus degentes . Fa6U verb funt 
& phantafiae in multos nominum, qui in ecftafi 
fafti exiftimabant fe cum peregrinis quibuf^ 
dam , ut putabant , & truciDus laciebus comi- 
tari ♦ & eos qui in itinere obvii fiebant , fe^ 
quafi amicos falutare, ac colloqui : notatis ve- 
ro his qux dicebantur ab cis , haec poftea refe- 
rebant. Contemplabanmr autem eoidemdomos 
ingredi , & alios quidem ex domo defererc*, 
alios autem vulnerare . Contigit autem eorum 

2ux di6ta funt , ab eis plurima ut viderunt 
eri. Prasterea vernali temporeprimaBlndiftio- 
nis magis extenfa eft , fftivo autem prorfus in- 
cendit , ita ut integrse quoque domus penitus 
clauderentur, nec euent,qui nondeberentinor- 
tuos fepelire . Ex neceflitate itaque multa ex- 
oogitatum eft, quod fuper animalia tabutefter- 
nerentur , & ita fupcr has impofiti mortui de- 
fcrrcntur . Pari modo & alii in plauftris fupra- 
pofiti afportabantur . Chm autcm rcpleta fuif- 
fent univerfa tam fcilicet urbana , quam fubur- 
bana monumcnta, & cifterna quoquefineaqua, 
& lacus , & plurima vine« , nec non & inte- 
riores Jiorti , qui intra veteres muros erant , ad 
hujufmodi capeffendam fepulturam efFoffifunt, 
& ita vix omnia haec ad tantam neceflitatenu 
fufficere valuerunt . Omni autem domo cala* 
mitate repleta propter depofitionem , quae im- 
pie fadta eft ab imperantibusinfacrasimagines, 
confeftim Agarenorum claflis ab Alexaudria ve- 
nit in Cyprum , ubi & Romaicus erat ftolus . 
At vero Practore Cibioretarum irruente in eos, 
extemplo in portu Ciramea, & retenta portus 
fauce, cbm e(Tent triginta dromones , tres folos 
exiluiflTe fatentur. Anno feptimo Imperii Con- 
ftantini, occiditur Gregorius ab Aruritenfibus , 
& vicit Maruan , ut pratuli . Anno o<Slavo Im- 
perii Conftantini., motus eft in cxterioribus 
Orientis partibus Perfidis populus , qui dicun- 
tur Chorofanitse Maurophori, contra Maruan , 
& omnem cognationem ejus , qui principati 

funt 



Digitized by 



L I B E 

funt tb ipfo Muharamath pfeudopropheta qf- 
que ad eundem Maruan,contra eos qui dicun- 
tur filii Muhata . His enim poft interemptio- 
nem Gizid debellantibus , & conftringentibus 
jnvicem,hi qui dicebantur filii Hifcem, &Ha- 
lim ccgnati , & ipfi pfeudoprophew , fed ab- 
fconditi, & fugaces exiftentes in minoriArabia 
congregati, tenente in eis primatum Hybraim, 
filio Evelid, mittunt libertum fuum quendam 
Amuffim di&um in Chorofam ad quofdam ibi- 
dem prcminentes,contraMaruan nbi fuffragari 
petentes. Qjxx colle&i apudCa&aban quendam 
confiliantur , & concitant (ervos in dominos 
proprios, & occidunt multos no<5te una , quo- 
rum armis, equis, & pecuniis locupletati , fa- 
£ti funt potentiores . Dividuntur autem in tti- 
bus duas, Caifmos fcilicet, &Lamonites,quo- 
rum potentiores intuens Amuflim efleLamoni- 
tas , (8 ) concitat contra Caifmos , & interfe&is 
eis venit in Perfidem cum Ca&aban , & expu- 
gpans Hibin prolis Halbaren, capit cum vicbo- 
ria cun&os, virorum ferme centum millia. Et 
veniens ad Hibin, ubi erat , hoftiliter cum du- 
ccntis millibus proficifcentem ♦ & illum diffol- 
vit,venienfque ad Maruan apudZabanfluvium, 
fiabentem trecenta millia debellat eum , & mul- 
titudinem infinitam occidit ex eis . Eratque vi- 
fu mirabile , cum fecundiim fcripturara unus 
perfequeretur mille, denaque millia tranfmo- 
verent duo. Qjuos ciim ita potentalitervincen- 
tes Maruan intuitus extitiflet , adiit Carras, & 
ciim fluvium tranfmeaffet , incidit pontem ex 
navibus fa&um, & affumptis fecum pecuniis , 
ac domo fua cum quatuor millibus viris verna- 
culis fuis fuga lapfus eft in iEgyptum . Anno 
nono Imperii Conftantini , perfequutionem pa- 
titur Maruan a Maurophoris , & comprehenfus 
ab eis occiditur, bello gefto graviflimo . Prse- 
crat autem eis Salim filius Halim , qui unus ex 
pralatis profugis erat , & qut deftinaverant A- 
muflim, reliqui verb congregati contra Sama- 
riam,& Thrachonitidem regionem , forte prin- 
cipatum diftribuerunt . Abubalas fcilicet,&poft 
illum frater ejus Habdalla filius Muhammath , 
& poft hunc Hyfe . Et Syfix quidem fummam 
praturam taxaverunt Habdallam tenere filiunu 
Halim ♦ fratrem vero Salim ♦ ipfum autem Sa- 
Jim praeefle iEgypto . Porro Habdallam fra- 
tremAbubate, ab illo habere fonem principa- 
tus fuper Mefopotamiaro ftatuerunt . Ipfe fane 
Abubalas, qui & omnium primas habebat in_ 
Perfide fedes , translato quoque fub fe Perfa- 
rum principatu , qui ei auxiliati fuerant a Da- 
mafco. Hi vero qui falvati fuerant, tam vide- 
licet filii , quam cognati Maruan , venientes ab 
iEgypto in Africam , indeque tranfmcantes fre- 
tum angufti maris ad Oceanum pofiti , quod 
dicitur Septem, quodque definit inter Libyam, 
& Eurooam , Europam Hifpanke habitaverunt 
ufque aa prafens tempus , habentes quofdam 
qui ibidem habitafle antea nofcebantur, a Mu- 
navia illuc traje6H navigio , cum eflent ejus 
cognati, & ipfius religionis . Perduravit autem 
excidium fub Muhavia fex annis . Porro odtava 
Kalendas Februarii ejufdem tertke Indidtionis, 
aatus eft Imperatori Conftantino filius , ouem 
nominavit Leonem , ex Chajani Cazariae filia^. 
Anno vero eodem tertrmoms fa&us eft in Sy- 
ria, & ingens, ac terribilis cafus, unde civita- 
tum aliae quidem penitus exterminatse funt , 
alise vero mediocriter , aliae autem a montanis 
ad fubjefta campeftria cum muris , & habitatio- 
nibus fuis integrae migraverunt , & falvae quafi 



( 8 ) Aliter Hiamanitas . 



R 
A 



B 



XXII. 157 

ad milliaria fex , ve! etiam modicum quid ul* 
tra . Denique afleveraverunt hi , qui propriis 
vifibus terram Mefopotamis contemglati funt , 
in longitudine difruptam fuiflVad milliariaduo» 
& ex profundo ejus afcendiflc aliam terrano 
ifimis albam , & arenofam ; de Cujus medio 
afcendit, ut ajunt, animal mulinum incontami» 
natum, loquens humana vocc, & prenuncians 
gentis incurfionem ab eremo adverstis Arajbes \ 
quod & fa&um eft. Prseterea fequenti anrio 

Suartae Indidioms folemnitate fanctx Pentcco- 
es, coronavit Conftantinus ImperatorLeonem 
filium fuum Imperatorem per Anaftafium Pa- 
triarcham confentaneum fuum . Anno decimo 
Imperii Conftantini, Muhammath fit Arabum 
dux , qui eis prarfuit annis quinque . Eodenu 
anno nmultates adversiis Maurophoros Perfas 
Chalcedonii concitaverunt» & interempta funt 
ex eis in montanis Emefie per illos quatuor mil- 
lia. Idipfum vcrb &dhim eft , & per Arabiam 
in Caifinos ab eifdem Perfis . Ciim autem ca- 
put Maruan myrrhd conditum allatum fuiflet , 
plures a fimultatibus ceflaverunt . Anno unde^ 
cimo Imperii fui Conftantinus Theodofopolim , 
& Militenen cepit, & captivos duxit Armenios, 
Theodorus quoque filius Bigarii, minoris Ara^ 
biae oriundus , obeunte fanaiflimo Theophyla- 
<Sto, Antiochias Patriarcha praficirur, qui fex 
annis prafuit Ecclefise . Anno duodecimo Im- ( 
perii (iii Conftantinus impius Imperator , ela- 
tus fenfu , multa contra Ecclefiam, & Ortho- 
doxam fidem meditans , & filentia per dies fin- 
gulos faciens , populum ad fenfum fuum flexit 
infeliciter fe<ftandum , prasvius futurtB impietatis 
exiftens . Anno decimotertio Imperii Conftan- 
tini , Anaftafius , qui fcelefte throno Conftanti- 
nopolitano praefuit , mortuus eft corpore fimul 
& anima, miferabili paflione» qux dicitur cor- 
dapfos, fatfgatus^ciim ftercus per os evolviflet, 
dignam exolvens vindidlam , pro audacia fcili- 
cet , quam contra Deum , contraque fuum ma- 
giftrum exhibuit . Eodem quoque anno Con- 
ftantinus impius contra fandlas , ac venerabiles 
imaginesConcilium iniquum triginta o&oEpi- 
fcoporum congregavit in palatio Hierise , quo- 
rum primi eranr Ephefius filius Abfimari , & 
Paftillas Pergenfis, qui apud fe, quae fibi vifsL.. 
fuerant,dogmatizarunt, nullo prsefente ex Ca- 
tholkns fedibus Rom. fcilicet, vei Antiochena, 
Alexandrina, Hierofolymitana : a quarta Idus 
Februarii incipientes perduraverunt ufque ad 
fextam Idus Augufti ejufilem feptimae Indiilio- 
nis . Qui cfim in Blaternas Dei Genitricis ho- 
ftes conveniflent, afcendtt Conftantinus Impera- 
tor in ambonem tenens Conftaatinum Mona- 
chum, qui fuit SyleiEpifcopus, & cum oraffet 
voce magna pronunctavit dicens: Conftantino 
univerfali Piitriarch» multos amios . Et deia- 
afcendit Imperator cum Conffantino fcelerato 
Praefule , & reliquis Epifcopis forum , & ex- 
clamaverunt fuam divulgantes cacodoxam fidem 
in confpedhj totius plebis : anathematizantes 
Germanum fan&iffimum Patriarcham, & Gre- 
gorium Cyprium , & Joannem Chryforoan Da- 
mafcenum nepotem Manfut , viros fandbos , & 
reverendos magiftros . Aimo decimoquarto Im- 
perii fui, Muhammath, qui & Abubalas , mor- 
tuus eft , cum qirinque prsefuiffet annis, erat- 
que Habdallas frater efus in Macha loco blaf- 
phemia? ipforum . Scribit ergo Amuflim , qui 
erat in Perfide , confcrv r andum fibi locum prin- 
cipatus, ficut forte fibt, fuerat deputatus . Qui 
ctim didiciflet Habdallan filium Halim , fratrem 

vero 



158 



HISTORI R 



vero Salim , fummum Prfetorem Syrfe , prin- 
icipatum fibi affedtantem , & venieneem ad ob- 
tinendam Perfidem, adverfantemque Perfis , & 
faventem his qui erant Syrfe , quique auxilia- 
feantur ei , -eoricitatis exercitibus (uis aggredi- 
tur apud Nifibin , & vuftore eo Amuflim mul- 
tqsjperemit. Erantautem plures ex his Sclavi, 
& Amiocheni . Aft Habdallas folus falvus re- 
manens,poft paucos dies petiit verbum ab al- 
teroHabdalla frarreMuhammath, veniente ftu- 
dio multo in Perfidem a Macha , quo in do- 
muncula putrefa&a retrufo , effodi tundamenta 
prsecipiens, hunc clam interfecit. PorroAmuf- 
fim fpremem adversiis Arabes Syrise , pro eo 
tjuod in Maurophoros infurrexerant , & muitos 
in Palaeftina, & Emefa, & maritima ceperant, 
atque in eos irruere meditantem cohibuit cum 
exercitibus . At ille iratus Habdalke ad interio- 
rem Perfidem cum multitudine properavit . 
Qpem ciim vehementer ille metueret , accerfit 
eum fuaforiis verbis , & precibus , atque ipfis 
execrabilibus principis ipforum fymbolis defti- 
natis,virg£ fcilicet,atque fandaliis pfeudopro- 
phetfcMunammath^expetens ut ad fe viaunius 
diei diverteret, quatenus ei decentes gratiarum 
adHones referret . At ille deceptus venit cum 
centum millibus ecjuitum , unitufque illi occi- 
ditur ab eo propriis manibus , ficque principa- 
tus Habdalke confertur, qui uno & viginti an- 
nis pnefuit Arabibus . Anno decimoquinto Im- 
perii fui Conftantinus Syros , & Armenios , 
quos a Theodofopoli , & Mitilena duxerat , in 
Thracem emigravit, ex quibus etiam Publica- 
norum (9) h^erefis eft dilatata. Simiiiter & in 
urbe paucis prae mortalitate fa&ishabitatoribus 
ejus , duxit una cum familiis , tam ex infulis , & 
Hellade, quam ex inferioribtis partibus, ficque 
urbem habitare fecit , quam & condenfam red- 
didit . Eodem quoque anno quaefiere Bulgares 
pa£a, propter caftra, quae conftru&a fuerant . 
Aft Imperatore apocrifarium eorum dehonefta- 
re deftinante, exierunt hoftiliter, & ufque ad 
longum murumvenerunt,& muito excidio per 
petrato illaefi reverfi funt . 

Anno decimofexto Imperii Conftantini , ter- 
raemotus haud modicus fa&us eft in Palaeftina 
& Syria , feptimo Idus Martii , & exui fa&us 
eft Theodorus Antiochiae Patriarcha , invidii 
derogatus Arabum , quod crebr6 Imperatori 
Conftantino caufas eorum per literas indicaret , 
& de ccetero Halim hunc exulem mifit in Moa- 
bitidem regionem patriam fuam , praecepitque 
ibidem Haum , non conitruendas novas Eccle- 
fias , nec videndam crucem , fed neque de fide 
a Chriftiano cum Arabibus dogmatizandum . 
Porro exercitum movit idem contra Romaniam 
cum o&oginta millibus , & veniens in Cappa- 
dociam audivit Conftantinum adversus fe ve- 
nientem armatum , & territus inefficax rediit , 
nihil depopulatus , nifi quod paucis Armeniis 
adfeconfluentibus aflumptis reverfus eft. Anno 
decimofeptimo Imperii Conftantini Habdallas 
tributorum rationemChriftianisampliavit, adeo 
ut omnes monachos , & inclufos , atque Cio- 
nitas , qui Deo placere nofcebantur, fub tribu- 
tis redigeret . Signavit autem & Ecclefiarunu 
cimilia , (10) & adduxit Hebneos ad venun- 
dandum illa , & emerunt ea libere . Anno de- 
cimocftavo Imperii fui Conftantinus Sclavinas 
penes Macedoniam pofitas captivavit , & reli- 
quos fubjugavit. Eodem anno quidam exMau- 
rophoris Perfis, ciim magicae religionis eflent , 



( 9) Aliter Puhlicianarum 

(10) Aliter cimiliarcbia . 



Aliter Vaulicianorum. 



B 



D 



M I S C E L L £ 

deceptione diaboli detenti vcnuakti fubftan- 
tid nii nudi fupra muros afcendentes projicie- 
bant femetipfos , ita ut fe volare in coelum ar« 
bitrarentur , qui nihil dignum ratione fortis il« 
lius habentes , artus conterebant , ad ima dc- 
merfi, quorum fedecim , eos dumtaxat qui iiu 
errore praeeminebant, F&bdallas per Halim in- 
terfecit iri Beroea, & Chalcide . Anno decimo- 
nono Imperii Coftantini invidil Chriftianos 
prohibuerunt Arabes a publicis chartothefiis 
ad modicum tempus . Sed rurfus coafti com- 
mittunt cum eis eadem ipfa, eo qu6d nen pof- 
fent ipfi fcribere calculationes , aciefque ire* 
xerunt multas , & Paulum Praetorem Armenia- 
corum bellum agentes apud Melan pereme- 
runt , nec non & quadraginta duos infignes vi- 
ros captivos duxerunt, & capita multa. Impe- 
rator autem exercitum movit in Bulgariam, & 
venienti in Verebagan ad claufuram, Bulgares 
obviam ei advenerunt, & multos exercitus ejus 
trucidaverunt, in quibus & Leonem Patricium, 
& Praetorem Thracefiorum, & Leonera Logo- 
thetam Tudromii ceperunt , & arma eorum ♦ 
& populum multum , & fic inhoneftfc reverfi 
funt . Anno vigefimo Imperii Conftantini fa- 
&us eft error ftifchae , & Orthodoxi quidem 
in Oriente odVavd Idus Aprilis Pafcha celebra- 
verunt , at vero erronei hseretici Idus Aprilis . 
Eodem anno translatum eft caput fan&i Joanuis 

[)rsecurforis , atque Baptifix a monafterio Spe- 
ei in templo fuo in Emefenfium civitate fito , 
chm e(Tet illuftre , & defcenfus aedificatus 
efset , ibi ufque hodie k fidelibus honora- 
tum , & adoratum , omni fuavitatis , corpo- 
rali fcilicet , ac fpirituali honoratur odore , 
& emanans eftundit omnibus fanitatem , qui 
fide flagrantes occurrunt . Eodemque an^o 
Docetes clariflima in Oriente apparuit per 
decem dies , & iterum ad Occidentem die- 
bus viginti & uno . Qpidam vero Syrus 
Theodorus nomine Libanites , circa regio- 
nem Heliopoleos , quse eft ad Libanum , ad- 
versbs Arabes infurrexit, & cbm bellummo- 
vifTet in eos, ceciderunt ex utrifque multi : no- 
viflime vero terga & ipfe verteus eflugit, & 
Libanitae omnes qui cum ipfo erant, interempti 
funt . Fa<5be funt & in Africa feditiones , & 
bella , folari eclipfi fa&a decimaodhvl Kalen. 
Septemb. feri^ fext£, horl decimi. Pbrro in- 
furrexerunt quidam ex Maurophoris apud Da- 
becho dicentes, filium protofymboli Deum, ut 
nutritorem fuum , & protulerunt dogmata.. 
hujufmodi , & introjerunt domum Maurophori 
erroris fui , & occiderunt clavigeros fexaginta, 
& exierunt quidam in Barraflbn , 8a captivos 
multos , & pecunias innumerofas fumpfere^. 
Anno vigefimoprimo Imperii Conftantini fe- 
ditionem concitarunt Cafliotae contra Mauro- 
phoros propter mulieres . Manferant autem ex 
eis in domo * in qua tres fratres manebant , & 
voluerunt uxores eorum in pelagus jacere^: 
furgentes autem tres fratres occiderunt, & ob- 
tinuerunt (11) illos , fed & coacervati occide- 
runt etiam reliquos , & dim mififlet Salimus 
militiam , fraudulenter venere fuper illos , & 
comprehenfis eis patibulo fufpenderunt , & 
multos alios occiderunt . Porro Pafchali feftivi- 
tate ingrefsus eft ad fan<Siam colleftam in Ec- 
clefia Catholica • ciimque Metropolitanus Epi- 
fcopus aftaret, & exclamaret more folito, Deo 
dicens : Plebs tua , & Ecclefia tua fupplicat 
tibi : duxerunt eum , & concluferunt in carce- 
• re^ 

(11) Aliter obrmrunt. 



Digitized by 



Google 



L I B E 

re, & alius implevit fanAam colle&am, & 
£ius eft timor magnus, & nifi Metropolita mo- 
ralitate, ac humilibus verbis mitigaflet eum-, 
malum profe&o ingens in hac hora perpetra- 
tum fuiifet. Erat autem hic B. Anaftafius. Eo- 
dem quoque anno Conftant. perfequutor An- 
dream memorabilem Monachum , qui diceba- 
tur Calybites , apud Blaternas ilagris in hip- 
podromio fandh Mamae occidit , redarguentem 
impietatem ejus , & Valentinianiftam , ac Ci- 
yilianum ( it ) appellantem eum, quem & in^ 
rheuma maris ja&ari pra&cepit, nifi forores ejus 
hunc rapientes in emporio Leucadii fepelif- 
fent. Anno vigefimofecundo Imperii Conftanti- 
ni, apparuit Docetes in Oriente, & interfe&us 
eft filius Phatnia . At vero Bulgares infurgen- 
tes occiderunt dominos fuos , & ftatuerunt vi- 
rum in Senatum nomine Zeletin,chm eflet tri- 
ginta annorum . Multi pra&terea Sclavi fugien- 
tes ad Imperatorem confluxerunt, quos confti- 
tuit fuper Anhanam. Porro decimafeptima Ka- 
lendas Julii exivit Imperator in Thracenu, 
miflb navigio per Euxinum pontum ufque ad 
o&oginta chelandia, ferentia duodenos equos. 
At vero Zeletis , auditd contra fe per terram^, 
& mare fe£bt commotione , affiimpfit in auxi- 
Hum ex adjacentibus fibi nationibus viginti 
millia, & in munitionibus his conftitutis fe_ 
cautum , & intrepidum reddidit . Aft Impera- 
tor ciim veniflet , caftrametatus eft in campo 
Anchiali , & pridie Kal. Julii primas Indi<SHo- 
nis ferii quintft Zeletis apparuit cum multitu- 
dine gentium veniens , ineuntefque be : lum_ , 
occidunt diutius invicem ; verhm Zeletis terga 
vertens effugit . Porr6 pugna tenuit ab hora^ 

Sutnta ufque ad vefpertinam , & multitudines 
ulgarum numerofas perempt* funt , & multi 
ex hts capti, multique Imperatori fubditi fa<5K 
funt . Aft Imperator hujuicemodi elatus vidto- 
rii, publicavit hanc coram urbe cum exerci- 
tibus ingrefliis armatis , & laudibus plebium^ 
celeberrimis diflamatus , & ex hylopanduris 
conftri&os trahens Bulgares captos, quos extra 
portam Auream decollari prascepit : Zeletin- 
ver6 Bulgares tumultuantes unk cum principi- 
bus ejus interfecerunt , & conftituerunt Sabi- 
num generum Comerfii quondam domini fui , 
qui videlicet Sabinus chm mox ad Imperato- 
rem mififset , & pacem fieri exquififlet , con- 
ventu Bulgares fadto reftiterunt robufte dicen- 
tes ei : Bulgaria per te, ut cernimus, redigitur 
tn fervitutemRomanis. Fa&5q; Sabinus fimul- 
tate fugit in caftrum Mefembn^ & adlmpera- 
torem fe contulit : ftatuerunt autem Bulgares 
alium fibi dominum , Paganum nomine . Anno 
vigefimotertio ImperiiConftantini, egrefli funt 
Turci k Cafpiis portis , & occiderunt in Arme- 
nia multos, & praedS fumpti non paucd rever- 
fi funt . Cofinas autem quidam Epifcopus erat 
Epiphani» , qu» eft civitas Apamiae Syris : 
porroquibufdam ex ciuibus Epiphaniae adTheo- 
dorum Pfctriarchara Antiochenum accufationem 
contra eundem Cofmam fuper diminutione fa- 
crorum vaforum facientibus , ciira ille minime 
potuiflet reftituere, difceflit abOrthodoxafide, 
confentaneus Conftantini in haerefi , facris ad- 
verfatus imaginibus , quem communi fenten- 
tia Theodorus AnriochenusPatriarcha, &Theo- 
dorusHierofolymitanus, atque Cofmas Alexan- 
drinus cum Epifcopis fibi fubje&is, die fandte 
Pentecoftes poft ledkionem {anftiEvangeliicon- 
fonanter anathematizaverunt finguli in fua civi- 
tate . Eodem anno a Kal. O&obris fadhim eft 

(u) Aliter jfulianum . ' 



R XXIL 159 

[ gelu magnura , & amariflimum , non folhm in 
terra noftra, verum etiam in Oriente, & raui- 
t6 magis in Septenthonali parte , ut pelagus 
ponti ufque ad centum milliaria pne glaciei 
rigore in lapidis duritiamfueritverfum, habens 
cubitos in fuperficic ad profundum triginta^ , 
cun6lis nimirum regionious ab ipfaLyciaufque 
ad Danubium , & Euphras fluvium , Daqaftri 
quoque & Danapri, atque Necropela, nec noa 
& per reliquas ripas, &ufqueadMefembriam t 
& Maefiam fimiliter patientibus . Chmque hu- 
jufcemodi gelu nive fuiflet coopertum , fuper 
alios viginti cubitos crevit , ita ut mare aridas 
conformaretur , & pedibus calcaretur in fuper- 
ficie glaciei a Cazaria , & Bulgaria , quin & 

\ adjacentibus infulis , tam ab hominibus , quam 
agreftibus , & manfuefa&is animantibus . Fe- 
bruario vero menfe ipfius fecimdae Indi&ionis , 
hujufcemodi gelu per juflionem Dei in multas, 
ac diverfas in fpecie montiumfadhwconcifiones 
in Danupfiam , & Hieron defcendit • Taliter 
per anguftum pervenerunt ad urbem , & ufque 
ad Propontidem , & infulas , & Abydum , om- 
nes maritimos choros , ac ripas replentes , qua- 
rum videlicet concifionum infpedlores & nos 
ipfi extitimus defcendentes fuper unam eorum 
cum quibufdam triginta coastaneis noftris. Hi- 
bebat autem & animalia campeftria , & man- 
fueta , & viva , & mcrtua . Omnis enim qui- 
cunque vellet k Sophianis ufque ad urbem , 

l & a Chryfopoli ufque ad fan&um Mamam, & 
ad ea cjuae dicuntur Galathi , per aridam fine^. 
prohibitione pers;ebat , & una quidem ex cis 
ad Acropoleos fcalam difrupta contrivit eam , 
alia vero ingentis molisadmurumcollifa , hunc 
magno impulfu concuflit , adeo ut interiores 
quocjue domus Salo comparticiparentur. Porr6 
in tna difrupta cinxit urbem, a Manganis vide* 
licet ufque ad Bofphorum, cujus altitudo mu- 
ros exceflit . Omnes autem tam vin , quanu 
foeminae , fimul & pueri horum vifioni danies 
indefinenter operam perfeverabant , & cuitu. 
lacrymis domum revertebantur ^ignorantes quid 
id fari quiviflent . Caeterum anno eodcm 
menfe Martio ftelke de coelo cadentes appa- 

) ruere , ita ut omnes qui hoc viderunt , initan- 
tis feculi confummationem efle putarent . Sic- 
citas quoque multa effedla eft , adeo ut etiam 
fontes exficcarentur . Aft Imperator , accerfito 
Patriarcha , dicit ei : Modo quid vos lcederet, 
fi dixerimus , Btoroxo* , %ptrorox.oy ? At ille hunc 
complexus ait : Mifercre Domine ne ad conta- 
gionem tuam veniat fermo ifte , nonne vides 
qualiter divulgetur , & anathematizetur Neito- 
rius k tota Ecclefia ? Q,ui refpondens ait: Ego 
difcere volens interrogavi , veriim ufque ad te 
fermo. Anno vigefimoquarto Imperii Conftan- 
tini exierunt iterum Turci ad Cafpias portas , 
& Iberiam , quibus cum Arabibus (13) bel- 

> lum ineuntibus , ex utrifque perierunt multi • 

<■ Habdallas vero hujufcemodi calliditate depo- 
fuit a principatu Hyfebin Muzae , in quem , 
ut fuperids did>um eft , tertia fors tenendi poft 
eum cecidit . Videns enim eum dolore capitis 
hemigranite laborantem, & fcotomi plenitudi- 
nem patientem , perfuadet quod curandus fo- 
ret , fi ex aliqua confefbione ptarmica in nares 
ejus infuflaretur a medico fuo , Moyfe nomi- 
ne, Diacono Antiochenorum Ecclefias , auem- 
jam muneribus fecerat acerrimum conhcerc^ 
medicamen , quod fimul narcoticum foret ve- 
hementer ; qui videlicet ciim paruiflet Hab- 
dalke , fufcepit per nares confedlioncm , & re- 

ple- 

(13) Aliter Avaribus. 



i6o 



HIHORI£ MISCELL^ 



pletus in omnibus circa caput , cun&ifque fen- 
fibus una cura hegemonicis operationibus dc- 
fraudatus fine voce jacebat . Advocatis itaque_ 
Habdallas ducibus, ac primoribus gentis : Qjuid 
yobis, inquit , videtur fuper futuro rege ? At 
illi abnegato eo concorditer, dextras dedere^ 
filio ejus Habdallse Muhammat , qui nuncupa- 
batur Madi . Porro Hyfe abfque ienfu domum 
reportaverunt . Hunc autem poft tertium diem 
convalefcentem excufationibus fi&is confolaba- 
tur centum auri talentis injurias recompenfans . 
Eodem etiam anno mifit Paganus dominus BuU 
garias ad Imperatorem , poftulans , ut cum eo 
tacie ad faciem jungeretur , & accepto verbo 
defcendit cum eo cum Boiladis fuis . Cumque_ 
Imperator ,una cum Sabino federet , fufcepit 
cos, &: exprobravit inordinationem eorum , & 
odium habitum in Sabinum , feceruntque pa- 
cem. ut putabant. Aft Imperator clam mittens 
in Bulgariam cepit Severorum principem Scla- 
vinum , qui in Thrace multa fecerat mala_ m 
Comprehenfus eft autem &Chriftianus, qui eft 
Chriftianis Margarites , & primus Scaurorum 
effe&us eft , quem apud S. Thomam manibus, 
& pedibus detruncantes , adduxere niedicos , 
qui hunc vivum inciderunt a thorace pubetc- 
nus , ad hominis cognofcendam pofitioneiru , 
ataue ftrudVuram , €c fic eum tradiderunt igni . 
Adtutum pmerea exiens Imperator ab urbe , 
chm fine cuftodii inveniflet ob deceptoriam_ 
pacem , per ciaufuras ingreflus eft Bulgariam 
ufque ad Zitas, (14) & milTo igne in cohortes 
( 15 ) reverfus eft , ciim nil torte patraffet . 
Anno vigefimoquinto Imperii fui , duodecim£ 
Kalend. Decembris Indiftionis quartse , furens 
impius , & fceleftus Imperator advershs om- 
nes timentes Deum , protomartyrem Stepha- 
num novum abftrahi prsecepit , cum inclufus 
efTet apud fandhim Auxentium in proximo mon 
te Amaflri . Quem hi qui eruditionum ejus fru- 
ftum pcrcipiebant , & unius , ac fimilis fenfus 
cum eo erant , fcholarii quoque , ac reliquis 
ordinibus deputati , accipientes pedem ipfius, 
rudente ligantes , traxerunt ufque ad ea quse 
funt pelagia pretorio, ubi & dilcerpentes eum 
projecerunt honorabiles ipfius reliquias in bio- 
thanatorum locum, eo quod multos monuerit, 
& adduxerit ad monafticam viram , atque con-. 
temnere regias dignitates , atque pecunias per- 
fuaferit. Reverendus quippe vir omnibus erat, 
pro eo quod fere fexaginta annos egerit in_- 
clauftris , & virtutibus multis effulferit. Mul- 
tos etiam principes, ac milites accufatos, quod 
imagines adorarent , diverfis poenis & ama- 
riflimis tradidit verberibus. Jusjurandum etiam 
generale ab omnibus fub Imperio fuo degen- 
tibus exegit , ne quifquam adoraret icona^ : 
cum quibus & Conftantinum falfi nominis Pa- 
triarcham fuper ambonem afcendere , & exal- 
tare prctiofa ligna, & jurare fecit, quod non- 
effet ex eis,qui adoraret imagines. Cui mox ut 
cx monacho Stephanites efficerctur perfuafit , 
& carnibus vefceretur , atque cytharoedos ad 
menfam regiam admitti pateretur , fed non in 
longum tardata ultio hunc homieidam debitis 
traaidit poenis . Denique duodecima Kalend. 
Februarii quanse IndidHonis , motus eft contra 
Bulgares , & direxit ad Achelon duo millia«, 
fexcenta chelandia, extruens ea , & armans ex 
cun&is thematibus . Qjuas cum in Thoris fta- 
tionem fixiffent , flante Aquilone contrita funt 
pene omnia , & populus necatus eft multus , 



B 



D 



(14) Aliter Turabani. 

(15) Cedren. *V\*V, cartes* 



ita ut Imperatof extendere retia , & toortuos 
educere , ac fepelire praeceperit . Porro deci- 
mafexta Kal. Septemb. ejufdem quartse Indi- 
dtionis , publice diffamavit , & dehoneftavit 
habitum monachorum in hippodromo , praeci* 
piens unumquemaue monachum manu tenerc^ 
mulierem , & taliter tranfire per hippodro* 
mum , fumptis injuriis ab omni j>opulo cumu- 
latis . Similiter & oftavo Idus Septemb. dudK 
funt ad ludos Circenfes infignes principes de. 
cem & novem , & pompati funt quafi mala^, 
contra Imperatorem confiliati fuerint , non ve- 
raciter accufati , fed quia invidebat eis , eo 
quod eflent formofi, atque robufti, & ab om- 
nibus collaudati ; quibufdam vero ex eis , & 
ob religionem , eo quod ad prs»di<Shim inclu- 
fum illent , & pafliones ejus publice divulga- 
rent , quos interfecit , quorum praecipui funt, 
Conftantinus Patricius, & dudum Logotheta^ 
Dromi , cuique nomen impofuit Podopagu- 
rum , & hujus frater Stratejus Spatarius , & 
domefticus excubitorum : Anriochus Logotheta 
Dromi fadhis , & Praetor Sicili»: David Spa- 
tarius, &: Comes Obficii : Theophylaftus pro- 
tofpatarius , & primus Imperialium ftratorum, 
filius Patricii Bardanis : Theophyla&us candi- 
datus , <6c alii , quos cum in Hippodrorao lu- 
dos palam traduci , & ab omni populo con- 
fpui , & maledici feciffet , fententiam dedit , 
& illos quidem duos fratres Conftantinum, at- 
que Stratejum intra venationis fepta capitis 
animadverfione punivit , multo fuper eos uni- 
verfae plebis fafto lamento , adeo ut dim hoc 
didiciflet Imperator indignaretur , & Proco- 
pium Prsefe&um csederet , & ab adminiftratio- 
ne depelleret, tanquam id fieri permittentem : 
caeteros autem oculis privatos in exilium defti- 
navit , quos per fingulos mittens , chm eflfet 
omni crudelitate plenus , ad loca in quibus de- 
gebat , centenis flagris vapulare jubebat . Pon 
ro tertid Kalendas Septembris ejufiem quart» 
Indid^ionis^ infaniens idem malevolus adversiis 
eequivocum fuum , & confentaneum fuum Pa- 
triarcham , & inventis quibufdam clericis , ac 
monachis inftruxit illos ut dicerent : Audivi- 
mus Patriarcham cum Podopaguro adversus 
Imperatorem loquentem , & mifit eos ad Pa- 
triarcham , ut arguerent illum . Cumque ille^ 
juraret , fecit eos ad pretiofa ligna jurare fit- 
tentes : A Patriarcha hxc maledifta audivimus . 
Inter hxc ergo mifit, & bulla fignavit Patriar- 
cham , & hunc exilio relegavit apud Iberiam , 
(16) & rurfum apud principem infulam. 

Anno vigefimo fexto Imperii Conftantini , 
Habdallas hlius Hali mortuus eft, ruente fuper 
fe turre, in qua cuftodiebatur . Habdallas au- 
tem cum Amine fungeretur honore , multa^ 
mala Chriftianis fub principatu fuo deeentibus 
demonftravit . Siquidem & cruces Ecclefiarum 
abltulit , & vigilias nodhirnas celebrare , fed 
& literas difcere prohibebat. Hivero qui di- 
cuntur apud illos Aruritae , quod interpretatur 
aemulatores , contra Palmirenfem eremunu 
infurrexerunt . Is autem qui Chriftianis inefla- 
bilibus Dei judiciis imperabat , fortaflis ut Je- 
zabel quondam , vel vaefanus Achab , multo 
pejora quam Arabum fit infania , fub imperio 
fuo pohtis Orthodoxis Epifcopis , monachis , 
Iaicis , pra?latis , atque fubje<5Hs oftendit, ubi- 
que intercefliones Sandlas Virginis. & Dei Ge- 
nitricis, ac omnium Sandtorum in fcriptis , ut 
inutiles , ac fine fcripto repellens , per quas 

nobis 



{16) AHter Hitriam % 



Digitized by 



L I B E R XXIL 



161 



nobis emanat omnc fuffragium ', & fimdtas eo- 
rum reliquias ejiciens , & invifas reddens. Sic 
ubi infignis quifquam audiebatur ad animarum 
fanitatem ., & corporum , veliicut moris eft a 
pie gentibus honorari , mox mortem adversiis 
hujufraodi , tanquam impie agentes minabatur: 
fin autem , prolcriptiones , exilia , & tormerw 
ra : Deo autem gratiflimum lipfanum , utpote 
quidara thefaurus polTefsoribus habitus aufere- 
batur , invifum de asetero effiaendum • Talc^ 
quid, & in prctiofiflimum laudabilis matrisEu- 
phemias liplanum profenus hic Imperator gef- 
fit , in profundum id cum loculo jacens , non 
fcrens eam ex fe fuper omnem populum fuavi- 
tatem unguenti reddentem , & argueniem ejus 
adversbs mtercefliones San&orum deliramenta : 
fed Deus , qui cuftodit ofsa fibi placentiunu 
fecundiim divina eloquia , iltefum hoc confer- 
vavit , rursus oftenfurus illud apud Lemnum 
infulam . Per no&urnam ergo vifionem appa- 
rens , elevandum fe praecepit , & confervan- 
dum . Sub Conftantino vero , & Eirene piis 
Imperatoribus Indi&ione quarta cum decenti 
honorc rediit ad templum liium , quod ipfcu 
quidem tanquam inimicus Ecclefiarum com- 
mune fecit armamentarium, fterquiliniumque^ 
fore decrevit, illi ver6 repurgatum hoc iterum 
facraverunt , ad redargutionem quidem hujus 
impietatis, oftenfionem autem horum pietatis. 
Hoc autem obftupendum , & fcripturd dignum 
miraculum poft viginti duos annos poft iniqui 
Principis mortem , una cum piiflimis Impera- 
toribus , & Thrafio Saudtiflimo Patriarcha nos 
vidimus, & cum eis complexi fumus, licet in- 
digni magnam gratiam promerentes . Porro de- 
cimafexta Kalendas Decembris ejufdem quint» 
Indi&ionis , decreto Imperatoris promovetur 
Nicetas eunuchus e Sclavis ortus irregulariter 
Patriarcha Conftantinopoleos , & fatfia eft ficci- 
tas, ita ut nec ros de corio caderet, defe&£que 
penitus aqui ab urbe , ociofaa remanferunt tam 
cifternae*, quam lavacra, & fontalia fluenta, quae 
prius jugiter effluebant. Qpod intuens Impe- 
rator cospft renovare aqusedu&um Valentinia- 
ni, qui dim ufaue ad Heraclium perduraflet, 
ab Avaribus eft deftrudhis . Ele&is ergo ex di- 
verfis locis artificibus , ab Afia quidem duxit, 
& Ponto «dificatores miile , & linitores ducen-* 
tos, a Grsecia vero, & infulis teftacearios quin- 

f;entos . Porro ex ipfa Thrace operarios v. mil- 
ia hominum , & regulas facientes ducentos , & 
pncpofuit eis Principes , exequutorefque ope- 
rum , ac Patricium unum , ficque opere con- 
fummato aqua introivit in urbem . Caeterunu 
eadem die , IndidUone quinta provehit fui fen- 
fus pmores , & operarios fua nequitid condi- 
gnos , Michaelem fcilicet Edeflenum (17) in_ 
themate Orientalium , & Michaelem Lachano- 
draconem in Thracefiis : fuper Buccellarios 

(18) vero Manen a mania, ideft infania nomi- 
natum . Sed quis eft idoneus ad enarrandum- 
horum fcelerata piacula , quac partim in fuis a 
nobis perftringuntur locis ? Omnia enim eorum 
opera fi confcriberentur, quae ad orationenu 

(19) imperantis funt efFe&a, nec ipfum arbi- 
tror, ut proprie cum Euangclifta dicam , ca- 
pere mundum eos , qui fcribendi funt libros . 

Anno vigefimofeptimo Imperii Conftantini , 
Conftantinus falfi nominis Patriarcha dudtus eft 
nona O&obris , fexta Indidhone a Principe in- 
Tom. I. 



(1/) Aiiter AleliJJlnwn. rp&Tvyh *vxToxuu»t . 

(18) itf (Zxxt&xpM . 

(19) Aliter curationem. 

(20) Scotiopfit. 



B 



fuia, quem & cccidit tyrannus, quod evadere^ 
non valeret . Juflit autem in foro parari , & 
eundem federe in gremio Ecclefiac magnae, 
eratque a fecretis cum eo ferens chartae to- 
mum , in quo erant fcripti hujus excetfus . 
Omni ergo populo cx pracapto regis illic con- 
gregato, & vidente legebatur charta in audien- 
tia totius populi , & per fingula capitula per- 
cutiebat a fecretis faciem ejus , Niceta Patriar- 
cha fedente in confeflione , ac intuente . PolV 
hxc ver6 ciim impofuiflent eum in ambonem , 
& redle ftare feciflent , accepit Nicetas char- 
tam , & mifit Epifcopis , & ablato fuperhume- 
rali ejus ♦ anathematizaverunt eum, & hunc fo- 
cium, (20) Abfin cognominantes ab Ecclefi^ 
abftraxerunt. (21) Poitera vero die cum ludi 
Circenfes agerentur , raferunt faciem ejus , & 
barbam denudaverunt , capitis , & fupercilio- 1 
rum pilis ablatis , & indutum hunc laneo bre- 
vi, ac fine manicis veftimento, federe fecerunr 
fuper afinum fagma ferentem ♦ & ipfius tenere 
caudam , & duxerunt per Dippium in hippo- 
dromum cun&o populo imprecante illi mala^; 
&confpuente. Trahebat autem afinum Con- 
ftantinus nepos eius nafo recifo, cumque ve- 
niflet ad vulgus defcenderunt , & confpuerunt , 
& pulverem projecerunt fuper illum . Et ciim 
adduxiflent eum ad confiftorium , dcjecerunt 
eum de afino, & calcaverunt fuper collum ejus, 
8c collocatus contra vulgus audiebat ab illis 
ludicra verba ufque ad abfolutionem ludoruni^ 
equeftrium . Eodem quoque menfe , miilis im- 
pius Imperator Patriciis fignificat ei dicens: 
Q^iid dicis de fide noftra,& Concilio, quod te- 
cimus? Qjai fenfibus ad vanitatem converfis re- 
fpondebat : Bene inquiens, &credis, & bcnc 
Concilium operatus es,putans fe ob hoc illum 
placare fibi . At confeftim illi refpondentes di- 
xerunt : Nos haec audire noluimus ab ore tuo 
polluto , ex hoc ergo vade in tenebras . Et fic 
acceptd fententiS defcendit sui clauftra fera- 
rum , & decollatus eft , & caput quidem per 
aures ligantes tribus diebus in Milio fufpende- 
runt ad oftentationem plebis : corpus ver6 re^ 
fti pede ligato traxerunt per plateas ufque ad 
loca pelagi , & fociandum biothanatis jartave-^ 
runt, fimiliter & caput ejus poft tres dies il- 
luc delatum projecerunt . O irrationabilitatcm , 
& crudelitatem , atque immifericordiam im- 
mitiflimae beftias, non eft veritus mifer fandtum 
lavacrum. Duos enim filios ejus ex tertia^. 
conjuge ipfius in ulnas fuas fufceperat . Siqui- 
dem femper feralibus moribus , & immanlue- 
tus efle probabatur . Ab hoc autem anno am- 
pliori eft infanil ufus, mittcns quippe depofuit 
Petrum nobilem Stilicen a Metra, quem virum 
(22) cum fuis dogmatis, ce Jere renuiflet, liga- 
tis pedibus ejus in pradi&um palatii (2j) lo- 
cum inclufit, & hunc tra&um quoque per p!a- 
teas projici juflit, alios etiam in faccis vincicns, 
& lapidibus aggravans , eruens oculos in pela- 
gus jadteri praecipiebat, nares abfcindcns , fla- 
gcllis excorians, & omncm tormenti fpeciem.. 
adversus eos, qui pie vivebant , excogitans , & 
in urbe quidem per feipfum hxc , & confen- 
taneos fuos, Antonium Patricium , & fcliola- 
rum domelUcum , ac Petrum magiftrum fuper 
populum fingulorum ordinum , qui a fe fucrat 
eruditus ad talia, agebat : in exteris vcro par- 
tibus per jam di&os Pratores . Ipfc namque^ 

X cuha^ 



(21) ab(lraxerunt gradicntcm retrorfum. 

(22) Alitcr vivum. 
(2j) Aliter falagii. 



HISTORIiE MlSCELLiE 



cithane dele&abatur fonitu , atque conviviis, 
turpibus fermonibus , 8c faltationibus eos, qui 
fibi adh*rebant, inceflanter erudiens, & fic ubi 
Quifquam corruens , vel dolens folitam Chri- 
ftianorum vocem emitteret dicens : Dei Geni- 
trixjuva, aut vigilias agens deprehenderetiir , 
aut Ecclefiis arfuetus , aut cum religione vi- 
vens, aut non paflim juramentis abutens, ut ini~ 
niicus Imperatoris damnabatur, & immemora- 
bilis nominabatur . Monafteria verb, qu» iru, 
gloriam Dei , & falvandorum refugium effe&a 
iunt , domos fore communes fautoribus fuis 
inilitibus fanciebat • Denique Dalmatii coeno- 
bium , quod inter optima Byzantii erat caeno- 
bia, militibus in habitaculum tribuit. Ea vero 
quae dicuntur Califtrati, & Dii, ac Maximi iiu, 
Monafteria , nec non & alias facras Monacho- 
rum, ac virginum domos a fundamentis deftru- 
xit . Eos autem qui monafticam vitam fubirc_ 
ex infignibus militibus (14) ftuduerant, & ma- 
xime illos, qui fibi adhasferant , & complices li- 
bidinis fu# , & nefandorum a&uura fuerant , 
morti fubdebat, fufpeftui habens confufionem, 
quae fibi ex propalationibus fieret fe pronun- 
ciantium . Unde & Stratejum Podopaguri fra- 
trem,ciim efTet urbanus fpecie, affumpfit. Ama- 
bat enim talibus adhserere propter luxurias 
fuas . Cbmque molefte eum fenfiffet tulifTe in 
fandas in viros infanias fuas , & Beato Stephano 
inclufo Sanfti Auxentii has manifeftas reddi 
diffe, falutifque remedia fufcepifle, hunc quafi 
infiiiatorem fuum diffamans una cum inclufo , 
ut praedi&um eft, interfecit. Fecit autem abun- 
dare ornatas (2$) fpecies in urbe , Novus enim 
Midas fa&us, aurum coacervavit , & agricolas 
denudavit , & ob tributorum exa&ionem co- 
gebantur homines largas Dei geniminum mu- 
nificentias facili , feu vili pretio venundare. Eo- 
demque anno Nicetas faln nominis Patriarcha_. 
iconas ex mufivo (i5) fa&as , quae in Patriar- 
chio fecreti minoris erant , erafit , & imagines 
magni fecreti, quae fculptae erant in ligno, de- 
poluit ♦ & cseterarum imaginum facies delini- 
vit, fed & in Abramio fimiliter fecit. Anno vi- 

fefimo&avo Imperii fui coronavit Imperator 
ludoxiam uxorem fuam , chm effet trigamus , 
& haec elTet tertia conjux , in tribunali decenu- 
& novem accubituum . Kal. April. filios fuos 
cx ipfa creatos, Chriftophorum fcilicet, & Ni- 
cephorum poftera die , qua fan&um celebra- 
tum eft Pafcha, Cfefares ordinavit , Patriarcha 
orationem faciente , & Imperatoribus chlamy- 
des,'& Caefaricas imponentibus galeas. Pari mo- 
do & Niceta? noviflimo fratri eorum nobilifli- 
mo fa#o , fuperpofuit ei chlamydem , & au- 
ream coronam , & ita proccfferunt jadtantibus 
Imperatoribus hypatiam, & trimifia, & hemi- 
fia, & numifmata nova ufque ad magnam Ec- 
clefiam . Anno vigefimonono Imperii Conftan- 
tini ingrefla eft Eirene ab Athenis veniens 
cum dromonibus, & chelandiis plurimis, ador- 
natis fericis palliis , & proceribus urbis cunu 
uxoribus obviam occurrentibus , & precedentu 
bus eam. Cbmque veniffet Patriarcha ad Pala- 
tium in Ecclefiam Phari, fadla funt ad eandem 
Eirenem fponfalia Leonis Imperatoris , & de- 
cimafrxt3 Kal. Jan. coronata eft in triclinio 
Augufta Imperatrix Eirene . Hoc etiam anno 
fe&a eft commutatio in Syria viri ad virum , & 
foeminoe ad foeminam , & pueri ad puerum, & 
praecepit Habdallas radi barbas eorum , & fieri 



(-»4) Aliter mil. vel Senatorib. f. 
(25) P. Pith. bom. AUter^rfa, 



B 



D 



calamaucos (17) cubiti unius, & femis. Anno 
trigefimo Imperii Conftantini movit exercitum 
Banacas contra Romaniam , & multos captivos 
abduxit , & Romani ingrefli quartam Anne- 
niam defpoliaverunt eam . Praterca moritur 
Salem , & translata eft Gennanicia in Wsefti- 
nam . Eodcm ver6 anno imitatus Lachanodraco 
magiftrum fuum, omnem Monachum , & Mo- 
nacnam in themate Thracefiorum commorantes 
apud Ephefum congregavit , & eduxit eos iiu 
campum, & ait : Qpi vult Imperatori , ac no- 
bis obedire, alba induatur vcfte , & uxoroiL. 
hac fumat horl • Aft qui hoc facere parvipen- 
derint, privati luminious in Cypro exiliodam. 
nabuntu* . Tumque opus pariter cum verbo 
confummatum eft, & multi oftenfi funtmarty- 
res, multi ver6 deficientes, & enervati perie- 
runt , quos & familiares fibi Draco &ciebat. 
Praeterea Indiitione nona , menfe Januario na- 
tus eft Imperatori Leoni, & Eirene filius, dum 
adhuc viveret Conftantinus Avus ejus . Anno 
trigelimoprimo Imperii Gonftantini movit exer- 
citum Banacas contra Romaniam , & cum de- 
fcendiflet ab Ifauria in caftrum Scices, obfedit 
illud . Qjaod chm Imperator audiflet , fcripfe 
ad Mi?haelem Praetorem Orientalium, & ad 
Manen Buccellarium, (18) & Bardan Armenia- 
corum Prwores , qui ciim veniflent , tenuerunt 
egreflum eorum, quia erat claufura valde diffi- 
cilis ad meandum . Stolus autem Cibioretarunu 
cum Praecona Spatario Praetore fuo veniens, ap- 
plicuit in portu prseditfti caftri . Qjiod ciim Bfet- 
nacas vidiflet fui defperatus , fiduciara rurfus 
aflumit , fuofque alacres reddit , & afcendens 
ad pedeftres exercitus magnis , & repentinis 
vocibus cum omnibus fuis clamorem dedit, 
ficque illos territos fugat, multifque peremptis 
depradatus eft omnia circa regionem , & cunL, 
fpoliis multis reverfus eft • Eodemque anno 
miffb PrftoreThracefiorumLachanodraco, Leo- 
ne notario fuo , & Leone exmonacho , yenun- 
dabat omnia monafteria virorum, ac mulierum, 
& omnia vafa facrata, & libros, & pecora, & 
quseque patrimoniorum eorum erant, & horum 
pretia principi detulit : quotquot autem mona- 
chicos , & paternos libros reperit , igne com- 
buflit , & ficubi lipfanum fan<5ti quifquam ha- 
bens apparuiflet ad cuftodiam, &hoc quocjue^ 
nihilominus igni tradebat : eum vero qui ha- 
bebat illud , ut impie agentera puniebat , & 
multos quidem monachorum interiecit verberi- 
bus , quofdam etiam gladiis trucidavit . Praete- 
rea innumerabiles oculorum vifibus privavit, 
& quorundam auidem barbas cerfi, & oleO pc- 
rungens fuccendebat ignem , & ita tam fiicies, 
eorum, quam capita cremabat. Porrb alios poft 
multos cruciatus etiam exiliis deftinabat , & 
poftremo 111 toto themate fibi fubjedlo non de- 
feruit hominem unum monaftico fchemate ami- 
6him . Quod cbm didiciflet Imperator, bonum 
femper exofum habens , fcripht ei gratias di- 
cens : Inveni te virum fecundtim cor meunu, 
qui facias omnes voluntates meas. Hunc ergo 
imitantes & cseteri fimilia perpetrabant . Aono 
trigefimo feaindo Imperii Conftantini mifit 
Habdallas in Africam Mualabicum cum exerci- 
tu multo , ingreffus eft Alfadalbadinar in Ro- 
maniam , & cepit captivos quingentos . Mop- 
fuftenfes autem obviam eis occurrentes , & 
bellum exagitantes occidemnt exArabibus mil- 
Ie . Aft Habdallas abiens Hierofolymam jejuna- 



vit. 



(^7) Aliter amelancos. Aliter cammelancos . 
(a8) Aliter Buccellanonm . R Rth. Btucella- 
riorum . 



Digitized by 



L I B E R XXII. 



163 



vit, & pKFcepit Chriftianos, & Hebraos infcri- 
bi in manibus , & idcirco multi Chriftianorum 
in Romaniam confugerunt. Anno trigefimoter- 
tio Imperii fui movit Conftantinus mcnfe Mar- 
tio , duodecima Indittione , ftolum chelandio- 
rum duilm millium contra Bulgariam . Et in- 
greffus ipfe in rubea chelandia motus eft ad 
intrandum Danubium amnem, Praetoribus eque- 
ftrium thematum dereli&is extra claufuras , fi 
fortaffe poffent Bulgaribus in fe inuiitum in- 
rentionis figentibus introire Bulgariam . Ciim^ 
autem veniffet ad Baraas formidabat, & redire 
meditabatur , fed Bulgares fimili pavore me- 
tuentes , & ei invidentes , miferunt Hoylam_-, 
& Z igaton petentes pacem . Quos cum vidiffet 
Imperator , gavifus eft , & pacem fecit , prae- 
ftito viciffim jurejurando , quatenus neque Bul- 

Sares exirent contra Romaniam , neque Imp. 
uderet contra Bulgariam intrare . Et fadlis 
fuper hoc ex utraque parte fcriptis adinvicem , 
reverfus eft Imperator, & urbem adiit, dere- 
lidHs thematibus in caftris, quae condidit . Odio- 
bri ver6 menfe , undecima Indi&ione , nun- 
cium fufcepit aBulgaria aboccultis amicis fuis, 
quod mitteret dominus Bulgarif duodecim mil- 
lia ex populo , & Boyladen ad captivandam^ 
Berzitiam , & adducendum eos in Bulgariam . 
Venerant enim ad eum legati domini Bulgariae, 
ciim adhuc hi effent in urbe , qui fimulavit fe 
adversiis Arabes exercitum movere , & tranf- 
meaverunt tam vexilla, quam fupelledhles mi- 
nifterii regis , & apparatus . Ciim autem apo- 
crifarios dimifilTet , per exploratores eorum^ 
egreffu comperto , affumpto exercitu feftinus 
iter arripuit, & coacervatis Taxatis , & Thra- 
cefianis , & unitis ordinibus optimatibus fecit 
eos ©dkoginta millia . Et pergens in Iocujil-, 
qui dicitur Lithforia nullius tubae clangore fo- 
nante , irruerunt fuper illos, & vertens eos fe- 
cit vidfcoriam magnam , & cum multis exuviis , 
& captivis reverlus eft , triumphum fui tro- 
phsei oftentans penes urbem, & obftipatus Obfi- 
ciis incedens, bellumque hoc nobile nuncupans, 
eo quod nemo fibi reftiterit , nec ma£atio in_ 
hoc, aut effufio Chriftiani fe&a fuerit fangui- 
nis . Anno trigefimoquarto Imperii Conftan- 
fini , Conftantinus folvens Bulgarum pacenu 
conftruxit iterum ftolum ipagnum , & intro- 



B 



miflls in eum equitum XII. millibus , direxit 
omnes Pratores claflium, omnes in illo : ipfe 
vero timens manfit cum equeftri militia . Cura 
autem veniffent ufque Mefembriam , & hanc 
ingrefli fuiffent , valentcr Aquilone vento fpi- 
rante omnia pene contrita funt , & mu!ti pe- 
rierunt, & rediit, cum nil utilitatis attuliflet • 
Porro Telericus dominus Bulgarias comperto * 
qu6d per familiares fuos confilia fua cognofce- 
ret, fcribit ei dicens: Vellem effugere, &ve- 
nire ad te, tranfmitte ergo mihi verbum fecu- 
ritatis , & quos habeas hic amicos , ut hoc eis 
credam, & mecum occurrant . At ille levitate 
ufus fcripfit ei , qui cum hoc didiciffet , per 
medium eos recidit , quod audiens Conftanti- 
nus , aliquandiu canos fuos evulfit . Anno tri- 
gefimoquinto Imperii fui ImperatormenfeAu- 
gufto tertiadecima Indidtione exivitcontraBuI- 
gares , qui divinitus in cruribus eft plaga per- 
cuffiis , quae Grace appellatur , & hinc 
febre validiflima detentusArchadiopolimrediit, 
a fubjedUs humeros in le£ode!atus. &veniens 
Silimbriam , navem ingreffus eft : Ciimque ad 
rotundum pervenifset caftellum , miferabiliter 
in chelandio moritur clamans , & dicens : Vi- 
vens adhuc igni fum inextinguibili traditus , 
fan&amque virginem , & Dei Genitricem Jau- 
dari expoftulans , ciim fine foedere ejus fuerit 
inimicus . Regnavit autem poft monem patris 
fui annis triginta quinque , menfibus duobus , 
diebus vigintifex , & ita vitam diffolvit , fan- 
guinibus multis iufe&us , & daemonum invoca* 
tionibus , ac facrificiis, perfequutionibus quo- 
que fan&arum Ecclefiarum , reiteaue , ac im- 
maculatag fidei , nec non & monachorum pe- 
remptionibus , & violationibus monafteriorum , 
malifque variis fupercrefcens , non minus quam 
Diocletianus , vel aliquis tyrannorum . Prsete- 
rea eodem anno, &eodemmenfemoriturHab- 
dallas Arabum dux . Ciim enim ambo hi velut 
acerrimae beftic diuturnis temporibus, ac cru- 
delitatibus humanum genus depafli fint , mor- 
tui funt providentii Dei , & obtinent princi- 
patum Leo , & Mady filii eorum . Prseterea^ 
eodem anno Adilgifus Longobardorum rex ad 
regiam urbcra venicns Imperatori fe profugus 
contulit . 



Explicit Liber Vigejimusfecundus . 



Tom. I. 



X % itfci- 



■6 4 



INCIPIT LIBER. VIGESIMUSTERTIUS 



ANno ab Incarnat. Dni DCCLXV III. 
Leo Conftantini filius imperat, & 
Mady dux habetur Arabum , qui 
novem his praefuit annis : Leo ve- 
ro Imperator coepit expenderc- 
pecunias, quae fibi fuerantapatre dimiffae, pla- ■ 
cuitque tam optimatibus , qukm populo , & j 
vifus eft ad breve tempus pius efle , fWteque 
Dei Genitricis , ac monachorum amicus: unde 
& monachos Metropolitanos in fummis fedibus 
collocavit , militiafque themate fecit multas , 
& ordines in urbe ampliavit . Qyam ob renu 
thematum principes commoti , omnes ingreffi 
funt cum multitudine populi copiofa , petentes 
Conftantinum filium Imperatorem ejus . At ille, 
ut moris eft principibus , renunciavit eis , Fi- 
lius eft , inquit , meus unicus mihi , & idcir- 
co vereor hoc facere , ne forte contingat mihi 
quod humanum eft , & chm adhuc fit parvu- 
lus , morti eum tradatis , & alium promovea- 
tis. At illi cum juramentis fe profitebantur illi 
fetisfadiuros, neminem regnaturum prseter fi- 
lium ejus , etiamfi mori eum Deus voluiflet . 
Hoc autem a Dominica die , qua Palmanlnu 
folennitas agitur , ufque ad quintam feriam^ 
hebdomadse majoris populo in hippodromo 
coacervato petente y fan&a parafceve juflit ju- 
nure illos . Et juravit omnis populus in hono- 
randis , & vivificis lignis , tam fcilicet ex the- 
matibus , & Senatu , quam etiam exterioribus 
ordinibus , & civibus omnibus , & ergafteria- 
cis , Imperatorem non admittendi , excepto 
Leone , teu Conftantino , ac femine ipforum , 
&feceruntfcripta, cjuemadmodum juraverunt, 
propriae manus , & in craftino fabbatho fan&o 
exivit Imperator in tribunalibus xix. accubi- 
tuum, & provexit nobiliffimumEudoxium fra- 
trem fuum ; Nam Anthimum vivens pater ejus 
provexerat . Et proceflit Imperator cum reli- 
quis Caefaribus, & tribus nobiliflimis, ac novo 
Conftantino ad magnam Ecclefiam , & mutato 
Jndumento, ficutlmperatoribus moris eft, am- 
'bonem afcendit cum filio fuo fimul,& Patriar- 
cha , & ingreflus omnis populus pofuerunt 
fcripta fua in menfa fan&a . Tunc Imperator 
alloquutus eft populum fic : En fratres , peti- 
tiones veftras adimpleo , & dono vobis filium^ 
meum Imperatorem , ecce ab Ecclefia , & de 
tnanu Chrifti fufcipiris . At illi clamaverunt 
voce magna dicentes : Fidejuflbr nofter efto fili 
Dei , quia de manu tua fufcipimus dominunu 
Conftantinum Imperatorem , ad cuftodiendum 
eum , & commoriendum pro eo . Et in crafti- 
num , quanao videlicet magnus , & dominicus 
dies Pafchae celebratus eft odfciva Kalend. Maji , 
decimaquarta IndidHone , aurora crepufculo, 
exeunte Imperatore unk cum Patriarcha in hip- 
podromum , delato altario, omni populo con- 
templante Patriarcha fecit orationem , & co- 
ronavit Imp. filium fuum , & ita proceflit ad 
magnam Ecclefiam uterque Imperator cum- 
duofcus Csefaribus, & tribus nobiliflimis. Pro- 
ceflit autem & Imperatrix Eirene , ciim pite- 
cefliflent Imperatores , fceptris obfequentibus 
perfcholasantelatis, &afcendentibus perseneae 
portae afcenfum in Catechumeni (i) Ecclefiam, 
non exiens in plateam Emboli . Menfe vero 
Majo eiufdem Indi&ionis accufatus eft Nice- 
phorus Gsfar , & frater Imperatoris , quod 

(i) Aliter Catecbwnenia Ecclejia . P. Pith, Ca- 
tecbwnena Ecclejia . 



D 



infidias conftruxiflet advershs eum cum quibuf. 
dam Spatariis , atque ftratoribus , aliifque^, 
regiis hominibus , & fa&o Imperator filentio 
apud Magnauram , expofuit populo , quae <fe 
fe fuerant di&a . Qpi unanimiter exclamave- 
runt , ut uterque recederet e medio, noo me- 
morantes , femper perjuri , fe patri eorum ju- 
rafle non admifluros poft mortem ejus injuriam 
pati natos ejus . Aft Imperator rebelles orfbs , 
& tonfos exilio damnavit , & apud Cherfonant 
deportatos fore decrevit , & climata illa fub 
cuftodia , & munimine confervanda. Anno fe- 
cundo Imperii Leonis confugit Telericus Bul- 
gariae dominus ad Imperatorem, qui fecit eum 
Patricium , jungens illi uxoris fuae Eirene coq. 
fobrinam. Ciim autem baptizatum eumexfan- 
dtopifcina fufcepiflet, magnifice honoravit pa- 
riter , & amavit . Anno tertio Imperii Leonis 
fedit Ithumas apud Dabechum , & feditionem 
commovit . Leo autem militias Romanorum di- 
rexit , & ingrefla funt Syriam 100. millia^ , 
quibus duces erant , Michael Lachanodraco 
Thracefiorum, Artavadus (1) ArmeniusOrien- 
talium , Tazates Buccellariorum , & Bafterotes 
Armeniacorum , & Gregorius Obficianenfiura 
Proetores ♦ & circumdederunt Germanicianu , 
ubi erat Isbal ( ^ ) filius Mady , & apprehen- 
derunt omnes camelos ejus , & futurum erat 
ut caperent etiam Germaniciam , nifi muneri- 
bus perfuafiflet Lachanodraconi Isbali , & re- 
cefliflet a caftro , & exivit in praedam regionis, 
& captivatis hacreticis Jacobit s Syris iterum-i 
ad caltra reverfus eft . Et miflb Ithumas exer- 
citu a Debecho , & Amiradtbus bellum cunu 
Romanis fecerunt , & ceciderunt ex Amiradi- 
bus quinque , & Arabibus fex millia , & fextl 
feria redierunt . Egrefli enim fuerant dominica 
die . Praeterea fadla , Imperator in So* 

phianis fedit in folio cum filio fuo , & ita di- 
vulgaverunt Pmores triumphos, quos fumpfe- 
rant. Tranftulit autem Syros haereticos inThra* 
cem, & locavit eos illic. Anno quarto Impe* 
rii Leonis furore accenfus Arabum dux Ma» 
dy , mittit Afach cum virtute multa Mauro- 
phorum fcilicet Syriac , ac Mefopotamiae , & 
defcendit ufque ad Dorileum : veriim Impera- 
tor prsecepit Frsetoribus , ne debellarent eos 
publico bello , fed munirent civitates , & po- 
pulum introducerent , ad carum cuftodiam de- 
ftinatis & orincipibus magnis per fingulas ci- 
vitates , ip/ique iumerent ele<ftorum militunu 
terna millia, & infequerentur eos, ne difper- 
gerent curfus . Et incenderunt ipfi ptimitus 
tam pabula equorum , quam efcas ubicunque 
ftiiflent inventae . Cum autem refiderent Dori- 
lei diebus quindecim , & defeciflent fibi, qusc 
vi&ui funt neceflaria , exilia efte&a funt eo- 
rum animalia, mulraque in eis prseda patrata^ 
eft. Et reverfi funt, & obfederunt AmoriunL, 
die uno : quod cum vidilfent munitum eflc^ , 
& multam habere armaturam , reverfi funt ni- 
hil proficientes. Anno quinto Imperii Leonis 
vcnit Mady Arabum dux Dabechum cum mul- 
to apparatu , atque potentatu , & miflb fiho 
fuo in Romaniam , ipfe rediit ad fandtam ci- 
vitatem , & mifit Thefian , qui dicebatur Ze- 
lotes , & dat ei poteftatem apoftatas faciendi 
Chriftianorum fervos , & defolandi Ecclefias 
fandhs , & venit Emefam , & repromittit fe^ 

non 

(2) Aliter Artanafdus. 

(3) Aliter Isbahttius. 



Digitized by 



L I B E 

non compellere ad menzeri2anduro , ( 4 ) nifi 
cos qui dudum cx iafidelibus fuiflent , donec 
patefadli funt Hebraei , & Chriftiani . Et fta- 
tim Cfpit impie cruciarcficut nec Lyihs olim, 
vel Agricolaus , multofque perdidit . Sane fce- 
mina* , gratii Chrifti Dei noftri , vicerunt ejus ; 
infaniam: & has ciim Nubitenfes eflent Archi- 
diaconi Eroefx , ac filii E&jae ♦ multum cru- 
ciatae, cum non cediflent impietati , millena^ 
quippe flagra rccipientes , & aliis multis cru- 
ciatibus attentatae , coronam vi&oriae a Chrifto 
perceperunt. Pcrvenit autem & ufque Dama- 
icum , & multas Ecclefias defertas fecit , non 
intendens dato Chriftianis verbo ab Arabibus . 
Praterea o&avd Idus Feb. mortuo Niceta , de 
quo prsedi<5Uim eft, Conftantinopoleos Epifco- 
po , fecundd jcjuniorum hebdoma^a , die Do- 
minico , Paulus honorabilis , genere Cyprius, 
verbo, & adlu corufcans, poft plurimam pro- 
pter hasrefim qua tenebatur excufationem , vi 
multa compellente confecratur PatriarcbaCon- 
ftantinopoleos . Medid vero hebdomada jeju- 
niorum tentus eft Jacobus Protofpatarius , & 
Papias , ac Stratejus, & Theophanes cubicula- 
rii una cum aliis religiofis viris, eo qubd ima- 
gines adorarent. Tunc denudans occultam ma- 
htiam fuam Leo perfequutoris fiLius , & hos 
immifericorditcr caefos, 8c tonfos, & per me- 
dium urbis vincftos pompari fecit , & includi 
in Prsetorio mandavit , inter quos di&us etiam 
moritur Theophanes Confeflbr effedfcus , & co- 
ronam martyrii confequutus : reliqui autem.. 
omnes poft hujus obitum prohati monachi up* 
venti fuot . Aft Aaroo ingreflus Armeniacoram 
thema obfedit Semaluos caftellum aeftate tota, 
& Septembri mcnfe cepit illud in verbo . Mi- 
ferat autem Ithuman in Afiam cum quinqua- 
ginta millibus , & occurrens Michael Lacha- 
nodraco curfu modico fuo debellavit eum , 8c 
jugulavit fratrem Ithumae . Eodemque menfe , 
ouarta Indi&ione, mortuus eft Leo filiusCon- 
ftantini hoc modo. Ciira infaniret (f) circala- 
pides , nimis adamavit coronam magnae Ecclefiae, 
& accipiens portavit eam , & exienyn carbun- 
culi in capite ejus , & captus a valida febre^, 
mortuus eft,chm regnaflet annis quinque, die- 
bus fex . . 

CONSTANTINUS, & EIRENE. 

Anno ab Incarnationc Domini DCCLXXIV. 
Eirenc piiflima , una cum filio fuo Conftantino 
glorioselmperium divinitus accepit, fext^Idus 
Septemb. IndidHone quarta , quum mirabilis 
pnedicaretur Deus ctiam in hoc , pcr viduam^ 
fceminam, & puerum orphanum depofitus im- 
menfam contra fe , famulofque fuos impieta- 
tem , & adversus cundlas Ecclefias raotam im- 

Suffnatoris Dei Conftantini tyrannidem , 8c olim 
iaooli pifcatorem , & illiteratorum infirmita- 
tem. Poft quadraginta vero dies Imperii ejus, 
ciim filius ejus eilet decem annorum , confi- 
lium facientes quidam Senatorum voluerunt 
cducere Nicephorum Casfarem , & Imperato- 
rem ftatucre . Ciim autem hoc ad notitiam.. 
fuam perveniflet, tenti funt Gregorius Logo- 
theta Dromi , & Bardas dudum Prator Arme- 
niacorum , Conftantinufque vicarii Spatarius , 
& domefticus excubitorum , & Theophyla&us 
RangabiDrongariusduodecimseinfulas, 8c mul- 
ti alii , quos caefos , & tonfos in diverfis locis 
cxilio relegavit . Porro viri fui fratres , Csfa- 
res , ac nooiliflimos , tonfos Sacerdotio fungi , 
& populo communionem in feftivitatc Nativi- 



(4) Aliter magatiz* 

( J ) Ki$ofiatviis . 



xxnr. 165 

tatis Chrifti porrigere fecit , in qua procedens 
Imperatorio more publice cum ^uero , reddi- 
ditEcclefias fterama, quod iueratamarito abla- 
tum , Dukherrime &brefa&um , 8c lapidibus 
pretions venuftatum . Promovit auteni Helpi- 
dium Prsetorem in Sicilia , qui 8a iilic ante— 
Praetor extiterat. Pcrro decimafeptim* Kalend. 
Maji accufatus eft idcm Helpiuius , ouod cum 
Cae&ribus fentiret , & mifso Thcophilo Spa- 
tano pr»cepit , ut compendio raperet , & du- 
ceret cum , qui cfim perrexi(Tet, non deicrunt 
eum Siculi : At illa hujus uxorem , & filios 
csefos , 8e tonlbs Pratori mifit cuftodiendos . 
Junio autem menfe omnia interiora thcmatts 
aeftinavit ad claufuras cuftodiendas , 8c oblcr- 
vandi exitum Arabum , prseponens ei caput 
Joannem facellarium , qui erat eunuchus , 8t 
domefticus tjus: at verb mifitMady Cebir cum 
virtute multa, 8c occurrunt in locum, qui di- 
citur Milium , & inito bello fupcrarunt Ara- 
bes , & occiduntur ex cis multi , 8c ita cum^ 
confufione funt reverfi . Coeperunt interea piif- 
fimi Principcs fiducialiter agcre , 8c verbunu. 
Domini dilatare , 8c oui volebant falvari , fine 
prohibitione mundo aorenunciare , 8c glonfi- 
cationem Dei cxaltare , ac monafteria recreare, 
atque omne bojium manifcftare . Hoc etiamu 
anno in longis Thrac^ niuris quidam homq io- 
diens invenit arcam (6) lapidcam, quam ciim 
expurgaffet , 8c relcvairet , reperit virum ja- 
centem* 8c conglutinatas arc» literas continen- 
tes hxc : Chriitus nafcetur ex Virgine Maria , 
8c credo in eum : fub Conliantino, 6c Eirenc^. 
Imperatoribus : 6 fol iterum me videbis . 

Anno feamdo Conftantini , 8c Eirene , dire- 
xit Eirena Conftantem facellarium , 8c Mama- 
lum primicjrium ad Carolum Francorum re- 
gem , quo filiam fuam nuptum traderet Impe- 
ratori Conftantino filio fuo . Et fa&o placito, 
ac jurejuranao inter utrofque rehqucrunt Heli- 
feum eunuchum, atque notarium ad docendum 
illam Grarcorum literas fimul, 8c linguam , fei 
Sc ut erudiret eam fccundum morcs Rom. Im- 
perii . Couftruftis autem navibus numerofis , 
8c ele6\is ex thematibus populis ♦ ac principi- 
bus, qui fufficerent, promovit Theodorum Pa- 
tricium eunuchum virum induftrium , 8c dire- 
xit adversus Helpidium in Siciliam , cumqu^. 
multa fierent bella, vicerunt hi, qui circaThe- 
odorum erant . Qjlio vifo Hclpidius timuit , & 
fumptis quotquot habebat pccunivs , cum Ni- 
cephoro tranfmeavit in Africam * 8: acccpto 
yerbo fecuritatis ad Arabes confluxit , quejiu 
illi fufceptum , ut Rom.iriorum tcncbant lm- 
peratorqm, coronanteseumincafTum, 8c ocreis, 
8c fchemate induentes . Cum autem Romano- 
rum populus in his vacaret , egreditur Mady 
filius Aaron cum potentatu , 8c apparatu ni- 
mio , tam Maurophorum , quam totius Mcfo- 
potami«„ 8c Syrix , 8c Deferti , & venit Chry- 
fopolim, derelifto Binufo, ad obfidendum Na- 
coliam , 8c cuftodiendum dorfa fua . Mifit au- 
tera 8c Burnice in Afiam cum triginta milli- 
bus , qux cum dcbcllalfet Lachanodraconenu 
cum themate ThraccJiorum in loco Carino di- 
<fto, &ipfi ctim triginta millia elTent, quinque 
millia interfecit. Ait Imperatrix , mifib Anto- 
nio domeftico fuo cum ordinibus , obtinuit Ba- 
rim . 8c conclufcrunt eos . Con r ugit antem ad 
eos Tazates Bucccllariorum Prsetor propter 
odium^quod contra Stauratium Patricium habc- 
bat , 8c Logothctam Tudromii , eunuchunu 

omni- 



i66 



H ISTORIiE MISCELLI 



omnibus , qui tunc efle videbantur , praeminen- 
tena, & omnia difponentem , & dato eis confi- 
lio ooftulaverunt pacem . Ciim autem ad hoc 
exittent Stauratius , & Petrus magifter , & An- 
tonius domefticus , non ftuduerunt fubtiliter 
agere , ut verbum caute fufciperent , & filios 
primorum, fed exeuntes inconfulte, tenti funt 
ab illis , & compedibus vin&i funt , & coa&i 
funt utraque partes ad faciendam pacem , & 
donaverunt invicem , Augufta videlicet , & 
Aaron xenia multa padto firmato , ut per fin- 
gulos annos eis cenfum tribueret . Et facfta pa- 
ce difceflerunt , etiam dimittentes civitatenu 
Nacoli». Tulitautem & Tazates uxorem fuam , 
& omnem fubftantiam . Anno tertio Imperii 
fui pace fa&a cum Arabibus , & aditu reperto 
Eirena mittit Stauratium Patricium, Logothe- 
tam Dromi cum virtute multa contra Sclavi- 
norum gentes , qui ciim defcendiffet in Thef- 
faliam , & Graeciam , fubjecit omnes , & tri- 
butarios fecit Imperio . Introivit autem & in^ 
Peloponnefum , & multam captivitatem ., & 
exuvias Romano Imperio attulit . Anno quarto 
Imperii Conftantini , & Eirenae , rediit Stau- 
ratius , de quo fupra didhim eft , a Sclavis , & 
triumpho manifeftavit trophaea inhippodromo. 
Menfe autem Majo ejufdem feptimse Indi<5Ho- 
nis , exivit Imperatrix Eirena una cum filio 
fuo , & virtute copiofa in Thracem , circum- 
ferens organa , & ceetera genera muficorunu , 
& venit ufque Beroeam , & hanc aedificari ju- 
bens, nominavit Eirenopolim. Venitautem & 
ufque Philippopolim cum omni fecuritate , & 
rediit,cbm conftruxiflet etiamAnchialum, Eo- 
dem quoque anno Arabum dux Mady , qui & 
Muhammat mortuus eft , & principatus eft 
Moyfes filius ejus . Porro primo die Kal. Sep- 
temb. ejufdem feptimas IndidHonis Paulus Al- 
mificus Patriarcha fan&iflimus infirmatus thro- 
num reliquit , & defcendens ad monafterium-. 
Flori , monafticum fufcepit habirum Imperio 
ignorante . Ciim autem Impetratrix hoc didi- 
ciflet , venit cum filio tri/tis , & damans : 
Cur , inquit , hoc fecifti ? At ille cum lamen- 
tis ait ad eam : Utinam ne unquam in Sacer- 
dotii throno fediflem , Ecclefia Dei tyrannidem 
patiente , praefertim chm fcifla fit a reliquis 
univerfalibus fedibus, & anathematizata . Qjjae 
demum afcitos Patricios , & Senatus primores 
mifit ad eum audire , qu« ab ipfo dicebantur, 
qui dixit ad illos : Nifi fynodus univerfalis fiat , 
& error, qui eft in meaio veftri , corrigatur, 
falutem non habetis . At illi dixerunt ei : Qjia- 
re fubfcripfifti cum confecrareris ( 7 ) icona ? 
At ille ait , idcirco lamentis afficior , & cucurri 
ad poenitentiam deprecaturus Deum , ne mc 
ficut Sacerdotem judicet , & cruciet , qui ta- 
cuerim ufque nunc , & prae timore furoris ve- 
ftri non pradicaverim veritatem . Et in his ob- 
dormiyitinpace, derelidto lamento multo tam 
piis , quam impiis , & religiofis viris Reip. 
Colendus enim vir erat , & fupra menfuram- 
mifericors , ac omni reverentia dignus , mul- 
tamque fidem habebat tam Refp.,quam Impe- 
rium erga illum . Ex tunc ergo coepit dici , & 
difputari fuper fan&is imaginibus . Anno quin- 
to Imperii Eirenae , cum filio , Arabum dux 
provehitur Moyfes , qui eis uno pnefuit anno . 
Hoc quoque anno colle&o Eirene omni popu- 
lo apud Magnauran , dixit ad eos : Scitis fra- 
tres quid fecerit Paulus Patriarcha . Et fi qui- 
dem vixiffet , non hunc utique pateremur di- 
mittere Sacerdotii thronum , licet monafticum 



B 



(7) Aliter confecrareris , iconi, non te confecra- ' 



induerit habitum : quia vero ficutDdoplacuit, 
de hac vita migravit , qui pbflit pafcere nos \ 
provideamus hominem, & Eccleftam Deidida- 
fcalicis fervare fermonibus, quiuniverfaliterdi- 
xerunt , non fore alium nifi Thrafium a fecre- 
tis . At illa : Et nos inquit , ipfum elegimus 
fed refultat , & dicit, pro qua caufa non fufci! 
pit eledtionem Imperii , & totius plebis . At 
ille refpondit populo dicens : Immacuiat? fidei 
noftra Chriftianorum cuftodes, & eorum, qui 
in gloria Dei funt, aemulatores fideles Impeia- 
tores noftri ♦ & in commodum noftrum curam 
facientes , & maxime nunc ecclefiaftica negotia 
diligenter confiderantes , guo Summus Sacer- 
dos in hac urbe regia conftitueret , in fuse pie- 
tatis animum me aitumpfere , & ut maniiefte 
mihi diceretur , quod confiliati funt , praece* 
perunt . Cbmque ad hoc me indignum effc^ 
pronunciarem , & nullum confenlum effice- 
rem , utpote qui jugum hujus farcinas porta- 
re , vel fufficere non poflem , juflerunt mc^. 
adduci ante feciem veftram , pro eo quod hujus 
confilij unanimes,& comprobatores effe&ificis. 
Et nunc 6 viri , qui Deum timetis, & femper 
hunc in cordibus habetis , quique Chrifti invo- 
catione nominamini veri Dei noftri Chriftiani, 
audite breviflimum ab exiguitate mea , & hu- 
militate fermonem . Ego enim quicquid piis 
Imperatoribus noftris , & per omnia Orthodo- 
xis refponderim , etiam in confpe&u veftro 
orationis meae apologid refpondebo . Timorc^ 
deprimor ad confennendum huic ele&ioni , & 
vereor a facie Det currere taliter , & guomo- 
dolibet incircumfpedhis, ut non terribili dam- 
nationi fuccumbam . Si enim divinus ApoftoJus 
Paulus , qui Dei voces audivit , coeiumque ha- 
buit erudiens fe , & paradifi infpe&or effe&us 
eft , audivitque arcana verba , & portavit no- 
men Domini coram gentibus , & regibus > di- 
xit : Ne forte cum aliis pradicavenm , ipfe^ 
reprobus efficiar : quomodo ergo ego, quiin 
mundo converfatus , & cum laicis connumera- 
tus , in Imperatoris adminiftrationibus milita- 
vi , fic abfque judicatione, atque circumfpeftio- 
ne poflim infilire ad Sacerdotii magnitudinem } 
Horrendum conamen ad exiguitatem meam , 
& temerarium ftudium . Caufa vero timoris 
mei hxc eft, Afpicio enim„& video Ecclefiam, 
quae fuper petram Chriftum Deum «dificata_ 
eft , & fundata , fciflam nunc, & divifam , & 
nos alia , atque aliter Ioquentes , & aliter eos 
Chriftianos , qui in Oriente unius nobifcunu 
fidei funt , fed & his concordantes Occidenta- 
les , nos ab omnibus illis alienatos • & a fe per 
fingulos dies anathematizatos . Dira poena eft 
anathema , procul a regno caelorum expelli , 
& a Deo emitti , ducens in tenebras exrerio- 
res . Nefcit lex Ecclefiae.vel terminus fe6hm, 
five contentionem , fed ficut novit confiteri 
unum Deum , vnum baptifma , vnam fidem , 
ita & concordiam unam in omni Ecclefiaftico 
negotio . Nihil enim eft in confpedhi Dei tam 
acceptum , atque placabile , quam ut ununu 
fimus , & una efficiatur Ecclefia catholica^ , 
quemadmodumin fyncers fidei noftr» fymbolo 
confitemur . Et petimus nos fratres , ut reor 
& vos, quoniam lcio timorem Dei voshabere, 
a piiflimis Imperatoribus veftris, &Orthodoxis 
Synodum univerfalem colligi, utefficiamurnos» 
qui unius Dei fumus, unum, & qui Trinitatis 
cultores exiftimus , unici & unanimes colleg? , 
&quod capitis noftri Chrifti fumus, efficiamur 
corpus unumcompa&um, atqueconnexum , & 

qui 



turum iconia } 



Digitized by 



L I B E R 

qui SanAi Spiritus fumus , efficiamur non contra 
invicem , fed pro invicem , &qui veritatis exifti- 
mus , efficiamur fapientes , verum atque dicentes, 
& non fit in nobis certamen, nequediflenfio, ut pax 
Dei,qua* exuperat omnem fenfum, muniat nos 
omnes . Et fiquidem julTerint Orthodoxi, &pro- 
pugnatores , Imperatores fcilicet, veftrae poftu- 
lationi, & meas annuere, confentio & ego: fin 
autem, impoffibile eft mihi & hoc facere, ne 
fubjiciar anathemati , & inveniar condemnatus 
in die Domini noftri , & jufti judicis , ubi ne- 
que Imperator , ncque Saoerdos , neque Priu- 
cipes , nec hominum multitudo potcrit eripere 
me . Et quicquid placuerit vobis fratres, date 
apologue meas , immo vero aflertioni veftrae, & 
reddite petitioni mea& refponfum . Et libenter B 
audierunt omnes auae didfai funt, afTenfum pne- 
bentes ut ficret Dynodus . At ver5 Tharafius 
rurfus difputans ad populum ait: Leo Impera- 
tor fubvertit imagines , & quando fedht eftSy- 
nodus fubverfas mvenit , & propter quodlm- 
peratoria manu fubverfaa funt, iterumquaBftio- 
nem habet idem capitulum,quomodoantiquam 
confuetudinem in Ecclefia traditam pnefumpfe- 
runt, ficut eis libitum fuit , exterminare , fed 
veritas Dei , ut Apoftolice dicamus , non eft al- 
ligata . Itaque o&ava Kalend. Januarii , ipfius 
o&avse Indidlionis confecratus eft almus pater 
nofter Tharafius Patriarcha Conftantinopolita- 
nus, qui miffis fynodicis Romam viris, & li- 
bello ndei fuae, receptus eft ab Adriano Papa. 
Mittens autem & Imperatrix petiit ut mitreret 
literas fuas , & homines claros qui inveniren- 
tur in Synodo . Qpi direxit Petrum vicedonum 
Ecclefias . & Petrum Hegumenum fan<5H Sabse, 
viros honorabiles , ac omni virtute adornatos . 
Mifit autem &Antiochiam, &Alexandriam tam 
Imperatrix, quam Patriarcha . Adhuc namque 
pax quae faftz fuerat cum Arabibus,non eft fo- 
luta, & duxerunt ab Antiochia quidem Joan- 
nem magnum, atque famofum verbo, &ope- 
re, fantfitatis participem , qui fyncellus An tio- 
cheni Patriarchae fuit , & Thomam Alexandri- 
num virum zelatorem, & religiofiffimum, qui 
& Theflalonicac civitatis magnse, qux eft in II- 
lyrico , fadhis Archiepifcopus claruit . Interea 
mortuo Moyfe, fit Arabum dux Aaron,qui vi- 
ginti tres eis prasrfuit annis , & multa Chriftia- 
nis oftendit raala. 

Anno fexto Imperii fui mittentes Imperato- 
res convocarunt omnes , qui fub eorum erant 
poteftate antiftites : pervenientibus quoque a 
Roma tranfinifiis ab Adriano literis , & homi- 
nibus , ut praediximus , & ab Antiochia, & Ale- 
xandria : & feptimd Idus Augufti , nona Indi- 
(SHone, pracfidentes in templo San&orumApo- 
ftolorum apud regiam urbem , coeperunt fan- 
&as fcripturas relegere, & objicere invicem^, 
Imperatoribus, ac catechumenis afpicientibus . 
Aft populus fcholariorum , & excubituum , at- 
que ordinum cseterorum adunati a fuis princi- 
pibus,ciimhaberent etiam ipfi magiftrumCon- 
ftantinum Deo odibilem dudum Imperatorem, 
irruerunt in eos nudatis gladiis , minitantes mor- 
tificarc tam Summum Sacerdotem , quam Or- 
thodoxos Epifcopos,& Abbates. Imperiovero 
per aflantes fibi femiliares homines nos fedare 
nitente, non acquieverunt , qutn potius expro- 
braverunt . Cbm autem furrexiflet Patriarcha , 
& tribunal cum Epifcopis ♦ & Monachis eflet 
ingreffus , hi qui maligni fenfus eorum erant 
Epifcopi, exierunt ad eos clamantes,& dicen- 
tes : Vicimus , & gratid Dei nemini nocuerunt 



XXIII. 167 

furiofi illi , & inhumani , & taliter diflbluttL* 
Synodo unufquifque rediit ad propria . Anno 
feptimo Imperii lui , miflb Eirene Stauratio 
Patricio, & Logotheta in Thracem menfe Se- 
ptembris in initio decira* lndi£Honis ad ulte- 
riora theraata , perfuafit eos fibi cooperatores 
fieri , & depellere ab urbe impium populum , 
quem nequiffimus Conftantinus inftruxerat , & 
dim fe fingeret, quod totum exercitum motu- 
ra effet in Orientales partes , eo qii6d Arabes 
fuiiTent egreffi , exiit omnis regius apparatus , 
atque fupellex ufque adMalagma,& introeun- 
tes hi aui exteriorum thematum erant , tenue- 
runt uroem . Mittens autem ad illos fignifica- 
vit eis dicens: Mittite mihi arma veftra, opus 
enim non habeo vobis . At illi ftulti divinitus 
fa&i dederunt arma . Tunc miffis familiis eo- 
rum in naves, exules eorum mifit ab urbe iit* 
propriam regionem unumquemque jubens abi- 
re , in qua & genitus efTet . Et ciim feciffet 
proprium exercitum, & Principes fibi obtem- 
perantes , ipfa iterum menfe Majo mittens per 
omnem locum convocavit omnes Epifcopos , 

2uo convenirent in Nicenfium civitatem ad ef- 
ciendum illic Concilium . Et per totum aefti- 
vum tempus congregati funt omnes apud Ni- 
ceam. Siquidem eos qui ex Romanae ledis, & 
Orientalium perfona venere , non dimiferat , 
fcd retentos fecum habebat . 

Anno otStetvo Imperii Eiren», & Conftanti- 
ni , exivit Therafius Archiepifcopus Conftanti- 
nopoleos in Nicenfium civitatem , & celebrata 
eft fan&a, & univerfalis feptima Synodus Epi- 
fcoporum , & recepit Catholica Ecclefia pri- 
fca ornamenta fua nihil novum pnedicans , fed 
San&orum Patrum dogmata immota cuftodiens, 
& novam hserefim abdicans, trefque falfos no- 
minatos Patriarchas anathematizans , Anafta- 
fium fcilicet , ConftantijQum , & Nicetam , at- 
que omnes confentaneos eorum . FadVa eft au- 
tem prima conventio, ac feffio Epifcoporunu 
in Ecclefia Catholica fandte Sophi» Nicenas 
civitatis . Et quinto Idus O&obris undecim® 
Indi<Stionis,menfeNovembris ingreffi funtom- 
nes regiam urbem , & prsefidentibus Imperato- 
ribus una cum Epifcopis in Magnaura le<ftu$ 
dl tomus,& fubfcripfit tam Imperator, quam 
mater ejus , firmantes pietatem lecundbm anti- 
qua dogmata opent Sacerdotum , & cum hono^ 
re dimiferunt eos , & pace potita eft Ecclefia 
DeiCatholica, quanquam inimicus zizania fua 
in operibus fuis feminare non cefTet , fed Ec-p 
clefia Dei femper impugnata triumphat . Anno 
nono Imperii fui Eirene Imperatrix pace folu-» 
ta cum Francis causd nuptialis contradlus di- 
rexit Theophanem protofpatarium , & adduxit 
puellam exArmeniacis nomine Mariam abAm- 
nia , & junxit eam Conftantino filio fuo , cum 
ipfe multum triftaretur , & nollet propter afFe- 
ftum , quo erga filiam Caroli regis Francorum 
flagrabat , quam antea defponfaverat , & con- 
fummaverunt nuptias ejus menfe Novembris In- 
di6Honisduodecimae. Interea Eirene mifit Joan- 
nem facellarium, & Logothetam in Longobar- 
diam , una cum Adelgiio (8) dudum majoris 
Longobardiae rege, quem illi Theodatum di- 
cebant ad ultionem inferendam fi poflcnt ia- 
Carolum , & quofiiam fubducendos ab illo . 
Defcenderunt ergo cumTheodoro Patricio eu- 
nucho Praetore Siciliae , & inito bello tentus k 
Francis amare peremptus eft. Annodecimolm- 
perii Eirenes * movit diabolus livore pietatis 
Imperatorum homines , qui inftigaverunt ma- 
trem 

(8)~AliterrWorv. 



i68 



HISTORIA MISCELLiE 



trem advershs filium , & filium adversbs ma- 
trem . Inflexerunt enim eam , quafi ex praefi- 
«nantibus fucura cognitioaibus certi fa£i ,' af- 
lerentes ei: Noo eft piraleftinatum apudDeum 
tenendi filium tuum Imperium, fed tuum eft , 
a Deo tibi datum . At illa ut mulier fedu&a , 
pra&fertim dim amorem quoqueprincipatusha- 
beret , credidit ita efle , & non recognovit , 

2u6d ipfi volentes difpenfare res, id fub occa- 
onem pnstenderent . Ergo ctim Imperator jam 
viginti eflet annorum , fadkus robuftus , atquc^ 
idoneus, videbat fe nihil poteftative gerentem, 
& triftabatur : intuens e contrario Stauratium 
Patricium, & Logothetam omnia pofltdere_ , 
omnefque ad illum procedere, & neminem ad 
fe frecjuentare audere : tum confilio inito cum 
familiaribus perpaucis hominibus fuis , & Pe- 
tro magiftro fuo, &Theodoro Patricio, &Da- 
miano Patricio,aeque firmavit quo comprehen- 
deret eum , & exulem in Siciliam deftinaret , 
ipfeque teneret Imperium cum matre fua . Por- 
ro fextd Idus Februarii horribilis fa&us eft 
terrsemotus, itaut non auderet quifquam domi 
dormire , fed omnes in hortis , & lub dio ta- 
bernaculis fa&is , tentoriis degebant . Aft 
Imperatrix una cum filio fuo egrefla eft ad fan 
dhim Maman . Ciim autem Stauratio nunciata 
fuiflet , & prefignata res , commovit Auguftam 
contra filium, quae comprehenfos omneslmpe- 
ratoris homines Gecidit , atque totondit , una 
cum Joanne protofpatario , & bajulo ipfius, & 
exilio relegavit in inferioribus partibus ufque^ 
in Siciliam: Petrum ver6 magiftrum dehone- 
ftationibus fubmittens in dQmo fua federeprae 
cepit , fimiliterque Theodorum Patricium 
Porro Damianum Patricium c?fum , ac tonfum 
in caftrum Apolloniadem exulem fore deftina- 
vit, percutienfque filium, convitiis multis la- 
ceflens egit ne procederet per dies non pau- 
cos. Coepit autem juramentis fubmittere mili- 
tiam ita dicentem : Qjjia quoufque tu vivis , 
non permittimus filium tuum imperare , & 
jurabant omnes fic, nemine contradicere auden 
Interea claffis Arabum in Cyprum exivit 



te 

Quod cognofcens Imperatrix coacervavit etiam 
ipfa omnia Romana navigia , & mifit adversus 
eos . Ciim autem ufque Myra uterque Praetor 
veniflet , divertit a promontorio Chelidonio- 
rum , & ingreflus eft in Attalias finum . At ve- 
ro mbti Arabes de Cypro , ciim ferenitas eos 
cepiflet , circumferebantur in pelago , riimque 
terrae proximi cernerentur , viderunt eos Prasto- 
res , & acie dire<5te praeparati funt ad bellan- 
dum . Theophilus autem Cibiorctorum Pmor, 
cum vir eflet robuftus, fifus ante omnes egref- 
fus , tentus eft ab illis , qui tum du<Shis ad 
Aaron , videndus ab eo , adhortatus eft ut pro- 
ditor fidei fieret , & temporalia dona fufcipe- 
ret , qui ciim hoc nullatenus admififlet , per- 
ampliufque coa&us nequaquam cefliflet, gladii 
animadverfionem fiiftinens martyr optimus eft 
oftenfus . 

Anno ab IncarnationeDominiDCCLXXXIII. 
Eirene primo Imperii fui anno , menfe Sep- 
tembri , Indi&ione decimaquarta mifit , & 
venerunt qui jurabant ad Armeniacorum the- 
ma , qui jurare minime confenferunt : quia 
non impferabimur a filio tuo in vita tua , fed 
nec praponemus, inquiunt, Eirenes ante Con- 
ftantini nomen , fed Conftantini , & Eirenes , 
ut ab initio fufcepimus . Mifit aurem iterum- 
ad infle&endum eos Alexium fpatarium , & 
Drongarium vigilias . At illi tenentes eum , ut 



(9) Aliter Tyneam. 



B 



fibi praeflet, rrovexerunt . Nicephorum veri 
Patricium cuftodte manciparunt , Conflanti- 
numque fuum Principem , & Impoatorenu 
laudaverunt , & acclamaverunt . Hoc compeno 
reliquorum populi thematum , Pratoribus fuis 
expulfis, Conftantinum tantum Imperatorem 8c 
ipfi pnedicabant . O maligni diaboli verfutias , 
quomodo per multa argumenta ftudet genus 
hominum perdere ! Qjii enim ante quindecim 
annos terribili jurejurando juraverunt , & 
propri» manus fcripta in fan&o altari recon- 
diderunt , iterum jurabant fe k filio ejus noiu 
imperandos in vita ipfius , & rurfus oblivioni 
hoc tradentes Conftantinum Imperatorem bo- 
nae famce laudibus efferebant , non perpenden- 
tes miferi, quod non oporteat reciprocum fieri 
juramentum . Neceflitas enjm incumbit, ut om- 
nem reciprocam juratioriem perjurium fubfe- 
auatur : perjurium autem abnegatk) Dei eft . 
6oIle<£H autem menfe O&obri , decimaquarta^ 
Indi&ione , hi qui ex thematibus erantapud 
Acroam , ( 9 ) exquifierunt omnes communi 
confilio Conflantinum Imperatorem vigefiraum 
(10) agentem annum : timens autem Eirene^ 
impetum populi abfolvit eum . At illi quidem 
Imperatorem firmaverunt : hujus autem ma- 
trem refpuerunt . Praterea direxit Imperator 
Michaelem Lachanodraconem , & Joannenu 
bajulum fuum, ac protofpatarium, & juramen- 
tis fubmiferunt Armeniacos ne fufciperent Ei- 
renen matrem fuam in Imperatricem : Alexium 
vero confirmavit in Praetorem fuum . Et ciinu 
rediffet in urbem menfe Decemb. caefum , & 
tonfum Stauratium exulem fecit apud Arme- 
niacorum thema ad fatisfaftionem eorum. In^ 
exilium nihilominus & ;Etium mifit protofpa- 
tarium fpadonem , & intimum ejus, & omnes 
domefticos ipfius fpadonis : hanc autem cunL- 
fuavitate fua , & affluentia locavit in palatio 
Eleutherii , quod ipfa conftruxerat , in quo & 
pecunias multas abfconderat . Fadbum elt au- 
tem eodem menfe mcendium , & concrema- 
tum eft triclinium Patriarch» , quod dkritur 
Thomaites , & quaeftorium , & aliae domus uf- 
oue ad Milium . Oterum Aprili menfe Con- 
fiantinus cum moviflet caftra contra Bulgares , 
venit ad caftellum, quod dicitur Probati , ad 
rivum fcilicet Sandtt Gregorii, & ciim occur- 
riflet Cardamo domino Bulgari» , pufillo circa 
vefperam fafto bello, formidantes qui ex par^ 
te Romanorum erant , per noftem fugerunt , 
& inglorii redierunt , quin & Bulgares me- 
tuentes reverfi funt . Anno fecundo Imperii 
Conftantini , menfe Septemb. caftra movit ad- 
versiis Arabes , & profedhis ab Amorio abiit 
Tarfum Ciliciae . Porro decimao<ftav4 Kalend. 
Feb. rogatus Imperator a propria matre , & 
k multis optimatibus , pronunciat eam iterum 
Imperatricem , & laude fimul oum illoattol- 
litur, ut a primordio Conftantini, & Eirenes, 
& omnes quidem obediunt . Aft Armeniaco- 
nim thema pertinaciter inftans adhuc renititur, 
& quserit Alexium , quJ paulo ante Prastor iiu 
eis fuerat , & ab Imperatore evocatus , digni- 
tate Patricii fublimatus , penes ipfum degere^ 
videbatur . Hunc ergo propter hujufmodi re- 

3uifitionem , & quofdam lermones fuper ipfo 
idtos , quod videlicet regnaturus eflet , cs- 
dens , ac tondens in Prastorio pofuit . Julio 
ver6 menfe exercitum movit advershs Bulga- 
res , & conftruxit caftrum Marcellorum , & 
duodecima Kalend. Augufti exivit Cardamus 
dominus BulgariDB cum omni virtute fua , & 

ftetit 



(10) AVxizxvtgeftmurK quintum . &&\tttr\gfimwn* 



V 



Digitized by 



L I B E 

ftetit in ffiunitionibus . Fiducii vefo fretus, & 
a pfeudoprophetis Imperator credere perfua- 
fus t quod ejus effet vi&oria , incircumipe&e , 
ac inordinate bellum infert , & valido vincitur 
marte , fugatufque rediit in urbem multis 
amiffis non foliim communis populi , fed pri- 
matuum , inter quos Michael magifter Lacha- 
nodracon , & Bardas Patricius extiterunt , & 
Stephanus Protofpatarius , Nicetas quoque , ac 
Theognoftes fa6h Praetores , & homines regii 
non pauci , fed & Pancratius pfeudoprophe- 
ta , & Aftronomus , qui & vichirum illunu. 
vaticinatus eft . Abftulerunt etiam Bulgares far- 
cinam , pecuniam , equos, & autea, una cunu 
univerfo regio apparatu . Ciim autem colle- 
ch efsent oroines in urbem , confiliati funt edu- 
cere Nicephorum , & Caefarem , & Impera- 
torem conftiruere . Qpo comperto Conftanti- 
nus mifit , & eduxit utrofque filios Conftantini 
avi fui ad S. Maman, & Nicephorum quidem 
oculis , Chriftophorum , atque Nicetam , An- 
thimum , atque Eudoxium linguis privavit : cum 
quibus & praedi&um Alexium Patricium lumi- 
nibus privavit , obediens maternis , & pralati 
Stauratii fuadelis , ei affeverantium , quod nifi 
hunc csecum redderet , in Imperatorem forent 
eledhiri . Fa6him eft autem horum ppia malo- 
rum menfe Augufto , die fabbati , IndidUone 
declmaquinta , horii nond . Veruntamen non^ 
in longum Dei juftitia hanc injuftam ultionem 
•dimifit inultam . Poft quinquennium namque^ 
codem menfe , & eodem die fabbati orbatus 
eft oculis a propria matre idem Conftantinus . 
Anno tertio Imperii Conftantini, audientesAr- 
meniaci de Alexio Patricio , qudd caecus fadhis 
fuerit , cuftodifle mancipant frsetorem fuunu, 
Theodorum videlicet Patricium Camulianum . 
Qjuo comperto Imperator mifit primum qui- 
dem ad eos nonnullos : poft fandhun vero Pa- 
fcha ipfe movit exercitum contra eofdem Ar- 
meniacos , una cum reliquis thematibus ottava 
Kalendas Junii, Indidhonis primse , die fandlo 
Pentecoftes , ciim proditos eos Armeniorunu 
fiaude, qui cum ipfis erant, viciffent, compre- 
hendit ilfos debellatos , & interfecit Androni- 
cum Spatarium , & Turmarchan, (n) atque 
Gregorium Epifcopum Svnopenfem , reliquos 
vero rerum ja<5hiris , & nimptibus , & proicri- 
ptionibus affecit . Porro mille vindtos exercitus 
ipforum introduxit per Blacernarum portam in 
urbem , quorum faciebus atramento , & pun- 
itionibus fuperfcripfit Armeniacus infidiator , 
& difperfit eos tam in Siciliam , quam csete- 
ras infiilas . Armenii fane proditores eorum ni- 
hil ab Imperatore honoris , fcu libertatis affe- 

rti , caftrum Amachan Arabibus tradiderunt. 
o quarto Imperii Conftantini , ceperunt 
Arabes Sebafan caftrum fub verbo , propter 
quod & Principes ejus ad propria redierunt . 
Anno quinto Imperii fui Conftantinus odio ha- 
bens Mariam uxorem fuam, fummiflione matris 
fux Imperium appetentis , & quod ab omni- 
bus reprehenfibilis judicaretur, affe&antis, coe- 
git ut fieret monacha , quam ciim infiexiffet , 
totondit menfe Januario, & Aprili menfe movit 
exercitum adversbs Arabes , & menfe Majo 
•bellum iniens cum uno curfu ipforum in loco , 
qui dicitur Amufan , vicit , vertit , & hos infe- 
quutus eft ufque ad amnem , & ciim veniffet 
Ephefum , & apud Dei locum orationes fe- 
ciffet commercium nundinarum , quod centum^ 
effet auri librarum , indulfit ad famulatum fan- 
6H Joannis Apoftoli . Augufto vero menfe co- 
Tom, I. 



(n) Aliter TbeopbUum Turmarcbam eorum 



R 
A 



XXIII. 



169 



B 



ronavit Imperator Theodaten Cubiculariam in 
Auguftam , & defponfevit eam Imperator . 
Anno fexto Imperii fui , IndidHone prima ce- 
lebravit Imperator Conftantinus cum Theoda- 
te nuptiarum principia in palatio &n€ti Mzmx 
per dies quadraginta . Menfe vero Aprili ejuf- 
dem IndkSHonis , no&urno tempore fecShis eft 
terramotus in Sicilia , & Creta valde terribi- 
lis . Menfe autem Majo fa&us eft terraemotus 
Conftantinopoli nimis horribilis . Cardamus 
pnseterea dominus Bulgariae denunciavit Impe- 
ratori dicens : Aut tribue mihi padta , aut ve- 
niam ufque ad Auream portam , & demoliar 
Thracem . Aft Imperator pofuit equina fterco- 
ra in mapfa ,& tranfmifit ci: Qjualia inquiens, 
padta te decere previdi , tranfmifi tibi . Ve- 
riim quia fenex es , nolo ut fatigeris ufque ad 
hxc loca , fed ego veniam ufque ad Marcel- 
lam , & tu exi , & quicquid Deus judicaverit 
facito . Et ciim mififlet Imperator ad ulteriora 
themata, confcivit populum fuum,& venit uf- 
que Verficiniam , & Cardamus ufque ad lucum 
Abroleva, & cum formidaret,manfit in nemo- 
re . Aft Imperator , confortato populo fuo , 
abiit ufque ad lucum Abrolevam , invitans eum 
per dies feptemdecim ♦ at ille non eft aufus , 
fed repedavit fugax ad fua . Eodem cjuoquc^ 
anno Arabes venerunt Amorium , & cum nlhil 
profeciffent , reverfi funt prxdi in regionibus 
circumquaque fafta . Eodem quoque anno Pla- 
to Sacundionis Abbas fe abfcidit a communio- 
ne Tharafii Patriarchae , pro eo quod Impera- 
torem receperit in ccmmunionem , & permi- 
ferit eum tondere uxorem fuam Mariam , & # 
Jofeph monacho , & Abbati monatterii , quod 
appellaturConcarata, coronare eum Theodat» 
pneccperit . Qjuod etim didiciffet Imperator , 
miffo Bardanio Patricio, & fcholarum Domc- 
ftico, cum Joanne Comice Obficii Platonem in- 
troduxit in urbem , & retrufit intra clauftra in 
templo Principis militiae , quod eft in palatio : 
reliquos vero monachos cum ncpotibus ejus 
percuffos exilto relegavit apud Theffalonicam, 
quibus auxiliabatur mater Imperatoris , tan- 
quam qui filio rcfiftebant , & eum confunde- 
bant . Anno feptimo Imperii fui , menfc vero 
Septembri, egreffus eft lmperator cum matre^ 
fua ut calefieret apud Prufam . O&obre vero 
menfe natus eft Imperatori filius,quem cogno- 
minavit Leoncm , quae cijm cognoviffet Impc- 
ratpr, dereiifta matre apud thermas, una cum 
ordine regio univerfo, atque Principibus,cur- 
fim in uroem regreffus cft . Qjiiapropter hujus 
mater fpatio reperto alloquuta elt , & fubtra- 
xit muneribus , ac promiffionibus agminum^ 
Principes , ut deponeretur filius ejus , & ipfa 
fingulariter imperaret , & alios horum per fc- 
ipfam , alios vero per homines fuos blandiens 
attraxit ad fe omnes , & praeftolabatur con- 
gruum invenire diem . Interea obeunte Romse 
Adriano Papa , confecratur Lco vir honorabi- 
liffimus, & per omnia reverendus. Menfe ve- 
ro Martio exivit Imperator adversus Arabes , 
habens fecum Stauratium Patricium , & caete- 
ros amicos matris fuse , necnon & eleftam ca- 
tervam expeditorum militum ex utrifque the- 
matibus viginti millia. Videntibus autem, qui 
circa Stauratium crant alacritatem populi , & 
Imperatoris,timuerunt ne fone inito bello ille 
vinceret , & ipfi adinventis adversus eum frur- 
ftrarcntur infiaiis : ergo muneratis vigilibus 
perfuaferunt eis mentiri, perhibendo Sarrace- 
nos fugiffe . Imperator itaque multiim trifta- 

x tus, 



atque Gregorium . 



170 HISTORIiE 

tus , iaefficax uAem mgrcflus cft , & Kalend. A 
Maji mortuus eft filius ejus Leo, & luxit eum 
vehemcntcr . Porro decimafextsl Kalend. Au- 
gufti ab equeftri agone ad fandkum Mamaiu 
traafeunte , tranfmearunt ad eum comprehen 
dendum W qui erant ex ordinibus, quos mater 
hnperatoris alloquuta eft : quo ille cognito in 
chelandium fuum ingreffus eft, & tranfmeavit 
ad Pylas , volens ad Orientalium thema confu- 
gere . Erant autem cum eo & amici matris 
ejus f quos ille fic effe ignorahat . Pnetere^ 
ipfe, & mulier ejus efcivit ufque ad Tritonem. 
Porr5 confilio inito amici matris ejus dixerunt 
ad femetipfos : Si coaccrvatus ei tuerit popu- 
lus , non jam dominio conftringetur , nec jam- 
latSre poterimus eum , & perdet nos . Mater- B 
que ipfius congregatis in palatioEleutcrii, qui 
ex ordinibus fuerant collocati , introivit in pa- 
ktium , & ciim dididflet populi ad Imperato- 
rem concurfum , timuit nimts f & tradfcabat 
qualiter mitteret Epifcopos ad eum, & acci- 
peret verbum, & federet in angulo . Veriinu. 
fciipfit occulte ad amicos, qui cum ipfocrant, 

2uia nifi modum quemlibet feceritis f & tradi- 
eritis eum 9 verba qu« habetis mecum, habeo 
indicare Imperatori . At illi metuentes tenue- 
runt eum ad preces f & in chelandium dedu- 
£to eo , fabbato mane venerunt ad urbcm f & 
incluferunt eum in domo Purpurea, in qua & 
natus eft f & circa horam nonam crudelitcr , 
& infanabiliter oculos ejus evellunt f itauthunc c 
mors fubfeguens confeftim extingueret f confi- 
lio matris iux f & confiliariorum ejus . Obte- 
nebratus eft autem fol per dies feptemdccim f 
& non dedit radios fuos , itaut errarent naves 
inaris , omnefque dicerent , quod propter ob- 
caecationem Imper. fol obcsscatus radios fuos 
retraxerit , & csditer de caetero imperat Eire- 
ne mater ejus . Eodem etiam anno Rornoe co- 
gnati beatae memoriae Adriani Papae commo- 
ventes populum tumultuati funt contra Leo- 
nem Papam , & tenentes cascaverunt eum , non 
tamen penitus lumen ejus extinguere potue- 
runt . At ille confugit ad Carol. regem Franc, 
qui ultus eft inimicos ejus amare , & reftituit 
cum in fede fua . Caeterum vicera Carolo re- ^ 
compenfans , in Imperatorem coronavit eum in 
templo fen&i PetriApoftoIi , perungens oleo a 
capite ufque ad pedes , & circumdans Impera- 
toria vefte , atque corona VIII. Kalendas Ja- 
miarii,Indi<SHone nona. Igitur Romanis impe-; 
rat Eirene annis V. 

E I R E N E. 
Anno ab Incarnatione Domini DCCXCI. 
Eirene ciim fecundo imperare csepifTet , con- 
fcftim direxit Dorotheum Egomenum Chryfo- 
politanum , & Conftantinum Carthophylacem- 
Ecclefiae magnae ad Habdimelich partes Cappa- 
docias depopulantem,atque Galaciae, intercedens 
pro paoe , quod tamen fa&um non eft . Q&o- 
brc menfe quidam rebelles in cuftodia pofitis ~ 
in paJatio Tuterapiu ( it) filiis impugnantis 
Deum , Coi\ftantini fcilicet , ad magnam per- 
fuadent Ecclefiam confugere, quafi petentes fe- 
curitatem fubfequentis indemnitatis fua?, quate- 
nus per hujufinodi occafionem appellarent ex 
jeis quenquam Imperatorem . Et multo populo 
ad Eccleiiam concurrente, ingreffus eft Aetius 
eunuchus Patricius, St eduxit eos verbo, nemi- 
ne ad eos attendente , & exilio damnaverunt 
eos apud Athenas . Duo autem Patricii Staura- 
tius, & Aetius , qui dile&i effe nofcebantur 

Aliter Tanterapiu. 
(13) Aliter Lidiam. 



MISCELL£ 

Imperatricis, fa£ki funt in alterutrum hoftes, 
itaut inimicitiam manifefte monftrarent, ambo 
intentionem habentes , poft monem ejus co- 

r:is fuis Imperium acquirendi . Anno fecua- 
Imperii Eirens Habdimelich exivit contnt 
Romaniam , & miffis expeditorum millibus in 
curfum , defcendit ufque Malagma f & pneoc. 
cupans in ftabulis Stauratii equos, Imperatorio 
equitatu capto fine tefione reverfus eft, & reli- 
qui defcenaunt ufque Liliam , ( 1 j ) & multam 
confequuti funt predam . Menfe auxem Manio, 
feptima Indiftione, voluit Achamirus Sclavino^ 
rum Belzitise Princeps pulfatus ab Helladicis 
educere filios Conftantini, 8c ex eis promoverc 
in Imperatorem . CUm autcm cognoviflet Im- 
peratrix Eirene f mittit ad Patricium Confhm* 
tinum Serentapicum , (14) Theophylaiftunu 
filium ejus f qui Spatarius erat , & nepos eju$ f 
& omnium oculos eruit , & diffinavit confi. 
lium eorum contra fe nequiter aaujveotunu. 
Porr6 Pafchalis feftivitatis fecundd fcri^ pro^ 
ceflit Eirene a Sandlis Apoftolis, in curru aureo 
vedfea , qui quatuor albis equis trahebatur , & 
a quatuor Patrictis tenebamr, Bardanio videli- 
cet Prwore Tracefiorum , Sifinnio P«torc 
Thracae, Niceta Domeftico fcholarumt & Con- 
ftantino Boyla , ja&ans libenditcr hypatiaiu. 
Menfc ver6 Majo infirmata eft Imperatrix pene 
ufque ad mortem , & protenta eft contemio 
eunuchorum Aetii , & Stauratii . Aetius autem 
auxiliatus eft Niceta? Patricio , & fdiolarunu 
Domeftico,& infequuntur fevere Stauratiunu, 
credere facientes Imperatricem , quod Impe* 
rium appeteret : ita ut atrociter irata illi, 
afcendens in palatium Tenthierium, (15) diw- 
rit rcbellionis , & fimultatis folicitum euna efle 
fibi fceleris acquifitorem : qui ad hac apologil 
, muniebat feipfum . Infaniebat autem ad- 
versus Aetium f & Nicetam f & praedidbs H* 
tricios . Anno tertio Imperii Eirens menfe Fe- 
bruario, Indidtione o&ava, jam diftus Suura- 
tius Patricius tyrannidem , ac fimultatem in ur- 
be regia conftruebat, fcholarios , qui erant iiu 
ea, cxcubitores una cum primis eorum, pecu* 
niis , & muneribus afTumens, & placans : Eire- 
ne autem pia Impcratrix filentio in triclinioju* 
ftiniani faclo f prohibuit omnem qui militaret 
adhxrere Stauratio, & fic adepta funt modicam 
tranquillitatem negotia. Aetius vero, & Nice- 
tas cum aliis quibufdam certatim adverfahan- 
tur Stauratio, qui corde perculfus 9 fenguinem 
per os emifit fpumofum ex partibus petloris , 
& pulmonis : hoc medici afpicientes , mortale 
pronunciaverunt : aft adulatores , & imperitit 
non foliim medici , fed & pfeudomonachi , & 
divini, juramentis credere perfuaferunt ufquo 
ad diem mortis ejus, qu^ «ufta eft Junio men- 
fe , Indiftione o<Slava , quod viihirus, & regna- 
turus eflet : quibus ille innixus feditionem in^ 
Cappadociis conftruxit adversiis Aetium fierit 
quam non meruit vivens audire . Poft duos 
namque dies mortis ejus fuper hoc nuncius ve- 
nit, & in feditione comprdienfi exiliis fuat, & 
animadverfionibus fubditi. Anno quarto Impc- 
rii Eiren« f o£btv£ Kal^id. Januani, IndiAiontt 
nona;, Carolus rex Francorum coronams eft a 
Leone Papa, & ciim voluiflfet contra Siciliaflu 
claflibus pnEliari f fe pcrnituitt conjungi potiiis 
cum Eirene volens f lcgatis *d hoc fequenti an- 
no diredkis , Indi&ione decima . Martio ver6 
menfe, nona IndhShone, Eirene pia Imperatrix 
Byzantiis civilia donavit tributa, Habdique, ac 

(14) Aliter Tejferacondapecbwn . 
Oj) Aliter Tmtiera. 



Digitized by 



L I B E 

Hyeria ea, qu$ djcuntur commerci* relevavit, 
magnis fuper his, & aliis multis bcneficiis gra- 
tiarum a&ionibus freta . Anno quinto Imperii 
Eirena Aetius Pfctricius liber a Stauratio fa- 
<5his , & ideo fecuritate potitus , Imperium ad 
proprium fratrem transferre fatagebat , quem 
& Monoftrategum fecit in Thrace fimul & Ma- 
cedonia, ipfe ulteriora themata tenens, Orien- 
talis fcilicet,"& Obficii. Ciim ergo elatione re- 
fertus eflet, eosPrincipes,qui fublimiores erant, 
dehoneftans pro nihilo reputabat , qui & valde 
moefti advers&s eos effe&i fimultatem adversiis 
Imperatricem meditantes, hanc in opus duxe- 
runt. Pervenerunt autem & apocrifarii a Caro- 
lo , & Leone Papa diredH ad Eirenen piifli- 
mam , poftulantes ut jungeretur illi ad nuptias, 
& veniret e6 ad Hefperia, qus profe&o obaudi- 
viflet , nifi Aetius iupradi&us inhibuiflet prae- 
valens , & Imperium in proprium fratrenu 
ufurpans. Sequenti autem anno, qui eft primus 
annus Nicephori, pridie Kalendas Novembris, 
IndiiKone undecima, quart£ no&is hovi. , qum 
feria fecunda lucefcit , idem Nicephorus ciim- 
eflet Patricius,& Logotheta*genenilis, tyranni- 
dem advershs Eirenen piiffimam concitavit, 
Deo quidem ineffabilibus ob noftrorum multi^ 
tudinem peccatorum judiciis indulgente , coo- 
perantibus ei Niceta Patricio , ac Domeftico 
fcholarum, & Sifinnio Patricio fratre ipfius, vi- 
ro(i5) perjuriis , & fraudulentiis pleno , & 
Niceta Triphilio . Erant autem & cum eo Leo 
Patricius Mufulatii, & Thecx&iftus Patricius, & 
Petrus Patricius , & quaeftor , feducentes quof- 
dam a populo , qui erant ex ordinibus , ciim- 
que veniffent ad portam , quae dicfta eft Chalce, 
cuftodefque fals6 , ac fubito decepiffent , per- 
fuaferunt eis ut crederent, quod ab ipfa fuerint 
deftinati, quatenus eundem Nicephorum Impe- 
ratorem appellarent, eo quod Aetius Patricius 
fibi vim inferret ad enunciandum fratrem fuum 
Leonem Imperatorem, qui mendacio tanto cre- 
dentes Imperatorem pariter pronunciaverunt 
eum, qui erat tyrannus . Taliter ergo ad ma- 
gnum palatium iidemPatricii venientes, ingrefli 
iunt illud, indeque per totam urbem ignobiles 
fervos dirigentes acclamationem fecerunt ante^ 
mediam no&em , & cuftodes in medio palatii , 
quod Tueleutherii nuncupatur, pofuerunt, ubi 
contigit Imperatricem effe . Diluculo fane ac- 
cerfentes eam, concluferunt eam in majori t>a- 
latio, & ita proceflerunt ad magnam Ecclefiam 
ad coronandum fceleftum . Convenit interea_ 
univerfa plenitudo urbis , & omnes fuper his 
qua gereoantur molefte ferentes , maledicebant 
coronanti , & coronato , cun&ifque congratu- 
lantibus ei . Equidem cum religione, ac ratione 
viventes divinum mirabantur judicium, qualiter 
eam permiferit, qux pro re&a fide more mar- 
tyrum a^onizaverat , a fubulco expelli : prse- 
fertim cum ei devotiflimi ejus praecipufc adha?- 
rere propter avaritiam propofuerint , Leo fci- 
licet Patricius eunuchus,& SacellariusSinopeos, 
& Deo perofi tribus (17) filiis , ac Patricii, 
<jui fuperifis di<fti funt, qui donis plurimis ab 
iila ditati funt , & cum ea faepe convefcentes , 
& adulationibus cum juramentis horribilibus 
certam reddentes , omnibus mundi rebus fe ne* 
ceflariorem reputare , quam haberent erga il- 



(itf) Aliter viris perjuris , & fraudulentis Tri- 
pbiliis , Erant autem & cum eo Leo Pj- 
tricius Tejferacontapecbis , Gregorius Pa~ 



B 



D 



XXIII. 171 

lanj benevoleqtiam affirmabant , alii autem ut 
in ecftafi fe&i , geftorum certitudinem minime 
fentientes , fomnium fe vidifle putabant : alii 
autem , qui dumtaxat perpendere bene fciebant, 
pncteritam felicitatem beatificabant, & futuram 
mfelicitatem per tyrannidem lugebant , ,maxi- 
meque hi, qui maligni voti tyranni experien- 
tiam quandam ante perceperant. Porra univer- 
fos communiter poflidebat caligo , & fine con- 
folatione mentis defedlio, ne per fingula illius 
miferandae diei deformia verba feribens prote- 
lem fermonem . Denique fequemi die fumptis 
quibufdam ex Patriciis afcendit ad Imperatri- 
cem ouftodi» mancipatam, fimulans, ut ei mo- 
ris erat,falfam benignitatem , per quam & plu- 
res decepit , & excufans fe, quod invitus ad prin- 
cipatum afcenderit, nec hunc unquam defide- 
raverit. Maledicebat autem his qui fe provexe- 
rant, & illam infidiis appetiverant , ut proditor 
Domini poftquam cum ipfo ccenavit , quos &r 
imitatores illius teftabatur . Oftenfis etiam ni- 
gris calceamentis , amare fe tahbus uti preter 
leges Imperatorias affirmabat, fiduciamque do- 
lose habere monebat eam , etiam cum jura^ 
mentis de omni corporali requie , quam con- 
fequi dominam a fervo deceret, nullamque ar- 
bitrari «rumnam cafus illius hortabatur: com- 
monebat poftrem6 nil occulere a fe Imperia- 
lium thefaurorum , & damnabat avaritiaevitium, 
hos illam habere non ferens . Languebat eninu 
eo vehementer omnia devorans , omnemque in 
auro fpem, & fiduciam ponens . At ver6 dile- 
<5la Deo Eirene,quamvis congrueret, ut paftio- 
ne tam repentinae commutationis utpote mulier 
teneretur , forte prudenti& dixit ad eum : Qpt 
heri quidem fen^us perjurus fuerat , hodie fo- 
lers, & feditiofus tyrannus, ac impudens habtv 
tur . Ego quidem 6 homo Deum deputo , & 
pridem cfim eflem orphana , exaltaffe me , & 
dein fuper folium cum eflem indigna , prove- 
xifle me : caufam ver6 dcpofitionis mihimet 
appltco , & peccatis meis alcribo , in cunilis 
autem , ac modis omnibus fit nomen Domini 
benedidlum . Porr6 modum promotionis tusa 
Deo f eddo : veruntamcn delatas mihi contra_, 
te fiiper dignitate, qua nunc circumdaris, audi- 
tiones i]on ignorabam , quas veras fuifle rerum 
finis oftendit , quas fi molefte tuliflem , facilc 
miht erat te interficiendi . Sed modo juramen- 
tis tuis fidendo , modo tibi parcendo , multos 
mihi devotos parvipendi , Deo quae mca funt 
dans, per quem reges regnant, & potentes ob- 
tinent terram . Sed & nunc, ciim fis pius , & ab 
ipfo profedkus, te adoro, & peto mex parcere 
infirmitati, & concede mihi domum Eleutherii 
a me conftrudbm in refocillationem incompa- 
rabilis calamitatis mc#. At ille ait: Si hoc vis 
fieri tibi , jura mihi per bmncm divinam virtu* 
tem, non abfconfuram te quicauam ex thefau* 
ris Imperii , & adimpleo poftulationes tuas , 
& omnem placationem faciam . Qjuae juravit ei 
ad pretiofa, & vivifica ligna , quianon move- 
bo a te obolum unum , auod & fecit . Verum 
ille confequutus quod defiderabat , protinus 
exilio relegavit eam apud Principem infulam , 
in monafterio, auod ipfa sedificaverat, chm ad- 
huc eflent in uroe Mifli Caroli , 8c qua? ageban- 
tur afpicerent . 



tricuts Mtifulat i , 
(17) AUter trlum filii . Aliter dcos pcrqfi fili} x 



Tom. I 



Explicit Libzr Vigefimstertlus , 



Y 2 



INCI- 



) 



INCIPIT LIBER VIGESIMUSqUARTUS 



*A Nno ab lucaoiat. Dni DCCXCV, 
Nicephorus vqw cun&orum Ira- 
/ perio potitus , i#c faltim parum 
/ % voluit hypocrifiu tegere , fed quafi 
recifurus juftitjiam , nequam in^ 
Magnaura, 8$ injuftum tore conftituit judicium , 
Intentio namque tyranno iuerat > ut res ipf» 
oftcnderunt , non paupertbus jura tribuendi , 
fed per hoc omnes qui magni erant , inhono- 
randi , & captivandi, & ad fe qu# cun&orum 
erant transferendi * quod 8? fecit « Videns au- 
tem advershm fe omues contriftatos , 8c pa- 
veus ue fbrte memores Eiren» beneficiorunu 
adfcifcereut eatn iterumadlmperium, Novem- 
bre mepfc , hyeme nimium gravi imminente , 
non eft ipfius mifertus immifericors ille , fed 
CxiUo deportari praecepit in infulam Lesbum , 
$fc cautiflirae cuftodiri , quin 8? a nemine cou- 
tueri . Porrb pridie KaL Maji , mortuus eft Ni- 
cetaTriphylius, ut ajunt, k Nicephoro venenp. 
cxtindhis , & Nonis Maji * feri£ quintd , chm 
Nicephorus ad fuburbana Chalcedonis exifset , 
cquumque manfuetifiimuin afcendifset , hune 
cx providenti* Dci ejiciens , dextrum pedem 
ejus contrivit . At vero decimaquarta Kal. Au- 
gufti , ferii quartl , horA prim£ , Bardanes 
Wtricius , & Praaor Orientalium , qui cogno- 
minatus eft Turcus , appellatus eft Imperator 
ab omnibus ultro fuis thematibus» qui multiim 
cenitens , ut evaderet illos minime valuit , 8c 
defgendena ufque Chryfopolim , cum circuif- 
fet diebus o&o, & minime fuifset receptus re- 
diit ufque Malagma > qui metuens Deum , & 
recogitans , ne forte per fe maftatio Chriftia- 
norum efficeretur * mifit ad Nicephorum , 8c 
accepto verbo in fcriptis propria? manus ejus , 
in quo & fan<ftiffimus Tharafius Patriarcha , 8c 
qmnes Patricii fubfcripferunt , quod illaefus , & 
indemnis cum omnibus qui cum ipfo erant , 
foret refervandus , fext£ Idus Septemb. clam 
ftjgiens defcendit in civitatem Bithiniae , in^ 
monafterio Heraclii , 8c invento chelandio , 
quod ab Imperatore fuerat fuper hoc miflum , 
tonfus eft , & indutus ftolS monaehicd , 8« 
ingrefTus illud abiit in infulam qu$e dicebatur 
Prima , in oua aedificaverat monafterium, opi- 
natus, quod foret veritus terribile verbumu, 
quod dederat fibi conteraptibilis Nicephorus , 
&; in nullo effet kedcndus. Atilleprimum qui-, 
dem denudat illum fubftantii ejus , 8{ occafio- 
ne accepta, om^es thematum pjrincipes, 8c ha^ 
bitatores , quofdam & de regia urbe captiva- 
vit * exercitum autem, privatum roga deferuit . 
Veriim quis fermo enarrarc fufficiet digne ca^ 
tera qiKE diebus illis - ab eo gefta funt propter 
indulgentiam Dei pro commiffis noftris? Nona 
vero die . menfe Augufto undecimaj Indi£Ho- 
nis de unfba eft Imperatrix Eirene in exilio 
in infula Lesbi , 8e tranflatum eft corpus ejus 
in infulam Princtpis , in monafterium quod 
ipfa conftruxit . 

Anno fecundo Imperii fui ♦ Nicephorus co- 
ronavit filium fuum Stauratium perTharafium 
fandtiffimum Patriarcham in ambone majoris 
Ecclefise in Imperatorem ^ ciim e/Tet inutilis 
modis omnibus ad tantam dignitatem, tam af« 
peftu. quam robore , & fenfu. Cseterum Ni- 
cephorus* qui nunquam ufquamveritatem fer- 
ravit , Lycaonenfes quofdam, imnao vero Ly^ 
canthropos concordes, & confentaneos ad Pro- 
tcn infulam mifit , & juffit eos difcedere t S< 



A pr»di^um,quafifeimorante, luminibus priva- 
re Bardanem » & poft facinus ad Ecclefiam fi^. 
gerc. Qjao tam Patriarcha , 8c Senams , 
auim omnes timentes Dcum acriter dotieruitt , 
Aft Im^crator nequiflimus Nicepborus cum ji^ 
ramentis omnes prinoorcs Lycaonicnfes fimuku 
tuscxquir^at ,in cos ut putwatur ulturus, omr 
niafccundhm Qftentationem , 8cnihil fecundbm 
Peum agens . Erat cnim iUi pnecipue cuau, 
rcliquis prwvaricationibus hujuiccmodi meotis 
idioma , per quod vidclicet & antc Imperium 
multos fcduxit ; verumamen in ridiculum ha- 
bebatur , Uquidb hoc fcientibus ejus ftudium , 
ka ut irapudenttf multi , & caUgofa , & pol. 
luta fiicics ejus tunc ioacccflU>ilis fieret per fe- 
B 1 ptem dies , co dolose intra cubicuium Impe- 
ratorium ejulante . Nam &naturoiuer ejus mu^ 
liebres aderant lacrymr , quas multis pravis 
inefle , & pfeudoprophetis proculdubio con- 
ftat , quanquam piurimQs noa iatuerit. Menfe 
vero Augullo, chm adversbs Arabes exifTet , 
occurrit eis apudCrafonPhrygi», 8c inito bello 
fuperatur, multifque amiflis,chmpropemodum 
ipfe vivus foret capiendus , principum quidant 
fortiflimi vix hjunc falvabant . Anno tertio Im- 
perii fui , fimultate &6la in Perfide, defcendk 
Arabum dux pacificaturus eos. Nicephorusaii- 
tcm fpatio reperto , «dificavit Ancyram Gala^ 
tias , & Thebafan , 8c Analatrafum ; mifit etiam 
& curfum # qui revenentes nihU profeccniat, 
fed contra multos perdiderunt. Auno IV, Im^ 
perii Nicephori movit exercitum Aaron dux 
Arabum aaversiis Romaniam in virtute gravi , 
trecentorum fcilicet millium, tam Mauropho^ 
ris , quam SyriS , 8c Pateftinl coacervatis , & 
cum venifletTVana, «dificavit domum blafphe* 
mi« fuae, 8c obfidens cepitHeaclium tunc car 
ftrum , auod erat valde munitum , 8c Theba- 
fan , 8c Malacopan , 8c S ideropclum ,& Anr 
drafum . Mifit autem 8c curfum fexaeinta roik 
lia bellatorum , 8c defcendit ufque Ancyram > 
&c hac visa reverfus eft . Aft Imperator Nice- 
phorus metu , 8c impoflibilitatc actentus , exi- 
vit 8c ipfc in defperatione fortia infortunii di> 
monftraturus, 8c multis troph»is faftis mifit ad 
Aaron Metropolitam Synodorum , & Pfctrum 
Egumenum Gylei , 8c Gregorium oeconomum» 
8c multum difputantibus eis finnaverunt pa- 
cem , ut per unumquemque annum tribueref 
illis tricena millia numifmatum , 6c tria pu- 
mifmata in tributum capitis Imperatoris , St 
tria filii ejus : quibus acceptis Aaron jocwda- 
tus eft , 6c plus exultavit, quam fi dena rpillia 
fufcepiflet talenta, tanquam qui fube^ifTet Ro- 
manum Imperium . Porro convenit inter eos* 
caftra , qua? deftruifta crant non reacdificanda • 
Cumque Arabes regrefli fuiflent, conftruxit ea^ 
dem continuo caftra , 8c praemunivit: quo com- 
pertq Aaron mifit iterum , 8c recepit Theba- 
: fan , miflbquc ftolo in Cyprum f Ecclefias de- 
E ftruxit , Cypros emigravit , & multo excidio 
i fafto pacem diflblvit . Anuo quinto Imperii fui 
| Nicep"horus caftra movit contra Bulgares , 8t 
1 ciim venifset Adrianopolim , 8e fenfriset quod 
j fimultatem v contra fe Imperatorii homines, 8{ 
quidam ex v ordinibus meditarentur , inefficax 
repedavit , nihil proficiens , nifi q^ubd tribuli- 
bus fuis tantiim ultionem intulit , norum mul- 
tos casdibus , 8c profcriptionibus rerum fub- 
mittens . 

Anno fexto Imperii Nicephori , menfe Sep- 

tem* 



Digitized by 



L I B E 

iembri , Aaron dux Arabum cum claflfe comra 
Rhodum * Chumcid direxit , qui cum fubito 
tranfineafiet ,, Rhodmnquc pervemfset , mul- 
tum in ea excidium fecit . Veruntamen m\m- 
.cipium, ouod in ea erat, non impugnatum xc- 
manfit . fchm autcm ipfc remeafset , evidenter 
impugnatus eft a fiuidfco , & miraculorum pa- 
tratore Nicolao . Chm enim Myram veniftet , 
& facram ejus arcam cqiwerere teata&et, aliam 
pro ea contrivit , moxque clafsem multorungu 
ventorum , & marinorum flu<Shwm , tonitruo- 
rum quocjue, 8c fulgurum kuequalitas compre 
hendit , *ta ut plurimas fcaphie conquafsaren- 
tur , ipfeque impugnator Chumeid virtutem 
fan&i cognofceret , & prater fpem periculum 
evaderet . Porr6 decimaquarti Kal. Jaa. Nice- 
phorus poft multam elecftionem vjiigimjm ex 
omni poteftate fibi fubdtta , caufa capulandr 
Stauratium filium fuum , conjugi fe&am ♦ Theo- 
phaniam AthenienfcnTcognatam beaueEirenae, 
qux viro defoonfata erat , feparavit ab eodem 
viro , & ipn Stauratio mifero copulavit , im- 
prudenter ut in aliis , & in hoc quoaue prae- 
yaricator effe&us : alias vero duas ifta pulcri- 
ores , quas cum ea eiegerat , manifefte corru- 
pit in eifdem nuptiarum diebus , ab omnibus 
idem obfixrnus irrifus .. Denique menfe Feb. 
fimultatem excogitantes adversus eum multi ex 
proceribus, Arfabir Qjuaeftorem, & Patricium, 
virum oium , & rationabiliffimum elegerunt , 
quod cum multiformis Nicephorys agnovifset , 
ipfum auidem caefum , ac tonfum monachum 
fecit , oc exilio relegptum in Bithyniam mifit: 
jreliquos autem caedibus , & tonfuris , publica- 
jionibus infuper , & exiliis fubdidit , non fb- 
Jhm mundialis vitfc Principes , fed & Epifco- 
pos , & monachos , nec non & majoris Eccle- 
te fyncellum, & facellarium , & chartophyla- 
cem , viros rationabiles , & reverentiii dignos . 
Anno feptimo Imperii Nicephori Araoumu 
jdux mortuus eft in interiori Perfide , quse vo- 
catur Curafan , & fufcepit principatum Mu- 
hammat filius ejus , fcrupulofus per omnia , 
contra quem Habdallas frater ejus feditionenu 
commovens , inteftini belli fa&us eft au&or , 
& hinc ii qui in Syria , & /Egypto , 8? Libya 
erant , in diverfos jnciii principatus , tam pu- 
blicas res , quam alterutros fubverterunt , ma- 
#ationibus, & rapinis, ac diverfis fiagitiiscon- 
tra fe , contraque fubditos Chriftianos confufi . 
Ac per hoc Ecclefiae , auae in fanfta Dei noftri 
mnt civitate , defertf ta£ix funt , & monafte- 
fia duarum magnarum labrarum , ( i ) fanltae 
videlicet memoria* Charitonis, & Cyriaci , at- 
que Sab« , nec non & reliqua fan&orum c«- 
pobia Euthymii , ac Theodofii . Theodorus 
autem Egumenus ftudii , & Jofeph frater ejus 
Archiepilcopus Thefsalonicenus, una cum Pla- 
tone inclufo , & caeteris monachis fuis a com- 
munione recefseruntTharafii fandiiffimi Patriar- 
ch* , propter Jofeph vicedominum , qui prae- 
varicatorie Connantinum , & Theodaten coro- 
naverat . Tunc Nicephorus Imperator occajfio- 
ne percepta , ciim Epifcopos , & Egumenos 
congregaflet , Synodum adversus illos celebrari 
pnecepit , per quam a monafterio , & urbe_ 
dejedli , exilio funt deftinati , menfe Januario , 
IndidHone fecunda . Eodem etiam anno , dum 
roga penes Strumonem amnem populo diftri- 
bueretur , irruentes Bulgares hanc aidemerunt , 
turi libras centum & mille , multumque po- 
pulum occiderunt , cum Pretore , atque Prin- 
cipibus . Erant enim & csterorum thematum 



(0 Aliter librasrum. AXiltt baurarwn . P. Pith. 



R 
A 



B 



D 



XXIV. 175 

ibidem taxati Principes oon paoci , qui 
illic perieruat . Ceperunt aurem & totam far^ 
cinam ♦ & ita reverfi funt. Eodem etiam anm 
ante foleanitatem Pafchac , Crunnus Bulgarunp 
dux acie contra Sardicam diredk^ dolo hanc oc^ 
pit ; ex miiitiis autem Romaicis interiecit fcx 
millia abfque multitudine privatorum . Nice- 
phorus autem adversus eum tertid ferii hcb- 
domadf falutaris pafiionis egreffus , dignunu 
quidem fermone nihil geilit . Hos autem prin- 
cipes 9 qui de casde Bulganca falvati verbunu 
falutis depofcunt , cum dare dedignatus fuiiTet, 
amifit , inter quos erat & Cumatius Spatarius, 
mechanicsc artis expertus. At Nicephorus mul- 
to dedecore juratoriis (acris regis urbi perfua- 
dere iatagehat, ut crederent, quod feftivitarem 
Pafch» ia aula Crunni celobraverit . Praterea^ 
cum civitatem Sardicam , qixx deftruda fue- 
rat , reosdificare voluiffet , multitudinibus refi- 
ftentibus timens , perfuadendum turbis Impe- 
ratorem fuper sdificio pecunias ab eis coepit 
exigere . At illi fenfu ingenuo , ut ex nequam 
illius argumentationibus lubminiftrato , tumuU 
tuantur adversiis illum , & advershs principes 
fuos per horas fex , & irruentes difrumpunt 
tabernacula ipfbrum . Cum autem veniflent uf- 
que ad Imperatorem , injuriis , & maledi&is 
hunc fubmittunt , ulterius fe non fuiferre im- 
menfam avaritiam , & nequam moliminis ejus 
animum dejurantes . At ille repentino fimulato 
pavore perterritus furrexit a menfa , & pri- 
mo quidem per Nicephorum , & Petrum Pa- 
tricios juramentis , & perfuafibilibus verbis fe- 
dare conabatur exercitum. At illi modicaquie* 
te potiti collem quendam cepemnt , quenu 
quia per fe in mambus habebant , obliti funt : 
xu/mi ihi>i<ro* exclamantes , ac fi fuper quodanu. 
terrapmotu, vel imbrium defe&u . Ille autem 
utpote ad omne malum femper paratus , clan- 
deftinis muneribus nodku muitis ex principi- 
bus pelle<ftis, in craftinum ipfe per fe ipfum-. 
medius veniens , alloquutus eft turbas cum om^ 
ni tranquillitate , ac fuper aequali cura erga^. 
natos eorum juramentis horribilibus eos certi- 
ficans, & continuo regiam pervemt ad urbem, 
Theodofio P&tricio, & Primifcrinio cognomen- 
to Salibra deferto , ad perdifcendum ex alteru- 
tris eos <jui feditionem patraverant . Chmquc# 
multitudmes reverterentur , rogas eis apudfan- 
<2um Maman fe tribuere fingens , caedibus , ac 
tonfuris, & exiliis, multisexeispunitis, Chry- 
fopolim reliquos tranfduxit , calcans tanta , ac 
um horribiha juramenta . liii autem propter 
«ruronam igneum fluvium meatum appellave- 
runt. Anno oiiavo Imperii fui Nicephorus poft 
multas impias animadverfiones , miiitias pror- 
fus humiliare tradtans , Chriftianos exules ex 
omni themate in Sclavinias ferri juffit , horum 
autem fubftantias venundari . Erat autem hasc 
res captivitate non minor , multis ex amentia 
blafphemantibus , & inimicorum curfus pofcen- 
tibus , aliis nihilominus circa fepulcra paren- 
talia lamentantibus , & defun£os beatos afte- 
verantibus : fuerunt autem & qui fufpendio ufi 
funt , ut a tantis malis eriperentur . Eteninu 
immobilium res quae inerant fibi , fecum ferre 
non poterant, •& fubltantiam, quam ex paren- 
talibus doloribus poflederant , perditam con- 
templabantur , & impoflibilitas omnis omnes 
poflidebat . Hxc quidem inchoata funt a Sep. 
menfe , porro circa Pafcha finita funt . Secun- 
dam vero cum hac afflidHonem commovens , 
militare praecepit egenos , & armari adversiis 

com- 



laurarwn . 



*74 



HISTORIiE M I S C E L L £ 



eompatriotas , conferre nihilominus etiam de- 
cem & o&o , ac dimidium numifma per fingu- 
los fifco, una cum omni proximitate ad tributa 
publica . Tertiara malignitatem inferens , per- 
pcndere juflit v & augen horunvtributa, &pr?- 
ftaxe Cariacitorum (2) causlr filiquas binas , & 
ftd quartam nequitiam, reliquos redditusomnes 
augmentari pracepit . Q.uinta vero affli£kione_. 
illata a venerabilium domorum inquilinis or- 
phanotrophii fcilicet , ac hofpitalium genoco- 
miorum , Ecclefiarum quoque , ac monafterio- 
rum regularium per fingulos focos cenfus exi- 
gi , a primo tyrannidis ejus amio pracepit , & 
qux meliora erant in rebus, in regiam curato- 
jriam deferri jubebat . Sextanj commovens affli- 
iHonem , a Praetoribus infptci jubet eos , qui 
cx paupertate repente creati eflent , & ab his 
pecunias exigi , quafi ab inventoribus thefau- 
rorum . Septimam quoque adinveniens , eos 
qui ante viginti annos invenerant , & ufque ad 
hunc , dolium , aut vas quodcunque omnibus 
propriis privari pecuniis. 06t eos qui ex avis, 
vel patribus hcereditaverunt , & divisd fubftan- 
tii pauperes fa&i fuerunt, ex eifdem annis, vi- 
gtnti ficlos asrario publica jubebat praebere , & 
eos qui emerant extra Abydum corpora fervi- 
lia , bina nuinifmata in tributum dare prace- 
pit , maxime eos qui in Dodecafino erant . No- 
nS. , naucleros qui maritima inhabitabant , & 
maxime eos terreno labore minoris Afiae viven- 
tes , emere de rebus, quae ab illo rapiebantur 
cogebat , utcunque appretiarentur ab ipfo . 
Decima , infignious Conftantinopoleos naucle- 
ris colle&is , dedit ad ufuram cmatuor fihqua 
rum numifmata, cum auri duoaecim librarum 
perfolverent fimul , & confueta commercia . 
Hxc ex multis fummatim pauca defcriptafunt, 
fignificanti multimodum ad omnem fpecienu 
avaritiac ejus molimen. Qjjx enim in regia ur- 
be primoribus mediocribus , & exiguis oftenfa 
fint mala, nequeunt fcribi, aliosquidem eo in- 
veftigante qualiter domi viverent , ac fubmit- 
tente quosdam malignorum fervorum derogan- 
di dominis , in primordiifque quafi dubitante^ 
fuper his , qus dicebantur * deinde vero affir- 
mante calumnias, idipfum & fuper ignobilibus 
gerebat , diguos honoribus judicans detrahen- 
tes . Practerea domorum multas habitatorum a 
prima in tertiam generationem fubvertebat , 
fpe fretus , ut quanto celerifts ruerent , tanto 
has ipfe haereditate citihs pofsefsurus efset . 
Dignum autem eft , ut & hoc , causS volupta- 
tis , & paradigmatis, memorise commendemus, 
Cerularius quidam erat in foro ex laboribus 
fuis locuples , & nihil agens , quo accerfito 
omnium vorax Imperator ait : Pone manum^. 
tuam in vertice meo , & jura quantum tibi fit 
aurum , qui parum tanquam indignus recufans 
coa&us elt ab eo facere hoc , & centum fe_ 
libras habere dixit , quas e^dcm hor& auferri 
precepit dicens : Tu quid opus habes folici- 
tari ? prande mecum , & tolle libras decem , 
& his vade contentus . Anno nono Imperii fui 
Nicephorus contra Chriftianosadinvenrionesex- 
tendit, infpedliones fine Deoinemptionibusani- 
mantium , diverforum fru6hmm injuftas titula- 
tiones , & ja&uras Principum , foencrationes in 
navibus , qui omnibus legem ponebat , ne ad 
ufuram quicquam tribueretur , & alia dena_ 
millia malorum cominenta, quorum particula- 
ris hiftcria onerofaeft nis, qui compendiofasdi- 
fcere caufas exquirunt. Kalend. autem 06k>b. 
tertia ferii , evaginato quidam diflipatus in ha- 



(2) AHter Cmafticorwn. Aliter Qwrtlatis* 



B 



D 



, bitu monachi gladio , cujufdam militantium 
cucurrit in palarhim , Nicephorum interficeit 
quaerens,duo vero ex his quicircumftabant, ir- 
ruentes in eum, atrociter vulnerati funt abeo. 
Comprehenfus autem & multis poenis afFedhis 
excufavit fe , ctemonium habere pmendens , 
nullumque prorfus accufans , at ille munivh 
hunc in ligno cum patientibus • Multi ergo 
deinceps augurati funt , enormis fore hoc mi- 
raculi fiffnum afleverantes tam Imperantibus, 
quam fubjedlis , quemadmodum & in rmpio 
Neftorio fadhim eft . Manichaeorum ver6 , qui 
nunc Paulitiani , & Atingani dicuntur , quique 
in Phrygia, & Lycaonia conftituti, confinesejus 
habebantur, amicus ferventiffimus erat,refpon- 
fis eorilm femper , & immolationibus congra- 
tulatus . In quibus & cum Bardanius Ratricius 
contra eum infurrexit, his advocatis, huncmo- 
litionibus eorum fubegit . Taurum quippeinloco 
quodam ferreo palo cornibus alligans , adterram 
incurvatum ficdum mugiret , 85 volutaretur, oc- 
cidi fecit , hujufque veftem in mola verfa vice 
molens, & incantationibus ufus vi6Voriam tulit, 
permittente Deo proptermuhitudinempeccato- 
rum noftrorum.Ifti locum fub Imperio ejusadepri 
funt intrepide converfandi , unde multi levio. 
rum infandis eorum corrupti funt feftis . Ia- 
exa&ione vero quidam falfus eremita Nicolaus 
nomine, & quidam cum eo blafphemi fadli fue- 
rant etiam re6>i fermonis , venerabiliumque^ 
imaginum adverfarii, quos Nicephorus defen- 
debat, & fummum Sacerdotem , & omnes fe- 
cundum Deum viventes triftatos pro hac caufa 
reddebat. Saepe namque quiritantibus adversbs 
eos indignatus eft , inimicitias invicem agitan- 
tibus congratulans , deridens omnem Chriftia- 
num proximum diligentem , veluti divinoronu. 
mandatorum everfor, cui ftudium erat, judicii 
rationabilia , & irrationabilia contra omnenu 
hominem in Magnaurae poenaliter admovendi, 
quo nemo vacaret agere adversiis impietates 
ejus . Denique militares Principes more fervo- 
rum uti Epifcopis , & inferioris ordinis cleri- 
cis juflit adituris Epifcopia , & monafteria , & 
his qui eorum erant au&orabiliter abufuris , 
eos qui a feculo divinis contulerant obfeouiis 
aurea, vel argentea vafa , vituperabat, & Ec- 
clefiarum quzeque facrata pro communibus ha- 
beri dignum fore dogmatizabat, inftar Judc ta- 
le quid fuper dominico decernentis unguento. 
AntecefTores etiam fuos Imperatores univerfo9 
velut improvidos accufavit , ffeneraliter om- 
nium providentiam auferens , fimul & dicens, 
neminem pofte imperantem circumvenire, fi 
voluerit, qui imperat, ftrenue principatum te- 
nere, fed vanus fa6Vus eft in cogitationibus fuis 
divinitus occidendus . Interea menfe Febr. ejuf- 
dem quartsedecimjB Indicftionis primo fabbato 
jejuniorum obvii fafti Sarraceni penes Eu- 
chaicam Leoni Pra^tori Armeniacorum defe- 
renti thematis rogam , hanc abftulerunt cunu 
multitudine populi copiofa. Talenta ergo erant 
fedecim , librae mille trecentas. In his nec fic 
redargutus Nicephorus ab avaritia fua cefTavit. 
Igitur novus Achab fignis non eruditus , quin-*' 
e contra Phalaride, ac Mida ambitiofior fadhis, 
contra Bulgares pnriium prseparat, una cum 
Stauratio filio fuo , & Julio menfe a regia ur- 
be digreffus juflit Nicetae Pitricio , & gene- 
rali Logotherae publicos Ecclefiarum , & mo- 
nafteriorum cenfus imponere, & o£to annorum 
prseteritorum redhibitiones a Principum domi^ 
bus exigere, & erat lamentum magnum. Cbm 

au- 



Digitized by Goosle 



L I B E R XXIV- 



«75 



tutern querimoniam audiret a quodam pro- 
prio famulo , Theodofio vidclicet Salibar* P4- 
thcio dicente fibi : Omnes 6 domine contr&.nos 
clamant, & in tempore tentationis cafui noftro 
congratulabuntur, Gc ait ad eum : Si Deus ob^ 
durans obduravit cor meum ut Pharaonis, quid 
boni erit his , qui fub manu mea funt a Nicc- 
phoro? Theodofi, noli expedfcare preter qux a 
te confpiciuntur : haec Dominus novit,ipfe ego 
confcriptor horum viva voce audivi a Theo- 
dofio . Colle&is itaque militiis non foliim ex 
Thrace, veriim etiam ex ulterioribus themati- 
bus , cum his etiam egenos pedites cum pro- 
priis ftipendiis contra Bulgares fundis , & vir- 
gis armatos, & blafphemantes minavit. Crun- 
jius autem multitudines timens , cum effent 
MarcelUs pacem petebat. At ille nequam con- 
filiis f &c confentientium confiliorum fuorunu 
perfuafionibus prohibitus eft , & poft multos 
anfra&us per avia loca pracipitanter temera* 
rius fimul & pavidus ingreoitur Bulgariam- 
XIII. Kal. Augufti, cbm Syrius appareret cun- 
£t& confumens frequenter ita fatus : Quis ibit 
inquiens, & decipiet Achab? Qpia five Deus, 
five adverfarius trahit mc nolentem. Porro 
priufquam ingreiftis fuifTet Bulgariam Bizan- 
tius dile&us hujus femulus ad Crunnum confti- 

g't Marcellis, fecum fubrepta vefte Imperiali, 
auri libris centum . Multi autem hujus fu- 
gam in malum Nicephori aufpicati funt . Tri- 
Dus quippe diebus poft primos confli&us fe_ 
profperari opinatus , non profperam fecienti 
Deo adfcribebat vifltoriam, fed Staurarii foliq§ 
bonam fortunam , bonumque confiiium pradi 
cat* & Principibus, qut introitum inhibucrant, 
jninftbarur 9 8c inationabilia quoque animantia, 
€c m&ntes , & omncm setatem immifericordi 
cer occidt praecepit , & mortua comprovinciau 
lium corpora infepulta dimifit , folius fpolio- 
ruro colledkioms curam faciens . Claves autem , 
& fignacula penetralibus Crunni fuperimpone- 
har , ea ur prppria de «tero communiens. 
Aurei etiam , & cstera Chriftianorum mem- 
bra, qui fiiltem tetigiflfet ex fpoliis quicquanu 
abfcinddbat, & aulam inceodit , qua dicebatur 
Cortis Crwni» ciim ipfe vehementcr effet hu- 
miliaiui» & fignificanet, dicens : Ecce vicifti, 
tolle ergo quicquid tibi placuerit, egredere in 
pace. At ille ciim pacis eflet inimicus , hanc 
admtttere nokrit . Tune feviens ille in regionis 
iotroitus , & exitus lignea munimina mittens 
maceri^ circumdedit, atque tutavit. Micepho- 
rus auccm, hoc comperto, mox attonitus quid- 
mm ageret, circumiens ignoravit, 8c his qui 
fimul adecant , futuram perditionem prcpnun- 
ciabat afieverans : Etiamfi pennati fuerjmus, 
nemo fperet exitium Ce evafurum . Haec autem 
molioiuia erant per dies duos, quintam videii- 
cec> & fextatn feriam, i& nodte fabbati turba- 
tiooos turbarum armatarum circa Nicephorum , 
& eos qyi cum ipfo erant, auditae acies omnes 
«ervaverunt . Ante diei vero principiura fu- 
pervenientes Barbari coatra tabernaculum Ni 
^ephorii, ic magnates , qui cum ipfo erant, 
hunc miferabiliter interhciunt , inter quos 
«MC Aetkis Petrus , & Sifinnius Trifiles Pa- 
xricii , atq»e Theodofius Salibaras Patricius , qui 
contriftavit# & multa mala heat« oftendit Eire- 
j» , nec non & Eparcus Patricius , & Prator 
Orientalium, mukique Protofpatarii, &c Spatarii, 
&e»cubitusdomefticus , &ordinum Princeps/eu 
Drongarius Imperialis vigili*, fimui &Thracse 
Ptetor , & multi principes diematum cum in- 
finitb populis , omnifque GbriftianonnH corru- 



B 



D 



pta eft fpes , arma quoque omnia perierunr 9 
& Imperii vafa. Porro talis diei deformia ver- 
ba afoit ut Chriftiani ulterius videant , utpote 
bmne lamentum excedentia. Caput auteip NiV 
cephori Crunnus recifum fufpendit diebus mulr 
tis in ligno, in oftentationem ad fe venientium 
nationum , & confufionem omnium noftrum . 
Poft haec fane accipiens illud, & denudans, ar^ 
gentoque forinfecus induens, bibereinilleScter 
Vinorumpriiicipes fecit gloriatus. VerJim licet 
multx viduas, ac orphani fuerint facSli uno die, 
& lamentatio intolerabilis haberetur: hujus ta- 
mcn occifio , multorum fadla eft confolatio . 
Modum ver6 hujus occifionis nullus eorum qui 
falvati fuerant , liquidius enarravit . Ferunt 
etiam quidam, qu6d Chriftiani hunc cadent^m 
lapidibus impetierunt : aft eflFbeminatorum vi- 
rorum , fervorum fcilicet ejus , cum quibus & 
concumbebat f alii quidem igne vaili , alii ve^ 
ro gladiis perierunt cum ipfo . Hujus princir 
patu Chriftiani graviorem nullo tempore func 
confequuti . Omnes enim qui ante fe impera*^ 
verunt , ambitionibus , & luxuriis, atque bar^- 
baricis crudelitatibus fuperavit , de quibus per 
fingula profequi , & pofteris incredibile , & 
nobis erit laboriofum . Vulneratus eft autem & 
Stauratius periculose in dextra pane colli , & 
vix k pugna falvus evafit , & venit Adrianopo- 
lim atrociter plagd colaphizatus. At ver6 Ste- 
phanus Patricius, & fcholarum Domefticus , 
ctim adefTet quoqueTheoftiftus Magifter, pror 
nuncuvit Stauratium Imperatorem , & difpu^ 
tavit pojpulo , qui falvatus fuerat contra patrem 
fuum, dui oppido dele^ati funr. MichaeJ fan^ 
Europalates illjBBfus evadens admodum ab ami» 
ci$ rogatus eft , ut Imperator appellaretur , & 
non admifit propter juramentaNicephoro pr$ r 
ftita, atque Stauratio. Huic Stephanus Dome^ 
fticus refiftebat. fpe vitaStauratii. PorroStau- 
mtius per urinam fanguine immenfo prorum-, 
pente , arefa&us eft f^moribus , & tibiis , adeo 
ut phorio veniret Byzantium . Huijc Nicepho-t 
rus Patriarcha valido amans afFeftu , confilium 
dabat ei , ut Deum placaret , & eos , qui in^ 
avaritia pregravati erant , a patre fuo confola-r 
retur , ad quem paterni fenfus haeres germa- 
nus dicebat , non pofte plus tribus reddere ta^ 
lentis . Hkc autem erant exilis pars injuftiti» 
illius : veruntamen & circa h^c pigrit^batur , 
non vivere fidens. Cum 4utem todus illibatum 
more paternae mentis cirqi nemiqem fefvaret , 
frequentibus dehoneftationib. fubmittebat Theo- 
(Skiftnm Magiftrum,&Stephanum Domefticumt 
& Michaelem Europalatem , avertens animo , 
8c Procopiam fororera fuam ut infidiantem fibf 
TheopJuni» Auguflse fubmifiionibus . Moh 
quippe mifera pcr beat» imitationem Eirena? 
obtinere fperabat Imperium , cum fine liberis 
eflet . Aft vero Stauratius videns fe infanabilt- 
ter infirmari, habitum Jmperium uxori acqui- 
rere feftinabat , & Bulgares in Chriftianos ex- 
citare fupra prascedentia mala , fupra quo pa- 
ventes Nicephorus Patriarcha. Theodtiftus Ma- 
gifter , & Stephanus Domefticus, ex mijlta^ 
iniraicitia in alternam amicitiam eumMichaele 
Europalate ver;ere . Circa fines Septembris v. 
Indidlione Kal. Odlob. vefpere Stauratiu? ad* 
vocatum Stephanum Dome Ucun> percontaba- 
tur , quonam modo Michaelem fororis fuae ma- 
ritum ex propria domo ppflet ducere ad eju$ 
oculos eruendos : quo perhibente , hoc impof- 
fibile fore hac hora proptervirtutem, qux cir^ 
ca illum eftet , & ob munirionem domus loci 
ejus, rogajt nemini fieri nota quae di&a funt . 

At 



176 

At ille dim verbis perfuafibilibus inflexiflet 
eum ne folicitus effer , per totam no&em mili- 
tias ordinum , quc remanferant , collegit in- 
Hippodromo , una cum principibus propriis 
-ad pronunciandum Michaelem Imperatorem-. , 
quemadmodum in fubfequentibus indicabitur . 
Porro Nicephorus Patriarcha fcriptum a Mi- 
chaele propricB manus exegit de re<fta fide , & 
ut fine fanguine manus a Chriftianis fervaret , 
ac de facris hominibus , feu monachis de to- 
to Ecclefiaftico catalogo , ne percuterentur ab 
illo . 

MICHAEL. 
Anno ab Incarnatione Domini DCCCIV. In- 
di&ione quinta , tertia Nonas O&ob. Michael 
Europalates mitiffimus appellatus eft Imperator 
Ro. in Hippodromo a toto Seninn atque or- 
dinibus , qui imperavit annis duobus . Staura- 
tius autem acclamatione hujus auditi itatinu 
comam totondit, & monachicis indutus eft ve- 
ftimentis, & per Simeonem monachum cogna- 
tum fuum valde Patriarcham implorans , qui 
veniens in palatium una cum Imper.Michaele, 
Stauratium rogabat ne triftaretur fuper hoc, 
ouod fadhim eft : non enim per infidias, fed de- 
fperatione vitae ipfius id geftum afleverans . At 
ille nequitiae paternae rabie furens , non acquie- 
vit, dicens aa eum: Amicum meliorem me non 
habebis . Hor£ vero quarta coronatus eft Mi 
chael a Nicephoro Patriarcha in ambone ma- 
•gnx Ecclefias , in quo magna exultatio fedbt eft, 
& donavitPatriarchfc auri libras 1. &clero xxv. 
Vir enim magnanimus , & non avarus omnes 
confolatuseft, qui Nicephori nequitia funt laefi, 
donifque Senatum , ac militiam recreavit. Porr6 
IV. IdusO&obris coronata eft Procopia in Tri 
clinioAugufta, multifque donis liberalibus au- 
xit Senatum . Mulieribus vero Thematicorum 
militum , qui fuerant in Bulgaria perempti , auri 
quinque talentadedit . Theophaniam autem uxo- 
rem Stauratii fingularem vitam amplexam , & 
cognatos illius , qui miferabiliter fub Nicepho- 
ro vixerant , ditavit , intergue alia infignenu 
domum , & monafterium Tnebraica didhinu , 
ubi Stauratius eft fepultus , illi conceflit . Om- 
nes etiam Patricios , & Senarores , Sacerdotes , 
^& fummos Sacerdotes , & militantes mona- 
chos , & pauperes tam in regia urbe , quam in 
thematibus dcgentes locupletavit , adeo ut im- 
menfurabilis avaritia Nicephori, proprerquam 
& male periit , paucis diebus difparuifle pro- 
baretur. Super multos prsetcrea optimosmores 
fuos, ciim piifllmus, & Orthodoxus effet , tri- 
ftabatur fuper his , qui k fan<fta fcindcbantur 
Ecclefia quacunque occafione , five ratione^ , 
multumque fan&iflimum Patriarcham , & eos 
qui poterant pro communi pace concurrere , 
rogans non quiefcebat , inter quos & Theodo- 
rum Egumenum Studii , & Platonem , atque 
Jofeph Archiepifcopum Theffalonicenfem fra- 
trem Theodori in ftudiis detentos amaris , una 
cum princimbus monafterii eorum fatagebat 
unire , quoa & fecit . Caeterbm mifit ad Caro- 
lum regem Francorum pro pace , atquc con- 
tra£tai nuptiarum in Theophyladhim filiutfL. 
fuum. Nicephorus quoque fan<5tiflimusPatriar- 
cha tranfmifit fynodicas literas ad Leonem fan- 
&um Papam Romanum , antea quippe faciendi 
hoc a Nicephoro prohibebatur . Porro o&ava 
Kal. Januar. quintse IndidHonis Michael tran- 
quilliffimus Imperat. coronavit Theophyladlum 
ftlium fuum Imperatorem a Nicephoro Patriar- 
cha in ambone majoris Ecdefus , feria V. & 
obtulit pretiofiflimum ftemma in fan&o altario 



HISTORI JE MISCELLiE 



B 



D 



in vafis aureis , & lapidibus venuftis , & qua- 
drangulis velis antiquitus ex auro , & purpuni 
clare contextis , atque admirabilibus fanftis 
imaginibus variatum . Donavit autem & p a . 
triarchfle auri libras XXV. , ac venerabili clero 
libras centum , fplendidam reddens fanftam fe- 
ftivitatem, & filii pronunciationem . Multofane 
divino zelo Imperator piiflimus motus contra^ 
Manichaeos , qui nunc Pauliciani dicuntur , & 
Atingarios in rhrygia , & Lycaonia degentes , 
capitalem animadverfionem Nicephori undiiffi- 
mi Patriarchse , ac aliorum piorum pradica- 
mentis promulgavit . Adversus eft autem per 
alios nequam morum confiliarios obtentu poe. 
nitentias , ciim effet impoflibile illos poeniten- 
tiam agere, qui eorum errore decepti fuUTent. 
Dogmatizabant autem indodle , non licere Sa- 
cerdotibus promulgare contra impios mortem , 
per omnia divinis luper hoc adverfantes fcrip- 
turis . Si enim Petrus vertex Apoftolorum Ana- 
niam , & Saphiram ab uno mendacio tanriim 
mortificavit , & Paulus clamat : Qjii talia, in- 
quiens, agunt, digni funtmorte, &h*cdefolo 
corporali peccato : cjuomodo non horum contrarii 
erunt, qui omni fpiritali, &corporali fpurcitia 
daemonibus ferviunt ? Stauratiusvero ulceretabe- 
fadhas exmortali plaga circa fpinas loca infixa, ita 
ut non poflet quifquam appropinquare illi ob 
multum foetorem , mortuus eft tenid Idus Jan. 
IndidHone quinta, cum imperaflet, utputatur, 
menfibusduobus,diebus fex. Porro auinta Idus 
Maji, ferii quintS , eclipfis folaris fadb eft ma- 
gna , & feptimd Idus Junii egreflus eft Impe- 
ratorMichael contra Bulgares, & cum eo fimui 
Procopia ufque Zerulum. Crunnus autem dux 
Bulgarum , ciim E>ebeldum obfidione cepiflet; 
& eos qui in ipfo fuerant, una cum Epifcopo 
tranfmigraflet, multitudines , qux propter ma- 
lum , frequenfque confilium nequam confilia- 
riorum Imperatoris ad eum confluxerant , ad 
infidias, & injurias Obficii maxime , & TTira- 
cefiorum converfi funt , quos Michael compe- 
fcens, donis, & admonitionibus filentio impofi^ 
to mitigavit • At vero Bulgares fimultatibus 
militiarum compertis, &quod eflent formidan- 
tes pralium, ampliiis confomti prevaluerunt 
adversiis Thracem, & Macedoniam . Tunc An- 
cialum , & Beroem dimittentes Chriftiani fuge- 
runt,nemine perfequcnte, Nicetamque, ac Pro- 
bati caftrum , & alia qucdam praeudia, fimili- 
ter & Philippopolim , & Philippos , & Stty- 
monem habitantes , occafione accepta fugien- 
tes ad propria redierunt . Hoc autem divina-, 
indignatio fccit, Nicephori vefaniam arguens, 
per quam putativae correftiones ejus , in qui- 
bus gloriabatur, celeriter corruerunt , pravaf- 
que opiniones multorum , qui Deum impu- 
gnantes, & abundantes hserefes Paulitianorum, 
Attnganorum, Iconoclaftarum, & Tetraditarum 
defierunt accufare . Omitto enim adulteria^, 
fornicationes , libidines, atque perjuria, odia^ 
fraterna, & avaritias , necnon & prevaricatio- 
nes reliquas contra fan&as, ac venerabiles ima- 
gines, contraque fan&um monachicum habi- 
tum : movebant lin^uas, beatum dicentes Deo 
abominabilem Conl&ntinum , quod fortiter ad- 
versus Bulgares geflerit propter pietatem.*, 
quam,ut impie illi infelices fatebantur, habue- 
rit . At vero hi qui in urbe regia erant, arma- 
bantur poft Synodum univerfalem ad fidenu 
fubvertendam Onhodoxam , capcos cxcis men- 
tibus fine Deo volentes imperare filios Con- 
ftantini Deum impugnantis , apud Banormunu 
infulam cuftodise mancipato^, quos per podem 

fura- 



Digitized by 



Google 



L I B E 

fiirari roluerunt , & adducere ad cxercituitu . 
Sed Dominus hos confudit , erigens Michaelem 
piiflimum in defenfioncm veritatis . Difputa- 
tis enim convenientibus de fide plebibus , re- 
giam repedavit ad urbem , & iapienter cogi- 
tans , multos rebellionum per paucas plagas 
deterruit , exilio jubens deportari filios Con- 
ftantini, qui oculis orbati elie cernebantur, in 
Aphufiam . Unum vero ex fupra didkis fedu- 
ftoribus falfum eremitam , exa&ione male- 
ficii focium Nicolai , qui icona fan&iffimB 
Dei Genitricis depofuerat , lingui recisd muti- 
lavit , qui & mortuus eft corpore , & anima . 
Collegam autem fuum Nicolaum , promitten- 
tem fe poenitentiam adturum , omnibus publi- 
cavit , & confitentem fua ipfius mala, tradidit 
illum in monaflerio cuftodiendum, ne libera— 
converfatione habitu proprio abuteretur . At 
vero Antiganos publicans exilio tradidit per 
Leonem Orientalium Prsetorem . Porro Augu- 
fto menfe , quinta Indi&ione, Thebid contr^. 
Chriftianos movit exercitum , cum quo Leo 
bellum conferens, profperatus eft, duo milli^ 
interficiens , & equos comprehendens , & ar- 
ma . Muhammat autem primus filius Aaron te- 
nensprincipatumgentis, inito bello in interiori 
Perfide cum Habdalla fratre fuo fuperatus eft , 
& fugiens in Gabda hanc obtinuit . Damafcum 
ver6 alter tyrannus , & JEgyptum , & Afri- 
cam duo partiti funt, & alius Palaeftinam mo- 
re latronis depaftus eft . Anno fecundo Imperii 
Michaelis, Crunnus Bulgarum Dux per Dra- 
gomirum pro pace rurfum ad Imperatorem- 
Michaelem legationem mifit, quaerens foedera, 
qux fub Theodofio Adramitino , & Germano 
Patriarcha repromifla fuerant Cormefio , qui 
per illud tempus dominus erat Bulgaria? , quae 
terminos continebant Amelonis Thracenfis : ve- 
ftimenta quoque , feu coccineas pelles ufque- 
ad pretium quinquaginta librarum auri , & fu- 
perhsecprofugos utriufque patris ad alterutrum 
reddi fi contigifTet eos infidiari praelatis : nego- 
tiantes ver6 in utraque regione per pnecepta , 
& fignacula commcndari : fi qui vero fine fi- 
gnaculo inventi fuifTent , diriperetur quod ha- 
oerent , & inferretur publicis rationibus . Scri- 
pfit autem ad Imper. Nifi acceleraveris , in- 
quiens , ad pacem judicio tuo , praeliabor con- 
tra Mefembriam . His receptis Imperator ne- 
quam confiliariorum admonitionibus pacem non 
admifit • Sub obtentu enim falfse pietatis , & 
circa Remp. perditionis nequam confiliatores 
afserebant , non oportere fugitivos reddere_, , 
perhibentes in teftimonium ulud Euangelicum 
Domini eloquium perhibentis : Eum qui venit 
adme non ejiciam foras . Mediantevero men- 
fe OdVobri aciem dirigit Crunnus contra Me- 
fembriam in machinamentis , & manganis , & 
arietibus , quse Nicephori caufa deltru&oris 
Chriftianorum didicerat. Arabs enim quidanu. 
ad baptifmum confugerat fatis expertus mecha- 
nicse artis , quem ciim caftrametatus efset, ia^ 
Adrianopolim conftituit , cui nullum meritum 
conferens , quin potiJis adbrevians ejus rogam , 
murmurantem nimis cecidit: qui fuper hoctri- 
ftatus fugit adBulgares, & docuit eos omnem 
mechanicam artem in his . In his infiftens, ne- 
mine ob multam ftultitiam refiftente per to- 
tum menfem , cepit eam . Kalendis autem No- 
tembris advocavit Imperator Patriarcham ciim 
anguftiaretur , & de pace confilium fumpfit . 
Aderant autem & Metropolitani , Nicenus fci- 
licet , & Cizicenus , prsefentibus quoque pra- 
vis confiliariis cumTheodoro Egumeno ftudii: 
etiam Parriarcha , ac Metropolitani Antiftites, 
Tom. I. 



R 
A 



B 



XXIV. 177 

pacem cum Imperatore ampledlebantur : mali 
vero confiliarii cum Theodoro Egumeno ftudii 
hanc fubvertebant fatentes : In fiibverfione di- 
vini mandati nemo pacem ample&itur . Eunu 
qiuippe qui venit aa me , ait Dominus , noa- 
ejiciam foras . Primo quidem quomodo nemine 
ad nos ex eis confugiente, nos eos, qui intra^. 
Curtem erant prodidimus , valentes hos cuitl, 
pace falvare? iecundover6,quia& fi fugerunt, 
raro quidem ad nos , pro acquirenda tamen., 
plurimorum falute oportebat potiiis decertare, 
quam fuper incertis , & inviubilibus locuple- 
tari. Gratius enim eft Deo , plures potius fal- 
vare , quam paucos . Porro damnum in pluribus 
pati propter modicum lucrum , primje demen- 
tise eft. HsecKal. fa&a funtNovembrib. Porro 
prima die Nonas Novembris apparuit cometes 
in figura duarum lunarum fulgentium , adunan- 
tium fe, arque feparantium in diverfa fchema- 
ta , ita ut in acephali viri fidHonem formaren- 
tur . Et in craftinum de excidio Mefembriae ve- 
nit miferum nuncium , deterrens omnes ob majo- 
rum omnium malorum expe&ationem . Inve- 
nientes enim eam inimici plenam omnibus re- 
bus , quse ad habitationem hominum adelfe^ 
folent , hanc tenuerunt una cum Debelto , in 
quo & fyphones creos invenerunt triginta & 
fex, & ignis humidi * qui per eos emittebatur, 
argentique, ac auri non modicam copiam . Eo- 
dem anno multi Chriftianorum ex Palasftina, ac 
Syria in Cyprum venere fugientes irnmenfam 
Arabum affli<5Honem . Cum enim fine generali- 
principatu Syria elTet , & ^Egyptus , & Afn- 
ca , & omnis principatus , qui fub ipfis eft, 
homicidia , rapinas , adulteria , ac omnes Deo 
odibiles a<5Hones in civitatibus , ac villis , ut. 
divinitus peritura gente perpetrabantur , inque 
alma Dei noftri civitate colenda loca fandlae 
Dei Genitricis, & refurre&ionis , ac Calvarix, 
feu reliqua profanata funt . Similiter autem & 
Laurae eremi opinatifTimse , fandVi Caritonis , 
& fandti Sabx , & reliqua monafteria , & Ec- 
clefise defertae fa&x funt . Alii autem percepto 
martyrio interempti funt : alii vero Cyprum , 
& ex hac Byzantium properarunt , quos Mi- 
chael pius Imperator , & Nicephorus fandHfli- 
mus Patriarcha benigna munificentid reccpe- 
runt . Nam his qui venerunt ad urbem, mona- 
fterium infigne donavit : his vero qui in Cypro 
remanferant, monachis, & laicis talentum auri 
tranfmifit, & hos diverfis confolatus eft modis. 
Erat quippe Michael circa omncs fiiavis , & 
clemens , circa negotiorum vero difpofitioncm 
iners, fervitute fubadtus Theoftifto Magiftro, 
& caeteris principibus. Prseterea menfe Februa- 
rio duo Chriftiani ex Bulgariafugicntesnuncia- 
verunt Imperatori, Crunnum pradaturum cos, 
qui e(Tent in Thrace. rcpente fcftinare . Qjjin- 
todecimo Kalend. Martii exivit Imperator ab 
urbe , & Dei providentia inefficax rediit , 8c 
afcendens monafterium Tharafii fan&i Patriar- 
ch« , cclebratis ejus memoriis una cum Proco- 
pia Augufta , petalo ar^enteo librarum nona- 
gintaquinq; facrum ejus lepulcrum veftivit. Poft 
captam vero Mefembriam Imperator Crunno 
pace negata , ex omnibus thematibus cledVam 
militiam ante vernale tempus in Thracemtran- 
fire prsecepit , ita ut omncs molcfte ferrent , 
maxime Cappadoces , & Armeniaci . Impcra- 
tore autem exeuntc cum ordinibus menfcMajo, 
exivit cum co iterum Procopia uxor fua ufque 
ad aquoedudlum juxta Heracieam. At veromul- 
titudincs fupcr hoc duritcr ferentes in deroga- 
tioncm, ac maledidtioncm convcrfe funtcontra 
Michaelem . Porro quarta Idus Maji , eclipfis 

Z fafta 



*7& H I S T O R I JE 

ft£a cft drct XII. partem Tauri juxta horolo- 

Jfium oricnte Sole , & multus timor cecidit 
uper turba*. Aft Imperator circuibat Thracem 
cum pretoribus, ac militiis, neaue contra Me- 
fembriam pergens , neque aliud quid eorunu 
q\« agi debent ad deftrudtionem noftium pa- 
trans, fed tamhm fuafus fermouibus vanis con- 
filiariorum fuorum , bellorum experientiam non 
habentium , ac per hoc affeverantium , non_* 
audere inimicum adveniun illum Yenire in- 
propria regione fedentcm . Et erat barbarico 
impetu gravior concivium caetus , dcficientium 
circa necelTarias utilitates , & rapinis, ac inva- 
fionibus exterminautium compatriotas . Circa_, 
initia vero Junii menlis Crunnus Bulgarumdux 
exiit cum exerdtibus fuis , veritus quod multi 
effent Chriftianorum : ciimque moviffet exerci- 
tum in Verfiniciam, quafi trigintafignisablm- 
pcrialibus caftris , Leo Patricius , & Prartor 
Orienralium , Joannes quoque Patricius , & 
Macedoni* Prsttor cognomento Aplaces , mul- 
tiim prompti ad hos debellandos , prohibiti 
funtablmperatore per malosconfiliarios. Chm 
autem urbs liranias celebraret cum fummo Sa- 
cerdoce in templofan&orumApoftolorum, qui- 
dam impiorum , Deo perofi , Conftantini har- 
refeos , obferata portsl Imperialium fepulcro- 
rum, nemine attendentc propterturbacfrequen- 
tiam , quo fubito cum quodam fonitu aperire- 
tur egerunt , quafi ex quadam operatione fafti 
prodigii , & intro infilientes procidebant fedu- 
«ftoris monumento , hunc invocantes , & non- 
Deum . Surge dicentes , & auxiliare perditse 
Reip. Diffamaveruntque quia furrexit fuper 
equum fedens , & vadit Bulgares debellaturus , 
qui e contrario Tartarum habitat cum dsemo- 
nibus. Q^i ab urbisPrcefe&ocomprehenfi, pri- 
mo quidem mentiebantur , divinitus ultro fuif- 
fe apertas fcpulcrorum portas , prsefentati vero 
tribunali Praefedlo, & circa teftimoniumclaudi- 
cantes , obferationis fraudem ante omnem poe- 
nam conlefli funt, quos merito veftibuspompce 
fubmifit , vociferantes caufam public» poenae . 
Sic enim nequitiae inventor diabolus fuos mili- 
tes erudivit , ut non peccata fua accufent , fed 
Orrhodoxam , & patribus traditam fidem , fa- 
crumque habitum monachorum, qui divinaceft 
philok>phiae gymnafium . Multi autem qui iru 
his blafphemabant , habitu tantum Chriftiani 
erant , veritate vero Pauliciani. qui non valen- 
tes deteftabilia opera fua manifeftare, hujufce- 
modi occafione indodtos adulterabant, Conftan- 
tinum qui Judaici erat fenfus, beatum dicentes 
Ut Prophetam , & vidtorem , haerefimque ipfius 
in fubverfionem incarnatae difpenfationis Domi- 
ni noftri ample&entcs . Porro decima Kalend, 
Junii pralium ineuntibus haud proculabAdria- 
nopoli» delinquunt quidem Chriftianivaldedire 
Circa beilum , obtinent autem inimici pugnam , 
adeo ut plurescongrefiionemnecintuentesfum- 
ma fuga uterentur : na ut Crunnus confterna- ' 
tus seiiimaret infidiarum argumenrum effewJ 
quod fa&um eft , ut modiciim retineret fuos 
ab infcquutione : quia vero eos vidit fine ulla 
retentione fugere > perfequutus occidit mul- 
titudines copiofas , & veniens nihilominus ad 
farcinas , has ;um exuviis abftulit . Aft Impera- 
tor fugiens repedabat in urbem cum multitudi- 
nibus , harumque principibus fumptis infuper 
pollicebatur Imperii»depofitiones dcjurans , in- 
ter quos & Leonem Patricium ♦ &r Prsetorem 
Onentalium > tanquam pium , 8c fortiflimum, 

(i) Hi^tcnus Anuft^fius B+bLoth.cx Thcophane, cui m 
Gr^co eicemplari fubjun6ka funt qu»darn cx Leo- 
n'-s Grnmmatici chronographia pcitcriorum Impc- 
ratorum uf jue adConftantinumRomanigcncrum, 



MISCELLiE 

& per omnia ftrcnuum , in tenendo Imperio 
afcucere focium voluit : qui nullatenus acquie- 
fcens , dimifit eum thematibus praeffe , othvk 
Kalen. Junii deponere voleos Imperium, & 
alium promovere , oui tamen ab uxore , & fi. 
liis permiffus non eft , & ab his qui nequiter 
prasvaluerant . Vcriim in hoc Nicephorus &n- 
dUffimus Patriarcha confentiebat , & ipfe , i n - 
quiens, & filii ejusfalvandierunt , fitaaterquis 
promoveatur . At ver6* Pnetores defcendentes 
cum multitudinibus in urbem , Imperatorem* 
fugiffe audientes , defperati qu6d ab eo de cx- 
tero imperandi forent , confiliati funt apud 
femetipfos , & implorabant Leonem , quo au- 
xiliaretur communi Reip. , & Chriftianorunu 
religioni opitularetur . At ille aliquandiu qui- 
dem vehementer differebat * temporis confade- 
rans difficultatem , & Barbarorum incurfionem 
intolerabilem , & femetipfum erga Imperatore$ 
confervans redtum , & abfque inddiis , quiiu 
vero ad urbem properare inimicumvidit, fcri» 
bit Nicephoro Patriarchas de fide fua redla af- 
firrrans , petens etiam ut cum oratioue , & 
nutu ejus Imper. fumeret , & veniens ad tribu- 
nal ante urbem pofitum , una cum Pnrtoribus, 
& exercitibus , valde legitimus Romanorunu 
Imperator oftenditur , & die media Confenr> 
nopolim per Carfiii portam ingredirur , & ad 
regalia pervenit . P3rr6 audid hujus accla* 
matione Michael in oratorium Phariaccurrens, 
una cum Procopia , natifque fuis , detonfis ca- 
pillis , monaftica induit veftimenta , V. Idus 
Julii , fexta Indiftione , feril fecundi . 
L E (K 
Poftera vero die , Leo coronatus k Niceph<v 
ro Patriacha in ambone majoris Ecclef», urbis 
prsecepit cuftodiri portas , & muros die , ac 
nofte ipfe per fe circuiens , & exercitans. cun* 
£tos , ac bonam fpei fiduciam habere commo* 
nens , eo quod Deus celeriter foret inopinate 
fadturus per interceffiones intemerat» Dei Ge* 
nitricis , & omnium fan&orum , nec oranino 
confundi nos effet paffurus ob multitudinenu 
culparum noftrarum . Interea novus Senacheri- 
bus , Crunnus videlicet , dereli£h> proprio fca- 
tre cum virtute fua ad impugnandum Adriano- 
polim , poft fex dies Imperii Leonis fuperve- 
niens in viribus fuis. , & equis , regiam urbem 
gyravit juxra muros aBlacernisufqueadAuream 
portam , ortendens virtutem fuam , & celebnu 
to polluto da;monico facrificio in prato penes 
mare fito , poftulavit ab Imperatore , ut fige- 
ret conrum fuum in eandem portam Auream : 
quo id fieri non permittente , reverfus eft ad 
tabernaculum fuum. Ciimautemadmiratusfuif- 
fer muros urbis , & bene ordinatam Imperato- 
ris aciem , & fuper obfidionera , quam fpera- 
bat , defperatus effedlus effet, ad conventiones 
convertitur , & ante pacem tentatoria verba fa- 
ciebat . At Imperator accepta occafione cona- 
tus eft huic infidiari , fed a multitudinc pecca- 
torum noftrorum hoc in finem perducere pro- 
hibitus eft, adminiftrantium hujufcemodi rufti- 
citate , vulnerantium quidem hunc , mortalem 
tamen non inferentium plagam , Super hoc er- 
go infaniens nequiflimus , miilb curfu ad fan- 
dtum Mamam , palatium illic habitum incen- 
dit , & aereo Leone Hippodromi , uru cunu 
: urfo, & dracunculo, lateribus, ac marmoribus 
! ele<SHs tn plauftro impofitis, rcverfus eft • & 
obfeffam Adrianopolim cepit. 

Exflicit Libtr ^igrjftmu fqtutrtns , ( ?) 

Scquitur in AmiUf. P. P th. Hacc cit cullecti^ iOinn- 
rum , ut fubinferrur Adam anno CCXXX. &c 
, In ex. Briis. fcquimr Bofina Biffini rcgis uxor, 

Et nanatio dc Theodorico. Conifius, 



Digitized by 



.»79 



LanduJphi Sagacis additamemum adHiftoriam 
Mifcellam ex MS. Bibliothec* Ambro- 
fian<c nunc prim&m editum . 



CUra jara, ut premifsum eft, Roma-i A 
norum defierir apud Italos Impe- 
rium , plurimaeque gentes irruerent 
contra ipfos adufque pertranfierat 
pelafgum.Hac tempeftate Tuftinianus 
. Auguftus Romanonimeumdemfeliciiorte rege- 
batlmperium, qui&bellaprofperfe geflit, & iu 
caufis civilibus mirificus extitit . Nam per Be- 
lifarium Patricium Pferfam fortiter devicit,per- 
que ipfum Belifarium Wandalorum gentenu, 
capto eorum rege Gelifmero , ufque ad inter- 
necionem delevit,Africam quoque totam, poft 
annos nonaginta & fex ,Romano Imperio refti- 
tuit. Purifque Belifarii viribus , Uothorunu 
in Italia gentem , capto Withigis eorum rege^ 
fuperavit . Mauros quoque poft hsec Africanu B 
inteftantes, eorumque regem Attilam , per Jo- 
hannem Exconfulem miraoili virtuteproftravit, 
parietiam modo & alias gentes belli jure com- 
preflit . Qjuam ob caufam propter eorum om- 
nium vicStorias , ut Alamannicus , Gothicus , 
Francicus , Germanicus , Anticus , Alanicus , 
Wandalicus , Africanufque diceretur habere h*c 
nomina meruit . Leges etiam Romanorum^. , 
quarum prolixitas nimia erat , & inutilis diflb- 
nantia , mirabili brevitate correxit . Nam om- 
nes conftitutiones Principum, qus utique mul- 
tis in voluminibus habebantur, mtra duodecinu 
libros coarflfcavit , idem quoque volumen Co- 
dicem Juftiniani appellari praecepit. Rurfufque 
fingulorum Magiftratuum, five judicum leges , 
quae ufque ad duo millia pene libros erant ex- 
tenfae , intia quinquaginta librorum numerunu 
redegit, eumque Codicem Digeftorum , five^ 
Pandedfarum vocabulo nuncupavit . Qpatuor 
etiam Inftitutionum libros , in quibus breviter 
univer/arum legum textus comprehenditur , no- 
viter compofuit . Novas quoque leges , quas 
ipfe ftatuerat, in unum volumen redactas, ideft 
Codicem Novellam nuncupari fancivit . Ex- 
truxit quoaue idem Princeps intra Conftanti- 
nopolim urDem Chrifto Domino , qui eft Sa- 
pientia Dei Patris , templum , quodGraco vo- 
cabuIoAgiam Sophiam,ideft, San6kam Sapien- 
tiam nominavit . Cujus opus adeo cun&a jedifi- 
cia excellit , ut in totis terrarum fpatiis , huic 
fimile non poflit inveniri . Erat enim Prin- 
ceps fide Catholicus, in operibus re&us , in_ 
judiciis juftus , ideoque omnia concurrebant ei 
in bonum. Hujus temporibusCafliodorus,apud 
urbemRomam tam feculari, quamdivinafcien- 
tii claruit , qui inter c?tera , quae nobiliter fcri- 
pfit , pfalmorum praecipue occulta potentiflime 
referavit. Hic primtim Conful , deinde Senator, 
ad poftremum vero Monachus extitit . Hoc 
etiamtempore Diotufius(*)Albainurbe Roma 
conftitutus , pafchalem calculum miranda ar- 
gumentatione compofuit . Tuncque nihilo- 
minus Arator Romanae Ecclefise Subdiaconus , 
poeta mirabilis*a6taisApoftolorum verfibus he- 
xametris exaravit . His quoque diebus B. Be- 
neduShjs pater , & prihs, in loco , qui Subla- 
cum dicitur, qui ab urbe Roma quadraginta_. 
millibus abeft, & poftea in caftroCaffini, quod 
Clarum appellatur , & magnae vhx meritis, & 
Apoftolicis virtutibus eflulfit . Igitur cum cir- 
Tom. I. 



(*; In Paulo Diacono lcgitur Diortyjtus. 



cumquaque frequenter Longobardorum vi&orias 
perfonarent , Narfis Chartularius Imperialis , 
qui tunc pneerat Italisc, bellum adversus Toti- 
lamGothorum regem praparans , chm jam pri- 
dem Longobardos contoderatos haberet, legatos 
ad Alboin dirigit , quatenus ei pugnaturo cum 
Gothis , auxilium miniftraret . Ttmc Alboin^ 
ele&am e fuis manum direxit,qui Romanis ad- 
versiimGothos fufFragium ferrent.qui per ma- 
ris Adriatici finum in Italiam tranfve&i, fociati- 
oue Romanis, pugnam inierunt cum Gothis . 
Q.uibus ufque ad internecionem deletis , tali- 
ter cum Totila fuo rege honorati multis mu- 
neribus, vi&ores ad propria remearunt, omni- 
que tempore, quo Longobardi Pannoniam pof- 
lederunt , Roman» Reipublicac advershs semu- 
los adjutores fuerunt . His ttmporibus Narfis 
etiam Buccellino duci bellum intulit , quenu 
Thendepertus Rex Francorum cum in Italiam- 
introiflet , reverfus ad Gallias cum Hamingo 
alioduce,ad fubjicicndam Italiam reliquerat. 
Tunc quoque apud ConftantinopolimPriicianus 
Csefarienfis Grammaticae artis, ut ita dixerim , 
profunda rimatus eft . Qpi Bucccllinus cunu 

?tte totam Italiam direptionibus vaftaret , &: 
hendeperto fuo regi de prada Italise munera 
copiofa conferret , cum in Camoanea hyemaxe 
difponeret , tandem in loco, cui Tannecum no- 
men eft, gravi bello a Narfete fuperatus , ex- 
tindlus eft . Hamingus ver6 , dum Widin Gc- 
thorum Comiti contra Narfetem rebellanti au- 
xilium ferre conatus fuiflet, utrique a Nariete 
fuperati funt . Widin captus Conftantinojpolim 
exulatur. Hamingus vero, qui ei auxilium prf- 
buerat , Narfetis gladio perimitur . Tertius quo- 
que Francorumdux, nomine Leutharius, Buc- 
cellini germanus , dum mult£ praedd onuftus ad 
patriam cuperet reverti , inter Veronam , & 
Tridentum , juxta lacum Benacum propria^. 
morte defun6his eft. Habuit mhilominus Nar- 
fis cerramen adversbsSindualBrentorum regem, 
qui adhuc de Herulorum ftirpe remanferat , 
quos fecum in Italiam veniens foliim Odoa- 
cer adduxerat . Huic Narfis fideliter fibi pri- 
mtim adhaerenti , multa beneficia contulit, fed 
noviflime fuperbe rebellantem , & rcgnare cu- 
pientem, bello fuperatum, & captum, celfjt^ 
de trabe fufpendit. Eo tempore quoque Nar- 
fis Patricius , per Dagifteum Magiftrum mili- 
tum , virum bellicofum , & fortem , univerfos 
Italiac fines obtinuit . Hic Narfis prius quidem 
Chanularius fuit,deinde propter virtutem me- 
rit6 Patriciatus honorem promeruit . Erat au- 
tem vir piiflimus, in religione Catholicus, inu 
pauperes munificus , in reparandis Bafilicis fa- 
tis ftudiofus, vigiliis, & orationibus in tantum 
ftudens,ut plus fupplicationibus adDeum pro- 
fufis , quam armis bellicis viftoriam obtinc- 
ret . 

Inter hxc Juftiniano Principe viti decedente, 
Juftinus minor Rempublicam apud Conftanti- 
nopolim regendam fufcepit. 

His quoque temporibus Narfis Patricius , 
cujus ad omnia ftudium vigilabat, Vitalenu. 
Epifcopum Altin* civitatis , qui ante annos 
plurimos , ad Francorum regem confugerat f 

Z i hoc 



i8o 



HISTORI£ MISCELL^E. 



hoc eft, ad Gothienftm civitatem, comprehen- 
fum, apud Siciliam exilio damnavit . Igitur de- 
let£, ut didhim eft, vel fuperat4 , Narfis omni 
Gothorum gente, his quoque, de quibus dixi, 
minus pari modo devi&is, dum multumauri, five 
argenti , feu oeterarum fpecierum divitias ad- 
quififTet, magnamab his, pro quibus multa^. 
contra eorum hoftes laboraverat, invidiam per- 
tulit , qui contra eum Juftino Augufto , & ejus 
conjugi Sophiae, in hasc verba fuggefferunt di- 
centes : Qjiia expedierat Romanis , Gothis po- 
tiiis fervire , quam Graecis , ubi Narfis Eunu- 
chus imperat , & nos fervitio premit , & hasc 
nofter piiflimus Princeps ignorat. Aut libera^ 
nos de manu ejus , aut certe in civitatem Ro- 
manam , & nofmetipfos gentibus tradimus . 
Ciimque h«c Narfis audi(Tet , hatc breviter re- 
tulit yerba : Si male feci cum Romanis , male 
inveniam , Tunc Auguftus in tantum adversiis 
Narfetem commotus eft, ut ftatim in Italianu 
Longinum Praefe<Shim mitteret, qui Narfetis 
locum obtineret . Narfis vero his cognitis val- 
de pertimuit, & in tantum, maxime ab eadem 
Sophia Augufta territus eft , ut regredi ultra^ 
Conftantinopolim non auderet . Cui illa inter 
castera , quia Eunuchus erat , hacc fertur man- 
daffe, ut cum puellis in gin&ceo lanarum face- 
ret penfas dividere . Ad quae verba Narfis dici- 
tur haec verba dixilTe ; Talem fe eidem telanu 
orditurum , qualem ipfa dum viveret, deponere 
non polTet. Itaque odio, metuque exagitatus, 
inNeapolim Campaniae civitatem fecedens, le- 
gatos mox ad Langobardorum gentem dirigit, 
mandans, ut paupera Pannonise rura defererent, 
ad Italiam, cun&is repletam divitiis, poffiden- 
dam venirent . Simulque multimoda pomorum 
genera, aliarumque rerum fpecies , quarunu 
Italia ferax eft, mittit, quatenus eorum ad ve- 
niendum animos poflet illicere. Longobardi I«- 
ta nuncia, & qux ipfi prseoptabant , gratanter 
fufcipiunt i denique futuris commodis animos 
attollunt. Continuo apud Italiam terribilia no- 
£hi figna vifa funt, hoc eft , ignese acies in_- 
coelo apparuerunt, eo fcilicet, qui poftea ef- 
fufus eft , fanguine corufcantes . Narfis vero 
de Campania Romam reverfus , ibidem non- 
poft % multum tempus, ex hac luce fubtradhis 
eft . Cujus corpus pofitum in locello plurabeo , 
cum omnibus ejufdem divitiis Conftantinopo- 
lim eft perlatum . Per hxc tempora apud Con- 
ftantinopolim , ut fupra praemiflum eft , Jufti- 
nus nfinor regnabat, vir omni avaritiae deditus, 
contemptor pauperum , Senatorum fpoliator. 
Cui tanta fuic cupiditatis rabies , ut arcas jube- 
ret ferreas fieri , in quibus ea , quse rapiebat 
auri talenta congereret , quem etiam ferunt in 
haerefin Pelagianam dilapfum . Hic cfim a divi- 
nis mandatis aurem cordis averteret , jufto Dei 
judicio , amiffb rationis intelle&u , amens effe- 
£bus eft. Hic Tiberium Caefarem afcivit , qui 
ei palatium , vel fingulas provincias guberna- 
ret, hominem juftum , utilem , ftrenuum , fa- 
pientem, eleemofynarium , in judiciis sequunu, 
in vi&oriis clarum, & quod his omnibus fupe- 
reminct , veriflimum Cnriftianum . Hic dinu 
mulra de thefauris, quos Juftinus aggregave- 
rat, pauperibus erogaret, Sophia Augufta fre- 
quentiiis eum increpabat, qu6d Rempublicanu 
redegilfet in paupertatem , dicens : Qjuod ego 
mulris annis congregavi , tu infra paucum tem- 
pus prodige difpergis . Ajebat autem illc^ : 
Conhdo in Domino, quia non deerit pecunifu, 
Fifco noftro , tantiim ut pauperes eleemofynam 
accipiant, aut captivi redimantur. Hoc eft ma- 



gnum thefaunnn faCere^ dicenteDomino; The- 
faurizate vobis thefauro6 in c©lo , ubi nequ^ 
«rugo, neque tinea corrumpit , & ubi turcs 
non effodiunt, nec furantur. Ergo de his, qm 
tribuit Dominus, congregemus thefauros in c«. 
lo, & Dominus nobis augere dignabitur in fe- 
culo . Igitur Juftinus cum undecim annis re- 
gnaffet, amentiam , quam incurrerat, tandenu 
cum vita finivit . Bella fane, qu« per Narfetem 
Patricium Gothis , vel Francis illata , fuperitis 
per anticipationem diximus , hujus temporibus 
gefta funt. Denique & chm Roma temporibus 
• BenedidH Pap« , vaftantibus omnia per circui- 
Itum Longobardis, famis penurid laborarct, 
; multa millia frumenti navibus ab 42gypto diri- 
B gens, eam fub ftudio mifericordiae relevavir. 
Monuo ergo Juftino, Tiberius Conftantinus, 
Romanorum regum quinquagefimus , fumpfit 
Imperium . Hic ciim , ut fuperiiis diximus, Ju- 
ftino adhuc Caefare, palatium regeret, & mul- 
tas quotidie eleemoiynas faceret , magnam ei 
Dominus auri copiam fubminiftravit . Nanu 
deambulans per palatium , vidit in pavimento 
domus tabulam marmoream , in qua erat Crux 
Dominica fculpta , & ait : Crucem Domini , 
qua frontem noftram, & peftora munire debe- 
mus , ecce eam fub pedious conculcamus . Et 
di&o citihs juffit eandem tabulam auferri de 
foffa , qua elevata , atque ere&a , inveniunt 
fubtus & alia hoc fignum 4$» habentem, qui & 
ipfam juffit auferri . Qjua amota , reperiunt & 
teniam , jufluque ejus chm hxc fuiffet ablata^, 
inyeniunt magnum thefaurum i habentem fupra 
mille auri centenaria. Sublatumcjue aurunu, 
pauperibus adhuc abundantiiis, quam confuetus 
tiierat, largitur . Narfis quoque Patricius Ita- 
YiXy cum in quadam civitate intra Italiam, do- 
mum magnam haberet, ad fupra memoratanu 
urbem advenit, ibique in domo fua occulte ci- 
fternam magnam fcdit , in <jua multa millia^ 
centenariorum auri , argentique repofuit , in- 
terfedtifque omnibus confciis, uni tantummodo* 
feni hxc per juramentum ab eo exigens , com- 
mendavit. Defundto ver6 Narfete , fupradi&us 
fenex ad Caefarem Tiberium veniens , dixit : 
Si mihi, inquit,aliguid prodeft, magnam rem 
Caefar dicam . Cui ille : Dic ait quid vis, enim 
proderit tibi , fi quid nobis piomturum cSt^ 
narraveris . Thefaurum, inquit , Narfetis habeo 
reconditum , quod in extremo vitB pofitus ce- 
lare non poffum . Tunc Gefaf Tiberius gavi- 
fus mittit ufque ad locum pueros fuos , prae- 
cedente vero fene hi fequuntur attenti . Per- 
venientefque ad cifternam , deopenamque in- 
grediuntur, in qua tantum auri, vel argenti re- 
pertum eft , ut per multos dies vix a depor- 
tantibus potuiffet evacuari . Qju« ille pene om- 
nia fecundiim morem fuum erogatione largiffi- 
ma difpenfavit egenis. Hic ciim Auguftalenu 
coronam accepturus effet , eumque iecundtun 
confuetudinem ad fpe&aculum Circi populus 
expe£laret , in/idiafque ei prapararet Sophia- 
Augufta , ut Juftinianum , Juftini nepotem, ad 
dignitatem Imperatoriam fublimaret , ille per 
loca fandia prius praecedens , deinde vocato ad 
fe Pontifice urbis , cum Confulibus, ac Prsfe- 
£tis palatium ingreffus, indutus purpura, dia* 
demate coronatus , throno Imperiali pofitus , 
cum immenfis laudibus in regni eft gloria con- 
firmatus . Q^iod ejus adverfarii audientes , ni- 
hilque ei f qui in Domino fpem fuam pofue- 
rat, officere valentes, magno funt confufionis 
pudore cooperti . Tranfadris autem paucis die- 
bus, Juftinianus, projecit fe pedibus Imperato- 



Digitized by 



ADDIT AMENTUW, 



181 



ris, ob meritum gratia^ quindecim ei auri cen- 
tenaria deferens . Qjjem ille fecundum patien- 
tix fuas meritum colligens , fibi ut in palatio 
affifteret juffit. Sbphia ver6 Augufta immemor 

Eromiffionis , quam quondam in Tiberium ha- 
uerat, infidias ei pertentavit ingerere. Pracce- 
dente autem eo ad villam, ubi juxta ritum Im- 
perialem triginta diebus ad vindemiam jocun- 
daretur, vocato clam Juftiniano, voluiteum fu- 
blimare in regno. Qpo comperto Tiberius cur- 
fu veloci Conftantinopolim regreditur , appre- 
henfamque Auguftam omnibus thefauris , ex 
fpoliavit, folum ei viftum quotidianum in ali- 
mentum relinquens , fegregatifque pueris ejus 
ab ea, alios de fidelibus fuis poiuit, qui ei pa- 
rerent, mandans prorftfc, ut nullus de anterio- 
ribus, ad eam hab eret accefsum. Juftinianunu 
verb verbis folummodo objurgatum, tanto in 

{>ofterum amore dilexit, ut filio ejus filiam- 
iiam promitteret , rurfufque filio filiam fuam 
expeteret . Sed hsec res minim£ , quam ob 
caufam nefcio , ad efle&um pervenit . Hujus 
exercitus ab co diredhis Perfas potentiffime de- 
bellavit, vi&orque regrediens, tantam molem 
prxdx» cum viginti pariter Elephantis detulit, 
ut humanae crederetur pofle fufficere cupidita- 
ti. Tiberius igitur Conftantinus, poftquam fe- 
ptem rexerat annis, fentiens fibi diem mortis 
imminere, una cum confilio Sophis Auguft* 
Mauricium genere Cappadocem , virum ftre- 
iiuum , ad Imperium elegit + ornatamque fuam 
filiam regalibus ornamentis eam tradidit ei, di- 
cens : Sit tibi Imperium meum cum hac puei- 
la oonceffum, utere eo felix , memor femper , 
uc aequitatc , luftitiaaue deleiteris . Hasc poft- 
quam dixit , dc hac luce ad acternam patrianu 
migravit magnum luihini populis dfe fua morte 
rehnquens. Fuit enim fumm? bonitatis, in elee- 
mofyriis promptus , in judicio juftus , in judi- 
canao cautiffimus, nullum defpiciens, fed om- 
oes in bona voluntate comple&ens , omnefque 
diligens , ipfe quoque eft dileihis k cunftis . 

Qpo defun&o Mauricius indutus purpurS, & 
redimitus diademate , ad Circum proceffit , ac- 
clamatifque fibi laudibus, largitus populo mu- 
nera , prtmus ex Grecorum genere in Imperio 
confirraatus eft . Hoc tempore Mauricius Im- 
perator Childeperto regi Francorum quin- 
quagintamillia folidos per legatos fuos direxit, 
ut cum exercitu fuper Longobardos irrueret , 
eofque de Italia exterminaret . Qui chm innu- 
mera Francorum multitudine * in Italiam fu- 
bito introivit . Longobardi ver& in civitatibus 
fe communientes , intercurrentibus legatis , 
oblatifque muneribus, pacem cum Chilaeper- 
to fecerunt . Qui ciim ad Gallias remeaflet , 
to Imperator Mauricius , quia cum Lon- 

Edis foedus finierat , quoa ei Longo- 
rum derrimentum dederat , repeterc_ 
cupit . Sed ille fuarum virium potentia fre- 
tus, pro hac re nec refponfum reddere voluit. 
His itaque geftis Autharius rex Brexillum ci- 
vitatem , fuper Padi marginem pofitam , ex- 
pugnare aggreflus eft , in quam Dotrulf dux a 
Longobardis confugerat , fe partibus Impe- 
latoris tradens , fociatus militibus Longobar- 
dorum exercitui fortiter refiftebat. Ifte exSua- 
yorum, hoc eft Alamannorum gente oriundus, 
inter Longobardos creverat , & quia erat for- 
ma idoneus , ducatus honorem meruerat . Sed 
ciim occafionem ulcifcendae fu« captivitatis re- 
perit , contra Longobardorum illico arma_ 
furrexit . Adversus quem Longobardi gravia— 
bella geflerunt : tandemque eum cum railiti- 



B 



bus , quos juvabat, exuperantes, Ravennanu 

cedere compulerunt. Brexillus capta eft, mu- 
ri auoque ejus ad folum ufque deftru&i funt . 
Poft hxc Anthariusrex cum Smaragdo Patricio, 
qui tunc Ravennas praterat , ufque in annunu 
tertium pacem fecit. Denique poft Benedidtum 
Papam , Pelagius Romana» Ecclefias Pontifex 
abfque juffionePrincipis ordinatus eft, eo quod 
Longobardi Romam per circuitum obfiderent, 
nec poflet quifquam a Roma progredi . Hic 
Pelagius Heliaj Aquilegienfi Epifcopo , nolentt 
tria capitula Chalcedonenfis Synodi fufciperew* 
epiftolam fatis utilem mifit , quam B. Grego^ 
rius , ciim eflet adhuc Diaconus , confcripfit . 
Rurfum Mauricius Auguftus , legatos ad Chil- 
depertum mittens, eum ut contra Longobardos 
in Italiam exercitum dirigeret perfuafit . Chil- 
depertus exiftimans fuam adhuc germanamapud 
Conftantinopolim vivere , legatis Mauricii ac- 
quiefcens , ut fuam poflet fororem reciperc^ , 
iterum adversiis Longobardos Francorum exer-' 
citum ad Italiam direxit . Contra quos dum^ 
Longobardorum acies properarent, Franci , & 
Alamanni diflenfionem habentes , fine uilius 
Iucri conquifitione , ad patriam funt; re- 
verfi . Eo tempore fuit aquag diluvium in fini- 
bus Venetiarum , & Ligurise , feu ceteris re-. 
gionibus Italia» , quale poft Noe tempora noa 
creditur fuifse . Fa6tee funt lacunae pofseffio- 
nes , feu villarum , hominumque pariter , & 
animantium magnus interitus . Deltruila funt 
itinera , diffipatae viae ; tantumque Athd- 
fis fluvius tunc excrevit , ut circa BafiHcanu 
Beati Zcnonis martyris , qua extra Veronenfis 
urbis muros fita eft , ufque ad fuperiores lc- 
neftras aqua pertineeret , licet ficut B. Grego- 
rius poft ea Papa lcripfit, in eandem Bafilicam 
aqua minime introivit . Urbis quoque cjuf- 
dem Veronenfis muri ex parte aliqua eadenu. 
funt inundatione fubruti . Fa&a eft autem hsec 
inundatio , fextodecimo Kal. Novembris . Sed 
& tantas coru/cationes , & tonitrua fuerunt , 

3uant2e fic^i vix aeftivo tempore fclent . Poft 
uos quoque menfes , eadem urbs Veronen- 
fium , magna ex parte incendio concremata eft . 
In hac diluvii eftufione in tantum apud urbem 
Romam fluvius Tyberis excrevit, ut aquce ejus 
fuper muros urbis influerent , 8c maxime in_* 
earegiones occuparent. Tunc peralveum ejulV 
dem fluminis , cum multa ferpentium multi- 
tudine , draco etiam magna, miraque magni- 
tudinis per urbem tranfiens , ufque ad mare^ 
defcendit . Subfecuta ftatim eft hanc inunda- 
tionem graviffima peftilentia , quam inguina- 
riam appellant , qux tanta ftrage populum de- 
vaftavit , ut de inaeftimabili multitudine , vix 
pauci remanerent . Primumque Pelagium Pa- 
pam , virum venerabilem perculit , & fine^ 
moraextinxit. Deinde paftore interempto, fefe 

Eer populum extendit . In hac tanta rei tribu^ 
itione B. Gregorius , qui tunc Levita erat , a 
cun&is generaliter Papa eleitus eft , qui dunu 
feptiformem Lctaniam fieri ordinaflet , intra^ 
unius horse fpatium,dum hi Dominum depre- 
carentur , odkoginta ex eis fubito ad terranu 
corruentes , fpiritum exhalarunt . Septiformis 
autemLetania ideo di<5>a eft. quia omnis urbis 
populus a Beato Gregorio in feptem panibus de* 
precaturus Dominum eft divifus . In primo 
nan^jue choro , fuit omnis clerus ; in fecun- 
do , omnes Abbates , cum monachis fuis ; ia 
tertio omnes Abbatiflas cum congregationibus 
fuis ; in quarto omnes infantes ; in quinto om- 
nes laici ; in fexto , univerfec vidu» ; in feptir 

mo 



i8i 



HISTORIA MISCELL£ 



mo omnis mulieres conjugata& . Ideo autem de 
Beato Grrgorio plura dicere omittimus , quia 
jam ante aliquot annos ejus vitam , Deo au- 
xiliante , texuimus . In ea , qu» dicenda- 
erant , juxta noftrac tenuitatis vires , univer- 
fa defcripfimus • Hoc tempore idem Beatus 
Gregorius , Auguftinum , & Mellitum , & 
Johannem , cum aliis pluribus monachis timen- 
tibus Deum , in Britanniam mifit , eorum- 
que praedicatione ad Chriftum Anglos conver- 
tit • His diebus defun&o Helia Aquilegienfi 
Patriarcha , poftquam quindecim annis (acer- 
dotium geflerat , Severus huic fuccedens re- 
gendam Tufcepit Ecclefiam . Qjiem Smaragdus 
Patricius veniens de Ravenna in Gradus , per 
femetipfum ex Bafilica extrahens , Ravennam 
cum injuria duxit, cum aliis tribus ex Hiftria^ 
Epifcopis : ideft, Johanne Parentino , & Seve- 
ro , atque Vindemio , nec non etiam Antonio 
jam fene Ecclefi» defenfore • Qjiibus commi- 
nans exilia , atque violentiam inferens , com- 
municare compulit Johanni Ravennati Epifco- 
po trium Capitulorum damnatori , quia tem- 
pore Pipae Vigilii , vel Pelagii , a Romanae 
Ecclefi» defciverat focietate . Exempto ver6 
<anno , k Ravenna ad Gradus reverfi funt, qui- 
bus nec plebs communicare voluit , nec cacteri 
Epifcopi eos receperunt . Smaragdus Patricius 
a Daemonio non injufte correptus, Succeflbrem 
Romanum Patriciatus accipiens , Conftantino- 
t>olim remeavit . Poft hac fa&a eft Synodus 
decem Epifcoporum in Mariano , ubi recepe 
runt Severum Patriarcham Aquilegienfenu , 
dantem libellum erroris fui , quia trium capi 
tulorum damnatoribus communicavitRavennae. 
NominaveroEpifcoporum, qui fe abhocfchif 
mate cohibuerunt , haec funt : Petrus de Alti- 
110 clariflimus , Ingemutius de Sabione , An 
gelus Tridentinus , Junior Veronenfis , Horon- 
tiusVicentinus, Rufticus de Travifio, Fontejus 
Feltrinus, Angellus deAltillo, Laurentius Bel- 
linienfis , Maxentius Julienfis , & Adrianus Po- 
lenfis. CumPatriarcha autem communicaverunt 
ifti Epifcopi : Severus , Parentinus , Johannes 
Patricius, Vindemius, &Johannes. IgiturMau- 
ricius Auguftus poftquam uno & viginti annis 
rexit Imperium cum filiis Theodofio , & Ti 
berio , & Conftantino k Focace , qui fuit ftra« 
tor Prifii Patricii , occiditur. Fuit autem uti- 
lis Reipubl. ; nam faepe contrahoftes dimicans, 
vidtoriam obtinuit . Hunni quoaue , qui & 
Avares appellantur , ejus virtute aevifti funt . 
His diebus defun<5to Severo Patriarcha , ordi- 
natur in loco ejus Johannes Abbas Patriarcha», 
in Aquileja vetere , cum confenfu regis , & 
Ghifulfi ducis. InGradus quoque ordinatus eft 
Romanis Candidianus Antiftes . Rurfiis menfe 
Novembrio , & Decembrio , ftella Cometes 
apparuit. Candidiano vero defundto apud Gra- 
dus ordinatur Patriarcha Epiphanius , qui fue- 
rat Primicerius notariorum ab Epifcopis qui 
erant fub Romanis ; & ex illo tempore cape- 
runt duo efle Patriarchae « 

Focas igitur , ut pramiflum eft , extinfto 
Mauricio , ejufque filiis , Romanorum regnum 
invadens , per o&o annorum curricula princi- 
patus eft . Hic rogante Papa Bonifacio ftatuit 
fedem RomanasEccIefiseutcaput eflet omnium 
Ecclefiarum, quia Ecclefia Conftantinopolitana, 
primam fe omnium Ecclefiarum fcribebat . Idem 
alio Pipa Bonifacio petente juflit in veteri fa- 
no, quod Pantheon vocabatur, ablatis idolatrise 
fordibus , Ecclefiam B. femper Virginis Ma- 
riae , & omnium SS. Martyrum fieri > ut ubi 



B 



quondam, non deorum, fed doemoniorum cul- 
tus habebatur, vel agebatur, ibi deinceps om- 
nium fieret memoria San&orum . Hujus tem" 
pore Prafini, & Veneti per Orientem , & /g. 
gyptum civile bellum faciunt , ac fefc mutual 
dedeprofternunt. Perfas quoque adversiis Rem- 
publicam graviflima bella gerentes, mukasRa. 
manorum provincias , & ipfam Hierofolymam 
auferunt; & deftruentes Ecclefias, fkn<Sbi quo- 
que profanantes , inter ornamenta locorunu 
un&orum, vel communium, etiam vexillunu 
Dominica Crucis abducunt . 

Contra hunc Focacem Eraclianus, qui Afri- 
cam regebat , rebellavit , atque cum exercitu 
veniens , eum regno , vitScme privavit : re*. 
que publicam Romanam , Eraclius ejufdenu 
hlius regendam fufcepit. 

His diebus defun&o Heraclio Augufto, apud 
Conftanrinopolim, Heracleoneus ejus filiuscum 
matre Martina regni jura fufcepit , rexitquc^ 
Imperium duobus annis . 

Qjuo mortuo fucceflit in loco ejus Conflan- 
tinus germanus ejufdem filius Heraclii , impe- 
ravitque menfibus fex . 

Hoc etiam mortuo , Conftantinus ejufdemu 
filius ad regni dignitatem afcendit , teouitque 
regnum annis o€io , & viginti . Circa haec tcm- 
pora regis Perfarum conjux nomine Caefara^ , 
de Perfide exiens cum paucis fuis fidelibus , 
privato habitu propter Chriftianae fidei amorem 
Conftantinopolim venit . Qjuas ab Imperarorc^ 
honorifice iufcepta , poft aliquot dies , ut defi- 
derabat, Baptifmum confecuta eft , & ab Au- 
gufta de facro fonte levata eft . Qp6d vir ejus 
Perfarumrex audiens, legatosGonftantinopolim 
ad Auguftum direxit , quatenus eidem fuanu 
uxorem redderet , qui aa Imperatorem venien- 
tes , verba regis Perfarum nunciant, qui requi- 
rebat fuam reginam . Imperator hoc audiens f 
remque omnino ignorans , eis refponfum dedit 
dicens : De regina quam quajritis fatemur nihil 
fcire , prseter quodf ad nos hic aliqua mulier 
privato habitu advenit . Lemti ver5 refponde- 
runt dicentes : Si placet veftro confpeftui, ve- 
limus hanc, quam dicitis, mulierem videre^. 
Qj^e cum juflu Imperatoris adveniflet , mox ut 
eam legati confpiciunt, ad ejus veftigia provol- 
vuntur , eique venerabiliter , ea qu« vir fuus 
requireret , fuggerunt. Qpibus illa refpondit: 
Ite renunciate regi veftro, & domino , quia^ 
nifi ficut ego jam credidi, ita ipfe & in Chri- 
ftum crediderit , me jam ultra confortem thori 
habere non poterit . Qjiid multa ? Reverfi le- 
gati ad patriam, univerfa quac audierant , regi 
renunciant. Qui nihil moratus, cum fcxaginta^, 
millibus viris Conftantinopolim pacifice ad Im- 
peratorem venit , a quo gratanter , & fatis di- 

fne fufceptus eft . Qpi ciim univerfis Chriftum 
)ominum credens , pariter cum omnibus Sacri 
Baptifmatis und3 perfufus , & ab Augulto dc 
fonte levatus , Catholica fide confirmatus eft , 
multifque muneribus ab Augufto honoratus f 
accept^ fui conjuge ketus, & gaudens ad fuam 
patriam repedavit . His diebus Conftantinus, 
qui & Conftans eft appellatus , Italiam a Lon- 
gobardorum manu eruere cupiens, Conftantino- 
pojim egreflus, per littora iter habens, Athenas 
venit , indeque mare tranfgreflus , Tarentunu 
applicuit. Q^i tamen priiis ad folitarium quen- 
dam , qui prophetias fpiritum habere diceba- 
tur , adit , ftudiose ab eo fcifcitans , utrunL* 
;entem Longobardorum , qux in Italia habita- 
at, fuperare, & obtinere poflet. A quo cbnu 
Servus Dei fpatium unius ncnftis expetiflet, 

ut 



Digitized by 



ut pro hoc ipfo Dominum fupplicaret , fa&o 
maue ita eidem Augufto refpondit : Gens Lon- 
gobardorum fuperari modo ab aliquo non po- 
teft, quia regina quaedam cx alia provincia ve- 
nicns , Bafilicam Beati Johannis Baptifts ia^ 
Longobardorum finibus conftruxit , oc propter 
hoc ipfe Beatus Johannes pro Longobardorum 
gente intercedit. Veniet autem tempus quan- 
ao ipfum oraculum habebitur defoe&ui 9 & 
tunc gens ipfa peribit . Qjuod nos fa&um ita^ 
efle probavimus > quia ante Longobardorunu 
perditionem , eandem Beati Johannis Bafilicam, 
qu* utiquc in loco, quiModiciadicitur, eftcon- 
itituta , per viles perfonas ordinari confpexi- 
mus , i«a ut indignis, & adulteris non pro vitse 
merito , fed praemiorum datione largiretur . 
Igitur cum, ut diximus, Conftans Auguftus Ta- 
rentum venHTet, egreflus exinde Beneventano- 
rum fines invafit, omnefque pene per quas ve- 
nerat Longobardorum civitates cepit. Luceriam 
quoque opulentam Apuli$ civitatem expugna- 
tam fortius invadens diruit, & ad folum ulque 
proftravit . Agerentiam fane propter munitifli- 
mam loci poutionem , capere minime potuit . 
Deinde cum omni fuo cxercitu BeneventwiL, 
circumdedit , & eam vehementer pugnare coe- 
pit, ubi Grimoaldi filius, adhuc juvenculus du- 
catum tenebat , qui ftatim ut Imperatoris ad- 
ventum cognovit, nutricium fuum nomine Ge- 
fualdum ad patrem Grimoaldum transPadumdi- 
rexit, obfecrans eum,ut quantocitius veniret,filio- 
que fuo, ac Beneventanis, quos ipfe nutrierat, 
potenter fuccurreret , qucd Grimoaldus rex 
audiens» ftatim cum exercitu filio laturus auxi- 
lium , Beneventum pergerc coepit ; Qjjem plu- 
res ex Longobardis in itinere reiinquentes , 
quia expoliaflet palatium , & jam non reverfu- 
rus repeteret Beneventum, aiverfis machinis 
vehementer expugnabat ; e contra Romoaldus 
cum Longobardis fortiter refiftebat. Qpi quam- 
vis cum tanta multitudine congredi manunu, 
propter paucitatem exercitus , non auderet , 
frequenter tamen cum expeditis juvenibus ho- 
ftium caftra irrumpens , magnas eifdem infere- 
bat undique clades . Cbmque Grimoaldus ejus 
pater jam properaret , eundem nutriciunu 
ejus, de quo preemifimus, ad filium mifit , qui 
ei fuum adventum nunciaret. Qpi cfim propei-, 
Beneventum veniflet , a Grsecis captus , Impe- 
ratori deiatus eft. Qpi ab eo unde adveniret 
requirens , ille fe a Grimoaldo rege venire di- 
xit , eundemque regem citius adventare nuncia- 
vit. Statimcjue Imperator exterritus confilium- 
cum fuis imit , quatenus cum Romoaldo paci- 
fceretur, ut Neapolim poflet reverti, accepta- 
que obfide Romoaldi forore, cui nomen Gifa^ 
fuit, cum eodem pacem fecit. Ejus vero nutri- 
cium Jefualdum ad muros duci pracepit, mor- 
tem eidem minatus , fi aliquid Romoaldo, aut 
civibus de Qrimoaldi adventu nunciaret, fed 
potius afleveraret eundem venire minime 
pofle . Qpod ille ita fe fa&iirum , ut ei praeci- 
piebatur promifit ; Sed cum prope muros ad- 
veniffet, velle fe Romoaldum videre dixit : Qpo 
chm Romoaldus citius adveniflet, fic eumallo- 
cutus eft : Conftans efto domine Romoalde, & 
habens fiduciam noli turbari , quia tuus geni- 
tor citius tibi preebiturus auxilium aderit. Nam 
fcias eum ifta no&e juxta Satricum fluviun^ 
cum validotexercitu manere , tantiim obfecro , 
ut mifericordiam exhibeas cum mea uxore , & 
filiis , quia gens ifta perfija me vivere non^ 
finet . Ciimque hoc dixiflet, juflu Imperatoris 



ADDITAMENTUM. 
A 



183 



eaput cjus abfciflura, atque cum belli machina, 



B 



D 



quam petrariam voeant, in urbem proje&um* 
eft . Qpod caput Romoaldus fibi juflit deferri» 
idque laoymans ofculatus eft , dignoaue in lo- 
co tumulari pnecepit . Metuens fubito Gri- 
moaldi rcgis adventum Imperator dimifla Bc- 
neventi obfidione , Neapolim profioifcitur ; 
Cujus tamen exercitum Micola Capuanus C07 
mes juxta fluentaCaloris fluminis, in loco, qut 
ufque hodie Pugna dicitur , vehementer attri-* 
vit . Poftquam verfc Imperator Neapolim per- 
venit , untis ex ejus optimatibus, cui nomeaj 
Saburrus erat, ab Augufto , jut fertur , vigintt 
millia militum expetiit , feque cum Romoaldo 
pugnaturum, viftoremqu^ fpopondit. Qpi ciim 
accepto exercitu ad locum , cui Forinus nomen 
eft advenifiet, ibique caftra pofuiflet, Grimoal- 
dus , qui jam Beneventum advenerat , hsec au- 
diens, contra eum proficifci voluit . Cui fiiius 
Romoaldus, non eft opus, inquit, fed tantiim 
partem nobis de exercitu veftro tribuite . Ego 
Deo favente cum eo pugnabo, & cum vicero, 
major utique gloria veftr» potentia? adfcri- 
betur. Fadlumgue eft, accepta aliqua parte^ 
de patris exercitu, pariterque cum fuis ho- 
minibus contra Saburrum proficifcitur . Qyi 
prius quam bellum cum eo iniret , a <jua- 
tuor partibus tubas infonare praecepit. Cum- 
que utraeque acies forti intentione pugna- 
rent, tunc unus de regis exercitu, nomine^ 
Amangus , qui regium contum ferre erat foli- 
tus , quendam Graeculum eodem conto utrif- 
quc manibus fortiter percutiens , de fella , fu- 
per quam equitabat iuftulit, eumque in aera_, 
fuper caput fuum levavit . Qjjod cernens Gne-' 
corum exercitus , immenfo pavore perterritus , 
in fugam convertitur , ultimaque pernicie cse- 
fus , fibi fugiens mortem , Romoaldo , & Lon- 
gobardis vi&oriam peperit . Ita Saburrus , qui 
le Imperatori fiwe viftoriae trophceum de Lon- 
gobardis promiferat patrare, aa eum cum pau- 
cis remeans ignominiam deportavit . Romoal- 
dus vero, patrata de inimicis vi<5torid, Bene* 
neventum triumphans reverfus eft , patriquc 
gaudium, & cundris fecuritatem, fuolato ho- 
ftium timore, convexit. At vero Conftans Au- 
guftus , cum nihil coutra fc Longobardos gef- 
fifle confpiceret, omnes' ffvitiae fuae minas con- 
tra fuos , hoc eft Romanos retorfit . Nanu 
egreflus Neapoli Romam perrexit . Cui fex- 
to ab urbe milliario Vitalianus Papa cum Sa- 
cerdotibus , & Romano populo occurrit. QjJt 
Auguftus , ciim ad Beati Petri limina pervenif- 
fet , obtulit ibi pallium auro textum , & ma- 
nens apud Romam diebus duodecim , omnia_ 
qux fuerant antiquitus inftruila ex «re in orna- 
mentum civitatis, dcpofuit, in tantum ut etiam 
Bafilicam Beatce Maria? , qux aliquando Pan- 
theon vocabatur , & condita fuerat in hono- 
rem omnium deorum , & jam ibi per concef- 
fionem fuperiorum Principum locus erat om- 
nium Marryrum , difcooperiret , tegulafque^ 
Breas exinae auferret , eafque fimul cum aliis 
omnibus ornamentis , Conftantinopolim tranf- 
mkteret . Deinde reverfus Imperator Neapo- 
lim , itinere terreno perrexit in civitatem Re- 
gium , ingreflufque Stciliam per IndiClionem 
feptimam , habitavit Siracufas , & tales affli- 
dtiones in fuo populo , feu habitatoribus , vel 
pofleflbribus Calabrise , Sicilire , Africse , atque 
Sardinise exercuit , qualcs antea nunquam au- 
ditse funt , ita etiam ut uxores a maritis , vel 
filii a parentibus fepararentur. Sed talia mul- 
ta , & inaudita harum regionum populi funt 
perpefli, ita ut a'icui fpes vitae noa remanerct. 

Nam 



\ 



184 HISTORIiE 

Kfam & vafa facr* , & cimelia fan&arum Dei 
Ecclefiarum , Imperiali juffu , & Grsecorunu 
avaritii fublata funt . Manfit autem in Sicilia 
ab Indi&ione feptima ufque in duodecimam : 
fed tandem tantarum iniquitatum poenas luit, 
itque dum fe in balneo lavarer , a fuis extin- 
ftus eft. Interfe&o igitur apud Siracufas Con- 
ftantelmperatore, Mezcntius in Sicilia regnum 
arripuit, fed abfqueOrientalis exercitusvolun- 
tate . Contra quem Italiae milites , alii per Hi- 
ftriam , alii per partes Campaniae , alii vero a 
partibus Africac, & Sardiniae venientes in Sira- 
cufas,eum viti privaverunt. Multiq;ex judici- 
bus ejus truncati , Conftantinopolim perdu&i 
funt , cum quibus pariter & falfi Imperatoris 
caput eft deportatum . 

Haec audiens gens Sarracenorum , quae janu 
Alexandriam , & iEgyptum pervaferat , fubito 
cum multis navibus venientesSiciliam invadunt, 
Siracufas ingrediuntur, multamque ftragem. fa- 
ciunt populorum , vix paucis evadentibus , qui 
per munitiffima caftra , & juga confugerunt 
montium . Auferentes quoque praedam nimiam, 
& omnem illum , quem Conftans Auguftus a 
Roma abftulerat ornatum in xre , & diverfis 
fpeciebus , ficque Alexandriam reverfi funt . 
Porro regis filia , auam de Benevento obfidis 
nomine fiiblatam diximus , Siciliam veniens 
diem claufit extremum . 

Igitur extin&o , ut diximus , apud Siciliam 
Conllante Augufto , punitoque , qui ei fuccef- 
ferat Mezentio Tyranno , Romanorum regnum 
Conftantinus Conftantii Augufti filius fuicepit 
regendum , Romanifque principatus eft annis 
decem & feptem . Conftantii fane temponbus 
Theodonis Archiepifcopus , & Adrianus Abbas 
vir do&iffimus a Vitaliano Papa mrtfi in Britan- 
niam , plurimas Ecclefias Anglorum do&rinae 
Ecclefiafticae fruge foecundarunt . E quibus 
Theodcrus Archicpifcopus peccantium judicia, 
quantis fcilicet pro uno quoquc peccato quis 
pasnitere debeat , mirabili , & difcreta confi- 
deratione defcripfit . Dum hxc geruntur , Hse- 
refis apud Conftantinopolim ortaeft, quaeunam 
in Domino noftro Jefu Chrifto voluntatem , & 
operationem afleverabat . Hanc autem haerefim 
excitarunt Georgius Patriarcha Conftantinopo- 
litanus, Macarius, Pyrrhus, Paulus, & Petrus. 
Quam ob caufam Conftantinus Auguftus , cen- 
tum quinquaginta Epifcopos congregari fecit : 
inter quos etiam fueruntLegatiSandte Romanse 
Ecclefiae , mifli ab Agathone Papa , Johannes 
Diaconus , & lohannes Portuenfis Epifcopus , 
qui omnes eanaem h^refim damnaverunt . E& 
hori tmtx aranearum telas in medio populi ce- 
ciderunt , ut omnes mirarentur , ac per hoc 
fignificatum eft , quod fordes haereticac pravita- 
tis depulfaB funt. Et Georgius quidem Patriar- 
cha correptus eft*caeteri vero in fua defenfione 
perfeverantes anathematis funt ultione perculfi. 
Eo tempore Damianus TyenienfisEcclefiasEpi- 
fcopus, fub nomine Manfueti Mediolanenfis Ar~ 
chiepifcopi, ea de caufa fatis utilem, redteque 
fidei Epiftolam compofuit , quae in praefata ay- 
nodo non mediocre fuffragium tulit . Re&a au- 
tem , & vera fides eft , ut ficut in Domino no- 
ftro Jefu Chrifto , dux funt natura , hoc eft , 
Dci , & hominis , fic etiam dux traduntur efTe 
voluntates , five operationcs . Vis audire quid 
deitatis eft ? Ego , inquit , & Pater unum fu- 
mus . Vis audire quid humanitatis ? Pater ma- 
jor me eft. Cerne fecundiim humanitatem eum 
in navi dormientem $ cerne ejus divinitatenu , 
Euangelifta ait , tunc furgens imperavit ventis , 



MISCELL£: 

L i& mari, & fedfci eft tranquillitas magna . H*c 
eft fexta Synodus univerialis , Conftaminopoli 
celebrata , & Grceco fermone confcripta, tem- 
poribus Papae Agathonis , & fequente , ac refi- 
dente Conftantino Principe intra fepta palatii fui 
Dehincapud Conftantinopolim Imp. moriturCfli 
ftantinus,&ejus minor hlius Juftinianus Roma- 
norum regnum fufcepit,cujus per decem annos 
gubernacula tenuit . Hic Afiricam a Saracenis 
abftulit , & cum eifdem pacem terrd , marique 
fecit . Hic Sergium Pontificem, quia in errore 
illius Synodi , quam Conftantinopoli fecerat , 
favere , & fubfcribere noluit, miflb Zacharia^ 
Protofpatario fuo , juffit Conftantinopolim de- 
portari . Sed militia Ravenna? , vicinarumque^ 

[ partium , juffa Principum nefanda contemnens, 
eundem Zachariam cum contumeliis ab urbc^ 
Roma, & injuriis pepulit. 

Contra hunc Juftinianum Leo Angaftalenu 
dignitatem arripiens, eum regno privavit; Re- 
gnumque Romanorum tribus annis regens , Ju- 
itinianum exulem in Ponto fervavit . 

Rurfumque Tiberius contra hunc Leonenu 
infurgens , regnum ejus invafit , eum quoque 
toto quo ipfe regnavit tempore , in eadem ci- 
vitate in cuftodia tenuit. Hoc temporeSynodus 
Aquilegise fa&a ob peritiam fidei,quintum uni- 
vedale Concilium fufcipere diffidit , donec 
falutaribus BeatiPapse Sergii mouitis inftrudh, 
& ipfa huic cum cgteris Chrifti Ecclefiis an- 

, nuere confentit . Fadfei autem eft haec Synodus 
Conftantinopoli , temporibus Papce Julii , fub 
Jultiniano Principe , contra Theodorum , & 
omnes Hf reticos,qui B. Mariam folum hominem, 
non Deum & hominem genui^Te affirmabant. 
In qua Synodo Catholice eft inftitutum , ut 
Beata Maria femper Virgo , Theodocos dice^ 
retur , quia ficut Catholica fides habet , noa- 
hominem folum , fed vere Deum & hominem 
genuit . Hoc tempore apud Gallias in Franco* 
rum regnum , Anfchis Arnulfi filius , qui dc- 
nomine Anchifae , quondam Trojani creditur 
appellatus , fub nomine Majoris domus , gere- 
bat principatum. At vero Jultinianus , quiamif- 
fo principatu in Ponto exulabat, auxilio Tere- 

f belli Burgarorum regis , regnum rurfus reci- 
piens , eos qui fe expulerant Patricioa occidit ; 
Leonem quoque , & Tiberium , qui locumi 
ejus ufurpaverant , cepit , & in medio Circo 
coram omni populo jugulari prjcepit . Galli- 
cinum vero Patriarcham Conftantinopolitanum 
erutis oculis Romam mifit , Cyrumque Abba- 
tem , qui eum in Ponto exulem aluerat , Epi- 
fcopum in loco Gallicini conftituit . Hic Con- 
ftantinum Papam ad fe venire jubens , honori- 
fice fufcepit , ac remifit . Quem proftrams in 
terrarrt pro fuis peccatis intercedere rogans, 
cun&a ejus Eccle^ privilegia renovavit . Qjui 
cum exercitum in Pontum mitteret ad compre- 
hendendum Philippicum,quem ibi relegaverar, 
multum eum idem venerabilis Papa prohibuit, 
ne hoc facere deberet, fed tamen inhibere non 
potuit. Exercitus quoque qui miflus contra^ 
Philippicum fuerat , ad partem fe Philippici 
contulit, eumque Imperatorera fecit. Qpi Con- 
ftantinopolim contra Juftinianum veniens, cum 
eo ab urbe miljiario duodecimo pumavit , vi- 
cit, & occidit, regnumque ejus adeptus eft, 
Imperavit autem Juftinianus cum filio Tiberio 
in hac fecunda vice, annos fex, quem Leo iiu 
expulfione illius naribus detruncavit. Qjui poft, 
iterum affumpto Imperio, quotiens defluentem 
guttam rheumatis manu deterfit , pene totiens 
aliquos ex iis, qui contra eum fuerant, jugulari 
prxcepit, A At 



Digitized by 



ADDITAMENTUM. 



185 



At vero Philippicus , qui & Bardanis , poft- 
quam Imperiali dignitate confirmatus eft , Cy- 
rum , de quo dixeramus > de Pontificatu eje- 
dhim , ad gubcrnandum monafterium fuunu , 
Pontum redire pnecepit. Hic PhilippicusCon- 
ftantino Papae literas pravi dogmatis direxit , 

2uas ille cum Apoftolicae Sedis confilio refpuit , 
1 hujus rei causa fecit pi&urasinporticuSan- 
€t\ Petri , quae gefta fex fan&arum Synodorum 
univerfalium retinent . Nam & hujufmodi pi- 
dturas , chm haberentur in urbe regia , Phi- 
lippicus juflerat aufprri . Statuit Populus nc^ 
Haeretici Imperatoris nomen , aut chartas 9 aut 
figuram folidis fufciperent ; unde nec ejus ef- 
figies in Ecclcfiam introdu&a eft , nec nomea- 
ad Miflarum folennia prolatum . Hic cum an- 
num unum , & fex menfibus regnum gefliflet, 
contra eum Anaftafius , qui & Artemius di&us 
eft, infurgens eum regno expulit , oculifque 
privavit, nec tamen occidit. 

Hic Anaftafius literas Conftantino Pap? Ro- 
mam per Scholafticum Patricium, &Exarchum 
Italias direxit , quibus fe fautorem Catholicas 
fidei , & fan£te fex» Synodi , vel Concilii 
predicatorem efle declaravit . Hoc tempore- 
Anaftafius Imperator claffem in Alexandrianu 
contra Sarracenos direxit, cujus exercitus ad 
aliud verfus confiiium , ab itinere medio Con- 
ftanrinopolitanam urbem regreflus , Theodo- 
fium Orthodoxum inquirens, Imperatorem ele- 
git , atque coaftum m folio Imperii confirma 
vit . Qjii Theodofius apud Niceam civitatenu 
Anaftafium gravi pr&lio vicit ; datoque fibi ia« 
cramento, eum clericum fieri, ac presbyterunu 
fecit ordinari . 

Ipfe ver6, ut regnum accepit, mox in regia 
urbe imoginem illam venerandam , in qua_ 
fan&a Synodus erat depi&a , & a Philippico 
fiierat deje<Ska , priftinum in locum erexit . His 
diebus Tyberis fluvius ita inundavit, utalveum 
fuum egrefliis multa Romanae fecerit exitia ci- 
vitati, ita ut in via lata ad unam , & femis fta- 
turam excrefceret , atque a porta fan&i Petri 
ufque ad pontem Milvium aqu* defcenden- 
tes contingerent . Manfit autem diebus feptem, 
donec agentibus litanias crebras civibus,o&avo 
demum die reverfie funt. 
Inter hasc defiin&o Imperatore Theodofio , 



B 



qui uno folummodo Impcrium rexerat anno , 
ejus in locum Leo Auguifcus fubrogatur . Hoc 
etiam tempore eadem Sarracenorum gens cum 
immenfo exercitu veniens Conftantinopolinu 
circumdedit , ac per continuum triennium ob- 
fedit , donec civibus multi juftitid ad Deunu 
clamantibus, plurimi eorum fame , & frigore, 
bello , & peftilentia perirent, ac fic pertaefi 
obfidionis abfcederent , qui inde egrefli Bul- 
garorum gentem , quae eit fuper Danubiunu , 
bello aggrediuntur , & ab nac quoaue vi<5H 
ad fuas naves refugiunt , quod chm altum pe- 
terent, ingruente liibito tempeftate , plurimis 
& merfis , five contritis navibus perierunt. 
Intra Conftantinopolim vero , trecenta millia^ 
peftilentii interierunt . Hac tempeftate Leo 
Imperator apud Conftantinopolim San&orunu- 
imagines depofitas incendit . Romano quoque 
Pontifici fimilia facere , fi Imperialem gratiam 
habere vellet , mandavit . Sed hoc facere Pon- 
tifex contempfit. Omnis quoqueRavennae exer- 
citus , vel Venetiarum , talibus juflis uno ani- 
mo reftiterunt , & nifi eos prohibuiflet Ponti- 
fex , Imperatorem fuper fe conftituere aggrefli 
funtf*) . EotemporeLongobardorumRexLuit- 
prandus Ravennam obsedit , Claflem invafit , 
atque (*) ftruxit . Tunc Piuricius Paulus extra 
Ravennam mifit , qui Pontificem interimerent . 
Sed Longobardis pro defenfione Pontificis re- 
pugnantibus Spoletanis in folatio pofitis, & ex 
aliis partibus Longobardis Tufcis refiftentibus , 
confilium Ravennatium diflipatum eft . Rurfus 
clim Ravennam Hildebrandus regis nepos , & 
Peredeo Vincentinus Dux obtinerent, irruentibus 
fubito Peredeo viriliter pugnans occubuit. Per 
idem tempus Leo Auguftus ad pejora progref- 
fus eft , ita ut compelleret omnes Conftanti- 
nopoli habitantes , tam vi , quam blanditiis , 
ut deponerent ubicunquc haberentur imagines, 
tam Salvatoris , quam fan6te ejus Genitricis, 
vel omnium San&orum, eafque in medio civi- 
tatis incendio concremari fecit . Et quia pleri- 
que ex populo tale fcelus fieri prapediebant , 
aliquanti ex eis capite truncati , ahi corporis 
parte multati funt. Cujus errori Germanus Pa- 
triarcha non confentiens , a propria fede de- 
pulfus eft , & ejus in loco Anaftanus presbyter 
ordinatus eft . 



i*j JLcgendum ejjtrt . 



(*) Legcndum dtjtmxit. 



Fmis Hifloris Aftfcella . 



Tom. I. 



Aa 



1 



1 



Digitized by 



Google 



f 



JORDANIS 

HISTORIA 

DE GETARUM. five GOTHORUM 
ORIGINE- ET REBUS GESTIS 

A P- JOHANNE GARETIO 

MONACHO ORD. S. BENEDICTI 
E Cottgregatione S. Mauri 

EDITA, ET NOTIS ILLUSTRATA, 

Nunc vero iterum ad fidem antiquiffimi 

Codicis MS. 

BIBLIOTHEOE AMBROSIAN^E 

ACCURATISSIME COLLATA, 
ATQ.UE EMENDATA 

CURA, ET STUDIO 

JOSEPH ANTONII SAXII 

EJUSDEM BIBHOTHECiE PR2EFECTI. 



Tom. t. A a * 



Digitized by 



188 



LECTORI MONITUM. 

EAndem , quam in Eutropio , diligentiam adhibuimus , ut collata cum antiquifjbno M$. Bibliotktca 
Ambroftana jfordanis biftoria, accuratior edcretur. Jordanem porrb^ appellare non dutitamus, freti 
vetufitJJimoCodicis nofiri tefliraonio <>in quo vtffor itjtjforddnis^cap.t.nomen boc fuumapertepodit. 
Vartas lettiones initiali litera A. , qua Ambrojiantm Codicem indicat , pari modo notavimus fuis quafque 
locis^ diversd cbargfterwn formd dtflinguentes ea vcrba , qua non leguntur in nofhro . GarttUvcr6 y 
aliorumque leftiones , aut notas ab ipfo appofitas frofriis cortmdem nminibus rettdsmus . Atquc ut /*u 
ftari nihil drfiderandum relinqueretur , fpecmen i+fum antiqui cbarafltris AfS*. , prout m Eutropio egimus, 
fric attexere placuit, ut quants fit auftoritatis lettio nqflra peritus quilibet antiquitatis facile perjcndat . 



Digitized by 



Google 



SPECIMEN CHARACTERUM HISTORIAE 

IORNANDIS 

DE REBVS GETICI5 

ex Qxlicejitnbrosiano peryamen o c$y ht CnW 

^ oleM jlfemcrpAruo (Uuerlu. nauijU ot^ rnjtl* l/rrCurjVitgerr. ™muwrUepfcoy 

c[c1a joc flfcjpuY ptTcxculoC U<f tn ol-cu ^t A Jlufo , i^Afr' uel<tcprtUrj(Utie 

T**fjopu£rul«:q<fW' ^teo ■' ck frlbreuuxnPntr crvmciTC fiiadeTur nrtTat>,xu <en*. t <>nl' 
uolumxnek. oitpncb/lAjcfjtyetdxvi *■» olt&Jufc^,r&'f^ox3oricC -xre^efiJefcenJcntiA,. ttvuho 
ih'p*ruo Ul>ello ca&n&.^urx (ax<fij>t&» -Lt&n£&bco q pcrufojytf bc (cire ^xolvt inpoCasLjtyec 
ilUid^fputf-^tenuir mfCfi dAipUnJZctx^ mt^jicZ c/.cenJi ruooyiup ot^C «Xut7pon cj^ ifnee 
/kcuWeo^Jr Ui-o^nof <jA.r^p#^/eruut ffetnttAra^-wJtTnciAr^WtlMAnA feecuJfttTtUf 
pmTMouf e? Unc&w Uroftpfof «wite- nrelejt, £t£ £utf uU nrecoto • WVn -vreT^rcrecJome 
tnte^ ^•'«'nere) Ao^fonnutt^^ M *uvrW<y nptett^mme 

4Kmw.«i,cTwnc £mtr«. n^ 3rer,n<(*uWi* «j/ ex^rtCt^ UUnfit WiiTime lew-j c^fio 1 <fp*r-u 



/crt 



r-t&unr atxx t-e fVrunr conpl CKnCr xrrv nezc vra iXcleov l ^ude qrurn *cicrciutciT 



Digitized by 



tii 



IN JORDANIS, five JORNANDIS 
CHRONICON DE REBUS GETICIS 
PH.MFATIO 

LUDOVICI ANTONII 

MURATORII, 

INtcr eas gentes, quac ad Romanum Imperium cxfcindcndum majores olim vi- 
rcs attulcrunt, atque Italiam praccipuc noftram c fummo gloriae,potentiac,& 
nitoris , in abje&am fortcm , & barbaros morcs pcnitus dejecere , Gothi po- 
tiffimum cnumerantur . Illorum autem Originem , atque Hiftoriam primus con~ 
texuerat celcbcrrimus Vir , & ampliflimus Senator Maguus Aurclius Cafliodo- 
rus. Tcftis ipfc cft in Praefatione adlibrum primum Variarum, ubi alios inducit dc 
fc loquentes his vcrbis j Duodecim Ubris Gothorum Hiftoriam defloratis trofpcritatibus 
eondidifti . Imo ipfe Athalaricus Rcx ad Senatum fcribcns Variarum fib. 9. ep. 25, 
dc Cafliodoro, qucm Praefe&um Praetorio conftitucrat , hacc habet: IfteRegcs dotbo- 
nm , Umga oUivionc cclatos , latibub vctuftatis cduxit &c. Originem Gotbicam Hiftoriam. 
fecit cfje Romanam &c. At ingenti bonarum Literarum ja&ura hujufmodi Hiftoria 
pcriit . Bcnc tamcn nobis ccflit , quod faltcm abbrcviatam fornandcs , five potius , ut 
Vctcrcs appellarunt , Jordancs , aut Jordanus , nobis fccundo fato fcrvavit . Ita vcro 
fcribit iftc in Praefatione ad Caftafium : Dc brcviationc Cbronicorwn fuadcs , ut noftris 
vcrbis duodccim Scnatoris voiumina dc Origine , attuque Gctarum ab olim ufquc nunc pcr 
gcncratimcs , Regefque defcendente y in umm boc parvo libello coartem. 

Quis vcro fucrit Jordanes , aut Jordanui , & quo tempore vixcrit , ille nos cdocuit 
capJL. Hiftoriae fuac his vcrbis : Cujus Candacis Ducis Alanowamthis patris meige- 
mtar Peria , ideft meus avus , Notarius , qwufque Candax ipfc vivcrct , fmt . Ego item, 
quamvis agrammatus, Jordanes , ante ccmterftman meam Notarius fui . Ergo originc 
Gothus Jordancs fcculo AErac Chriftianac fcxto iloruit , & quum ad Juftiniani Ma- 
gni tempora fuam perduxcrit Hiftoriam, credendus cft eam concinnaiie circiter .an- 
nQm 552. Apud Voffium , Caveum, & alios, atque in poftrcma editionc Opcrum 
Caffiodori a P. Garetio Bcnedidino pera&a , ita is infcribitur : Jornandes , fwe Jor* 
dams Epifcopus Raverrnas . Et fanc communis opinio ha&enus habuit > ipfum Ra- 
vcnnatcm Epifcopum fuifle , aut faltem Epifcopum fuifle Gothorum , cui tamca 
fentcntiae ne omniuo fubfcribamus hacc obftant . Nam quod cft ad Epifcopatum R/x- 
vennatis Ecclefiac , penc pro ccrto ftatucndum reor , nunquam Jordani tam illuftre 
munus fuifle collatum . Habcm us continuatam , ac perlpicuam Archicpifcoporum 
Ravennatum feriem apud Rubeum , Ughellum , & alios, & quod rem conficerc 
pofle videtur,apud Agnellum vctuftiflimum fcriptorem, quippe qui vixit feculo no- 
no fub Lothario I. Augufto , corumquc Vitas nobis reliquit , a Clariflimo tandera 
Viro Benedidlo Bacchinio cx Eftenfis Bibliothecae Codice cvulgatas. Nulla ibi Jor^ 
nandis, five Jordanis veftigia. Vix fieri poteft, ut in fyllabo Praetulum illorum dili- 
gentiam, ac eruditioncm Agnelli Jordanes eflfugerit, & in Ecclcfia potilfimum magni 
nominis , & tot monumentis , diptycis , & chartis inftru&a . Chriftophorus Sandius 
in Notis ad Voflium de Hiftoric. Latin. n. 22. fjfcbit . Atrno 565. quoque Archiepifcopum 
Ravennatcm Vitdlem nobis memorat Venantius Fortunatus, praedittis auftoribus tgnotum, 
hoceft Rubco, Sigonio, Baronio &c. Sed legendus ipfe Rubeus lib. 3. Hiftor. Ra- 
venn. & Bacchinius in Obfervat. ad Vitam S. Maximiani pag. 108. part.2. Quod vero 
Jordanes Gothorum faltem Epifcopus fuerit , id ip(e tacuit. Sigebertus quidem Gem- 
blacenfis , Hiftoricum hunc memorans , Jordanem Epifcopum appellat , quod & fecit 
Godefridus Viterbicnfis. In nonnullis quoque Codicibus MSS. ,quos laudatVoflius dc 
Hiftor. Latin. lib. 2. cap. 20. altcra Jordanis Hiftoria , de qua infra agemus , ica in- 
fcribitur : Jordani Epifcopi Liber de origine mundi , O* attibus Romanorum , caetcrarumque 
gentium. In Codicc etiam vetufto ac MS. Bibliothecx Eftenlis , undc Sicardi Hifto- 
riam haufi,cft aliudChronicon, dc quo agam in Pracfationc ad ipfum Sicardum , ibi- 
quc dc Juftiniano Augufto loqucns is Au^lor , haec habct : Hucufquc Jordanis Epijco- 
pus natime Gotbus, ut ipfc taifatur , fua Chrcnica , & Gotborum Hiftorias protelavit. 

Deni- 



Digitized by 



Google 



Denique Johanrii Trithemio in lib. de Scriptor. Ecclefiaft. manifcftis verbis dicirur 
Jordanus ex Monacho Epifcopus Gothomm . His tcftibus acquieverunt fubfequuti Scri. 
ptores . Equidem inficiari non aufim , Epifcopatus etiam munere au&um fuiffe Jor- 
danem, quamquam ipfe fileat, & ab uno fere Sigeberto pendeaC haec notitia. Quod 
mihi certum, Monafticam vitam a fe fufccptam fatis iadicat ipfe Hiftoricus. Scribit 
cnim, ut fupra vidimus : Ante Converfwnem meam Notariusfui . Vocabulo Convcrp. 
nis olim Moaachifmus fignificari cohfuevit. In RegulaS. Benedicti ad Converfionem 
venire idem eft ac Monafticam vitam amplecli Saivianus lib. 4. ad Ecclef Cathol. 
Licet de Converforum venerabili videaris choro ejfe , licet Rfli°ionem veftibus fimules &c. 
& lib. 4. de Gubcrn. Dei : Si quisTex Nobilibus converti ddDeum coeperit , flatim hom. 
rem Nobilitatis amittit . ubi enim quismutaverit veftem, mutat protinus dignvtatcm. Ufl 
narrat S. Gregorius Turonenfis iib. 3. de miracul. S. Martini cap. 1 5. Gundulfus qui- 
dam a S. Martino fanatus converti decrevit , fdlicet ut Immiliatis capillis ipfi Sanfh dc- 
ferviret Antiftiti. S.Gregorius Magnus lib. 7. Epift.n. Ne militiae^ vel rationibus pu 
blicis oblifati ad Ecclefiafticum habittm vcniant , vel in Monafteriis convertantur . Sic 
apud Bedam , & in Capitularibus Caroli Magni , & apud alios . Quamobrem quum 
de Converftone fua a feculari vita , & a Notariatus arte loquatur Jordanes , ftatiiere 
faltem poflumus , ipfum abjurato feculari faftu humilem Monachorum vitam elegiffe. 

Prodiit non femel Getica Hiftoria i fed emendatiorem ex- P. Pithoei exemplari MS. 
Fornerius illam exhibuit inter Opera Cafllodori Parifiis anno 1588. Hamburgi quo- 
que anno i6u. cum notis Lindenbrogii lucem vidit . Subinde infam una cum aliis 
confimilis argumenti Chronicis Bonaventura Vulcanius typis tradidit Lugduni Bata- 
vorum anno 161 8. Legitur eadem , & in colJeclione Hiftoricorum de Gothicis rebus 
a Grotio concinnata anno 1655. & in Bibliotheca Patrum Tom. XI. Accuratam au- 
tem illius cditioiiem habemus inter Opera Cafliodori collecla aP. Garetio Ord. S.Be- 
nedidtf Congreg. S. Mauri Rothomagi anno 1679. quam fequuti fumus. Porro praeter 
Hiftoriam Gothorum , alteram , camquc brevem Jordanes confarcinavit , quae & ipfa ad 
noftra ufque tempora incolumis fervata eft . Ita fe habet ejus titulus : De Rcgnorm, 
ac temporum fuccejfume , five de oripne mundi, O attibus Komanorum , caeterarumque gen> 
tium Liber ad Vtgilium. Apud Thritemium De gcflis Rjomanorum liber ifteinfcribitur. 
Ab Adamo ad tempora ufque Juftiniani narrationem ille perducit, & ubi de Roma- 
norum Imperio fermo eft , Annacum Florum pene totum expilat , quem tamen infa- 
lutatum, atquc innominatum, illaudabili, imo inurbano filentio, dimittit, uti & re- 
liquosScriptores', per quos profecerat ad hanc Hiftoriam exornandam. Publicis typis 
traditus eft hic Liber Francofurti anno 1588. Lugduni Batavorum anno 1595. , & 
HamburgiAnno iou.Una veto<;\xmHiftoria Gothorum cditus eftHanoviaeannoi6ii., 
iliuftia.us notis Jani Gruteri , ac fubindc in Bibliothecam Patrum Tom. XI. illa- 
tus . Hunc autem &. huic noftrac Colleclioni infererc placuit , veluti fynopfim anti- 
quaeHiftoriae ad Juftiniani I. aevum ufque dedu&am,per quam. inft rucii Leftores ad 
iequentium fecuiorum res geftas aliquo ordine deducantur. 



JOR- 



Digitized by 



jORNANDES 

t O R D A N U S 

EPISCOPUS RAVENNAS 

DE GETARUM, five GOTHORUM 

Origine , & rebus geftis 

AD CASTALIUM. (*) 
PR./EFATIO. 

VOientem me parvo Jubvethm navigio , oram tranquilli litoris attingere , & minutos de prifcorum ( ut qmdam 
ait ) ftagnis pifciculos iegere , m altum frater ( i ) Caftali laxare vela compellis % reJitToque opufcuh , quod tntra 
rnanus babeo, ideft de briviatkm Cbromcorum 9 fuades ut noftris verbis duodecim Senatoris (x) volumma de origine 9 
( 3 ) a&uque Getarum ab oltm ufque nunc per generationes , regefque deicendente, (4) in unum, boc far* 
vo libello coartem . Dura fatis imperia , & tanquam ab eo , qui pondus bujus operis fcire nolit , bnpqfita . Nec illud adfpi- 
cis , QiCA tenuis mibi eft jptritus ad implendam ejus tam magmficam dicendi tubam . Superat nos hcc pondus , (*) qu A 
nec jacultas eorundem librorum nobis datur , quatenus ejus fenfm inferviamus . Sed ut non mentiar , ad triduanam leftio- 
nem difpenfatoris ejus beneficio libros ipfos antebac relegi . Quorum quamvis verba non recolo , fenfus tamen* & res aflas 
credo rtta tntegre tenere . Ad qwjs nonnulla ex btftortis Gracts , ac Latinis addidi convenientia , tnttium , finemque , & plwra 
in medw mea di&atione (tf ) pcrmifcem . Quare Jine contumelta quod exegifli , fufctpe libens , Itbenttfime legc , & Ji 
quid parum dtthum eft , & tu , ut vichm genti, commemoras, (7) adde . Ora pro me frater cbariffim. (8 ) 



CAPUT PRIMUM. 
De totius Orbis terrarum divifione . (1) 




Ajores noftri,ut 
refert Orofius , 
totius terrg cir- 
culum Oceani 
limbo circum- 
feptum trique- 
trum ftatuere^, 
ejufq; tres par- 
tes, Afiam,Eu- 
ropam, &Afri- 
cam vocavere . 
De quo tripar- 
tito orbis terra- 



(*) A.infcribitur his verbis: btcipit prologus btftorta Gotbcrum 
(1) A. Caftule . 

(1) Garettus notavit ideft Cajfiodori . 

(3) A. origine, atlibufque. 

(4) A. defcendentia in uno &c. 

(j) A. tubam . Super omne autem pcndtis . 

(6) A. mea diftione . 

(7) A. commemorans. 

(8) A. habct in fine Dommus tecum. 



B 



rum fpatio innumerabiles pene fcriptores exi- 
ftunt , ( 2 ) qui non folum urbium , locorumve 
pofitiones explanant , veriim etiam & quod eft 
liquidius , pafTuum, milliariumque dimetiun- 
tur quantitatem . Infulas quoque marinis flu- 
dhbus intermixtas, tam majores , quam etiam 
minores , quas Cycladas , vel Sporadas cogno- 
minant , in immenfo maris magni pelago iitas 
detcrminant . Oceani vero intranfmeabilis ul- 
teriores fines non folum non dcfcribere quis ag- 
greffus eflj veritm etiam nec cuiquam licuit trans- 
fretare : quia refiflcnte ulva , & ventorum fpi- 
ramine quiefcente , impermeabiles effe fentian- 
tur , dr nulli cogniti , nifi foli ei , qui eos con- 
ftituit • ( 3 ) Citerior vero ejus pelagi ripa , 

auam diximus , totius mundi circulum in mo- 
um coronae ambiens , fines fuos curiofis homi- 

nibus, 



(1) Ambroiianus oratione continua legit integram hifto- 
riam, ablquc ullo titulo, aut capitum divifione. 
(i) A. fpatio extitcrunt . 

(3) A. Oceani veru intrafmeabilis ultcriores firtesy r.on folim 
quis defcribere agrreflus ncn etf , veritm etiam nec un- 
quam licwt tramfretare , quia refifknte ulva^ &vw 
tortim fttramme qutefcente >imper,ncal?Uisefiefintiturf 
& nulli cognitus mji ei qui ficit eum . . 



«9* J O R N 

aibus , & qut de hac re fcribere voluerunt , 
per quam innotuit , quia & terra circulus ab 
incolis pofsidetur , ejr normulla infula in eo- 
dem mari habitabilcs funt , ut in orientali pla- 
ga , & Indico Oceano • Hippodes , jfatmeftcu , 
fole perufta , quarmns inhabitabilcs , tamen om- 
nino fui fpatio in longum , latumque extenfe • 
Taprobane quoque > in qua , exceptis ojpidis > 
wl poffefpmibus , dicunt munitifjtmas urbes , 
decoram Sedaliam , omnino gratiffimam Sile- 
flantinam> nec non Etberon , Ucet non ab aliquo 
' fcriptore dilucidas , tamen fms pojfejforibus af 
fatim refertax . (4) Habet in pane occidua^ 
idem Oceanus aliquantas infulas , & pene cun- 
ob frequentiam euntium , & redeuntium 
notas , Et funt juxta fretum Gaditanum , haud 
procul , una Beata , & alia quae dicitur Fortu- 
nata , quamvis nonnulli , & illa gemina Galli- 
, (5) ckLu/uanif promontoria in Oceani in- 
fulis ponant . In quorum uno templum Hercu- 
lis, in alio monumentumadhuc confpicitur Sci- 
pionis ; tamen quia extremitatem Galliciae ter- 
rx continent , ad terram magnam Europas po- 
tilis , quam ad Oceani pertinent infulas . Habet 
tamen & alias infulas interius in fuo aeftu , quae 
dicuntur Baleares. Habet & aliam Atevamanu,, 
nec non Orcadas numero xxxiv.* (6) quamvis 
non omnes excultas . Habet & in ultimo plagae 
occidentalis aliam infulam nomine Thylen, de 
qua Mantuanus : 

-tibi ferviat ultima Tbyle . 
Habet quoque etipfum immenfum pelagus 
in parte ar&oa , ideft , feptcntrionali amplam». 
infulam nomine Scanziam (7) unde nobis fer- 
mo , li Dominus juverit , eft aflumendus : quia 
gens , cujus originem flagitas , ab hujus infu- 
lae gremio , velut examen apum erumpens , in 
terram E^uropae advenit . Qjaomodo vero , aut 
qualiter, in fubfequentibus (fi Dominus dona- 
verit) explanabimus . 

CAPUT II. 

r De Britarmia infula • 



A N D E S 

A cis , Latinifque autoribus accepimus, perfequi- 
mur : Triquetram (5) eam plures dixerc^, 
cono fimilem , inter feptentrionalem , occiden- 
talemque plagam projeftam, uno, qui magrm 
efl , (<5) angulo in Rheni oftia fpedkntenu : 
dehinc correpta latitudine obliqua retro abftra- 
dfcim in duos exire alios: geminoquelatereloiu 
giore Galliae protendi , atque Germaniae . Iiu 
cluobus milibus trecentis decem ftadiis latitudo 
ejus ubi patentior : longitudo non ultra feptem 
millia centum triginta duo ftadia fertur exten- 
di : modo vero dumofa , modo fylveftri jacere 
planicie , montibus etiam nonnullis increfcere: 
mari tardo circumflua , quod nec remis facile 
impellentibus cedat , nec ventorum flatibus in- 

B tumefcat, quia (7) remotae longius terrascau- 
fas motibus negant , quijjpe illuc latius , quam 
ufquam, aequor extendituiv Refert autemStra- 
bo , Grecorum nobilis fcriptor , tantas illanu 
exhalare nebulas, madefefta humo Oceani cre- 
bris'excurfibus, ut fubte&us fol perillumpene 
totum foediorem , qui ferenus eft , diem nege- 
tur afpedlui , no&em quoque clariorem . Itl. 
extrema ejus parte (8) memma , quam Cor- 
nelius etiam annalium fcriptor narrat , metallis 
plurimis copiofam > herbis frequentem , &his 
feraciorem omnibus , quia pecora ( 9) magis , 
quam homines alat . Labi vero per eam , & 
multa quammaXima , relabique flumina , gem- 
mas,margaritafque volvenria, fylomm colorati 

q vultus , torto plerique crine , & nigro nafcun- 
tur. Calidoniamveroincolentibus, rutitecomf, 
corpora magna, fed fluida : qui Gallis, fat* 
Hifpanis (10) qwbufque attenduntur ajjhmks . 
Unde conjedlavere nonnulli , quod ea ex his 
accolas contmuo vocatos acceperit , inculti tqu 
omnes populi , Regefque poptdorum : cwifctis 
tamen tn Calidoniorum metallum concejftjfe m- 
minandt , (11) autor eft Dio celeberrimus 
fcriptor annalium . Virgeas habitant cafas , 
communia te£la cum pecore , filvaeque illis 
fepe funt domus . Ob decorem nefcio , an-, 
aliam ob rem, ferro pingunt corpora. Bellum 
inter fe aut imperii cupidine, aut amplificandi 
quas poflident , faepius gerunt , non tantiuiu 

D equitatu , vel pedite, veram etiam bigis , cur- 
ribufque falcatis : quos more vulgari Effedas 
vocant , Haec pauca de Britanniac infute forma 
dixifle fufficiat . 

C A P U T III. 

De Scanzia infula fitu , & natiombus. 

AD Scanzia; infuls fitum , quam fuperiiis 
reliquimus , redeamus . De hac enim ia 
fecundo fui operis libro Claudius Ptolemcus 

orbis 



(i) A. Juiius Cttitum prtliu &c. 
( j ) A. Fervia dehtde mttctmoniis . 

(4) A. trodidn Jitum . 

(5) A. rricadram . 

( 6 ) A. qui maximus . 
( 7 ) A. credo quia &c. 

(8) A. No&em etiam clartorcm m cxtreinatjuspcrte^nmi' 

mamque . Comelius &c. 
Garctius mbo Mtmma , nouvit alias Mmiaqtu. 

(9) A. quA pecora &c. 

(10) A. Hifpams, ut quibus qui attenduntur olfimiks. 

(11) A. ex Bis accolas contigul vocatos accepertt* meultwjt* 

omnes popitlit Reg.fque popuJorumi cunftos tamtn tn 
Calidomorum * Meatarumque numir* cotictjjffi 
autlor efl . 

Garetius ad verbum Calidomorum^ notat alias InC* 
Itdoniorum iMeatarumque ccnceff^hmnina &c. iortc 
lcgcndum Memmatanttm . 

Jdem verbo pingnnt* forte pungunt , fic Ammianus 
Marcellinus pag. 4jt. Jur. 



NUnc autem deBritannia infula, quaeinfinu 
Oceani inter Hifpanias , Gallias , & Ger- 
maniam fita eft , ut potuero , paucis abfolvam . 
Cujus licet magnitudinem olim nemo ( ut re- 
fert Livius) circumve&us cft, (1) multis tamen 
data eft varia opinio de ea loquendi . Qpamdiu 
fiquidem armis inacceflam Romanis 9 Julius Ca- 
far prseliis (2) ad gloriam tantiim queefitis , 
aperuit : perviam deinceps ( 3 ) mercimoniis , 
filiafque ob caufas multis patehGtz, mortali- 
bus , non indiligenti, quae fecuta eft , ctati , 
certiiis fui prodit fitum : (4) quam, ut a Grae- 



(4) A. ptr quaquam innotuit , qtiia ttiam ne circulus ab m- 
colis poffidetury&nonnullce infuia in eodem mari ba- 
bitalnks fttnt $ in Orientali plaga > & Indtco oceano 
Htppodemia via foiis ptrufta * quamvis inbaJAtabilis > 
tamen omnino fui fpatio ht longo , latoaue extenfa i 
'[a^robane quoque> exceptis oppidisy & pofltjfionibus 9 de- 
Cem munitijftmts urbtbus dtcorata funt » & alia om- 
nino gratijjtma Silepbantina * nec non Etberon , tametfi 
xon ah aiiquo fcriptore dilucide tamen fuis pojjijfiow- 
bus , ajfatim referta . Habtt &c. 
Garetius etiam legit in alio Cod. Silcpbantinam , & 
Tbcrcn . 

(y) A. legit femper Galecice. 

(6) A. Habetque aliam Evainam* nec non Orcadasnum. j j. 

(7) A. Scandiam femper. 

Garetius legit alias Scandiam , fic & PJinius cam vo- 
cat. Jacobus Zieglerus Sandaniam appellatam fuif- 
fe ait : Scondi* vero nomen manfifle , quod am<s- 
nitatera , pulcritudinemque fignificat , quoniam 
nulli ccdit beata regioni. B. Vulcanius. 
(i)A.//>. 



Digitized by 



D E REBUS 



oibis terra? defcriptof egregius meminit , di- 
Eit in Occani ardtoo laio polita infula— 



A 



ccns 



magna nomine Scanzia , in moaum tolii cedri, 
lateribus pandis pot longum dujum coaclu- 
dcns fe : ejus npas ( i ) tnfluit Oceanus . Hsec 
a fronte pofita eii Viitulas fluvii , qui Sarmati- 
cis montibus ortus , in confpe&u Scanzise fep- 
tentrionali Occano trifulcus iilabitur , Gcrma- 
niam , Scythiamque dillerminans . Ha*c ergo 
habet ab oriente vaftUfiraum lacum , in orbis 
terrac gremio : unde Vagt fluvius velutquodam 
ventre generatus in Oceanum undofus evolvitur. 
Ab occidente namque immenfo pelago circum^ 
datur: a feptentrionequoqueinnavigabilieodem 
vaftiifimo concluditur Oceano,ex quoquafiquo- 
dam brachio exeunte , finu dtflento , Germani- 
cum mare eflicitur . Hh gentes , quts carmbus 
tantum vivunt : ibi etiam parvae , fed plures 
perhibentur infute efle difpofitas , ad quas fi 
congelato mari ob nimium frigus lupi tranfie- 
rint, luminibus feruntur orbari, ita non folum 
inhofpitalis hominibus , verhm etiam bclluis 
terra crudelis eft. In Scanzia vero infula, unde 
nobis fermo eft, licet multas, & diverfae ma- 
neant nationes , feptem tamen earum nomina^. 
meminit Ptolemasus . Apum ibi turba mellifica 
ob nimium frigus nunquam reperitur. In cujus 
parte ardtoa gens Aiogit ( z ) confiftit , qux 
iertur in aeftate ni^dia quadraginta diebus , & 
notftibus luces habere continuas, itemque bru- 
mali tempore, eodem dierum, no<5fciumque nu 
mero lucem claram nefcire . Ita alternato mce- 
rore cum gaudio, beneficio aliis, damnoquc 
impar eft , & hoc quare ? C&ia prolixioribus 
diebus folem ad orientem per axis marginenu. 
vident redeuntem , brevioribus vero non fic 
confpicitur apud illos, fed aliter , quia auftri- 
na figna percurrit , & qui nobis videtur fol ab 
imo furgere , illis per terras marginem dicitur 
circuire . Alise vero ibi gentes tres , Cre- 
fan* » (?) qui frumentorum non quaeritant 
vidtum , fed carnibus ferarum , atque aviurru 
vivunt : (4) ubi tanta paludibus faetura poni- 
tur , ut & augmentum preftent ( 5 ) generi , 
& fatietatem, ac copiam genti . Alia vero gens 
ibi moratur Suetbans, (6) quse velut Tbunngi 
equis utuntur eximiis . Hi quoque funt , qui in 
ulus Roraanorum Saphirinas pelles commercio 
interveniente. per alias innumeras gentcs trafmit*- 
tunt , famofi pellium decora nigredine . Hi 
quum inopes vivant , ditiilime veltiuntur . Se- 
quuntur (7) deinde diverfarum turba nationwn, 
Theufthes , Vagoth , Bergio , Hallin , Liorhida : 
quorum omnium fedes fub humo plana, ac fer- 
tili, & propterea inibi aliarum gcntium incur- 
fionibus infeltantur . Po&hos Atbtlnil Frnnaitha y 
(8) Feruir, Gautigoth, acre hominum gcnus, 
& ad bella promptiflimum . Dehinc mixtt Eva- 
gerv Othingis . ( 9 ) Hi omnes exefis rupibus , 
quafi caftellis ( 10 ) inhabitant , ritu beiluino - 
Suntex hisexterioresOftrogothae, Rawnarica r 
Tam. I. 



(1) A. In Uceam ariht fula }ojrta tnjuta tnagna ocamzu 
nomine » in modum f.lit cedri latatbus pardts Pir 
longum dulla concludens fe aquam* (? Pompuntus Mela 
in maris Jinu codano pofttam nfirt, atjus rtpas &c. 
Garetius verbo Cedri leg*c'alias citri. 

(1) A. Adegit. 

( j) A. gentes Reffm*. 

Garetius verbo CrefimuB* notfcvit B. Rhenanus in cai 
ftigaticne ad Tacimm pag. 17^. Scritofetma. % 

( 4 ) A. atque ovium y aviumqtte vtvunt . 

( 5 1 ) A. ut & augcatum prafhnt &c. 

{6 ) A. fubveans qike velut Ibirtngi. 

( 7 ) A. Sequitur . * 

( 8 ) A. pcfi Im Helmil Fimia trbe . 

( <j ) A. mtxti Evapreo Tm«is . 

(10) A. rufibusy QaJiCafidlts. 



B 



D 



G E T I C I S. 19? 

RaugnaTdcii (rr) Ftnni mitifiimi, Scanzixcul- 
toribus omnibus mitiores : nec non 8c pares 
eorum VinoviJorh , Suethidi , Cogeni in hac 
gente (ix) rcliquis corpore emmcntiorcs , 
quamvis & Dani cx rpforum ftirpe progrcifi , 
Erulos propriis fejibus expulcrunt : qui intcr 
omnes Scanzix nationes nomen fibi ob nimiam 
proceritatcm afFedlant prsecipuum . Sunt quan- 
quam & illorum pofituraGrannii, j4ranzi* 9 (1 j) 
Uqixx, Ethelurgi , Arochiranni , quibus non- 
ante omnes , fed ante multos annos Rodulf rex 
fuit , qui contempto proprio regno , ad Theo- 
dericiGothorum regis gremium convolavit, & 
ut defiderabat , invenit. Hx itaque gentes fta- 
manis corpore , $c aqirno grandiores , (^4) in- 
fefia favitia fugnt . 

C A P U T IV. 

Gotbi unde frimum egrejji^ quo pafto paulatim 
fedes fuas promoverint in S^ytbiam 
Pontico mari vicinam . 

EX hac igitur Scanzia infula quafi officina^ 
gentium, aut certe velut vagina nationum, 
cum rege fuo nomine Bcrig, Gothi quondanu 
memorantur egretfi : qui vt primum e navibus 
exeuntes, terras attigere , illico loco nomen de- 
derunt. Nam bodr tllic , ut fertur , Gotbifcan- 
zia vocatur. (1) Unde mox promoventes ad 
fedes Uimerugorum , qui tunc Oceani ripas in- 
iidebant , caltrametati funt , eofque commiffb 
prselio, propriis fcdibus pepulerunt, eorumque 
vicinos Wandalos jam tunc fubjugantes , luis 
applicuere (2) viftoriis. (3) Ibi vero magna 
populi numerofitate crefceate , etiara pene 
quinto rege regnante , polt Berig , Filimer, 
Filoptdy Arigis confUio (4) fedit , ut exinde^. 
cum familiis Gothorum promoveret exercitus, 
qui aptiflimas fedes , locaque dum quoereret 
congrua, pervenit ad Scythue terras , quae lin- 
gua eorum Ovim (j) vocabantur : ubt dtie- 
ttato magna ubcrtate regionum exercitu , & 
medietate tranfyofita , fons dicitur , unde am- 
nem trans)ecerat , mifrabiliter corruiffe . (6) 
nec ulterius jam cuiquam licuit ire, aut redire. 
Nam is locus , ut fertur , tremulis paludibus, 
voragine circuraje&a, concluditur, quem utra- 
que confufione natura reddidit inpervium . Ve- 
runtamen hodieque illic & voces armentorunu 
audiri, & inditia hominum deprehendi , com- 
meantium adteftatione, quamvis a longeaudien- 
tium credere licet . Hxc igitur pars Gothorum, 
qux apud Filimer dicitur in terras Ovim^ 
emenfo amne tranfpofita , optatum fotita fo- 
lum . (7) Nec mora , illico ad gentcm Spalo- 
rum adveniunt, confcrtoque prselio vidtoriam^ 
adipifcuntur : exindeque jam velut vidores ad 
extremamjScythke partem, qu« Pontico mari 
vicina eft , properann : quemadmodum & in- 
prifcis eorum carminibus pene hiftorico ritu in 

B b com- 



(11) A. funt & bis extmora tfojbrtgotLg , Haumarune % 

Ragnaricii F:twu . , 
(n) A. coznitt in bac g-nte . 
A. AiiRanzijc . 

(14) A. Germanis'&corporci&ainmo grandiorjs pugnabait 
beluina fevitiA . 
Ita etiam lcgit ali as Garctius. 

( 1 ) A. nam bodieque Gotbifcjtklza dicitur . 

(2) Garctius ahiis appcJLvire . 
( j ) A. Ubi verb &p 

(4) A. Fiiio Rad,ir:gis ccvflium &c. 

(5) A. Ociim icmpcr. Garctius» al. 0)um . 

(6) A. ubi dcLclatus ejl marna ubertate regivttum \ exerci- 

tus mcdi.tate tra)fy j:ta , pais dicttur unde ammm 
tranfgcrat irreparaltlmr crruijje, 
( 7 ) A. optata potiti terra . 



*94 JORN 
tommunfe reCblitur: quod& (8) Ablabius de- 
fcriptor Gothorum gentis egregius veriflima 
adteftatur hiftoriS . In quam lententiam & non- 
xmlli confenfere majorum : Jofephus , quoque 
Annalium relator verUfimus, dum ubique veri- 
tatis confervat regulam, 8c origines caufarura- 
a principio revolvit , h*c vero, quae diximus, 
de gente Gothorum principia cur omiferit, 
ignoramus , Sed tamen ab hoc loco eorum ftir- 
pemcommemorans, Scythas eos,& natione, & 
vocabulo aflerit appellatos : cujus foli termi- 
nos,antequam aliucf ad medium deducamus, ne- 
cefle eft uti )aceant (9) dicere . 

CAPUT V. 

Sdtbia fitus y & defcriptio, & varia Gotborum 
in ea fedes , 

SCythia fiquidem Germaniae terrsc confinis, 
eotenus ubx Hifter oritur amnis , vel fta- 
gnum dilatatur Afyfianum , tendens ( 1 ) ufque 
ad flumina Tyram, Danaftrum, & Vagofolam, 
magnumque illvm Danubiwn> (z) Taurumque 
montem , non illum Afiae , fed proprium , 
ideft Scythicum per omnem Maeotidis ambitwn , 
( 3 ) ultraque Maeotida per anguftias Bofphori 
ufque ad Caucafum montem , amnemque Ara- 
xem , ac deinde in finiftram partem reflex^ , 
poft mare Cafpium , quaa in extremis Afe fint- 
dus ab Oceano Etm>boreo in modum fungi , 

!>rimiim tenui , poft hsc latiflimd , & rotunda 
brma exoritur, vergens ad Hunnos , Albanos, 
& Seres ufque digreditur. Haecinquampatria, 
ideft Scythia , longe fe tendens , lateque ape- 
riens , habet ab oriente Seres , in ipfo fui prin- 
cipioadlitusCafpii maris commanentes, at> oc- 
cidenteGermanos, &flumenViftulae, abar&oo, 
ideft feptentrionali, circumdaturOceano, ame~ 
ridie Perfide , Albania, Hiberia, Ponto, atque 
extremo alveo Hiftri, qui dicitur Danubius ab 
oftio fuo ufque ad fontem . In eo ver6 loci la- 
tere , quo Ponticum litus attingit , oppidis 
haud obfcuris involvitur , Boriflbemde, Olbia, 
Callipode , Cberfone , Tbeodqfia , Pareont- , 
ASrmycione , & Trapezunte , (4) quas indo- 
mitae Scytharum nationes Graecos permifere-, 
condere^ fibimet commercia praeftaturos . Iru 
cujus Scythise medio eft locus , qui Afiam , 
Europamque ab alterutro dividit, Riphasi fcili- 
cet montes, qui Tanain vaftiflimum fundunt in- 
crantem Maeotida , cujus paludis circuitus paf- 
fuum millia CXLIV. , nufquam odfco ulnis 
altiiis fubfidentes . In quaScythiaprima ab occi- 
dente gens fedit Gepidarum, quae magnis, opi- 
natifque ambitur fluminibus . Nam Tifianus 
per Aquilonem ejus, eorumque difcurrit . Ab 
Africo vero magnus ipfe Danubius , ab Euro 
fluvius Taufis fecat, qui rapidus, ac verticofus 
in Hiftri fluenta furens devolvitur. Introrfus iili 
Dacia eft , ad coronae fteciem arduis alpibus 
cmunita, juxta quorum uniftrum latus, quod in 



(8) A. quod & Aplavius. 

( 9 ) A. neCefie e*t adiadntes diccre . 

( 1 ) A. diiatattir Mcrfia monte Undens ufque &c, 

(x) A. magnuvjqtte altud Danaptrum . 

( J ) A. M, uttdts aditum . 

(4) A. Hurishvde^ Ol/ia y Callipodaj Cberfom , 
Careon y Mirmicton y & Iraptvinfta . 
A. F. nJarum natto populofa confidet . 
A. Scav.ni femper . 

A. Scavein ad crvitatem ncvi » & unenfe , & 
dicitur Murjiar.w » ufqtu ad Danafirum , 
nam Vifcla Unus commanentes. 
(8) A, Laujfrum fcmper. 



(7) 



Teudofia> 



lacu^ qui 



A N D E S 

Aquiionemvergit, & ab ortu Viftute fluminis 
per immenfa lpatia venit , Fvinidarum natio 
populoja conf da. (y) Qporum nomina licet 
nunc per varias famihas, & loca mutentur,prin- 
cipaiiter tamen Sclavini & Antes nominantur. 
Sclavini a cruitate nova , (jr Sclavino Rumm- 
nenfe , & lacu qui appellatur Mujianm , ufoue 
ad Danafhum , & in Boream f^ifcla tenus com- 
morantur. (7) Hi paludes, fylvafque pro civita- 
tibus habent. Antes ver6, qui funt eorum for- 
tiffimi , qui ad Ponticum mare curvantur, lt 
Danaftro extenduntur ufque ad Danubium, (8) 
quae flumina multis manfionibus abinvicem ab- 
funt. (9) Ad litus autem Oceani , ubi tribus 
faucibus fluenta Viftute fluminis ebibuntur, 
B Vidioarii ( 10 ) refident , ex diverfis nationibus 
aggregati , poft quos ripam Oceani Itemefti 
tenent,pacatum hominum geuusomnino. Qjni. 
bus m Auftro adfedit gens Agazzirorum fortif- 
fima , frugum ignara» qu« pecoribus, & vena- 
tionibus viftitat . Ultra quos diftenduntur fupra 
mare Ponticum Bulgarorum fedes , quos notif. 
fimos peccatorum noftrorum mala fecere. Hinc 
jam Hunni, quafi fortiffimarum gentium fbecun- 
diffimus cefpes, in bifariam populorum rabiem 
pullularunt. Nam alii Aulziagri, (11) alii^i- 
ri nuncupantur f qui tamen fedes habent drm- 
fas. jfuxta Cberfonem Aulziagri , qub Afis bo- 
na avidus mercator importat , om afiate cam~ 
pos pervagantur effufos f fedes habcntes , pma 
armtntorum inyitaverint pabula % ( ix ) hyemc^ 
fupra mare Ponticum fe referentes . Hunugari 
autem hinc funt noti , quia ab ipfis pelliunL. 
murinarum venit commercium , quos tanto- 
rumvirorum formidavit audacia. Qjiorumman- 
fionem primam efle in Scythia folo juxta palu- 
dem Miotidem , fecundo in Maefia , Thracia- 
que , & Dacia , tertio fupra mare Ponticunu , 
rurfus in Scythia legimus habitafTe : nec eo- 
rum fabulas alicubi reperimus fcriptas, qui eos 
dicunt in Britannia, vel in una qualibet mfula- 
rum in fervitutem redaftos , & unius caballi 
pretio quondam redemptos. (13) Aut certefi quis 
eos aliter dixerit in nofho orbe , quam quod 
nos diximus , (14) fuifle exortos, nobis aliquid 
obftrepit;nos enim potius ledlioni credimus, 
quam fabulis anilibus confentimus . Ut ergo 
acl noftrum propofitum redeamus , in prirna^, 
parte Scythia , \uxta Maotidem commanentes 
(ij) prse&ti, unde loquimur, Filimer regem- 
habuifTe nofcuntur. In fecundo, ideft Dacia, 
Thraciasque, & Moefiae folo Zamolxen , quem 
mirae philofophic^ eruditionis fiiiffe teflannir 
plerique fcriptores armalium . Nam & Zeutam 
prius habuerunt eruditum , poft etiam Dice- 
neum, tertium Zamolxen , de quo fuperius di- 
ximus . Nec defuerunt , qui eos iapientiaw eru- 
dirent . Unde & pene omnibus barbaris Gothi 
fapientiores fempcr extiterunr, Grscifque pene 
confimiles , ut refert Dio, qui biflorias eorura, 
annalefpi* Gracco ftilo compofuit . Qjui dixit 
primtim Zarabos Tereos , deinde vocitatos H* 

lea- 



( 9 ) A. manfknibus invicem adftcnt . 

(10) A. Vtdwarii. 

(11) A. alit Altziagm^ alii Faviri nuncttpantur . 

(11) A. babentdwifasjuxta CberfonamyautZtnpri^ qub Afi* 
bana avidus mercator importaty qtua egeslate camfos per- 
vagantur effujts fdtbus^ prout arrnentorum invenerat 
pabtda . 

(13) A. a quodam ereptos . ^ 

(14) A, dixertt in noftra urbe , qudm , ttt nos dixintusi futjje 

exortos . 

(ij) A. in prima Scitbia fede juxta Mxotbidem paJttdem 
commanentes. 



Digitized by 



DE REBUS GETICI 



'95 



leatos (itf) hos , qui inter eos gcnerofi exta- 
bant : ex quibus eir, (*r Regcs , & Sacerdotes 
ordinabantur . Adeo ergo tiiere laudati Getas, 
ut dudum Martem , quem poetarum fallacia- 
deum belli pronunciat , apud eos fuifle dicant 
exortum . Unde & Virgilius : 

Gradivumque patrem Gcticis qui prafidtt arvis. 

Qjiem MartemGothi femper afperrimd pla- 
cavere cultura. Nam vidttmf ejus mortes fuere 
captorum , opinantes bellorum praefulem ap- 
tius humani ianguinis efFufione placandum- . 
Huic prxdx primordia vovebantur, huic trun- 
cis fufpendebantur exuviae , erataue illis reli- 
gionis prscter caeteros infinuatusane&us, quum 
parcnti devotio nominis ( 17 ) videretur im- 
pcndi . Tertia vero fedes fupra mare Ponti- 
cum , jam humaniores , & ut fuperiiis diximus , 

{>rudentiores effe&i , divifi per familias popu- 
i , Vefegothse familiae Balthorum , Oftrogo- 
thac praeclaris Amalis ferviebant , quorum itu- 
dium fuit , primiim , inter alias gentes vicinas, 
arcus intendere nervis , Lucano plus hiftorico, 
quam poeta teftante : 
Armeniofque arcus, Geticis intendere nervis . ( 18) 
Ante quos etiam cantu majorum £a£a mo- 
dulationibus , citharifque canebant , Ethef- 
pamara , Hanalae , Fridigemi , Vvidicula , 
& aliorum , quorum in hac gente magna opi- 
nio eft , (19) quales vix heroas fuifte mirauda 
ja&at antiquitas . Tunc , ut fertur , Vefofis 
Scythis laciyraabile fibi potiiis intulit bellum , 
eis videlicet , quos Amazonum viros prifoL- 
tradit audtoritas . De queis faeminas bllatri- 
ces & Orofius in primo volumine profefTa^ 
voce teftatur. (zo) Unde cum Gothis eum di- 
micafTe evidenter probamus, quem cum Ama- 
zonum viris abfolutfe pugnafle cognofcimus , 
qui tunc a Borifthene amne, quem accolae Da- 
mibium ( 11 ) vocant , ufque ad Tanain flu- 
vium circa finum paludis Maeotidis confidebant. 
Tanain ver6 hunc dico , qui ex Riphaeis mon- 
tibus dejedirus adeo prseceps ruit , ut quum vi- 
cina flumina , five Maeotis, vel Bofphorus gelu 
folidentur,folus animum (*) confragcfis montibus 
vaporatus, nunquam Scythico durefcit algore. 
Hic inter Afiam , Europamque terminus famo- 
fus habetur . Nam alter eft ille , qui monti- 
bus Chrinnorum oriens , in Gifpium mare di- 
labitur . Danubius autem ortus grandi jpalude, 
quafi ex mari profunditur. (22) Hic ulque ad 
medium fui dulcis eft, & potabilis, pifcefquc 
nimii faporis gignit , oflibus carentes, cartila- 
ginem tantiim habentes in corporis continen- 
tiam . Sed ubi fit Ponto vicinior, parvum fon- 
tem fufcipit , cui ex Ampheo cognomen eft , 
ade6 amarum , ut ciim fit xl. dierum itinerc_ 
navigabilis , hujus aquis exiguis immutetur , 
infedtufque , ac difTimilis fui , inter Graeca op- 
pida Callipidas , & Hypanis in mare defluat . 
Ad cujus oftia infula eft in fronte, Achillis no- 
mine . Inter hos terra vaftiflima, filvis confita , 
paludibus dubia . 



Tom. I. 



(16; A. qut dtxtt prirr.um Tarabcjhs eos , drfnde vocatos Pi- 

katct . 
(17) A, dtvr/th nwirnrs. 
(i3) A. mtcndite nn-vis . ^ 

(19) A. canetort Etapamara ^Hanala ^Fridigcrni ^Vidico]^ 

& aitcrwny miorum m /*ic ^itte mapna cofia ett. 
Garetius verbo Harnla not^t torte Amala . 

(20) A. de quiltis famtnis fallatrtctbus Ortfitts m primo //- 

bro profifa vocv Ufiatttr . 
(11) Garetius alias Pantdriim. (*) A. omniwn . 
(n) A. Dansper attum ortus grandi paiude quafi e# matr* 

profumitur . 



B 



CAPUT VI. 



Gotbi Vefufim Mgyptiorttm Regem prqfligant , 
<jr Afiam in reditu ex &gypto fubjugant . 
Item de Partborum origine . 

H Ic ergoGothis morantibus, Vefogis/Egy- 
^ptiorum rex in bellum irruit : quious 
tunc Tamafis (1) rex erat. Qi*o prxlio adPha- 
fim fluvium, a quo Phafides aves exorta? , in-. 
toto mundo epulis potentum exuberant , Tau- 
nafis Gothorum rex VefofiiEgyptiorum occur- 
rit , eumque graviter debellans , in /Egyptum 
ufque perfecutus eft : & nifi Nili amnis in- 
tranfmeabilis obftitiflent fluenta , vel munitio- 
nes , quas dudum fibi ob incurfiones /Ethio-. 
pum Vefofis fieri pracepijfet , (2) ibi in ejus 
eum patria extinxiflet . Sed dum eum fcmper 
ibipontum non valuiflet l#dere, revertens pe- 
ne omnem Afiam fubjugavit , & fibi tunc cna- 
ro amico ( j ) Sorno rcge Medorum ad perfol- 
vendum tributum fubditum (4) fecit . Ex cujus 
exercitu vidlorestunc nonnulli provincias fubdi- 
tas contuentes , & in omni fertilitate pollen- 
tes, deferto fuorum agmine, fponte in Aftx par- 
tibus refederunt . Ex quorum nomine , vel ge- 
nere Trogus Pompejus Parthorum dicit extitif- 
fe profapiam . Unde etiam hodieque lingud Scy- 
thicd fugaces, quod efi Parthk , ( j) dicuntur, 
fuoque generi refpondentes , inter omnes pene 
Afiae nationes foli fagittarii funt , & acerrirai 
bellatores. De nominevero, quod diximus eos 
Parthos , ideft fugaces , ita aliqnanti etymolo- 
giam traxcrunt , ut dicerentur Parthi , quia^ 
iuos refugere parentes . Hunc ergo Taunafim 
regem Gothorum mortuum inter numina fui 
populi coluerunt • 

CAPUT VII. 

Amazones abfentibus in pralio maritis 9 boflium 
variis incurfibus refijhmt , & diverfds 
Afue gentes bello fupcrant. 

POft cujus dece/Tum exercitu ejus cum fuc- 
celfore ipfius in aliis partibus expeditio- 
nem gerente, foeminx Gothorum h quadanu 
vicina gente tentata 9 in prxdamque dufta a vi- 
ris , (1) fortiter reftiterunt , hoftefaue fupcr 
fe venientes cum magna verecundia aoegerunt. 
Qpa (2) parta vi<Sk>ria, fretaeque majori auda- 
cia , invicem fe cohortantes , arma arripiunt, 
eligentefque duas audaciores Lampeto, & Mir- 
pefiam, principatui fubrogarunt . Qjiue dum cu- 
ram gerunt , ut propria defenderent , & aliena 
vaftarent, fortito Lampeto reftitit. fincs patrios 
tuendo; ( 3 ) Marpefia vero foeminarum agmine 
fumpto , novum genus exercitus duxit in^ 
Afiam, diverfafque gentes bello fuperans, alios 
vero pace concilians, ad Caucafum venit : ibi- 
que certum tempus demorans t loco nomen- 
dedit , faxum Marpefiae : Unde Virgilius : 
Ac fi dura filex , aut flct Marpefia cautes . 

Bb 1 In 



1) A. Lmjujts icmper. 
^x) A. pr*cyit. 

(3) A. S rno rezi; Garctius alias lcgit Sorni regi. 

(4) A. fnkiitos fictt. 

( j) A. fu$ice.s id fl Partbiy & iu lcgit alias Gairrus. 
( 1 ) A. vrhta gente tentantur m pradam ; qup dofta a w- 
ris &c. 

G intius aliks m prtdaque dotlde. 
(i) Garctius alias futrala , ita in A. 
( j ) A. vijlarent % Lamfreto firt* rejiitit fines patnos tuen- 
dos. 



*9* J O R N 

In eo hco ubi poft h*c Alexander Magnus 
portas conftituens , Pylas Cafpias nominavit : 
quod nunc Lazorum gens cuftodit pro muni- 
tione Romana . Hic ergo certum temporis Ama- 
fcones commanentes confortatae funt . Unde^, 
egrefsa, 8c Alym jtuviwn, qui juxta (4) Gar- 
ganwn civitatem praeterfluit , tranfeuntes : Ar- 
meniam , Syriam , Ciliciamque , Galatianu , 
Pifidiam , omniaque Afi® oppida , *qua felici* 
tate domuerunt: Jonium, ^Eoliamque canver- 
fe, deditas fibi provincias eflfecerunt. Ubi diu- 
tius dominantes , etiam civitates , caftraquc 
fuo nomini dicaverunt • Ephefi quoque tem- 
plumDianaa ob fagittandi, veoandiqueitudium, 
quibus fe artibus tcadidiffent, effufis opibus, 
mira puicritudinis condiderunt . ( $ ) Tah ergo 
Scjthica gentis fbeminas cafu Afi* regno poti- 
t* • per centum pcne aanos tenuerunt , & fic 
demum ad proprias focias in cautes Marpefias , 
quas fwerius dvdmus , repedarunt , ifl montem 
Fcilicet Caucafum . Cujus montis quia fa&a ite- 
rum mentio eft , non ab re arbitror ejus tra- 
ftum , fitumque defcribere , quando maximam 
partem orbis nofcitur circuire jugo continuo , 
h namque ab Indico mari furgens , qua meri- 
dien> refpicit , fole vaporatus ardefcit , Q^a 
Scptewrioni patet, rigentibus ventis eft obno- 
xius , & pruinis . Mok in Syriam curvato an- 
|gulo reflexus, licet amaium plurimos emitcat, 
in Afianam (6) tamen regiouem Euphratem, 
Tigrimque navigeros ad opinionem maximam- 
perennium fontium copiofis fundit uberibus . 
Qjii amplexantes terras Afiyriorum , Mefopo- 
tamiam * & appellari faciunt , 8c videri , xa^ 
finum maris ruori fluenta deponentes . Tunc 
in Boream revertens , Scythias terras , jugum 
antefatum magnis flexibus pervagatur : atquc* 
ibiiem opinatiflima flumina in Cafpium marc* 
profundens , Araxem , Cyffum , (7) & Cam- 
Dyfen , continuatoque jugo ad Riphasos ufque 
montes extenditur, IndequeScythicis gentibus 
dorfo fuo terminum prabens , ad Pontum uf- 
que defcendit : confertifque collibus , Hiftri 
quoque fluenta contingit , quo amnis (8) fcif- 
jus dchifccns , in Scythia qmquz Taurus vo- 
catur. Talis ergo, tantufque, & pene omnium 
montium maximus exceifas fuas erigens fummi- 
tates naturali conftrudtione prseftat gentibus 
inexpugnanda munimina . Nam ( 9 ) locatinu 
recilus, qua difrupto jugovallis hiatu patefcit, 
nunc Cafpias portas , nunc Armenias , nunc Ci- 
licas, vel fecundiim locum qualis fuerit, facit: 
yix tamen plauftro meabilis , lateribus in alti- 
tudinem utrinque dire&is , qui pro gentiunu 
yarietate diverlo vocabulo nuncupantur. Hunc 
enim Jamnium , mox Propan/fmum (10) In- 
dus appellat . Partbus primiim caftra poft Ni- 
facen edicit . Syrus , 8c Armenius Taurunu , 
Scyth» Caucafum , ac Riphxum, iterumque in 
fine Taurum cognominant: aliaque complura^. 
gentes huic jugo dedere vocabula. Et quia de 
cjus continuatione pauca libavimus , ad Ama- 
aiones, unde divenimus , redeamus. 



(4) A. & Alem ttuwum , qui Garg&ram civitatem. 

Garecius lcgit Gorgarum. 
( j) A, Tali ergo Scitbix genita f&mins cafu* jffie &C. 

Garetius legit alias Tales Scitbia gmta &c. 
(6) A, in Vafiarnnftm tamm. 
^7) A. Cirum. 

( o ) A. quo arnnc fcifsus itbifcm , m Ssitbia Tattrm dititur. 
(2) Garetius fautatim. 



A N D E S 

1 CAPUT VIII. 

Di Amawmm cum vicinti gentibus eoneubitu , 
earumjue fartuha . 

QU* verit« , ne earum proles rarefceret , 
a vicinis gentibus concubitum petierunt, 
**fa£id nundma (1) femel in anno , iu ut 
futuris temporibus eis deinde revertentibus {1) 
in idipfum 9 cjuicquid partus mafculini edidif- 
fet , patri rcoderet : quicquid vero faeminei 
fexus nafleretur f mater ad arma bcllica eru- 
diret . Sive , ut quibufdam placet , editis ma- 
ribus , novercali odio infantis, miferandi fata^ 
B rumpebant 9 ita apud illas deteftabile puerpe- 
rium etat , quod ubique conftat efle votivum. 
Qjuae crudehtas illis terrorem magnum cumu- 
labat» opioionevulgata. Nam quas, ro^o, fpes 
effet capto , ubi ignofci , vel filio ne&s faabe> 
batur? Gontra has, ut fertur, pugmbat (3) Her» 
cules 9 & Melanes pene plus dolo , quam vir- 
tute fubegit. Thefeus veroHippolyten in pr«* 
dam tulit , de qua genuit & Hippolytum . Hx 
quoque Amazones poft hasc habuere reginanu 
nomine Penthefiieam f cujus Trojano bello ex- 
tant clari/Gma documenta , Nam h$ fiminae 
ufque ad Alexandrum Magtmm referuntur te* 
nuxfle regnum . 

C A P U T IX. 

Dc viris AmazonuM , eorum Rtgt Telepho f 
deque ejus ortu , rcbus gtfHs. 

SEd ne dicas , de viris Gothorum fermo af» 
fumptus , cur in fbeminis tamdiu perfeve^ 
ret : audt & virorum infignem f & laudabilenu 
fortitudinem . Dio hiftoricus, & antiquitatunu 
diligentiflimus inquifitor , qui operi fuo Ge- 
tica titulum dedit : quos Getas iam fuperiori 
loco Gochos efle probavimus , Orofio Piulo di- 
centc . Hic Dio regem illis poft tempora muU 
ta commemorat , nomine Teiephum . Ne vero 
quis dicat hoc nomen a lingua Gothica omnino 
peregrinum efle : nemo eft qui nefciat, animad- 
vcrti (1) ufu pleraque nomina gentes ample&i, 
ut Romani Macedonum, Giaci Romanorunu, 
Sarmatse Germanorum, Gothi plerumoue mur 
tuantur Hunnorum • Is ergo Teiephus Herculis 
filius , natus ex Auge forore Priami f conjugio 
copulatus, procerus quidem corpore, fed plus 
vigore terribilis , qui pateraam fortitudinenu 
propriis virtutibus sequans, Herculis (i)gtm 
formas quoque fimilitudinem referebat . Hujus 
itaque regnum Moefiam appellavere majores . 
Qjuap provincia ab oriente oftia fluminis Da- 
nubii , a meridie Macedoniam , ab occafu Hi- 
ftriam , a feptcvtrione (?) Danubium habet . 
Is ergo antefatus habuit bellum cum Danais ♦ 
in qua pugna Theflandrum ducem Grrci* in- 
teremit , & Ajacem infeftus invadit, Ulyflen^ 
que perfequitur , equo cadente ipfe corruit , 
Achillifque jaculo femore fauciatus , diu me- 
deri nequivit . Graecos tamen, quamvis jam fau- 
cius , e fuis finibus proturbavit, Telephove- 
ro defun6lo Eurypillus ( 4 ) filius fucceflit in^ 

re- 



(10) A. PropantfTum • 
( 1 ) A. faftfs mmdmit . 

( 1 ) A. "ttaut futnri temporn eidem die rmmrtatUhs . 

(•$ ) A. pugnavit Hircutes , & MeJamis. 

( 1 ) A. animadvertat tamen ufu , 

( % ) A. vigmtum , fcrm* quoque. 

(l) A. aMArtho. 

(4) A. Etn-ipbilus • 



Digitized by 



D E REBUS 

regno , ex Priarai Phrygium regis germanfu. A 
progenitus , qui ob Cailandne amorem bello 
wterefle Trojano , ac parentibus , focerotjue 
ferre auxilium cupiens , &ox ut venit , exun- 
&us eil . 

CAPUT X. 

Di variis Gothomm adversus Reges Perfarum, 
& Macedonum Mlu , & utloriis . 

CYrus rex Perfarum pofrgrande intervallum , 
&penepoft fexcentorumtrigintaannorum 
tempora , Pompeio Trogo teftante , Getarum 
regii» Thamiri (i) fibi exitiale intulit bel- 
lum . Qjui elatus ex Afiae vi&oria , ( 1 ) Getus b 
nititur fubjugare, in quibus (ut diximus) regna- 
verat Thamiris. ( j ) Quae cum ab Araxe amne 
Cyri arcere potuiflet acceflus , tranfire tamen 

Krmifit , eligens armis eum vincere , quam- 
*>rum beneficio fubmoverc . Qjuod & fa<5him 
eft , & veniente Cyro , prima ceflit fortuna_ 
Parthis tanta , (4) ut & filium Thamiris , & 
plurimum exercitum trucidarent r fed iterato 
Marte , Getae cum fua regina Parthos deviftos 
fuperant, atque profternunt, opimamque prse- 
dam de eis auferunt: ibique primumGothorum 
gens ferica vident ( j ) tentoria . Tunc Thami- 
ris regina (6) a&£ vi&orii , tantique prsda 
de inimicis porita , in partem Moefiac ( quse nunc 
ex raagna Scyrhia nomen mutuata, minor Scy- 
chia eft appellata ) tranfiens, ibi in ponte Mae- 
fise colitur , & TTiamiris civitatem fuo de no- 
mine «dificavit . Dehinc Darius rex Perfarum 
Hyftafpis filius Antrtregiri (7) regis Gothorum 
filiam in matrimoniumexpoftulavit, roganspa- 
riter, atque deterrens", nifi fuam peragerent vo- 
luntatem . Cujus affinitatem Gothi fpernentes , 
legationem ejus fruftrarunt . Qjii repulfus , 
furore flammatus efi , & oftoginta millia arma- 
torum (8) contra ipfos produxit exercitum,vere- 
cundiam fuam malo publico vindicare conten- 
dens . Navibufque pene a Chalcedonia ufque ad 
Byzantium ad inftar pontium tabulatisaequecon- 
fertis, petit Thraciam , & Maefiam . Ponteque 
rurfus in Danubio pari modo conftrufto, duo- q 
bus menfibus crebris fatigatus ( 9 ) intaphis 
*tto millia (10) perdidit armatorum,timenfque 
ne pons Danubii ab fjw adverfariis occupare- 
cur , celeri ftiga in Thraciam repedavit : nec 
Moefi* folum credens fibi tutum fore aliquan- 
tum remorandi . Poft cujus deceflum iterunu 
Xerxes filius ejus paternas injurias ulcifci fc_ 
«ftimans, cumfuis (11) ducenti y Scauxiliatorum 
trecentis millibus armatorum roftratas navcs 
habens mille feptingentas * & onerarias tria millia y 
( 12 ) fuper Gothos profedhis ad bellum : nec 
tentata re in conflicftu prsevaluit animofitatc 
conftantie fuperatus . Sic namque ut venerat , 
abfque aliquo certamine fuo cum ruborerecef- 
fit . Philippus quoque pater Alexandri magni 
cum Gothis amicitias copulans ( 13 ) Afedopam^ 
Gothila filiam regis accepit uxorem , ut tali 
affinitate roboratus , Macedonum regna firma- 



Li)A. Tkt-min fcmpt r . 
<x) A. Vitloriis. 

{ % ) A. qtalfus trat fogina Tkomiris. 
(4) A. m ti ttium. 
<$) A. vidtt. 

(6) A. 8c Garctlus autla. 

(7) A. Aitrri . 

(8) A. inHammatus eft, & ECCm. artnator. 

(9) A. Garctius alus m Scafbis. 

Locus corruptus, ncc quid fibi vclit vox mtapbis fcio T 
nifi fonfc ab iralico iutepf o* quod occudum ill-s 
fignificu ; Uinedi , & aanc ipfam voccm Iu- 



G E T I C I S. 197 

ret. Qjua tempeftate, Dione hiftorioo dioenre, 
Philippus inopiam oecunue paflus , Udifitanam 
Mcefi» civitatem inftru&is copik vaftaredelibe- 
rat , qua tunc propter viciniam Thamiris , Go» 
this erat fubjeda . Unde 8c facerdotes Gotho- 
rum aliqui, tlli qui pii vocabantur, fubito pa« 
tcfaftis portis , cum citharis , & vcftibus can- 
didis obviam funt egrefli patemis diis , ut fibi 
propitii Macedones reppellerent , voce fupplici 
modulantes. Qjios Macedones ficfiducialiterfibi 
occurrere contuentes , ftupefcunt , & fi dici fes 
eft , ab inermibus (14) tenentur armati . Nec 
mora , acie foluta, quam ad bellum conftruxe- 
runt, non tantbm ab urbis excidio removerc— : 
veriim etiam & quos forxs fiierunt jure belli 
adepti , reddiderunt , foedereoue inito ad fua^ 
reverfi funt. Qjuem dolum poft longumtempus 
reminifcens , egregius Gothorum dudlor Sital- 
cus CL. virorum millibus congregatis , Athe- 
nienfibus intulit bellum , adverfus Perdiccanu 
Macedoniac regem , ouem Alexander apud Ba- 
byloniam miniftriinficfiis potans ( 1 j ) interitum , 
Athenienfium principatui hereditario jure relt- 
querat fucceflorem . Magno pralio cum hoc 
inito , Gothi fuperiores mventi funt : & fic 
pro injuria quam illi in Moefiadudumfeciflent, 
ifti in Graciam difcurrentes , cundfcam Mace- 
doniam vaftavere . 

C A PUT il. 

De Dicenei Boroift* ad Gothos adventu , qui eos 
omnem Philofopbiam docuit : deque e]us 
fumma apud Gothos aulioritate . 
Item de Comofico Dicenei 
fuccejfore . 

DEhinc regnante in Gothis Sitalco , Boroifia 
( 1 ) Diceneus venit in Gothiam , quo tem- 
pore Romanorum Sylla potitus eft principatu , 
quem Diceneus fufcipiens Boroifta , deait ei 
pene regiam poteftatem : cujus confilio Gothi 
Germanorum terras (quas nunc Franci obti- 
nent) depopulati funt . C*far ver6 , qui fibi 
primus omnium Romanum vindicavit Impe- 
rium y & pene omnem mundum fuas ditioni 
fubegit y omniaaue regna perdomuit , adeo ut 
extra noftrum orbem in Oceani finu repofitas 
infulas occuparet , & qui nec nomen Romano- 
rum auditu quidem noverant , eos Romanis 
tributarios faceret : Gothos tamen crebro ten- 
tahs , nequivit fubigere . Gajus Tiberius janu 
tcrtius regnat Romanis , Gothi tamen fuo re- 
eno incolumes perfeverant . Qjiibus hoc erat 
lalubre,aut commodum, aut votivum, ut <juic- 
quid Diceneus eorum confiliarius precepiflet , 
hoc modis omnibus expetendum , noc utile ju- 
dicantes , efFedhii manciparent . Cbi cernens 
eorum animos fibi in omnibus obedire , & na- 
turale eos habere ingenium , omnem pene pbilo- 
fophiam eos inffruxit . (a) erat enim hujus rei 
magifter peritus . Nam Ethicam eos erudivit , ut 
barbarico* mores ab eis compefceret : Pbyficam tra- 

dens y 

Ios , ut 8cHiipanos topar a Gothis mutuatos cxi- 
ftimarim. B. Vul. iu notas Garetius. 

(10) A. VH.mil. armator. 

(1 1) Garetius fiptuapnta . A. feftiwgentis. 

(n) A. rvftratts navtbus mille CC. omrariarum III. [u- 
per &c. 

(13) Garctius a,l. Medorum Gudila. A.\Msdffpam Gadila. 

(14) A. UrrtMur. Gaxctiusal. torrattur, 
(if) A. ptttans. 

( 1 ) A. Etrruifia Dicintus , fempcr. 

(x) A. m mnn 1 ptne m Pbilufipba inflruxit* 



*9* J O R N 

*w > (3) naturalitcr propriis Icgibus vivere_ 
fecit , quas ufque nunc confcriptas (4) Bella- 
gines nuncupant : Logicam inltruens , eos ra- 
tionis fupra casteras gentes fecit expertos : Pra- 
6Hcen oftendens , in bonis adtibus converfari 
fuafit : Theoricen demonftrans, fignorum duo- 
aecim , & per ea planetarum curlus , omnem- 
que Aftronomiam contemplari edocuit, & quo- 
inodo lunaris orbis augmentum fuftinet,autpa- 
titur detrimentura edixit, folifqueglobus igneus 
quantum terrenum orbem in menlura excedat, 
oftendit : aut quibus nominibus , vel quibus 
fignis in coeli polo vergentes , aut revergentes 
CCCXLIIII. (5) ftelte ab ortu in occafunu 
praecipites ruant, expofuit . Qualis erat, rogo, 
voluntas , (6) ut viri fortiffimi quando ab ar- 
mis quatriduum ujque vacaffent , ( 7 ) do&rinis 
philofophicis imbuebanturf videres unum coeli 
pofitioncm , alium herbarum , frugumque (8) 
explorare naturas : iftum lunae commoda, in- 
commodaque , illum folis laborem attendere , 
& quomodo rotatu coeli raptus , rctro reduci 
ad partem occiduam, qui adorientalemplagam 
ire feftinarit , ratione accepta quiefcere . Haec 
& alia multa Diceneus Gothis fu3 peritid tra- 
dens, mirabilis apud eos invenitur , (9) ut non 
folum mediocribus, immo & regibus imperaret. 
Elegit namque ex eis tunc nobiliflimos pruden- 
tiores viros , quos Theologiam inftruens , nu- 
mina quaedam, & facella venerari fuafit, fecit- 
que Sacerdotes, homen illis Pileatorum contra- 
dens, ut reor , quia opertis capitibus thiaris , 
quos pileos alio nothine nuncupamus, litabant: 
reliquam vero gentem Capillatos dicere juflit , 
quod nomen Gothi pro magno fufcipientes , 
adhuchodiefuis cantionibus rcminijcuntur . (10) 
Decedente vero Dicenco , pene pari venera- 
tione habucre Comoficum, quia nec impar erat 
folerti& . Hic etenim & Rex illis, & Ponti^ex 
ob fuam peritiam habebatur , & in (11) fucx^ 
juftitia populos judicabat . 

C A P U T XII. 

De Carillo Gothorum Rege . Item defcriptio 
Dacia antiqua? . Item defcriptio 
Danubii . 

ET hoc rebus excedente humanis , Corillus 
rex Gothorum in regnum confcendit , & 
per XL. annos in Dacia iuis gentibus impera- 
vit . Daciam dico antiquam , quam nunc Gepi- 
darum populi poflidere nofcuntur . Qjuaj pa- 
tria in confpe&u Moefiae ( 1 ) trans Danubium 
coroni montium cingitur, duos tantum habcns 



A 
A 



( j ) A. Nam & bic eos erudhtts larbanccs mores compifcuit 
pbyjicam tradins , naturaiittr &c. 

(4) A. Bcltgijves nuncupant . 

Garetius notat . hdlaginas GotMcum vocabulumeflc 
nemo mihi periuaieri t , fed ex Gothicocorruptum. 
Id vcr6 fuuTe credi devia Vvet-bagen , breviratis 
caufa ita contra&um a Vvcl-bebagtnn , quod fxgni- 
ficat beneplacitum ,• itaut bcJlagincs mii quidem 
fentenr.A nihil aliud fint , quam placjta Princi- 
pum. B. Vulcan. 

(5) A. CCCXLVL 

(6) A. volnptas. 

( 7 ) A. quanudtimcumque vacaffcnt . 

( 6 ) A. jruticumque . 

(p) A. & Garetius enituit . 

(10) A. cantumbus jrequentant . 

(11) A. ftimma. 

( 1 ) A. Afwfi* f,ta. 

(x) A. unum pcr Boutas , altcrum per Zapas lanc Gotbi- 

cam drc. 

( 3 ) A. Arcxolani ab occafu Jazr^es » Garetius Tariges . 
(4 > A.Nam Aztges ab Aroxolams Aiuta tammfitrjio fign gantttr. 
(S) A. tsp.gio. 



B 



D 



N D E S 

acceflus , unum per Bontas , alterum per Tabas . 
HancGothicam , (2) quam Daciam appellave- 
re Majores ( qux nunc « ut diximus , Gepidia 
dicitur ) tunc ab Oriente Roxolani ( j ) a b <xy 
cafuTamazites , a Septentrione SarmataB,& Ba- 
fternae , a meridie amnis Danubii fluenta termi* 
nant . Tamazites a Roxolams alveo tantwn fiuvii 

(4) fegregantur . Sed quia Danubii mentio 
6bi eft , non ab re judico pauca de tali amnc^ 
egregia (j) indicare.Nam hic in Alemamcis(6) 
arvis exoriens, LX. habet a fonte (uoflumina 
ufque ad oftia in Pontum vergentia , (7) per 
mille ducentorum paffuum millia, hinc inde^ 
fufcipiens flumina in modum fpinae, quaecoftas . 
ut cratem intexunt : omnino ampliflimus eft, 
qui in lingua Beflbrum Hifter vocatur, ducen- 
tis tantum pedibus in altum aquam alveohabet 
profundam . Hic etenim amnis inter eaetera flih 
mina immanis y (8) omnes fuperat, prasterNi- 
lum . Haec de Danubio dixifle fufficiat . Ad 
propofitum vero , unde nos digrefli fumus , 
adjuvante Domino, redeamus. 

C A P U T XIII. 

Dc Dorpaneo Gothorum Rege , & variis eorum 
contra Romanos fub Domitiano Imp. 
praliisj <*r viftoriis . 

LOngum namque poft tntervallum , Domitwio 
Impcratore regnante , (1) ejus avaritianu 
metuentes, faedus, quod dudum cum aliisprin- 
cipibus pepigerant Gothi , folventes , ripanu 
Danubii jam longe poffelTam ab Imperio Ro- 
mano, (2) dejcCiis militibus cum eorum duci- 
bus vaftaverunt, cui provincise tunc poftAgrip- 
pam ( 3) Popp&us praeerat *$o&mii. (4) Gothis 
autem Dorpaneus pnncipatum agebat , quando 
bello commiilb Gothi Romanis devi&is , (5) 
Poppari Sabini capitc abfciflb, multa caftella, & 
civitates inva dcntes de parte Imperatoris publice 
depr^darunt : qua neceflitate fuorum Domitia- 
nus cum omni virtute fua in Illyricum prope- 
ravit , & totius pene reipublicae militibus du- 
£lorc Fufco pnelato cum eleftiflimis viris am» 
nem Danubium confenis navibus ad inftar pon- 
tis tranfmeare cocgit fuper exercitum Dorpa- 
nei . Tum Gothi naud fegens reperti arma^ 
capeflunt , primoque armati confli&u , mox 
Romanos devincunt . Fufcoque duce extinfto 
divitiasde caftris milittsm ^fpoliant, magnague 
potiti per loca viftori^ , jam proceres iuos 

(5) quafi qui fortuna vincebant , non puros 
homines , fed (7) femideos, idefl Anfes voca- 
vere . Qjuorum genealogiam, ut paucis percur- 

ram, 



( 6 ) A. Alamizricis* 

(7) A. mergintia,petVCC. 

( 8 ) A. ht magno - 

( 1 ) A. hmzp namque poji mtervallo Dormtiam hnp.rante 
ejtis &c. 

(z) A. deletity Garctfus al. dileatis. 

(j) A. Ofpiusy Garetius norat Edit. NjV. Pompi]us. 

(4) A. Savicinus. 

f 5) A. Oppii Savicini, Garetius aL Oppius. 
( 6 ) A. qu.rum quaji fcrtuna. 

(7) S<>mi'?^s intcrpretor Heroas , quos- & Hefiodut 
if*i9i*t , five Hemideos vwat, fedHer^de qui- 
bus iuc lermo, non in m^iia aer:? regione , ut 
Hefiodus, conft'"niTmus, iip* iojttfiiw , ut ille 
ait; nccjue ut Apulcjus Lb. De Deo S' autis , in- 
ternunctrs, atque mtcrprctes decrum facimus, fed 
primari® in genreGothrCa nobil taris, ac dignitaris 
nomincs . Ei:iem fcre ratione Galli vocant Les 
Pairs dcFrance. H fpani,Los Grandes del rcyno. 
Vide autem an ab \vk vocabulo Anlcs , didb fic 
AnfaTeuronica, 8c Civitates Anfiatica foedcrat», 
taiiictfi non ignoro alios aliam hujus vocis intef- 
prctationcm,ii\«eetymologiam adiene. B. Yuk. 



Digitized by 



D E R E B U 

ram , (8) ut quo quis parente genitus eft , aut 
unde origo accepta , ubi finem efficit , abfque 
invidiaqui legis vera dicentem aufculta. 

C A P U T XIV. 

Genealogia Procirum Gothorwn , quos illi Anfes y 
ideft , Semideot vocabant deque eoru/n 
origine , <jr fine . 

HOrum ( i ) ergo ( ut ipfi fuis fabulis fe- 
runt) primus fuit Gapt, qui genuit (a) 
tialmal , Halmal vero gentnt Augis : Augis 
genuit eum, qui diftm efl Amala, a quo & origo 
Amalorum decurrit . Et Amala genuit Ifarna , 
lfarna autem genuit Ottrogotba , Oftrogotba^ 
genuit Unilt , Unilt genuit Athal , Aihal ge- 
rtutt Acbiulf* Acbiuf genuit Anfilam& Ediulf 
Plddulf , & Hermrtch : Vuldidf vero gcnuit 
Paleravans , Faltravans autem genuit Vvinitha- 
rium , Vvmitbarius qttofue gentit Thtodemir , 
& Walemir , & Widmir : Tbeodemtr genuit 
Tbeoderi um , Theodericus gcnuit Amalajyen- 
tam , Amalafuenta genuit A*balaricum , & Ma- 
tbafuentam , de Utbtrico viro fuo, cujus affinita- 
ti generis fic ad eam conjtmflus efi . Nam fu- 
pradUhts Hermericus filius Achitdfi genuit Hun- 
nimundum , Hunnimundus autem gcnuit Th i- 
rifmundum , Tborifmundus vero genuit Beri- 
mund , Berimund genuit Widericum , Wide- 
ricus genuit Eutharicum, qui conjun&us Ama- 
lafuentae genuit Athalaricum , & Mathafuen- 
tam . Mortuo^oe in puerilibus annis Athalarico , 
Mathafuent» Witichis eft fociatus , de quo non 
fufcepit liberum (j) , addu&iq; fimul a Belifario 
in Conftantinopolim , & Witichi rebus exce- 
dente humanis , Germanus Patricius fratrueiis 
Dominijuftiniani Imperatoris eandem in conju- 
gio fumens , Patriciam ordinariam fecit , de^ 
qua filium genuit item Germanum nominc . 
Germano vero defun&o ipfa vidua perfeverare 
difponitfo). Qjualiterautem,aut quomodoAma- 
lorum regnum deftru&um eft.loco fuo (fi Do- 
minus voluerit ) edocebimus . Nunc autera- 
ad id , unde digrefium fecimus , redeamus , 
doceamufque quanlo ($) orJo gentis , unde_ 
agimus, curfus fui metam expleverit. Ablavius 
enim hiftoricus refert , quia ibi fuper limbura 
Ponti , ubi eos diximus in Scythia commanere , 
pars eorum , qui orientalem plagam tenebant, 
eifque pracerat Oftrogotha . incertum ( utrum ab 
ipfius nomine , an aloco ( 6 ) orientali ) didh funt 
Oftrogothas , refidui vero Vefegothae in parte 
occidua . Et quidem jam diximus , eos tranfito 
Danubio aliquantum temporis apud Moeiianu 
Thraciamque vixilTe . 



(8) A. vel quis quo parente &c. ita 6c Garctius notat. 

( 1 ) A. Horum trgo beroum , ut ivfis in ftiis fal>. refrttcr . 

(i) A. Hulmuly qui fuit patzr Augis y qui futt pater Amat 
a quo origo Amalorum , qui Amal genutt Ifarna , & 
ipfe Oflrogotba , aui fuit Pater Hunnuil , qui genuit 
Atbalx Vatrem Acbtufff & Odulf : Acbiulf genutt An- 
ftla, & Ediulfy Vuifuulf,& Hermvmric: Vtilfuulj 
verb genuit Valaravans , qut genutt Vtnitarium , & 
ipfe XJvandalartum , patrem Ttndtmer , Vaktmir y & 
Videmir . Tbiudemtr genuit Tbeudericum , qui gcnuit 
AmalafuentUm , qttg ftiit mater Atbalarici , & Atkf- 
verita de Eutbarico viro ftio . 
Cujtts affimtas generis Jic ad eam conjtmfta efl . Nam fu- 
pradtclus Hermencric fil. Acbiulf gentiit Hunimitn- 
dum,& ipfe Tlxrifwttndum » qttiginiut Berimundu &c. 

( 3 ) A. iiberos . 



GETICIS. 199 

C A P U T XV. 

De Maximim Imperat. e gente Gotbica orti nura 
fortitudmt , & quo pa£h> ad Imperium 
pervenerit . 

EX eorum reliquiis fuit , & Maximinus Ina- 
perator , poft Alexandrum Mammes^ ( 1 ) 
ut dicit Symmachus in quinto fuae hiftoriae li- 
bro . Alexandro , imuit, Cafare mortuo , Maxi- 
minus (t) ab excrcitu fa£his eft Imperator, ex 
infimis parentibus in Thracia natus , a patrc— 
Gotho nomine Mecca , ( j ) matre Alana , quas 
Ababa dicebatur . Is triennium regnans , dum 
in Chriftianos arma commoveret , Imperium, 
fimul & vitam amifit . Nam hic Severo Impe- 
B ratore regnante, & natalem filii diem celehran- 
te, poft primam actatem, & rufticam vitam, de 
pafcuis in militiam venit . Princeps fiquidenu 
Severus militares dederat ludos . Q^od cernens 
Maximinus , (4) yui erat femibarbarus adole- 
fcens , pofitis pra? niis , barbard lingud petit ab 
Imperatore, ut fibi ludlandi cum expertts mili- 
tibus licentiam daret . Severus admodum mira- 
tus magnitudinera formae , ( erat enim , ut fer- 
tur, ftatura ejus procera ultra 06I0 pedes) juf* 
fit eum cum lixis corporeo nexu contendere— , 
ne quid a rudi homine militaribus viris venirec 
injuriae . Tunc Maximinus fedecim lixas tanta^. 
felicitate proftravit , ut vincendo fingulos , 
nullam fibi requiem intercapedine temporum 
C daret . Hic captis prsemiis juuus eft in militiam 
mitti , prima^ ei ftipendia equeftria fuere . 
Tertiaw poft diew , cum Imperator prodiret 
in campum , vidit eum exfultantem more bar- 
barico, jufsitque Tr buno , ut eum coercitum 
ad Romanam imbueret difciplinam . Ille vero 
ubi de fe intellexit Principem loqui, acceffit ad 
eum , equitantemque praeire pedibus coepit. 
Tum Imperator equo (5) aJaSh in curjum^ 
cal aribiis in~it itu n , m 'ltos orbes huc at- 
que illuc ufaue ad fuam tatigationen) variis 
i»iflexibus ( 1) interydivit , ac deinde ait illi: 
Numquid vis poft curfum Thracifce luftari t 
refpondit * quaatum libet, Imperator. Ita Se- 
verus ex equo defiliens , recentifiimos militum 
D cum eodem certare juifit . At ille feptem valen- 
tiifimos (7) mUites ad terram elifit , ita ut 
antea nihil per intervalla refpiraret . (8) Solus 
a Casfare & argenteis praemiis, & aureotorque 
donatus eft, juilus deinde inter ftipatores dege- 
re corporis principalis . Polt haec fub Antonino 
Caracalla ordines duxit , ac faepe famam fa6hs 
extendens , inter plures militiae gradus centu- 
riafque ftrenuitatis fuae pretium tulit . Macrino 
tamen poftea in regnum in^reTo , recufavit 
militiam pene triennium.Tribunatufque habcns 
honorem , nunquam fe oculis obtulit Macrini , 
indignum ducens ejus imperium, quod per pa- 
tratim facinus erat quafittm ( 9 ) ab Helioga- 
balo . ZMiinc quafi ad Antonini filium rever- 
E tens. 

(4) A. pcrftv^ravit . iJmw.odo aunm . 
( 5 ) A. quomodo . 

(6) A. Urientales dicli funt,idefl Oflrogotba. 
( 1 ) A. Mammea . 

( 2 ) A. Maximinus , inquwns , Cafar , mortuo Alexandro 9 &c. 
( j ) A. Mtca . 

(4) A. quamvis femibarbarus adohfcens y propofitis pramiis , 

patrta Itngud fettt . 
( y) Garetius notat in Edit. Niv. adjetlo. A. eqtio ablentem 

curfum calcartbtts itvcitato , multas urbes &c. PutO 

lcgenJum ad vtoUvtum. 

(6) A. imptdwtti Garctiws notat cx Jurct. intripcdavst . 

(7) A. cum Garetio j uvtnes. 
( 8) A. folufque a Gefire. 

(9) A. quod perpctrato facinore fiterat acqwfttum adHdic- 
gabahim , debinc quaji ad Ajjtcntt filtwn &c. 



S 

A 



200 J O R N A 

tens , Tribunatum fuiim adiit, & poft hunc fub A 
Alexandro Mamme» contra Parthos mirabiliter 
dimicavit . Eoque Mogontiaco militari tijmul- 
tu occifo , ipfe exercitus ele&ione abfque Se- 
aatufconfultu effedtus eft Imperator , qui cun- 
&a bona fua in Chriftianorum perfecutione^ 
malo voto ibedavit , occifufque Aquilejae a Pa- 
fione, (io) regnum reliquit Philippo . Qpodnos 
idcirco huic opufculo de Symmachi bifloria mu- 
tmvimus, ( n ) quatenus gentem , undeagimus , 
ad regni Romani faftigium ufque veniffedocea- 
mus . Casteriim caufa exigit » ut ad id , unde_ 
digreffi fumus redeamus . - 

CAPUT XVI. 
Gotbi antea Romanorum federati , ob diftratta fibi B 
ftipmiia hoftes fa^ii^ M*fiam> Tbraciamque 
vaftant, du%u Oftrogptha Regis. 

NAm gens ifta mirum in modum in ea par- 
te , cjua verfabatur , ideft Ponti in litore 
Scyrhise foh imotuit 9 (i) fvic dnbio tanta fpatia 
tenens trrrarum, tot finus maris, tot fluminum 
curfus, fub cujus faepe dextra ( % ) Wandalus ja- 
cuit; ftetit fub pretio Marcomannus , Qjnadorum 
Pnncipes , in fervitutem redadh funt . Philippo 
namque antedi&o regnante Romanis , qui folus 
ante Conftantinum Chriftianus cum tbilippo, 
( j ) idefl filio fuit , cujus & fecundo anno re- 
gni Roma millefimum annum explevit, Gothi, 
ut afToiet , dtftratta (4) fibiftipendia fua ferentes 
fcgre, de amicis fadh funt inimici. Nam quam- 
vis remoti jub regibus (5) viverent fuis, Rei- 
publicse tamen Romana foederati erant , & an- 
nua munera percipiebant. Qjiid multa? Tran- 
fiens tunc Oftrogotha cum fuis Danubiunu, 
Moefiam, Thraciamquevaftavit : ad quem re- 
pellendum Dccius Senator a Philippo dirigi- 
tur, qui veniens, dum genti (<S) nihil praevalet, 
milites proprios exemptos a militia fecit vitl 
privata degere , quafi eorum negledhi Gothi 
Danubium tranfilTent,fa&aque, utputa, infms(j) 
vindi&a, ad : hilippum revertitur . Milites vero 
vidences , fe ejje poft hos (8) labores militi£ pul- 
fos , indignati ad Oftrogotha regis Gothorunu 
auxilium contugerunt . Q^i excipiens eos , eo- D 
rumque verbis accenfus 9 mox triginta millia^ 
virorum (9) armata produxit ad praelium , ad- 
hibitis fibi 10) Ta^bilis, & Aftringis nonnullis . 
Sed & Carporum tria millia, genus hominurru 
ad bella nimis expeditum , aui faepe Romanis j 
infefti funt , quos tamen poft haec imperante^ : 
Diocletiano (it ) Galerius Maximinus Casfar de 
Ctvitat: ( 12 ) Reipublica Ro>nana fubjecit . Is 
ergo hahns (ij) Gothos, & Ptucenos, ab infu- 
]a Piuce , qua oftio Danubii Ponto mergcnti ! 
Wjacet, Argaitum, & Gunthericum nobiliflimos 
fuae gentis prsefecit du&ores . Qjji mox Danu- 
bium vadati , & fecuncio Moefiam populati , j 
Marcianopolim ejufdem patrise urbem famo- 
fam Metropolim aggrediuntur, diuque obfef- 
fam , accepti pecunia ab his qui merant , reli- 



Jio) A. pupiaw. 

mi) A. de Symmaco muiuati /nww, Garetius notat Ltb. J. 
(1 ) A. m Pouti iitore &:ytht foi cnituit . 
(i) A. Ga>ulalus. 

(3) Garetius pro idtfl , Icgit a!. ejtifhm. 

(4) A. fubtra&a . 

( 5* ) A. rtnioti legilms vrverent fuis . 
( 6 ) A. dum Gotbts niLil &c. 

(7) A. ut putalat in fuos vinclilld revertitur . 

(8) A. fip fttot &c. 

(9) A. CCC. millia fuorum , ita legit Garetius. 

(10) A. Taifbilisy kx Garctius . 
(u) A. G.iretius, & Maximiano. 

(12) A. Maximits Crfar dtvicity & Reipublica fubegit. 
(ij) A. Is ergo addens Gotbosj & Peucinos ab ptfula Peucisj 



N D E S 

quere. Et quia Marcianopolim nominavimus , 
libet aliqua de ejus fitu breviter intimare. Nam 
hanc urbem Trajanus Imperator hac re seiifi. 
cavit, ut fertur , eo quod (14) Marcise fororis 
fua puella , dum lavat in flumine illo , quod 
nimias limpiditatis , faporifque in media urbc^ 
oritur, Potarm (15) cognomento, exindeque vellet 
aquam haurire , cafu vas aureum , quod fere- 
batur, in profundum cecidit , metalJi pondere 
gravatum , & longe poft emerfit , (16) quod 
certe non erat ufitatum , aut vacuum forberi, 
aut certe femel voratum undis refpuentibus 
renatare . His Trajanus fub admiratione com- 
pertis , fontique numinis quiddam inelfe cre- 
dens , conditam civitatem germansejW in no- 
mine Marcianopolim nominavit . (17) 

CAPUT XVII. 

Faftida Gepidarum Rex 9 Oftro£0tb$ Gotborum 
Regi bellum infert , Gotbi vitlores eva- 
dunt . Item de cognatione mtcr fe 
Gotborum, & Gepidarum. 

AB hinc ergo , ut dicebamus , pofl longam 
obfiiumm accepto praemio ditatus Geta^,, 
receflit ad tatriam: ( 1) quem Gepidarum cernens 
natio fubito ubique vincentem , pradifque di- 
tatum, invidia duftus , (2) arma in parentes 
n\pvet . Qpomodo vero Geta , Gepidaeque fint 
parentes,fi quaeris, paucis abfolvam. Meminiffe 
debes, me initio de Scanziae infute gremio Go- 
thosdixifleegreflbscumfifrif*^?) fuo rege,tri- 
bus tantiim navibus vedtos ad citerioris Oceani 
ripam, (4) quarum trium una navis, ut aflb- 
let, tardius vedla , nomen genti fertur dedifle, 
nam lingua eorum pigra, gepanta dicitur. Hinc 
faftum efl , ut paulatim & corrupte nomen eis 
ex convitio nafceretur . Gepidae namque fine^ 
dubio ex Gothorum profapia ducunt origi- 
ginem ; fed quia , ut dixi gepanta pigrunu 
aliquid tardumque fignat , pro ( 5 ) gratui- 
to convitio Gepidarum nomen exortum eft, 
quod nec ipfum credo falfiflimum , funt eninu 
tardioris ingenii, & graviores corpomm velo- 
citate . Hi ergo Gepid* tafti invidia , dudunu . 
(6) fpreta provincia , commanebant in infulcu 
Vifclae amnis vadis circuma&a, quam pro pa^ 
trio fermone dicebant Geridos (7) . Nunc eam , ut 
fertur, infulam gens Vividaria incolit , ipfis ad 
meliores terras meantibus. Qjui Vividarii ex di- 
verfis nationibus, ac fi in unum afylum colledti 
funt , & gentem fecifle nofcuntur . Ergo ( ut 
dicebamus) Gepidarum rex Faftida , (o) pi 
etiam gentem excitans , patrios fines per arma 
dilatavit , ( 9 ) Burgundiones p»ne ufque ad 
ternecionem delevit , aliafque nonnullas gentes 
perdomuit . Gothos quoque male provocans, 
confanguinitatis foedus prius importuna concer- 
tatione violavit , fuperbaTttf admodum elatione 
jadlatus , crefcenti populo dum terras coepit 
addere, incolas patrios reddidit rariores. Is cr- 
go mifit legatos ad Oftrogotham , cujus adhuc 

im^ 

qu* inttr ojha Damdtt Ptnto nur^ntia jacet &C. 

(14) A. Garetius Icgic al. Marcia frcr fua. 

(15) A. Potamica. 

(16) A. pondere prdegravatum &c. imis emerjit- 

(17) A. appellavit . 
( 1 ) A . aa propria . 
(2) A. ijrjidia dutla. 
(3 ) A. Bvrige. 

(4) A. ad ripam Oceani citcrioris , idcfl GotbifcvidzW » 

quarum &c. 
(j) Garctius ^ravi tunc. 

(6) A. dum fpefis provincia commancnt in mfulam&c. fir- 

(7) A. Geptdojcs. (cumaaam. 
( 8 ) A. qutcte . Garctius qmetam . 

(9) A. mm Burgundicncs . Garetius aL Burgimzom . 



K 



Digitized by 



DE REBUS GETICIS. 



201 



imperio tam Oftrogothsc, quam Vefegothae, 
ideit utrique ejufdem gentis populi fubjace- 
bant y inclufum fe montium queritans afperita- 
te , fylvarumauo denfitate conftri&um , ununu 
pofcens b duobus , ut aut bellum /ibi , aut lo- 
corum fuorum fpatia pnepararet. Tunc Oftro- 
gotha Rex Gothorum ( ut erat folidi animi ) re- 
ipondit lcgatis, bellum fe cjuidem tale horrere, 
durumque fore f & omnino fceleftum armis 
confligere cum propinquis, (10) loca ver6 non 
cedere . Qpid multa ? Gepidae in bella irruunt, 
contra quos ne (n) nhnii judicaretur , movit 
& Oftrogotha procindhim , conveniuntque .ad 
oppidum Galtis, (12) juxta quod currit fluvius 
Aucha, ibique magna partium virtute certatum 
eft : quippe quos m fe & armorum, & pugnae 
fimilitudo commoverat, fed caufc melior, (ij) 
vwaxque ingenium juvat Gothos : inclinata de- 
nique parte Gepidarum , pradium nox diremit . 
Tunc relidla fuorum ftrage , FaTHda rex Gepi- 
darum properavit ad patriam , tam pudendis 
opprobriis humiliatus , quam fuerat elatione_ 
eredtus. Redeunt vi&ores Gothi, Gepidarurru. 
difceflione contenti , fuaque in patria noflri 
in pace ( 14 ) verfantur , ufque dum eorum- 
prxvius exiiteret Oftrogotlia . 

CAPUT XVIII. 

Cniva Rex Gotborum pofl obitum Oflrogoxha 
exercitum tn Moefiam ducit , variis 
praliis Ramanos infeflat , in^ 
quibus Decius caditwr. 

POft cujus deceffum Cniva exercitum divi- 
dens in duas partes , nonnullos ad vaftan- 
dam Maefiam dirigit, fciens eam negligentibus 
principibus defenforibus deftitutam . Ipfe vero 
cum (eptuaginta (i)millibus ad (t) Eujlefium, 
ideft Novas confcendit : unde a Gallo duce (3) 
remotusy Nicopolim accedit, quae juxta Jatrum 
fluvium eft conftituta notiflima : auoniam (4) 
devi£hs Sarmatis , Trajanus eam fabricavit , & 
appellavit Vidtorias civitatem : ubi Decio fu- 

girveniente Imperatore, tandem Cniva in (j) 
enumue partes , quas, non longe aberant , re- 
celfit : inde apparatu difpofito, Philippopolim 
ire feftinans . Cujus fecefliim Decius Imperator 
cognofcens , & ipfius urbi ferre fubndiunu 
geltiens , jugo (5) montis tranfafto , ad Be- 
raam venitr Ibique dum equos, exercitumque 
laffim refoveret , illico Cniva cum Gothis in_- 
modum fulminis ruit , vaftatoque Romano 
cxercitu, Imperatorem cum paucis , qui fugere 
quiverant ad Thufciam , rurfus trans Alpes in^ 
Moefiam proturbavit, ubi tunc Gallus dux limi- 
tis cum plurima manu bellantium morabatur . 
Colledtoque tam exinde.quam (7) de hofle exer- 
citu«futuri belli (8) reparat acum. Cniva vero 
diu obfeflam invadit Philippopolim , pradacjue 
potitus, Prifcum ducem , qui inerat , fibi foe- 
deravit , quafi cum Decio pugnaturum . Ve- 
nientefque ad confli£him , iflico Decii filiunu 
fagitti. faucium , crudeli vulnere confodiunt . 
Qjjod pater animadvertens , licct ad confortan- 
dos animos militum, dixifle fertur: Nemo tri- 
Tom. I. 



(10) .... uCu. 

(11) A. cum Garctio ne mittor. 

(12) A. Caltts. 

(13) A. cum Garetio vivacitafqttc . 

(14) A. ht patria feliciter m pace &C. 
( 1 ) Garetius legit LXXX.m. 

(i) A. Eufcefium. 

(3) A. repuifus. 

( 4 ) A. quam deviflis &C 

( 5 ) A. m Hemi partes , ita etiam Garctius . 

(6 ) A. jugo Hemi montis, 8c ita kgit al. Garctius. 



B 



ftetur : perditio unius militis , non eft Reipu- 
blicae diminutio : tamen paternum affedtunu 
non ferens , hoftes invadit, aut mortem, aut ul- 
tionem filii expofcens , venienfcjue (9) abrupto 
Moeficc civitatem, circumfeptus a Gothis & i~fe 
extinguitur, Imperii finem, vit«que terminum 
faciens. Qpi locus hodieque Decii ara dicitur, 
eo quod ibi antepugnam (io)w*ymj&/iftridolis 
immolaret. 

CAPUT XIX. 

Quo patto Gallus , & P r olufianus fcedus cum 
Gothis inierint, & JEmilianus 
Moefiam infiflarit. 

DEfundto tunc Decio , Gallus, & Volufianus 
Regno potiti funt Romanorum , quando 
8c (f) peitilens morbus, paene iftius neceffitatis 
confimilis, ut nos 4 ante hos novem annos exper- 
ti fumus , faciem totius orbis faedavit , fupra— 
modum quoqueAlexandriam, totiufque JEgypti 
loca devallans, Dionyfio hiforico fuper hanc cla- 
dem lacrymabiliter exponente , quam & nofter 
confcripfit venerabilis Martyr Chrifti Epifcopus 
Cyprianus in libro , cujus titulus eft de Morta- 
litate. Tunc & #imilianus quidam, Gothis fae- 
pe ob Principum negligentiam Moefiam deva- 
ftantibus , ut vidtt licere, nec a quoquam fine^ 
magno Reipublicas difpendio removeri, fimili- 
ter fuse fortunas arbitratus pofte evenire , tyran- 
nidem in Moefiam arripuit, omnique manu mi- 
litari afcita,coepit urbes, & populos devaftare. 
Contra quem intra paucos menfes multitudo 
apparatus accrefcens , non minimum incommo- 
dum Reipublicae panurivit, qui tamen in ipfo 
psene nelario conatus fui initio extin<5tus , & 
vitam, & Imperium, quod ( 1 ) nrvadebat, ami- 
fit . SupradidH v.ro Gallus , & Volufianus /m- 
peratores , quamvis vix biennio in Imperio per- 
feverantes, ab hac luce migrarunt: tamen ipfo 
biennio, quo affuere , ubique pacati , ubique^ 
regnavere gratiofi , praterauamquod unum- 
eorum fortunae reputatum eft , ideft generalis 
morbus : fed hoc ab imperitis , & calumniato- 
ribus , qui vitam folent aliorum dente maledi- 
co lacefare. Hi ergo mox, ut Imperium adepti 
funt, foedus cum gente Gothorum pepigerc, 
& nec longo intervallo utrifque rgibus oc- 
cumbentibus, Gallienus arripuit principatum. 

C A P U T XX. 

Gothi regnante Gallieno sn Afiam brvolant > 
Diana Ephefina templwn incendunt : 
Chalcedoniam fubvertunt : Tro\am 
vaflant: Thraciam infflant. 

HOc in omni lafcivia refoluto , Refpa 9 & 
Veduco , ( 1 ) Tfmro , Varoque duces Go- 
thorum fumptis navibusAfiam tranfiercfretum 
Hellefponticum tranfve&i: (2) ubi multis ijus 
provinci* cruitatibuspopulatis^ opinatifTimum illud 
Ephefi Dianse templum , ( j ) nuod dudum dixera- 
mus Arrurumas condidiffe , igne fuccendunt , parti- 
bus Bythinis delati , Chalcedoniam fubvertfi- 
re, quam poft Cornelius Avitus aliqua parte^ 
reparavit . Qp» hodieque, quamvis regise urbis 
(4) civitate congaudeat , figna tamen fuarunu 

C c ruina- 



{7) A. pm deH fttt* leg;t hAtufro , quid ftbi vclit hcc 

vcrbum Icgentium relinquitur conjedhirai. 
( 8 ) A. fe pY<sparal>at itr aci.m . 

(9) A. v.niens ad ALrtttum Mofia cwttatm £rc. 

(10) A. miralilit.r. 

( 1 ) Garet us legit a!. pcfHLns armus mortis. 
(x) A. & Garctius al. miiabat . 
( 1 ) A. 'fitrvaroque , Garctius al. Tburvaroque . 
(i) A. ubi multas ejtis ftovincta civitates p^puJati. 

(3) A. opus Amazanum. 

(4) Garctius, 6c A, vicimtate congaiideat. 



Digitized by 



*oi J O R N 

ruinaftim aliquantst ad indicia retinet (5) po- 
fteritatis . Hac erso felicitate Gothi , qua in- 
traverc partibus Afiae,pr»da, fpoliifque potiti, 
Hellefponticum fretum retranfmeant, vaftantes 
in itinere fuo Trojam, Iiiumque, qu* vix a 
belio iiio Agamemnoniaco aliquantulum ( 6 ) 
refpirantcs , rurfus hoftili mucrone deletac funt . 
Poft Afuc ergo tale excidium , Thracia eorunu 
cxperta eft teritatem . Nam ibi ad radices He- 
mi montis mari vicinam (7) Ancbialos civita- 
tem aggrefli mox adeunt , urbem, auam dudum 
Sardanaplus Rex Parthorum inter limbum ma- 
ris , 8c Hemi radices locafTec . Ibi enim mul- 
tis feruntur roanfifle diebus , calidarum aqua- 
fum deledVati lavacris , quae ( 8 ) a quintoaeri- 
mo milliario Anchialitanse civitatis funt fit«, ab 
imo fui fontis igni fcaturientes , & inter reli- 
qua totius mundi thermarum innumerabiliunu 
loca omnino prsecipue ad fanitatem infirmorum 
efficacifHm». Exinde ergo ad propriasfedesre- 
greffi . 

CAPUT XXI. 

Maximianus Imperator Gothorwn auxilio 
maximas vi£lorias de Partbis , & 
Perfis reportavit . Conflantinus 
etiam eorum auxilio multa 
pwclare gejjit . 

POft hsec a Maximiano Imperatore ducuntur 
in auxilia Romanorum contra Parthos ro- 
gati, ubi datis auxiliariis fideliter (1) decertati 
funt . Sed poftquam Cfcfar Maximianus poene 
cum ( 1 ) eorum folatio Narfem regem Perfa- 
rum Saporis Magni nepotem fugaflet , ejufque 
omnes opes , fimulque uxores , & filios depras- 
daffet , Achillemque in Alexandria cum Dio- 
cletiano fuperaflet , & Maximianus Herculius 
in Africa Q,uinquegentianos adtriviflet , pacem 
Reipublicae na&i , coepere quafi Gothos negli- 
gere, Nam fine ipfis dudumcontra quafvis gen- 
tesRomanus exercitus difficilQ (1) aecertatus efl. 
Apparet namque frequenter , quomodo invita- 
bantur, ficut & fub Conftantino rogati funt, & 
contra cognatum ejus Licinium arma tulere_ , 
eumque devidVum , & in Theffalonica clau- 
fum , privatum Imperio , Conftantini vi&oris 
gladio trucidarunt . Nam & dum famofifli- 
mam , & Romse a?mulam in fuo nomine con- 
deret civitatem , Gothorum interfuit operatio, 
qui foedere inito cum Imperatore , xl. iuorunu, 
jnillia illi in folatia contra gentes varias obtu- 
lere . Qjnorum & numerus, & millia (4) ufque 
*d prafens in Repubhca nominantui\ideft,Fae- 
derati. Tunc etenim fub (5) Ararici, &Aori- 
ci regum fuorum florebant Imperio . Poft quorum 
deceflum fucceffor regni extitit (6) Gebericb, 
virtutis f & nobilitatis eximi* • 



(j) A, admdittum. Garetius al. fcteftatis . 

(6) A. aliquant::lum fe refarantes , 8c iu Garetius. 

( 7 ) A. AncbtUaios . 

( ) A. cum Garetio duodecimo mil. 

f 1) A. deartaverunt . 

(i) A. cum earum folatiis Narfe vero Regem* 
( j) A. decertavrt. 
(4) A. militia. 

(j) Garetius legit al, Ariam^ 8c Atrici. A, Ariarici. 

(d) A. GiUriet fempcr, 

(O A. Midada . 

(*) A, qui Afdmgorttm* 



A N D E S ' 

CAPUT XXII. 

Gebericus Gotborum Rex Vifumaro Wandalortvtt 
Regi bellum infert , & vtncit. J*auci 
Wandali e clade fuperftites Pan- 
noniam a Confiantino inba~ 
bitandam petunt , 
obtinent . 

NAm is Hilderich patre natus, avo Ovida^ 
proavo ( 1 ) Cnivida , gloriam gcneris 
fui fadhs illuftribus exaequavit , primitias re- 
gni fui mox in Wandalica gente extendere cu- 
piens contra Vifumar eorum regem ( 2 ) Af- 
dingorum e ftirpe , quas inter eos eminet , ge- 
nulque indicat bellicofiffimum , Dexippo hi* 
ftorico referente , qui eos ab Oceano ad no^ 
B ftrum limitem vix in anni fpatio pervenifTe te- 
ftatur prsc nimia terrarum immenfirate * Quo 
tempore erant in eo loco manentes, ubi Gepi- 
d« fedent . juxta flumina ( j ) Marifia , Mdia- 
re y & Gilfil , & Gri fjia 9 qui amnes fupradi- 
ftos excedit . Erant namque illis tunc ab orien- 
te Gothi, ab occidenteMarcomanni, a fepten- 
trione (4) ErmundurU a meridie Hifter, qui & 
Danubius dicitur. Hic ergo Wandalis commo- 
rantibus bellum indidhim eft a Geberichre- 
Gothorum , ad litus praedidta amnis ( j ) 
f arifia , ubi tunc diu certatum eft ex aequali . 
Sed mox ivfe Rex Wandalorum Vifumar ma- 
gna cum parte gentis fuse profternitur . Gebe- 
rich vero duftor Gothorum eximius, fuperatis, 
I depra^datifque Wandalis, ad propria loca, unde 
' exierat, remeavit . Tunc p/rpauci Wandali, qui 
evafijfent, (') collecfta (7) imbellium fuorum 
manu , intbrtunatam patriam relinquentes , 
Pannoniamfibi a ConftantinoPrincipe petiere, 
ibique (8) p,r qua ha^inta annos plus minus fe- 
dibus locatis , Imperatorum decretis ut inco- 
Ise famularunt . ( o ) Unde etiam poft longum 
a Stilicone Magiftro militum , & Exconfule^ % 
ac Patricio invitati , Gallias occupavere , ubi 
finitimos deprseiantes non adeo fixas fedes ha* 
buere . 

CAPUT XXIII. 

JDe Ermanarici R>gis Gotborum y qui Alexandr$ 
Magno ob multas gcntes , (juas perdommt , 
compara*us fuit , in Erulos , Vc- 
netos y & JEflrogothos expedi- 
tionibus y & viftoriis. 

GOthorum rege Geberich rebus excedente 
humanis , poft temporis aliquod Erma- 
naricus nobilifTimus Amalorum in regno fuc- 
ceffit , qui multas , & bellicofi{Timas ar- 
ftoas gentes perdomuit , fuifque parere legi- 
bus fecit . Q.uem merito nonnulli Alexandro 
Magno comparavere majores . Habebat fiqui- 
dem quos domuerat , ( 1 ) Gotbos , Scytbas 9 
Tbuidos in Aunxis , Vafinabroncas , Merens , 
Mordcnfimnis % Caris y Rocas, Tad%ans 9 Atbud f 
Navcgo , Bubegentas , Coldas , & citm tanto-^ 
E rum fervitio (^) cbarus haberetur , non paf- 
fus eft , nifi & gentem Erulorum , quibus 
praeerat Alaricus , magna ex parte trucidatam, 
reliquam fuas fubigeret ditioni . Nam pradi&a 

gern^ 



(l) A. fjwrun Ma>jida> Miliare , & Gtlpli & Gnjht 

qict omnes fupradittos excedit . 
(4) A. ErmundcJus. 
(f) A. Marji*, ubi n:c diu certatum &c. 

(6) A. evafrttnt. 

(7) Garerius Icgit al. m bellum. 

(8) A. per fexa^htta atmos* 
( 9 ) A. famulabantur . 

(1 ) A. Goltbes, Etta y Tbhidos* Inaxungis , VafMy Bo- 
voricas 9 Merens , Mordens 9 Rermiifcans » Rogans , 'Tad' 
zans , AtLaul, Navego , Bubegenas , Coldas >fed cim &C. 

(t) A. Sc Garctius ctarus . 



Digitized by 



DE REBUS GETICIS. 



2,03 



gens,Ablavio hiftorico reFerente, (3) )uxta Mao 
ttdas paludes babitans m locis ftagnantibus , quas 
Greci Ele vocant , Emli (4) norainati funt , 
quanto velox , eo ampliiis fuperbiflimflL^ . 
Nullafiquidem erat tunc gens, qua non levem 
armaturam in acie fua ex ipfis elegerint. (5) Sed 
quamvis velocitas eorum ab aliis (6) feph bel- 
lantibus non evacuaretur , Gothorum tamea* 
itabilitati fubjacuit , & tarditati , fecitque cau- 
& fortun«,.uc & ipfi inter reliquas gentes Ge- 
tarum regi Ermanarico (7) ferviverint . Poft Eru- 
lorumcsedem idem Ermanaricus inVenetos ar- 
ma commovit , aui quamvis armis (8) difpe- 
riti 9 fed numerohtate pollentes, (9) primd re- 
fiftere conabantur . Sed nihil valet multitudo 
(10) in bello , prafertim ubi & multitudo ar- 
mata advenerit ; nam hi, ut initio expofitionis , 
vel catalogo gentis dicere cdepimus , ab una- 
ftirpe exorti, tria nunc nomina reddidere, ideft 
Veneti,(ii)<<43to,Sclavi,*qui quamvis nuncita 
fecientibus peocatis noftris , ubique defaeviunt, 
tamen tunc omnes Ermanarici imperiis fervie- 
bant . (ix) JEflrorum quoque jimiliter nationem , 
qui longiflimd ripi Oceani Germanici infident, 
idem iple prudentiS , virtute fubegit , omnibuf- 
que Scythis , & Germani® nationibus , ac fi 
propriis laboribus imperavit • 

CAPUT XXIV. 

De Htmnorwn execranda ortgtne } veneficarum 
fcilicet cum immundis fpiritibus congreffu . 
Et de Humtorum m Ofhegotbos Scy- 
tbicos expeditione, ubi & de im~ 
mam , & terribili Htm* 
norum vultu . . 

POft autem non longi temporis intervallum , 
ut refert Orofius , Hunnorum gens omni 
ferocitate atrocior exarfit in Gothos . Nam hos, 
ut refert antiquitas , ita extitifle comperimus . 
Filimer Rex Gothorum , & Gandarici magnt 
fiiius , poft egreffiim Scanzix infute janu . 
quinto loco tenens principatum Getarum , qui 
fic terras Scythicas cum fua gente introiflet , 
ficut a nobis di&um eft, reperit in populo fuo 
quafdam magas mulieres , quas patrio fermo- 
iie ( 1 ) Aliorumnas is ipfe cognaminat , eafque 
habens fufpe<Stas , de medio fui proturbat, lon- 
geque ab exercitu fuo fugatas , in folitudine 
coegit (2) terra . Qyas fpiritus immundi per 
eremum vagantes dum vidiflent , & earum fe 
complexibus in coitu mifcuifTent , genus hoc 
ferociflimum edidere : quod fuit primiim inter 
paludes minutum , tetrum , atque exile, quafi 
hominum genus, necalia vocenotum , nifi (j) qus 
humani fermonis imaginem aflignabat . Tali 
ergo Hunni ftirpe creati , Gothorum finibus 
advenere . Qjjorum natio feva , ut Prifcus hi- 
ftoricus refert , in Maeotide palude ulteriorenu 
ripam infedit , venatione tantiim , nec alio la- 
bore experta , nifi qu6d poftquam creviflet in 
populos, fraudibus, & rapinis vicinam gentem 
conturbavit . Hujus ergo (4) (ut aflblent venato- 
Tom. I. 

( 3 ) A. juxtaMeotidempaludem mlabitam in locis ftagnaiti- 

lus 9 qtue Graci &c. 

(4) A. EJuri. 
(f) A. eligeret. 

(6) A. ab oIHs crcbri bellanttbus evagaretur". 

(7) A. ftrvhrcnt. 

(8) A. defpetli. 

(9) A. prtmum. 

(10) A. oc Gaietius tmlellium % pr*fertbn ubi& Deusper- 

tnrttit , & multkudo armata cvnvenit . 

(11) A. Fntety Sclavem i. 
(u) A. JEftorum. 

( 1 ) A. Aliuruncas dkunt . Garetius al. Aliorunes , qua bodie 

vocantur Alnmz , Hifp. Bruxos . B» Vulc. 
(*) A. 6c Garetiue m fohpudine coegit errare. 



B 



D 



res ) dum in ulteriori Mieotidis ripa venatio- 
nes inquirunt, animadvertunt quomodo ex im- 

{)rovifo cerva fe illis obtulit , ingreflaque pa- 
ude, nunc progrediens, nunc fubfiftens , indi- 
cem fe vi» tribuit, quam fecuti venatores pa- 
ludem Maeotidem, quam imperviam ut pelagus 
exiftimabant , pedibus trannere . Mox quoque 
ut Scythica terra ignotis apparuit , cerva dif- 
paruit. Qjiod credo fpiritus illi , unde pro- 
geniem trahunt , ad Scytharum invidiam- 
egere . (5) Illi vero , qui prster Maotidcm^ 
paludan alium mundum effe penitus ignora- 
oant , admiratione indu<fti terra Scythiae, & ut 
funt folertes , iter illud nulli ante hanc aetatem 
notiflimum , divinitus fibi oftenfum rati , ad 
fuosredeunt,rei geftum (6) edicunt . Sc>ihiam 
laudant, perfuafeque gente fua, vi3, quam cer- 
va indice didicere, aa Scythiam properant, & 
quantofqunque (7) pritis in ingreflu Scytharum 
habuere , litavere Vidloriae , reliquos perdo- 
mitos fubegere . Nam mox ingcntem illam pa- 
ludem tranfiere , illico (8) Alipzuros , Alcid- 
mros , Itamaros , Tuncajfos , & Boifcos , qui 
ripae iftius Scythiae infidebant , quafi quidam^ 
turbo gentium rapuere. Alanos quoque pugnS 
fibi pares , fed (9) bumanitatis vi&u , formaq; 
diflimiles , frequenti certamine fatigantes fuli- 
jugavere . Nam & auos bello forfiran minime 
fuperabant , vultus iui terrore nimium pavo- 
rem ingerentes terribilitate fugabant , eo quod 
erat eis fpecies pavenda (10) nigredine , fed ve- 
lut queedam (fi dici fas eft) deformis offa^. , 
non facies , habenfque magis pun<fka , quam-, 
lumina. Quorum animi fiduciam torvus prodit 
afpedhis , qui etiam in pignora fua primo die 
nata defaeviunt . Nam manbus ferro genas fe- 
cant, ut antequam la<SHsnutrimentapercipiant, 
vulneris cogantur fubire tolerantiam . Hinc im- 
berbesfenefcunt,&fine venuftate ephoebi funt : 
quia fecies ferro fulcata, tempeftivam pilorum 
gratiam per cicatrices abfumit. Exigui quidem 
tormi , fed (11) arguti motibus , expediti , & 
ad equitandum promptiflimi : fcapulis latis , & 
ad arcus , fagittafque parati : firmis cervici- 
bus, & (12) m fuperbia femper eretti. Hi ve- 
r6 fub hominum nguravivunt belluinS fevituL 
Qfiod genus expeditiflimum , multarumque na- 
tionum (ij) grajfatorem Getse ut viderunt , 
expavefcunt: Uioque cum rege deliberant qua- 
liter fe a tali hofte fubducant . Nam Ermana- 
ricus rex Gothorum , licet ( ut fuperius retuli- 
mus) multarum gentium extiterit triumpha- 
tor , de Hunnorum tamen adventu dum cogi- 
tat , (14) Roxfblanorum gens infida, quae tunc 
inter alias illi iamulatum exhibebat , tali eum 
nancifcitur occafione decipere . Dum enim^ 
quandam mulierem ( 15 ) Sanielb nomine ex 
gente memorata , pro mariti fraudulento di- 
lceflu , Rex furore commotus , equis ferocibus 
illigatam , incitatifque curfibus , per divcrfa^ 
divelli praecepiflet : fratres ejus Sarus, & Am- 
mius german* obitum vindicantes , Erinanari- 

Cc % 



ci 



( 1 ) A . quod . 
(4) A. frtttes. 

( j) A. illte very 9 qui prater Msotidam alium tmindtm. 

(6) A. edodnt. 

(7) A. prtus in mgrefflt Scytlwrtimolrjiosbakitriint. ita Gar. 
( 8 ) A. AJpilzuros , Aicbityros » him&ros > Tuncarfvs . Ga- 

retius alias Alpdzyros > Aicbridzyros > Itimaros , Tun- 
carcery & Batrcos . 

(9) A. bumatntate. 

(10) A. mgredntitf & velut. 

(11) A. argutit motibtis . 

(n) A. & fuperbii ftmper ereftis . 
(ij) A. excidio . 

(14) A. Rofomonorum. 

(15) A. Swlda. 



Digitized by 



104 J O R N 

ci latm ferro petierunt : quo vulnere faucius , 
«gram vitani corporis imbecillitate contraxit , 

2uam adverfam ejus valetudinem captans (16) 
Ulamr Rex Hunnorum, ( 17 ) m Oflrogotbas 
movit procindhim : a quorum focietate janu 
Vefegothae (18) difceffere , quam dudum pner 
fijunfti babebant ♦ Inter h#c Ermanaricus tam 
vulqerisdolorem, quametiam incurfionesHun- 
norum non ferens , grandacvus , 8c plenus die* 
rum centefimo decimo anno vitae fua& defun&us 
dl • Cujus ( 19 ) mortis occafia dedit Hunnis 
pra&valereinGothis illis, quos dixeramus orien* 
tali plaga federe , 8c Qftrogothas nuncupari . 

C APUT XXV, 

Vcfegtftba , Oflrogotbis a Vandalis viCHs , a Va- 
Ifflte hnper. Mxfiam habitandam appetunt % 
& obtinent , & cim Qniftiani fieri 
cuperent , Valens* ctf Arianus , 
Pradicatores Arianos ad eos 
mittit, dr perfidia fiuz 
venem wficit, 

VEfegotha?, ideft, alii eorum focii, & 00 
ciaui foli cultores , metu parentum ex- 
territi > quid nam de fe propter gentem Hun 
norum deliberarent, ambigebant , diuque cogi- 
tantcs , tandem communi placito legatos ad 
Romaniam direxere , ad Valentem Imperato- 
remfratrem Valentiniani Imp.fenioris, ut partem 
Tliracias, five Moefiae fi illis traderet ad colen- 
dum , ejus legibus viverent , ejufque imperiis 
fubderentur, Et, ut fides uberior illis habere 
tur , promittunt fe , fi dodtores linguae fuae do 
naverit , fieri Chriftianos . Qjjo Valens com- 
perto, mox gratulabundus annuit , quod ultrd 
f>etere voluiflet : fufceptofque in Moefias par 
tibus Getas, quafi munjm regni ftu contra caete- 
ras gentes ftatuit. Et quia tunc Valens Impe- 
rator Arianorum perfidid faucius , noftrarum- 

girtium omnes Ecclefias obturaffet , fuae partis 
utores ad illos dirigit Praedicatores , qui (1) 
venicntibus rudibus , & ignaris , illico perfidiae 
fuaj virus dcfundunt , Sic quoque Vefegothae a 
Valente Imperatore Ariani potius, quam Chri 
ftiani cffedli De caerero tam Oftrogothis, quam 
Gepidis parentibus fuis per affe#ionis gratianu 
evangelizantes , hujus perfidise culturam edo- 
centes , omnem ubique linguae hujus nationem 
ad culturam hujus feftas invitavere . Ipfi quo- 
que ( ut di&um eft ) Danubium tranfmeantes , 
Daciam Ripenfem , Moefiam, Thraciafque per- 
miflu Principis infedere • 

CAPUT XXVI. 

Vefegotbi Romanorum fubditi , ingenti fame prefjt, 
({r a Ducibus Romanis peflime babiti , fefe in 
libertatem vendicanty & Tbracias, Da- 
ciamque Ripenfem occupant. Valens 
Imper. qui eos Ariana perfidia 
infici curaraty divind vin- 
difta ab ipfis com- 
butitur, 

EV6nit his (ut adfolet ( 1) gentibus necdum 
bene loco fandatis)penuriafamis. Coepere 



A 
A 



B 



D 



(16) A. Ba/trmUr. 

(17) A, in Oftrogotborum partem. 

A. quadam tnter ft contwtkne ftjunlH hahebantur . 
(19) A, Otjus rnors occQfiorum dedit . 
( 1 ) A. Vewvtcs vtidilus, $y i^naris illico perfidia fua w- 

rus infundunt . 
(1) A, egenti. 
(z) A, Frttifcrtris. 

( j ) A. waticipium uwpam , mtt decem Mras camis mer- 
(4 ) A. falutt , ( carmur. 



N D E S 

autem primates eorum , & duces, qui regunu 
yice illis praeerant, ideft Fridigernus , (t) 
theus^ & Safrach exercitus inopiam condolere, 
negociationemque aLupicino, Maximoque Ro^ 
manorum ducibus expetere . Verura quid non 
auri facra fames compellit adquiefcere ? Qk- 
perunt duces (avaritia compellente) non folhm 
ovium , boumque carnes, veriim etiam canum, 
8i immundorum animalium morticina eis pro 
magno contradere : adeo ut quodlibet manci* 
pium ( 3 ) in unum panem , aut decem libras tn 
unam carnem mercarentur. Sed jam mancipiis, 
& fuppelleftili deficientibus , filios eorum., 
avarus mercator vi&os neceffitate expofcit. 
Haud enim fecus parentes feciunt , falutem (4) 
fuorum pignorum providentes, fatius (5) dcli- 
berant ingenuiratem perire , quam vitam, dum 
mifericordtter (d) alendus quis vendttur, quam 
moriturus fervatur . Contigir enim illo fub 
tempore aerumnofo ut Lupicinus duftorRoma* 
norum Fridigernum (7) Gothorum regulunu 
ad convivium invitaret, dolumque ei , ut poft 
exitus docuit, moliretur. Sed Fridigernus doli 
nefcius, cum paucorum comitatu ad conviYium 
veniens , dum intus in Prsetorio epulatur, cla- 
morem miferorum morientium audiret , (8) janh 
que alia in parte foctos ejus reclufos y dummUites 
ducis fui ju(Tu trucidare conarentur, & vox mo- 
rientium duriter emiffa jam fufpeftis auribus 
intonaret , illico ( 9 ) apertos ipfos dolos cogno- 
fcens Fridigernus , evaginato gladio (10) in con- 
vivio 9 non fine magna temeritate, velocitateque 
egreditur , fuofque focios ab imminenti morte 
ereptos ad necem Romanorum inftigat. Qpx 
(a) nafta occafione votiva, elegerunt viri for- 
tiflimi in bello niagis , quam in fame deficere, 
& illico in ducum Lupicini, & Maximi arman- 
tur occifionem . Illa namque dies Gothorunu 
famem , Romanorumque iecuritatem ademit : 
coeperuntque Gothi jam non ut advena^ & pe- 
regrini, fed ut cives , & domini po(TefforiDus 
lmperare, totafque partes feptentrionales ufque 
ad Danubium fuo jure tenere . Quod compe- 
riens in Antiochia Valens Imperator mox ar- 
mato exerGitu , in Thracia~um partes (12) 
greditur : ubi lacrymabili bello commiflb, vin- 
centibus Gothis , in ( 1? ) quodam praliQ juxta^, 
Hadrianopolim faucius ipft rrfugiens, ignoran- 
tibus quoquc quod Imperator in tam vili cafula 
deliteiceret Gothis , igneque ( ut affolet ) fe- 
viente ab inimico fuppofito cum regali pompa 
crematus eft haud fecus, aukm Dei prorfus ju- 
dicio, ut ab ipfis igne comoureretur, quos ipfe 
veram fidem petentes in perfidiam declinaflet, 
& ignem charitatis adgehennaeignemdetorliffet. 
Qpo tempore Vefegoth«Thracias, Daciamquc 
Ripenfem poft tanti gloriam ( 14 ) tropbai y 
tanquam folo geuitali potiti , cocperunt inco- 
lere. 



CA- 



( J ) A. faetliufque . 

(6) A. mifericordii.s. 

(y) A, Fritigtrnum fcmper, 

( 3 ) A. nam m alia parte fociot ejus inclufrt* 

( 9) A, aperte dolum cognofcetu . 

(10) A. e convivio. 

(11) A, nath occafionem votzvam. 
(iz) A. regreditiir. 

(ij) A. tn quoddam pradium. 
(14) A. triumpbi. 



Digitized by 



D E R E B U S 

A 

CAPUT XXVII. 

Vefegptba Tbeodofio Imperat. eis internecionerru 
moliente , eo agrotante ad Tbeffaliam , Epi- 
ros 9 & Achajam y & Pamumiam pra- 
dandas digrcdiuntur . Gratiarm 
Imp. fcedus cum iis init f quod 
& Tbeodofius fanxit • 

SEd (i) Theodofium ab Hifpama Gratiams 
Imperator eleflum , in orientali principatu 
loco Valentis patrui fubrogat , militarique di- 
fciplini mox in meliori ftaturepofiui, ignaviam 
priorum Principum , & defidiam excluiam Go- 
thus ut fenfit , pertimuit . Nam Imperator acri B 
omnino ingenio, virtuteque, & confilio clarus, 
ciim prxceptorum feventate , & liberalitate , 
blandicieque fua remiflum exercirum ad fortia 

{>rovocaret ; at vero ubi milites Principe me- 
iore mutato fiduciam acceperunt , Gothos im- 
petere tentant, eofqueThraciae finibus pellunt: 
fed Theodofio Prmcipe paene tunc ufque ad de- 
fperationem aegrotante , datur iterum Gothis 
audacia , divifoque exercitu , Fridigernus ad 
Theflaliam prsedandam, Epiros, (t) & Achajam 
digreflus eft : Alatheus ver6, & Safrach cuidl. 
reiiduis copiis Pannoniam petierunt . Qjiod 
<juum Gratianus Imperator , qui tunc Romd 
in Gallias ob incurfionem Wandalorum receffe- 
rat 9 (j)comperiflet : quia Theodofio fatali de- 
fperatione fuccumbente, Gothimagis faevirent, 
mox ad eos colle&o venit exercitu , nec tamen 
fretus tn armis , fed gratil eos, muneribufque 
vi&urus, pacemque, &vi<Shialia illis concedens, 
cum ipfis inito foedere (4) fecit . Ubi vero 
pofi bac Theodofius convaluit Imperator , re- 
peritque Gratianum cum Gothis , & Romanis 
pepigifle foedus , quod ipfe optaverat , admo- 
dum grato animo ierens , & ipfe in hac pace 
(j) cunfittit . 



CAPUT XXVIII. 

Atanaricus Vefegotharum Rex , Fridigerni fhccef- 
for f a Tbcodofio Imp. Conflantsnopolim evocatus 
magnis bonoribus ab eo afficitur , ibique mo- 
ritter ; ubi & de Fcederatis , & dc Tbeo- 
dofii adversus Eugenium tyramum , qui 
Gallias occuparat , auxilio Vefe- 
gotbarum vUhria . 

ATanaricum quoque regem , qui tuno Fri- 
digerno fucceflerat , datis fibi muneribus 
fociavit moribus fuis benigniflimis , & ad fe^ 
eum in Conftantinopolim accedere ( 1 ) invita- 
vit . Qpi omnino lioenter acquiefcens , regiam 
urbem ingreflus efl 9 miranfque : En , inquit, 
cerno quod faepe incredulus audiebam , famam 
videlicet tantae urbis, & huc illuc oculos vol- 
vens , nunc fitum urbis , commeatumque na- 
vium , nunc moenia clara profpe&ans miratur, 
populofque diverfarum gentium, quafi fonte in 
uno e diverfis partibus fcaturiente unda , fic 
(juoque militem ordinatum afpiciens : Deus , 
inqutt , fine dubio terrenus eft Imperator , & 



GETICIS. 



205 



( 1 ) A.SedTbtod.aGrat.eleflo>& ' morun. prixicip.&c. fidro^ 
(x) A. Epiron. Igato. 
(l) A. fecejjcrat. 
(4) A. fecit amicos. 
(j) A. amfrfit. 
fi)A. jujft. 

(% ) Hinc cvllige mcrcm prifcurm olhn enim twrbcty&pompa /r#- 
wsprtcedebat., ut ex An. Marcellino^g^O. Garet. 

!| ) A. efficitur , mtltti ique illi . 
1 ) Gattiw alias gentis . 



D 



E 



J[uiiquis adversbs eum manum moverit , ipfe 
ui ianguinis reus exiftit . In tali ergo admira- 
tione, majore^ a Principe honore fuffultus, 
paucis menfibus interjedlis , ab hac luce migra- 
vit . Q^em Princeps affedlionis gratia pasn^ 
plus mortuum , quam vivum honorans , digi» 
tradidit fepultune; (t) iple quoque in exequiis 
feretro ejus praeiens ♦ Defun&o ergo Atanari- 
co , cun&us exercitus in fervitio Tbeodofij Im- 
peratoris perdurans , Romano fe Imperio fub- 
dens , cum milite velut unum corpus ( 3 ) effi- 
cit 9 milliaque illa dudum fub Conftantino Prin- 
cipe foederatorum renovata , & ipfi difti funt 
F<»derati . E quibus Imperator contra Euge- 
nium tyrannum , qui occifo Gratiano Galiias 
occupaffet , plus cjuam XX. millia armatorum 
fideles fibi , & amicos intelligens fecum duxit, 
viftoriaque de pradiflo tyranno potitus 9 ultio- 
ncm exegit . 

CAPUT XXIX. 

Vefegotb* Jubtraftis fibi a Tbeodofii filiis conjuetis 
donis , pertafi ocii , Alaricum fibi Regem 
eligunt , $* Italiam invadtmt . 

POftauam ver& Theodofius amator pacis , 
(1) generifque Gothorum, rebus exceflit 
humanis, coeperunt ejusfiliiutramqueRempub. 
luxuriose viventes adnihilare , auxiliariifquew 
fuis , ideft Gothis confueta dona fubtrahere , 
mox Gothis faftidium eorum increvit,verentef- 
que ne longa pace eorum refolveretur fortitu- 
do , ordinant fuper fe regem Alaricum , cui 
erat poft Amalos fecunda nobilitas , (1) Bal- 
tbarumque ex genere origo mirifica, quidudum 
ob audaciam virtutis Baltha, ideftaudaxnomen 
inter fuos acceperat . Mox ut ergo antefatus 
Alaricus creatus eft Rex, cum fuis deliberans 
fuafit ( j ) fuo labore quagrere regna , quanu 
alienis per ocium fubjacere : & iumpto exer- 
citu , per Pannonias , Stilicone, & Aureliano 
ConfulibuSySc per(4) Firmium dextrolaterequafi 
viris vacuam intravit Italiam . Nullo penitu$ 
obfiftente ad pontem applicuit (<) Omdiniam , 
qui tertio milliario ab urbe {6 ) erat r^Ra- 
vennate . Qua? urbs inter paludes» & pelagus, 
interque Padi fluenta um tanthm patet (7) ac- 
cejfui, cujus dudum (ut tradunt majores ) pof- 
feflbresEneti, ideft laudabilesdicebantur . H«c 
in finu regni Romani fuper mare Jonium con- 
ftituta , in modum ( 8 ) influentium aquarum 
redundatione concluditur . Habet ab oriente^ 
mare , ad quod qui reilo curfu de Corcyra^, 
atqueHelladispartibus navigat dextrumlatus^^) 
primiim Epirum, deinDalmatiam, Liburniam, 
Hiftriamque , & fic Venetias radens palmuld 
navigat. Aboccidente vero habet paludes, per 
quas uno anguftiflimointroitu, ut pona reli&a 
eft . A feptentrionali quoque plaga ramus illi 
ex Pado eft, qui fofla vocatur Afconis . A me- 
ridie idem ipfe Padus , quem ( 10 ) folum 
fluviorum regem dicunt , cognomento Eridanus, 
abAugulloImperatore^/rf^a(ii)foflademiiTus, 
qui feptima fui alvei parte mediam influitcivi- 
tatem . Ad oftia fua amoeniflimum portunu 

pra- 



(%) A. Eaitorurnqm. 

(3) A. futfiteos. 

(4) Garet. forte Shnninm, Jta lcg»t Ambrof. 
( 5 ) A. ad pont&m appltcavit Candiduua . 

(6) A. aberat. 

(7) A. ttno tantim patrf arcejpt . 

(8) A. Garetius foneaddendumi>i//</ < r > & iuin Ambrof. 

(9) A. dcxtro latere pritnum Epiros. 

(10) A. qucm Itali* foii. 
(u) A. latijfmta. 



io6 J O R N 

pr^bens, claffemGCXZr. (ti)navium,Dione refe- 
rente , xutiffimi dudum credebatur recipere^ 
ftatione • Qjii nunc , ut Fabius ait , quod ali- 
quando portus fuerat f fpatiofiffimos hortos 
oftendit , arboribus plenos : veriun de quibus 
non pendeant vela, fed poma. Trino ftquidem 
urbs ipfa vocabulo gloriatur , trigeminaquc-, 
I>ofitione exultat , ideft , prima Ruvenna , ul- 
tima Claflis, media (ij) Gefarea, interurbem 
& mare (14) plena moUide , arendque munita, 
vedtationibus apta. 

CAPUT XXX. 
Alaricus Stiliconem Gotbos inoptnato bello ador- 
fum , cadix ; Italiam vaftat , Romam fpoliat . 
Inde , in Africam cogitans, cum fpoliis 
moritur . Vefegotba Alaricum in 
alveofluminis Bufentini mira 
ratione fepeliunt . 

VEttwenimveri) ciim (1) m ea chitatc^ 
Vefegotharum applicuiflet exercitus, & 
ad Honorium Imperatorem ( qui intus refide- 
bat legationem nrifijfet,(t) quatenus fi permit- 
teret , ut Gothi pacati in Iuiia refiderent , fic 
eos cum Romanorum populo vivere , ut una^ 

gens utraque credi poflet : fin autem aliter , 
ellando quis quem valebat , expelleret , ( 3 ) 
etiam fecurus qui vidlor exifteret , imperaret . 
Hcnorius Imperat. utramque pollicitationenu 
formidans , fuoque cum Senatu inito confilio , 
quomodo eos extra fines Italos expelleret , de- 
liberabat . Cui poftremiim fententia fedit, qua- 
tenus provincias longe pofitas , ideft Gallias , 
Hifpaniafque , quas jam paene perdidiflet , & 
Gtzerichi eas Wandalorum Regis vaftaret irrup- 
tio , fi valeret Alaricus , fua cum gente fibi 
tanquam lares proprios vendicaret , donatione 
facro oraculo confirmata . Confentiunt Gothi, 
{4) bac ordinatione, &ad traditam fibi patriain 
proficifcuntur . Poft quorum difceffum , nec 
quicquam mali in Italia perpetratum , ( 5 ) Sti- 
tico fatriciusy & focer Honorii Imperatoris , 
( nam utramque ejus filiam , ideft Mariam , & 
Ermantiam, (6) quas fibi Princeps unam poft 
unam fociavit , utramque virginem , & inta- 
£lam Deus ab hac luce migrare pracepit ) hic 
ergo Stilico (7) ad Polentiamcivitateminalpibus 
Cottiis locatam dolose accedens, nihilque mali 
fufpicantibus Gothis , ad necem totius Italifle , 
fuamque deformitatem ruit in bellum . Qpem 
ex improvifo Gothi cernentes, primoperterriti 
funt , fcd mox recolle&is animis , & , ut fole- 
bant , hortationibus excitati , omnem paene 
exercitum Stiliconis in fugam converfum, uf- 
que ad internecionem dcjiciunt , furibundoque 
animo arreptum iter deferunt , & in Liguriam 
poft fe , unde jam tranfierant , revcrtuntur : 
(8) ejufque ptxdisy fpoliifque potiti, iEmiliam 
pari tenore devaftant , Flaminiseque aggerenu 
inter Picenum , & Thufciam , ufque ad urbem 
R:,mam difcurrentes , quicquid interutrumque 
ktus fuit , in prsedam diripiunt, ad poftremum 
Romam ingrelfi, Alarico jubente, fpoliant tan- 
tum, non autem, ut folent gentes, ignem fup- 



(11: A i.Cl 

(ij) Garerjus al. Cefuria. 

(14) A. phna ntoUichs . 

( 1) A. m tjus vicmitatem. 

{%) A. mittunt. 

( 1 ) A. cum G.retio j a m. 

(4) A. buic irdlmnm. 

ii ) Hic m Amb. MS. locus cft mancus , legltquc tan- 
tum l-iildio Vatriuusy & foCcr Hvnorii Imperato- 
ris, Ham utramquj virgmem 9 & rnfattam Leus ab 
hic luce vocavit . 

f 6) alias TUrmantiam Gaict 



A N D E S 

ponunt, nec Iocis Sanftorum in aliquo penitus 
injuriam irrogari patiuntur. Exindequeegreffi, 
per Campaniam , & Lucaniam fimili cladc^ 

Seradla. (9) Brutios acceflerunt : ubi diu refi. 
entes, ^iSiciliam, exinde adAfricam tmnfire 
deliberant . Brutiorum fiquidem regio in extre- 
mis Italioe finibus auftrali interjacens parti an- 
gulusejusApenninimontis initium 6cit, Adri^ 
que pelagus , ut lingua porretfla a Tyrrheno 
asftu fejungens , nomen quondam a (10) Brutia 
fortitur regina . Ibi ergo veniens Alaricus Rex 
Vefegotharum cum opibus totius Italiac, quas 
in prseda diripuerat , exinde , ut di£him elt, 
per Siciliam in Africam quietam patriam tran- 
(ire difponit . Cujus , quia non eft liberunu 
B guodcunaue homo fine nutu Dei difpofuerit , 
(retum iliud horribilealiquantas naves fobmer- 
fit , plurimas conturbavit . Qpa adverfitate re- 
pulfus Alaricus , dum fecum quid ageret deli- 
beraret : fubitb immatura morte pneventus , 
rebus exceffit humanis . Qjjem mmta ( 11) di- 
lettione lugentes Barentinum amnem juxta Con- 
fentinam civitatem de alveo fuo (it) derivant. 
Nam hic fluvius a pede montis juxta urbenu 
dilapfus fluit undi falutifer£ . Hujus ergo in 
medio alveo colledko captivorum agmine fe- 
pulturas locum efFodiunt , in cujus foves gre- 
mio Alaricum cum multis opibusobruunt, rur- 
sufque aquas in fuum alveum reducentes , ne 
a quoquam quandoque locus cognofceretur , 
fouores omnes interemerunt . 



CAPUT XXXI. 

Atbaulpbus Alarici fuccejfor Italiam fpoliat. 
Placidiam Tbeodofii Imper. germanam uxorm 
ducit . Ex Italia in Gallias , ad exigen- 
dos inde Vvmdaloty Alanos tranfit. 
Inde in Hifpaniam 9 iin interficitur. 
Item Regericus 3 . Fefegotbarm 
Rex inteificitw* 

MOrtuo Alarico Vefegotba regnum Ataulfo 
ejus confanguineo, & forma, & mentc 
confpicuo tradunt . Nam erat quamvis non adeo 
proceritate ftatur» formatus, quantiiro pulcri- 
tudine corporis , vultuque decorus . Qpi fu- 
fcepto regno revertens ( 1 ) Hem ad Romam, fi 
quid primiim remanferat , more locuftarunu 
erafit, nec tantum privatis divitiis Italiam fpo- 
liavit , imo & puolicis , Imperatore Honorio 
nihil refiftere praevalente , cujus & germanam 
Placidiam, Theodofii Imperatoris ex altent uxo- 
re filiam, Urbe captivam abduxit, quam tamen 
ob generis nobilitatem, formaeque pulcritudi- 
nem , & integritatem caftitatis attendens , inu 
(a) Forolivii JErmXix civitate.fuo matrimonio 
legitime copulavit , ut gentes hac focietatc^ 
comperta, quafi adunatl Gothis Republici ef- 
ficacius terrerentur. Honoriumque Auguftunu. 
quamvis opibus exhauftum , ( 3 ) tamen quafi 
cognatum grato animo derelinquens , Gallias 
tendit : (4) ubi chm adveniffet, vicinse gentes 
perterritae , in fuis fe linibus coeperunt conti- 
nere, quag dudum crudeliter Gallias infeftaffent, 
tam Franci , quam Burgundiones . Nam Wan- 
. dali, 

(7; A. lemper ijuitco. 

( 3 ) A. eamque prtdis , JpoJHfque potiti , & JEmiliam &c. 

( 9 ) A. Bridos iemper • 

(10) A. a Bricia. 

(n) A. quem nimia fut dileftione lugewtes > Bafintc amf» 

Garetius Bujentum amwm . 
(12) A. derivato. 
( 1 ) A. iterum . 

( i ) A. in Ftrrojulii , Garetiu* Fmcormlii. 
( J ) A. exattfltm jam tamcrt. 
(4) A. qub ci.rn advcnijfet. 



Digitized by 



D E R E B U S 

dali , & Alani , quos fupra diximus , permiflu 
Principum Romanorum utraque Pannonia refe- 
cere , nec ibi fibi , ob merum Gothorum , arbi- 
trantes tutum fore fi reverterentur , ad Gallias 
tranfiere. Sed mox k Galliis , quas ante non_ 
multum tempus occupaflent, fugientes, Hifpa- 
mi ( 5 ) fe reclu\ere , adhuc memores ex rela- 
tione majorum (uorum ♦ quid dudum Geberich 
Rex Gothorum genti fu* pr«ftitiflet incommo- 
di, vel quomodo eos vinute fua patrio folo 
expuliflet . Tali ergo cafu Gallias Ataulfo pa- 
tuere venknti . Confirmato ergo Gothis regno 
in Galliis, Hifpanorum cafu (tf)coepit dolere , 
eofque deliberans a Wandalorum incurfibus 
cripere , per fuas opes Barcilonam cum certis ! 
fidelibus (7) dclettis* plebeque imbelli, inte- B 
riores Hifpanias introivit , ubi faepe cum Wan- 
dalis decertans , tertio anno poftquam Gallias , 
Hifpaniafque domuiflet , occubuit (8) ghdio 
ilio perforato Vernulfi , de cujus folitus erat 
ridere ftatura. Poft cujus mortem Regericus 
Rex ( 9 ) conftituitur^ fed & ipfe fuorum frau- 
de peremptus , ocyiis vitam cum regno reJi- 
quit. 



CAPUT XXXII. 

Vdia IV. Vefegotbarum Rex pace cum Honorio 
hnper. snita , Plaridiam Romanis reddit . 
Item de Conflantino , Con "ante , 
jfovino , & Sebaffiano Gallia 
mvaforibus . 

DEhinc jam quartus ab Alarico Rex confti- 
tuitur Valia,nimis deftri&us, & prudens, 
contra quem Honorius Imperator (1) ^onJan- 
tinum virum induftria militari pollentem, mul- 
tifque praeliis gloriofum cum exercitu (2) di- 
rigtt, veritus ne foedus dudum cum Athaulfo 
initum ipfe turbaret , & aliquas rurfus in Re- 
pub.infidias moliretur, vicinis fibi gentibus re- 
pulfis, fimulque defiderans germanam \uam Wa- 
eidiam fubje&ionis opprobrio liberare, paci- 
fcens cum Conftantino, ut aut bello, aut pace, 
vel quoquo modo fi eam potuiffet , ad fuunu 
regnum revocaret, eique eam in matrimonium 
fociaret . Qjio placito ( O Con n antinus ovans 
cum copia armatorum , & psene jam regio ap- 
paratu Hifpanias petit. Cui VahaRex Gotho- 
rum non minori procin<5hi ad clauftra Pirenasi 
occurrit : ubi ab utraque parte legatione dire- 
£ka, ita convenit pacifci . ut Placidiam fororem 
Principis redderet, fuaque folatia RomanaeRei- 
publicse , ubi ufus exigeret , non denegaret . 
Eo namque tempore Conftantinus quidam apud 
Gallias invadens Imperium , filium fuum Con- 
ftantera ex Monadio fecerat Csefarem . fed non 
diu tenens regnum prafumptum , mox foede- 
ratis Gothis, Romanifow, ipfe occiditur Arela- 
ti, filius verd ejus Viennse . Poft quos item Jo- 
vinus, ac Sebaftianus pari temeritate Rempub. 
occupandam exiftimantes , pari exitio perierc^. 
Nam duodecimo anno regni Valiae . quando & 
Hunni poft paene L. annos invasa Pannoni^ aRo- 
manis, & Gothis expulfi funt , videns Valia_ 
Wandalos in fuis finibus , ideft Hifpaniae folo, 



(0 A. Hifpanias fec^unt. 

(6) A. cafum . 

(7) A. d.reittlis. 

( 8) A. gladio Evervulfi Uia p:rforatus. 

(9) A. inftuitur. 

( 1 ) Garctius, 8c A. Conflamium. 

(i) A. dirtvtns. 

(j) A. Conjhntitts . 

(4) A. GaUatlrty q«0 Garctius, Calicix. 



GRTICIS. 207 

audaci temeritate ab interioribus partibus (4) 
Gallia? ( ubi eos Jbgaverat dudum AthauJfus ) 
egreffbs , (5) cuncta in prrdis vaflar , eo 
tempore . quo Hierius, & Arlabivrius Confu- 
les extitiflent: nec mora, mox contra eos movit 
exercitum * 

CAPUT XXXIII. 

De W anialovxm Regum frie in Afrira per 
annos f i antum , utque Belifzrius de 
Gilimere Conflantinopolim adduflo 
triumpbarit , & Africa rur- 
fum Lnterio Romano ad\e- 
£ia fuerit . Item de 
Valia morte . 

SEd Gizericus Rex Wandalorum jam a Boni- 
facio in Airicam invitatur , qui Valentinia- 
no Principi veniens in offenfam non aliter quam 
fe malo Reipub. potuit vindicare . Is ergo fuis 
precibus eos invitans , ( 1 ) per traftum angu- 
flum , quod dicitur fretum Gaditanum , & vix 
feptem millibus Africam ab Hifpaniis dividit , 
(?, ) oflio tue maris Tyrrbeni Oceani aflum egerit y 
tranfpofuit . Erat namque Gizericus jam |lo- 
manorum clade in (O urbe notiflimus, ftaturi 
mediocris, & equi calu claudicans , animo pro- 
fundus , fermone (4) rarus, luxuriae contem- 
ptor , ird turbidus . habendi cupidus , ad fo- 
licitandas gentes providentifllmus, femina con- 
tentionum jacere , Ouia mifcere paratus . Ta- 
lis Africae Kemp. precibus Bonifacii , ut dixt- 
mus invitatus intravit , (y) ubi ad divmitat m 
(utfertur) accepta aucftoritate diu regnans, an- 
teobitumfuum filicrum agmenac /twm (6) ordi- 
navit , ne inter ipfos de regni ambitione elfec 
diffenfio • fed ordine quifque , & graau fuo , 
qui aliis fuperviveret, ideft , feniori fuo fieret 
lequens fuccetfor , & rurfus ei poiteriur ejus . 
Q.uodobfervames per annorum multorum fpa- 
tia, regnum feiiciter poiledere , nec, quod in 
reliquis gentibus aafolet , inteftino bcllo foe- 
dati funt , fuoque ordire unus poit unum lu- 
fcipiens regnum . in pace popuhs imperarunt . 
Qjaorum ordo ifte t ac fucceilio luit . Primum 
Gizericus.quipater, & dominus,fequcnsHun- 
nericus . tertius Gundamundus , quartus Tran- 
famundus, quintus Hilderich. Qjuo malo gen- 
tisfuas, Gelimer immemor atavi preceptorum, 
de regno ejeiVo, & interempto , tyranniderru 
praefumpfit , fed non ei ceifit impunc quod fe- 
cerat . Nam Juftiniani Imperatoris ultio in eo 
apparuit , & cum omni genere fuo , opibuf- 

2ue , quibus more predonis incubabat , Con- 
antinopolim delatus per virum gioriofiffimum 
Belifarium , Magiftrum militum orientalenu- , 
(7) & ConfnLm orJinarium, atque Patricium, 
magnum in Circo populo fpeilaculum fuit, fe- 
ramque fui poenituiinem gerens , quum fe vi- 
deret de faftigio regali dejeftum, privatxvita^, 
cui noluit lamulari , redadlus occubuit . Sic 
Africa , qice in divifione orbis terrarum tenia 
pars mundi defcribitur , centefimo fere anno 
Wandalico jugo erepta in libertatem revocata 
eft regniRomani: & quam dudum ignavis do- 

mi- 



(y; A. & ctmffa in prtda fta jiar , eo firr tcmpore 9 quo 

Hi. rius , & Ardul ttrts Cc rfuL s f roaf f nt . 
( 1 ) A. per trajrflwn anpttfiiarnm , qtti dn ttttr &c. 
( z) A. oflttimque maris Tymnni in Octahi aflwn ereritur, 
( 1 ) A. Orbe . (trahjpof.jt , 

(4) G^rctius a\. rattis. 
( 5) A. ubi a divinitate. 

(6) A. fttorum agmine accito. 

(7) A. ExconfuUm. 



Digitized by 



ao8 J O R N 

minis , ducibufquc infidelibus , a Reip. Ro- 
manas corpore gentiiis manus abftulerat, foler- 
ti domino, & fideli dudtore tunc (8) revocata, 
hodieque congaudet . Quamvis & poft hasc 
aliquantum inteftino praelio , Maurorum^fic- 
inpddttate adtritam (9) fe lamentaverit : tamen 
triumphus TufUniani Imperatoris a Deo fibi 
donatus, (10) miod incboaverat ad finem ufque^ 
perduxit . Sea nobis quid opus eft , unde res 
non exigit , dicere ? Ad propofitum ralea- 
raus. Valia fiquidemRex Gothorum adeo cum 
fuis in Wandalos faeviebat , ut voluiflet eos 
etiam in Africa perfecjui , nifi eum cafus , qui 
dudum Alarico ad Afncam tendenti contigerat, 
revoca(Tet. Nobilitatusnamque intraHifpanias, 
mcru.ntaq\ viftorid (11) potitus.Tholofam rever- 
titur; Romano Imperio , fugatis hoftibus, ali- 
quantas provincias (quod protaiferat) derelin- 
quens , fibique adversd poft longum valetudi- 
ne fuperveniente , rebus humanis exceflit , eo 
videlicet tempore , quo (12) Berimtmdus Tho- 
rifmundo patre genitus , de quo in catalogo 
Amalorum familiae fuperiiis diximus, cum filio 
Witiricho ab Oftrogothis , qui adhuc in Scy- 
thi» terra Hunnorum oppreilionibus fubjace- 
bant , ad Vefegotharum regnum migravit . 
Confcius enim erat virtutis , & generis nobili- 
tatis, fecilius fibi credens principatum a paren- 
tibus deferri , quem hf reaem regum conftabat 
efle multorum . Qpis namque de Amalo dubi- 
taret , fi vacaflet elieere ? fed nec ipfe adeo 
voluit , quis eflet , oftendere . Et ilii jam poft 
mortem Vali* (13) Tbeodoricum ei d dre fuc- 
ceflbrem, ad quem veniens Berimund, animi 
pondere, (14) fuo valibat eximiam, generis fuis 
amplitudinem commoda taciturnitate fuppref- 
fit : fciens regnantibus femper de regali ftirpe 
genitos efle fufpe&os . Paflus eft ergo ignora- 
t 1 » ne faceret oriinanda (15) confundi . Sufceptuf- 
que eft cum filio fuoaRege Theoderico hono- 
nfice nunis ; adeo ut nec ( 16 ) confilio fuo ex- 
pertem , nec convivio faceret alienum , non tan- 
tiim pro generis nobilitate , quam ignorabat , 
fed pro animi fortitudine, & robore (17) gen- 
tis , quam non poterat occultare . 

CAPUT XXXIV. 

Tbeodericus V Vefegotbarum Rex. In bunc 
Romani cum auxiliartbus Hunnis rupta 
pace exercitum ducunt . Foedera 
firmantur. Attila pacatur* 
ItM de Attila 
aula • 

DEfun&o Valia , ut fuperiiis quod diximus 
repetamus , qui parum fuerat felix ( 1 ) 
Galhs , profperrimus, feliciorque Theodoricus 
fucceflit in regno: homo fumma moderatione, 
compofitus animi , corporifque (2) vi ilitatc^ 
abundans . Contra quem Theodofio , & Fefto 
Confulibus,pacerupta Romani Hunnis auxilia- 
ribus fecum junftis, inGailias arma moverunt. 
Turbaverat namque eos Gothorum foederato- 



(8) A. nunc. 

( 9 ) A. ffe lamentata fit. 

(10) A. qtiem incboavtrat adpacem, ufqtte perduxit . 

(11) A. incremcntaque viftoria. 

(11) A. Berimttt, al. Garetius Beremutb. 

(13) A. Tbeoderidum eidederant. 

(14) A. quo valebat exhnio. 
A. oi-dmata. 

(id) A« nec covfilii fui expertent, ncc convivii. 

(17) A. roborememisycrtiamnonpcteratoecultare.Quidplurt 

(I) A. Gallus. * . * 

(*) Garecius al. vtilitate* ita in AmbroH 

( 3 ) Garetius al. efferajfet, itain AmbroL 



A N D E S 

rum manus, qu« cum Caina Comite Conftan- 
cinopoiim (3) fe*fcederajfet . AEtius ergo Pitri- 
cius tunc praerat militibus , fortiffimorunu 
Moefiorum ftirpe progenitus, in Doroftena (4) 
civitate , a patre Gaudentio , labores bcllicos 
tolerans , Reipub. Romana fingulariter natus, 
qui fuperbiam Suevorum , FraacorumqucJ 
barbariem immenfis caedibus fervire Romano 
Imperio (5) coegijfet. Hunnis quoque auxilia- 
riis, Litorio dudlante, contra Gothos Romanus 
exercitus movit procindlum , diuque ex utra- 
que pane acie ordinata , quum utrique fcrtes> 
& neuter (tf ) firmior effet , datis dextris , iiu 
prUtinam concordiam redierunt f foederequc^ 
firmato , ab alterutro fida pace peradta , (7) 
B receffit uterque . Qpa pacatur Attila Hunnorunu 
omnium dominus, & penfe totius Scythie gen- 
tium folus in mundo regnator , qui erat fiimo- 
s& inter omnes gentes claritate mirabilis . Ad 
(juem in legationem (8) remijfus a Theodofio 
juniore Prilcus tali voce inter alia refert . In- 
gentia fiquidem flumina f ideft Tyfiam , Tibi- 
uamque , & Driccam tranfeuntes , venimus in 
locum illum f ubi dudum (9) Vidictia Gotho- 
rum fortiflimus Sarmatum dolo occubuit . In- 
deque non longe ad vicum , in quo Rex Attila 
morabatur , acceffimus : vicum inquam ad in- 
ftar civitatis amplifsimas , in quo lignea moe- 
nia ex tabulis nit entibus fabricata reperimus,qua- 
rum compago ita folidum mentiebatur , ut vix. 
ab intento poflet jundtura tabularum compre- 
hendi . Videres triclinia ambitu prolixiore di- 
ftenta , porticufque in omni decore difpofitas ♦ 
Area vero ( 10 ) curtis ingenti ambitu cingeba- 
tur , ut amplitudo ipfa regiam aulam oftende- 
ret . Hae fedes erant Attite Regis barbariam totam 
(11 ) tenentisj hxc captis civitatibus habitacula 
prasponebat . 



CAPUT XXXV. 
De Attila Regis Humorum Patre, Fratribus % 
deque ipfius ftatura , fbrma, & moribw* 
Item de giadto Afartis, qu m ipfe 
ujurpavit . Locus infigms 
i trifco hiftorico* 

IS namque Attila patre genitus Mundzucco, 
cujus fuere germani, Odtar, & Roas, qui 
ante Attilam regnum Humorum tenui(Te nar- 
rantur, quamvis non omnino cunftorum . £o- 
rum ipfe \oft olitum cum ( 1 ) Bleta germano 
Hunnorum fucceffit in regnum , & ut ante ex- 
peditioni, quam parabat, par foret , augmen- 
tum virium parricidio quasrit , tendeus ad di- 
fcrimen omnium nece uiorum . Sed librantc* 
( 2 ) jufiitta d teflabih remedio crefcens , de- 
formes exitus fuse crudelitatis invenit. (3) Bleta 
enim fratre fraudibus perempto , qui magnas 
parti regnabat Hunnorum , univerfum fibi po- 
pulum (4) fubjugavity aliarumque gentiunu, 
quas tunc in ditione tenebat , numerofitate col- 
ledla, primas mundi gentes, Romanos,Vefego- 
thafque fubdere peroptabat . Cujus exercitus 

quin- 



(4) A. Doroflana. 

(5) A. coegtt. 

( 6 ) A. infirmiar eflit . 

(7) A. feccfiit uterque. Quapace Attila. 

(8) A.femi{fum. 

(9) A. & Garetius Vidigoja. 

(10) A. Cortis. 

(1 1 ) A. Ha ftdes erant Atttl* Regi larbariem totam tswntt. 
( 1 ) A. quorum ip(i poft quorum obitum cum Bleda* &C» 

Garetius alias legit Bledam. Trofper Budam. 
( x) A. Juftitia remedio. 
( 1 ) A. Biedat Garctius al. Buda. 
( 4 ) A. adunavit • 



Digitized by 



D E R E B U 
quingentorum millium effe numerus fcrcbatur. 
Vir m concuflionem Ogentts natus in mundo , 
terrarum omnium metus , qui nefcio qua forte 
terrebat cundta , formidabili de fe opinionc_ 
vulgati . Erat namque fuperbus inceflTu , huc 
atque illuc circumferens oculos , ut elati po- 
tentia ipfo quoque motu corporis appareret. 
Bellorum quidem amator, fed ipfe manu tem- 
perans, confilio validiflimus,fupplicantibus exo- 
rabilis, propitius in fide femel receptis . For- 
m& brevis, lato pe&ore, capite grandiori, mi- 
nutis oculis , rarus barbd, canis afperfus , (<) 
fimo nafo, teter colore, originis fuae figna refti- 
tuens . Qjji quamvis hujus eflet natune, ut fem- 
per magna confideret , addebat ei tamen confi- 
dentiam gladius Martis inventus, facer apud 
Scytharum reges femper habitus. QxiemPrifcus 
hiftoricus tali refert occafione dete&um . Ciim 

I^aftor , inquiens , quidam gregis unam bucu- 
am confpiceret claudicanteni, nec caufam tan- 
ti vulneris invenirct, folicitus veftigia cruoris 
infequitur , tandemque venit ad gladium^ , 
quem depafcens herbas bucula incaute calcave- 
rat, effoffumque protinus ad Attilam defcrt. 
Qjjo ille muncre gratulatus , ut erat magnani- 
mus, arbitratur fe totius mundi Principeni con- 
ftttutum , & per Martis gladium poteftatem fibi 
conceffam efle bellorum . 

CAPUT XXXVI. 

Attila j fuapU natura ad vaflandum orbem para- 
tus , a Gizerico Wandalorum Rege multis 
muneribus ad id infligatur . Is omni 
ratione dtfcordiam inter Romanos, 
<Jr Gotbos ferere conatur ; fed 
firuflra . Epiftola Valenti- 
niani Imp. ad Vefe- 
gotbas^ eorumque 
refponfum. 

HUjus ergo mentem ad vaftationem orbis 
paratam comperiens Gizericus Rex Wan- 
dalorum, quem paulo ante memoravimus, mul- 
tis muneribus ad Vefegotharum bella praecipi- 
tat, metuens ne Theodericus Vefegotharum-. 
Rex filia (i) ulcifceretur injuriam, quaeHune- 
richo Gizerici filio jun<fta, priiis quidem tanto 
conjugio lastaretur ; fed poftea , ut erat ille & 
in fua pignora truculentus , ob fufpicionenu 
tantummodo veneni ab ea parati , eam naribus 
abfciflis, truncatifque auribus fpolians decore_ 
naturali, patri fuo adGallias remiferat, (x) ut 
turpe fiinus miferanda femper^fTerret , & cru- 
delitas , qua etiam moverentur externi , vindi- 
dbtm patris eificacijs irapetraret. Attila igitur. 
dudum bella concepta Gizerici redemptione^ 
parturiens, legatos in Italiam ad Valentinianum 
Principem miht ferens Gothorum,Romanorum- 
que aifcordiam : ut quos pralio non poterat 
concutere , odiis internis elideret, adferens fe 
Reipub. ejus amicitias in nullo violare , fed 
contra Theodericum Vefegotharum Regem fibi 
efTe certamen , unde eum excipi libenter opta- 
ret. Csetera epiftola ufitatis falutationum blan- 
dimentis oppleverat , ftudens fidem adhibere_ 
Tom. L 

(y> A. jrmto. {*) A. gtntium. 

( i ) A. fiiiig fiue. 

( i ) A. fciiicet ut turpe . 

( 3 ) A. tbrtiflimi genttum adversis orlis , & ita Garetius . 
( §) A." Ab Humns non per bella , ubi commimis cafns efl 

fufum , fd quodgravtter anget tnjrftis appetttum, 

ttt de nobis (?c. 
(4) A. potcflates. 
( 5 ) A. bos interrcgate &c. 
(6) A. irmumtrabiits extrcitus • 



G E T I C I S. 209 

mendacio. Pari etiam modb ad Rcgem Vefe- 
i gotharum Tkcoderiam dirigit fcriptum , hor- 
tans ut a Romanorum focietate difcederet , re- 
coleretque praelia , quae paulo ante contra eum 
fuerant concitata fub nimia feritate. Homo fub- 
tilis, antequam bella gcreret , arte pugnabat. 
Tunc Valentmianus Imperator ad Vefegothas, 
eorumque Regem Tieodericum in his verbis lc^a-' 
tionem direxit . Prudcntiae veftne eft , fortijjme 
gentium , advirsus ( 3 ) urbis confpirare tyran- 
num , qui optat mundi generale habere lervi- 
tium, qui caufas prselii non requirit, fed quic- 
quid commiferit , hoc putat eue legitimun^. 
Ambitum fuum brachio metitur , luperbiam,, 
licentia fatiat , qui jus fafque contemnens, ho- 
ftem fe exhibet naturae cun&orum . Etenim- 
meretur hic odium , qui in commune omnium 
fe approbat inimicum . Recordamini quselb, 
quod certe non poteft oblivifci . Ab Hunnis 
cafus eft fufus , fed quod graviter agit , inftdiis 
agit appetitum . Vnde (£) ut de nobis taceamus 
poteftis hanc inulti fcrre fuperbiam ? Armo- 
rum (4) potentesy favete propriis doloribus, & 
communes jungite manus. Auxiliamini etiain- 
Reipub., cujus membrum tenetis. Quain fit au- 
tem nobis expetenda , vel amplexanda focietas, 
(y) bofies interrogate confilia. His & fimilibus 
lcgati ValentinianiRegem permovere Theode- 
ricum. Qjuibus ille refpondit : Habetis, inquk, 
Romani, defidcrium veftrum : feciftis Attilam, 
& nobis hoftem . Sequimur illum quocunque^ 
vocaverit, & quamvis infletur de diverfis fuper- 
bafum gentium vi<5toriis , norunt tamen Gothi 
confligere cum fuperbis. Nullum bellum dixe- 
rim grave , nifi quod caufa debilitat , quando 
nil trifte pavet, cui majeftas arriferit . Accla- 
mant refponfo comites Ducis, lstum fequitur 
vulgus . Fit omnibus ambitus pugnae , hoftes 
jam^ Hunni defiderantur . Producitur itaque a 
Rege Theoderico Vefegotharum innumerabilis 

(6) multitudo , qui quatuor filiis domi dimiffis, 
ideft Fnderico , & ( 7 ) Turico , Rotemero , & 
Himmerit 9 fecum tantbm Thorifmund, &Theo- 
dericum majores natu participes laboris afiu- 
mit. Felix procin&us, auxiliantium fuave coJ- 
legium habere , & Iblatia illorum , quos dele- 
6bat ipfa etiam fimul fubire difcrimina. A par- 
te vero Romanorum tanta Patricii AEtii provi- 
dentia fuit, cui tunc innitebaturRefpub. Hefpe- 
riae plag^, ut undique bellatoribus congregatis, 
adversus ferocem , & infinitam multitudinem_ 
non impar occurreret. (8) His enim adfucrc 
auxiliares Franci , Sarmatx , Armoritiani , ( 5 ) 
Litiani, Butgundionvs , Saxones, Riparioli* Ibrw- 
ncs, quondam milites Romani, tunc vero jam- 
in numero auxiliariorum exquifiti, aliasque non- 
nulte Celticae , vel Germanicae nationes . Con- 
venitur itaque in (10) campos Catalaunicos y qui 
& Mauricii nominantur C. (11) Uugas , ut Galli 
vocant, in longum tenentes, & LXX. in latum» 
Leuga autem Gallica mille & quingentorum 
pafliium quantitate metitur . Fit ergo area in- 
numerabilium populorum pars illa terrarum.,. 
Conferuntur acies utneque fortiflimce , nihil 
fubreptionibus agitur , fed aperto marte ccr- 
tatur . Quse poteft digna caufa tantorunu 

D d mor- 

(7) A. Teivttco-t Rrtemac, & Irmntrtt . 

(8 ) A. Hienim adfturunt auxiliatores Yrarci. 

( 9 ) A. Uticiani , Burgundiones ,Saxones , Rrparih Oiilricnet. 

(10) A. m campis Cataiaumcis , qv.i & Mattriaci vocahtur . 

(11) Leuga verlum Gaihrum tfl , er niire Francicwn , ut 

ccrflat ex D. Hnronymo in Joelem , Pattio Diaccno 
iib. if. & Amm. McrccL lik 15. pag. 6%. & itb. 16. 
fag.yi. cx iegtius Baji.mar, & Rtttelio itl.z. Ihmr. 
ut entm Rwnatii miHmiius , f.c Calli h-u^ts mctiri 
fditifuiit.Jttrct. 



B 



D 



aio JORNANDES 

motibus inveniri ? Aut quod odium in fc-, 
cun&os animavit armari ? Probatum eft huma- 
num genus Regibusvivere, quando unius men- 
tis inlano impetu ftrages fit fa&a populorunu , 
& arbitrio fuperbi Regis momento dejicitur, 
quod tot fecuiis natura progenuit . 



CAPUT XXXVII. 

De Hs rebus , qum in ipforum bellorum motibus, 
priufquam pralium httcr Romanos, 
& Hwmos committerctur , 
acciderunt. 

SEd antequam pugna ipfius ordinem refera- 
mus , neceflarium videretur edicere qux 
in ipfis bellorum moribus accidere , quia ucut 
femofum prselium, ita multiplex, atque perple- 
xum. Sangibanus namque Rex Alanorum metu 
futurorum perterritus , Attike fe tradere pol- 
licetur , & Aurelianam civitatem Gallise , ubi 
tunc confiftebat , in ejus jura ( i ) tranfducere . 
Qjiod ubi Theodericus, & AEtius agnovere , 
magnis aggeribus eandem urbem ante adven- 
tum Attilae deftruunt , fufpe&umque cuftodiunt 
Sangibanum , & inter fuos auxiliares mediunu 
ftatuunt cum propria gente . Igitur Attila Rex 
Humiorum tali perculfus eventu , diffidens fuis 
eopiis, metuens inire conflidhim , intufque fu- 
gam revolvens , ipfo funere triftiorem , ftatuit 
per harufpices futura inquirere . Qjii more fo- 
lito nunc pecorum fibras , nunc quafdam venas 
in abrafis offibus intuentes, Hunnis infaufta de- 
nuntiant . Hoc tamen quantulum pracdixere fo- 
ktii , quod fummus hoftium du&or de partc^ 
adverfa occumberet, reli&5que vi&orifi, fua_ 
morte triumphum foedaret . Ciimque Attila^ 
necem AEtii, quod ejus motibus obviabat , vel 
cum fua perditione duceret expetendam , tali 
pnefagio iolicitus , ut erat confiliorum in re- 
bus bellicis exquifitor , circa nonam diei ho- 
ram praelium fub trepidatione committit, ut , 
fi non fecus cederet , nox imminens fubveniret . 
Convenere partes , ut diximus, in campos Ca- 
calaunicos. 

CAPUT XXXVIII. 

Pofitio loci , quo in Catalaunicis eampis pralium 
inter Romanos , & Hwmos efl c<mmijfum> 
& defcriptio utriufque aciei . 

ERat autem pofitio loci declivi tumore, (i) 
in modum collis excrefcens , quem uterque 
cupiens exercitus obtinere , quia ioci opportu- 
nitas non parvum beneficium conferret , dex- 
tram partem Hunni cum fuis, finiftram Roma- 
ni , & Vefegothae cum auxiliariis occuparunt . 
Relidkoyn* de cacuminis ejus jugo (x) certamine 9 
dextrum cornu cum Vefegothis Theodericus te- 
nebat, finiftrum AEtius cum Romanis , collo- 
cantes in medio Sangibanum , quem fuperius 
retulimus praefuiffe Alanis, providentes cautio- 
ne militari , ut eum , de cujus animo minus 
praefumebant, fidelium turba concluderent. Fa- 
cile namque adfumit pugnandi neceflitatemL*, 
cui fugiendi imponitur difficultas . E diverfo 
ver6 fuit Hunnorum acies ordinata , ut in me- 
dio Attila cum fuis fortiflimis locaretur , fibi 



(i) A. ccntradcrc. 
( i ) A. in iditum col/is . 

(x ) A. Reliflo ck cacwnim ejits jugo certamim i 

itnque cumu . 
( j) A. focLtate pta. 
(4) fw&rtwis, Garctius al. fugiatmis* 



dextr 



B 



D 



potiiis Rex hac ordinatione profpiciens, quate- 
nus inter gentis fu« robur pofitus , ab imroi- 
nenti periculo redderetur exceptus . Coroua^ 
vero ejus multiplices populi, & diverf« natio- 
nes , quas ditioni fuae fubdiderat , arobiebant. 
Inter quos Oftrogotharum pra&eminebat exer» 
citus, Walamire, & Theodemire, & Widerai* 
re germanis du&antibus, ipfo etiam Rege, cui 
tunc ferviebant, nobilioribus : quia Amalorum 
generis eos potentia illuftrabat , eratque & 
Gepidarumagmineinnumerabili Rex ille fortifh 
mus 9 & famofiflimus Ardaricus, qui ob nimiam 
fuam fidelitatem erga Attilam, ejus confiliis in- 
tererat . Nam perpendens Attila (x) fagacfo 
tem fuam, eum, & Walamirem Oftrogotharum 
Regem fuper cacteros regulos diligefet . Em 
namque Walamir fecreti tenax , blandus allo- 
quio, doli ignarus, Ardaricus fide, 8c confilio, 
ut diximus, clarus. Qjiibus non immerito con* 
tra parentes Vefegothas debuit credere (4) 
pugnatoribus . Reliqua autem,fi dici fas eft, tur- 
ba regum , diverfarumque nationum dudfcores, 
acy? fatellites , nutibus Attil* attendebant , & 
ubi oculo annuiflet , abfque aliqua murmura- 
tione cum timore , & tremore unufquifque ad- 
ftabat, aut certe quod juffus fuerat , exfeque- 
batur. Sed folus AttiiaRex omnium regum, fu- 
per omnes, & pro omnibus folicitus erat. Fit 
ergo de loci, quem diximus, opportunitate cer- 
tamen . Attila fuos dirieit , qui cacumen mon- 
tis invaderent , fed a Thorifmundo , & AEtio 
preventus eft , qui elu&ati collis excella ut 
confcenderent , fuperiores efiedH funt , veaien- 
tefque Hunnos montis benefick) fecUc turba*- 



vere. 



CAPUT XXXIX. 



Attila oratio ad Hwmot , qui eos adprdim 
adversus Romarm ineundum exbortatur. 

TUnc Attila, ciim videret exercitumciafa^ 
praecedente turbatum, eum tali extempo- 
re credit alloquioconfirroandum. Poft vidtorias 
tantarum gentium , pofl orbem, fi ccmfifiatis, edo- 
mitum , ineptu judicaverim, tanquam ignarosreii 
verbis acuere , Quasrat hoc aut novus du&or , aut 
inexpertus exercitus . Nec mihi fes eft aliqukJ 
vulg^re dicere , nec vos oportet audire . Qpid 
autem aliud vos ( 1 ) quam bellare mfueti ? 
Aut quid (z) forti fuavius , quam vinaiflam 
manu quserere ? Magnum munus a natura ani- 
mum ultione fatiare . Aggrediamur ergo ho- 
ftem alacres , audaciores funt femper , qui 
ferunt bellum. Adunatas defpicite diflbnasgeiw 
tes . Indicium pavoris eft focietatc defendi . 
En ante impetum terroribus jam feruntur, ex- 
celfa quxrunt , tumulos capiunt , & fera pce* 
nitudine in campis munitiones effiagitant . 
Nota vobis funt , quam fint levia Romanorum 
arma: primo etiam non dico vulnere , fed ipfo 
pulvere gravantur . Dum ( j ) inordmate coeunt, 
& acies, teftudinem^w conneihint , vos con- 
fligite , praeftantibus animis , ut foletis , de* 
fpicientelque eorum acies , Alanos invadite , in 
Vefegothas incumbite . Inde nobis eft citanu 
vidloriam quoerere , unde fe continet bellum. 
(4) Abfciffa autem nervis mox membra (j) 
relabuntur , nec poteft ftare corpus , cui ofla^ 

fub- 



( 1 ) A. voiis^ qitaw btiUre Conjuttum eji. 
( t ) A. aut quid vtrofortt. 
( j ) A . in ordim . 

(4) Garer us torte alfcipi & ica in A. 
(j) A. duabuntur. 



Digitized by 



DE REBUS GETICIS. 



zu 



fubtmeris . Confurgant animi , furor foljtus 
iatumefcat . Nunc confilia Hunni , nunc arma 
depromite, aut vulneratus auia advedarii mor* 
tem depofcat , aut illaefus hoftjura clade fatie* 
tur. (<J) Viftwros nulla tela comxmcnt , mori- 
turos, & in otio fata pnecipitant- Poftremb cur 
fortuna Hunnos tot gentium vidtores (7) adfe- 
reret, nifi adcertaminis huius gaudia pr»para£- 
fet? (8) Q^is denique Meoudarum iter ape- 
riret maioribus noftris tot feculis claufum, ac 
fecretum ? Qpis adhuc inermibus cedere fe- 
ciebat armatos? FaciemHunnorum non poterit 
ferre adunata colle&io. (9) Non felloreventu: 
hic campus eft , ( 10 ) quem nobis tot profpe- 
ra promiferant. Primus in hoftestelaconjiciam. 
Si quis potuerit Attila pugname ocium ferre , 
fepultu* eft . His verbis acteqfi , in pugnam 
cundli prsecipitantur . 

CAPUT XI*, 

Succeflus pralii commiffi inter Rjtxmqnos » & Vk* 
fegotbas adversus Hwptos . Tlxoderici kegis 
mors . Attila fe plaufhis vallat, 

ET quamvis haberent res ipf« formidinem , 
prcefentia tamenRegiscundtationemhgren- 
tibus auferebat . Manu manibus congrediuntur, 
bellum atrox , multiplex , immane , pertinax , 
cui fimile nulla ufquam narrat antiquitas , ubi 
talia gefta referuntur , ut nihil elTet , quod in 
vita lua confpicerepotuifletegregius, quihujus 
miraculi privaretur afpe&u • Nam fi fenioribus 
credere las eft , rivulus memorati campi hu- 
mili ripa prolabens , peremptorum vulneribus 
languine multo prove&us , non au&us imbri- 
bus , ut folebat , fed liquore concitatus info- 
lito , torrens fadkus eft cruoris augmeAto . Et 
quos illic coegit in aridam fitim vulnus infli- 
chim , fluenta mixta clade traxerunt : ( 1 ) ita 
conftrifti forte miferabili forbebant , potantes 
fanguinem , auem fudere fauciati . Hic Theo- 
dencus Rex dum adhortans difcurreret exerci- 
tum , equo depulfus , pedibufque fuorum con- 
culcatus , vitam matura fenedtute conclufit . 
AUi vero dicunt eum interfe&um telo Andagis 
de parte Oftrogotharum , (2) qui tunc Attila- 
tium fequebantur regimen . Hoc fuit , quod 
Attite prsefagio haruf pices prius dixerant, quam- 
quam ille de AEtio fufpicaretur. Tunc Vefe- 
gothae dividentes fe ab Alanis , invadunt Hun- 
norum catervas , & pcne Attilam trucidafleut : 
nifi prius providus fugiflet, & fe, fuofqueillico 
intra fepta caftrorum , quae plauftris vallata^* 
habebat, reclufifset . Qjiamvis (j ) fragile mu- 
nimentum , tamcn quajierunt fubfidiura viue , 
quibus paulo ante nullus poterat muralisagger 
obfiltere . Thorifmund autem Regis Theoderici 
filius, qui cum AEtio collem anticipans , ho- 
ftes de fuperiori Joco proturbaverat , credens 
fe ad agmina propria pervenire , no&e caeca^ 
ad hofhum carpenta ignarus incurrit . Qpem^ 
fortiter dimicantem quidam capite vulnerato 
equo dejecit, fuorumque (4) providenti£ libe- 
ratus,a pra?Iiandi intentione defiit. AEtiusvero 
fimiliter no&is confufione divifus , ciim inter 
Tom. I. 



A 



(6 ) A. vt&uris nulla nla amvcntunt. 

(7) A. ajjtret. 

(8 ) A. deniaue Mevtidarum hrttrr majores nojhros 

aftruit tot fscidts clanfum ftcretum . 

(9) A. Mfifallcr. 

(10) A. qucm mbis tct profpera promiferunt. 
( 1 ) A . detraxerant . 

(*) A. etii twsc Attils fqucbatnr regimen. 

( } ) A. tnim ftajpii manim:nc cwum quafimt fulfidium 

Vit(g . 



B 



hoftes mcdios vagaretur , trepidus ne quid inci- 
dilset adverfi (5) Gothis , inquirens, tandem- 
que ad focia callra perveniens , reliquum no- 
clis fcutorum defenfione tranfegit . Poftera^. 
die luce orta , chm cadaveribus plenos campos 
afpicerent , nec audcre Hunnos erumperc-, : 
fuam arbitrantur efse vidloriam , fcientefguc^ 
Attilam non nifi magna clade (6) confujum , 
bello confugijfe , chm tamen nil agcret , ( 7 ) 
vel pro/iratfts abjeftum , fed ftrepens armis tu- 
bis canebat , inculfionemcjue roinabatur : velut 
Jeo vcnabulis prefsus , fpelunc® aditus obam- 
bulans, nec audet infurgere, ncc definit fremi- 
tibus vicina terrere, fic bellicofifiimus Rex vi- 
dlores fuos turbabat inclufus . Conveniunt ita- 
que Gothi, Romanique, & quid agerent dc^ 
fuperato Attila deliberant. Placet eum obfidio- 
ne fatigari , qui annonie copiam non habebat , 
quando ab ipfius fagittariis intra fepta caftro- 
rum locatis , crebris idVibus arceretur accefsus . 
Fertur autem defperatis in rebus praedidunu 
Regem adhuc & in fupremo magnanimem^ , 
eauinis fellis conftruxifse pyram , fefeque , fi 
adverfarii irrumperent , flammis injicere vo- 
luiife , ne aut aliquis ejus vulnere betaretur , 
(8) aut in poteftatem tantorum hoftium gen- 
tium dominus perveniret . 

C A P U T XU. 

Tborifmund Tbeodcrico Regi patri fuo exequias 
parat , & confilio AEtii tatricii^ qni Htm- 
nis funditus intcremrtis , male a Gotbis 
metuebat Imperio Romano fe recipit , 
&patriju ccdit ; Franci , & 
Gepida? mutua clade f atte- 
rtmt , numcrus caforum 
inpr&lio intcrRoma- 
nos 9 & Attilam , 

VEriim inter has obfidionum moras Vefe- 
gothf Regem filii patrem requirunt, ad- 
mirantes ejus abfentiam , dum felicitas fuerit 
fubfequuta . Ctimque diutihs exploratum , uc 
viris fortibus mos elt, inter denfiifima cadavera 
reperiffent , cantibus (1) honoratum , inimi- 
cis fpedhntibus abitulerunt . Videres Gotho- 
rum globos diilbnis vocibus confragofos,adhuc 
inter oella furentia funeri rcddidiile culturam . 
Fundebantur lacrym* , fed quae viris fortibus 
impendi folent : (i) noflra mon erat , fed 
Hunno tefte gloriofa , unde hoftium putaretur 
inclinata fore fuperbia, quando tanti Regis ef- 
ferre cadaver cum fuis infignibus infpici^bant . 
At Gothi Theoderico adhuc jufta folventes , 
armis infonantibus regiam deferunt majeitatera, 
fortiflimufque Thoriimund bene gloriofus, (^) 
admanes cariflimi patris,ut decebat filium, exe- 
quias eft profequutus . Qyod poftquam pera- 
dkum eft , orbitatis dolore commotus , & vir- 
tutis impetu, qua valebat, dum inter reliquias 
Hunnorum , mortem patris vindicare conten- 
dit : AEtium Patricium, acfifeniorem, pruden- 
tiaque maturum, de hac pane confuluit , quid 
fibi eflet in tcmpore faciendum . Ille vcro me- 

Dd 2 tucns. 



( 4 ) A. yrudcrutta . 

(5 ) A. adt>.rfi % GctJxs wvwit. 

(6) A. masna ciide tinfL-jium txila fufrre . 

(7) A. vAtit proftraUn , aut aljMum f (Ltntrjlral-at 9 fvd 

jhr,p-m. 

(8) forte lcgcndum t aut vj fotiftaUm boftiwn tMarnm 

gtvttum dowtmis £c. iU A. 
( 1 ) A. bouortUis . 
( z) A. mtm 777o;7 ^rc. 
( 1) A. l-ate %hriofus u:an»w y carijf ni 



2U J O R N 

tqem f W Hunnia ftwditus (4) interemptis , k 
Gothis RQmanorum premeretur Imperiuiru* f 
prabet hac fuafione confilium, utadfedes pro~ 
prias remearet , regnumque quod pater reli^ 
cjuerat f arriperet : ne (s)germani ejus opibus 
jmptix paternis , Vefegothqmn regnum peruade. 
rent f graviterque dehinc cum fuis f & quod 
pejus eft, miferahiliterpugnaret, Quorefponfo 
noq ambigue, ut datum eft f fed pro fua potibs 
utilitatc fufcepto f reliftis Hunnis f redit ad 
Gallias; . Sic humana fragilitas dum fufpicioni-* 
bus occurrit, magna rerum agendarum occafio- 
ne intercipitur , In hoc enim famofiffimo f & 
fortiflimarum gentiqm bejlo ab utrifque par- 
tibus CLXIL (6) millia c*fa referuntur f 
ceptis XC, (7) millibus Gepidarum f & Fran- 
corum f qui antc congreflionem publicam no- 
#U fihi occurrentes f mutuis coqcid^re vulne- 
ribus f Fraucis pro Roraanorum f Gepidis pro 
Hunnorum parte pugnantibus . Attila igitur di- 
fccflione CQgnita Gothorum, quodde (8) inor- 
4ma$is coUigi fo!et f & inimiqorum magis oejfli- 
mans dolum f diutius fe intra (9) cafhra con- 
tinuit. Sed ubi hoftium (10) abfentia funt lon- 
ga filentia confecuta f erigitur mens ad vi&o- 
riam f gaudia praefumuntur* atque potentis Re- 
gis animys iu antiqua fata revertitur , Tho- 
rifmuqd ergo patre mortuo , in campis ftatim 
Catalaunicis, ubi & pugnaverat regia majeftate 
fuhve&us, Tholqfam ingreditur , Hic licet fra- 
trum > & fortium turha gauderet, ipfe tamen 
fic fua initia moderatus eft f ut nuUius reperi- 
ret de regni fucceflione gertamen , 

CAPUT XLIL 

Attila de Fefgotbarum reeeffU a Romams eertior 
fa%us , ad opprejionem Romanorum omnibus 
viribus fe confert . Aquile\am f Mediola- 
Xtun , Ticinum vaftat , Leo Papa ad 
eum accedit , & pacem ltali# cer- 
) tis conditionibus impetrat . At<* 

tUa ad fuas fedes uttrei 
Danuhiwn rerwat , 

Al^ila verb na&a occafione de receflu Ve- 
fcgotharum , 6c quod fsspe optaverat f 
cernens noftium folutionem per partes , mox 
jam fecurus ad oppreffionem Romanorum mo- 
vit procin<51?um , primaque aggreiTione Aqui* 
lejenfem obfedit civitatem f quae eft metropo- 
lis Venetiarum, in mucrone» vel lingua Adria- 
tici pofita finus , Cujus ab oriente qiuros Na- 
tifla amnis fluens , a monte Picis elambtt, ibi- 
que cum diu f multoque tempore obfidens , ni- 
hil peniths pravaleret , fortiflimis intrinfecus 
Romanorum militibus refiftentibus : exercitu 
jam murmurante , & difcedcre cupiente , At- 
tila deambulans circa muros , dum utrum fol* 
veret caftra f an adhuc moraretur deliberat f 
animadvenit candidas aves, ideft ciconias , qu* 
in faftigio domorum nidificant, de civitate fae- 
tus fuos trahere, atque contramorem per rura 
forinfecus comportare . Et ut boc % ficut erat 
fagaciflimus inquifitQr,perfenfit, ad fuos inquit: 



(4) A. rjerjh. 

( A. x.rrwms e]w 9 Qptlw ajfnmptU patmm , regnum 

(t) a. cucr, 

(7) A. Xl\ 

( ? ) &irct. alias ntopmtu. Ua A, 

(9) A, chujha. 

(10) A. alfaniam* 

( 1 ) A, , ift atfarrt , 
(^A,/^, 



A N D E S 

Refpicite aves ftjtufarum rerum providas peri- 
tunra relinquerc civitatem, cafurafque arces 
periculo imminente deferere • Non hoc va^ 
cuum f non hoc credatur incertum: rebus pne, 
fciis confuetudinem mutat ventura formido . 
Qjuid plura ? Animus fuorum rurfus ad oppu* 
gnandum Aquilejam inflammatur, Qjai machi- 
nis conftruftis ♦ omnibufque tormentorum ge- 
neribus adhibitis f nec mora , invadunt civita- 
tem f fpoliant , dividunt f vaftantaue crudeli- 
ter f ita ut vix ejus veftigia ut (1) appareant, 
reliquerint . Ex hinc jam audaciores , & nec- 
dum Romanorum fanguine fatiati , per reli- 
quas Venettim civitates Hunni baccha^antur • 
Mediolanum quoque Liguri» metropolim 9 .6t 
B quondam regiam urbem pari tenore devafbmt f 
necnon & Ticinum fcquali forte dejicunt, vici- 
naque loca f^vientes allidunt • demoliunturque 
pgne totam Italiam . Cbmque ad Romam ani- 
mus fuiflet e}us attentus accedere , fui eunu 
(ut Prifcus refert hiftoricus) removere , non^. 
IJrbi, cui inimici erant , confulentes , fed Ala- 
rici quondam Vefegotharum Regis objicientes 
exemplum , veriti Regis (^) fuis fortunanu f 
quia ille poft fradkam Romam diu non fuper- 
vixerat , fed protinus rebus ( 3 ) excejjit huma- 
nia . Igitur dum ejus animus ancipiti negotio 
inter ire f 8c non ire flucftuaret , fecumque de- 
liberans tardaret, placita (*) ei legatio a Roma 
advenie , Nam Leo Pipa per fe ad eum acce- 
dit in ( 4 ) Acroventu Mambole\o f ubi Min- 
cius amnis commeajitium frequentatione tranfi- 
tur . Qjii mox (5) detofito exercitus furore , 
rediens venerat, ideft, ultra Danubium, 
promifla pace difceflit : illud prm amnibus de- 
nuncians , atque interminando (tf) difcernem , 
graviora fe in Italiam illaturum f nifi ad fc- 
Honoriam Valentiniani Principis ^ermaainu f 
filiam Placidka Auguft», cum poraone fibi re- 
galium opum debita ( 7 ) mitteret . Ferebatur 
enim quia haac Honoria , dum propter aute 
decus , ( 8 ) ac caftitatem teneretur nutu fratris 
inclufe , ( 9 ) ciandeftino eunucho miffo Attiiam 
invitaffet , ut contra fratris potentiam ejus pa- 
trociniis uteretur : prorfu» indignum facinus , 
D ut licentiam libidinis mala publico compara- 



ret . 



C APU T XLIIT. 



Attila m Alanos trans Ligerin confidertes 
movet . A Tborifmundo Rege Vefeg^ 
tharum conferto pralio in fuaf 
fedes fugere compellitur . 
Tborifrmmdi cades. 

REverfus itaque Attila in fedes fuas , & 
quafi otii pcenitens , graviterque fcrcns a 
bello ceffare , ad orientis ^Principem Marcia- 
num legatos dirigit, provinciarum teftans vafta- 
tionem f ( 1 ) quod fibi promiffa a Tbeodofio qtm- 
dam Impcratore minime perfolveret , & inhumar 
nior folito fuis hoftibus appareret. Hxc tamen 
agens , ut erat verfutus f & callidus f alibi mi- 
natus 9 alibi arma fua commovit > & quod 

refta- 



(j) A, exccjjlrn, (•) A. pLndt. 

^4) Garct. alias agro Ftnetum Amluiijo. iu Ambrof. 
( 1 ) A, i>ui wox depofuAt exertiiatw furorm% & rtdim 
quQ virurat &C % 

(6) A. dtfenjensi 

(7) A. mitterertk* 

( * ) A. ad cajhtatem t 
(9) A. clam. 

|(i) A. wfifibi promifum a Tbeodojio quondam Imferitm 
J muws foiverrtur . 



Digitized by 



D E R E B U S 

( t ) reftabat mdiptationi yfaciem htVefegpthas rr- 
torfit , fed non eum , quem de Romanis , re- 
portavic eventum . Nam per diflimiles anterio- 
ribus vias recurrens y . AUnorum partem trans 
flumen Ligehs confidentem ftatuit fua& redige- 
re ditioni , quatenus mutata per ipfos belli 
cie, terribilior (3) crnmret. Iritur ab Dacia , 
& Pannonia provinciis , in qumus tunc Hun- 
ni cum diverfis fubditis nationibus infidebant , 
egrediens Attila, inAIanos movit procin&um. 
Sed Thorifmund Rex Vefegotharum fraudenu 
Artite non impari fubtilitate perfentiens , ad 
Alanos tota (4) fubtilitate prifcs advcait , ibi- 
que fupervenientis jam Attila* motibus prapa- 
ratus , occurrit , confertoque pralio , pene fi- 
mili eum tenore, ut prius in campis Catalauni- 
cis , a fpe removit vi&oria, fugatumgueapar- 
tibus fuis fine triumphoremittens in iedes pro- 
prias fugere compulit • Sic Attila fomofus , & 
multarum vi&oriarum dominus , dum quaerit 
famam perditoris abjicere , & quod prihs k 
Vefegothis pertulerat, abolere,geminatam fu- 
ftinuit , ingforiufque receffit . Tliorifmund ve- 
ro repulfis. ab Alanis Hunnorum catervis , fine 
aliqua fuorum laefioneTholofam migravit, fuo- 
rumque quieta pace compofita, tertio anno re- 
gni lui «grotans , dum ianguinem tollit de^ 
vena , ab ( 5 ) Afcalcruo cliente inimicos nuncian- 
U , armis jubtra&is , peremptus eft . Una^. 
camen manu , quam liberam habebat , fcabel- 
lum tenens , (anguinis fui ( 6 ) cxiftit ultor , 
aliquantos infidiantes fibi extinguens. 

C A P U T XLIV. 

Theodericus Thorijmundi frater Rex Vefegotha* 
rwn RkiarUm Suevorum Regem % qui Hijpa- 
niam invaferat , bello fupcrat. Acbiul* 
fhum cluntem Suevis fraficit . Is 
tyrannidem ajfcttans capite ple- 
{Htur . Suevi permiffu Thco^ 
dcrici Remifmundttm fibi 
Regem eligunt. Tbeo- 
dcrici Rtgis mars* 

POft cujus decellum , Theodericus germanus 
ejus Vefegotharttrn in regno fuccedens, mox 
Riciarium Suevorum Regem cognatum fuumu 
reperit inimicum. Hic (1) itcm Rictarius af- 
finitatem Theoderici praefumens , univerfanu 
p?ne Hifpaniam fibi credidit occupandam , ju- 
dicans opportunum tempus (%) furreptionis com- 
^oftta initia tenrare regnantis. Q^ibus anteGal- 
icia , & Lufitania fedes fuere , quae in dextro 
atere Hifpanias per ripam Oceani porriguntur, 
labentcs ab oriente Auftrcg^niam , ab occiden- 
te in promontorio facrurn Scipionis Romani 
ducis monumentum , a feptentrione Oceanum, 
a meridie Lufitaniam , & fluvium Tagum , qui 
arenis fuis permifcens auri metalla, trahit cum 
limi utilitate divitias . Exinde ergo exiens Ri- 
ciarius Rex Suevorum, nititur totam Hifpa- 
niam occupare . CuiTheodericus cognatus fuus, 
ut erac moderatus , legatos mittens , pacifice 
dixit , ut non fbliim recederet a finibus alienis ; 
yertim etiam nec tentare prsefumeret , odiunu 



2) A. ttjtiirt indignattcvis in V<fgotbos ccnvertit. 

3) A. iwnriv rrt. 

(4) Garetius ex Edit, Novell. veloritatej ut in A. 
( J) Gartrus Afc<?lbaumo . A. ab Afcalo fuo dieuts m- 
micus nrtrtMnte am?a fubtratla • 
6) A. txt-tit. 

1) A. etcvim P.icraritts affnitate. 

%) A. opportttnum tenipus fulrtftioni , ittconrfojtto mth 
tentare . ■ ~ ^ 

(j) A. tctretulit. 



GETICIS, 11? 

A fibi tali ambitione acquirens • IHc vero animo 
praetumido ait : Si hic murmuras , & me ve- 
nire caufaris, ThoIofam,ubi tu fedes, veniam: 
ibi , ft vales , refifte . His auditis , ( 3 ) agri 
tulit Theodericus, compacatufque cum c»teri$ 
gentibus, arma movit in Suevos , Burgundio- 
num quoque (4) Gnudiacum , & Hilpericum- 
Reges auxiliareshabens, fibiquedevotos. Ven- 
tum eft ad certamen juxta flumen (5) Urbium^ 
quod inier Afluricam , Hiberiamque praetermeat, 
confertoff*? praelio , Thecxleficus cum Vefe- 
gothis , qui ex jufta parte (6) fugnabat , vi- 
£tor efficitur , Suevorum gentes pene cunftas 
ufque ad internecionem profternens . (7) Quo- 
rum Rex Riciarius reliftd mfeftd vi&cridi hoflcm 
B fugiens, in navium confcendit, adversique pro- 
cella Ty r rheni oft ii r epercuflus , Vefegotharum 
eltmanibus redditus, (8) miferaMmwmdifftrens 
mortem , cum elementa mutaverit . Theodericus 
vmJvidtorexillens, fubadlis pepercit, nec ultra 
(9) certamina fevire permifit , praponens Sue- 
vis, quos fubjeccrat, (10) climtem Achiulphum. 
Qjui in brevi animum ad prsevaricationem ex 
Suevorumfuafionibuscommutans, neglexit im- 
perata complere , potius tyrannica euitione fu- 
perbiens, credenfque fe ea virtute provinciam 
obtinere , qua dudum cum domino fuo eanu 
fubegifTet . Is fiauidem erat Warnorum ftirpt^ 
genitus , longe a Gothici fanguinis nobilitatc^ 
fejundhis ; idcirco nec libertati ftudens , nec 
q patrono fidem fervans. Qjio comperto, Theo- 
dericus mox contra eum , qui eum de regno 
pervafo dejicerent , deftinawt. Qjji venientes t 
fine mora in primo eum certamine fuperantes , 
congruam fa&orum ejus ab eo exegerunt ul- 
tionem, Captus namque & fuorum folatio de- 
ftitutus , capite pledtitur : fttiCxtque tandenu 
iratum qui propitium dominum crediderat 
contemnendum . Tunc Suevi re&oris fui inte- 
ritum contuentes , locorum Saceidotes ad Theo- 
dericum fupplices direxerunt. Qpos ille Pbn- 
tificali reverentia fufcipiens, non folbm impu- 
nitatem Suevorum indulfit , fed eb* fibi dc^ 
fuo genere Principemconftituerent, flexus pie- 
tate conccffit. Quod & fadhim eft , & Remif- 
0 mundum fibiSuevi regulum ordinaverunt . His 
I peradtis , paceque cun&is munitis , tertio de- 
cimo regni fui anno Theodericus occubuit . 

CAPUT XLV. 

Euricus Vefe^hartm Rex Theodorico Jucccdit, 
Romanis Imperatoribus altis fitper alios cafis % 
Gt&rictis Wandalorum Rex Italiam tn- 
vadit 9 Romam vaftat . Euricus Gal- 
lias inrjadit , Britoncs Romano- 
rttm auxiliarios prqfligat , 
Arvemam Gallia \ 
civitatem oc- 
cupat . 

CUi frater Euricus percupida feftinati one^* 
fuccedens , faeva fufpipione pulfatus eft . 
Nam dum haec circa (1) Vefcgothartm gentem , 
& alia nonnulla geruntur, Valentinianus Impe- 
rator dolo Maximi oceifus cft , & ipfe Maxi- 

mus 

(4) A. Gmmcdrucbitim . 

( A. UlBttm% qttod rnter Afiuriam* 

(6) A. fustnabant . 

(7) A. {Jttcrum Rex relttlo inf.fio bofte fugiens navem 

ccnftrndit. 

(8) A. mtferabilis enim differt mortem, diun elementa mvta* 

ihrit . 

(9) A. certamme. 

(16) A. clientem profrium nomine Agrivulfttm* 
( 1 ) A. Getborum . 



H 4 



mus tyrannico more regnum invafit. Qnodau- 
diens GizericusRex Wandalorum, ab Africa^ 
armata clafle in Italiam venit , Romamque in- 
greflus cuntffy devaftat. Maximus vero fugiens, 
a quodam Urfo milite Romano interemptus 
cft . poft quem , juflu Marciani Impcrato- 
ris ( a ) orientalis, Majarianus occidentjde fu- 
fcepit lmperivim guSernandum , Sed & ipfe^ 
non diu regpans, dum contra AUnos, qui GaU 
lias-infeftabant , moviflet procin<Shim, berthor 
nas juxta fluvium Hira cognomwto occiditur , 
Cujus locum Severus invaht , qui tertio anuo 
Imperii fui Rom« obiit . Qjaod cernens Leo 
Impetator , qui in orientali regno MarcianQ 
fucceflerat , Anthemium Patricium fuum ordi- 
nans, Rom* Principem (3) ordinavit. Qjni ve- 
niens illico Ricemer^m generum fuum contra 
Alanos direxit , virum egregium , 8c p$ne tunc 
in Italia ad cxercitum fingularem . Qp\ multi* 
tudinemAltyiprum, & Regem eorumBeurgum 
in primo ftatim c?rtamine (4) fuperatos , m- 
ttrneciyni profhravit . Euric^s ergQ Vefegotha- 
rumRex crebr^m mutationem Ron^anorum Prin- 
cipum cernens , Gfailias fuo jure ntfus eft oc- 
cupare . Qjiad comperiens Anthemius Impera- 
tor, prctinus folatiaBritonum poftijlavit. Qwo- 
rum Rex (5) Rhitfbimus gum XII. millibus ve- 
niens , in (<5) Biturigas civitatem Qceano, e 
navibus egretfiis, fiifceptus efl. Ad quos Rex 
Vefgotbarum Euricus innumerum du&ans exep* 
citum advenit , diuque pugnans , Riothimunu 
Britonum Rcgcm, antequam Romaniinejus fo- 
cictatc conjungerentur (7) fuperavit. Q^ui am^ 
pla parte exercitus amifla , cum quibus potuit 
iugiens , ad Byrgundionuro gentem vicinam- , 
Romanis in eo tempore fa&deratam advenit . 
Euricus vero Rex Pifegothirum Arvernam (8) 
Galliee civitatem occupavit, Anthemio Principe 
jam defun&o , qui curn Ricemere gcnero nio 
inteftino bcllo fieviens Romaniam triviiret , 
ipfeque k eencro fm peremptus , regnum re- 
liquit Olibrio . Quo tempore in Conftan* 
tinopoli Afpar primus Patriciorum , & Gotho- 
rum gencre clarus , cum Ardabure , 8c Patru 
ciolo fiiiis, illo quidem olim Patricio, hoc au- 
tem Ccsfore , ^eneroque Leonis Principis ap- 
pellaro , ipadonum enfibus in palatio vulnera- 
tus iiiteriit. Et nec dum Olibrio VIII. menfe in 
reguum ingreflb obeunte , Glycerius apud Ra- 
veiinam plus prefumptione , quam eleftione 
Csefar eneiVus eft . Quem anno vix expieto , 
Nepos Marcellini guondam Patricii fororis fi- 
lius, a regno dejiciens» in portuRomanoEpi- 
fcopum ordinavit, Tantas varietates , mutatio- 
nefquc Euricus cernens , ut diximus fuperiiis , 
Arvernam occupat civitatem , ubi tunc Roma- 
norum dux prxerat (10) Decius nobiliflimus 
Senator , 8c dudum Aviti Imperatoris , qui ad' 
paucos dies regnum invaferat , iilius . NamJ 
hic ante OJibnum paucos dies tenens Impe-| 
rium , ultro receflit Placentiam , ibique Epi-j 
icopus eft ordinatus. Hufus ergo filius Decius 
diu certans cum Vefegothis, nec valens , (11) 
aiitefare , relifta patni , maximeque urbe Ar- 
verna^ hofti , ad tutiora fe loca collegit . Quod 
audiensNepos Imperator, praecepit Decio, re- 
lidis Galliis ad fe venire, in locum ejus (n) 
Gnfle Magiftro militum cffdinato , qui Ore- 



JORNANDES 
A 



( z ) A. MartiavA fnperatoris occtdtttfis^ 
(3 ) A. d<ftmvit. 

(.1) A. fuptrans ad intemcknem pi'Oitravit. 
(f)A.Jijntiwunr!&mpcT. 

(6) Garetius al. Jfeturigas. A. Bituricas. 

(7) A. rff tzcvit. 

(8) A. AnKrmm . 



D 



ftes fufcepto excrcitu , %t contm hofes egre- 
diens , a Roma Ravennam pervenit , ibiquc^ 
remoratus , Auguftulum filium fuum Impera- 
torem efHcit . Q^io compeno , Nepos fugit in 
Dalmatias, ibique defecit privatus regno , ubi 
jam Glycerius dudum Imperator Epilcopatum 
Salonitanum habebat . Auguftulo verd a patre 
Ofefte in Ravenn* Impcratare ordinato. 

CAPUT XLVI. 

Odovacer TurMingorum Rex Ita/im madit, 



NOn multum poft OdovacerTiircilingorum 
Rex, habens fecum Scyros, Herulos, dU 
verfarumque gentium auxiliarios , Italiam oc- 
cupavit , & Orefte interfe&o , Auguftulum 
filium ejus de regno pulfum, in LucullanoCam- 
panias caftello exilii poend damnavit . Sic quo« 
que Hefperium Roman» gentis Imperiunu, 
qviod feptingentefimo nono urbis conditae anno 
primus Auguftorum OdUvianus Auguftus tene- 
re ccepit, cum hoc Auguftulo periit , anno de- 
celTorum,pradece0brumque regni quingenteft* 
mo vigefimo fecundo, Oothorum deninc RegU 
bus Romam, Italiamque tenentibus . Interea^ 
Odovacer Rex gentium omni Italia fubjugata, 
y t terrorem /uum Romanis 'mdicartt y ( 1 ) mox 
initio regni, fui Brachilam Comitem apud Ra- 
vennam accidit,regnoque fuo confortato, ppi^ 
per (2) quatuordeam annos, ufque adTheode- 
rici prasfentiam , de quo in fubfequentibus di- 
(fturi fumus, obtinuit'. Interim tamen ad eum 
ordipem, unde digrefli fumqs, redeawijs, 

CAPUT XLVU. 

Euricus Vefcgoxhamm Rex Aretatum, MaJJiliam^ 
(Jr Burgundiones ffijgit . Moritur* 
Alaricus Euricifilius, nonus 
Fefegotbamn Rcx. 

EUricus Rex VefegotharUm Romani regni 
vacillationem cernens, Arelatum, & Maf- 
filiam proprise fubdidit ditioni . Giaericus ete- 
nim Wandalorum Rex ( 1 ) fuis eum rmmribus 
ad ifta committenda illexit, quatenus ipfe Leo- 
nis , vel Zenonis infidias , quas contra eum di- 
rexerant , pracaveret , egitque ut Orienulc^ 
Imperium Oftrogothae, Hefperium Vefecothe 
vaftarent,ut in utraque Repub. hoftibus(*)^fc- 
cernentibus, ipfe in Africa quietus regnaret. Qjiod 
Euricus grato fufcipiens animo,totas Hifpanias, 
Galliafque fibi jam jure proprio tenens, fimul 

Suoquc, & Burgundiones fube^it , Arelatoqu^ 
egens , decimonono anno regni fui vit£ privi^ 
tus eft . Huic fucceffit proprius filius Alaricus , 
qui nonus in numero ab illo Alarico magno 
regnum adeptus eft Vefegotharum . Nam pari 
tenore, ut de Auguftulo fuperibs diximus , & 
in Alaricis proveniffe cognofcitur , & in eis 
fepe regna deficiunt , k quorum nominibus in- 
choant . Qjio interim nos practermilTo , fioit 
promifimus , omnem Gothorum texamus origi- 
nem . Et quia dum utraeque gentes tam Oftro- 
goth« , quam etiam Veiegothsc in uno e/Tent, 
ut valui , majorum fequens di&a, revolvi , divw 

fof- 



(p) A. in Cotiftantincp<M . 
(ic) A. Aecdtciiis iemper, 

(11) A. rcf:flcre. 

(12) A. Orofte fempcr^ 
( 1 ) A. huLrtt-kt* 

A, tYeducini , 

( 1 ) A. ftis extn mimcrilus. (•) A. dfartantilms* 



C 



lj 3 eaV 

& liM 

fcimo t 
jjarioirc 

Bjeafaiii 
iM^ 
x. .taoviroq 

xfente. 

i fcmo i 
Ctoaoa 

txtim 
5«fciw 

fajcl&i. 
tt» , n 

^ pt® 



> 



Digitized by 



I 

( 



D E R E B U 

fofque Vefegothas ab Oftrogothis ad liquidum 
fum profequutus : necefle nobis eft , iterutn ad 
antiquas eorum Scythicas fedes redire * & 
Oftrogotharum genealogiam, adhifque pari te- 
nore exponere. 

CAPUT XLVIII. 

OJhogetbarum Rtgum ab Ermanarici Regis 
deceffione genealcgia ufyue ad 
Walamirum Tborifmundi 
filium , & Axtilm 
mortem . 

OStrcgothe Ermanarici Regis fui decefiio* 
ne a Vefegothis divifi, (i) Hurmorum^ 
fubditi diticm , in tadem patria remorati funti 
Winithario tamen Amalo principatus fui infi- 
gnia retinente, qui avi Ataulfi virtutem imita- 
tus 9 quamvis Ermanarici feliciute inferior, ta- 
men molefte ferens Hunnorum imperio fubja- 
cere, paululum fe fubtrahebat ab illis, fuamque 
dum nititur oftentare virtutem , in (*) Anta- 
rm fines movit procin&um , eofque dum ag- 
irreditur, prima congreflione fuperatur : deinde 
tartiter egit, regemque eorum (*) Box nomine 
cum filiis futSf & LXX. primatibus in exemplo 
terroris cruci adfixit, ut dedititiis metum cada- 
reia pendentium geminarent . Sed cum tali li- 
bertate vix anni (patio imperaflet, non eft paf~ 
fiis (i) Balamber Rex Hunnorum, fed (4) afci- 
to ad fe Sigifmundo Hunnimundi magni fiiio , 
qui jununenti fui , & fidei memor cum ampla 
parte Gothorum Hunnorum imperio fubjace- 
nc, renovatoque cum eo fbedere, fuper Wini- 
tharium duxit exercitum* Diuque certantibus, 
primo , & fecundo certamine Winitharius vin- 
cir. Nec valet aliquis commemorare, quantam 
ftragem de Hunnorum Winitharius fecit exer- 
citu . Tertio ver6 prtlio fubrdptionis auxilio 
id fluvium nomine (5) Erac , dum uterque ad 
ft umjfenti Balamber (agittA mifsi, caput Wi- 
nstharii faucians , interemit : neptemque ejut 
(6) Wdadamarcam fibi in conjugio copuUns , 
pti omnem in pace Gothorum populum fub- 
tftum pofledit : ita tamen, ut genti Gothorum 
fanper wm proprius regulu* ( quamvis Hun- 
norum confilio) imperaret . Et mox defun&o 
tVinithario , rexit eos Hunnimundus filius 
quondam Regis potentiflimi Ermanarici , acer 
in bello , totiufque corporis pulcritudine pol- 
Icns : qut poft hac contra Suevorum gentenu 
felkiter dimicavit , eoque defun&o , fucceflit 
Thorifmund filius ejus, flore juventutis orna- 
fus , qui fecundo principatus fui anno contra^ 
Gepidas movit exercitum . MagnAque de illis 
potitus vi&orid, cafu equi dicitur interemptus. 
Qjuo defiindto, fic eum luxere Oftrogothae, (7) 
ut XL. per annos in ejus loco Rex alius non fuc- 
cederet, quatenus & illius memoriam femper 
haberent in ore , & tempus accederet , quo 
Walamir (8) ambitum repararet virilem , qui 
erat ex confobrino ejus genitus Wandalario , 
quia filius ejus , ut fuperiiis diximus , Berif- 
mund , jam contempta Oftrogotharum gentc 
propter Hunnorum dominium , ad partes Hef- 
perias Vefegotharum fuiflet gentem fequutus, 



(1) A. Quoscondat V.fgotttis drvifos ^Humtorum ful- 

dhos diticm » m eadem fatria rematr/tjje . 
(i) A. Atoruw. (*) A. Bocz. 
(l) Garetius fitpra Balamir . A. Balakr femper. 
(4) A. Gefimtmdo. Garctiui al. accerfito a fe Gefimundo. 
(j) A. JErtdwn utrique ad fe venientes . 
{6) Garetius al Vdamaricam* A. Vadamercam. 



G E T I C I S. 



115 



B 



de quo & ortus eft Vedericus • Vederico quo- 
que fllius natus eft Eutharicus , qui juu&us 
Amalafuentce filia? Theoderici , item Amalorum 
ftirpem jam divifam conjunxit, & genuit Atha- 
laricum, & Mathefuentam . Sed quia Athalari- 
cus in anms puenlibus defundlus eft , Mathe- 
fuenta Conftantinopolim (9) htlata, de fecun- 
do viro, ideft Germano fratruele Juftiniani.Im* 
peratoris, genuit pofthumum filium, quem no* 
minavit Germanum . 5ed nobis, ut ordo, quem 
(*) cupimusdecurT&t) ad Wandalarii fobolem. qu$ 
trino flore pullulabat, redeundum eft . Hic cte- 
nim Wandalarius fratruelis Ermanarici , & fu- 
prafcripti Thorifmundi confobrinus, tribus edi* 
tis liberis , in gente Amala gloriatus eft , ideft 
Walamir, Theodemir, Widemir . Ex quibus 
per fucceflionem parentumWalamir in regnum 
confcendit, adhuc Hunnis eos inter alias gentes 

generaliter obtinentibus . Eratque tunc in trt- 
us his germanis contemplatio grata , quando 
mirabilis Theodemir pro fratris Walamir mi- 
litabat imperio. Walamir vero pro altero (10) 
jubet omando , Widemir fervire pro fratnbus 
( 11 ) afiimabat . Sic eis mutua affe^ione fe^ 
tuentibus , nulli penitiis deerat regnum, quod 
utrique in fua pace tenebant . Ita tamen , ut 
fepe didhim eft , imperabant , ut ipfi Attite 
Hunnorum Regis imperio defervirent . Qpibus 
nec contra parentes Vefegothas licuiffet recu- 
fare certamen , fed necellitas domini, etiam fi 
parricidium jubet, implendum eft . Nec aliter 
ab Hunnorum dominio divelli potuit gens ali~ 
qua Scythica , nifi optata cunftis nationibus in 
commune, & Romanis mors Attite provenerit, 
qtne tam (it) utUis fuit, ut vita mirabiiis. 

CAPUT XLIX. 

De Attil* Humormt Regis morte ex nimia 
ebrutatCy ^ de magmficis exequiis 
eipntftitis. 

ATtila , ut Prifcus hiftoricus refert , extin- 
ftionis fux tempore puellam , Ildico no- 
mine, decoram valde,fibi in matrimonium poft 
innumerabiles uxores, ut mos erat gentis illius, 
focians , ejufque in nuptiis (1) magna hilaritatc 
refolutus,vino, fomnoque gravatus , refupinus 
jacebat, redundanf^ ianguis, qui ei folite de 
naribus effluebat, dum confuetis meatibus im- 
peditur, itinere ferali faucibus illapfus eum ex- 
tinxit . Ita gloriofo per bella Regi temulentia 
pudendum exitum dedir. Sequenti vero luce^, 
ciim magna pars diei fuiffet exempta , miniftri 
regii trilte aliquid fufpicantes , poft clamores 
maximos fores effringunr , inveniuntque Attilce 
fine vulnere necem fanguinis effufione pera- 
6Vam , puellamque demiffo vultu fub velamine 
lacrymantem • Tunc , ut illius gentis mos eft, 
crinium parte truncata , informes Cacies cavis 
turpavere vulneribus, ut prdiator eximius non 
fcemineis lamentationibus % & lacrymis , fed 
fanguine lugeretur virili . De quo id accefiit 
mirabile , ut Marciano Principi Orientts dc^ 
tam feroci hofte folicito , in fomnis Divinitas 
adfiftens, arcum Attilae in eadem nofte fra<5tum 
oftenderet , quafi quod gens ipfa eo telo multa 

pra- 



(7) Garetius notat Edit. Niv. LX. 
(3) A. abittm. 

(9) A. allata. (*) A. ccvfimtis. 

fio) A. \ubelat. 

(u) A. ajHmabatur. 

(ix) A. vilis ita legit fortc Garctius. 

( 1 ) A. mwia . 



1 ' 



Digitized by 



Google 



,1 



ii6 | O R N 

Xt) prafumat . Hoc Prifcus hiftoricus vera fe_ 
cicit adteftatione probare . Nam in tantum ma- 
gnis Imperiis Attila terribilis habitus eft , ut 
ejus mortem in locum muneris fuperna re- 
gnantibus indicarent . Cujus manes quibus mo- 
dis a fua gente honorati funt ,' pauca de multis 
dicere non omittamus. In mediis fiquidem cam- 
pis , & intra tentoria ferica cadavere collocato, 
ipe&aculum admirandura , & folemniter exhi- 
betur . Nam de tota gente Hunncrum ele&if- 
fimi equites in eo loco , quo erat pofitus , in^ 
xriodum Circenfium curfibus ambientes , fa&a_, 
ejjus cantu funereo tali ordine referebant . Pra- 
cipuus Hunnorum Rex Attila , patre genirus 
Mundzucco , fortiflimarum gentium dominus , 
qui inauditd ante fe potentia folus Scythica, & 
Germanica regna pouedit , necnon utraque ( j) 
Roman* urbis Imperia captis civitatibus terruit, 
{4) (jr ne frada reliqua /tt£*fera#,«placatus pre- 
cibus , annuum ve&igal accepit . Chmque hxc 
Omnia proventu felicitatis egerit , non vulnere 
hoftium , non fraude fuorum, fed gente incolu- 
mi, inter gaudia laetus, fine fenfu doloris occu- 
buit. Qjtiis ergo hunc f 5) dicat exitum, quenu 
nullus aflimat vindicandum ? Poftquam talibus 
lamentis eft defletus, (<J) ftravam iuper tumu- 
lum ejus , quam appellant ipfi , ingenti com- 
meflatione concelebrant *, & contraria invicenu. 
fibi copulantes, (7) luSfarn funereum mixto gau- 
dio explicabant , no&uque fecreto cadaver efi 
terrS reconditum . Cujus ( 8 ) fercula primbnu 
auro, fecundo argento, tertio ferri rigore com- 
muniunt, fignificantes tali argumentopotentifli- 
mo Regiomnia(9)wwew/^ : ferrum quo gen- 
tes edomuit : aurum , & argentura, quod or- 
natum Reipublicee utriufque acceperit. Addunt 
arma hoftium casdibus acquifita, phaleras vario 
gemmarum fiilgore pretiofas , & diverfi gene- 
ris infignia , quibus colitur aulicum decus. Et 
ut tot 9 & tantis divitiis humana curiofitas arce- 
retur, operi deputatos deteftabili mercede tru- 
cidarunt , emerfitque momentauea mors fepe- 
lientibus cum fepulto ♦ 

C A P U T L. 

AttUd mortuo contentio inter irmwneros ejus filios 
de Jucceffione orta . Ardaricus Gepidarum Rex 
Ellac Attila filium in pralio interficit , re- 
liquos filios ad Ponticum ufque mare 
fugat . Marcianus Impcrator va- 
riis Gotbis , & Gepidis di- 
verfas fedes concedit . 

TAIibus pera&is , ut folent animi juvenum 
ambitu potentiae concitari , inter fuccef- 
fbres Attila? de regno orta contentio eft , & 
dum inconfulte imperare cupiunt cunfli , om- 
nes fimul imperium perdidere . Sic frequen- 
ter regna gravat plus copia , quam inopia fuc- 
ceffbrum . Nam filii Attilae , quorum per li- 
centiam libidinis p?ne populus fuit , gentes fibi 



A 
A 



• (x> A. trjfumebat . 
( 3 ) A. Rtmani Orbis . 

(4) A. & ne pr<sd<e rcliqus fuMerevtttr . Garctius verb 
norat : lege prada reliqua fubertt . 

t%) A. evttum puttty qu*m nullus aflimet vindicandum. 

(6) Strava Gotbtcum vocabulum quid ftgmficit non immtri- 
tb dtibitatur . Cbmmjntator Statti* in locum illum 
Tbebaid. t. HofMes fuper ipfe it , ita enim legendum , 
non tet , viSor acervos : Actrvos^ mquit y exteuiarum , 
mclts . Exuvia cnim koflium Regibus exflruebantur 
rncrtuis fifultura . Quem rttum fepultttra bodie quo- 
qtie barlari fervaredtcuntttr , qttem Strabam dtctint 
fua Itngua . Ezo verb Stravam vocabulum mere Go- 
tbicunu, Straffam ab illts diBam futffe contenderim , 
quvd vocabulum fupplicium > & fotmrn fgmficat , up 



B 



D 



N D E S 

dividi sequa forte pofcebant, ut ad infhr fami- 
lise bellicofi Regis cum populis mitterentur m 
fortem . Qjuod dum Gepidarum Rex comperit 
Ardaricus , de tot gentibus indignatus , velut 
viliflimorum mancipiorum conditione tnuJhri , 
contra filios Attilae primus infurgit , illatum- 
aue ferviendi pudorem fequuta felicitatedeter- 
ut : nec folum fuam gentem , fed & caeteras , 

?|use pariter premebantur , fua difceflione ab- 
olvit : quia facile omnes appetunt , quse pro 
cundtorum utilitate tentantur . In mutuum igi- 
tur armantur exitium , bellumque committitur 
in Pannonia , juxta flumen, cui nomen eft (1) 
Netad. Illic concurfus fadlus eft gentiumvaria- 
rum , quas Attila in fua tenuerat ditione . Di- 
viduntur regna cum populis , fiuntque ex uno 
corpore membra divem , nec quse unius paf- 
fioni compaterentur , fed quac excifo capite in- 
vicem infanirent . Qyix nunquam contra fe pa- 
res invenerant , nifi ipfi mutuis fe vulneribus 
fauciantes , fe ipfas difcerperent fortiffim» na- 
tiones . Nam ibi admirandum reor fuifle fpe- 
(ftaculum , ubi cernere erat (2) cun5Hs , pu- 
gnantem Gothum enfe furentem , Gepidam in 
vulnere (3) fuorum cunfta tela frangentem , Sue- 
vwnpede, Hunnum fagitrf prafumere, Alanum 
gravi, Herulum levi armatura aciem iuftruere. 
Poft multos ergo , gravefque confli&us favit 
Gepidis inopinata vidloria . Nam triginta fere 
millia tamHunnorum, quam aliarum gentium, 

2uae Hunnis ferebant auxilium , Ardarici gla- 
ius , (4) (mjpiratorwnque peremit . In quo prs- 
lio filius Attilae major natu , nomine Ellac oc- 
ciditur , quem tantum pat er fuper caeteros amafle 
perhibebatur, ut eum cun&is, diverfifque filiis 
fuis in regno praeferret : fed non fuit voto 
patris fortuna confentiens . Nara poft multas 
hoftium caedes fic viriliter eum conllat perem- 
ptum , ut tam gloriofum fuperftes pater optaf- 
fet interitum. Reliquivero germani ejus eo oc- 
cifo fugantur juxta litus Pontici maris , ubi pribs 
Gothos fedifle defcripfimus . Cefsere itaque^., 
Hunni , quibus cedere putabatur univerlitas . 
Adeodiflidium perniciofa res eft, ut divifi cor- 
ruerint , qui adunati viribus territabant. Hsbc 
caufa Axdarici Regis Gepidarum felix adfuit 
diverfis nationibus , qui Hunnorum regimini 
inviti famulabantur, eorumqne diu moeftiflimos 
animos ad hilaritatem libertatis votivse erexit : 
venientefque multi per legatos fuos ad folum 
Romanorum , & a Principe tunc Marciano gra- 
tiflime fufcepti , diftributas fedes , quas inco- 
lerent , accepere . Nam Gepidae Hunnorunu 
fibi fedes viribus vendicantes , totius Dacise fi- 
nes , velut vi&ores potiti , nihil aliud a Ro- 
mano Imperio, nifi pacem, & annua folemnia , 
ut ftrenui viri , amica pa6Hone poftulaverd-. 
Quod & libens tunc annuit Imperator , & 
ufque nunc confuetum donum eft. Nam gens 
ip/a k Romano fufcipit Principe . Gothi ver6 
cernentes Gepidas Hunnorum fedes fibi defen- 
dere , Hunnorumque populum fuas antiquas 

* fedes 



& bodie apud (JerrnanoSy & Belgasy a vtrbo Straffai 
quod punire, Jive pocnam ab aliquo exigere fignficat . 
Verijtmile itaque eit , Hutmos Atttla non bujhiium 
tantian ext.viarum acervis ad tumulum covgeflts , fia 
captorum ccede parentajfe . Judicent doBs an conjeflnra 
mea Jit ivrox&. B. Vulcan. 

(7) A. luUu furureo mixta gaudia cchbrabant* 

(8) Garctius al. Cvopercula. 
( 9 ) A. convsnire . 

( 1 ) A. Nedao . Garetius al. Neda. 
(z) A. 8c Garctius cotttis. 

( 3 ) A. & Garetius fuo regwm tela frangentem 1 Suevum 

fede . 
(4) A. cvnfptratoqite . 



Digitized by 



D 15 REBUS 

fedes occupare , maluerunt a Romano regno A 
terras petere , quam cum difcrimine fuo inva- 
dere alienas , accipientes Pannoniam , quae in- 
longaporre&a planicie habet ab oriente Moe- 
fiam iuperiorem , a meridie Dalmatiam , ab 
occafu (5) Nbricum , a feptentrione Danubium. 
Ornata patria civitatibus plurimis , quarunu 
prima Sirrais , extrema VinJomina. Sauroma- 
tx vero , quos Sarmatas diximus , & Ceman- 
dri , & quidam ex Hunnis in parte Illyrici ad 
caftrum Martenam fedes fibi datas coluere. Ex 
quo genere fuit Blivila* Dux Pentapolitanus , 
ejufque germanus (6) Froilas , & noftri tem- 
poris Beifa Patricius. Sciri vero, & Satagarii , 
& cseteri Alanorum cum Duce fuo, nominc 
Candax, Scythiam minorem , inferioremquc^ g 
Moefiam accepere . Cujus Candacis Alanouva- 
muthis patris mei genitor , ( 7 ) Peria , ideft , 
meus avus , Notarius quoufque Candax ipfe vi- 
veret, fuit; ejufque germanae filius Gunthigis, 
qui&Biza dicebatur, Magifter militum, filius 
Andagis, filii Andalas , de profapia Amalorura 
defcendens . Ego item (quamvis (8) agram- | 
matus ) Jornmdes , ante converfionem mearn^ 
Notarius fui. Rugiverb, aliaeque nationes non- 
nulkc (9) Biozimetas , Scandtopolim , ut inco- 
lerent , petivere . Hernac quoque junior At- 
tite filius cum fuis in extremo minoris Scythiae 
fedes delegit, (10) Ernnedzzr* & Urindur con- 
ianguinei ejus in Dacia Ripenfi. (11) Uto , & 
Ifcalmus , qui ea potiti funt , multique Himno- q 
rum paffim proruentes tunc fe in Romaniara- 
dederunt. E quibus nunc ufque Sacromontifii, 
& FoJatifii dicuntur. 

C A P U T LL 

De Gotborum , qui Aftnores dtcuntur , fedibus ; 
& de Vulfila ipforum Pontifice , qut eos 
literis tnflituit . 

ERant fiquidem & alii Gothi , qui dicuntur 
Minores , populus immenfus , cum fuo 
Pontiiice , ipfoque Primate Vulfila , qui eos 
dicitur & literis inftituifle , hodieque iunt in 
Moefia regione incolentes ( 1 ) Encopolitanam . 
Ad pedes (i) enm montis gens multa fedit 
pauper, & imbellis, nihil abundans , nifi ar- 
m*nto diverfi generis pecorum , & pafcuis , 
filvique lignorum , parum habens tritici, aete- 
xarum fpecierum eft terra foecunda . Vineas 
veronec fi funtalibi, certieorum (0 cognofcent, 
ex vicinis locis fibi vinum negotiantes ; nam^ 
lafte altmtur. (4) 

C A P U T LII. 

De Oftrigotbarum variis pofi Attila mortenu 
fedibus m Parmama \ utque Attila filios ir- 
ruentes Propulfarint inScythiam . Deque 
Oflrogotharum cum Romanis amici- 
tia, obfide pacis Confiantino- 
polim miffo Toeoderico 

Tbeodemiri filio • E 

PLerique ergo, ut ad gentem , unde agitur, 
revertamur , ideft Oftrogotharum , qui in 
Tom. /. 

( $ ) A. Mcricum . 
{6) A. Protla. 
(7) A. Paria. 

!8) A. agrammatot Jordanb. 
9) A. Bizm* & Arcbadiopolim. Garetius al. Brizim, tt 
& drcbiadropolim . 
(10) A. Emmedzury & Ultzmdiar^ & ita Gaietius. 
(") A. ut Detbifcoj Almoque pothi funt . 

Garctius Iflo Alivoque. 
( 1 ) A. Nicofolitamm , iu 6c Garetius . 
(1) A. Hemt mmis > itt & Garetius. 



GETIGIS. ai7 

Pannonia fub RegeWalemir,ejufque g a rmanisi 
Theodemir, & \Videmtr morabantur , quamvis 
( r ) dtvifa loca , confilia tamcn balucre tmita . 
Nam Walemir inter Scarniungam , & Aquam 
nigram fluvios , Theodemir juxta lacum Pelfo- 
dis , Widemir inter utroique manebat. Conti- 
git ergo , ut Attilae fiJii eontra Gothos , quafi 
defertores dominationis fuse, velutfugaciaman- 
cipia requirentes , venirent , ignanlque aliis 
fratribus , fuper Walemir folum irruerent . 
Qjios tamen ille , quamvis cum paucis , exce- 
pit, diuque fatigatos ita proftravit, ut vix pars 
aliqua hoftium remaneret , quse in fugam ver- 
fa , eas partes Scythias peteret , quas (2) Da- 
nubii amnis fluenta prastermeant , quae lingua^, 
fua ( j) Hunnivar appellant. (4) Eoque Urnpo- 
re cum ad fratrem T^eodemir.m gaudii nunciunt* 
direxiffet , eo moK die nuncius veniens felicius in 
domo Theodemiris reperit gaudium . Ipfo fi- 
quidem die Theodericus ejus filius quamvis de 
Erelieva concubina, bonae tamen fpei pucrulus 
natus erat . Poft tempus ergo non multum Rex 
Walemir , ejufque germani Theodemir , & 
Widemir, confuetadum traderent dona a Prin- 
cipe Marciano , quae ad inftar ftrenuae gentis 
acce^erunt , ut pacis foedera cuftodirent, mifta 
legatione ad Imperatorem , vident Theoderi- 
cum (5) Triarii fiiium , & (6) hunc generc^ 
Gothico , alia tamen ftirpe , non Amala pro- 
creatum , omnino florentem cum fuis , Roma- 
norumque amicitiis junftum , & annua folennia 
confequentem, & fe tantum defpici. Illico fu- 
rore commoti , arma arnpiunt , §c Illyricum 
p?ne totum difcurrentes, in prxdamdevaftant . 
Sed ftatim Imperator animo mutato , ad prilti- 
nam recurrit amicitiam , miffaque legatione , 
tam praeterita cum inftantibus munera tribuit , 
quam etiam de futuro fine aliqua controverfia 
tribuere compromittit , pacifque obfidem ab 
(*) quem fupra retulimus,Thodericum in- 
fantulum Theodemiris accepit . Qjui jam anno- 
rum feptem incrementa conlcendens , odlavum 
intraveratannum. Qjuem dum pater (7) cuntta- 
tus darety patruus Walemir extitit fupplicator, 
tantiim ut pax firma inter Romanos, Gothofque 
maneret . Datu$ igitur Theodericus obfes i " 
Gothis, ducitur ad urbem Conftantinopolitanam 
Leoni Principi , & quia puerulus elegans erat^ 
meruit gratiam Imperialem habere . 

CAPUT LIII. 

Ofirogotba poftAttite mortem in Satagas movcnt, 
Hunnos , duce Dinzione Attila fiho , obfi- 
flentes propulfant . Varia Oflrogotbarum 
cum Suevis 9 & Sciris pra?lia . Wtf- 
lemiri mors . Sciri ad inter- 
necionem deleti . 

POftquam ergo firma pax Gothorum cum- 
Romanis efFe&a eft , videntes Gothi non 
fibi fufficere ea , quae ab Imperatore acciperent 
folatia, fimulque cupientes oitentare virtutem, 
coeperunt vicinas gentes circumcirca praedari : 
primo contra (1) Satagas, qui interiorem Pan- 
noniam poffidebant , arma moventes . Q^od ubi 
E e Rex 

( 3 ) A. Jifunt altbi certe cognofcimt &c. x 

(4) A. nam plcrique lafte uttmtur. Ergo &c. 

( 1 ) A. drmfi loco > Cvnjilio tamcn wuti. 

(2) Garctius aL Vavabri. 

( 3 ) Hiinnivar , id.fi trajeftum Humtorum . Vu!c. 

(4 ) A. Eo namque terrpore ad fratrem gaudii nuncium dirc- 

xitt ftd & mox w du &c. 
(y) Garetius Trtani. 

(6) A. Sc Humogtmre. (•) A. eo. 

(7) A. cun&aretur dare. 
\i) A. Sadarei lcmper. 



*tS JORNANDES 

Rcx Hunnoruta (i) Dinzio, filius Attils, co 



gnoviffet, colle&is fecum, qui adhuc videban- 
tur , quamvis pauci , ejus tamen fub Imperio 
remarmlTe, (j) Ulzingures , Angifciros , Bijtu- 
gores, Bardores , veniens ad Baflianam Pannoni* 
civitatem , eamque drcumvailans , fines ejus 
coepit pradare . Qjio comperto Gothi, ubi erant, 
expeditionemque folventes , quam contra Sata- 
gas collegerant , in Hunnos convertunt , & fic 
eos fuis a finibus inglorios pepulerunt , ut 
jam ex illo tempore , qui remanferant Hunni, 
& ufque ha&enus, Gotnorum arma formident. 
Qjiiefcente verb tandem Hunnorum gente k 
Gothis, Hunnimundus Suevorum Dux, dum ad 
pradandas Dalmatias tranfit , armenta Gotho- 
rum in campis errantia depradavit : quia Dal- 
matiis Suevia vicina erat, nec a Pannoniis mul- 
tum diftabat, praefertim ubi tunc Gothi refide- 
bant. Qjnid plurimum ? Hunnimundo cum Sue- 
vis,vaftatis Dalmatiis, ad fuarevertente,Theo- 
derair^germanus Walemiris Regis Gothorunu 
non tantum ja&uram armentorum dolens, quan- 
tum metuens , ne Suevi , fi impune hoc lucra- 
rentur , ad majorem licentiam profilirent , fic 
vigikvit in eorum tranfitu , ut intempefta no- 
£te dormientes invaderet ad lacum Pelfodis , 
confertoque inopinato prelio, ita eosoppreffit, 
ut etiam ipfo Rege Hunnimundo capto , om- 
nem exercitum ejus , qui gladium evafiflet , 
Gothorum fubderet fervituti . Et dum multum 
cflet amator mifericordi* , fadVa ultione , ve- 
niam condonavit , reconciliatufque cum Suevis 
eundem , quem ceperat , adoptans fibi filium , 
remifit cum fuis in Sueviam . Sed ille imme- 
mor paternae gratiae, poft aliquod tempus con- 
ceptum dolum partunens , Scirorum gentenu. 
incitavit , qui tunc fupra Danubium confide- 
bant, &cum Gothis pacificfe morabantur, qua- 
tenus fcifli ab eorum foedere , fecumque jundti, 
in arma profilirent , gentemque Gothorunu 
invaderent . Tunc Gothis nihil mali fperanti- 
bus , prafertim de utrifque amicis vicinis con- 
fifis, bellum infurgit ex lmprovifo , coadfcique 
jieceflitate ad arma confugiunt ; folitoque cer 
tamine arrepto , fe fuamaue injuriam ulcifcun- 
tur . In eo fiquidem pnelio Rex eorum Wale- 
jnir dum equo infidens ad cohortandos fuos an- 
te aciero curreret , proturbatus equus corruit , 
feflbremque fuum dejecit ; qui mox inimico- 
rum lanceis confoflus , interemptus eft . Gothi 
vero tam Regis fui mortem, quam fuam inju- 
riam a rebelhonibus exigentes , ita funt pras- 
liati, ut p«ne de gente Scirorum, nifi qui no- 
men ipfum ferrent , & hic cum dedecore non 
remanfiflent , fic omnes extinxerunt . 

CAPUT LIV. 

Suevorum Reges Hunhmmdus, & Alarum cum 
Sarmatis^ & Sciris> Gepidis, & Rugis 
in Ofirogotbas moventes, maxma 
clade afficiuntur . 

QUorum exitium Suevorum Reges Hunni- 
mundus, & Alaricus veriti , in Gothos ar- 
ma moverunt, freti auxilio Sarmatarum, 
qui cum Beuga , & Babai Regibus fuis (i) 
auxiliariis eorum devenijfent , ipfafque Scirorum 
reliquias , quafi ad ultionem fuam acrius pu- 
gnaturas accerfentes cum Edica, & (2) VJlfo 
eorum primatibus , habuerunt fimul fecum tam 



(%) Garetius al. Dmcizic . A. Dmtzw . 

ll ) A. Iflzinzttrest /Imrifciros, Ewtugures , Bardares. 

( i ) A. auxtiiarii advertijjent . 



B 



Gepidas , qukm ex gente Rugorum non parva 
folatia , ca&terifque hincinde colle&is , ingen- 
tem multitudinem aggregantes , ad amnenu 
Bolliam in Pannoniis caftrametati funt . Gothi 
tuncWalemiredefii|ifto , ad fratremejusTheo- 
demir confugerunt . Qui quamvis dudum cum 
fratribus regnans , tamen audUoris poteftatis in- 
fignia fumens , Widemire fiatre juniore accito, 
& cum ipfo curas belii partitus , coadhis ad 
arma profilivit ; confertoque pralio , fuperior 
pars invenitur Gothorum , adeo ut campus ini- 
micorum corruentium cruore madefa&us , ut 
rubrum pelagus appareret , armaque , 6c ca- 
davera in modum collium cumulata , campum 
plus quam decem millibus oppleverunt. Qjuod 
Gothi cernentes , ineflabili exultatione tetan- 
tur, eo qubd Regis fiii Walemiris fanguinem, 
& fuam injuriam cum maxima inimicorumftra* 
ge ulcifcerentur . De innumeranda ver&, varia- 
que multitudine hoftium , qui valuerunt eva- 
dere , effiigati vix ad fua inglorii pervene- 
runt. 

CAPUT LV. 

Theodemrus Rex in Suevos mavet , eofque vaftat, 
& fane fubigit . Tbeodericus Tbeodemm 
filius pfni adhue puer> infcio patn 
Babau Sarmatarum Regtm 
adortus , tnterimst « 
Smgidonum civi* 
tatem capit . ' 

POft certum ver6 tempus inftanti hyemali 
frigore , amneque Danubii foliti conge* 
lato: (namiftiufmodi fluvius ita rigefcit, ut in 
filicis modum vehat exercitum pedeftrenu , 
plauftraque , & tragulas, vel quicquid vehiculi 
fuerit, nec cymbarum indigeat lintre) ficergo 
eum gelatum Theodemir Gothorum Rex cer- 
nens , pedeftrem ducit exercitum ; emenfoque 
Danubio, Suevis improvifus a tergo apparuit. 
Nam regio illa Suevorumaboriente (i) Bajo- 
baros habet , ab occidente Francos , a meridie 
Burgundiones , a feptentrione r rhuringos. Qpi- 
bus Suevis tunc jundli Alemanni etiam aderant, 
ipfique alpes ere<ftas omnino regentes : undc^ 
nonnulla fluenta Danubio influunt , nimio cum 
fono vergentia. Hic ergo taliter munito loco , 
Theodemir Rex hyemis tempore Gothwunu 
dudbivit exercitum , & tam Suevorum gentenv 
quam etiam Alemannorum utrafque ad invi-» 
cem foederatas devick , vaftavit , & p?n^ fo- 
begit . Inde quoque vi&or ad proprias fedes , 
ideft Pannonias revertens , Theodericum filium 
fuum , quem Conftantinopolim obfidem dede- 
rat , a Leone Imperatore remifeum cum ma^ 

fnis muneribus gratanfer excepit . Q^i Theo- 
ericus jam adolefcenti» annos comingens , 
expletS pueritiil , o<5kavum decimum peragens 
annum , adfcitis fatellitibus patris , ex populo 
amatores fibi , cliencefque confociavit , p?ni 
fex millia viros ; cum quibus infcio patre , 
emenfo Danubio , fuper Babai Sarmatarunu 
Regem difcurrit , qui tunc de Camuodo Duce 
Romanorum vi<SloriS potitus, fuperbiarumore 
regnabat , eumque fuperveniens Theodericiis 
interemit, &mihamque, & cenfum deprsedans» 
ad genitorem fuum cum vidtoria repedavit . 
Singidonum dehinc civitatem , quam ipfi Sar- 
matae (2) occupaffent , invadens , non Roma- 
nis reddidit, fed fux fubdidit ditioni . 

CA- 



(*) A. Hunvlfo. 
( 1 ) A. Bajoarios. 
( % ) A. cccufaverant . 



Digitized by 



DE REBUS GETICIS, 



CAPUT LVI. 

Ofhvgtfba pertafi pacts , Italiam , Gallias, 
IUyricum mfeflant . Tbeodenrims 
fiedere cwti Romanis vrttto 
moritur . 

Mlnuentibus deinde hinc inde vicinaruitu 
gentium fpoliis, coepit & Gothisvi<Shis, 
veftituwue deeue ; & bominibus , quibus du- 
dum bella alimoniam praeftitiflent , pax coepit 
elTe contraria ; omnefque cum clamore magno 
ad Regem Theodemir accedeates Gothi orant, 
quacuncjue parte vellet du&aret exercitunu . 
Qjii acato Germano , miflaque forte , horta- 
tus eft, ut ille in partem Itali*, ubi tunc Gly- 
cerius regnabat Imperator , ipfe verd ceu (x) 
firtior ad fortius regnum acccderet , orientalew 
quidem ; quod & ia&um eft . Et mox Wide- 
mir Icaliae terras intravit , & extremum fati 
munusreddens, exceflte rebushumanis, fuccef- 
forem relinquens regm Widemir filium fuum. (a) 
Qjiem Glycerius Imperator muneribus datis , 
de Italia ad Gallias tranftulit , quae k diverfis 
circumcirca gentibus premebantur : adferens 
vicinos fibi Vefegothas eorum parentes regna- 
re . Qpid multa ? Widemir acceptis muneri* 
bus , fimulque mandatis a Glycerio Imperato- 
re , Gallias tendit , fefeque cum parentibus 
jungens Vefegothis , unum corpus efficitur, ut 
dudum fuerat ; & fic Gallias , Hifpaniafque^ 
tenentes fuo jure defendunt, ut nullus (fifibi aiius 
prsevaleret . Theodemir autem frater fenior 
cum fuis tianfit. (4) Saum amnem, Sarmatis, 
militibufque interminans bellum, fi aliquisob- 
ftaret ei . Qjaod illi verentes , quiefcunt ; imd 
nec przvalent ad tantammultitudinem . Videns 
Theodemir undique fibi profpera provenire^ , 
Naiflum primam urbem invadit Illyrici : filio- 
que fuo Theoderico ( j) ccmfociatus adffat, & 
in villam comtesper caftrum Herculis tranfmit- 
titUlpianam. Qjii yenientes , tam eam, (tf) 
qukm & opes mox in deditionem accipiunt , 
noonullaque loca Illyrici inacceflibiliafioi tunc 
.^prim&m pervia faciunt • Nam Heracliam , & 
Lariflam civitates Thefsalise primiim prsedi 
capti, jure bellico potiuntur. Theodemir ver6 
Rex animadvertens tam felicitatem fuam , quam 
etiam filii ; nec hac tamen contentus , egre- 
diens Naifitanam urbem , paucis ad cuftocSam 
dereliftis , ipfe Theflalonicam petiit , in qua- 
(7) Clarianus Ratricius a Principe direttus , 
cum exercitu morabatur . Qjni dum videret 
vallo muniri Theflalonicam, nec fe eorum co- 
natibus pofse refiftere , mifla legatione ad 
Theodemir Regem , muneribufque oblatis , 
ab (8) obfidione eum urbis retorquet . Ini- 
toque foedere , Romanus Du&or cum Gothis 
loca eis jam fponte , quae incolerent , tradidit, 
ideft (9) Ceropellas , Europam , Medianancu , 
Petinam, Bereum, & alia, qux (10) Skm vo- 
cantur. Ubi Gothi cum Rege fuo armis depo- 
fitis , compofita pace quiefcunt . Nec diii poft 
hxc & Rex Theodemir in civitate Cerras fa- 
tali «gritudine occupatus , vocatis Gothis , 
Tom. L 



( 1 ) Garetius al. fortiter . 
(1) A. fuum Synonsmum. 
(l)Kibi. 

(4) Gaietiut aL Sfadum. 

(f ) A, fociatis adjtat, & m vilia comhibus pcr cafirum>&c. 

(6) A. auam Mejhdus mox. 

(7) A. Eiarianus. Garetius al. Hilarianus. 



f8) A. excidw 
9)A. 



Gerapallasi Eropam. 



B 



D 



Theodericum filium regni fui defignat h$re- 
dem , & ipfe mox rebus humanis excefsit . 

CAPUT LVIL 

Tbeodericus Oflrogotbarum Rex a Zenone hnp. 
Romam evocatur , ab eo adoptatur , Cbn- 
fulatuy & fyuefhi ftatua donatur, 
Odoacrum m Hefperia magna 
clade affidt. Infignia Regis 
Romanorum ajfumtt . 

THeodericum vero genti fu« Regem au- 
diens ordinatum Imperator Zeno , gra- 
tum fufcepit , eique evocatoril deftinat4 , ad 
fe in urbem venire pracepit , dignoque fufci- 
piens honore , iiker Proceres fui Palatii collo- 
cavit . Et poft aliquod tempus ad ampliandum 
honorem ejus in arma , fibi eum filium adop- 
tavit , de fuifque ftipendiis triumphum in^ 
urbe donavit ; fadkufque eft Conful ordinarius , 

3uod fummum bonum , primuraque in mundo 
ecus edicitur ; nec tantiim hoc , fed etianu 
equeftrem ftatuam ad famam tanti viri ante 
Regiam Palatii collocavit . Inter haec ergo 
Theodericus Zenonis Imperio fcedere fociatus, 
dum ipfe in urbe bonis omnibus frueretur , 
genteraque fuam in Illyrico, ut diximus, refi- 
dentem , non omnino idoneam , aut refertam 
audiret , elegit potiiis folito more gcntis fuae 
labore quaerere viftum , quam ipfe otiose frui 
regni Romani (1) bona y & gentem fuam rae- 
diocriter vidtitare : fecumque deliberans , ad 
Princtpem ait : Qjiamvis nihil deeft nobis Im- 
perio veftro famulantibus : ( 2 ) tantupn , fi di- 
£num ducit pietas veftra, defiderium mei cor- 
ais libenter exaudiat. Cbmque ei, ut folebat, 
familiariter facultas fuifTet loquendi concefla : 
Hefperia, inquit , plaga, quae dudum dece/To- 
rum, prsedeceffbrumve veftrorum regimineu* 
gubernata eft , & Urbs illa caput orbis , & 
domina , quare nunc fub Regis Turcilingo- 
rum , & Rugorum tyrannide fluftuat ? ( 3 ) 
Dirige cum gente mea , fi praecipis , ut hlc 
expenfarum pondere careas , & ibi fi adjutus 
a Domino vicero , fama veftrae pietatis irra- 
diet . Expedit namque , ut ego , gui fum fer- 
vus vefter, & filius, fi vicero , voois donanti- 
bus regnum illud poffideam ; haud ille , quem 
non noftis, (4) tyrannijugo Senatum veftrum, 
partemque Reipublicae captivitatis fervitio pre- 
mat. Ego enim fi vicero, veftro dono, veftro- 
que raunere poflidebo : fi vi&us fuero , veftra 
pietas nihil amittit ; im6 , ut diximus , lucra- 
tur expenfas . Qpo audito , quamvia xgrb fer- 
ret Imperator difcefliim ejus , nolens tamen 
eum contriftare , annuit quae pofrebat , ma- 
gnifque ditatum muneribus dimifit a fe , Se- 
natum , populumque ei commendans Roma- 
num . Igitur egreflus urbe regia Theotlericus, 
& ad fuos revertens , ( 5 ) omi^m gentcm Go- 
tborum , qua tamen ei praibuerat confcnftm affii- 
mens ; Hefperiam tendit , reftoque itinerc per 
Sirmas afcendit , vicinas Pannoniae . Indeque^. 
Venetiarum fines ingreffus , ad (tf) Pontenu 
Sontium nuncupatum caftrametatus eft . Cum- 

Ee % quq 



(10) A. Sttitb. Garetius al. Pbium, 
(1) A. lonis. 

(») A. cum Garetio tamcn. 
( 3 ) A. dirige me cum . 
(4) A. tyramrico loco . 

( $ ) A. cum cnmsmte Gotbcrum , quitamen ti prabuer* 

cwfinfum , Hifperiam taidit . 
(6) A. Pmem Scnai. 



JORN 

4pie ibi rcficienda corpara homtnum , ju- 
meatoratxKjue aliquarxo tempare refedillet i 
Odovacer armatum contra eum direxit cxerci- 
tum , quem iile , ad campos Veronenfes oc- 
currens , magna ftrage delevit , caftrifcjuc fi> 
lutis , fines ItaJiae cum potiojce audacta intrat ; 
traaia&oque Pado amne ad Ravennam regiam 
urbem caftra cotnponit , tertio fere milliario 
ab urbe , loco qui appeliatur Pineta • Qpod 
cernens Odovacer , intus fe in urbe communi- 
vit ; indeque fubreptive no&u frequenter cum 
fuis egrediens , Gothorum exercitum inquie- 
tat ; & hoc non femei , nec iterum , fed fre- 

Suenter , & p?ne molitur toto triennio ; fed 
^ uftra laborat , auia cun<fta Itaiia dominum 
jam dicebat Theoaericum , & illius ad votum 
res Ula publica obfecundabat. Tantum ille fo* 
Lus cum paucis fateliitibus p &c Rornanis qui 
aderant , &c fame , & beilo quottdie intra Ra- 
veonam laborabat : quocj 4um nihii prx>ficeret, 
paiifa iegatioae veniam fupplicat , cui & pri- 
mum concedens Theodericus , poftmodum hac 
luce pciyavit • Teitioque , ut diximus , auno 
(7) tngreffus m Italiam, {8) Zmonifque bnpt- 
ratoris canfulto frivatim habko 1 , fu*que gentis 
vtftitum repentns , iafigne regii amuSbus , 
quafi jam Gothorum, Romanocumque Rega*- 
tor adiiimit . 

CAPUT LVHI. 

De Thtodtrici Regis uxpre Audefieds , & concu- 
bvaa , e]ufque filiis , filiabus , earumque 
cum varus Rtgibus cenjugio , alifque 
ajffinitatjbfis . Item de Afunione 
graffatore, & de tropbao 
de Francis parto . 

MIITa legatione ad Lodoin Francorum Re- 
gem , filiam ejus Audefledam fibi in- 
matrimonio petit , quam ille grate, libenter- 

2ue conceflit , fuos filios ( 1 ) lldebertum , & 
heldepertum , & Tbuidcpertum credens hac fo» 
cietate cum gente Gotborum, inito foeder^ , 
fociari . Sed non adeo pacis ad concordianu 
profuit ifta coajun&io, quin fcepenumero prop- 
ter GaJlorum terras graviter inter fe decertati 
funt , & nunquam Gothus Francis ceflit dum 
viveret Theodericus • Antequam ergo de Au- 
defleda fobolem haberet , naturales ex concu* 
bina , quas genuiflet adhuc in Moefia , filias 
habuit , unam nomine Theudicodo , & aham 
Oftrogotho , quas mox ut in Itaiiam venit , 
Regibus vicinis in conjugio copulavit , ideft , 
unam Alarico Vefegotharum , & aliam Sigif. 
mundo Burgundionum . De Alarico ergo na- 
tus eft Amalaricus , quem avus Theodericus 
in annis puerilibus utroque parente orbatum 
dum fovet , atque tuetur , comperit Euthari- 
cum Witerichi filium , Beremundi , & To« 
refmundi nepotem , Amalorum de ftirpe de* 
fcendentem , in Hifpania degere, juvenili seta- 
te , prudentia , & virtute , corporifque inte- 
gritate pollentem . Ad fe eum facit venire, ei- 
que Amalafuentham filiam fuam in matrimonio 
jungit; & ut ad plenum progeniem fuam di- 
Iataret , Amalafredam germanam fuam , ma- 
trcm (2) Tbeodati, qui poftea Rex fuit, Aft> 



A 
A 



(7) A. mpvjfus fui. 

(8) A. Z*nwe Imp. ccrfultOyprrvatumbalitim , gevtifqtu 

ykf Vtftitum f p<Au?iis . 
( 1 ) A. Htldtlertum , Tbccdebertum cred&S . 
(z) A. cum Garctio Tkodabadi kmpex * 
(j) A. Pizzamum fem^>er. 
(4) A. eum Garetio AUrgumqtie. 



B 



D 



E 



N D E S 

cae Regi , Wandalorumque, conjugem dirigit 
Trafemundo>, filiamque ejus neptem fuanu 
Amalbergam Thuringorum Regi confociat Her- 
menfredo . ( 5 ) P&umnn quocyue fuum Comi- 
tem inter primos cieftum ad obtioencbn Sir- 
mienfem dirigtt civitatcm + qnam ille expuU 
fo Rege ejus Tranfarico, filio Trafftile , reten- 
ta ejus matre obtinuit . Indeque contra Sabi- 
nianum Ulyrioim Magiftrum nulitir^ qu tunc 
cum Mun^oac para^erat conflidhim , ad ciyU 
tttem cognomine JMargoplano ^ quae imer Da- 
ntfbium, (4) Mar&ommque flomirii adjacd»t # 
cum xluobus militbus peditum, equitibus quin- 
gentis , in Mundonis loiatia vcniens , Ulyricia- 
num exercitum demoliyit . Nsm hxz Mundo 
<5) Attilanis qoondam originc deiceadeos , 
Gepidarura gentem fugifins # tdtra I>aaubitun 
in jncukis locis , ftne uilis terrat airoribus de- 
bacdhatur , & plexi&tje abadoribus , (6 ) 
Scamarifqm , & lacronuxus uodecoaigue colle- 
&k , turrim , qua? Herta diabcur , tapra Da- 
nubii ripam poutam , occupans , ibiqme aoeftj 
ritu pradans vicinos , Regem fc fuis graSto* 
ribus nuncupat . Hunc crgo patne defpecttum, 
etiam de traditiooe fua deliberaotem , Pctzsu. 
fiibveniens , h manibus Sabiniani eripuit, fbo- 
ooc Re^i Theodcrico cum graciarum adionc 
fecit fubje^um . Noa minus trophatum de_ 
Frands per Hibbam fiium Comicem in Gailiis 
acquifivit, plus trigima millibus Francorum ss 
praelio caefis . Nam & (7) Tbiodem fuurn ar- 
migerum poft mortem Alarici generi, tmorem 
in Hifpanus regno Amalarici nepotis conftituk. 
Qjiii Amalaricus in ipfa adolefceatia Francorum 
fraudtbus kretitus , regnum cum vita amift . 
Poft quem Tliiodis tutor ejufdem regnunu 
ipfum invadens , Francorum infidiofam calu- 
mniam de Hifpaniis pepulit , & ufaue dunu 
viveret Vefegothas cominuit * Poft qucnu 
Tnodigis gloflTa regnum adeptua, (8) nmre- 
gwit defecit , occifus a fuis , cui fuccedcns 
HacftenufagiK continuat regnum . Contraquem 
(9) Athanwildus infurgens, Romani regni conci- 
tat vires. Ubi & Liberius Patricius cum cxer- 
citu deftinatur . Nec fuit in parte occidua^ 
gens, qua; Theoderico, dum viveret, aut ami- 
cici^ 9 aut fubje&ione non dcfervircc. . 

CAPUT LIX. 

Tbeodericus Rex fene* Atbdaricwn filue fus 
Amalafuentha filium , patre erbwn , Re~ 
gem demmtiat ; Athalarico immaturd 
morte fublato , mater Tbeodatum 
confobrinum fuum Regem in- 
fiituit , qui illam m in~ 
fulam quandam re+ 
legat 9 ubi ftran- 
gulatur . 

SEd poftquam ad fenium pervenifset , & fe 
in ferevi ab hac luce egrcisurum cognofce- 
ret , convocans Gothos Comites , gentiique fu? 
Primates , Athalaricum infantulum adhuc vix 
decennem, filium filias fu« Amalafuenthae, qui 
Eutarico patre orhatus erar, Regem conftituit; 
eifque in mandatis dedit , ac fi tefkmentali 

colerent , Sena- 
tum , 



02 

vofc denuncians , ut Regem 



O A. de Attilam. Garctius tjrce ab Atplanis . 

6 > Garetius forte Sicariis , nifi idem utrumpe GotUs 
Jignificxt. 
(7) A. Thettdem femper. 
'3; A. ncn dtu r^gnans. 

q) A. Alcmgildus . 

1 ) A. acft teftanwitaH lege denunekm , ut kgem cotereut* 



Digitized by 



DE REBUS GETICIS. 



221 



ram , poptrlumqne Romanum *ma*ent , ftin- 
cipem<jue crkntajfem placatum, feiwper prqpi 
tiumque (2) haberent . Qpod praceptum- 
quamdiu Achalaricus Rex, ejufqnc mater vive 
rent , in omnibus cuftodientes , pxnb per o&o 
annos in pace regnarunt ; quamvic Fraticis <te 
regno puerili deiperantibus, imo in contemptu 
habeatibus , bellaque parare motieotibus, qudd 
pater , & avus Galiias occupafset, eis concef- 
fit . ( j ) Catera m pacis tranqtiillitate poflefTa. 
Dum ergo ad fpem juventutisAthalaricusacce- 
deret , tam fuam adolefcentiam , quam matris 
viduitatemOrientis Principi commendavit: fed 
in brevi infeliciflimns immatura tnorte pne- 
ventus , rebus humanis excefllt . Tum mater , 
ne pro fexus fui fragilitate a Gothis fpernere- 
tur , fecum deliberans , Theodatum confobri- 
Dum fuum germanitatis gratii accerfitum k 
Thufcia , ubi privatl viti degens , (4) in la- 
boribus proprtis erat , in regnum collocavit . 
Qqi immemor confanguinitatis , poft aliquan- 
tum tempus a Palatio Ravennate abftra&am, in 
infulam laci Bulfinenfis eam exilio relegavit , 
(j) ubi pauciflimos dies in triftitia degens , 
ab ejus fatellitibus in balneo ftrangulata eft . 

CAPUT LX 

Bthfarins ajuftimano £np. adversus Gotbos cwn 
cxcrcitu mitiitur . Siciliam occupat . Gothi 
Witigim Regem fibi digtmt . Tbeoda- 
tum 'merfichmt . Witigis Ravcn- 
nam cmm Matbafuenta , re- 
gtifoue optbus de- 
dtt Ramanis* 

QUod dum Juftinianus Imperator orientalis 
audifset,quafi fufceptorum fuorum mors 
w ad fuam injuriam redundaret , fic eft 
commotus . Eodem namgue tempore de Afri- 
ca a Wandalis cum per hdeliflimum fuum Be- 
lifiurium (1) Patricium reportaret triumphum, 
aec mora , in ipfo tempore madentibus adhuc 
armis cruore Wandalico , contra Gothos , per 
eundem Ducem movit procin<Shim ; qui Dux 

!>rudentiflimus haudfecus arbitratur Getharum 
ubigere populum , (2) fi pribs nutricem eo*. 
rum occupauet Siciliam ; quod & fa&um eft; 
Triaacriamque ingrefso, mox Gothi , qtii Sy- 
tacufanum oppidum infidebant , videntes fe_ 
nihil pracvalere , cum fuo duce Sinderich ultro 
fe Belifario dediderunt . Chmque ergo Roma- 
nus dudior Siciliam pervafifset , Theodatus 
comperiens (3) Evermor generum fuum cum 
exercitu ad fretum , quod inter Campaniam , 
Siciliaroque interjacet , & de Tyrrheni maris 
finu vaftiflimus Hadriaticus «ftus evolvitur , 
cuftodiendum dirigit . Ubi cum Evermor ac- 
ceiTiflfet , ad Rhegium oppidum caftra compo- 
fuit . Nec mora , deterioratam caufam cernens 
fuorum , ad partes vi&oris cum paucis , & fi- 
deliflimis famulis confociis movit , ultroque fe 
Belifarii pedibus advolvens, Romani regni op- 
tat fervire Principibus . Qjnod Gothorum exer- 
citus fentiens 7 fufpedhim Theodatum clamitat 
regno pellendum , & fibi du&orem fuum Wi- 



(») A. balxrxnt jnfl Deutn . 

(\) A. Catmt mface> & trtnquilJit.ite poffc/Tt. 

(4) Gwctius fone m lartbus* ut in lib. 1. Yar.Epifl. ^p, 

& ita in Ambroi. 
( j) Gaxct. al. UM AmaUfmba flwret diet &c. 
(1) Gaiet. al, Betramum . A. revortavit. 
(*) A. mfi* 1 



B 



tigim , qui anniger ejufe fufrat , ki Re|feiH 16- 
trandum , quod & &6lnm eft . £t mm m cam- 
pis Barbaricis Witigis in regnum Ievatus Ro- 
mam ingreditur, prwmiflifque Ravennam fide- 
liflimis fibi viris , Theodati necem demandat . 
Qjut veniemes impemta fibi perficiunt , (4) 
& occifum Theodatum Regem , qui a Rege^ 
miflus adveniebat , ut adhuc in campts fiarta- 
ricis erat , Witigim populis fiunciat . Intet tec 
Romanus exercitus emenfo freto , Campattiam 
accedens , fubverfaque Neapoli , Romam iip- 
greditur ; unde ante paucos dies Rex Witigis 
egrefsus, Ravennam profedhis , Mathafoentam 
filiam Amalafuenthse,Theoderici quondam Re- 
gis neptem , fibi in matrimonium fociarat* 
Gumque his novk nuptiis dele^atus , aulam 
regiam fbvet Ravenn» , Roml egrefsus Impe- 
rialis £xercitus , munita utriufque Thufcise lo- 
ca invadit , quod cernens per nuncios Witigis^ 
(5) Cummilam ducem Gothorum manu armii 
conferta mittit Perufiam . Ubi dum magnunu 
Comitcm cum parvo exercitu refidentem , ob- 
feflione longa evellere cupiunt ; fupervenicn- 
te Romano exercitu , ipfi evulfi , & omnino 
extinfti funt . Qjuod audiens Witigis , ut leo 
furibundus , omnem Gothorum exercitum con- 
gregat , Ravennique egreflus , Romanas arces 
obfid ione longa fatigat» Sed fruftratSejttfauda- 
ci£ , poft quatuordecim menfei ab obfidione^ 
Roman^ urbis aufugit , & fe ad Afiminenfem 
oppreflionem pweparat. Unde pari tenore fru- 
ftratus, fugatufque, Ravennam fe recepit * & 
obfefsus , nec mora , ultro fe ad partes dedk 
vi&oris , cum Mathafuenta jugali , regiifque^ 
opibus . Et fic famofum regnum, fornflimam- 
que gentem , diuque regnantem > tandem (rf) 
aeinde tmUefimo & trecentefimo anno vidtor gen- 
tium diverfarum Juftinianus Imperator per fi*- 
deliflimum Confulem vicit Belifarium, & per- 
dudhim Witigim Conftantinopolim Patricii 
honore donavit . Ubi plus biennio demoratui, 
Imperatorifque in affe&u c(mv#^lrw,(7)rebusex- 
ceffit humanis . Mathafuentam vero jugalem 
ejus fratri fuo Germano Patricio conjunxit Im- 
perator . ( 8 ) De quxbus pqftbumus patris Ger- 
mani natus eft filius , item Germanus . In quo 
oonjundla Aniciorum gens cum Amala ftirpe , 
fbem adhuc utriufque generis , Domino prte- 
ftante , promittit . Huc ufque Getarum origo, 
ac Amalorum nobilitas , & virorum fortiunL. 
fa&a , ac laudanda progenies laudabiliori Prin- 
cipi ceflit , & fortiori Duci manus dedit : cu- 
jus fama nullis feculis , ( 9) mllis filebitttr «a- 
tibus . Sic vidtor , ac triumphator Juftinianus 
Imperator , & Conful Belifarius , Wandalici , 
Africani , Geticique dicuntur . Hoec qui legis , 
fcito me veterum fecutum fcripta , ex eorum 
fpatiofis pratis paucos flores collegilse , unde^ 
inquirenri pro captu ingenii mei coronam con- 
texerem . Nec me quts in favorem gentis pr?- 
di<ftse , quafi ex ipfa trahentem originem , ali- 
qua addidifle credat,quam quse legi t aut com- 

Eeri . Nec fi tamen cun&a , quae de ipfis fcri- 
untur , aut referuntur complexus fum : nec 
tantum ad eorum laudem , quanthm ejus lau- 
dem , qui vicit , exponens . 



(j)~Garet. al. Evermmdtcm . A. Evermutb. 
(4) Garet. al. occifo 'I beodabato Rege* 6c iu in Amb. 
( < ) A. ctim Huniia duce Gotljorum . 
1 6 ) A. tandem fane dtio ( for tc kg.dein ) mil/efmo, & trifr* 
(7)A. cmjunttus . {jim$ 
( 8 ) A. De quikts post bumatttm patrit . 
( 9 ) A. nuliis dtklitur (ttatilus , jed vichr . 



Finis Hiftorue jfornandis de Rcbus Geticis. 



JORDANIS.feu JORNANDES 

DE REGNORUM , ET TEMPOR.UM SUCCESSIONE. 

JORNANDES VIGILIO S. D. 

VlpUmut veflr* y nobilijfmu Trater Figili , gratias refiro, quod me ferlongo temfore dormientem veftris tandem ntterro- 
gationUm exchaftu. Deo magno gratias, qui vos itafich foiicitos > ut non folim volis tantum , quantwn & aliis 
vigiletis, matle virtutis 9 & merhi. Vh entnt frafentts mundi cognofcere arumnas , aut quando ccefit , vel quid ad 
nos ufque ferfefus cft , edoceri . Addis fraterea , ut tibi quomodo Refpublica ccefhy & tenutU totumque fank mundum 
fuleghf & bauenus vel imaginarie teneat* ex diais nta\orum flofculos carftns brevher referam : vei etiam quomodo regnum a 
Ro*nulo % & deincefs ab Auguth Otlaviano tn Auguftum venerh Jufttnianum , quamvis fimfiicher , meo tamenfandam eloquio. 
Lscet nec convorfationi mea* quod admones convemre foteft , nec feritia z tamen ne amici fetitionibus obviemus* quoquo modo 
valuhnus , latcjparfa colleghnus , & friis ab autborhate dxvmarum fcrifturarum » cui & inferyire convenh , incboantes , jr 
ufqm ad orbis terra diluvium , fer fatniliarum cafita currentes, devenimus ad regnum Nini « qui Affyrkrum in gente regnans, 
ornnem farnk AJuvn fubjugavh , & ufque ad Arbatem Medum : qui deflrtiQo regno Affyricrum in Medos illud converth , 
tenuhque ufque ad Cyrum Perfam ; qus itidem Medorum regnum fubverfum in Perfas tranfitdh , & exinde ufque ad Alexan* 
drum Macedonem , qui deviftis Perfis% tn Gracorum dhionem Remfublicam demutavh . roft boc quomodo Ocfavianus Auguftus 
Cefar t fubverfo regnoGracorum^ tn jus % domtnattonernqiie Romanorum ftrduxh. Et quia ante Auguftum , jam fer fefttngentot 
etmtos Qmftdum , Difiatorum , Regumque fuorum folertia, Romana Reffubltca notmulla fubegit , ab iffo Romulo adtficatare ejus 
mgtnemjumenst ht vkejimoquarto anno Juftmtatti Imperatoris , quamvh breviterj uno tamen, ht tuo nomtne % & boc farvijfimo 
iibeilo confeci , iungens ei altud volumen , de originey attuque Getica gentis , quod jam dudum communi amico Caftalio edidijjem , 
quatenus diverfarum gentium calamhate comferta , ab omni arumna liberum te fieri aipias , & ad Deum convertas % qui eft vera 
ttbertas. Legens ergo utrofque libellos , fcho quod diligenti mundum fiwfer necefftas hnminet . Tu verb aufculta Joannem Afo- 
fiolum* qui ah , Carifftmi % nolhe diligtre mundum % neqtif ea$ qu* tn mundofunt* quia mundiis tranfit , & concufifcentia ejus: 
qui autem fecerh voluntatem Dei % manet in atemum • Eftoque toto corde diiigens Deum% & froximum % ut adsmfleas legem% & 
wa fro me, nobilijftme* & magtnfice frater . 



ROmani , ut ait Jamblicus , armis , & 
legibus exercentes fefe , orbem terra 
fuum fecerunt . Armis fiauidem con- 
ftruxerunt , legibus autem coniervaverunt . 
Qjiod & ego f iequens eruditiflimum virum-, 
ciim aliqua de curfu temporum fcribere deli- 
l>ero , neceflarium duxi opufculo meo velut 
infigne quoddam ornamentum praeponere. Cu- 
pio namque ob inquifitiones amici fideliflimi, 
ex diverfis voluminious majorum pr?libans ali- 
quos flofculos, pro captu ingenii mei, in unum 
redigere, & in modum hiftoriuncuLg , tam an- 
norum feriem , quam etiam eorum virorum^,, 

2ui fortiter in Rempublicam laboraverunt ge- 
a ftridlim,breviterque colligere. Q^od quam- 
vis fimpliciter reor diftum videri do&iflimis , 

rtum umen fore exiftimo mediocribus, dum 
brevia fine faftidio legant , & fine aliquo 
fuco verborum , quae ledkitaverint fentiant. Ab 
origine etenim orbis , primaque creatione tam 
hominum , quam elementorum , ufque orbis 
terrae diluvium , fecundiim veridici legislatoris 
verba Moyfis , duo millia ducentos quadraginta 
& duos annos collegimus . In quibus annis ad- 
huc rudi , & fimplici hominum natura , non-, 
Reges, fed familiarum capita in fuo genere 
. crant . Q^orum tamen ordo hujufcemodi fuit. 
Adam protoplaftus, primufque mortalium, vi- 
xit annos CCXXX., & genuit Seth. Seth vi* 
xit annos CCV. & genuit Enos . Enos autenu 
vixit annos CLXXXX. & genuit Cainan. Cai- 
k nan autem vixit annos CLXX. & genuit Ma- 
lalehel. Malalehel vixit annos CLXV. & genuit 
Jareth. Jareth vero vixit annos CLXII. & ge- 
nuit Enoch. Enoch vero vixit annos CLXX. & 
genuit Mathufalem. Mathufaleni vixit annos 
CLXXVII. & genuit Lamech. Lamech quoque 
vixit annos centum cxftoginta o6lo , & genuit 
Noe. Noe vero fexcentorum erat annorum-, 
quando diluvium mundi crudeliflima facinor*_- 
expiavit. A cujus regimine , vel ab ipfo dilu- 
vio , ufque ad confufionem lingjuarum , quse 
item ob delicfta xdificantium turrim fafta eft in 
campo Sennaar, & Heber, in quo Hebrceorum 
penus, & lingua prifca remanfit, quia nec in- 
illa confpiratione interfuit, funt anni quingenti 
vigintiquinque per femilias, fic . Arfaxat filius 
Sem , nepos Noe , qui poft diluvium anno fe- 
cundo eft genitus, vixit annos CXXXV. Cai» 



nan vero vixit annos CXXXV. & genuit Sale. 
Sale autem vixit ann.CXXX. & genuit Heber. 
Hebqr quoque vixit annos CXxX. & genuit 
Falech. A confufione vero linguarum , & pri- 
matu Heber , a quo HebrKi , & ufque nativi* 
tatem Abrae, quando & primus Rex in gentc- 
regnabat Afsyriorum Ninus , anno regpi fui 
XLII. fuprafcripti familiarum ferie , currentes 
fiunt anni quingenti quadraginta unus . Sic Fa- 
lech vixit annos CXXX. & genuit Ragan. Ra- 

fan vixit annos CXXXII. & genuit Saruch. 
aruch autem vixit annos CXaX. & genuit 
Nachor. Nachor vero vixit annos LXXIX. & 
genuit Thare. Thare quoque vixit annos LXX. 
& genuit Abram . Simul ergo ab Adam, ufque 
B ad nativitatem Abrse , ideft , ab ortu mundi, 
ufque quadragefimum fecundum annum Regis 
AlTyriorum Nini , ut fupra diximus , per fami- 
lias,capitaque eorum funt generationes vigtntL 
Anni autem MMMCCCVIII.Unde jam reliais 
familiis, Regum feriem profequamur : & ficut 
Eufebius , feu Hieronymus , primiim Aflyrio- 
rum , deinde Medorum , Perfarumque, & Gre- 
corum regnum percurrentes , ad Romam Im- 
perium quomodo deletum fit , vel quali tem- 
pore latius , fi Dominus permiferit exequa- 
mur. 

Origo ergo Regum, regnorumque antiquJU, 
Aflyria nobis amplexanda eft , in qua pritnus 
Ninus Beli filius, urbem fui nomims faoricans 
Niniven , yegnavit annos XLII. ubi k primo 
anno ipfius Nini , & ufque in ultimum annum 
Thonos Concoloros,quem Regem Sardanapalum 
appellant , quem occidit Arbaces Medorunu 
Praefedlus , regnum illud transferens in Medos , 
regnatum eft aRegibus XXX. & VI. per annos 
MCCXL. fic. 

i. Ninus Rex Aflyriorum poft nativitatenu 
Abrae , regnavit annos X. 

Semiramis uxor Nini annos LXII. Hanc 
dicunt , quafi Babyloniac conditricem , quamvis 
non legatur , auia condidlt , fed quia repara- 
vit . Sub ea Aoraham adolefcit in Chalcfea . 

-j. Zameis , qui & Ninias, filius Nini, & 
Semiramidis annos XXXVIII. cujus trigefimo- 
D tertio anno fa&a eft promiflio ad Abraham , 
quum eflet annorum LXXV. 

4. Arius annos XXX. cujusdecimoannocen- 
tenarius Abraham genuit filium Ifaac . 

$. Ara* 



Digitized by 



DE REGNORUM 

5. Aralius regnavit annos LX. Hujus in ulti- 
mo regni anno nafcuntur gemini Ifaac , ideft , 
Jacob, & Efau . 

6. Xerfes, qui & Baleus, annos XXX. In hujus 
regni tempore Jacob germanum fugiens Efau 
deicendit in Egyptum folus , ditatulque cunu 
turba afcendit . 

7. Armanitres annos XXXVIII. Jacob a fer- 
vitute foceri Laban recedens, ad patrem rever- 
titur. 

8. Belochus annos XXXI. Hoc regnante Jo- 
feph adolefcens fomnia fua fratribus , & patri 
narravit. 

9. Baleus annos LXII. Hujus anno tricefimo 
Jacobpenurii famis defcendit in iEgyptunu, 
jbique filium fuum reperit prapofitum terrae B 
totiusiEgypti. 

10. Altadas annos XXXII. Hoc regnante Ja- 
cob defun&us in -flEgypto,cujus cadaver Jofeph 
cum magno honore locat in rerra Chanaan. 

11. Maminthus annis XXX. Sub iftius regni 
tempore, moritur Jofeph ♦ & Hebraeos depri 
munt iEgyptii graviffima fervitute. 

it. Manchaleus annos XXX. & hoc regnan- 
te fervitus durat in ^^gypto Hebrseorum . 

ij t Sperus annos XXX. Hujus regni tempo- 
ribus ultimis , Ambra ex tribu Levi genuit 
Moyfen. 

u. Mamilus triginta annis , & hoc regnante 
Mofes adolefcens omnem philofophiam didicit 
^gyptiorum. 

15. Sparetus annis XL< quo tempore Moyfes 
occifo ^gypcio in terram ftigit Madiam . 

16. Afcades aimos LX. Hujus regni annoo&a- 
voMoyfo quadringentefimo trigefimo anno re- 
promiffioms populum Hfbneorum in fignis, & 
virtutibus educit ex iEgypto , eifque in ereino 
per annos quadragtnta legem expontt . 

17. Amyntes XLV. annis . Hujus nono anno 
moritur Moyfes, & Jefus Nave ducatum popu- 
lopnebet. 

18. Bdothus annts XXV. fub quo Othoniel 
Jodei Hebraorum , populum, & facerdotium 
continet Finees . 

19. Belebaris annis XXX. quo tempore He- 
braorum Judex Ajoch > Allophylique infefti D 
©mnino Hebraeis . 

10. Lamprides annis XXXVII. & in hujus 
regno ipfe peidurat Ajoth. 

11. Sofares annis XX. & hujus temporibus 
quamvis fenex , tamen adhuc confiftit Ajoth , 
pugoatque cum alienigenis , & vicit adjutus a 
Deo . 

tt. Lampares anno& XXX. quo regnante Ju- 
dseis prseerat Deboxa . 

ij. ftnnias annis XLV. fub cujus tempore^ 
pnefiiit Gedeon, qui & Jerobail. 

14. Sofcrnius annos XIX. fub cujus tempore 
Thola, & Abimelech Judices erant Hebraeo- 
rum. 

t$. Msthreus annis XXIX. fub quo Judaeis 
preerat Jair. 

1$. Tantanes XXII. annis , cujus fub regno 
Judices Hebraorum, Hefebon, & Labdon^. 
Nam & ipfo tempore Grsci Trojam vaftave- 
mnt , unde ^Eneas fogiens in Italiam venit , & 
fe quoque cum latino Fauni fiiio , Pici nepote, 
Saturni abnepote , affinitatis gratii jungens , 
accepti filU ejus in uxorem Lavinil, unitos 
Hirygas , Italoique populos nominavere Lati- 
w», & fic deinceps quamvis in pauperrimo re- 

Sk>, locoque angufto 9 qupd dicebatur Agro- 
urentum, re^naverunt.^oil Latinum /Eneas, 
& fucccffbres ejus, qftj & Silvii, Albanique vo- 



SUCCESSIONE. 223 

cati, pro Albana urbe,& pro pofthumo ££nea 
ejufdem JEnex , qui idcirco Silvius didhis elt f 
quia Lavinia poft mortem JEnex, timens Afca- 
nii invidiam , clam eum in filva generavit 9 
jEneamque Silvium nominavit. Ante quenu, 
ut fuperiiis diximus , Italiae regnatum eft , k 
Jano, Saturno , Pico , Fauno , atque Latino, 
per annos circiter CLXXX. 

27. Teuteus annos LX. fub quo Samfon ille 
ultra fortes fortiffimus Judex Heortorum . 

28. Tinnens annos XXX. Hoc regnante anno 
decimo&avo, Heli Sacerdos , audito nuncio de 
morte filiorum , arc£que teftamenti ablatA , 
cadens mortuus eft . 

19. Dercilius annos XL. fub quo aliquantufli 
tempus Saul Rex Hebraorum , alius ver6 Rex 
David ex tribu Juda conftitutus regnavit . 

30. Eupales XXXVIII annis. Hoc regname 
anno trice/imofecundo Salomon templum Do- 
mini inchoavit, & perfecit fingulare in mundo^ 
per annos feptem . 

Laofthenes annos XLV. & hoc regnantc 
AfTyriis, Salomon regnatHebrais,Sadoch ver6, 
& Achias Selonites prophetant . 

J2. Pritiades annis XXX. fub quo jam mor- 
tuo Salomone inter Roboam , & J eroboam re- 

fnum dividitur Hebreorum , & alii Judaei, alii 
icuntur Ifraelitae . 

3J- Ofrathseus annis XX. fub ifto in parte- 
Juckorum regnat Jo&phat , Ifraelitarum vero 
celeri morte Nabad, & Bafa^ Ela, & Ambri 
obeuntibus tenebat regimen Achas cum Hiefa- 
beL 

34. Ofrathenes annis L. fub quo Joranu , 
Ochozias , & Godolia , & Joas parti Judasa 
regnabant , Ifraeli vero Ochozias . Joram , & 
Jenu principarui unus poft alium fuccefferunt . 

3J. Acrajapes annis XLII. fub quo Amafias 
in Juda regno afcitus obtinet princip^tunu^ 
Ifraeli vero Joab, 6e Joas, unus poft alium re* 
gnat. 

35. Thonos Concoloros , quem Grseci Sar- 
danapalum nominant , annis XX. fub quo Ju- 
dfleorum Azarias , qui & Ozias Ifraelitas vero 
Roboam. Regnum vero Aflyriorum , poft nu- 
meros annorum mille ducentcrum. & quadra- 
ginta finem tantae diuturnitatis accepit, ad Me- 
dofque translatum eft. Nam Arbaces Prgeie<£his 
Medorum , Sardanapalo occifo regnum ejus in- 
vafit , & in Medos deuuxit . 

R E G U Af M E D 0 R U M 
SE R I E S. 

1. A Rbaces Medorum Rex annos XXVIIL 
XJL fub quo regnabat adhuc Azarias , qui & 
Ozias, Judae in parte . In Ifrael autem poft Ro- 
boam paucis diebus fuerat Zacharias , rurfuf- 
que Sellum, quibus fucceflerat, Manae. 

2. Sofarinus annis XXX. In Judas parte re- 
gnabat Joatham , Ifraelitis Facee , quando & 
quintodecimo anno prima Olympias caepta eft 
numerari. Tunc etenim poft innumerabiles , uc 
ita dicam , Laurenti loci, 8e Latii Reges Sil- 
vios, Albanofque, qui trecentos per annos iiu. 
parte Italiae regnaverunt, quamvis pauperrime, 
AmuliusRexNumitoris fratris fui filiumRheam 
nomine , quse & Ilia vocabatur, Veftalem vir- 
ginem fecerat, qu« gravida invenra, dum fce- 
lus fuum nititur exculire, i Marte fe compref- 
fam mentita eft . Ex qua genitis duobus . ge- 
minos Rex exponi praecepit . Qjuos vagientes 
meretrix quaedam , Lupa nomine , cfim audif- 
fet , ftatim tollens ad Fauftulum paftorem ad- 

duxit. 



«4 J O R N 

duxit . Qjios Accia uxor ejus nutriens , inter 
alios paftores converfari edocuit . 

3. Maiiclus annos XL- quo Medis regnante, 
Jucteis regnabat Achas, Ifraelitis alius Facee, 
annoque Madicli nono , feptima Olympiade-,, 
Romulus, ejufque germanus, quos inter pafto- 
res enutr tos diximus, colledta paftorum multi- 
tudine, Romanae urbis asdificia inchoaverunt , 
fuoque de nomine junior , qui germanum pe- 
remerat , urbem vocari Romam pracepit • 
Cujus adfcus , feriemque fucceflbrum ejus faltu 
quodam praetergrediens , externa regna, ut coe- 
pi percurram ; ut quum fe locus obtulerit , ad 
cum ordinem redeam , tantum qui legis , ad 
verte , ab origine mundi ad hujus ufque ma« 
gnae urbis exortum annos fuifle IVMDCL. 

4. Caldices annos XIII. fub quo Ezechias 
filius Achas fuCcedens regnat Judseis . Nanu 
Ifraelitarum gentes fupradidh Madicli quinto- 
decimo anno, a Salmanaflar Chaldaeorum Rege, 
Medorum funt montibus tranfdu6ta& captivae , 
poftquam regnaflent in Samaria annos CCL 

, j. Deloces annosLHLHujus tempore primo 
Hebraeorum ex Juda Manafles du&us captivus , 
& ferreis vinculis illigatus , fertur poenitentiam 
egifle . Cujus & canticum paenitentiae legitur . 
Pofteaverfc reverfus in regno fuo , fucceflbrem 
reliquit filium fuum Ammon . 

6. Fraortes annos XXIII. fub quo Jofias Rex 
Jucteorum , qui lucos fuccidit , & gentiunu 
idola de fuo regno abjecit , Deumque coeli in 
tegre coluit . 

7. Cyaxares annos XXXII. fub quo Jucteis 
regnat Toachim , cui fucceflit Heliachim , qui 
& Joachim , alterque & Joachim prim6 adhuc 
Cyaxare vivente fucceflit , in quo & finis regni 
evenit. 

8. Aftyages annos XXXII. Hujusanno o&avo 
Judaei de Hierofolyma captivantur a Nabucho- 
donofor Rege . Sic regnum Medorum , quod 
per annos CCLVIII. duravit , deftru<5him eft , 
& in Perfas translatum , quia Cyrus Rex Perfa- 
rum , Darius Medorum , filius fuprafcripti 
Aftyagis, parentelS conjunfti, nepos, avunculuf- 
que fuerunt : irruentefque fuper Balthafar ab- 
nepotem Nabuchodonotor, Regem Babylonia, 
ideft , Chaldseorum regnum ejus pervadunt ; 
mortuoque Dario, Cyrus & fuum, ideft, Per- 
farum, & affinis fui Darii, hoc eft, Medorum, 
cum illo quod captivaverat , tertio regno obti- 
nuit . PoJt is admodum gentem Perfarum eleva- 
vit « QjDte gens a Cyro praii&o , & ufque ad 
Darium filium Arfami , regnat per annos plus 
minus CCXXX. & fic ad Grsecos devenit, poft 
Reges XIV, Perfarum de gente * 

REGNUM MEDORUM IN PERSAS 
TRANSLATUM* 

i.A^Yrus Perfa annosXXXILHic fere quin- 
genta millia Judaeorum laxata captivi- 
tate regredi fecit in Judaeam: quiconftru&o al- 
tari , templi fundamenta jecerunt . Qjtiumque 
a vicinis gentibus impediretur opus , ufque ad 
Darium remanfit imperfedtum . 

2. Cambyfes annos VIII. , & fub ifto opus 
impeditum a vicinis confiftit , nec aedifica- 
tur. 

3. Magi duo fratres regnant menfibus VIII. 

4. Darius annosXLVI. cujus fecundo reaedi- 
ficatum eft templum a Zorobabel, & Jefu filio 
Jofedech quingentefimo duodecimo anno poft 
primam Salomonis sedificationem, ab Adam ve- 
xb plus minus IVMDCCCCXXX. 



A N D E S 

5. Xerfes deinde filius Darii annis XX, re. 
gnavit Perfis , Medis * atque Chaldaeis . 

6. Artabanus menfes VII. 

7. Artaxerfes, qui Macrochir ducebatur, an- 
nos XL. 

8. Xerfes menfes duos . 

9. Sogdianus menfes VII. 

10. Darius cognomento Nothus annos XVIII. 

11. Artaxerfes Mimmon Darii , & Parifadis 
filius annos XL. Ipfe eft ab Hebrais qui dici- 
tur Afuerus , fub quo liber Hefter confe&us 
eft. 

12. Artaxerfes , qui & Ochus annos XXVI. 
Hic etenim Sidonem fubvertit , ^Egyptumque^ 
fuo fubegit imperio , Syriamque cun&am in- 

B vafit. 

13. Arfes filius Ochi annos IV. fub quo Ja- 
dus Maximus , & infignis Pontifex Judaeorum . 

14. Darius filius Ar&mi annos VI. Hunc 
Alexander Magnus Macedo occidit, regnumque 
ejus in fuum redegit dominium , qui Alexan- 
dxiam in fuo nomine condidit , ubi regnatunu 
eft a Regibus Grsecorum per annos CCXCVI. 
fic . 

REGUM GRJECORUM SERIES. 

1. A Lexander Magnus poft mortem Darii 
x\ annos VI. 

%. Ptolemceus Lagi filius annos XI. Hic ite- 
rum gentem Hebraeorum captivam ducit in^ 
-ffigyptum . 

3. Ptolemaeus Philadelphus annos XXVIIL 
Hic captivitate Judaeorum relaxata, muneribuf- 
que Eleazaro Pontifice Judaeorum placato , di- 
vinas Scripturas per feptuaginta interpretes ex 
Hebrasa lingua vertit in Graecam . 

4. Ptolemaeus Evergetes annos XXVI. Hujus 
temporibus Jefusfilius Syrach Sapientise librum 
fcripfit . 

5. Ptolemaeus Philopator annos XVII. Sub 
hoc jidem vidh Judsei , & fexaginta millia eo- 
rum caefa ab Antiocho Rege Syri», quando & 
Pontifex magnus Onias . 

tf. Ptolemaeus Epiphanes annos XXIX. Hic 
q diredlo Scopa Principe militiae capit Judaeanu ; 
rurfufque Scopa fuperante , Judseam fibi fociat 
in amicitiam Antiochus . 

7. Ptolemaeus Philometor annos XXV, Sub 
hocRege Ariftobulus inde Peripateticus Philo- 
fophus fcripfit commentarios in libros Moyfi , 
& Regi obtulit Ptolemaeo . Antiochus agens 
contra legem Jud?orum multos interemit. Con- 
tra quem Judas , qui & Machabasus , arma- 
commovit. 

8. Ptolemaeus Evergetes annosXXVfll. Hoc 
regnante Jonatas Dux Judseorum praclarus , 
qui cum Romanis, & Spartiatis foedus iniit. 

9. Ptolemaeus Fifta , qui & Soter , annos 
XVII. Sub hoc Ariftobulus Jonathae filius r 
Rex pariter & Pontifex confiftit Judaeorum . 

10. Ptolemasus , qui & Alexander annos X. 
quo regnante multa Judseorum populus tara ab 
Alexandrinis , quam etiam ab Antiochenfibus 
tolerabat . 

11. Ptolemseus , qui a matre fuerat eje6his 
annos VIII. Judaeis tunc regnabat Ameus , qui 
&Alexander. 

12. Ptolemaeus Dionyfius annos XXX. fub 
cujus regno Alexandra , quae & Salina , uxor 
Alexandri Regis Hebraeorum Hierofolymis re- 
gnat. Ex cujus aetate Judaeos rerum confufio, 
& vari« clades oppreflerunt . 

13. Cleopatra annos XXII» qua regnantO 

Judaei 



Digitized by 



DE REGNORUM S 

Jiktei in amicitiam Romanorum fe fociantes' A 
corum jam legibus vivunt , quia Pompejus J 
fublato regno afa Ariftobulo, Hircanum fratrem 
cjus prxtecerat . Hanc fiquidem Cleopatranu 
Romanus dudtor fufcipiens Antonius , & fuo 
focians lateri , contra cives proprios dimicat . 
Qjuem Abguftus O&avianus in certamne fupe- 
rans A£iatico in litore , egit , ut utrique ju- 

files feipfos perimerent, regnumque eorum in 
omanorum Imperium devenit , uoi & ufque^ 
ha<ftenus,&ufque in finem mundifecundiimDa- 
nielis prophetiam, regni debetur fucceflio. Et 
quidem abhinc Auguftalis exoritur poteftas , 
quod animo recondendum eft . Auguftus Impe- 
rator, qui & Oifcavianus dicebatur, a quo po- 
fleri Principes vocati funt Augufti , tam cives B 
patrios rebelles , quam etiam gentes externas 
fuperaas, fingularem fibi vindicat Principatum, 
regnans per annos LXII. Hujus auadragefimo 
fecundo Imperii,Dominus nofter JESUS CHRI- 
STUS de San&a Virgine natus, ut verus Deus, 
ita & verus homo,infignis, & virtutibus admi- 
nwdis enituit , aiuio ao origine mundi VMD. 
ab urbis autem Romg conditione annoDCCLV. 
Et quia Romanorum Regumordinem,a£tufque 
inquirere ftatuifti , & nos breviter tuis percon- 
tatiombus refpondere fumus polliciti , necefla- 
rium eft ergo nobis ea interim , quee ad tem- 
pora Augufti Imperatoris dicuntur, omittere^, 
& rurfus ad Romanae urbis primordia repeda- 
re, oririnemque Romuli ejus conditoris expo- C 
nere, umulque fucceftbrum ejus Regum,Con- 
fulumque annos^a&ufque ad liquidum demon- 
ftrare, qui funt hi. 

REGUM ROMANORVM 
SERIES. 

AB 6rigineurbisRoma5,&ufqueTarquinium 
Regem cognomentoSuperoum, quiexpul- 
fus eft , numerantur anni CCXLIII. Nam pri- 
mus ille, & Urbis, & Imperii conditor Romulus, 
fiiit a Maae (ut ipforumverbisloquamur) ge- 
nitus , & Rhea Silvia, hoc fefe Sacerdos gra- 
vidatam confefla eft . Nec mox fama dubita- 
vit ; quin Amulii Regis Imperio abje&us in D 
aquam profluentem cum Remo fratre , norL. 
potuit extingui ; fiquidem & Tiberis amnem 
repreffit , & reli&is catulis lupa fecuta vagi- 
tum, ubera admovit infantibus, matrifque gef- 
fit officium . Sic repertos Fauftulus regii gregis 
paftor tulit in cafam , atque educavit . Alba_ 
tum erat Latio caput , Julii opus ; nam Lavi- 
nium patris iEneaecontempferat. AbhincAmu- 
lius jam feptiraa foboles regnabat, fratre pulfo 
Numitore , cujus ex filia natus erat Romulus . 
Igitur ftatim prima juventac face patruum ab 
arce deturbat , avum reponit . Ipfe fluminis 
amator, & montium, apud quos erat educatus, 
moenia novae urbis agitabat . Gemini erant: uter 
aufpicaretur, & regeret, adhibere placuit deos . j7 
Remus montem Aventinum, hic Palatinum oc- 
cupat . Priiis ille fex vultures , hic poftea duo- 
decim vidit. Sic vi<Stor urbem augurioexcitat , 
plenus fpei bellatricem fore, id afluetse fangui- 
ni, & prake aves poilicebantur . Ad tutelanu 
novse urbis , fufficere vallum videbatur : cujus 
dum anguftias Remus increpat, faltutranfilivit, 
dubium an juflu fratris , occifus eft . Prima_ 
cene yi&ima fuit , munitionemque urbis novse 
fanguine fuo confecravit . Imaginem urbis ma- 
gis, quam urbem fecerat, incolse deerant . Erat 
in proximo lucus , hunc afylum facit , & fta- 
tim mira hominum vis, Latini, Tufcique pa- 

Tom* L ' 



UCCESSTONE. 125 
ftores , etiam tranfmarini Phiyges , qui fub 
iEnea , Arcades , qui fub Evandro duce , con- 
fluxerant. Ita ex variis quafi elementis congre- 
gavit corpus unum , populumque Romanunu 
ipfe fecit. Erat vero unius aetatis populus. Vi- 
rorum itaque matrimonia a finitimis petitJL^ ; 
quia non impetrabantur, manu capta funt : fimu- 
latis quippe ludis equeftribus, virgines, quas 
ad fpedlaculum venerant, praedas fuerunt . Haec 
ftatim caufa bellorum, pulfi, fugatique Vejen- 
tes, Caeninenfium captum, ac direptum eft op- 
pidum . Spolia infuper opima de Rege Agrone 
Feretrio Jovi manibus fuis Rex reportavit. 
Sabinis prodita porta pervirginemTarpejam, 
non dolo , fed puella pretium rei , quod gere- 
bant in finiftris manibus, petierat ; dubiumcly- 
peos , an armillas . Illi, ut & fidem folverent, 
& ulcifcerentur, clypeis obruerunt. Ita admif- 
fis intra moenia hoftibus, atrox in ipfo aditu fit 
pugna, adeoutRomulus Jovem oraret, foedam 
ut fuorum fugam filleret . Hinc templum , & 
Stator Juppiter. Tandem funeribus intervenere 
raptas, laceris comis , fic pax fa&a cum Tatio, 
faedufque percuflum . Secutaque res mira di- 
&u , ut reli&is fedibus fuis , novam in urbem 
hoftes demigrarent , & cum generis fuis avitas 
opes pro dote fociarent . Auctis brevi viribus, 
huncRexfapientiflimus ftatum Reipublicas im- 
pofuit . Juventus divifa per tribus, in equis, & 
arniis , ut ad fubita bclla excubaret, confilium 
Reipublicse penes fenes eflet ; qui ex au&ori- 
tate Patres , ab aetate Senatus vocabantur . His 
ita ordinatis , repente ciim concionem haberec 
ante urbem , apud Capreae paludes , e confpe- 
dku ablatuseft. Difcerptum aliqui a Senatu pu- 
tant , ob afpenus ingenium . Sed oborta tem- 
peftas , Solifque deie&io , confecrationis fpe- 
ciem pnebuere . Cui rei mox Julius Proculus 
fidem fecit , vifum a fe Romulum affirmans 
auguftiore forma, quam fuiflet: mandare pra- 
terea, utfe pro numine acciperent: Qjjirinum 
in coelo vocari ; placitum diis ut gentium Ro- 
ma potiretur. Succeflit Romulo Numa Pompi- 
lius , quem Curibus Sabinis agentem ultro pe^ 
tiverunt , ob inclytam viri rciigionem . Ille^ 
Sacra, caeremonias, omnemque cultum deorum 
immortalium docuit : ille Pontifices, Augures, 
Salios , caeteraque facerdotia , annumque iru 
XII. menfes, fallos dies, nefaftofque delcripfit. 
Ille Ancilia, atque Palladium, fecreta quasdam 
Imperii pignora , Janumque bifrontem , fidem 
acis, ac belli, in primis focum Ve/te virgini- 
us colendum dedit , ut ad fimulacrum ca»Ie- 
ftium fiderum, cuftos Imperii flammavigilaret. 
Hsec omnia quafi momtu dese Egerias, quo ma- 
gis barbari acciperent . Eo denique ferocem 
populum redegit, ut quod vi, & injuria occu- 
paretlmperium, reIigione,atque juftitia guber- 
n-^ret. Excepit Pompilium NumamTullus Ho- 
ftilius , cujus honori, & virtuti regnum ultro 
datum. Hi'c omnem militarem difciplinam, ar- 
temquebeltandi inftituit. Itaque mirum in mo- 
dum exercitata juventute provocare aufus eft 
Albanos, gravem, & diu principem populum . 
Sed quum pari robore frequentibus prxliis 
utrique comminuerentur, miffb incompendium 
bello , Horatiis, Curiatiifque, trigeminis hinc 
atque inde fratribus, utriufque populi fataper- 
mifla funt . Anceps, & pulcra contentio, exi- 
tuque ipfo mirabilis. Tribus quippe illinc vul- 
neratis , hinc duobus occifis , qui fupererat 
Horatius , addito ad virtutem dolo , ut diftra- 
heret hoftem , fimulat fugam , fingulofque , 
prout fequi poterant , adortus, exfuperat. Sic, 
F f rarum 



226 J O R N 

«rum decus aliis , uriius manu parata vidtoria ; 
eft , quam *lle mox parricidio faedavit . Nam j 
flentem fpolia circa fe fponfi quidem , fed ho- 
ftis , fororem viderat , hunc tam immaturum 
amorem virginis ultus eft ferro . Ut audiret 
leges , nefas : fed abftulit virtus parricidam- , 
& iacinus infra gloriam fuit . Nec dib in fide 
Albanus perftat . Nam Fidenati bello miffi in 
auxilium ex fcedere , medii inter duos expe- 
«ftavere fortunam . Sed Rex callidus, ubi incli- 
nare focios ad hoftem videt , tollit animum^, 
quafi mandafTet . Spes inde Romanis , metus 
hoftibus incuflus , fic fraus proditorum irrita_ 
fuit . Itaque hofte vidko , ruptorem foederis 
MetiumSuffetium religanim interduos currus, 
pernicibus equis diftraiit ; Albamque ipfam > 
quamvis parentem , aemulam tamen diruit ; 
quum prius omnes opes urbis, ipfumque popu- 
lum Romam tranftuliflet : prorfus ut confan- 
guinea civitas non perifle , fed in fuum corpus 
redifle rurfus videretur. Ancus deindeMarcius, 
nepos Pompilii ex filia , pari ingenio . Igitur 
& muro moenia amplexus eft , & influentenL- 
Urbi Tiberim ponte commifit, Oftiaraque in- 
ipfo maris, fluminifque confinio pofuit colo- 
niam ; jam tunc videlicet prafagiens animo , 
futurura ut totius mundi opes , & commeatus 
illo velut maritimo Urbis hofpitio reciperen- 
tur . Tarcjuinius poftea Prifcus, quamvis tranf- 
marince onginis , regnum ultro petens accepit, 
ob induftriam , atque elegantiam ; quippe qui 
oriundus Corintho , Graccum ingenkzm Italicis 
artibus mifcuiflet . Hic & Senatus centum Pa- 
trum numero ampliavit , & centuriis tribus 
auxit, quamvis A6Hus Nevius numerum augeri 
prohiberet, vir fummus augurio, quem Rex in 
experimentum rogavit , fierinepoflet quod ipfe 
mente conceperat ? ille, rem expertus augurio, 
pofle refpondit . Atqui hoc, inquit, agitabam, 
an cotem illam fecare novacula poflem . Et 
augur , potes , inquit , & fecuit . Inde Roma- 
nis facer Auguratus . Neque pace Tarquinius 
quam bello promptior . Ducxlecim namque^ 
Tufciae populos frequentibus armis fubegit . 
Inde fafces , trabese , curules , annuli , falere, 
paludamenta . pratextse : inde quod aureo cur- 
ru quatuor equis triumphatur : togce pidte , 
tunicaeque palmatse : omnia denique decora, & 
infignia, quibus Imperiidignitaseminet, fump- 
ta iunt . Servius Tullius deinceps gubernacula 
Urbis invadit: nec obfcuritas inhibuit,quamvis 
matre ferva creatum . Nam eximiam indolem 
uxor Tarquinii Tanaquil liberaliter educave- 
rat , & clarum forc vifa circa caput flamma-, 
promiferat . Ergo inter Tarquinii mortenu , 
adnitente Regina, fubftitutus in locum Aegis , 
quafi ad tempus , regnum dolo partum fic egit 
induftrie , ut jure adeptus videretur . Ab hoc 
populus Romanus relatus in cenfum , digeftus 
in clafles , Decuriis, ac Collegiis diftributus : 
fummiqueRegis folertii ita eft ordinata Refpu- 
blica , ut omnia patrimonii , dignitatis , setatis, 
artium , ofliciorumque difcrimina in tabulas 
referrentur , ac fic maxima civitas minimse do- 
mus diligentid contineretur , Poftremus fuit 
omnium Regum Tarquinius , cui cognomen^ 
fuperbus ex moribus datum . Hic regnum avi- 
tum , quod a Servio tenebatur , rapere maluit 
quara expe&are ; miflisque in eum percuffb- 
ribus , fcelere partam poteftatem non melius 
egit. quam adquifierat . Nec abhorrebat mori- 
bus Tul-ia , quae ut virum Regem falutaret, 
fupra cruentum patrem ve&a carpentd , con- 
ilernatos equos egit ♦ Sed ipfe in Senatum cae- 



N D E S 

dibus , in plebem verberibus , ia tffflnd* fupcr- 
bi!t , qu* crudelitate gravior eft bonis , graflk- 
tus , quum fsevitiam domi fetigafifet , taadbn 
in hoftes converfus eft . Sic valida Latii oppU 
da capta funt , Ardea * Ocriculum , Gabii , 
Suefla, Pometia . Tum quoque cruentus in fuos* 
Neque enim filium veroerare dubitavit , ut fil 
mulantistransfugamapud hoftes hinc fides eflet. 
Qjuo a Gabiis . ut voluerat , recepto , & pef 
nuncios confulenti , quid fieri vellet \ eminea* 
tia forte papaverum capita vit^ul* excutiens , 
quum per hoc interficiendos efle principes vel- 
let inteiligi, e4 fuperbi^ fic refpondie, ut fen* 
i ferat . Tamen de manubiis captardm urbium 
! templum erexit. Qjiod dum inauguraretur, ce- 
dentibus cgteris diis , (rtfira res diftu) refti- 
tere Juventas, & Terminus . Placuit Paftrilw 
contumacia numinum, fiquidem firma omnia, 
& aeterna pollicebantur . Sed illud horrendius, 
qu6d molientibus sedem, in fundamentishuma- 
num caput repertum eft . Nec dubitaver^, 
cundti , monftrum pulcherrimam Imperii fe- 
dem , caputque terrarum promittere . Tamdiu 
fuperbiam Regis populus Rom. perpeflus eft, 
donec aberat libido . Hanc ex liberis ejus im- 
portunitatem tolerare non potuit . Qnorum^, 
ciim alter ©rnatiflimaei f?min« Lucretias ftupram 
intuliflet, matrona dedecus ferro expiavit , Im- 
perium tum Regibus abrogatum. Haec eft pri- 
ma setas populi Romani , & quafi infentk , 
quam habuit fub Regibus feptem, per aimos , 
ut diximus , CCLIII. quadam fatorum induftria 
C tam variis ingenio, ut Reipublic» ratio, & uti- 
litas poftulabat. Nam quidRomulo ardenfius? 
tali opus fuit ut invaderet regnum . Qpid Nu- 
ma religiofius ? ita res popolcit , ut jefofrpo- 
pulus , deorum metu mitigaretur . Qjuid illc^, 
militi© artifcx Tullus ? beUatoribus viris quam 
neceflarius, ut acueret ratione virtutem . Qjnid 
«Jificator Ancus ? ut Urbem colonii extende- 
ret , ponte jungeret, muro tueretur. Jam vetfc 
ornamenta Tarauinii,& infignia- quantam prink 
cipi populo adaiderunt ex ipfo habitu dignit^ 
tem ? A<Shis k Servio cenfus quid effecit , nifr 
ut ipfa fe noflet Romana Refpublica ? Poftw* 
m6 Superbi illius importuna dominatio aon- 
nihil , imo vel plurimum profuit . Sic eai» 
D e ffedhim eft , ut agitatus injuriis populus , Ctt- 

f)iditatelibertatisincenderetur, mutataquerega^ 
idominatione, adConfuIuminfuIasfeconferret, 
I qui bini annis fingulis Rempublicam gubernan- 
tes, fequenti anno ab aliis venientibus fuccedeban- 
tur, fcientefque fe annis tanriim fingulis prajef- 
fe in populo , erga alios agebant qualiter eos 
erga fe afturos poftea cupiebant . Qjui ordo 
ufque ad Auguftum Caefarem obtinuit privi^e- 
gium, per viros nongentos quindecim m annis 
I CDLVIII. Novem fiquidem annis, fine Confu- 
j libus , fed tantum fub Tribunis plebis fuir , 
I quatuor fine Judicibus . Nampoft exaftos Reges 
j annum unum quinis diebus , fingulis diebus un- 
! guli Senatorum Rempublicam ootinuerunt , & 
g tunc duobus creatis Confulibus, Bruto, & Col- 
i latino , in pofterum ufque ad Panfam , & Hir- 
tium fervaverunt per annos pranoratos . Etquia 
omnium Confulum nomina,a6hifcjuecanfcriDe- 
re , & mihi radium % & tibi , qui legts , fefti- 
dio fore praecavi, aliqua exinde prgehbons , mul- 
ta fuperiedi , quod psen^ nonnullis jam ufiupa- 
tum effe, breviatumque opus cognovi . 



ADM£ 



Digitized by 



DE REGNORUM SUCCESSIONE. 



227 



ADMINISTR ATIO REIPUBLIC/E 
PER CONSULES. 

IGitur primi Confulum Brutus, & Collatinus, 
quibus ultionem fui matrona moriens man- 
daverat . Populus Romanus ad vindicandum li- 
bertatis , ac pudicitiae decus quodam quafi in- 
ftin&u deorum concitatus ,Regem repente de- 
ftituit , bona diripit , agrum Marti fuo confe- 
crat , Imperium in eofdem libertatis fuae vin- 
dices tiansfert , mutato tamen, ut diximus , & 
jure , & nomine, quippe ex perpetuo annuum 
placuit , ex fingulari duplex ; ne poteftas foli- 
tudine, vel mora corrumperetur : Confulefque 
appellavit pro Regibus , ut confulere civibus 
fuis debere meminiflent . Tantumque libertatis 
novx gaudium inceflerat , ut vix mutati ftatus 
fidem caperent, alterumque ex Confulibus Lu- 
cretiae maritum , tantum ob nomen , & genus 
regium, fafcibus abrogatis, Urbe dimitterent. 
Itaque fubftitutus Valerius Publicola fummo 
ftudio ufus eftadaugendam populi majeftatem. 
Nam&fafces ei pro concione fubmifit , & jus 
provocationis advershs ipfos dedit: &, ne fpe- 
cies arcis offenderet , eminentes «des fuas in^ 

Slana fubmifit. Brutusverofavori civium etiam 
omus fus clade , & parricidio velificatus eft, 

Juippe quum ftudere de revocandis in Urbem 
Legibus liberos fuos comperiflet , protraxit in 
forum , & in concione media virgis cecidit , 
fecurique percuffit : ut plane publicus parens , 
in Iocum liberorum adoptafle fibi populum vi- 
deretur. Liber jam hinc populus Romanus pri- 
ma adversus exteros arma pro libertate corri- 
puit, pro finibus mox, deinde pro fociis ; tum 
pro gloria , & imperio , laceflentibus afli- 
due uiquequaque finitimis : quippe ciim patrii 
foli gleba nulla eflet , fed ftatira hoftile po- 
moerium, mediufque inter Latium , atque_ 
Etrufcos , quafi in quodam bivio collocatus , 
omnibus portis in hoftem incurreret ; donec 
quafi contagione quadam per fingulos itunu 
eft ; & proximis quibufque correptis totanu 
Italiam lub fe redigeret . Nam Porfena Rex 
Etrufcorum ingentibus copiis aderat , & Tar- 
quinios manu reducebat . Hunc tamen , quam- 
vis & arrais , & feme urgeret , occupatoquc 
Janiculo in ipfis Urbis feucibus incubaret, fu- 
ftinuit , repulit : noviflime etiam tanta admi- 
ratione perculit , ut fuperior, ultro cum poerie 
vi&is amiciti* foedera feriret . Nam Mucius 
Scaevola Romanorum fortiflimus Regem per 
itifidias in caftris ipfius aggreditur , ied ubi , 
fruftrato circa purpuratum ejus illato idhi , te- 
neretur; ardcntibus mox focis intulir manum-, 
terroremque geminat dolo . En, ut fcias , in- 
quit, quem virum effugeris, idem trecenti ju- 
ravimus: dim interim (immane di<Shi) hic in- 
territus , ille trepidaret , tanquam manus Re- 
gisarderet. Sed ne fexus quidem muliebris al- 
tera laude ceflaret , ecce & virginum virtus , 
una ex obfidibus Regi data , elapfa cuftodid , 
Cloelia , per patrium flumen equitabat . Rfex 

Suidem tot , tantifque virtutum territus mon- 
ris, valere, liberofque efle juflit . Tarquinii 
taradiu dimicaverunt , donec Aruntem filiunu 
Regis manu fua Brutus occidit , fuperque^ 
ipfum vulnere mutuo exfpiravit , plane quafi 
adulterum ad inferos ufque fequeretur . Nec 
fecus Latini Amulio Tufculano duce apud Re- 
gilli lacum expugnantur , vincuntur , atque^ 
fubjiciuntur. Ocriculum, atque Corniculum^, 
Soraque, & Alfium, eorum urbes capt» , pro- 
Tow. L 



B 



D 



vinciaque effedfo . De Verulis, 8f de Bovillis 
pudet ; fed triumphavere Romani . Tibur nunc 
fuburbanum , & ajftivasPnenefte delicise, nun- 
cupatis in Capitolio votis petebantur : idem- 
tunc Fefute, quod Carnc nuper : idem nemus 
Aricinum, quod Herculis (altus Fregelte , 
quod Cacfarea; Tiberis, auod Euphrates. Co- 
riolos quoq; (proh pudor ! ) devidtos adeo glorif 
fuifle , ut poft captum oppidum Gnseus Mai*- 
cius Coriolanus, quafi Numantia, aut Africa^, 
nomini Rom. induceretur . Extant & de An- 
tis fpolia , qux Maenius in fuggefto fori , ca- 
pta hoftium clafle, infixit: fi tamen illa claflis; 
nam fex fuere roftratse . Sed hic numerus illis 
initiis navale bellumfuit. Pervicaciflimi tamen 
Latinorum /Equi , & Volfc^ fuere , & quoti- 
diani (ut fic dixerim) hoftes; Et hospraccipu^ 
Titus Qjaintus domuit, ille Didtator ab aratro; 
qui obfefla, & pxnb jam capta Manlii Confulis 
caftra egregisi vi<5Vori£ recuperavit . Mediunu 
erat tempus forte fementis , quum Patriciunu 
virum innixum aratro fuo , liclor in ipfo ope- 
re deprehendit . Inde in aciem prove&us , ne 
quid a ruftici operis imitatione ceflaret , yi&os 
pecudum more fub jugum mifit . Expeditione^. 
finita, rediit ad boves rurfus triumphalis agri- 
cola . Fides numinum , qua felicitate ! intra^ 
qu^ndecimdies caeptum . peradhimaue bellum: 
prorfus ut feftinaffe Didktor ad relidhim opus 
videretur . Pari tenore Veientes , Falifci , & 
Fidenates , tunc magno lafcore devidH fufit . 
Qjni modo etfi fuerint , non videntur aliquod 
reliquifle veftigium . Laborat enim annaliunu 
fides , ut Vejos , Falifcos , Fidenates fuiflc- 
credamus . Galli autem Senones , gens naturi 
ferox , moribus incondita , ad hoc ipfa corpo- 
rum mole , perinde ac armis ingentibus , 
ade6 Romano generi terribilis fuit , ut plan^ 
nata ad hominum interitum, urbium ftragem» 
videretur * Hi quondam ab ultimis terrarunu* 
oris , & cingente omnia Oceano , ingenti ag- 
mine provecfti , quum jam media vaftaflent , 
pofitis inter Alpes , & Padum fedibus , ne his 
quidem contenti per Italiam bacchabantur . 
Tunc Clufium Tufcise urbem obfidebant , ubt 
pro fociis , & foederatis Romanus inten e/iit » 
miflis ex more legatis . Sed , quoi jus apud 
Barbaros ? ferocius agunt ; & inde ad certa- 
men cum exercitu converfi Galli Clufio Ro- 
mam , quibus ad Alliam flumen cum exercitu 
Fabius Conful occurrit. Non Cremer^ foedior 
clades . Itaque hunc diem faiiis Roma da- 
mnavit . Fuio cxercitu , Galli jam maonibus 
Urbis appropinquabant, ubi pa?ne nulla eranc 
pncfidia. Tum igitur fic, ut nunquam alias ap- 
paruit illa vera Romana virtus . Jam primum 
majores natu , ampliilimis u(i honoribus , in^. 
foro coeunt . Ibi devovente Pontifice , diis fc^ 
Manibus confecrant . Statimque in fuas quif- 
que 3^des regrelfi funt , ficut in tnheis erant f 
8c ampliflimo cultu in curulibus fellis fefe re- 
pofuerunt , ut quum veniffet hoftis , in fua^ 
quifque dignitate moreretur. Pontifices autem, 
& Flamines, quidquid religiofiflimi in templis 
erat,partim in doliis refofsa terra recondcrunt, 
partim impofita plauftris , fecum Vejos au- 
ferunt: virgines ex facerdotio Vefte, nudo pe- 
de fugientia facra comitantur . Tamen exce- 
pifle fugientes unus 6 plebe fertur Albinus , 
qui depofitis uxore , ac liberis , virgines in^, 
plauftrum recepit , adeo tunc quoque in ulti- 
mis religio publica privatis aficdVtbus antecel- 
lebat . Juventus , quam faris conftat vix mille 
hominura fuifle , duce Manlio , arcem Capito- 
H* lini 



| i 

, '! 

i i 



Digitized by 



1^8 J O R N 

lini montis infedit , obteftata ipfum quafi p«- 
fentem Jovem , ut quemadmodum ipfi aa de- 
fcndendum templum ejus oceurrilTent , ita ille 
virtutem Ulorum numine fuo tueretur . Ade- 
rant interim GalU, apertamque Urbem adeunt . 
Ibi fedentes in curulibus fuis pmextatosfenes, 
velut deos , geniofque venerati , mox eofdem, 
poftquam efle homines liquebat, alioquinnihil 
refpondere dignantcs , pari vecordia ma&ant , 
fecefque te&is injiciunt , & totam Urbem igni, 
fcrro , manibus, folo exaequant . Sex mennbus 
Barbari (quis crederet?) circa montem unum 
pependerunt , nec diebus modo , fed no&ibus 
quoque omnia experti , ctim tamen Marilius 
no&e fubeuntes , clangore anferis excitatus , a 
fumma rupe dejecit , & ut fpem hoftibus de- 
meret , quamquam in fumma fame , tameiu. 
ad fpeciem fiduciae , panes ab arce jacuUttus 
eft : & ftato die , per medias hoftium cu- 
ttodias , Fabium Fontificem ab arcc dimifit , 
qui folemne facrum in Qpirinali monte confi- 
ceret : atque ille per media hoftium tela in- 
columis religionis auxilio rediit , propitiofque 
deos renunciavit . Novifiime chm jam obfidio 
fuaBarbaros fatigalTet,mille pondo auri recef- 
fum fuumvenditantes, fubito aggreffiis a tergo 
Camillus cecidit , ut omnia incendiorum veni- 
gia Gallici fanguinis inundatione deleret . Igi- 
tur paftorum quondam cafa , Urbs enituit , & poft 
fervatamaManlio faciem , reftitutamque a Ca- 
millo, acriiis etiam , vehementiiifque in finiti- 
mos furrexit. NectamencontentiRomani, fuis 
eos moenibus expulifle, quum perltaliam nau- 
fragia fua latius traherent , fic perfecuti funt 
du&aute Camillo ♦ ut hodie nulla Senonum ve- 
ftigia fuperfint. Semel apud Anienem trucidati, 
quum fin^ulari certamine Manlius aureum tor- 
quem Barbaro inter fpolia detraxit, unde&Tor- 
quatuseftdiihis. Item in Pomptino agro , quum 
nmili pugnaValerius, infidentegaleasfacroalite 
adjitus, retulit fpolia, di&ufque eft ipfe Cor- 
vinus. Necnontamenpoftaliauot annos, omnes 
reliquias eorum in Etruria ad lacum Vadimonis 
Dolabella delevit, ne quis extaret ex ea gente , 
qui incenfam a fe Romanam urbem gloriare- 
tur . Converfoque k Gallis Torquato. Latini 
experti funt, & devi&i. Indeque Sabini , qui 
eorum belli focii, dudtanteTatio, extitiffent, a 
Curio Dentato fubje6H,eorumque loca a Bara- 
nio fonte , Adriatico tenus mari , igni, ferroque 
vaftata , tantacque Romano populo additse opes, 
ut nec ipfe poffet arftimare qui vicerat , Preci- 
bus deinde Campanis motus , non pro fe , fed 
pro fociis Sammtas invadit. Omnium namque 
nou modo Italise tantiim , fed paene toto or- 
be terrarum pulcherrima Campaniae plaga eft. 
Nihil mollius coelo : denique bis floribus ver- 
nat . Nihil uberius folo, ideo Liberh Cererif- 
que ccrtamen dicitur. Nihil hofpitalius mari. 
Hlc ille nobilis portus Cajeta,Mifenus, tepen- 
tes fontibus Bajae, Lucrinus, & Avernus, quae- 
dam maris oftia . Hic ami<5H vttibus montes, 
Gaurus , Falernus , Maflicus , & pulcherrimus 
cun&orum Vefuvius , iEtnaei ignis imitator . 
Urbes ad mare , Formiae , Cumae , Puteoli, 
Neapolis, Herculaneum, Pompeji, & ipfa ca- 
put urbium Capua , quondam inter tres maxi- 
mas, Romam, Carthaginemque, numeranda^. 
Pro hac urbe, & his regionibus , Populus Ro- 
manus Samnitas invadit : gentem, fi opulentiam 
quasras, aureis, & argenteis armis, & difcolori 
vcfte , ufque ad ambitum armatam : fi falla- 
ciam, faltibus fere, & montibus graflatam : fi 
rabiem* ac furorem, facris legibus,humanifque 



N D E S 

hoftiis in exitium Urbis agitatam : fi pertina- 
cjam, fexies rupto foedere , cladibufque , ani- 
mofiorem . Hos tamen quinquaginta annis per 
Fabios, ac Pipyrios patres, eorumque iiberos, 
ita fubegit, & domuit , ita ruinas ipfas urbium 
diruit , ut hodie Samnium in ipfo Samnio re- 
quiratur, nec facile appareat materia quatuor 
6C viginti triumphorum . Maximfc tamen nota, 
& illuftris apud Caudinas Furculas ex hac gen- 
te clades, Veturio , Pofthumioque Confulibus, 
accepta eft . Claufo per infidias intra eum fal- 
tum exercitu , unde non poflet •evadere , ftu- 
pens tanta occafione dux hoftium Pontius , He- 
rennium patrem confulujt , num illos fub ju- 
gum mitteret , an occideret . Sapienter , ut fe- 
nior, fuaferat. Hic armis exutos mittere fub 
jugum maluit : ut nec amici forent beneficio, 
& poft flagitium hoftes magis . Itaque & Con- 
fules flatim magnifice voluntaria deditione tur- 
pitudinem foederis dirimunt , & ultionem flagi- 
tans miles, Rapyrio Duce, horribile di(!lu, ftri- 
enfibus , per ipfam viam ante pugnam fu- 
rit , & in congreffu arfiffe omnium oculos ho- 
ftis audlor fuit. Nec priiis finis caedibus datus, 
uam jugum fibi promiflum Romani, & Duci 
amnitum , & hoftibus repofuerunt . Ha&enus 
cum fingulis gentibus certatum eft : mox acer- 
vatim , fic tamen quoque par omnibus fuit. 
Etrufcorum duodecim populi , Umbri in id 
tempus intadi , antiquiflimus Italia* populus 
Samnitum , & reliqui , in excidium Romani 
nominis repente conjurant * Erat terror ingcns 
tot fimul, tantorumque populorum, htte per 
Etruriam infefta quatuor agminum figna voli- 
tabant. Ciminius interim faltus in medio. ante 
invius plane, quafi Calidoqius, vel Hercynius t 
adeo terrori crat,ut Senatus Confuli denuncia- 
ret, ne tantum periculi ingrederetur. Sed ni- 
hil horum terruit Ducem,quin fratre pnemiflb 
explorarer acceffiis . Ille per noftem paftoralt 
habitu fpeculatus omnia, refert totum ncr. Sic 
Fabius Maximus periculofifllmum bellum fine 
periculo explicuit. Nam fubitb inconditos, at- 
que palantes aggreflus eft : captifaue fuperio- 
ribus jugis , in iubjeilos fuo jure aetonuit , ea 
namque fpecies illius fuit belli, quafi in terri* 
genas e coelo, ac nubibus tela jacerentur. Ncc 
tamen incruenta illa vidloria; nam oppreflus in 
fiuu vallis alter Confulum Decius* raore patrio 
devotum diis Manibus obtulit caput , (olem* 
nemcjue familiae fuae confecrationem in vuftorig 
pretium redegit . Necdum Etrufco bello exem- 
pto , mox fequitur Tarentinum , unum quidem 
in nomine , fed multiplex in vi&oriis . Hoc 
enim Campanos , Apulos , atque Lucanos, & 
caput beili Tarentinos , ideft totam paene Ita- 
liam , & cum his omnibus Pyrrhum Regenu 
Epirotarum , Graciae Regem , unl vclut ruini 
pariter involvit; ut eodem tempore, & Italiam 
confumaret, & tranfmarinos triumphos au- 
fpicaretur . Tarentus Lacedasmoniorum opus , 
Calabite quondam , & Apuliae , totiufque Lu- 
canise caput; cum magnitudine, & muris, por- 
tuque nobilis , tum mirabili fitu : quippe io* 
iphs Adri» maris faucibus pofita , in omnes 
terras, Hiftriam, IUyricum, Epirum, Achajam, 
Africam, Siciliam, vela dimittit. Imminet por- 
tui ad profpe&um maris pofitum theatrunu: 
quod quidem caufa mifene civitati , & caput 
uiit omnium calamitatum . Ludos forte celebia- 
bant, cfom adremigantem litori Romanam claf. 
fem vident : atque hoftem rati , emicant finc 
difcrimine, & infultanr. Qpi enim , aut unde 
Romani, non (atis norant» Aderat fine mora^ 

que- 



3 



Digitized by 



F 



DE REGNORUM SUCCESSIONE. 



229 



querel&m ferens legatio. Hanc quoque fcedc 
per obfcoeoam, turpemque dtdhi contumeliam 
violant : & hinc bellum . Sed appaiatus horri- 
bilis , quum tot fimul populi pro Tarentinis 
confurgerent , omnibufque vehementior Pyr- 
rhus, qui femigracam ex Lacedaemoniis condito- 
ribus civitatem vindicaturus f cum totis viribus 
Epiri, Theflalise, Macedoniae, incognitifque in 
id tempus elephantis, mari,terra, viris, equis, 
armis, addito infuper ferarum terrore , venie- 
bat . Apud Heracleam , & Campani* fluviunu 
Lirim, Lrvino Confule prima pugna fedta eft, 
qux tam atrox fuit , ut Ferentanc turmae Prac- 
le&us Obfidius invedhis in Regem turbaverit , 
coegeritque proje&is infignibus pralio excede- 
re. A&um erat, nifi elephanti converfo in_ 
fpe&acula procurriflent bcllo , quorum cunu 
magnitudine, tum deformitate , & novo odore 
fimul ac ftridore confternati equi, ciim incogni- 
tas fibi belluas amplibs qukm erant fufpica- 
rentur, fugam, ftragemque iati dederunt. In^ 
ApuJia deinde apua Afculum melius dimicatum 
eft,Curio,Fabricioque Confulibus. Jam quippe 
terror belluarum exoleverat , & Gajus Minu- 
cius quar» legionis haftatus , unius probofci- 
de abfcifla, mori pofle belluas oftenderat . Ita- 
que, & in ipfas pila congefta funt , & in tur- 
res vibrat* faces, tota hoftium agmina ardenti- 
bus ruinis opemerunt . Nec aaus finis cladi 
erat , quam nox dirimeret , poftremufque fu- 
gientium Rex ipfe a fatellitibus faucius in ar- 
mis fiiis referretur « Lucanias fuprema puma 
fub Arufinis , quos vocant , campis, Ducious 
iifdem quibus fuperiiis, fed cum tota vi&oria_ 
exitum, quem datura virtus fuit , cafus dedit. 
Nam prove&is in primam aciem rurfus ele- 
phantis , unum ex illis pullum ada&i in caput 
teli gravis iftus avertit, qui quum per ftragem 
fuorum recurrens, ftridore quereretur, mater 
agnovit , feque , quafi vindicare vellet , exhi- 
buit, quum omnia circa quafi hoftilia gravi 
mole permifcuit, ac fic exdem ferse, qux pri- 
mam vi&oriam abftulerant , fecundam parenu 
fccerant , tertiam fine controverfia tradiderunt. 
Nec vero tantiim armis , & in campis, fed con- 
filis, & domi quoque intra Urbem cum Rege 
Pyrrho dimicatum eft . Qjiippe poft primanu 
vi&oriam, intelledfca Romana virtute , ftatim 
ddfperavit armis, feque ad dolos contuJit, nam 
interemptos cremavit, captivofque indulgentihs 
habuit, & fine pretio reftituit : miffifque lega- 
tis in Urbem, omni modo annifus eft , ut fo&o 
fccdere in amicitiam reciperetur . Sed & bello, 
& pace, & foris, & domi, omnem in partertu 
Romana virtus tum fe approbavit . Nec alia_ 
magis, quara Tarentina vi#oria oftendit populi 
Romaoi fortitudinem, Senatus fapientiam, Du- 
cum magnanimitatem . Nec alius pulcrior ia- 
Urbem,aut fpeciofior triumphus intravit . Ante 
hunc diem nihil prseter pecora Volfcorum, gre- 
ges Sabinorum , carpenta Gallorum , fra&L^ 
Samnitum arma vidiffes. Tum autem, fi capti- 
vos afpiceres , Molofli , Theflali, Macedones, 
Brutius, Apulus, atque Lucanus : fi pompanu, 
aurum, purpura, figna, tabute, Tarentinaeque lau- 
ticia. SednihUlibentiiis populusRomanus afoe- 
xit, quam illas, quas timuerat cum turribus fuis 
belluas, qua? non fine fenfu captivitatis, fubmif- 
fis cervicibus vidtores fequebantur. PoftTaren- 
tinam cladera domiti Picentes , & caput gentis 
Afculum, a Sempronio Duce, qui tremente in- 
ter praclium campo , Tellurem deam promifla 
»de placavit . Salentini vero Picentibus additi % 
Kputquehis regionibusBrundufiumcumincIyto 



B 



portu , M. Attili Duce , & in hoc certamine** 
vi&orwe pretium templum fibi paftoria Pates 
ultro popofcit . Poftremi Italicorum in fidei 
munere Vulfini opulentiflimi Etrufcorum, im- 
plorantes opem adversiis fervos quondam fuos, 
qui libertatem a dominis datam in ipfos erexe* 
rant, translatique in fe Republ. dominabantur . 
Sed hi quoque Duce FabioGurgite paeoas de- 
derunt . Domiti fuba&ique Italid , populus 
Rom. Appio Claudio Confule primhm, fre- 
tum ingreirus eft , fabulofis infame monftris , 
aeftuque violentum . Sed ade6 non eft exterri- 
tus , ut ipfam illam ruentis asftus violentiam 
pro munere ampledVeretur , quod velocitas 
navium juvaretur , ftatimque, ac fine mora_, 
Hieronem Syracufanum tanta celeritate devicit, 
ut ille ipfe priiis fe viftum , quam hoftem vi- 
deret, fateretur . Duellio , Cornelioque Confu- 
libus , etiam mari con&redi aufus eft . Tunu 
quidem ipfa velocitas cJafliscomparat», vidlo- 
n* aufpicium fuit . Intra enim fexagefimum 
diem , quam csefa filva fuerat , centum fexa- 
ginta navium claifis in ancoris ftetit , ut noa^ 
arte fedte , fed quodam munere deorum con- 
verfe in naves, atque mutatae arbores videren- 
tur . Pnriii vero forma mirabilis , quum illas 
celeres, volucrelque hoftium naves, hx graves, 
tarcteque cMiprehenderent , longe plus illis 
nautic» anis , detorquere remos , & ludificari 
fugd roftra . InjetSte enim ferrece manus , ma- 
chinaeque validse , ante certamen multum ab 
hofte derifa* , coaftique hoftes auafi in fo- 
lido decernere . Vidlor ergo apud Liparanu 
merfa.aut fugata hoftium clafle, primumillum 
maritimum egit triumphum , cujus quodnam 
gaudium fuit ! quum Duellius Imperator noa- 
contentus unius diei triumpho, per vitam om- 
nem , ubi a caena rediret , praelucere funalia , 
& prsecinere fibi tibias juflit ; quafi quotidie- 
triumpharet . Prac tanta vidloria leve hujus 
prslii damnum fuit alter Confulum inter- 
ceptus Afina Coraelius ; qui fimulato collo- 
quio evocatus, atque ita oppreffus, fuit per- 
ndix Punica? documentum . Calatino Di<5tato- 
re , fer& omnia prafidia Poenorum Agrigen- 
to , Drepanis , Panormo , Eryce , Lilybaeo- 
que detraxit. Trepidatum eft iemel circa Ca- 
merinenfium faltum . Sed eximia virtute Cal- 

f>urnii Tribuni militum periculo evafimus, qui 
efti trecentorum militum manu , infefsunu 
ab hoftibus tumulum occupavit ; adeoquc^ 
moratus hoftes , dum exercitus omnis evaderet: 
ac fic pulcherrimo exitu , Thermopylarum , 8t 
Leonida? famam ada?quavit , hoc illuftrior no- 
fter, quod expeditioni tant» fuperfuit, & nihil 
infcripferit fanguine . Lucio Cornelk) Scipio- 
ne , quum jam Sicilia fuburbana eflet populi 
Romani provincia , ferpente latiiis bello , Sar- 
diniS adnex3, atque Corficl, tranfiit Olbianu 9 
ibi Caralae urbis excidio incolas terruit , adeo- 
que omni terra,& mari Poenos fugavit, ut jam 
vitftori» nihil nifi Africa ipfa reftaret . Marco 
Attilio Regulo duce, jam in Africam navigabat 
bellum , nec defiierant qui in ipfo Punici maris 
nomine, ac terrore deficerent ; infuper augen- 
te Manlio Tribuno metum , in quem , ni/i pa- 
ruiflet,fecuri diftridia irruiflet Imperator . Me- 
tus mortis navigandi fecit audaciam , mox de- 
inde ventis, remifque properatum eft, tantuA 
que terror hoftici adventus fuitPoenis, ut aper- 
ttspaene portis Canhago caperetur. Primaprj- 
mium belli fuit civitas Clypea . Prima enim a 
Punico litore, quafi arx. & fpecula procurrit f 
& hxc f & trecenta ampliiis caftella vaftata^» 
! funt . 



i ' 



Digitized by 



funt . Nec cbm h6minibus rnodo , fcd cum 
monftris quoque dimicatum eft, quum quafi in 
vindi6km Africas nata, mirae magnitudinis fer- 
pens , pofita apud Bragadam caftra vexaverit . 
Sed omniura vi<5tor Regulus , quum terrorem 
nominis fui late circumtuliflet , quumque ma- 
gnam vim juventutis , ducefque ipfos aut ce- 
piflet, aut haberet in vinculis , claflemque in- 
genti praeda onuftam , & triumpho gravem inu 
Urbem praemififlet, jam ipfam belli caputCar- 
thaginem urgebat obfidione , ipfifque portis in- 
hasrebat . Hic paululum circuma&a fortuna^ 
cft , tantiim ut plura eflent Rom. virtutis infi- 
gnia , cujus fere magnitudo calamitatibus ap- 
rrobatur . Nam converfis ad externa auxilia^ 
Koftibus , quum Xantippum illis ducem Lace- 
dasmon mififlet, a viro militiae peritiflimo Re- 
gulus vi6his eft, foedaque fa&a clades, Roma- 
nifque ufu incognita , nam vivus in manus ho- 
ftium venit fortiflimus Imperator . Sed ille qui- 
dem par tantae calamitati fuit , nam nec Punico 
carcere infradhis eft, nec legatione fufceptai_ , 
quippe diverfa, quam hoftis mandaverat, cen- 
fuit , ne pax fieret , nec commutatio captivorum 
reciperetur . Sed nec illo voluntario ad hoftes 
fuos reditu, nec ultimo, five carcere, feu crucis 
fupplicio, deformata majeftas. In omnibus ad- 
mirabilior, quid aliud, quam vidtor de vi&o- 
ribus ? itaque quia Carthago non ceflerat , de 
fortuna triumpnavit . Populus autem Romanus 
multo acrior , intentiorque pro ultione Regu- 
li, quam pro vi&oria fuit. Metello igiturCon- 
fule, conlpirantibus ar&iiis Poenis , & reverfo 
in Siciliam bello , apud Panormum fic hoftes 
cecidit Rom. exercitus , ne amplihs eam infu- 
lam aggredi cogitarent . Argumentum ingens 
vi&oriae centum circiter elephantorum capti- 
vitas, fic quoque magnas egit prasdas , ut gre- 
gem illum non bello , fed venatione cepiffet . 
Appius Claudius Conful non ab hoftibus , fed 
k diis ipfis fuperatus eft , quorum aufpicia con- 
tempferat, ibi ftatim clafle demerfa, ubi ille_ 
©raecipitari pullos juflerat , quod pugnare ab 
nis vetaretur. Marcus Fabius biiteo claflem ho- 
ftium in Africo mari apud /Egimurum jam in^ 
Italiam ultro navigantem cecidit . Qjuantus mm 
triumphus tempeltate intercidit cum opulenta^ 
prada ? Claflis adverfis a&a ventis , naufragio 
fuo Africam, & Syrtes, omnium imperia gen- 
tium , infularumque litora implevit . Magna_ 
clades fuit , fed , non fine aliqua Principis po- 
pulidignitate interceptam tempeftatevi&oriam, 
& triumphum perifle naufragio conftat, & ta- 
men,ciimPunica& praedae omnibuspromontoriis, 
infulifque fluitarent,popuIus Rom. & fictrium- 
phavit . Lutacio Catulo Confule * tandem bello 
finem impofitum apud infulas , quibus nomea- 
jffigates. Necmajor alias in mari pugna, quip- 
pe comeatibus , exercitu , propugnaculis , armis 
gravis hbftium claffis , & in ea quafi tota^ 
Carthago , quod ipfum exitio fuit . Romana^ 
claflis prompta, levis, & expedita, & quodam 
genere caftrenfis,ad fimilitudinem pugnaeeque- 
ftris , fic remis agebatur quafi habenis , & in^ 
hos , vel illos i&us mobilia roftra , fpecienu 
viventium praeferebant . Itaque momento tem- 
poris laceratse hoftium rates , totum inter Sici- 
liam , Sardiniamque pelagus naufragio fuo ope- 
ruerunt. Tanta denique fuit illa vi&oria,ut de 
excidendis hoftium moenibus non quaereretur . 
Supervacuum vifum eft , in arcem , murofque 
fsevire , cum jam in mari eflet deleta Carthago. 
Pera&o quidem bello Punico , nec dum ali- 
quantulum refpirato , fequitur Liguricum . Nam 



ORNANDES 



B 



D 



Ligures hi, imis Alpium jugis adhaerentes,inr 
ter Varum, Macramque amnem impliciti, du- 
mis filveftribus vi&itabant , quos poene majtE 
fiiit invenire , qtuam vincere . Tuti fiquidem 
locis, & fug3, durum , atque velox genus, ex 
occafione latrocinia magis , quam bella fkcie- 
bant . Itaque dim dih , multumque eluderent 
faltu, viis, latebris, Deceates, Oxybii, Eubu- 
riates , Ingauni , tandem Fulvius latebraseorum 
igni fepfit , Bacbius ver6 in plana deduxit . Po- 
ftnumius ita exarmavit , ut vix reliquerit fer- 
rum, quo terra coleretur. Poft quos mox Gal- 
lis Infubribus,& hisAlpium incolis, animi fe- 
rarum , corpora plufquam humana erant . Sed 
experimento deprehenfum eft , quippe virtus 
eorum ficuti primo impetu major, quam viro- 
rumeft, ita fequens minor ,quam feminarum. 
Alpina corpora humente coelo educata, habent 
quoddam nmile nivibus fuis , ciim mox caluere 
pugn^ % ftatim in fudorem eunt , & levi motu 
quafi fole laxantur. Hi fscpe, & alias, & Vi- 
ridomaro duce , non prihs pofituros fe baltea , 
quam Capitolium afcendilfet , juraverant . Fa- 
dhim autem eft, & vidtos eos ^milius in Ca- 
pitolio difcinxit , & quod dux eorum de Ro~ 
mano milite praedam Marti fuo torquem au- 
reum devoviflet , intercepit Jupiter votum , & 
de ejus ipfius Ariobiftinis , aliorumque Gallo- 
rum torquibus aureum trophawim Jovi erexit 
Flaminius . Rex quoque eorum Viridomarus 
Romana arma Vulcano promiferat . Aliorfum 
vota ceciderunt . Occifo enim eo, Marcellos 
tertia poft patrem Romulum Feretrio Jovi opi- 
ma fuipenait. Illyrici autem, ideftVeneti,feu 
Liburni , fub extremis Alpium radicibus agunt, 
inter Arfiam , Titiumque flumen , longilfim^ 
per totum Adriatici maris litus eflufi . Hi re- 
gnante Teutana muliere , populationibus non^ 
contenti , licenti» fcelus addiderunt, legatos Ro- 
manos , ob ea quse deliquerant, jure agentes > 
ne gladio quidem, fed ut vidttmas, fecuri per- 
cuflerunt : Prsefe<SVos navium igni comburunt . 
Idque quo indignius foret, mulier imperavit . 
Itaque Gneo Fulvio Centimalo Duce iatfc do- 
mantur, ftridte fecures in Principum colla, le- 
gatorum Manibus litavere . Boft primum au- 
tem Punicum bellum vix quadriennium re- 
quies , ecce alterum bellum , minus quidenu 
Ipatio, ^nec enim ampiiiis decem novem annos 
tenens ) fed adeo cladium atrocitate terribilius, 
ut fi quis conferat datnna utriufque populi , 
fimilior vidlo fit populus ille , qui vicit . Ure- 
bat nobilem populum mare ablatum, raptsein- 
fulse , dare tributa , quae jubere confueverat . 
Hinc ultionem puerHannibal ad arampatri ju- 
raverat , nec morabantur . Igitur Saguntus in 
caufam belli elefta eft, vetus Hifpani» civitas, 
& opulenta, fidei erga Romanos magnum qui- 
dem , fed trifte monumentum , quam * in li- 
bertatem communi faedere exceptam , Hanni- 
bal caufas novorum motuum quagrens , & fuis , 
& fuorum manibus evertit, ut Italiam fibi ru- 
pto foedere aperiret . Summa foederum Roma- 
nis religio eft . Itaque ad auditam fociae civita- 
tis obfidKonem , memores i&i quoque foederis 
cum Poenis , non ftatim ad arma procurrunt , 
dum prihs more legitimo queri malunt . In- 
terim jam novem menfibus tefli fame , machi- 
nis , ferro , versfl denique in rabiem fide , im- 
manem in foro excitant rogum , tum defuper 
fe, fuofque cum omnibus opibus fuisferro, & 
igni corrumpunt . Hujus tantse cladis au&or 
Hannibal pofcitur . Tergiverfantibus Poenis dux 
legationis, qu«, inquit, mora eft, Fabius. I0 

hoc 



joei"dt. 

?f 

CSSJ 

mu 
m\cci 
oiacs: 

iiaw 

31. \XX\ 

tatsaa 
ia», 

^firic; 

**- h 
cnaen 

■ ^ier. 
^illju 

^2 



Digitized by 



DE REGNORUM SUCCESSIONE. 



hoc finu bellum , pacemque porto, utrum eli- 
gitis ? Succlaraantious , Bellum : BelJum ergo 
wquit, accipite, & excuflb in mediaCuria to- 

gi gremio, non fine horrore, quafi pleno finu 
llum ferret , effudit . Similis exitus belJi ini- 
tiis fuit . Nam quafi has inferias fibi Sagunti- 
norum ultimse dirae in illo publico parricidio , 
iflcendioque mandaifent : ita Manibus eorunu 
vaftatioue Italke , captivitate Africae, Ducum, 
& Regum , qui id bellum geflerunt, exitio , 
parentatum eft . Igitur fimul fe in Hifpaniam 
movit illa gravis, & lu6hiofa Puntci belli vis, 
atque tempeftas , deftinatumque Romanis jara- 
diu fulmen Saguntino igne confiavit , ftatinu 
quodam impeta rapta medias fregit Alpes , & 
in Italiam ab illis fabulofse altitudinis nivibus 
velut crio miffa defcendir . Ac primi quideia-, 
impetus turbo inter Padum, & Ticinum valido 
flatim fragore detonuic. Tuiic Scipione Duce_ 
fufus exercitus : faucius eriam ipfe venifTet in 
hoftium manus Imperator : nifi protedtun* pa- 
trem pifctextatus admodum filius ab ipfa morte 
rapuiflet. Hic eric Scrpio, qui in exitium Afri- 
cx crefcit, nomen ex malis ejus habiturus . Ti- 
cino Trebia fiiccedit , hic fecunda Punici belli 
procella defsevii t , Sempronio Confule . Tuhl^ 
callidiffimi hoftes , frigidam, & nivalem diem 
na&i.quum fe ignibus priiis^ oleoque foviffent. 
( horribiJe di<Shi ) homines a meridie , 8t fole 
venientes, noftra nos hyeme viqgrunt . Thrafi- 
menus laeus tertium fulmen Hannibalis, Impe- 
ratore Flaminio . Ars nova Punicse fraudts r 
quippe nebuU lacus , paluftribulque virgiiltis 
te&us equitatus , terga fubito invafit pugnan- 
oum . Nec de diis poflumus queri : imminen- 
tem temerario duci cladem prsedixerant infiden- 
tia fignis examina , & aquite prodire nolentes : 
oommiflamque aciem iecutus terra tremor : 
nifi illum horrorem foli equiruro, virorumque_ 
difcurfus, & mota vehementifrs arma fecerunt. 
Qpartum , ideft , p&nk ultimum vulnus Impe- 
rii, Cannce ignobilis Apultee vicus, fed magni- 
mdinecladisemerfit.&quadraginta millium cac- 
de patrata nobilitatus. Simul in exitium infeJi- 
ris exerciti», Dux, terra, cselum , dies, tota^ 
icrum natunt confenfit . Siquidem non conten- 
tus fimulatis tnmsfugis Hannibal , qui mox ter- 
ga pugnantium ceciderunt : infuper callidus 
Impenttor , in patentibus campis , obferva- 
w loci ingenio , quod & ful ibi acerrimus , 
feplurimus putvis , & Eurus ab Oriente fem- 
per, quafiad conftitutum , ita inftruxit aciem. 
ut Romanis adversfis hxc omnia obverfis , fe- 
cunduin coclum tenens, vento, pulvere, &foIe 
pugnaret. Itaque duo maximi exercitus c«(i ad 
noftium fatietatem, donecHannibal diceret mi- 
Kti fuo, Parceferro. Ducum alter fugit- alter 
occifiis cft: dubium uter majore animo. Paulum 
poduit . Varro non defperavit . Documenta^ 
cladis , cruentus aliquandiu Aufidus : pons de 
cadaveribus juflUDucis fa&us in torrente Ver- 
gello : modii doo annulorum mifli Car- 
thaginem,dignitatifquc equeftris taxata menfu- 
ra . Dubium deinde non erac , quin ultimum.. 
illum diem habitura fuerit Roma , quintumque 
intia diem epulari Hannibal in Capitolio po- 
tuerit . (Sic Pcenum illum dixifTe Maharbalem 
Hamilcari ferunt) fi Hannibal, quemadmodum 
fciret vincere, fic uti vi<ftorii fci(Tet. Sed tum 
quidem illum , ut vulg6 dict folet , aut fatum 
vrbis imperatunc, aut ipfius mens mala , & 
averfi a Carthagine dii , in diverfum abftule- 
runt. Et chm vi£torH poffet uti , frui maluit, 
reli&aque R^mS, Campaniam , Tarentumque 



B 



perrexit , ubi mox & ipfe , & ipfius exercitus 
ardor el^nguit : adeo ut vere diftum fit , Ca- 
puam Hannibali Cannas fuiffe : fiquidem invi- 
£tum Alpibus , indomitumque armis , Cam- 
pani (quis crederet ? ) foles , & tepente* fon- 
tibus Baj« fubegerunt . Permifsum eft interim 
Romanis refpirare , & quafi ab inferis emer- 
gere . Arma non erant : dctracfta funt templis : 
deerat juvcntus : in facramentum militi* Jibe- 
rata fervitia: egebac serarium: opes fuas Sena- 
tus in medium libens prorulit ; necnon parite* 
quod in bullis , cingulifque, & annulis erat r nec 
quidquam fibi auri reliquerunt. Eques fecutrs 
exemplum, imitatseque equirem tribus. Deni- 
que vix fuffecerunt tabulae, vix fcribarum ma-* 
nus , Laevino, Marcelloque Confulibus, quum 
privatorumopes in publicumreferrentur. Qjuid 
autem in eligendis Majgiftratibus , quae centu- 
riarum fapientia: cumjunioreskfenioribuscon- 
filium de creandis Coniulibus petierunt? Qpip- 
pe adversfis hoftem toties vi&orem , tam cal* 
lidum , non virrute tantiim , fed fuis etiam pu- 
gnare confiliis oportebat. Prima redeuntis, & 
(ut ita dixerim) revivifcentis Imperii fpes Fa- 
bius fuit r qni novam de Hannibale vidlcwriam 
commentus eft, non pugnare. Hine^illi cogno- 
men novum , & Reipublicse falutare , CuncSfea- 
tor : hinc illud ex populo , ut Imperii Scutum 
vocarerur . Itaque per Samnium totum * per 
Fa ernos,Gauranofgue faltusficmaceravit H^n- 
Jiibalem , ut qui trangi virtute non poterat , 
mor3 comminueretur . Inde Claudio Marcello 
Duce, etiam congredi aufus eft : cominus ve- 
nit , & pepulit e Campania fua , & ab obfi- 
dione Nol» urbis excuflit. Aufus eft, & Sem-i 
pronk) Graccho Duce per Lucaniam fequi, & 
terga premere ceJentis , quamvis cum ( 6 pu- 
dor ) fervili pugnaret exercitu , ( nam hucuf- 
que rot mala compulerunt) fed libertate dona- 
tos , de fervkure Romanos Tecerunt , 6 hor- 
ribilem in tor adverfis fiduciam ! 6 fingularem 
animum , & fpiritum populi Romani ! tam 
arilis „ affliftifque rebus , ut de tota Italia^, 
dubirare debuiffer, aufus tamen eft in diverfst^ 
refjpicere. Quumque hoftis in jugulo perCam- 
paniam , & Apuiiam volitaret , mediamquc^, 
de Italia Africam ficeret , eodem tempore , & 
hunc fuftinebar , & in Siciliam , Sardinianu , 
Hifpaniamquedivifa per terrarum orbem arm3 
mitrebar . Siciliam mandat Marcello , neque^ 
diii reftitit, tota enim infula in una urbe fupe- 
rara eft . Grande illud , 8c ante illud tempus 
invi&um caput Syracufse , quamvis Archiire- 
dis ingenio defcnderentur , aliquando ceiTc- 
runt, longe illi triplex murus , totidemque ar- 
ces , portus ille marmoreus , & fons celebra- 
tus Arethuf* : nifi quod hadenus profuere, uc 
pulcritudini vidfag urbis parceretur . Sardi- 
niam Gracchus arripuit , nihil illi gentium fe- 
ritas,tnfiinorumque, nam fic vocantur immani- 
tas montium profuere . Ssevitum in urbes, ur- 
bemque urbium Caralim : ut gens contumax ^ 
vilifquemorris , faltem defidcrio patrii foli dor 
maretur . In Hifpaniam vero miiTi Gnaeus , & 
Publius Scipiones , paene totam Poenis eripue- 
runt provinciam , fcd infidentes Punicse frau- 
dis infidiae , alterum ferro , caftrametantem , al- 
terum , quum evafiiTet in turrim , cinftum fa- 
cibus opprelferunt . Igitur in ultionem patris ♦ 
& patrui mi/Tus eft cum exercitu Scipio , cui 
jam grande nomen de Africa fata decreverant , 
Bellatricem illam , viris , armifque nobilcnu 
Hifpaniam , illam feminarium hoftilis exerci- 
tus, illam jam Hannibalis eruditricem ( incre* 

dibile 



7 O R N 

dibile di&u) totam a Pyrenaeis montibus , in^ 
Herculis columnas , in Oceanum recuperavit . 
Eodem quidem die, quo obfeffa eft Carthago, 
capta eft : nefcio citius , an felicitis : quam fa- 
cile , vel una pfobat , omenque African* vi- 
&oriae fuit, quod tam facile vi&a eft Hifpaniae 
Carthago . Certum eft tamen , ad profligan- 
dam provinciam maxime profecifle Ducis fan- 
«Sfcitatem : quippe qui captivos pueros , puel- 
lafque praecipuae pulcritudinis Barbaris refti- 
tuerit , ne in confpe&um fuum quidem paflus 
adduci , ne quid de virginitatis integritate de- 
libafle faltem oculis videretur . Hsec inter di- 
verfe terrarum populus Romanus . Nec ideo 
tamen vifceribus Italias inhaerentem fubmovere 
poterat Hannibalem . Pleraque ad hoftem defe- 
cerant, & Dux acerrimus contra Romanos Ita- 
licis quoqueviribus utebatur. Jam tamen eum, 
pleriique oppidis, & regionibus excuflere Ro- 
mani . Jam Tarentum tulerant ; jam & Capua, 
fedes, domus , & patria altera Hannibalis , te- 
nebatur . Cujus amiflio tantiim Poeno duci do- 
lorem dedit , ut deinde totis viribus Romanu 
converteretur . O populum dignum orbis Im- 
perio , dignumque omnium favore , & admi- 
ratione hominum , ac deorum ! compulfus ad 
ultimos metus, ab incoepto non deftitit , & fua 
de urbe folicitus , Capuam tamen non obmi- 
fit, fed parte exercitus fub Appio Confule re- 
li£a , parte Flaccum in Urbem fecuta, abfens 
fimul , pnefenfque pugnabat . Qjiid ergo mi- 
ramur , moventi caftra a tertio lapide Hanni- 
bali iterum ipfos deos reftitifle ? Tanta enim, 
ad fingulos illius motus , fuis imbrium copia^ 
effufa eft , tantorum ventorum violentia coor- 
ta eft , ut divinitus hoftem fubmoveri , non a 
coelo, fed ab Urbis ipfius moenibus, & Capito- 
lio videretur . Itaque fugit , & ceflit , & iru 
ultimum fe Italise recepit finum,quum Urbem 
tantiim non adortam reliquiflet , fiquidem ab 
HifpaniaHafdrubal fraterHannibalis cum exer- 
citu novo , novis viribus, nova belli mole, ve- 
niebat: adhim eflet proculdubio, fi vir ille cum 
fratre fe junxiflet . Sed hunc quoque , tantbm 
quod ab Alpe defcenderat, apudque Metaurum 
caftrametantem , Claudius Nero cum Livio Sa- 
linatore debellat , Nero in ultimos Italiae an- 
gulos fubmoverat Hannibalem : Livius in di- 
verfiflimam partem , idelt , in ipfas nafcentis 
Italiae fauces , fign^ converterat . Tanto , ideft , 
omni , qua longilfima eft Italia , folo interja- 
cente , quo confilio , qua celeritate, Confules 
caftra conjunxerint , inopinatumque hoftemcol- 
latis fignis oppreflerint , neque id fieri Hanni- 
bal fenferit , difficile di&u eft . Certe Hanni- 
bal re cognita , quum proje&um fratris caput 
ad fua caitra vidiilet ; Agnofco , inquit , infe- 
licitatem Carthaginis. Hsec fuit illius viri, non 
line praefagio quodam fati imminentis, prima_ 
confeflio . Jam certum erat , Hannibalem etiam 
ipfius conieflione pofse vinci . Sed tot rerum 
profperarum fiducil plenus populus Romanus 
magni aeltimabat afperrimum hoftem in fua_ 
Africa debellare . Duce igitur Scipione ia- 
ipfam Africam tota mole converfus , imitari 
coepit Hannibalem , & Italise fuse clades in_ 
Africa vindicare. Quas ille (dii boni) Hafdru- 
balis copias fudit ? quos Syphacis Numidici 
Regis equitatus ? quse , quantaque utriufque_ 
holtis caftra , facibus illatis , una nodte dele- 
vit? denique jam non a tertio lapide, fed ipfas 
Carthaginis portas obfidione quatiebat . Sic fa- 
£tum ut inhserentem , atque incubantem Italise 
extorqueret Hannibalem • Non fuit major fub 



A N D E S 

Imperio Romano dies , qukm ille , quum dua 
omnium , & antea , & poftea Ducum maximi 
Duces , ille Italiae , hic Hifpaniae vi&or , col- 
latis cominus fignis , direxere aciem . Sed & 
colloquium fuit inter ipfos de legibus pacis , 
fteterunt diu mutua admiratione defixi : ubi 
ver6 de pace non convenit , figna cecinerc . 
Conftat utriufque confeflione , nec meliiis in^ 
ftrui aciem, nec acriiis potuifse pugnari . Hoc 
Scipio de Hannibalis , Hannibal de Scipionis 
exercitu praedicaverunt . Sed tamen Hannibal 
ceflit: praemiumque vidtori» Africa fiiit: & fe- 
cutusAfricam ftatim terrarum orbis. PoftAfri- 
cam jam vinci neminem puduit: fed xquo jure 
ubique fuba6ti . Primhm igitur Laevino Confu- 
B le Populus Romanus Jonium mare ingreflus , 
tota Graecif litora , velut triumphante clafle^ 
peragravit . Spolia quippe Sicilias , Sardiniae , 
Africae , praeferebat: & manifeftam vi&oriam , 
quam nata in praetoria puppi laurus polliceba- 
tur . Aderat fponte in auxilium Attalus Rex 
Pergamenorum : aderant & Rhodii, nauticus po- 
pulus, quibus k mari Conful, a terris omnia^. 
equis , virifque quatiebat . Bis viftus , bis fuga- 
tus Rex Macedonum : bis exutus caftris : quum 
tamen nihil terribilius Macedonibus fuit ipfo 
vulnerum afpe&u , quse non fpiculis , nec fa- 
gittis , nec ullo gweculo ferro , fed ingemibus 
pilis , nec minoribus ada&a gladiis, ultra mo- 
rem patebant . Enim vero Flaminio duce , ad 
invios antea populo Romano Chaonum mon- 
tes , Savumque amnem per abrupta vadentem , 
& ad ipfa Macedonise clauftra penetratum vi* 
ftoria fuit . Nam poftea nunquam aufus con- 
gredi Rex , ad tumulos , quos Cynocephalos 
vocant , uno , ac ne eo qutdem iwjufto praelio 
opprimitur. InNumidia tunc amici populiRo- 
mani regnabant . Sed Jugurtha contra fe bel- 
lummovitRomanorum, propter necemAdher- 
balis , & Hiempfalis Micipfse liberorum : ex- 
pugnataque eft primbm a Metello Coufulc-., 
dehinc a Mario Numidia domita. Mauritaniam 
vero Bochoris tuebatur , fed quum colle&io 
omnium Maurorura fa6Va eft , Jubas Rex videns 

?\ux pugnse iuifset offenfio,mox fuperatum fefe 
enfit , veneno haufto defecit : omnifque Mau- 
ritania Romanis fubadla . Tripolis namque , 
& utraque Mauritania, Sitifenhs, & Ccefarien- 
fis , fimiliter Romano juri , ceeterorum formi- 
dine tadbe , ultro fe fubegerunt . Hifpanias, 
quamvis ( ut fupra diximus ) Saguntina clades 
ab amicitiis Romanorum fegregaflet , Scipio 
tamen eos tam gratia , quam virtute rurfus 
conjunxit Romanis : rurfufque refiftentes Sylla 
Conful fedavit. Celtiberos, fimiliter cum Nu- 
mantinis adversiis Romanos infurgentes , Sci- 
pio junior fedavit , compefcuit , atque pene 
fubvertit . Cantabri , & Aftures , confifi mon- 
tium fuorum munimine, dum refiftere moliun- 
tur , pleniflime demoliti funt , & in provin- 
ciam reda6li . Tarraconenfes , Lufitani , Gal- 
laeci , Carthaginifii , & Seticani contra pro- 
montorium Africas fiti / omnes uno pene prc- 
lio fuperati , & in provincias Romanas defcri- 
pti funt . Epirotse , qui in Illyrico quamvis 
cum Pyrrho Rege fuo contra Italiam confpi- 
rafsent , tamen primum pacem moliti , fecun- 
do , ac tertio rebellantes , cum Achivis , & 
Theflalis edomiti , Romano jugo fubacfti funt. 
Macedonia namque primum fub PJiilippo , de- 
inde fub Perfeo , terti6 fub Pfeudophilippo ar- 
ma contra fe provocavit Romana ; opprefla- 
que primo Flaminio ConfuIe,fecufid6 a Paulo, 
tenio a Metello fuperata , colla fubmifit, Ro- 

mana- 



Digitized by 



DE REGNORUM 
manaque provincia fadta. Illyriamautem, cum 
Gentione fuo Rege, Macedonibus auxiliantibus 
vicit Romanorum Lucius Prastor , & in pro- 
vinciam redegit . Dardanos , Moefiofque Cu- 
rione primfcm Proconfule domuit ; primufque 
omnium Romanorum Danubium amnem ufque 
profe&us, cun&a ejus loca vaftavit. Pannonia- 
rum quoqueRegem in certamine fuperansidem 
Lucius , redegit in provinciam utrafque Pan- 
nonias . Amantinos autem , qui inter Savum , 
Dravumque flumina infident , Reeje eorum in- 
tercmpto , ipfa vice Roraanam fecit provin- 
ciam . Marcomanni , & Quadi in illa Valeria, 
qux inter Dravum , Danubiumque interjacet , 
ab eodem tunc du&ore opprefli , finefque in- 
ter Romanos , & Barbaros Auguftac Vindelica 
per Noricum , Moefiamque difpofiti . Daces 
autem poft hxc jam fub Imperio fuo Trajanus, 
Gebulo eorum Rege devidto, in terras ultra- 
Danubium , quae habent mille millia fpatia, in 
provinciam redegit . Sed Gallienus eos , dumu 
regnaret , amifit : Aurelianufque Imperator evo- 
catis exinde legionibus , in Maefia collocavit , 
ibique aliquam partem Daciam mediterraneam, 
Daciamque Ripenfem conftituit , & Dardaniam 
junxit. Illyricus autem cun&a per partes qui- 
dem, &membra devi&a, ad unum tamen cor- 
pus apta eft, qux habet intra fe provincias de- 
cem & odto : bx funt , Norici duae , dux Pan- 
wnix , duae Valeriae , Suevia, Dalmatia, Moe- 
fia fuperior, Dardania , Daciae dux ♦ Macedo- 
nia , Theffalia , Achaja , Epiros , Prsevalcs , 
Creta ; fimul decem odto. Thracias autem non 
•aliter , nifi occafio Macedonici belli , fecit ag- 
gredi. Diri namque homines, omniumquegen- 
cium ferociflimi funt Thraces , quorum (aevi- 
tiam pariter habent , & Scordifci , & Emi- 
montii , Afticique , ob quorum immanitatem, 
Romani multa, & gravia pertulerunt, crebrif- 
que certaminibus exercitus csefus . Ad poftre- 
mum a Marco Didio & ipfi fuba&i , & loca 
eorum in provinciam reda&a, jugum excepere 
Romanum . Nam Marcus Drufus intus eos in 
montibus eorum contrivit , Minucius in Gebro 
corum multos extinxit, & vicit, Rodopeniper 
Appium Claudium devi&i funt , & civitates 
maritimas Europ» , qux dudum Romanse fuif- 
fent, & poftraodum rebellaflent , Marcus Ro- 
manis fubegit . Lucullus fiquidem primus in- 
Thracia contra Beflbs pugnans, eos, qui in for- 
titudine , famaque praaibant , devicit , Emi- 
monriofaue debellans, Pulendenam, quae nunc 
Philippolis , & Uftudamam , qux Adrianopo- 
lisvocatur, in Romanorum redegit dominium. 
Similiter & capiens civitates , quse lirori Pon- 
tico inhaerebant , ideft Apolloniam , Galathon, 
Parthenopolim , & Tomos Iftri , omniaquc_ 
loca ufque ad Danubium fubdens , ScythisRo- 
manorum oftendit virtutem . Ha&enus ad par- 
tes occiduas: nunc qux in Eoa plaga funt, per- 
curramus . Primum quidem in Afia locum Ro- 
mani hscreditario jure invenerunt ; nam At- 
talus Rex , amiciflimus populi Romani , hu- 
manis rebus excedens , per teftamentum fuum 
Romanos fuo in regno hseredes conftituit : quod 
pene non ante Romanus populus adiit , nifi & 
fuo Iabore vicina loca cepiflet , ideft Lydiam , 
Cariara , Hellefpontum , utramque Phrygiam. 
Nam Rhodus opinatiflima infula , & totius 
Adrias infularum Metropolis , pene cum omni- 
bus Cycladibus arma pertimefcens Romana— , 
jamdudum fe foederatam populo illi conjunxe- 
rat , & navali bello falaria condonabat . Cum 
quibus Servilius Proconful dire&us , auafi pi- 
Tom. L (\)Mmius. 



SUCCESSIONF. 233 

l ratico bello, obtinuit tamen Pamphyliam , Ly- 
ciam , Pifidiamque devicit , fecitque provin- 
cias. Bithyniam vero Nicomedes Rex moriens, 
teftamentali voce reliquit . Gallograsciam au- 
tem , ideft Galatiam , Syriaci belli ruina con- 
volvit , fuit namque inter auxilia Regis Antio- 
chi. Anfuiflet cupidus triumphi Manlius , (1) du- 
bium eft . Dubiis namque praliis fufi , fiigati- 
que funt , quamvis fub adventu hoftis fedibu* 
reli&is in altiflimos fe montes recepiffent, co» 
lonos abegit . Olympum te<fti fago , & ma- 
gaba infederant. Utrimque fundis , fagittifque 
detradh , in perpetuam fe pacem dederunt ; 
fed alligati miraculo quodara fuere, quum ca- 
tenas morfibus , & ore tentaffent, quum effb- 

; candas invicem fauces prabuifient . Nam Ori- 
giagontis (2)RegisuxoraCenturione ftuprunu 
pafsa , memorabili exemplo cuftodiam evafit , 
revulfumque adulteri caput ad maritum repor- 
tavit . Dejotarum fiquidem amicum Senatus 
prsefecit Galatice; fed poft haec Cxfar eos rede- 
git , provinciamque fecit. Cappadoces quoque 
lub Epaphra Rege conftituti , primum per le- 
gatos fuos Romanorum amicitias petierunt f 
dehincAriobarzane Rege fuccedente, & a Mi- 
thridate expulfo, ultro feRomano fervitio tra- 
diderunt , magnamque civitatem fuam Maza- 
cam , in honorem Caefaris Caefaream appella- 
verunt . Poft hxc iterum fub Claudio Impera- 
tore Rex eorum Archelaus Romam adveniens, 

; quafi amicus populi Romani , ibique defun- 
chis, teftamentali voce Cappadociam Romanis 
dedit : & fic jam ex integro in provtnciam fa- 
fta eft . Pontus a Pompejo devidla , cum fuo 
Rcge Mithridate, & fa&a provincia eft . Pa- 
phalagoniae Pytemenes Rex , amicus populi 
Romaui , a multis dum inquietaretur , Roma- 
norum petiit auxilium . Se quoque dum de^ 
inimicis ulcifceretur , defun&us, Romanos per 
teftamentum haeredes reliquit . Haftenus intra 
Taurum, nunc ulteriustranfgreaiamur , & qu? 
patriae , aut quibus fubjugantibus populo Ro- 
mano conjunftas fint , memorabimus . Antio- 
chus Syriae fortiflimus Rex , magnum appa- 
ratum belli contra populum Romanum commo- 
vit ; triginta millia fiquidem armatorum , cur- 
rufque falcatos, quamplures elephantos, innu- 
meros turritos, & inftar muralis in acie ordine 
fitos , cui obviavit Scipio Africani Scipionis 
frater in Afia ad Magnefiam civitatem , com- 
miffbque pralio Antiochus vi&us eft , percuf- 
fumque foedus cum Romanis , ab Afia difcef- 
fit , & ultra Taurum ex Senatusconfulto re- 
gnare permiffus eft , fiiiofque ejus in obfidacu 
Romas deducftos , poft patris obitum regnari-, 
genitalilococonceffum . Cilicescum lfauris pi- 
ratse effe&i , & in mari magna laepe latrocinia 
concitantes , a Scrvilio Proconfule vidi , & 
proftrati funt , hic quoque Servilius primus 
RomanorumTaurijugumpervium fecit, trium- 

; phanfque de eorum lpoliis , Ifauricus , & Ci- 
licus vocatus eft . Cyprum Cato claffe navi- 
gera direibus invafit. Cypriis negantibus habe* 
re fe aliquid , magnas illic opes reperit , pro- 
fcriptionibufque muldlavit . Qjuod non ferens 
Gnofius Rex eorum , veneno haufto femet oc- 
cidit ; & fic Cyprus Romana fa&a provincia^. . 
Libyam, ideft, Pentapolim totam a primo illo 
Ptolemaso Romanis fub libertate concefram^, , 
tamen refiftentes dehinc , Apionis confilium^ 
populo Romano fubdidit . iEgyptus omnis ab 
amicis Romanorum . ideft , Lagidis , per Pto- 
lemasos poffeira , poft hxc Cleopatra, & Anto- 
nius , jure proprio vindicantes, & fe, & illam 
(2) edit. Vulc.Or^ Contisuxor. Gg amit- 



»34 J O R N 

amittunt . Montes vero Armeniae primiim jper 
Lucullum Romana arma viderunt , per quem 
& Ofroene, &Sarracenorum Phylarchi devi&i, 
Romanis fe dediderunt , Mefopotamiamque- 
idem ipfe , Nifiben quoque urbem invafit . Poft 
quem Pompejus eadem loca ingrediens , Roma- 
no confirmavit Imperio. Syriam Comagenen-*, 
jufto praelio Tigrane devi&o , invaferat . Ara- 
bes , & Paiaeftini , eodem Pompeio du&ante de- 
vi&i funt . Babylonii autem , crebro concertan- 
tcs, faepenumero vi&i , nunquam tamen ad in- 
tegrum domiti funt ; quos tamen primiim Lu- 
\ cius Sylla Proconful fub Arface eorum Rege 
devicit, ab eoque rogatus per Legatos, pacem 
conceffit. Secundo dumLucius Lucullus aPon- 
tico regnoTigranem Regem Armenias cum de- 
cem & o<fto miilibus luperatum expeileret , 
omni Armenid invasi, ad Mefopotamiam venit, 
ibi Nifiben cum fratre Regis Parthorum cepit, 
fcqua fortePerfidem cupiens devaftare,nifiPom- 

Eejus a Senatu directus, eiadvemflec fucceflbr. 
tic etenim Pompejus illtco veniens , mox no- 
&urno preelio in minori Armenia fuper Mithri- 
datem irruens , XLII. millia armatorum profter - 
nens , ejus caftra fuccendit . Unde Mithridates 
cum uxore, & duobus fatellitibus fugiens , Bof- 
phorumvenit, nimiaque defperatione detentus, 
venenum accepit, fed dum nec fic mors ei ac- 
cederet , alterum e duobus fatellitibus rogavit , 
ut fe perimeret. Pompejus autem in majoriAr- 
menia dum perfequereturTigranemMithridati 
contra Romanos auxilium commodantem , ille 
in Artaxata urbe regno depofito,ultro diadema 
fuum Pompejo obtulit , fed Pompejus pietate^ 
du&us , ultra majorem Armeniam ei concefllt 
regnare, auferens ab eo Mefopotamiam , & Sy- 
riam , partemque Phoenicis ♦ cum Armenia— . 
Nam Bofphoranis , Colchifque Ariftarchunu 
Regem Pompejus prsepofuit, Albanofque infe- 
quens , Orodem Regem eorum tertio fuperavit, 
ad poftremum rogatus pacem conceflit . Hibe- 
ricam fimiliter cum Artace Rege in deditionem 
accepit . Sarracenos , Arabafque exfuperans , 
Hierofolymam inde captivavit . Cum Perfis foe- 
dere percuflb , revertens , Dafnenfem agrunu 
Antiochenisconceflit ob nimiam loci amoenita- 
tem pro munere . His , & aliis rebus in Syria 
ben£ geftis unius omnia foedavitavaritia. Nam 
Craflus Conful, dum Parthico inhiat auro, un- 
decim legiones pene cum fuo capite amifit , 
cujus in confpe6hi , & filius hoftilibus telis 
confoffus , & ipfe peremptus , caputque ejus 
precifum cum dextera manu , ad Regem repor- 
tatum, ludibrio fuit, neque indigno, aurum ei 
liquidum in ridhis oris infufum cft , ut cujus 
animus auri arferat cupiditate,ejus etiam mor- 
tuum , & exangue corpus auro uteretur . Reli- 
qui vero infelicis exercitus , quo quemque ra- 
puit fuga , in Armeniam , Ciliciam , Syriamque 
diftra&i , vix cladis tantse nuncium retulerunt . 
Hac ergo clade altius Parthi animos elevantes , 
per Pacorum Ducem Svriam invadunt, Ducem- 
que Labinium, quem audum ceperant, exerci- 
tui praeponentes , contra focios , ideft Romanos, 
in prselio dirigunt . Sed Ventidius Baflus Per- 
fas fub urroque Duce Syriam populantes, fu- 
peratos efFugat, Labiniumque interfecit. Paco- 
rum vero regium juvenem telis undique cir- 
cumfeptum extinxit , moxgue capite ejus dem- 
pto, & circumlato per uroes quse defciverant, 
Syriam fine bello recepit. Sic Craffianam cla- 
dem Ventidius Pacori capite, Labiniique mor- 
te penfavit. Nec fic contentus populus Roma- 
nus CraifianuiB iateritum oblivifci , inde adhuc 



A 
A 



B 



D 



N D E S 

fevit in Parthos ; nam Marcus Antonius , iru 
Mediam ingrefliis, contra eos arma commovit, 
ibi fuperans eos,deinde cum duabus legionibus 
inedia , hyemeque correptus , vix in Armeniam 
Parthis fequentibus fngit, ibique exceptus eft. 
Sub Augufto dehinc O&aviano Armenii cunu 
Parthis commixti , per Claudium Csefarem ne- 
potem Augufti ocifcs fuperantur. Armeniifiqui- 
dem utilius rati Romanorum amicitise recon- 
ciliari, & proprias fedes incolere, quam cunu 
Parthis conjuhgi, & fedes perdere, & Romanos 
infeftos habere . Sic quoque dum in partibus 
orientalium Romanus laborat exercitiis , occi- 
duse plagap infeftae funt . Norici in Alpibus No- 
ricis habitantes , credebant quafi in rupes , & 
nives bellum non poflet afcendere ; fed mo* 
omnes iltius cardinis populos , Brcnnos , Teu- 
tones, Senones, atque Vindelicos, per eundem 
Caefarem gladio Romanus vicit exercitus . Qjua 
tamen fuerit Alpinarum gentium feritas , facilfc 
eft , vei per mulieres oftendere , quae deficien- 
tibus telis , infantes fuos affliftos humi, in ora 
militum adverfa miferunt . Nec minore his fe- 
vitid Illyrici pariter accenduntur , contra quos 
Auguftus e vicino egreflus , pontem , undc^ 
aquam tranfiret , fieri imperavit,dumqueaquis, 
& hoftibus ad afcenfum milites turbarentur , 
fcutum ipfe rapuit , & viam primus ingreffiis 
eft, tum agmine fecuto, ciim fubruptusmulti- 
tudine pons fuccidiffet , fauciis manibus , 8i 
cruribus , fpeciofior fanguine , & ipfo penculo 
auguftior, terga hoftium cecidit. Pannoniiver6, 
duobus faltibus , tribus fluviis , Drao, Savo , 
Hiftroque vallantur , contra quos Duenniunu 
mifit, qui eos plus leliciter vicit, quam eorum 
flumina curfu rapido currant . Dalmat», fimi- 
liter filvis commanentes , plurimam partem Ja- 
trocinando vaftabant , ad quos edomandos Vi- 
bium mandat , qui efferum genus fodere terras 
coegit, aurumque e venis repurgare. Moefive- 
ro quam feri, quam truces erant ? unus Du- 
cum ante aciem poftulato filentio, quivos eftisl 
inquit. Refponfum eft, Romani, gentium Do- 
mini . Et ille , ita fiet , inquit , fi nos viceritis . 
Sed mox ad beilum ventum eft , nec clafficuni 
audire valuerunt , fic a Marcio fuperati funt . 
Thraces antea fsepe , tunc tamen Rometalca re- 
gnante , fibi a Romanis defcifcunt ; nam hic 
Barbaros , & difciplinae , & fignis militaribus 
affuefecerat . Sed a Pifone perdomiti , in ipfe 
captivitate rabiem oftendebant , nam catenas , 
quibus ligati erant , morfibus vellicantes , ferU 
tatem fuam ipfi puniebant . Daciam quoquc^ 
ultra Danubium fitam , exindeque faepiiis elatos, 
gelato Danubii alveo , ad furta in Pannonianu 
tranfeuntes, Lentulo miflb, vicit, expulit, at- 
que fubegit . Sarmatas quoque per eundenL* 
Lentulum ultra Danubium pepulit , qui nihil 
aliud , ubi degunt , praeter nives , pruinafque , 
& fiivas habent, tantaque barbaries in illis eft, 
ut nec intelligant pacem. Marmaridas ver6, & 
Garamantesin orientali hyemali plaga perQyi- 
rinum fubegit. Germanos , Gallos, Britones , 
Hifpanos, Hiberos, Aftures , Cantabros, occi- 
duali axe jacentes , & poft longum fervitium- 
defcifcentes , per fe ipfe Auguftus accedens , 
rurfus fervire coegit , Romanifque legibus 
vivere . Cleopatra ver6 Alexandrinorum Regi- 
na , ex genere Lagidarum , Ptolemasorumque-. 
fucceflbr, priiis contra viri fuiPtoIemaei inndias 
Cajum Julium Csefarem interpellavit , qui ob 
ftupri, utperhibent, gratiam, regnumejus con- 
firmavit , ipfamque in urbem cum magna pom- 
pa dedu&am , Alexandri» permifit regnare- . 

Caffius 



Digitized by 



I 



DE REQNORUM SUCCESSIONE. 



Caffius Judsi capti templum fpoliavit . Occifo 
vero in Curia Romse Cefare Julio, nepos ejus 
Auguftus fufcepit principatum , quem Aqtonius 
dum invideret, nihtfque tedere poffet, urbem 
Romam egreditur, 8« *d partes JEgyptu quafi 
Romans proviforReipublicae,accedit. Ibi jam 
viduam k viro regnantem reperiens CleQpa- 
cram , fe quoque cum illa confocians , coepit 
fibi dominationem parare , nec tacite ; fed pa- 
tri«, nominjs, togi, fefcium oblitus 9 totus in 
monftruro illud, ut mente, ira animo quoque, 
cultuque defqiverat , aureus in manu baculus , 
in latere acinaces , purpurea veftis ingentibus 
obftri&a gemmis, diadema deerat, ut Regina, 
Rex & if>fe frueretur . Quod Auguftus Caefar 
audiens , a Brundifio Calabrio? , in Epirum , yt 
eum a a»pta removeret tyrannide , tranfierat ; 
nam Antonius omne A&iacum litus jam claffi- 
bus obfidebat ; fed mox ubi ad prselium ven- 
mm eft , & Gefaris claffis illius coepit turbare 
navigium ; prima mox fugdRegina cumaurea^ 
puppi , veloque purpureo in altum fe dedit , 
Mox fecutu* Antonius , fed inftat veftigiis eo- 
rum Gefar. Itaque nec praeparata in Oceanum 
fuga,nec munita preefidiis utraque iEgypti cor- 
nua , Paratoniun* $ atque Pelufium profuerc, . 
Prope fuere , prope manu tenebantur , primus 
fcrrum occqpavit Antonius , Regina aq pedes 
provoluta, tentavit oculos Ducis, fruftra quidera , 
nam pulcritudo intra pudicitiam Principis fuit, 
nec illa de vita, quac offerebatur , fed de parte 
regni Iaborabat . Qpod ut defperavit a Prin- 
cipe, fervarique fe triumpho cognovit , incau- 
tiorem nadta cuftodiam , in Maufoleum fe Re- 
gum recepit, ibique maximos, ut folebat, cul- 
tus induta , in referto odoribus folio , juxta^, 
fuum fe collocavit Antonium , admotifque ad 
venas ferpentibus,fic morte quafi fomno foluta 
eft . Hio finis bellorum Augufti Caefaris , tam 
cum civibus, quam cum extraneis. Sicquoque 
Auguftus, ut CaefarO&avianus, quo nulluslm- 
peratorum in bellis felicior, nec pace modera- 
rior fuit, oiviliffimusinomnibus, qui aboriente 
inoccidentem , a feptentrione in meridiem, ac 
per totum Oceani circulum , cun&is gentibus 
una pace compofitis, Janiportasipfetunc clau- 
ilt , & cenfum Romas cum Tiberio cogitans , 
invenit hominum nonagies trecenta feptuaginta 
millia , omnemque orbem , venicntis JESU 
CHRISTI nativitate pacatum , cenferi praece- 

{>it , regnavitque annos quinquaginta fex . Sed 
mperii ejus lecundo ac quadragefimo anno , 
Dcininus Jefus Chriftus ex Spiritu San&o , ac 
Maria Virgine Deus verus , ac homo verus na- 
fci dignatus eft , quatuordecim refiduos annos 
poft Domini adventum corporali praefentia , in 
pace regnans, & ipfe fingularem obtinuit prin- 
cipatum , & pofteris eaudem Imperii potefta- 
tem cum fuo nomine Augufti derelinquens , re- 
bus exceffit humanis , fucceflbrem relinquens 
Tiberium privignum fuum . Tiberius Auguftus 
C*far regnavit annos viginti tres , qui multos 
Reges ad fe blanditiis evocatos , nunquam ad 
propria regna remifit, in quibus & Archelaum 
CappadocumRegem , cujus & regno, poftquam 
detun&us eft, in provinciam verfo, Mazacanu 
civitatem ejus de nomine fuo Csefaream vocita- 
vit . Hujus vero anno XVIII. Dominus nofter 
Jefus Chriftus fub Pontio Pilato in Judsea carne 
paflus eft , non deitate . Cajus Ofar cogno- 
mento Caligula , regnavit annos tres , menfes 
decem , ( fceleratiffimus , ac funeftiffimus ) , 
hic namque Memmium Regulum coegit , ut 
uxorem fuam fibi lege filiae conjugem daret , 
Tom. L 



B 



D 



inftrumentaque matrimonii ut pater confirri- 
beret , hapc 8c his fimilia perpetrans , necnon 
& in tempio Hierofolvmitano Jovis ftatuanu 
per Gajum Petronium ftatuens , & in Alexan- 
dria Judbos per Fl^ccum Anilium Prafe<fhim 
opprjmens , poftremo a protedoribus fuis in 
palatio Roore occifus eft , anno «tatis vigefi- 
monono . Claudips dehinc huic fuccedens re- 
gnavit annos tredecim , & menfes novem . Fe* 
cit etiam hic Claudius expeditionem in Britan- 
niam infulam , quam jam nemo ante Julium 
Cas/arem , neque poft eum quifquam adire^ 
aufus fuerat , exercitum duxit, lbique fine ullo 
pr»lio , ac fanguine , intra paucilsimos dies , 
plqrimam inful* partem in deditionemrecepit. 
Orchadas a\item infulas intra Britanniam in- 
Oceano pofitas , Romano adjecit Imperio , ac 
fexto, quo profedhiseratmenfe, Romam repe- 
davit , ibique defunftus eft annorum fexagin* 
taquatuor . Nero nepos Caji Caligute , regna- 
vit annos tredecim , menfes o£to , tantseque lu- 
xurise fuit, ut frigidis , & calidis lavaretur un- 
guentis. Js etenim non folhm quidera nonpro- 
luit Reipubliae , im6 obfuit nimis ; nara duas 
legiones in Armenia cum ipfa provincia fimul 
amifie , qui Parthico jugo fervientes , gravera 
infamiara Romanis dederunt . Juxra omne fcc- 
lus , & parricidium , quod in proprios paren- 
tes commiferat , addidit fecinus , ut adinftar 
Trojae Romam incenderet , manufque injiciens 
in Ghriftianos , perfecutionem concitat , ipfof- 
que Dodkores fidei Petrura, ac Paulum in I7rbe 
interemit , alterum cruci affigens , alterum ca- 
pite pledtens . Eoque cum dedecore regno 
evulfo, Galba in Hiberia, Vitellius in Germa- 
nia , Otho Roma5 , Imperium arripuerunt , 
omnefque tamen celeri interitu intcrierunt • 
Vefpafianus apud Judaeam ab exercitu in re- 
gnum afcitus , regnavit annis decem ; nam re- 
Rdlo filio fuo Tito ad expugsationem Hiero- 
folymorum , ipfe Romam profedus , regnavic 
in pace . Titus filius Vefpafiani , idemque Ve- 
fpaiianus , debellator JucWas gentis , regnavit 
annis duobus , menfibus duobus ♦ Hic namque, 
fecundum Jofephi fidem , undecies centena^ 
millia Judseomm fame, & gladio interemit, & 
alia centum millia captivorum publitevendidit, 
Tantam autem multitudinera in Hierofolymis 
pafchalis feftivitas adunaverat . Domitianus 
frater Titi , filius Vefpafiani , regnavit annos 
XV- menfes quinque , tantajque fuit fuperbise, 
ut fe deum ab omnibus primtim appellari pras* 
ceperit , multof^ue nobilium exilio relegans , 
nonnullofque occidens , de fubftantiis eorum 
aureas, argenteafque fibi ftatuas fecit , manuf- 
que in Chnftlanos injiciens , Joannem Apofto- 
lum , & Evangeliliam ♦ poftquam in fcrventi 
oleo milfum non potuifTet extingiiere , in^ 
Pathmos eum infulam relegavit , ubi Apoca- 
lypfira vidit . Cujus crudelitatem non toleran- 
tes Romani , in palatio Romse interficere fta- 
tuerunt ; omneque , quod cohftiruerat irritum 
fecere. Nerva admodum fenex regnavit anno 
uno , menfibus quatuor , qui , ut privatA vitd 
lenis, lenior fuit in regno, nec quidquam pro- 
fuit Reipublicse, nifi quod Trajanum fe viven- 
te elegit . Trajanus , pene omnium Imperato- 
rum potior , regnavit annis XVIII. menfibus 
VI. Hic enim de Dacis , Scythifque triumpha- 
vit , Hiberofque , & Sauromatas , Ofdroenos, 
Arabas, Bofphoranos, Colchos edomuit, poft- 
quam ad feritatem prorupcrunt . Seleuciam > 
& Ctefiphontem , Babyloniamque pervafit , 8c 
tenuit, necnon & in mari rubro clalfem, unde 

Gg % In- 



I ! 



Digitized by 



Google 



H<5 J O R N 

IndiaB fincs vaftaret, inftituit, ibique fuam fta- 
tuamdedicavit, & poft tot ktbores apudSeleu- 
ciam Ifaurise prcfluvio ventris, anno «tatis ex- 
tin&us eft {exagefimo tertio > ofsaque ejus in 
uroa. aurea collocata , 8c in-foro uxb columna 
oofita, folufque omnium Iroperatorum intra^ 
vrbem fepultus . Adrianus Italicae de Hifpa- 
aia natus , confobrin* Trajani filius , regnavit 
annos viginti unum . Hic peoe nil profuit Rei- 
publicae , nifi qu&d dudum fubverfas Alexan- 
driam , & Hierofolymam propriis reparavit 
^xpenfis , nonnullifque in locis publica relaxa- 
wit tributa . Hierofolymam fiquidem fuo de no- 
jnine iEliara appellans , nulli Jucteorum ingre- 
di permifit . Nam claret eum invidum fa£is 
Trajani , quia mox ut ei fucceffit , illico nulla 
neceffitate faciente, exercitum ad fe revocans , 
Mefopotamiam , Affyriamquc , 8c Armeniam 
Perfis reliquit, Euphratem nuvium fincm , ter- 
minumque iuter ftirthos , Romanofque confti- 
cuens. Q.uo regnante, Aquila Ponticus fcriptu- 
ras deHebrao tranftulit. Adrianus morbo apud 
Bajas quatiente obiit. Antoninus cognomento 
Pius cum fuis liberis Aurelio , & Lucio re- 
gnavit annisXXII. menfibus III. Etfi non pro- 
tuit quidqnam Antoninus, nullam tamen lsefio- 
nem Refpublica fenfit . Defun&us eft duode- 
cimo Urbis milliario,in villa fua Loris nuncu- 
pata , anno «tatis feptuagefirno fexto . Regna- 
vit annis XIX. menfe uno. Marcus Antoninus, 
qui & Verus , & Lucius Aurelius Commodus, 
affinitate conjun&i, sequo jure Imperium admi- 
oiftraverunt , e quibus junior contra Parthos 
arma movens , magna egit , & fortta , Seleu- 
ciamque urbem eorum cum quadringentis mil- 
libus accepit pugnatorum ; fenior vero, multis 
fepe bellis inteiiuit, fepiufque per Duces fuos 
triumphum revexit maxima de gente Qjuado- 
rum , e quibus cum raagna gloria triumpha- 
vit , Sed unus in Altino apoplexiam pafsus , 
defun<ftus eft ; alter in Pannonia morbo periit . 
Commodus filius Antonini regnavit annis 
tredecim , magnumque triumphum de gente., 
revexit Germanica , 8e poft haec in domo Vefti- 
liani ftrangulatus defecit . JEYms Pertinax 
maior fexagenario ♦ quum Pwefe&uram ageret , 
cx Senatufconfulto Imperator creatus, regnavit 
xnenfes fex . Hic etenim obfecrante Senatu ut 
uxorem fuara Auguftam , filiumque CasfarenL. 
tppellaret : Sumcere , inquit , debet , quod 
cgo ipfe invitus regnavi , quum non mererer . 
Nimis sequiffimus , omniumque communis , quem 
Julianus jurifperitus in palatio eius peremit : 
Ipfeque poftea a Severo occifus eft. Severus , 

§enere Afer , Tripolitanus , regnavit annis 
ecem & odto , ultufque eft occifionem Perti- 
nacis in Juliano ; fe quoque Pertinacem appel- 
lavit . Hic etenim Parthos , & Adiabenos , 
contra Romanos infurgentes, mirabiliter fupe- 
cavit . Arabas quoque interiores ita cecidit , 
ut regionem eorum Romanam faceret provin- 
ciam . Sic quoque triumphans , Parthicus , 
Arabicus , Adiabenicus di&us eft . Hoc re* 
gnante Samarites quidam Symmachus , Judaeo- 
rum fatfhis profelytus , item divinas Scripturas 
ex Hebrsco fermone GrgcA lingu^ transtudit , 
fuamque condidit editionem , poft quem pen& 
tertio anno fecutus Theodotion Ponticus , item 
fuam in eodem fuo opere editionem Scriptura- 
rum compofuit. Britannicum bellum exortum; 
unde Severus mirabiliter triumphavit. Antoni- 
nus cognomento Caracalla , filius Severi , re- 
gnavit annos feptem . Nam ideo hoc nomen na- 
ttus eft i quod ejufmodi veftium gencra Romx 



A 
A 



B 



D 



N D E S 

de manibus erogan* , fibi nomen Caracalla , & 
vefti Antoniniana dederit. Sub hoc kerum edi- 
tio Scripturarum divinarum , quam (iiintanu 
vocamus , in Hiericho in dolio reperta eft . 
Hic etenim Imperator , dum cOntra Perfas 
movit procinftum , Ofdroene Edella defunihi^ 
eft . Macrinus Praefe&uram agens PtKtorianam, 
Imperator creatus eft , regnavitque anno uno, 
occiditurque ab Archelaide . Marcus Aurelius , 
Antonini Caracalte filtus , templique Helioga- 
bali Sacerdos , Imperator fadhis . Hujus anno 
quarto Emaus in Judaea conftru<fta. 8e Nicopo- 
lis nominata . Tunc & Africanus egregius 
fcriptor temporum, pro ipfa legationem fufce* 
pit ad Principem . Sed Imperator, dum nullum 
genus obfcoenitatis in regno fuo , quod non &- 
ceret, praetermitteb^ , occifus eft k tumultu 
militari, regnavitannistredecim(*) . Alcxander 
Mamma&B filius ignobilis fortunte exiftens , ad* 
huc juvenis , regni moderationem fiifcepit , 
moxque contra Xerxem Regem Perfarum ar- 
ma arripiens, mirabiiiter de Panhorum fpoliis 
triumphavit . Sub hujus item Imperio , in Ni* 
copoli A<ftiaca, ideft Epiro, editio, auae Sexta 
dicitur divinarum Scriptitrarum, in dolio reper* 
ta eft , ipfeque Moguntiaci tumultu occklitut 
militari . Maximinus genere Gothioo , patrc^ 
Miocd , Abaqul Alana genitus matre , fola mi- 
litum voluntate adlmperium confcendens, bel- 
lum adversbsGermanos feliciter*ge(Tit. Indeque 
revertens , contra Chriftianos inteftina praliJu 
fextus a Nerone movit , ac vix annos tres fe- 
gnans, Aquilejae a Pupieno occifus eft. Gordia- 
nus , admodum puer Imperator fadhis , vix ns 
gnavit annos fex. Hic etenim, mox ut Romam 
ingrefTus eft, illico Pupienum , 8e Balbinunu, 
qui Maximinum occidentes tyrannidem arri- 
pueranr, occidit, Janumque geminum aperiens, 
ad Orientem prove£his , Parthis intulit bellum: 
indeque cum vi<5loria revertens, fraudePhilippi 
Pr«fe<^i Prctorii, haud long£ a Romano folo 
interfedlus eft . Philippus Imperium impuden- 
ter ingrefTus , regnavit annis feptem . Hic ete- 
nim filium fuum , ideft Philippura , confortem 
regni fecit , ipfeque omnium Imperatorunu 
primus Chriftianus effe£us eft, tertioque anno 
Imperii fui, feftivitatem Roman« urbis millefi- 
mo anno, quem expleverat* celebravit, urbem- 
que nominis fui in Thracia , qu* dicebatur 
Pulpudena , Philippopolim reconftruens nomi- 
navit. Decius e Pannonia inferiore Bubali» oa- 
tus , occifis Philippis utrifque , regnavit anno 
uno, menfibus tribus , armifijue in Chriftiaoos 
ereilis, ob Philipporum notmnis odium, ipfe^ 
bellantibus Getis cum filio fuo crudeli morte^ 
occubuit abrupto . Gallus , & Volufianus re- 
gnaverunt annis duobus , menfibus quatuor. 
Hi quum adversim iEmilianum, qui in Moefia 
res novas moliebatur,ex Urbe protedki e(Tent, 
in foro Flaminii interfedi funt , /Emijianus 
vero tertio menfe invafe tyrannidis extin^us 
eft . Valerianus , & Gallienus , dum unus in^ 
Rhetia a militibus , alter Rom« k Senatu in-. 
Imf>erio levarentur , regnaverunt annos XV. 
Valerianus fiquidem in Chriftianos perfequu- 
tione commota , ftatim k Sapore Rege Pcrfa- 
rum capitur, ibique fervitute miferabili confe- 
nefcit. GalHenus illius exitum cernens, Chri- 
ftianis pacem dedit ; fed dum nimis in regno 
lafciviret, nec virile aliquid ageret* Parthi Sy- 
riam , Ciliciamque vaftaverunt , Germani , & 
Alani Gallias dcprgeJantes , Ravennam ufque-, 
venerunt, Grociam Gothi vaftantes, Quadi* & 
Sarmat? Pannonias invaferunt , Germani rursus 
(*) tres. Hi- 



Digitized by 



DE REGNORUM 



Hifpanias occupavenrat. Idcirco Gallienus Me- 
diolani occifus eft . Claudius regnavit anno uno, 
menfibus cxflo, qui Gothos jam per XV. annos 
Ulyricum , Macedoniamque vaftantes , bcllo 
adorrus , incredibili ftrage delevit • Senatus in- 
genti hcaore eum decoravit,fcilicet ut in Cu- 
ria ei dypeus aureus , & in Capitolio ftatua^ 
aurea pcneretur, occifufque apud Syrmium eft. 
Foft hujus mortem Qpintilius frater ejus a Se- 
nam Auguftus appellatus, XVIII. Imperii fui 
die Aauilep occifus fuit . Aurelianus Dacia^ 
Ripenh oriundus , regnavit annos quinque^ , 
©emes fex. Qjui mox , Tetrico apud Catalau- 
nios, prodente exercitu, Gallias recepit , ex- 
peditioneque fa£fca ultra Danubium , Gothos 
jnagnis pneliis profligavit , cultorefque Divini 
nomiois perfequutus eft . Odenatus Palmyrenus, 
ante ipfum colledta rufticorum manu , Perfas 
de Mefopotamia expellens , ipfe ea loca tava- 
fcrat , quo occifo , uxor fua orientis tenebat 
Imperium : contra quam expeditionem fufci- 
piens Aurelianus, apud Hymmas vicum Antio- 
chi* fuperavit, Romasque in triumpho vivanu 
perduxit , ac dehinc fecundo arripiens expedi- 
tionem, inter Byzantium , & Heracleam in^ 
Omophrurio vise veteris occiditur. Tacitus re- 
gnavitannos fex. Quo occifo apud PonteraL., 
Florianus fufcepit Imperium , tenuitque diebus 
trecentis quinquaginta o&o . Similiter & ipfe 
apud Tarlum interfe£his eft . Probus regnavit 
annos fex, menfes quatuor . Hic enim Gallos, 
& Hifpanos vineas habere permifit . Qjio tem- 
pore Saturninus Magifter militum, dum ad re- 
ftaurationem Antiocbena civitatis miflus fuif- 
fet, abrepta ibidem tyrannide , mox oppreflus 
eft, & Apamiae interfe&us . Ipfe quoque Impe- 
rator Probus tumultu militari Syrmii in turre, 
quse vocatur Ferrata , occifuseft. Carus cum 
filiis Carino , & Numeriano , regnavit annos 
undecim, oriundus Narboni Galliae . Hic admi- 
ntbiliter venb omni Perfide vaftata, nobiliflimas 
earum urbes occupavit, Seleuciam , & Ctefl- 
phontem . Bellum Sarmaticum , feliciter fupe- 
ravit. Ipfe auoque Carus fuper Tigridem am- 
nem dum caftrametaret , fulmine iftus occu- 
buit. Numerianus autem oculorum dolore^ 
tentus, dum in le&icula veheretur , foceri fui 
Apri infidiis occifus eft , foetor cadaveris vix 
tertio die agnitus eft . Carinus verfc apud Mar- 
gum in pnelio vi&us occiditur . Diocletianus 
Dalmata, fcribae iilius , Imperator elatus , re- 
gnavit annis viginti . Hic etenim mox ut in re- 
gno elevatus eft , illico Aprum in militunu 
concione percuflit jurans fine fuo fcelere illum 
Numerianum interemifle; & mox in confor- 
tium fuum Maximianum Herculium afcivit . 
Qpi Maximianus rufticorum multitudine op- 
prefla , quos Bagandas dicunt , pacem Gallis 
reddidit , quo tempore Caraufius fumptS pur- 
purA, Britannias occupaverat , Narfeus Rex 
Perfarum, Orienti bellum intulerat, Qpinque- 
gentiani Africam infeftaverant , AchilleusiEgy- 
ptum invaferat . Ob qux Conftantius, & Gale- 
rius, ac Maximianus , Gsfares aflumuntur in_ 
regnum , quorum Gonftantius , Claudii ex filia 
nepos fuit , Galerius , in Dacia , non longe a 
Sardica natus ; atque ut eos Diocletianus etiam 
affinitate conjungeret , Conftantius privignam-* 
Herculii Theodoram accepit, ex qua fex libe- 
ros procreavit : Galerius autem Valerianu 
Diocletiani filiam accepit, uterque priftina ma- 
trimonia repudiantes. Carporum fiquidem gens 
tunc dcvi&a , & in Romanum folum translata 
eft . Tunc etenim primus omnium Imperato- 



A 



B 



SUCCESSIONE. 237 

rum Diocletianus adorari fe ut deum prsecepit, 

& gemmas veftibus , calceamentifque inferuit? 

dtademataque in capite ante eum omnes , cum 

chlamyde tantiim purpurea, ut aprivatis difcer- 

nerentur , habebant , & ut judices ceteri falu^ 

tabantur , Afliimpti ergo unufquifque Princi- 

pum expeditione , Diocletianus , ^Egypti ty* 

ranno o&avo menfe devi&o , provinciam cun- 

&am fubegit : Maximianus Herculius in Africa 

Qjuinquegentianos cxfuperavit : Conftantius^ 

juxta Lingonas una die fexaginta millia Ale* 

mannorum cecidit. Galerius Maximianus , vi- 

<ftus primo praelio a Narfeo , ante carpentunu, 

Diocletiani purpuratus cucurrit, qvA verecun* 

di3 compunftus , fecundo viriliter dimicavit^ 

fuperavit Narfeum, uxores ejus abegit>» ac H- 

beros , & cum debito honore a Diocletiand 

fiifceptus eft. Poft quam vicSVoriam mirabiliter 

Diocletianus^ & Maximianus Romae triumpha- 

runt, antecedentibus fibi liberis , uxoribufque 

Regis Perfarum , pradique illl ingenri gen- 

tium diverfarum . Sic quoque concitata perfe- 

quutione in Chriftianos , Diocletianus in Cap- 

padocia defunibus eft. Conftantius. 

* * * * * 

Julianus apoftata regnavit anno uno , menfi- 
bus otfto , reli6laque Ghriftianitate , ad idolo- 
rum culturam converfus eft, multofaue blanda 
perfequutione illiciens, ad facrificandum idolis 
compulit . Ipfe quidem vir egregius , & Rei- 
publioe neceffarius . Parthis ingenti apparatu 
intulit bellum . Ubi proficifcens , Chriftiano- 
rum poft vi&oriam fanguinem diis fuisvotavit. 
Nonnulla Parthorum oppida in deditionem ac- 
cepit , multique vi populatus eft , caftraque^ 
aliquandiu apud Ctefiphontem habuit , unde 
egreflus, dolo cujufdam transfuga? in deferta^. 
perdudhis , cfim urentis ardore folis confedlus 
periret exercitus , ipfe tantorum difcriminum 
anxius , dum per vafta deferti evagatur incau- 
tihs , ab obvio quodam hoftium equite conto 
ilia percuflus interiit , anno aetatis fua* tricefi- 
mo tertio . Poft quem fequenti die ab exercitu 
Jovianus ex Primicerio (*; doraefticorum in re- 
gnum afcitus eft . Jovianus regnavit menfes 
0A0, qui mox necemtate compulfus, Nifibin, 
& magnam Mefopotamiae partem Sapori Par- 
thorum Regt contradidit , ipfeque odore pru- 
narum preefocatus , defundhis eft Dadaftanse , 
anno setatis tricefimo tertio . Valentinianus , & 
Valens regnaverunt annis tredecim , menfibus 
quinque . Nam Pannones erant Cibalienfes , 
utrimque germani . In Nicomedia Tribunatum 
Valentinianus agebat , qui Imperator creatus, 
fratrem fuum Valentem regni focium afliimpfit. 
Ipfe vero egregius , & Aureliano fimilis mo- 
ribus , nifi quod feveritatem nimiam , & par- 
citatem , quidam crudelitatem , & avaririam , 
caufabantur. ReluSto germano Orientali in re- 
gno , ipfe Hefperium tenuit . Q»io tunc re- 
gnante , alter Valentinianus in Britannia tyran- 
nidem aflumens , in continenti oppreirus eft . 
Conftantinopoli quoqueProcopius quidam con- 
tra Valentem iniurgens , nihilque praevalens , 
urbe egreditur , & in Phrygiam falutarem ty- 
rannizans , extinftus eft , multique partis Pro- 
copianse csefi , atque profcripti . Valens ab 
Eudoxio Arrianorum Epifcopo fuafus , & bap- 
tizatus , contra Orthodoxos infeftus infurgit . 
Gratianum filium fuum Valentinianus Ambianis 
Imperatorem conftituit, quem habuit de Seve- 
ra priore jugali , & contra Saxones , & Bur- 
gundiones , qui plus o&oginta millia armato- 
rum primiim Rheni in limbo caftrametaflent , 
(*) Tribuno. movit 



J O R N 

movit procinihiBa f fed apoplexia fubitfc , fl< 
fanguinis eruptione Brigioqe defun&us eft • Tunc 
Gratianus Valentinianum iratrem , de Juftina^ 
Sicula uxore natum • w regno confortem aflu- 
xait ; nam Valentinianus fcnior , dudum lau- 
dante Seyera. uxore fua pulcritudinem Juftin», 
itbi eam focjavit in matrimonio , legefque^, 
propter illam conceflit , ut omnes viri , qui 
voluiffent , impunq bina matrimonia fufcipe- 
rent; quia ideo populofaArforum(*)gens ett, 
quia hoc apud eos folenne eft , & multarum 
tjxorum unus auditur maritus , Decepta ergo 
^ut diximus) Juftini , Valentinianus edidu ex 
ipfaquatuor filios, Valentinianum fupradi&um 
Imperatorem, Gratam, Juftamque, 8c Gallam, 
de qua Galla dehinc Theodouus Imperator , 
FlacilU defundU , quaa Arcadium, Honorium- 
que pepererat , Placidiam generavit , qu# ma- 
ter fuit moderni Valentiuiani junioris Jmpera- 
toris. Sed nos ad propofitum redeatnus. Valens 
Jmperator kge data , ut monachi militarent , 
nolentes juffit iqterfici , quando 8? Theodo- 
iius, Theodoiii Imperatoris pofteapater, mul- 
tique nobilium , occifi funt Valentis infanid. 
Gratianus Imperator , Alemannorum plus tri- 

fjinta millia apud Argentarium oppidum Gal- 
iae in bello proftravit , Galliafqus pacavit , 
Gens Hunnorum fuper Gothos irruens , certos 
ex ipfis fubjugat , alios fugat , qui veniences 
in Romaniam , fine armorum fufcepti difpofi^ 
tione, peravaritiam ducis Maximi, fame com- 
pulfi , rebellare coa£U funt , fuperatifque Rq- 
manis in congreflione , funduntur in Thracias . 
Coatra quos Valens ab Antiochia exire com- 
pulfus , in Thraciam proficifcitur , ibique Ia- 
crymabili bello commiflb , Imperator fagitta 
faucius , in cafam deportatur viliffimam, ubi , 
fupervenientibus Gothis , igneque fuppofito , 
incendio concrematus eft . Gothi vero occifo 
Jmperatore , jam fecuri , ad urbem properant 
Conftantinapolitanam > vbi tunc Dominica Au- 
gufta , Valentis uxor , multam pecuniam plebi 
Jargita , ab urbis vaftatione hoftes fubmovit , 
regnumque cognati , ufque dum ille Theodo- 
fium ordinaflbt , fideliter, miUterque fervavit- 
Th-odofius Hifpanus, Italic» divi Trajani civi- 
tatis , a Gratiano Augufto apud Sirmium poft 
Valentis interitum fadhis eft Jmperator * re-r 
gnavitque annos XV U. venienfque Theffalpni- 
cam i ab Anatolio fan£lo Epifcopo baptixatus 
eft . admodum Ecclefiae religiofus enituit pro^ 
pagator,Reipub!ic3eque detenfor eximius. Nam 
Hunnos , & Gothos , qui eam fub Valente de- 
fatigaflent, diverfis praeliis vicit, atque a prava 
vaitatione compefcuit, Cum Perfis quoque pe-. 
titus pacem pepigit , Maximum autem tyran-* 
qum , qui Gratianum interrecerat , & fibi Gal- 
lias vindicabat , apud Mediolanum , una cunu» 
Valentiniano Imperatore aggrediens ab orien- 
te, claufit, cepit, occidit. Eugenium quoque^ 
tyrannum , atque Arbogaftem , divino auxilio 
prapditus vicit , deletis eorum decem millibus 
pugnatorum , Hic etenim Eugenius , confifus 
viribus Arbogaftia , poftquam apud Viennam 
Valentinianum extinxerat , tyrannidem, invafic ; 
fed mox finul cum vita Imperium perdidit , 
jiam occifo Arbogafte defperans , fua fe manu 
peremit , Qmnibufque inimicis Theodofius fu-» 
peratia , in pace rebus humanis apud Mediola- 
rum exceffit , mramque Rempubl. utrifque^, 
filiis quietam relinqueqs . Corpus ejus eodem 
anno Gonftantinopolim alUmm , atque fepul- 
tum. Arcadius,& Honorius fratres, filii Theo- 
dpfii Imperatoris, utrumque Imp^rium, divifis 
(*)Pfirtborum. 



A 

A 



B 



N D E S 

tant&m fedibus, tenerc e(»perunt,ideft , Arca- 
dius fenior Conftantinapolitanam urbem , Ho. 
noriu^ vero Romanam. TuncRufinusPatricius, 
Arcadio infidias tendens, Alaricum Gothorunu 
Regem, ut Gracias devaftaret, miffis clam pe- 
cuniis invitavit . Porr6 deleftus Rufinus ab Ira- 
lias militibus,ArcadiocumGainaGomite miffis, 
ante porta^ Urbis detruncatus eft , caput ejus 
cum dextera manu Conftantinopoli ad ludU 
brium circumduftum , uxoreque ejus exulata, 
opes cun&as Eutropius fpado promeruit, Gil- 
do Africae Comes a ThMdofio dudum ordina- 
tus,ac fi juveniie regnum utrumque defpiciens, 
fibi velle coepitAfricamtenere, & fratre pro- 
prio Mafcel^er, dum fe vidifTet dejeitum, op» 
preffionique vicinum, propria fe manuperemit, 
Gaina ver6 fupmnominatus Comes , Oonftan*» 
tinopoli civile bellum commovcns , tctam ur^ 
bem igoi , ferroque turbavit , fugienfque ad 
Hellefpontum , piratico ritu vivebat , contra^ 
quem navali prsclio dato , multi Gothorunu 
ejus extindti, ipfe quoque bello evadens, mox 
tamea compleiftitur . Poft cujus oppreffionem, 
Ifauri per monrem Taurum curfitantes, ingens 
difpendium Reipublic» impetrarunt , contra^ 
quos Narba^acius (i) dire<ftus ,• majus continui 
rependit incommodum. Hefperiam vero plagam 
in regno Honorii Imperatoris primbm Rada- 
gafius Scytha cum ducentis millibus fuorunu 
mundavit , quem Huldi , & Sarus Hunnoruin, 
Gothorumque Reges fuperantest , omnes captU 
vos , quos retulerant , ungulis aureis vendide>- 
runt . StilicQ vero Comes , (cujus du» fili» % 
Maria , 8? Thermantia , fingulae uxores Hono^ 
rii Principis fuere , & utraeque virgines funt 
defundtas ) fpreto Honorio , regnumque ejua 
inhians , Ajanorum , Suevorumque gentes ao- 
nis , pecuniifque illedbs , contra regnum Ho- 
norii excitavit , Eucherium filium fuum Raga- 
num , & Chriftianis infidias molientem , cu- 
piens Caefarem ordinare , qui cum eodem fi- 
lio fuo, dete&o dolo, occiius eft . Qpa anno 
& Arcadius orientalis Imperator moriens poft 
obitum patris anno X III. in Imperio fuit . Theo* 
dofius junior , Arcadii filius , loco patris fiic^ 
ceffit in Imperio , adolefcens egregius, regna- 
vitqjannos quadragintatres. AiaricusRexWt- 
fegothorum » vaftata Italid. Romam ingre(Tu^ 
eft . opefque HonoriiAugufti depradatus, Pla- 
cidiam fororem ejus^ duxit captivam, quampoft 
hxc Ataulfo fuccefiori fuo , in matrimonium 
ut acciperet, delegavit. Conftantinus tunc quir 
dam Galliis occupatis invafit Imperium . Ho- 
ftes ejus , contra eum faovientes , filiumquo 
ejus regno privare cupientes, monachum tece- 
runt eum . Ipfe fanus k Gallia revertens , fta- 
tim filium fuum Conftantem ex monacho Qb- 
farem ordinavit ; fed mox ipfe apud Arela- 
tum , filius ejus apud Viennam , regnura cum 
vita amiferunt «, Itemque eorum exitus imme-- 
mores Jovinus , & Sebaftianus , in Galliis ty- 
rannidem moliuntur j fed & ipfi illico efle de- 
fierunt . Heraclianus poft hxc cum feptingen- 
tis & tribus navibus armatis ad urbem Romam 
depraBdandamvenit, contra quem Marianus (*) 
Comes egreflus, fic eum perterruit» ut tantum 
cum una navi Carthaginem fugeret , ubi mox 
ingrefTus interfe6lus eft . Vallia Rex Wifego* 
thorum , fa<5ia pace cum Honorio , Piacidiam 
fororem ejus reddidit , quam Conftantio Patri- 
cio , qui eam revocaverat , in matnmonio jun^ 
gens Honorius , rebus exceflit humanis . Ma- 
ximus , 8* Jovinus, de Hifpanis ferro vin6H, 
addu<5li , atque interfe£H funt , Joannes vero 
(i) Arbazacus. (t)Mar'mw> Hohq* 



Digitized by 



DE REGNOIUM SUCCESSIONE. 



Honorio defun£lo , regnum Occidentale invafit, 
contra quem Placidia creata Augufta , & Va- 
lentinianus filius ejus Csefar , diriffuntur, quem 
& dolo potihs Alparis , & Artaburis , quam 
virtute (uperavit . Occifoque Joanne tyranno , 
Valentinianus Ravennx Imperator a patruele^ 
Theodofio ordinatur , cujus germana Honoria, 
dum ad aula? decus virginitatem fuam cogere- 
tur cuftodire , clam mifTo clientulo , Attilam 
Hunnorum Regem invitat in Italiam , quum- 
que veniente Attila votum fuum nequiret ex- 
plere , fecinus , quod cum Attila non fecerat , 
cumEugenioprocuratorefuo committit; quam 
ob rem tenta k germano, & in Conftantinopo- 
lim Theodofio Principi deftinata eft . Poft haec 
tertio anno Valentinianus Imperator k Roma_ 
Conftantinopolim ob fufcipiendam in matrimo- 
nium Eudoxiam Theodofii Principis filiam ve- 
nit , datdque pro munere focero fuo tod Illy- 
riii, celebratis nuptiis , ad fua regna cum uxo- 
re receffit . Africana provincia per Bonifacium 
Comitem Wandalis tradita , a Romano jurc^ 
fiibtra&a eft , quia Bonifacius , dum in ofFen- 
fam Valentiniani venifTet , malo publico fe de- 
fcndere voluit , invitatoque ab Hifpaniis Gize- 
rico Wandalorum Rege,dolum quem concepe- 
rat , peperit . Hunnorum Rex Attila , jundhs 
fecum Gepidis cum Ardarico. Gothifque, & 
Walank, diverfifque aliis nationibus ♦ futs cum 
Regibus , omnem Illyricum, Thraciamque, & 
utramque Daciam , Maefiam , & Scy thiam , po- 
pulatus eft , contra quem egreifus Arnegiftius 
Magifter militum , Moefise apud Marcianopo- 
lim fortiter dimicavit : eo quoque fub fe de- 
cidentepneventus eft; & nec fic quiefcens bel 
lare , occifus eft . Marcianus Imperator regna- 
vit annos fex, menfes fex . Hic enim mox de- 
fcn&o Theodofio in regno afcitus , Pulclieriam 
germanam Theodofii % quse in palatio matura^ 
mulier virginitatem fervaverat , in matrimo- 
nio adfumens , regnum - cjuod delicati deceffo- 
res , prsdeceflbrefque ejus , per annos fere^ 
fexaginta viciffim imperantes , minuerant , di- 
vina provifione fic reparavit , ut exultatio in- 

tens cun&is accrefceret . Nam cum Parthis. 
: Wandalis omnia infeftantibus pacem infti- 
tuit , Attite minas compefcuit , Novades , (*) Ble- 
mvefque iEthiopid prolapfos , per Florum- 
Alexandrin» urbis procuratorem fedavit , & 
pepulit a finibus Romanorum , obitumque At- 
tite , & Zenonis Ifauri interitum , antequanu, 
moreretur,felixcomperit > infelicium, omnium- 
que inimicorum fuorum colla Domini virtute 
calcans, fexto anno , fextoque menfe rcgnans, 
in pace quievit. Valentinianus autem occiden- 
talis Imperator , dolo Maximi Patricii , cujus 
etiam fiiude AEtius perierat , in campo Mar- 
tio, per Obtilam , & Tranfiftilam AEtii fatel- 
lites, jampercufToCerealio(*)fpadone, trunca- 
tus eft . Imperium quoque ejufJem Maximus 
invafit ; tertioque tyrannidis fuae menfe mem- 
bratim Romaj a Romanis difcerptus eft . Gize- 
ricus tunc Rex Wandalorum ab Eudoxia Va- 
lentiniani uxore invitatus , ex Africa Romanu 
ingrelTus eft , e3que urbe rebus omnibus ex- 
fpoliad, eandem Eudoxiam cum duabus filia- 
bus fecum in Africam reduxit . Leo Beflica^ 
ortus progenie , Afparis Patricii potentid ex 
Tribuno militum fadhis eft Imperator. Cujus 
nutu mox Valentiniani apud Ravennam Majo- 
rianus Cafar eft ordinatus , qui tertio necdum 
anno expleto in regno , apud Derthonam occi- 
ditur, locumque ejus, fine Principis juffu Leo- 
nis , Severianus invafit , fed & ipfe . tyranni- 
(*)Nobades. 



B 



D 



dis fuae tertio anno expleto , Romae occubuit . 
Tunc LeoAnthemium, divi Marciani generum, 
ex Patricio Caefarem ordinans, Romae in Impe» 
rio deftinavit, pigelemque Getarum Regenu, 
per Ardaburem Afparis filium interemit , Ba- 
filifcum cognatum fuum, ideftfratrem Auguftas 
Verinas, inAfricam dirigens cum exercitu, qui 
navali praelio Carthaginem fiepe aggrediens , 
anre eam , vi<5his cupiditate , pecuniis vendidic 
RegiWandalorum, quam in Romanorum pote- 
ftatem redegerat . Aiparem autem Patricium- , 
curafiliisArdabure, & Ratriciolo, Zenonis ge- 
neri fui inftindhi, in palatio trucidavit, occifb- 
que Romse Anthemio , Nepotem filium Nepo- 
tiani, copulata nepte .fua in matrimonio, apud 
Ravennam perDomitianum clientem fuumCse- 
ferem ordinavit . Qjui Nepos regno potitus legi- 
timo, Glycerium, qui fibi tyrannico more regnum 
impofutffet , ab Imperio expellens , in Salona 
Dalmati» Epifcopum fecit . Sic quoque Leo 
Leonem Juniorem , ex Ariadne filia Aepotenu 
fuum, in Imperio ordinans orientali , anno fut 
fextodecimoobiit.Leo junior mox paucis men- 
fibus, quum puerile, ordinanter tamen, rexilfet 
Imperium , manu fua genitorem fuum Zeno- 
nem coronans , Imperatoremque conftituens , 
rebus excelfit humanis . Zenon, natione Ifau- 
rus , gener Leonis Imperatoris , regnavit annis 
decem & feptem . Hic etenim dum procefli- 
bus Chalcedone degerer , fubit6 Verina Augu- 
fta focrus fua, fratremBafilifcum in Imperium 
inducens, Auguftum in Urbe appellavit. Qpod 
comperiens Zenon , Chalcedone fine aliquaRei- 
publicae tefione in Ifauriam recefiit, maleus fe 
folum cum Ariadne Augufta exulaie, quam fui 
caus^ Reipublicae aliquid ex bellis civilibus in- 
commodum provenire. Qjjod Bafilifcus cogno- 
fcens . Zenonifque fuga btatus, Marcum filium 
fuum Gefarem ordinavit . Q,ui perfidia Nefto- 
rian^ inflatus , multa contra Ecclefiam tentavit 
protinus agere , fed volcnte Deo ante infiatus 
crepuit medius, quhm poenitcns ftare potuerat. 
Nam revertens Zenon rurfus in regnum pro- 
prium , & eum . & patrem , & macrem , in- 
exilium oppidi Slemnii provincias Cappadoci» 
deftinavit, ubi, quia charitas Dei, & proximi 
in illis refrixerat , frigore confumpti funt , vi- 
tamque cum regno amifcrunt . Parte vero Hc- 
fpenae Nepote Imperatore Orcftes fugato, Au- 
guftulum fuum filium in Imperium collocavit. 
Sed mox, Odovacer , genere Rugus , Thurci- 
lingorum ^ Scirorum ,Herulorumque turbis mu- 
nitus, Italiam invafit, Auguftulumque Impcra- 
torem de regno evulfum, in LucullanoCampa- 
nix caftello exilii poena damnavit . Sic quoquc 
Hefperium regnum, Romaniquepopuli princi- 
patum , quod feptingentefimo nono Urbis con- 
ditOB anno , primus Auguftorum , Odavianus 
Auguftus tenere caepit,cum hocAuguftulo pc- 
riit, anno deceffbrum regni Imperatorum quin^ 
gentefimo vigefimo fecundo , Gothorum dehinc 
Regibus Romam tcnentibus . Theodericus au-* 
tem, Triarii filius, cognomento Strabo , Rex 
Gothorum , a Sciris fuis ufque ad Apulumqtiar- 
to urbis milliario armatus advehit . nulli tamen 
Romanorum noxius , continu6 eft revcrfus • 
Porro in Illyricum properans , dum inter fuo- 
rum moventia plauftra progreditur,jacentisfu- 
per carpentum teliacumine, pavitantifque equi 
fui impulfione fixus , tranfverberatus interiit , 
& Reipublica? diem fcftum morte fua donavit. 
Walamero Rege Gothorum in bello Scirorum 
defun&o, Theodemir in regno fratris fucceffit, 
cum Widimero fratre, & hlioTheoderico, fed 
(*) Orealio. mi(Ta 



M 



. i 

1 i 

, 1 

! 

» 

'» I 



Digitized by 



240 J 0 R N 

miffa forte , Widimero partes Hefperia5,Theo- 
demiro cum filio Theoderico Illyricum obvenit. 
RelidU ergo Pannonisi, alter Italiam, alter II- 
lyricum fuicepit populandum ; fed utrique Re- 
ges , mox ubi fortita loca ingrelfi funt , illico 
rebus humanis excedunt. Widimer Italist, Illy- 
ricoTheodemir reliftis filiis decelTerunt. Qpo- 
rum Widimer ab Italicis pramiis vi&us , ad 
partes Galliae , Hifpani»que , omifsd Italifl , 
tendit: Theodericus verfc, Zenonis Augufti pel- 
le&us humanitate , Conftantinopolim venit , ubi 
magifter militum ftatim effe6his,Confulis ordi- 
nani triumphum ex publico dono peregit . Sed 
quia tunc (ut diximus) Odoacer regnum Ita- 
liae occupallet, Zenon Imperator cernens jam.. 

f entes illam patriam poflidere , maluit Theo- 
erico, ac fi proprio jam clienti, eam commit- 
ti, quamilli, quem nec noverat, fecumque ita 
deliberans , ad partes eum Italiae mittens Ro- 
manum illi populum, Senatumque commendat, 
ovanfaue Rex gentium , & Conful Romanus 
Theoaericus, Italiam petit, magnifque prseliis 
Odoacrum vicit, & Ravennam in deditione fu- 
fcepit, deinde ver6, acfi fufpedhim, Ravennae, 
in palatio jugulans, regnum gentis fuas,& Ro- 
mani populi principatum, prudenter, & paci- 
fice per XXX. continuit annos . Ilus autenu 
Ifaurus , magifter officiorum , & Zenoni Impe- 
ratori in privata vita amiciflimus , charitateque 
conjun&us , dum fecretfc , in detradtioneia* 
Ariadnes Auguftae, cum ejus viro loquutus eft, 
in zelo Auguftum concitavit , qui deliberans 
eam perimere , uni fuorum rem tacite deman- 
davit , quod dum ille agere nititur , cuidanu 
cubiculariae prodit fcelus eadem no&e fadlu- 
rum . Regina fcelus cognovit , fuoque in ledhi- 
lo eddem, quae rem fuggefferat, collocatS , in_ 
Epifcopium ad Acacium nemine fciente fubter- 
fugit. Poftera die Zenon, rem seftimans perpe- 
tratam , dum lu&um quendam quafi moerens 
fimulat, neminem fufcepit. Acacius Epifcopus 
ingrefTus, & fadh arguit impietatem , veniaeque 
fidem expofcit , Auguftamque fufpicionis inno- 
xiam compxomittit , acceptaque nde, veniaspa- 
ftione Augufta revertitur , fecumque dumcre- 
bro deliberat , qua forte de inimico exigat ul- 
tionem, na&a (ut opinata eft)opportunitatem, 
uni fuorum mandat in abditis ftanti, ut illum a 
* fe recedentem perimeret, quiparens praceptis 
Reginae , dum avidus ferit in capite , enfe non 
cervicem , ut cupiebat , fed aurem illius ampu- 
tavit , quod periculum evadens Ilus , mox ad 
urbem recedens, Zenonique infeftus, Orientem 
invafit . Contra quem Leontius diredtus , pelli- 
cibus verbis illeaus , diadema arripuit , fimul- 
que Leontius , & Ilus Reipublicas inimid efFe- 
cti , tyranni , in partes Syriae , & Ifaurias de- 
bacchantur, additoque fuper folito Ifauris do- 
no, omnes fimul confpirant contra Zenonenu, 
cujus thefauris in Papyrio caftello munitiflimo 
repertis , defaeviunt . Sed non poft multum ab 
exercitu Zenonis in eodem caltello capti , de- 
collatique funt , & capita eorum Conftantino- 
polim allata, praefixague haftilibus ftatuerunt. 
Sic quoque Zenon , iuperatis inimicis fuis , in 
pace bona quievit . Anaftafius, ex Silentiario 
fubito ab Ariadne Augufta in Imperio afsum- 
ptus, fimulque Imperator, & maritus innotuit, 
regnavitque annisviginti feptem, menfibusduo- 
bus. Contra quem Ifauri, dum fibi quod Uus 
tyrannus ille adjecerat donativum , & Zenon- 
reconciliationis gratid invitus largitus eft , ab 
ifto fraudantur , arma arripiunt , confertoquc, 
praelio, juxta CotzianumPhiygiac civitatem ca- 



A N D E S 

ftrametati , pene per fex continuos annbs Rel- 
publicae adverfantur , ubi & Lilingis , eoranu 
& in bello, & in confilio praevius , quamvispe- 
dibus ob corporis debilitatem fegnis, eques ta- 
men in bello acerrimus , dum peremptus fuif- 
fet, omnes Ifauri fugerunt, atque difperfi funt, 
& devi&i, & per quaquam exilio ablegati,ur- 
befque eorum nonnullae folo ufque proftratas . 
Variis namque fub Anaftafio miles proeliis fati- 
gatus , & nunc in Illyrico cum Sabiniano , & 
Mundone ad Margum , nunc cum Pompejo ad 
Adrianopolim, nunc cupi Arifto ad Zoriam,(*) 
nunc cum Parthis in Syria , ut omittam intefti- 
nas clades , & pugnas in foro regise civitatis , 
ad poftremum contra Italiam plus piratico , 
B quam publico Marte concertans , fruftratus 
eft . Sed quod fit plus dolendum , contra^, 
ultimum fuum famulum Vitalianum de Scy- 
thia per fex annos civile bellum extruxit . Is 
fiquidem Vitalianus , cum LX. millibus arma- 
torum, tertio pene milliario, nonReipublicse, 
fed Regi infeftus , accedens , multa fuburbana 
Regias urbis praedis, fpoliifque attrivit . Contia 
quem dum Hypatius nepos Cafaris, cumexer- 
citu numerofo pugnaturus egreditur , ante ab 
Hunnis auxiliaribus capitur , & Vitaliano tur- 
piter venditur , antequam aperto prselio pane 
adverfa fefe inimicus oftenderet . Poft quem 
iterum fuus guberaator , magifterque militura, 
faepe fuperati , ftepe irnfi ab eo & fpreti funt . 
Sic quoque diverfis partibus inimicorum valla- 
tus agminibus Anaftafius , fgpe congemuit, 
nulliufque tamen meruit inimicorum fuorum 
vindi6km audire , ficut nec ipfe Ecclefias jura 
fervavit , imo moerens & fuerens , major o6to- 
genario aetatis anno, regnique vigefimo &ofta- 
vo , rebus exceflit humanis , contritaque Ref- 
publica vix Juftino ei fuccedente aliauantulum 
refpiravit . Juftinus, ex Comite excuDitorum a 
Senatu Imperator eleihis , annos regnavit IX. 
Qjui mox inhiantes regno fuo , Amantium pras- 
pofitum palatii , Andream , & Mifaelem , & 
Ardaburem Cubicularios , fentiens , afflixit . 
Nam Amantium , & Andream ferro truncavit, 
Mifaelem , & Ardaburem Perdicam in exilium 
mifit , Theocritum quoque fatellitem Amantii, 
quem idem quoque Amantius ad regnandunu 
clam praeparaverat , comprehenfum, carcera- 
tumque , faxis, contifque ineentibus cxfum , 
falfum in gurgitem jecit,fepultum tamen; Im- 
perio , cui inniaverat , eum privans , foedufque 
cum Vitaliano percuflit , & ad fe evocaturaui , 
Magiftrum militum prsefentem, & GonfulenL, 
ordinarium fecit , quem rurfus in fufpicione 
habens prioris fe&i, fedecim vulneribus in pa- 
latio cum Celeriano , & Paulo fatellitibus con- 
foflum perimit . Hic quoque Imperator , ante 
quartum menfem obitus fui , fenedhiti fu» 
confulens , & Reipublicse utilitatibus , Juftinia- 
num ex fbrore fua nepotem, confortem regni, 
fucceflbremque Imperii ordinans , rebus huma- 
nis exceflit . Juftinianus regnat jam jubente^ 
Domino annos XXIV. Qjii ut fceptris, genio- 
que ab avunculo fuo mancipatus eft, moxPar- 
thos bella moventes deftinato exercitu compe- 
fcuit , & fines proprios tutans , Parthorum fa5- 
pe multos occidit . Poftea vero , facientibus 
peccatis , in die Sabbati SandH Pafch» inito 
certamine, exercitus, & non ducis inftindhi , in 
fluvio Euphrate , fugiens Parthos , Romanus 
numerofus ruit exercitus ; Illyricumque Cxpt^ 
ab Herulis , Gepidifque & Bulgaris devafta- 
tum , per fuos judices frequenter obftitit vi , 
fubterque cecidit . Poft hsec Hypatium Pom- 
(*) Zortam , pejum- 



Digitized by 



Google 



DE REGNORUM SUCCESSIONK. 



241 



llf. 
*, 

5r. 
l 

i 
k 

i 



f 1 



pejumque remi fui infidiatores , coadunata^ 
manu civili Circum ingrcflbs , & Hypatium 
torque aureo redimitum pro diademate , loca- 
que Imperatoris jam occupantem , Pompejum 
vero fuc> cblamyae loricatum , & jam palatium 
invadentem , utrumque detentum , ante fores 
palaxii captum, catenatumque difcuffit, ampu- 
tatifque eorum capitibus, ante eos fecit Impe- 
rium perdcre , quam haberent , fociifque eo- 
rum , qui evaferant hac caede , profcriptis , 
reluti grandt hofte proftratodemanubiistrium- 
phavit . Eodemque anno,poft diuturnum, im- 
manemque belli laborem , quod contra Parthos 
Romanorum fuiffet geftum fudoribus, perRu- 
finum Patricium , perque Hermogenem Magi- 
ftrum officiorum , & utrumque legatum dire- 
ftum ad Principem , pax depacfta eft , foeduf- 
que initum , & munera ab utroque Principe_ 
2bi invicem deftinata . Mox quoque foluto de 
orientaU parte exercitu, eundem du&orem- , 
quem dudum Orienti tranfmiferat, elegit Beli- 
(arium , & numerofos, fortiffimofque milites 
deputans , ad auftralem plagam contra Wan- 
dalos mittit ; qui faveme Deo , qua venerat 
facilitate , ea celeritate Wandilos fuperavit , 
Libyamque ad corpus totius Reipubl. jungens , 
Gelimerem Regem , opefque Cnartaginis , in 
urbe Regia Principi fpedkante populo obtulit. 
Cujus nutu remuneratus, Confulque ordinarius 
mox defignatus , de manubiis Wandilicis Beli- 
firius triumphavit . In Italia vero , Theoderi- 
co Rege defun&o, Athalaricus nepos ejus, ipfo 
otdinante , fucceflit , & annos o&o , quamvis 
pueriliter vivens , matre tamen regnante Ama- 
lafuentha , degebat : quando & Gallias , diu 
tentatas, (*) Francis repetentibus reddidit . Mor- 
tuoque Athalarico , mater fua , Theodahatum 
conlobrinum fuum regnifuiparticipemfaciens, 
non poft multum ipfo jubente occifa eft . Et 
quia dudum fe, fuumque filium commendave- 
ratPrincipi Juftiniano, is mortem ejus audiens 
doluit , nec paffus eft inultam tranfire , fed 
mox eundem ducem belli , qui Poenorum do- 
oiitor fuit , & de opibus Wandilicis trium- 
phans adhuc in fefcibus erat , agmini diverfa- 
rum ptxponens nationum , ad partes Hefpe- 
rias deftinavit, qui primo accelTu moxSiciliam 
pervadit , duce ejus Sinderich fuperato , ubi 
dum aliquantunj temporis ob ordinandam pa- 
triam refideret , comperit m Africa civilia^. 
bella, inteftinaque pralia debacchari . Nanu 
Stozas , pene ultimus militiim , & Martini 
clientulus Magiftri militum , tyrannidem r?rri- 
piens , auftorque feditioforum effe&us , Cy- 
rillo , Marcello , Fara, aliifque diverfis judici- 
bus dolo peremptis, in ducem Salomonem fe- 
viebat , totaraque Africam tyrannico ritu va- 
flabat . Emenfo ergo Belifarius a Sicilia in_. 
Africam pelago, foUta felicitate rebelles fugat, 
provinciam hberat , Salomonemque rurfum-- 
Carthagine collocans, Siciliam redit. Ubimox 
Eurimund , Theodahati Gothorum Regis ge- 
ner , qui contrarius cum exercitu venerat , 
cernens profperitatem Confulis , ultro fe dedit 
ad patres vi&oris, oravitque, ut jam anhelanti 
fuo adventu fufpeite fubveniret Itali» . Con- 
ftrufto ergo Belifarius exercitu , & tam nava- 
lia, quam equeftria du&ans agmina, vallavit 
Neapolim , paucifque diebus eam obfidens , 
per aaua du&um nodhi invafit, & tamGothis, 
Qui aoerant , quam Romanis bellantibus inter- 
fe&is, urbempieniffim^ fpoliavit. QpodTheo- 
dahatus animadvertens , Witigem unum inter 
alios dudkorem exercitus prscponens , contra_ 
Tom. I (*) tmtas. 



B 



Belifarium dirigit . Qpi Campaniam ingreffus, 
mox ubi ad campos veniffet barbaricos , illico 
exercitus favorem , quem contra Theodahatum 
fufpe&ura habebat , Rex cepit. &, Qjiid, in- 
quit , vultis ? at illi , Tollatur , inquiunt , de 
medio qui cum fanguine Gorhorum , & inte- 
ritu fua cupit fcelera excufari , fadtoque im- 
petu in eum , confona voce Witigem Regenu. 
denunciant . At ille regno levatus , quod ipfe 
optaverat , mox populi voto confentit , dire- 
«SHfque fociis , Theodahatum Ravennam rever- 
tentem extinguit, regnumque fuum confirmans, 
expeditionem folvit , & privata conjuge repu- 
diata , Regiam puellam Mathefuentam Theo- 
derici Regis neptem , fibi plus vi copulat , 
quam amore . Dumque ille novis nuptiis dele- 
dfcatur Ravennae , Conful Belifarius Romananu 
urbem ingreffus eft , exceptufque ab illo po- 
pulo , quondam Romano , & Senatu , jam pe- 
ne ipfo nomine cum virtute fepulto, confeltim 
vicina occupat loca, urbium, oppidorumque mu- 
nimina ; primaque Grasca congreffione , Hunila 
du&ante , Perufinum ad oppidum fuperat , & 
plufquam VII. millibus trucidatis , reliquos Ra- 
vennam ufque proturbat, fecundS vero, cum ipfo 
Witige Romanas arces vallante congreditur, ma- 
chinafque illius, & turres, quibus Urbem adire 
tentabat, igni confumptas, per anni fpatiunu, 
quamvis inedi^ laborans , deludit . Polt haec ad 
Ariminum perfequutus , exindeque effugatum , 
Ravenna claufum in deditionem fufcepit, atque 
unus Conful , qui contra Getas dimicat , pene 
pari eventu de Francis, qui cum Theodcberto 
Rege fuo pliis ducenta millia advenerant , 
triumphavit ; fed, quia ad alia occupatus alibi 
noluir implicari, rogantibus Francis pacenu 
conccffit , & fine fuorum difpendio , de finibus 
Italicis expulit, fumptoque Rege , & Regina, 
fimulque, & opibus Palatii, ad Principem, qut 
eum miferat, reportavit . Sicque intra pauct 
temporis fpatium Juftinianus Imoerator pcr 
fideliffimum Confulemduo rcgna,duafqueRcf- 
publicas fuse ditioni fubegit . Quod Parthus 
comperiens , facibufque invidiae exardcns , iu 
Syriam movit procindlum ; & Gallinicum , Cx- 
fareamque devaftans , Antiochiam vcnit , ubi 
Germanus Patricius cum Juftino filio fuo , eo 
demque Confule , poftquam ab Atricana pro- 
vincia remeaffiet, dum adventui Parthorum ob- 
viare nequit, relicfta urbe ad partes, fcceffit Ci- 
licise . Perfse vero , vacuam ab exerciru Antio- 
chiam nadti populum quidem per Orontis al- 
veum ad Seleuciam maritimam cum militibus 
mixtis fugientem afpiciunt, ncc fequunrur ;fed 
prsedas per urbem certatim diripiunt , vicinaf- 
que urbes , & oppida , partim invala , partim 
pccunias quantitate multata , pmcreunt , & 
totius Coelefyriae bona fibi unius in anni fpa- 
tium pene Parthus affumit . Nec fic quoque re- 
cedit, fed jugiter adversiis Rempublicanu 
Romanam dimicat. Contra quem Wandalicus, 
& Geticus Conful folite deitinatur, qui, etfi 
non ut reliquas gentes eum edomuit , tamen 
ut intra fuos fe fines recolligeret , compulit : 
fuiffetque de hac gente feliciDuci parta vi<fto- 
ria , ni clades in Italia , qux poft ejus difcef- 
fum emerferat , celcrera ei fuccefforem dedif- 
fet Martinum, qui, etfi viribus impar, confilio 
tamen quamvis cum Conftantiano conjunik) 
non minor , dum refiftere contra Parthos non^. 
prsevalet , ne bella diu teneret, pacem effecit, 
Cladem vero , quam diximus in Hefperia pla- 
ga, ut liquidius ledtorcognofcat, apenius me- 
morabo . Egrediente Belifario Coniule ab Ita- 

H h lia % 



Digitized by 



Google 



24* JORNANDES DE REGNORUM SUCCESSIONE. 



lia , & (ut diximus) Rege, & Regina , opi- 
bufque palatii , ad Principem reponante , Go- 
thi , qui trans Padum in Liguria confiftebant , 
recrudefcenres animo , ad bella confurgunt , 
& ordinato fibi regulo Hildebaldo milite , exi- 
ftunt adverfi, contra quos dum non unius , fed 
diverforum tentantur apparatus , illi fortiores 
effe&i perfiftunt , annique fpatio vix emenfo , 
Hildebaldus interficitur ,. & loco ejus fuccedit 
Errarius , qui & ipfe vix anno expleto perem- 
ptus eft , & in regno , malo Italis, Badiulsu. 
juvenis nepos afciicitur Hildebaldi , qui mox , 
& fine mora Faventino in oppido iEmilias folo, 
pnelio commiffo , Romanum fuperavit exerci- 
tum : nec diu poft hsec item per fuos ad can- 
cellos annonariae Thufcias feliciter dimicans , 
fugat exercitum, judices partim donis , partim 
blandiciis fibi confociat , totamque Italiam cum 
ipfa Roma pervadit, omniumque urbium mu- 
nimenta deftruens , cun&os Senatores nudatos, 
demolitd Rom£ , Campaniae terra tranfmutat. 
Contra quem , ut fuperius diximus, Belifarius 
de Oriente digreditur cum paucis , ratus om- 
nem exercitum , quem dimiferat , integrunu 
reperire ; & ideo , poftquam Ravennam in- 
grefTus eft , nec , cum quibus ei obviaret , in- 
venit , remenfo Adriatico mari , Epirum re- 
vertitur, ubi Joannes, & Valerianus conjundti, 
dum in conciones , & jurgia concertant , To- 
tila cum Badiula hoftile opus in Italia peragit . 
Belifarius quoque impatiens tantes crudelitatis, 
navalem clafTem \ Sicilia folvens , perTyrrhe- 
ni maris aeftum ♦ Romani in portus fe recipit 
ftationem ; egreffiifque ad Urbem, quam vi de- 
ftru&am , & defolatam attendit , hortanfque_ 
fociosadreparationem tantae urbis , accingitur: 
ubi nec dum vallo circumfeptus , infeftum ex- 
peritur Totilam ; fed folitis vidtoriis intrepi- 
dus , quamvis cum paucis contra eum egrefTus, 
lic effugavit , ut plures fugiens Tiberi demer- 
gerentur , quam gladio caderent . Indequc^ 
nortatus exercitum , regreditur Siciliam , qua- 
tenus & Romae faceret copiam annonce * & vi- 
cinus ad fretum , Totilam turbaret in Campa- 
nia commorantem . Sed ut aflblet , rerum im- 
mutarione , & Principum voluntate diverfa^. , 
quiefcente in DominoTheodora Augufta, evo- 
caturad urbem Belifarius deSicilia. Poft cujus 
difcefsum Totila fecurus , iterata rabie ♦ & fu- 
rentibus Ifauris t invadit Romam , & fic fum- 
ptis undique viribus , militarique vallatus au- 
xilio, ingreditur , cepitque Siciliam . Contra 
quem Germanus Patricius, dum exire difponit 
cum exercitu , Mathefuentam Theoderici Re- 
gis neptem . & Witigi mortuo dereli&anu , 
tradente fibi Principe in matrimonio fumptam, 



B 



D 



in Sardicenfi civitate extremum halitum ftidit ; 
relinquens uxorem gravidam , quae poft ejus 
obitum, pofthumum edidit filium , vocavitque 
Germanum . Qpa felicitate fibi Totila comper- 
ta , totam pene infultans Romanis devaftat 
Italiam . In Africa ver6 , a Mauris dudunu 
perempto Salomone , Stozas , & Joannes invU 
cem fingulari certamine corruunt , aliufque^ 
Joannes , qui Stozas junior dicebatur , fufcepta 
tyrannide , Guntharim Magiftrum militunu 
fecum efse fuadet . Qjui , interficiens Ariobin- 
dam , jugalem ejus , neptem Imperatoris fibi 
cupiens lociare , praevenitur ab Artabane, qui 
eo in convivio trucidato , neptem Imperatoris 
ereptam ad urbem Principi dirigit cum hono- 
re , fimulque ferreis vinculis colligatum ei ty- 
rannum deftinavit Joannem , qui Stoza perem* 
pto , in eadem fuccefferat tyrannide , quenu 
in urbem difcufsum , manibufque truncatis , ad 
exeniplum caeterorum in patibulo fixit . Joanni 
dehinc Patricio , cognomine Troglitae , Africar 
procuratione commifsa , Artabanus evocatus , 
Magiftri militum prffentis accepit dignitatem. 
Nec diu intercedente, in ipfum Principemma- 
nus injicere geftiens , detedhis , & comproba- 
tus , pietate tamen pnncipali impunitus per- 
manfit , & , quafi benevolus , cum gratulatio- 
ne in Siciliam ciim Liberio Pktricio propera- 
vit . Joannes vero in Africana provincia felici* 
ter degens , Mauris partis adverfae per pacifi- 
cos Mauros fuperatis* una die decem&feptem 
Prsefe&os extinxit , pacemque totius Afirica ju- 
vante Dommo impetravit . LongobardorunLf 
gens , focia Romani regni Principibus , & 
Theodahati fororis filiam , dante fibi Impera- 
tore , in matrimonio jungens Regi fuo, contra 
aemulos Romanorum Gepidas , una die pugnl 
commifsl , eorum pene caftra pervafit , ceci- 
deruntque ex utraque parte amplius quadra* 
ginta millia, nec par ( ut ferunt) audita eft in 
noftris temporibus k diebus Attilas , in illis lo- 
cis, praeter illam, qua» antehac contigerat fub CaU 
luce Magmilide cum Gepidis , aut certe Mun* 
dionis cum Gothis , in quibus auftores ambo- 
bus bellis pariter corruerunt . Hx funt caufe 
Romanse Reipublicas, praeter inftantiam quoti- 
dianam Bulgarorum , Antarum , & Sclavino- 
rum. Quas fi quis fcire cupit , annales, Con- 
fulumque feriem revolvat fine &ftidio , repe- 
rietque dignam noftri temporis Reipublic» 
tragoediam, fcietque, unde orta, quomodo au- 
6ta , qualiterve fibi cundfcas terras fubdiderit , 
& quomodo iterum eas ab ignavis reftoribus 
amiierit , quod & nos pro captu ineenii breyi- 
ter tetigimus , quatenus diligens ledtor latibs. 
ifta legendo cognofcat . 



Finis Hiftorue jfafrumdis de Regnorum Succefiione. 



JOrnandis librum de SucceJJbne Regncrum ex Lugdunenfi Bibliotbeca Patrum, ut in fmPrffatume deji- 
gnarat Vir Oar. Ludovicus Antonius Muratorius in feriembancnoflram contnlimus; Verum cim tot> 
tantiffue mendis depravatum cognoverimas , ad alteram lettionem ex Afupeo Nicolai Blankardi anud 
Adrianum Wifgaerden Lug. Batav. ann. 1647. expurgavimus . Quod & Afuratorius ipfe prafens facili 
probaffet . U Leflores ne lateat , & nos fraudem fecijfe videamur , ultro profitemur. 



Digitized by 



PROGOPII 

C^ESARIENSIS 

HISTORIARUM SUI TEMPORIS 

DE BELLO GOTHICO 
Libri Quatuor, 

EX INTERPRETATIONE 

CLAUDII MALTRETI 

SOCIETATIS JESU 

HISTORI/E BYZ ANTIN/E INSERTA. 

AC C E S S IT 

HUGONIS GROTII 

Explicatio nominutn , & verborum 
Gothicorum , Vandalicorum , 
ac Langobardicorum . 



Tm. I Hh % 



Digitized by 



.Digitized by 



Google 



*45 

IN PROCOPII CAESARIENSIS 

LIBROS DE BELLO GOTHICO 

P JIAE F A TIO 

LUDOVICI ANTONII 

MURATORII. 

NUllum certe prima fronte jus Procopio in Colle&ionem noftram inferendi 
pedcm ; is enim ab Italico coelo ionge natus , Caefaream Palaeftinae Pa- 
triam habuit, &Graece loquens,Graeco quoque fermone in fuis contexen- 
dis Hiftoriis eft ufus . Et tamen illi inter Scriptores noftros locus per me , 
& quidem libenter , datus . Patiatur quaefo Graecia celebrem hunc Hi- 
ftoricumfuum inter nos quoque tantifper verfari , dum nobis Italica narret , quae non 
aliunde, quamabipfo audituri concinne defcripta, imo neque audituri effemus . Pa- 
tiatur , inquam , me aliquot ejus libros , nempe de Bello Gothico, Italicorum monu- 
mentis inferere . Geftum eft in Italia illud bellum , ipfeque Procopius fere omnia , ut 
ica dlcam, fub oculis habuit; nam a Juftiniano Augufto Comes, & a Confiliis addi- 
tus Belifario , in ea ipfa expeditione pro Italiae liberatione , & gloria fui Principis fe- 
dulam operam navavit , claffis , & rei annonariae cura fibi commiffa , ut ipfe au&or 
eft Lib. x. cap. 4. Non incongruum ergo locum inter noftros habeat Scriptor hic , non 
Italicus quidem , fed qui felicius, quam ipfi noftrates ad Italica referenda fe contulit, 
eaque revera defcripfit ilio fucceffu , ut hominem heic natum , aut faltem diu verfa- 
tum audire tibi facile videaris * 

Exorditur autem Procopius narrationem fuam a Gothorum ingreffu in Italiam fub 
Theoderico , ac proinde ab anno 489 nam vix duo verba habet de Auguftuli Impe- 
rio,qui anno 475. regnavit. Profequitur inde ejuldem Populi in Italia regnantis Hi- 
ftoriam ad annum u(que 552. hoc eft ad XVIIL annum belli Gothici, cui tandem 
pcft duos annos finis impofitus fuit per Narfetem bellicofiffimum Ducem , ut ex Aga- 
thia habetur. Quare videas, ad illuftrandas Italiae res eo feculo nullum nobis occur- 
rere luculentiorem Hiftoricum, quam Procopium* Adnotavit autem Clarifs. Cardina- 
Hs Norifius Differt de Synodo V. cap. 6>, & poft eum Pagius, a Procopio fecimdum 
annum cum tertio belli Gothici fuiffe confufum : quod tamen Librariis etiam tribui 
teft , male notas numericas interdum defcribentibus . Ceterum quatuor libros de 
Uo Gathico infcriptos ab codem Procopio habemus . Verum Nicolaus Alemannus in 
Praefationc ad Hiftoriam Arcanam ejuldem Procopii contendit , quartum Iibrum hoc 
titulo perperam donari > comple&itur enim quae cum Perfis , Vandalis , & Gothis poft 
editapriora volumina, Romanis contigere, ac proinde re£tius illum effe infcribendum 
HifioriamMifccllam , Imo de hoc nos monuit Procopius ipfe cap. x. ejufdem libri quar- 
ti, qui revera ad alia divertens, vigefimo primo taatum capite bellum Gothicum in 
Italia geftum rcpetit. Attamen mihi fatius vifum eft praecedentia , quamquam aliena 
a rebus Italicis , retinere , quam librum illum, non nimis alioqui prolixum, detrun* 
catum exhibere . Neque heic filendum , conflatam olim invidiam Leonardo Aretino, 
viro tum Latinarum, cumGraecarum literarum peritiffimo, quod Hiftorian Gothorum 
Latinam dederit, tanquam fuo labore e variis Au&oribus contextam, ac proinde ve- 
lutifuum opus populo vendirarit > quum tamen nihil fere aliud egerit, j^uam integros 
Procopii libros expilare , quos ubique diffimulat , quafi (peraret , Procopii Graeca a 
nemine legenda , aut aliquando peritura , fuam vero Hiftoriam ejus loco ad feros ne- 
potcs tranhtufam. Accuwtionis hujus per alios poftea renovatae au&or fuit Chrifto- 
phorus Perfona , ejufdem feculi, quo Leonardus deccffit, Graece do&us Scriptor* Vc- 
rum non tam facile putandum Leonardo Aretino id confilii fuiffe s neque enim ho- 
mo probis moribus , ingenio , & fingulari eruditione praeclarus , ignorare poterat , Pro- 
copii celebrem effe famam , neque in una Florentia , unoque codice ejus libros con- 
cludi , ac propterea minime futurum , ut plagium diu poflet celari . Hiftoriam hanc , 
ficut & rcliquas a fe concinnatas , ex variis Au&oribus , & praefcrtim Procopio , Are- 
tinus decerpfit, ut reor, bona fide, nullo veteri Scriptore laudato, eo quod ejufmodi 
filentium in more jam effet . Et fane in ea confuetudine focios , ac imitatores non pau- 
cosiU» h>buit. Attamen hinc faltcm difcimus, ingenuitatis legibus melius confultum 

W, 



24$ 

in, ubi Au&ores, per quos profecimus in Hiftoria texenda, teftes, ac vades eorum 
quae lcnbimus, memoramus. Quod & plerique noftris temporibus faciunt, quoties 
res antiquas fibi enarrandas fufcipiunt, & eidem Aretino jure majori fcciendura erat 
quando e Ptocopii noftri fcriniis pleraque fuerat mutuatus. ' 
r J^ Cter Tr /eonardum Aretin " m Chriftophorus Perfona fupra memoratus Hfiarim 
* TOC T\ e Graeco ^ertit , fed hoh plane fecundo (ucceflu. Tum Hugo Gro. 
K? . ?. a ?. io fe fc felidus exe rcuit» nova verfiqne inftituta, quam anno 16« 
Amitelodam, edidit , inferuitaue Hiftoriae Gothorum, Vandalorum , & Langobardi 
rum . landem Claudius Maftretus e Soc. Jefu alteram verfionem ex fuo penudedit 
33 Um Jr rot,ai ^ m ' ut J pfe P rofitetur > nondum vidiuet, eamque numeris omnibus ab! 
lolutam , cetenfque Procopii libris additam anno 1662. Parifiis ex Typographia Re- 
gia evulgavit Graece, & Latinej cujus labor duos in Byzantinae Hiftoriae coUeaio- 

^KnT!fr i. %° P° ar r am halic ***** GMcae de%ndam 
cenim ad noftrae Collechonis ufum, ac ornamentum. 



pro. 



Digitized by 



PROCOPII 

C^ESARIENSIS 

HISTORIARUM TEMPORIS SUI 

DE BELLO GOTHICO 

LIBEEt P\1MUS. 



C A P U T I. 

tyiantu Zeno pnperat, in Occidente AugufMus . 
Orefle bujus tiatre occifb 9 regnat Odoacer . 
Tbeodencus tkthorum Rex e Thracia in Ita- 
tiam imgrat 9 Zenoms impulfu. Ravemam, 
cujusfitusdefcribitur. obftdet . Odoacrwn 
i medio tollit . Potitus Italid , fubditis 
cum laude praeft. In ferculo videre 
f$bi vifus caput Symmachi , quem 
cumBoetio inique occiderat} 
territus ac lugens 
moritur. 

Ta quidem in_ 
Africa procef- 
fitRomana res: 
ego vero ad 
bellum Gothi- 
cum venio , 
praevia reruitu- 
narratione, qu? 
ante illud Go- 
this , & Ita- 
lis contigerunt. 
Uno tempore 
Byzantii Zeno, 
in Occidente imperavit Auguftus , quem Ro- 
tnani , diminuto blande vocabulo , appellave- 
runt Auguftulum ; propterea quod Imperiunu 
fufceperat adolefcentulus . IdveroOreftes ipfius 
pater , fingulari prudentia vir , adminiftravit . 
Aliquanti anteRomani Sciros ♦ Alanos , &alias 
quaidam gentes Gothicas in focietatem afcive- 
rant, ex quo illas ab Alarico , Attilaque clades 
accejperanc,quas in fuperioribus librisdefcripfi. 




B 



Sed quantum , & fortunse , & dignitatis adde- 
bant militiae Barbarae , tantum Romanae detra- 
hebant, fubque honefto foederis nomine ab ex- 
traneis tyrannice opprimebantur . Hprum certe 
impudentia eo crevit , ut poft alia multa ab in- 
vitis exprefla , demum agros omnes Italias divi- 
dere inter fe voluerint , & cbm tertiam eorum 
partem ab Orefte exigerent , abnuentem eunu 
illico vitd fpoliannt. Inter ipfos quidam erat f 
Odoacer nomine, Protedtor Casfarianus, qui tunc, 
fi illorum oper£ Principatum confequeretw\fe 
voticompotes&dhirumrecepit. Quavia arrepta 
tyrannide , Imperatori nihil pneterea mah intu- 
ht, vivere privatum finens ; tertiaque agrorum 
parte concefla Barbaris , eos fibi devinxit pem- 
tus, ac tyrannidem per annos decem firmavit . 

Sub idem tempus Gothi , qui Imperatoris 
permiffu Thraciam incolebant, m Romanos re- 
bellavere , duce Theoderico , qui vir erat Pa- 
tricius , & Byzantii fellam Confularem afcen- 
derat. At Zeno Aug. rationem optimam e re^ 
nata inire callens , Theoderico fuafit , ut Ita- 
liam peteret , & cum Odoacro collata manu , 
fibi, Gothifque Imperium Occidentis pararet : 
cum elfet convenientius , prsefertim Senatori f 
tyrannumexigere^&Romanis, atque Italis prse- 
elfe omnibus , quam armis cum Imperatorc^, 
contendere, & in tantumvenire difcrimen. Eo 
dele&atus confilioTheodericus, inltaliam pro- 
ficifcitur. Gothi fe comites adjunxerunt, par- 
vulis , foeminifque in plauftra impofitis cum_ 
fupelle&ili , quantacumque defcrri potuit . 
Ubi ventum eft ad finum Jonium , quoniam^ 
trajicere nequibant, dcfc&i navibus, illumcir- 
cumeundo , per Taulantiorum , aliorumque^ 
ejus accolarum oras progreili funt . Ipfis ikcftse 

obviam 



Digitized by 



148 P R O 

obviam Odoacri copia, 8f multis fufae congref- 
fibus , cum fuo Principe Ravennae ie commi- 
ferunt , aliilque mumtiflimis locis , quae Goihi 
ciun ohfediilent , pleraque variis , prout cujuf- 
que fors tulit, cepere modis : Ga&ienam autem 
caftellum , Ravenni fladiis CCC. diilitum , nec 
non Ravennam ipfam , ubi erat Odoacer , in- 
poteftatem fuam nec vi,nec deditione redigere 
valuerunt . Eft enim Ravenna plano in campo 
pofita ad extremum finum Jonium , k quo ita- 
diis duobus diftat . Neque enim maritima eft , 
nec videtur adiri claflibusfacile poiTe,immonec 

J^edeftribus copiis . Qjiippe naves ad Htus il- 
ud appelli nequeunt, prohibitas brevibus,qua5 
in mare ad XaX. faltem procurrunt ftadia, ac 
circuitu fuo longiflime eos ipfos a litore fum- 
movent, qui illud habent in confpe&uproxime 
navigantes . Pedeftrem vero exercitum exclu- 
dunt aqu», quibus Padus amnis, quem & Eri- 
danum vocant , e montibus Gailicis e6 decur- 
rens, aliique fluvii navigabiles , &lacus,urbem 
iltam umUque ambiunt • Ibi quotidie quiddam 
fit, fane permirum r Dilucuio mare, in morem 
fluminis, tanto fpatio, quantum expeditus via- 
tor uno die confiaat, in terram effundit fe fe, 
& naves patitur in media continente . Vefperi 
traje£him, quem dedit, atifert, atque, aeftu re- 
ciprocante , ad fe undas reducit . Itaque qui- 
cunque res, vitce ufibus accommodatas , in ur- 
bem commercii gratid, aliamve ob caufam in 
ferre volunt, vel inde evehere , impofitis mer« 
cibus in navigia, hifque eum ialocum tra&is, 
unde tranfmitti folet, acceifum maris expe- 
ftant. Affluente agftu, humo fenfim fublatse na- 
ves feruntur, & nautg , admotd jam operi ma 
nu, navigant. Quod non hic folhm, fed in toto 
illo etiam litore ad urbem ufque Aquilejam- 
continepter fit, haud tamen femper pari modo, 
ac ratione . Ciim enim Luna minus jubar terris 
oftendit , tunc mittfis exundat mare : at ex quo 
Luna mediurn implevit orbem , donec decre- 
fcens arqua iterum portione divifa fuerit, asftus 
magis fervere folet . Sed de his haftenus . 

Jam annos tres Theodericus , & Gothi Ra- 
vennam circumfederant fruftra , ciim hinc Go- 
thos obfidionis taedium , inde Odoacri defenfo- 
respenuria cibariorum ad hanc perpulitpadfcio 
nem , cujus conciliator fiiit Antiftes Ravenna? 
ut in ea urbe Theodericus , atque Odoacer ex 
aequo viverent . Aiiquandiu quidem manfere^ 
pa&a : poftea ver6 Theodericus , dete&d , ut 
perhibent , fraude , quam Odoacer ipfi ftrue- 
bat , eum dolose ad epulas invitatum occidit . 
Exin Barbaris hoftibus , quicumque fupererant, 
ad fe pelledtis in fua ditioneGothos, atque Ita- 
los habuit . Ac licet Romani Imperatoris nec 
infignia, nec nomen ufurpare voluerit , fed vi- 
xent contentus Regis appellatione , qua Barbari 
fupremosPrincipes fuos donare confuerunt ; ta- 
men fubditis ita praefuit , ut ipfi nihil defuerit 
eorum , quae funt Auguftorum moribus confen- 
tanea . Nam , & juftitiae cultor fuit eximius , 
& audtoritatis legum affertor . Provincias fuas 
& vicmis Barbaris intadias cuftodiit , ad apicem 

{jrove&us non prudentias modo , verfom etianu 
brtitudinis . Null£ fere injuril fubditos afFecit 
ipfe, neque ulli, qui talia admififfet, indulfit ; 
nifi qu6d partem agrorum , quos Odoacer fa- 
6fcioni fuse concelferat , inter fe Gothi divife- 
runt. Verbo tyrannus fuitTheodericus ; re ipfa 
verus Imperator, eorum nemini poftponendus, 
qui ab ortu Imperii in illo honoris gradu ex- 
celluerunt . Illum Itali juxta ac Gothi amabant 
plurimiim , contra humani morem ingenii . Nam 



C 
A 



B 



D 



O P I I 

chm in rerum adminiftratione civilium alius 
aliud optare foleat ; qui cum poteftate eft, 
continuo quidera placet, quibus , qux agit, ju- 
cunda accidunt; at illis difplicet, quorum vo- 
tis adverfatur . Chm fuperftes annos XXX VII. 
fuiflet , hoftibufque omnibus formidabilis , ex 
vita difceffit,magnum fui defiderium relinquens 
fubditis. Sic autem illius obitus contigit. 

Symmachus, ejufque gener Boetius, nobilif- 
fimo loco nati , iidemque viri Confulares , in 
Senatu eminebant . A Fhilofophia nemo illis 
erat inftru&ior, nemo ftudiofior aequitatis. Ac- 
cedebat benignitas, qua inopiam cum civiunu, 
tum peregrinorum levabant . Hinc magnanu 
adepti gloriam , fibi invidiam cumularunt 
apud homines acerbiflimos : quorum calumniis 
indudhis Theodericus , ambos ftudii novarunu 
rerum infimuiatos morte aifecit, eorumquebo- 
na publicavit . Paucis poft diebus coenanti ipfi , 
cum pifcis grandioris caput miniftri appofuif- 
fent, vifum cft id Symmachi caput eife, recens 
obtruncati , quod dentibus inferiori labro im- 

EreiTis , & oculis torve , truculenterque tuenti- 
us , graviter minantis haberet fpeciem . Iu- 
genti prodigio territus, rigenfque frigore extra 
modum , ad cubile properat , complures im* 
poni fibi lacernas jubet , ac fub iis tenet fefe: 
deinde expofita rei ferie ElpidioMedico, com- 
miifum inSymmachum, ac Boetium fcelus de- 
flevit . Id lamentatus, & animi dolore preffus , 
quem calamitas afferebat, pauI6 poft obiit. b 
uibditos hsec prima fuit eademquepoftrema ejus 
injuria,. quam fecit in utrumque virum fenten- 
tiam ferens, caus£, praster confuetudinem, non 
cognitd diligenter. 

C A P U T II. 

Tbeoderki fuccejjbr Atalaricus puer a Matrt* 
Arnalafuntba, laudatijjbna fceminay fracepto- 
ribus traditur literis tmbuendus . £*- 
rum ofores Gotbi , R^gjnam vitupe- 
rant. Ipfius conftantia, & m 
difftanda conjpiratmt 
prudentia. 

MOrtuo Theoderico in regnum fucceffit 
ejus ex filia nepos Atalaricus ; qui annos 
tum o&o natus, 8e orbus patre , ab Amalafun- 
tha matre educabatur : nec mult6 poft Byzan- 
tii Juftinianus Imperium fufcepit . Adminiftra- 
bat regnum Amalafuntha , quippe qu« filii tu- 
telam gereret, prudentiS pollens, scqui fervan- 
tifllma , ac virilem fupra modum animunu 
oftendens . Qjiandiu rem tradlavit publicam, 
nec paend corporis , nec mulftl RomanorunLi 
quemquam muldlavit : iniquam nocendi ipfis 
cupidinem , qua ardebant Gothi , repreffit : 
Symmachi , ac Boetii liberos in paterna boiu 
reftituit • Filium autem ad Romanorum Princi- 
pum vitam, & mores inftitui voluit, adegitque 
ludum literarium frequentare . Eundem ad 
tres viros applicuit, e lenibus Gothis deledos, 
quos omnium intelligentiffimos , ac moderatif- 
nmos noverat . Haec Gothis minime placebant, 
more magis barbaro gubernari volentibus ab 
Atalarico , quo licentiiis injurias imponerent 
fubditis . Ahquando mater , chm in cubiculo 
peccantem aliquid deprehendiflet , colaphurau 
illi infregit: (*j is vero flens, fe inde proripuit in 
andronitidem . Tum Gothi, in quos incidit, ex- 
candefcere, in Amalafuntham convitia jacere^ 
& affirmare e6 fpedkare ejus confilia, ut morte 
quamprimhm deleret filium , & alteri viro 
(*) redliiis legeadum impegit. nu- 



Digitized by 



DE BELLO G 

Aupta 9 cum eo Gothis, atque Iralis imperaret 
SuDinde colledh fpedfauiflimi quique , Amala 
funtham adeunt , & gueruntur nec honefte 
Regem , nec commocfe fibi educari : literas a 
fortitudine longe e(Te disjundhs , traditamque a 
fenibus inftitutionem in timiditatem , & animi 
humilitatem plerumque verti : itaque oporte- 
re, ut in re bellica futurus animofus,gloruique 
infignis,amoto Do&orum metu, armis exercea- 
tur. Theodericum allegant, nunquam paflunu 
Gothorum libcros ad ludimagiftrps mitti ; 
ciira diceret omnibus , eos nunquam haftam^, 
aut gladium defoedhiros mente intrepida , fi 
fcuticam tremuiffent . Subjiciunt debere ipfam 
reputare cum animo , ereptum fibi fato Theo- 
dericum, poftquam tot potitus provinciis , re- 
gnumque alienum adeptus eflet, quamvis lite- 
ras, ne tantillum quidem auribus admififlet > 
Ergo, inquiunt, hos, Domina, paedagogos in 
prafens valere jube , & Atalahco convidtores 
aliquot sequales adhibe , qui aetate cum ipfo 
florentes ad generose , & more barbaro re- 
gnandum impellant. 

Qpx cbm audiflet Amalafuntha , etfi parum 
probabat, tamen verita, ne quid Barbari mo- 
verent , fibi , quae dixiflent , grata acciderc 
fimulavit, & quidquid poftulabant , conceflit. 
Amotis ab Atalarici latere fenibus , aggregan- 
tur in ipfius convicftum pueri nondum pubcres, 
nec longe aetate eum prsecurrentes . Simul ut 
pubertatem attigit , eorum impulfu praeceps in 
temulentiam, & foeminarum concubitus* evafit 
infigniter iiequam , atque in matrem cum tanta 
vecordia contumax , ut de illa nil Iaboraret ; 
quamvis jam Barbari in eam apertfc confpira- 
rent , & regiA facefsere impudenter juberent. 
Qjiam Gothorum molitionem non extimuit 
Amalafuntha , nec muliebriter contraxit ani- 
mum; fed regiam adhuc probans au&orita- 
tem , e Barbaris felegit tres nobiliflimos , & 
feditionis, qua petebatur, au&ores praecipuos, 
eofque per cauiam tuendi fines ab hoftium ir- 
ruptione, in extremam amandavit Italiam, non 
fimul , fed itaut longiflime inter fe abeflent . 
Nihilo hi tamen miniis , amicorum , & pro- 
pinquorum ope , confilia communicabant , vice 
longinquitatem vincente internunciorum om- 
nium ftudio , 8c Amalafunthae perniciem para- 
bant. Rem illa non valens ferre diutius , ra- 
tionem hanc fecum iniit . Byzantium mifit ro- 
gatum Juftinianum Imperatorem , vellet ne fui 
adeundi poteftatem facere Theoderici filice 
Amalafunth» , conftitutum habenti quampri- 
mJim cedere ex Italia ? Qpo nuncio hetus Im- 

Serator foeminam ad fe invitat , & Epidamni 
omum pulcherrimam parari jubet , ut poft- 
cjuam Amalafuntha venerit, in ea diverfetur, & 
inibi morata , quandiu collibitum fuerit , By- 
zantium petat . Certior de his fadta Amalafun- 
tha, dele&is inter Gothos viris ftrenuis, fibique 
addi&iflimis , trium illorum csedem demandat , 
quos auftores fuifle praecipuos excitati in cam 
motus proxime dixi . Tum praeter alias opes 
quadraginta millibus auri pondo in navem im- 
pofitis, cum quibufdam e numero fidiflimo- 
rum , his , ut Epidamnum navigent , imperat : 
eo cbm pervenerit , ad portum quidem appli- 
cent; eorum vero , qu® n^vi commifla nnt, 
nihil exponant; donec ipfa quid fieri velit man- 
daverit. Ideo hxc agebat, ut , fi tres illos de_ 
medio fublatos refciret , non moveret fe Ioco, 
& navim revocaret , fecurti jam ab inimicis : 
fin cuiquam illorum vita fupereffet , fibiquc 
adeo ninil bonx eflet reliquum fpei, celeri na- 
Tom. * r 



O 

A 



B 



THICO, LTP. L 249 

vigatione in Casfarea? ditionis oras cum auro fe 
fe reciperet , evaderetque . Hoc Amalafuntha— 
confilio navem Epidnmnum mifit : qua ad por- 
tum illius urbis appulfa, paruere mandatis, qui 
pecuniam fervabant . Paulo poft Amalafuntha, 
peradlis ex animi fententia oedibus , quas im- 
peraverat , navim revocavit , & Ravennae ma* 
nens, fceptrum manu validiffima tenuit. 

CAPUT III. 

Tbeodati genut , mores, cmfilium. Mifji Byimtio 
Legati ad Romanum Pontificem . Procopii de 
Religione judicium . /Egrotante Atalartco , 
fibt timens a Gotkis Amalafuntha cum 
Alexandro de Italia jfufiiniano deden~ 
da clanculum agit; dum in fpeciem 
expoQulatoride utringue titer* 
commeantj Byiantium Le~ 
gati redeunt . Imperator 
Petrum in Italiam ' 
defiinat. 

INter Gothos quidam erat , nomine Theoda- 
tus filius Amalafridae fororis Theoderici , 
prove&a jam astate homo , ac latinis quidenu 
literis , & Philofophia Platonis imbutus , fed 
rei bellicse plane rudis , fumme ignavus, & 
avaritiae deditus extra modum . Hic agrorunu 
Tufcias partem maximam cbm poflideret, e re- 
liquis exturbare dominos enitebatur , genus 
quodam infelicitaris efle ducens , habere vici- 
nos . Qjuam hominis .cupiditatem omni ftudio 
reprimebat Amalafuntha : ideoque hanc ille_ 
inexpiabili odio profequebatur , vi&ufque im- 
patientid , Tufciam in Juftiniani Aug. potefta- 
tem tradere cogitabat , ut ab eo mult£ au&us 
pecuniS, & in Senatum alleftus , deinceps By- 
zantii vitam ageret. Cbm id Theodato delibe- 
ratum eflet , Legati ad Romanum Pontificenu 
venerunt Hypatius Ephefiorum Antiftes , ac 
Demetrius Philippenfium, qui funt in Macedo- 
nia, ut de Religionis dogmate agerent, in quo 
dubiis fententiis inter fe Chriftiani diflentiunt . 
Eam controverfiam etfi ipfe probe teneo, mini- 
me tamen commemoraT^o ; quod infanas arro- 
gantise efle putem , Dei quae fit natura difqui- 
rere : nam, ut equidem fentio, nequit homo, 
vel humana , nedum Dei naturam perfe6le af- 
fequi. Ac mihi quidem , qux non aliter quam 
pia credulitate bene coluntur , ea prteterirc-, 
filentio tutum eft , idque unum affirmare dc^ 
Deo lubet , effe illum fumme bonum, ac fuS 
potentia res univerfas compledti : Q,uifque au- 
tem vel Sacerdos, vel homo privatus , de his 
pro fuo loquatur fenfu . Porro Theodatus cum 
Legatis illis clam collocutus,quag dicebam mo- 
dc^ ipfis plane expofuit, injunxitque, ut initum 
a fe confilium Juftiniano Aug. enunciarent . 

Hoc interim fpatio Atalancus,ciim in crapu- 
lam effuse fe immerfiflet, tabe confici coepit. 
Hinc animi pendens Amalafuntha , quod nec 
filii , adeo abfurdi , voluntate fidere poflet, nec, 
fi moreretur Atalaricus , fuam in tuto vitanu 
poftea fore exiftimaret, Gothorum optimatibus 
jam offenfis , ut faluti fuse confuleret , ftatuit 
Gothorum, Italorumque regnum in Juftiniani 
Aug. ditionem transferre . In Italiam fe contu- 
lerat Alexander Senator , cum Demetrio , & 
Hypatio profe&us . Nam ubi navigium , quod 
Amalafuntha praemiferat, applicitum ftare in^ 
portu Epidamni , ipfam autem multo licet 
elapfo tempore , moram facere Imperator au- 
diflet , Alexandrum deftinaverat , rc quidenu 
Ii ipfa 



250 P R O C O 

ipfe, ut de Amalafuntha rebus ab eo penitus A 
infpeftis certior fieret ; in fpeciem vero lega- 
tionem ipfi dederat , fe commotum repulsa 
fignificans ad Lilybaeum accepti , de qua dixi 
in fuperiore libro : tum quod Hunnos decenu 
afo exercitu Africae dilaplos fuga , atque inu. 
Campaniam delatos , Uliaris , Neapoli cuftos 
appofitus, accepifTet, non invitd AmalafuntM : 
& Gothi , dum ad Sirmmm cum Gepedibus 
bellum gererent , urbem Gratianam in finibus 
Illyrici fitam hoftiliter vexaffent . Amalafunthae 
htc per literas objicienslmperator Alexandrum 
jniferat : qui poftquam pervenit Romam , ibi 
Prsefules de rebus , quarum causS venerant , 
agentes reliquit , & Ravennam profe&us , ad- 
miffufque ad confpe&um Amalafunthae , clam- B 
cjuidem arcana retulit Jmperatoris verba , pa- 
lam vero ejufdem literas reddidit, in hanc len- 
tentiam fcriptas . Lilybaei caftellum , quod no- 
ftrum eft , injufta vi captum retines , necdum-i 
placuit remittere Barbaros, quos a me transfu- 
gas accepifti : per fummam quoque injuriam 
damna gravifiima intulifti Gratianae mex . Qjuo 
tandem hsec eruptura fint, tuum eft cogitare. 
Ciim has literas Amalafuntha fibi datas legiffet, 
his verbis refcripfit. Magnum , & forti animo 
prasditum Imperatorem magis decet puero or- 
bo, & quid agatur ignaro opitulari, quam fine 
caufa indicere inimicitias . Ex iniquo eninu 
Congreffu ne vi&oriam quidem honeftam re- 
fert. Scilicet Lilybaeum , & fugitivos decenu, 
& quod in urbem amicam milites noftri , dum 
hoftes fuos peterent , peccarunt per ignoran 
tiam, minaciter Atalarico commemoras . Abfint 
procul , abfint hxc a te , Imperator : quin po- 
tius fac memineris nos tux adversus Vandalos 
expeditioni non modo non obftitiffe , fed ten 
dentibus in hoftem copiis lubentiflime dediffc^ 
iter, copiamque emendi annonam, & cum alia, 
tum equos tanto numero fuppeditaffe , ut ho- 
ftem nulla re magis, quam eorum operd , de- 
bellaveris. Socii demum, & amici nomen me- 
retur non ille tantum , qui arma cum vicino 
confociat, verhm etiam qui quaelibet ad bellum 
quodvis neceffaria palam fubminiftrat. Id etiam 
reputa tunc temporis clafTem tuam, nec alio, 
quam in Siciliam , recipere fe e pelago , nec 
aofq; rebus ibi coemptis tenere curfum in Afri- 
cam potuiffe . Qjoare vidtoriae fummam afcri- 
bere nobis debes : fiquidem qui negotii tollit 
obices, dignus eft qui fucceffiis gloriam , ac 
prsemium ferat . Qjuid autem homini dulcius , 
quam potiri hoftium, 6 Imperator ? Nos tamen 
ja6hiram haud mediocrem paffos , quippe fpo- 
Iiorum expertes , contra quam lex belli jubet, 
nunc etiam Lilybaso , in ditione Gothica janu 
pridem pofito , fpoliare vis , uno videlicet fco- 
pulo , 6 Imperator , nullius fere pretii digno : 
qui fi in tuo priiis Imperio fuilfet , eo faltem 
Atalaricum , tibi in febus maxime neceflariis 
auxiiiatum, remunerari debueras. Imperatori 
his palam fcriptis Amalafuntha , clam recepit 
tradituram fe illi univerfam Italiam . Reverfi 
Byzantium Legati Juftiniano Auguft. cun&a_ 
renunciant, Alexander quidem Amalafunthafc 
confilia, Demetrius vero , atoue Hypatius quae- 
cunque acceperant ex ore Tneodati , & nullo 
hunc negotio perficere promifTa poffe , quod 
inTufcia polleret plurimiim , & partem ma- 
gnam eius provinciae poflideret . His ketus ad- 
mpdum Imperator , extemplo in Italiam Pe- 
trum deftinat. Erat is natione Illyrius , patria 
Theffalonicenfis , Advocatus Byzantii, pruden- 
ti£ vir fingulari , commodis moribus, & perfua- 
dendi vi praeditus . < 



P I I 



CAPUT IV. 



Amalafuntba Theodati rapacitatem coercet 
Pundem , Atalarico mortuo , ftudet fibi 
conciliare 9 & ad regnum vocat . bi 
carcerem mttitur ab wgratijffbno 
Rege , cui Petrus jfufhniani 
Legatus , poft Amala- 
funtbacadem, bel- 
lum denunciat . 

HJEc ibi dum aguntur, interea Tufci com- 
plures de vi in omne 



omnes provinciie fuas in- 
colas apudAmalafuntham accufantTheodatum, 
ex mera libidine ciim in alios quofvis , tum ia 
domus Regise fundos , quos Patrimonium voci- 
tant , involantem . Qjjamobrem iila accitum 
ad rationem reddendam Theodatum , & ab ac- 
cufatoribus manifefte convidhim quaecunquc 
malis artibus eripuerat , reftituere coegit , ac 
tum demum remifit . Inde cum in fummanu 
offenfionem hominis incurriffet, deinceps in- 
terceffit inter ambos difcordia , illum avaritii 
conficiente, quod nec peccare licentiiis , nec vi 
invadere cupita poflet . 

Sub idem tempus tabe exefus obiit Atalari- 
cus ; ciim in regno annos VIII. vixifTet. Tunc 
Amalafuntha , haud dubi£ peritura , null^ nec 
indolis Theodati , nec fua& in eum recentis fe* 
veritatis habita ratione , in animum induxit , 
fe illum planc innoxium experturam fi in ipfum 
majus aliqupd beneficium conferret . Eum igi* 
tur accernt , ac poft ipfius adventum deliniit , 
affeverans , fe antea cognovifle qu« effet opi* 
nio de morte propinqua filii ; quippe cum k 
Medicis omnibus pittnunciatam illam audiret , 
ac videret ipfa Atalari :i corpus in dies conu- 
befcere : quoniam vero perfpiciebat , minus 
commode apud Gothos, & Italos audireTheo* 
datum , ad quem Theoderici genus reda&um 
effet ; fibi icf cordi fuiffe , ut turpi illa exiftU 
matione depulfa , ipfi ad regnum vocato nihU 
obftaret: praterea fe ex amore «qui folicitam, 
timuifle, ne quando ab illis circumfufa, qui fe 
injuri£ affe<Slos ab eo dicerent , audiret expo- 
ftulantes , ^deffe neminem , ad quem , quai 
pafli effent , deferrent , fibique infenfum do^ 
minum imperare : itaque fe ad regnum jam U- 
lum invitare , cum effet purus a fufpicionCw > 
& in famam fecundam reftitutus : at fanitiffi- 
me jurandum effe , nomen quidem Regi» po- 
teftatis ad Theodatum tranfiturum , rem vero 
ipfam , ut prius , in Amalafuntha manfuram. 
Theodatus, his auditis, quidquid placuitAma* 
lafunthae , jurato promifit, fed malo animo, ac 
fraudulenter ; quippe memor , uti ante ab ea 
fuiffet habitus . Juravit quoque Amalafuntluu 
Theodato ex animi fui fententia , ac decepta , 
Regem illum conftituit : qua de re miffis By- 
zantium Legatis Gothis, JuftinianumAug. cer- 
tiorem fecit . 

Principatum adeptus Theodatus , chm fpem 
Amalafunthae , tum fui promiffi fidem prorfu$ 
fetellit. Gothorum enim, abilla interjeftorum, 
complexus propinquos , quorum magnus in- 
ea gente & numerus erat , & fplendor ; re- 
pente quofdam ex Amalafunthae neceffariis oc-r 
cidit , adeoque ipfam conjecit in carcerem* 
priufquam Legati Byzantium perveniffent . Eft 
in Tufcia lacus ( Vulfinum appellant,) & in^ 
eo parva admodum infula , caftello munita-» 
valido. Claufam hic Amalafuntham Theodatis 
fervari juflit , ac veritus , quod accidit , ne eo 
fadto Imperatorem offcnderet , Liberium , 8f 

Opi- 



Digitized by 



DE BELLO GO 

Opilionem Senatores Romanos , aliofijue non- A 
nullos mifit , omni ope deprecari juubs illius 
odium , affirmando , nihil mali Amalafunthas 
irrogafle Theodatum , quamvis ab ea prihs 
acceptum peflime . In eandem fententiam li- 
teras & ipfe Rex dedit , & ab Amalafuntha, 
vel invita, exoreflit. Haec ibi fic fe habebant. 
fttrus autcm his inftru&us k Juftiniano Aug. 
mandatis , ut clam omnibus convento Theoda- 
to, & jurejurando obftri&a illius fide, eorum, 
de quibus agerent, nihil foras elatum iri, cum 
co te&am pacftionem de Tufcia optimfc ftabili- 
ret : occulto itidem cum Amalafuntha collo- 
quio , de orani Italia , prout e re foret utriuf- 
ue , tranfigeret : veniebat Legationi praten- 
ens fpeciem controverfia de Lilybaso,aliifque B 
xebus , quarum mentionem proxime feci . Ni- 
hil dum enim de Atalarici obitu , Theodati 
priocipatu, Amalafunth» cafibus Imperator 
audieiat . Ac primhm quidem in via Petrus 
cum Legatis Amalafunthi collocutus , Regem 
creatum Theodatum didicit : dein vero in urbe 
Aulone , qu« ad finum Ionium fita eft , cum 
Liberio , & Opilione fermone habito , quae- 
cumque contigerant ex ipfis cognovit, ibique 
fubftitit, de re tota admonito Imperatore. 

Hxc ubi Juftinianus Aug. accepit , fecunu 
inita ratione , qua Gothis ac Theodato pertur- 
bationem injiceret , Amalafunthae fcripfit , fe, 
quoad poflet , defenfionem ejus fufcipere , ac 
Petro mandavit, ne confiiium hoc teneret abdi- C 
tum ; fed cum Theodato , tum Gothis omni- 
his declararet . Ciim autem Legati Itali» By- 
zantium perveniflent , omnes , Opiliona ex- 
cepto , qui in Amalafuntham nihil deliquiffe^ 
Theodatum conftantiflime affirmabat, rem pla- 
ne , uti fe habuerat , Imperatori narrarunt ; 
in primis Liberius , vir honeftis moribus , & 
bonitate praditus fingulari , qui veritatemu 
contaminare mendacio nefciebat . Italiam vero 
tum Petrus attigit , chm jam inter homines efle 
defiiflet Amalaiuntha . Gothorum enim , quos 
illa morte aflfecerat , propinqui Theodatum 
adierant , eique afleverant , nec ipfum , nec 
fe vivere fecuros poffe , nifi Amaiafuntham de 
medio quamprimiim tollerent . Annuente illo , D 
nulllinterpofitl mori delati in infulam, necem 
attulerunt Amalafunthae , & ea re moerorem- 
maxiraum Italis omnibus, ac cseteris Gothis . 
H«c enim mulier fumm£ animi firmitate , ut 
paulo fuora dixi , omnium officia virtutum., 
obibat. Qjuo circa Petrus Theodato,Gothifque 
ca&teris aperte denunciavit , quandoquidem- 
hoc facinus admififlent, Imperatori bellum ciirn 
ipfis fore inexpiabile. At ftolide ineptus Theo- 
datus , ciim Amalafunthae interfe&oribus pluri- 
mumhonoris tribueret, Petro, & Imperatori 
perfuadere volebat , fe rainime approbante^ , 
quin potius invitiffimo , Gothos hoc piacu- 
lum perpetrafle ♦ 

CAPUT V. E 

Juffimanus bellum Gotbicum fufcipit . Mmdum 
in Dalmatiam , Beltfarium cum clajfe in Si- 
eUiam mittit . A d Francorum Prineipes 
fcribit. Mmdus Salonas capit.Be- 
lifarius umversd Sicilidpotitus 9 
Omfulatum fuum muni- 
ficentid claudit . 

HOc tempore Belifarium recens de Geli- 
mere , Vandalifque reportata vi<ftoria_ 
comraendabat . Imperator ver6 , fimul , ut de 
T<m,J. 



T H I C O. LIP. I. I5t 
AmalafunthaB cafu faftus eft cenlor , bellum 
fufcepit , annum agens Imperii nonum , ac 
Mundo , Magiftro militum per IHyricum Im- 
peravit , ut in Dalmatiam Gothis fubditanu 
proficifceretur , & Salonas tentaret . Erat 
Mundus genere natus Barbaro , ftudiofiffimus 
rerum Imperatoris , ac bello egregius . Belifa- 
rium quoque Auguftus cum clafle mifit , agen- 
tem fecum quatuor militum millia ex numeris 
militaribus , & foederatis , & Ifauros ter fer& 
mille . Prsecipui Duces eraut Conftantinus , & 
Beflas Thraces ; Peranius in Iberia , quae Me- 
dis vicina eft , b domo Regis Iberum ortus , 
& ad Romanos jampridem transfuga propter in- 
vifos Perfarum mores . Equeftnbus numcris 
praerant Valentinus, Magnus, & Innocentius; 
pedeftribus , Herodianus , Paulus , Deme-^ 
trius , & Urficinus : Ifauros ducebat Ennes : 
Hunni focii fequebantur bis centum , Mauri 
trecenti . Summum belli imperium pencs Beli- 
(arium erat, habentem in comitatuPrsetorianos 
haftatos, fcutatofque permultos , & inclytos. 
Affumpferat uxoris fuae Antonin» ex priori 
marito filium , Photium , adhuc primse lanu* 
ginis adolefcentem ; in quo excellensprudentiai 
ac naturae vis long& praecurrebant atatem j. 
Prsecepit autem Behfario Imperator , ut ire fe 
Carthaginem fimularet: ubi in Siciliamventum 
eflet fedU per neceflitatis caufam exfcenfione , 
tentaret infulam , ac, fi fieri poflet , nullo ne- 

f otio occuparet ; receptam teneret lta, ut non 
imitteret : fin quid obltaret , curfum celeraret 
in Africam , diflimulato prorfus confilio . 
^ Tum quoaue ad Francorum Principes Lega-» 
tionem cum nis literis mifit . Qjioniam Gorhi 
non mod6 Italiam , quam habent , ditioni no- 
ftrae ereptam vi, reftituere nolunt, fed injurias 
etiam nobis nec mediocres , ntc tclerabiles , 
impofuerunt , non lacefliti ; ipfis bellum infer- 
re coacSli fumus . Nobifcum vos id fufciperc^ 
convenit , quod commune facit cum germana^. 
Religio, erroris Ariani expultrix, tum odium, 
quo a?que ut nos, diffidetisaGothis. H^cfcrip- 
ut Imperator , quibus amplum pecunias munus 
addidit , plura pollicitus daturum fe , rem ag- 
greflis . Illi focia arma lubentiflime promile- 
runt . In Dalmatiam ingreffiis Mundus cunu 
exercitu fuo, & cum Gothis , quos obvios ha- 
buit , praliatus , illis acie viftis , Salonas ce- 
pit . Belifarius vero appulfa in Siciliam clalfe, 
potitus eft Catana : inde mo vens , Syracufas 
deditione, casterafque urbcs labore nullo rece- 
pit , praeter Panormum ; cujus mpiibus conJifi 
Gothi prafidiarii ( & vero locus munitus erat ) 
Belifario permittere fe noluerunt , manda- 
runtque ut inde exercitum properaret abduce- 
re. Belifarius urbem terra expugnari non pofle 
animadvertens, claflem jubet fubirc portum , 
ufque ad mjnia patentem. Erat enim hic extra 
muros , & ab hominibus plane vacabat . Ap- 
pulfis eo navibus , accidit , ut earum mali al- 
tius quam murorum pinnae evaderent . Quare 
illico Belifarius omnes navium lembos fagitta- 
riis compler, fublatoft^ue e faftigiis malorunu 
fufpendit . Inde telis a vertice petiti hoftes , 
& graviflimo correpti metu, ftatim Panormum 
Belifario dcdiderunt . Ex eo tempore Siciliam 
univerfam ve£HgaIem habuit Imperator : quan- 
do cum Belifario feliciiis , quam dici poifit, 
adhim cft . Confulatum enim , quem poft vi- 
(ftoriam Vandalicam fufceperat , adhuc gerens 
cum Siciliam omnemfubegit extremo illius die 
Syracufas ingreflus eft, cum exercitus, ac Si- 
culorum ingenti plaufu , nummos aureos om- 
I i * nibus 



25^ PROC 

nibus fpargens . Idquod oon cx compofitofeck, A 
fed cafu quodana ev^nit ; ut tota infula jamu 
Romanis recuperau , co die Syraorfas invehe- 
retur 9 & Confulatu , aoo , ut mos erat in- 
Byzantii Curia , fed ibi depofito , vir Confu- 
Jaris cvaderct. Hos Belilarius fucceJTus habui*. 

CAPUT VI 

Tbeodatus cum Vttro jfufHniani Legat* pacifdttsr. 
Ejufdem demiffio ammi tepido exprtffa 
colloqmo. Theodati , &jfufli- 
niani mutus litera. 

HjflEc Petrus ciim accepiflet f magis , ac 
magis inftare, 8c terrorem offerre Theo- B 
dato non ceflabat . Ille pavidus, nec minlis at- 
lonitus , quamii cum Gelimerc captus etianu 
ipfe jam teneretur, cum Petro, arbitris omni- 
bus remotis, egit . Tandem convenit, ut omni 
fiicilia Theodatus Juftiniano Aug. cederet : ad 
iplum quotannis coronam mitteret auream ter- 
cent&m pondo, ac ter mille bellatores Gothos, 

auandocollibitumeidem eflet: ne liceretTheo- 
ato Sacerdotum quemquam , aut Senatorum , 
privare vita , vel ejus bona publicare , nifi de 
Imperatoris fententia: fi quos e fubditis ad Pa- 
triciatum provehere , yel in Senatum legerc 
yellet , id illis ne daret ipfe ; verhm peteret 
ab Imperatore : in fpe&aculis , ac ludis Cir- 
cenfibus , & ubicunque fauftis populi Rom. C 
Hcclamationibns locus eft , primiim Juftiniano 
Aug. femper acclamarerur , deinde Theodato : 
huic nunquam foli ftatua ex are , aliave mate- 
ria poneretur , at utrique femper , & eo qui- 
dem ordine , ut quae exprimeret Imperatorem, 
dexteram,qu$ Theodatum, finiftram obtineret. 
Poftquam his Theodatus pa&is conventis fub- 
fcripfit , Legatum remifit . 

Paulb poft invafit hominem horror , & in- 
varios timores , aui modum excedebant , ita^ 
adduxit , ut de ftatu mentem ejus dimoverit , 
vel ipfo belli nomine confternatam ; chm illud 
ftatim aflbre intelligeret , fi ipfius cum Petro 
compofitionem Imperator non approbaret . Con- 
feftim igitur Petrum , chm jam apud Albanos D 
gflet , a<l colloquium revocat , ac feorfum ro- 
gat, num Imperatori gratam fore exiftimetpa- 
Aionem confe#am ? Atque illi affirmanti fe_ 
ita conjicere , Qjnid vero poftea fiet, inquit, fi 
uon placuerit ? Cui Petrus, Tibi aitt praeclare 
vir , gerendum deinceps bellum . Quid ? fub- 
jicit Theodatus , idne aequum eft , Legatc^, 
chariflime ? Tum ita Petrus fufcipit : Qjjidni 
«quurn , 6 bone , ut ingenio quifque fuo con- 
fentanea fe£etur ftudia ? Hlc quarenti Theo- 
dato, quid hoc fibi vellet, refpondit : Tu qui- 
dem vehementer amas philofophari , Juftinia- 
ous vero generofum praebere fe Romanorunru 
Imperatorem . Hoc demum ab illo differt , 
quoi hominibus , prafertim tot numero , inte- £ 
fitum afferre Philofophum minime deccat , id- 
que ex difciplina Platonis : cuius tu ciim fis 
confultus , ab omni utique cacde puram agere 
vitam debes . At illum nihil vetat fibi armis | 
vendicare provincias , iure veteri ad ipfius Im- j 
perium pertinentes , Hac inducftus commoni- | 
tione Theodatus , fc Juftiniano Au*. ceflurum 1 
regno fpopondit,& promiflum jurejurandocum ; 
uxore firmavit. At una Petrum jurare compu- j 
lit , non prius ipfum hxc editurum , quim ab | 
Imperatore priorem rejici pa<5tionem videret : 
cum eo Rufticum (id viro nomen erat Roma- 
no , ac Sacerdoti , quo familiariflime uteba- 



O P I I 

tur ) ut de his coram tranfigcret , defenavit 9 
& utrique literas dcdit . 

Ergo Petru? , & Rufticus , poftquam adve- 
nerc Byzantium, cx pwfcripto Theodati, pri- 
muni quidem priora pacfta Imperatori expo- 
nunt : deinde vero conditionem repudianti , 
pofteriores literas exhibent , quarum h«c erat 
fententia- Equidem in aula non fum extraneus ; 
cum & in avunculi Regia natus fim , & pro 
dignitatc gencris educatus : at bella , eorum- 
quc tumultus non plane didici ufu . Qpippc^ 
chm a puero Mufarum amore captus , ratio- 
ncm cum illis femper habuerim , longiflime 
ab infefto ftrepitu Martis hadtenus abfui : ita^ 
ut nihil fit , cur armorum alei plenam nunc 
fequar vitam , glori* regnandi cupidus ; quan- 
do amoliri utrumquc licet ( bellum inquam, & 
regnum . ) Mihi certe neutrum arridet : hoc 
quidcm , quoniam fatietate muldatur , atquc^ 
faftidio , fuavibus omnibus moveri folito ; U- 
lud vero , quia rerum infolcntia pcrturbatio- 
nem parit . Si mod6 habeam pnedia , undc- 
mihi quotannis auri pondo faltem miile & du- 
centa proveniant, regnum his pofthabebo , ac 
tibi ftatira Gothorum , Italorumque Imperium 
tradam : ut qui terram animo vacuo colere^ 
malim , quam reealcs inter folicitudines vive- 
re , ^uae me in alia ex aliis pericula mittant . 
Age , eum ocyiis huc virum deftina , cui con- 
veniat , k mc Itatiam , & quidquid ad regnunu 
fpedkat accipere . Ha5c fignihcabat epiftola^ 
Theodati : cui Imperator , fummA auctus lfti- 
tii , in hunc modum refcripfit. Te virum cor- 
datum effe fam£ pridem acceperam: nunc ver& 
etiam experientii do<Slus talem agnofco , dutn 
ftatuis non expe&are exitum belli : qux de- 
mens expedVatio jam quofdam in fummi mo- 
menti rebus fefellit . At te nunquam poenite- 
bit , quod nos ex hoftibus amicos feceris : ve- 
rtm concefils iis, qu« poftulas, illud accedet, 
ut amplifllmis Romanorum Magiftratibus a- 
fcribaris . In pracfenti Athanafium, ac Petrunu 
deftino , rem ita compofituros , ut ea pneclare 
ftet utrique noftrum . Belifarius quoque pro- 
pediem te conyeniet , omnibus quaecunque in- 
ter nos pepigerimus , extremam impofiturus 
manum . H#c ubi fcripfit Imperator Athana- 
fium , fratrem Alexandri , legatione apud Ata- 
laricum antea fun<5H , ut di6kum eft , iterum- 
que Petrum Caufidicum , de quo Aipra memi- 
ni , mifit , cum his mandatis ; ut fiuidos , do- 
mui Regis addiftos , quos Patrimonium vo- 
cant , Theodato attribuerent : ciim pa&a retu- 
liffent in tabulas, ac juramentis firmaflent, Be- 
lifarium accerferent e Sicilia , quo Palatiunu, 
omnemque Italiam reciperet , & cuftodiret . 
Ipfi demum Belifario injunxit , ut ab illis ac- 
citus , maturaret . 

C APUT VII. 

Mundi , filtique ejus interitum pr^dixiffe Sibylla 
creditur. Tbeodatus fidem fallit , & Imperato- 
ris Legatos mali accipit . De Legatumwn 
jure colloquium . jfuftiniani ad Gotko- 
rum Optbnates epiftola . Ab eo 
mijjus cum exercitu Conftan- 
tianus Dalmatiam re i- 
pit . Exit annus belli 
Gotbici primus . 

DUm haec tra&at Imperator , & Legati , 
quos dixi, in Italiam proficifcuntur ; in- 
terea Gothi cum magno cxercitu , Afinario , 

Grippa, 



Digitized by 



DE BELLO GOTHICO. LIB. I. 



15J 



l 

i 

Q 

fr 

> 
3- 



Grippft t ftliiAjue Ductbus # wt Dalmariam vc 
niunt . Qjaibus ad Sakxias progrefll* occurrit 
cuffl exigua maau Maurioius , Mundi filius, ex- 
plorandi gratil , aon pugnandi . Nihilominus 
acri commiflb certamine, hinc Gothorum pri- 
j&arii 9 foraffimique , illinc Romani fere om 
ues cum Duce Mauricio cectderunt. Mundus 
accepto nuocio , ttiagnum ex infelici eaiii do- 
lotem cemt ; mox ira ardens , advershs hoftem 
iiocoiBpolKe properat . Validiflimc confligitur 
ac vi&oria quiaem Roroanis cedit , fed Cad 
©ea . Confixtis enim plerifque hoftium 9 cum 
cspteri palam fugerent , Mundus caede furens , 
ac temere infequens , nec valens commotunu. 
filii cafu animum cohibere , k quodam fugien- 
tium vuloeratus , occubuit : tandem hoftis ur- 

f?ri defitus, & uterque exercitus digreflus eft . 
unc Romani in memoriam revocarunt Sibyl- 
lioum Oraculum , quod antea decantatum pro- 
digii loco habehant • Stc enim illud accipie- 
bant , ut dicerent , poft captam Africam , Or- 
bem cum fua progenie ad interttum reda&um 
iri. Non erat hxc fententia vaticinii, fed pr»- 
nunciatoAfricae reditu in ditionem Romanam, 
id fequebatur ; tunc Mundum cum filio peri- 
turum . Etenim his verbis conftabat : Afrtca 
caftdj Mmduf am nato peribit . Et quoniam 
Mundus latine Orbem univerfum fignificat, ad 
Orbem oraculum referebant . Sed hxc ha&e- 
nus . Saionas autem nemo fe reccpit . Nam & 
Romani, omnino orbati Ducibus , rediere do- 
mum, & Gothos , amiflb exercitus robore, in 
regionis illius caftella metus compulit. Neque 
enim Salonarum muris fidebant , prxfertim^ 
ciim Romani , urbis illius incohe , ipfis parum 
iiuderent . 

Theodatus , his auditis , Legatos , qui ad 
ipfura jam venerant , nullo numero habere ce- 
|>it. Erat enim perfidiofus naturd , itlque mo- 
Dilis , ut fortuna , quaecunque adeflet , eunu 
teraere , & contra perfonac, ac muneris digni- 
tatem, jam immodico terrore dejiceret ; janu. 
audacid eflerret tantfl , quantam verbis confe- 
qui nequeo . Tunc igitur allato necis Mundi , 
ac Mauricii nuneio uipra modum , & rerum 
geflarum conditionem elatus, Legatos, quos 
jam acceperat , argute ludificari aggrefius eft , 
ac die quodam , ciirn ei Petrus padttonemL. , 
quam cum Imperatore confecerat , violatanu 
exprobraflet, accitis ambobus publtce haecver- 
ba protulit. Augufta quidem eft, 8e apud om- 
nes gentes verenda admodum Legationis fun- 
&io . Hoc autem honore tamdiu Legati meri- 
t6 fruuntur , dum Legationis dignitatem mo- 
deftii fu£ retinent. Etenim jure communigen- 
tium occiditur Legarus , qui vel in Regenu 
aperte fuit contumeliofus , vel torumcujufpiam 
temeravit . His Petrum Theodatus perftrinxit, 
non quod ille cum foemina rem habuiflet , ve- 
riim ut oftenderet efle crimina , qux Leeptum 
capitali fupplicio obnoxium redderent. Legati 
vero fic refponderunt . Haec non ita fe habent, 
ut dixifti , Gothorum Princeps , nec tu Lega- 
tos gravium fcelerum reos feceris , levibus , 
vairifque pr?textibus . Nequit enim , ut maxi- 
me velit , adulter efle Le^itus , qui ne aquam 
quidemhabere facile poffit, nifi eorum, k qui- 
bus aflervatur , permiflu . Qjuod ad verba il- 
lius attinet ; ciim is omnia refert , quae a dele- 
gante accepit , fi qua eft in his culpa , eanu 
jure fuftineat , qut imperavit , non Orator, in 
quo nihil, nifi miniftrt operam, fpe^tes. Qua- 
re quidquid ex Imperatoris ore exceptum af- 
feriraus, dicemus : tu vero fac animo tranquil- 



B 



k> audias : nam permrbatus , huc fadle proll- 
beris, ur Legatorum jus.violes. Nuncdemum 
tempus eft quascunque Imperatori promififti 
implere fponte ; eamque ob caufam venimus , 
&tibifcriptas ab eo literas jam accepifti : qua$ 
autem ad Optimates Gothorum dedit , ipfis 
tantbm reddemus . Hxc k Legatis didla dufu 
audiiffent, aui aderant, Barbarorum primores, 
miflasadfe literas juflere tradiTheoJato: erant 
autem hujufmodi . Id nobis cordi eft , ut vos 
in noftrasRei corpus publicserecipiamus: quod 
vobis jueundiflimum efle debet- Venturos enim 
ad nos , non imminutio dignitatis , fed acceflio 
manet , & cumulus . In primis valeat , qu6d 
Gothos non ad externa , & ignora ipfis domi- 
ctlia invitamus : verum familtares accimus no- 
ftros , poft interruptam aliquanto fpatio con* 
fuetudinem . Quamobrem Athanafium , & Pe- 
trum mifiraus , quorum operam juvare vos in-* 
omnibus decet . Hxc erat literarum fignifica* 
tio ; quas Theodatus ciim perlegiffet , longfc 
averfus a pneftanda Augufto promifli fide, Le- 
gatos feverS cuftodifi feptos tenuit . 

Poftquam hacc Juftinianus Aug. , & qux inu 
Dalmatia contigerant,audiit, Conftantianum , fa- 
cri ftabuli Comitem , in Illvricum mifit , juf- 
fitque exercitum cogere , oc Salonas tentarc^ 
pro viribus : Belifario mandavit , ut itL* 
Italiam properaret , & pro hoftibus haberet 
Gothos . Ubi venit Epidamnum Conftantia- 
nus , aliquandiu morarus ibi , conflavit exerci- 
tum . Interea Gothi cum aliis copiis , Grippa 
Duce , ingrefli Dalmatiam , Salonas obtinue- 
runt. Optime tandem inftru6tus Conftantianus , 
Epidamno folvit , claflemque univerfam appel- 
litEpidaurum: qux urbsadextera eft finumlo- 
nium ingredientibus . Ibi tum agebant a Grip- 
pamifli exploratores : quibus claflem, & exer- 
citum Conftantiani infpicientibus , & mare , & 
terra armato plena milite vifa funt . Itaque ad 
Grippam reverfi Conftantianum non paucas vi- 
rorura myriadas fecum ducere afleverarunt . 
Qjuo ille nuncio perculfus , nec tutum efle du- 
cebat ire obviam adventantibus , nec cingi ob* 
fidione a Caefarianis volebat , tam valide ma- 
ris imperium obtinentibus . Salonarum prefer- 
tim muri , quorum jam pars magna corruerat, 
eum habebant folicirum , & civium in Gothos 
voluntas ipfi valde fufpetfa erat . Quocirca^ 
inde cum omnibus copiis auam celernmeegref- 
fus , in campo Salonas , & urbem Scardonam 
interjacente , caftrameratur . Profeftus Epi- 
dauro Conftantianus univerfa cum clalfe navi- 
gat , & ad Liflam , qux in finu fita eft , appli- 
cat . Tum quofdam e fuis mittit , renunciatu* 
ros , qux ae rebus Grippae explorate compe- 
rerint . Ab his ordine edo<SVus omnia , re£V3 
Salonas curfum intendit . Proxime urbem de- 
latus , expofitis in terram copiis , ipfe quidem 
ibi conftitit ; dele&is vero quingentis , ciinu 
Siphyllam, e fuis unum ProtedlonLus, pra?po- 
fuilfet , injunxit ut anguftias occuparent , quas 
in fuburbiis efie audiverat . Siphyllas mandata 
fecit. Poftridie Conftantianus , omnifque exer- 
citus Salonas terra^, marique ingrefli , in por- 
tu claflem religarunt. Tum curam Conflantia- 
nus ad reparandas propere ruinas omnes muro- 
rum contulit . Grippas autem , & Gothorum 
exercitus , feptimo poft captas k Romanis Sa- 
lonas die , inde moventes , Ravennam redie- 
runt . Ita demum Conftantianus Dalmatiam f 
Liburniamque omnem obtinuit, conciliatis fibi 
omnibus Gothis , illarum partium incolis . E6 
Ioci erant Dalmatiae res . Pariter cum hyemc» 

pri- 



Digitized by 



154 



PROCOPII 



primus annus exiit hujus belli , quod literis 
commifit Procopius . 

CAPUT VIII. 

Ingreflus Italiam Belifarius* Ebrimirum Tbeo- 
dati gencrum infidem recipit. Neapolim ob- 
fidct. Incaptum hoc dijfuadenti Stepbano 
c$vi Ncapolitano refpondet . Initum h 
civibus deditionis facienda confi- 
lium Paftor , & Afclepio- 
dotus oratione fua 
evertunt. 

T) Elifarius , reli<Sto Syracufis , & Panormi 
-M prafidio , cum caeteris copiis Meflai^ tra- 
jecit Rhegium ; ubi Scjrilam , & Charibdio- 
fuifle Poetas fabulantur . Quotidie confluebant 
indigen» , in ejus fidem fe conferentes ; cimu 
oppida fua, a multo jam tempore nuda moeni 
bus , tueri nollent , maximeque odiflent Go- 
thos , dominatu , quo tunc premebantur , of- 
fenfi merito. E GothisEbrimuth, generTheo- 
dati , cujus filiam Theodenantham uxorem du- 
xerat , cum omni fuo comitatu ad Belifarium 
transfugit, & ftatim ad Imperatorem profedhis, 
praeter honores alios , Patricii dignitatem ob- 
tinuit . Rhegio exercitus terreftri itinere per 
Brutiorum, & Lucanorum oras proceflit, pro 
fequente clafle non procul a continente . In 
grefli Campaniam , devenerunt ad urbem ma 
ritimam ( Neapolim vocant ) munitam admo- 
dum, & magnoGothorum praefidio inftrudtam. 
Ac naves quidem Belifarius in-portu extra teli 
ja&um hcerere juflit : ipfe vero prope urbenu, 
metatus, ante omniacaftellum fuburbanum de- 
ditione cepit : deinde civibus, quod petebant, 
conceflit , ut quofdam ex Optimatibus in ca« 
ftra mitterent , qui quaecunque vellent elocuti , 
viciffim qux ex ipfo audiflent , publice renun- 
ciarent . Confeftim Neapolitani Stephanunu 
deftinant , qui ad Belifarium admifllis , ita_ 
difleruit. Inique facis, Magifter militum, chm 
bellum infers Romanis infontibus , & urbis 
parvas incolis , ita conftri£Hs Barbarorum do 
minorum prafidio , ut , fi libeat repugnare_ , 
non liceat . Accedit quod ifti prafidium apud 
jios agitaturi venerunt , reli&is fub Theodati 
manu liberis , uxoribus , rebufque pretiofifli- 
mis . Qjiiare fi quid in eum moliti nobifcum^ 
fuerint , fe ipfi potius prodidilfe videbuntur , 
quam urbem . Ac fi verum libere fatendunu 
eft , veftris rationibus adverfatur fufceptum a 
vobis confilium nos invadendi . Vos quidenu , 
ubi Romam ceperitis , Neapoli quoque nullo 
negotio potiemini : ab illa autem repulfi , ne 
que hanc , ut patet , obtinebitis tuto . Itaque^. 
tempus in hac obfidione inutiliter traducetis. 
Ha&enus Stephanus . 

At Belifarius ita repofuit . Re&e-ne , aiu 
fecus confulta , ac provis£ re huc venerimus , 
confiderandum Neapolitanis non proponemus: 
fed quae a nobis inftitutam modo confultatio- 
nem merentur , ea volumus ut expendatis , 8i 
quidquid e re veftra futurum eft , ample&a- 
mini . Ergo mifliim ad vos , caeterofque Ita- 
Jos in libertatem vindicandos exercitum Impe- 
ratoris accipite ♦ nec bonis deterrima omnium 
prseoptate . Qui ne fervitium, aliudve dedecus 
patiantur , bellum fufcipiunt ; ii fane , fi rem 
profpere geflcrinr , fru&um inde duplicem re- 
terunt, vi&ores utique, & malis liberi redeun- 
tes: fin vi&i fuerint ; hoc faltem reportant fo- 
latium , quod inviti fortunam infeftam fequan- J 



B 



tur. Qjiibus vero , chm citra pugnam excute- 
re jugum liceat , ut firmius id retineant , pu- 
gnare libet ; illis , vel ipfa vi&oria , fi fortfc 
ceflerit, in rebus maxirneneceflariis fraudi eft: 
pejus autem , quam optabant , certamine per- 
funcVis , ad cseteras arumnas calamitas cladis ac- 
cedit. AtquehaecNeapolitanis didfca funto. Go- 
this vero hic degentibos optionem fecimus , 
utrum malint , nobifcum deinceps Imperatori 
magno parere ; an redire domum incolumes . 
Jam , u his prorfus repudiatis conditionibus , 
arma in nos tollere audeatis ; non poterimus 
facere , volente Deo , quin obvium quemque^ 
hoftiliter accipiamus. At, fi Neapolitanis lequi 
partes Augufti placet , feque ade6 dura fcrvi- 
tute eximere , interpofita fide recipio , a nobis 
bona in vos eadem profedkura , quorum fpenu 
Siculis antea ita fecimus, ut nos perjurii infi- 
mulare merit6 nequeant . 

Hsec Stephano Belifarius referenda publici 
commifit : privatim magna fpopondit praemia, 
fi Neapolitanorum animos ad Imperatorem con- 
verteret . Reverfus in urbem Stephanus , fibi 
didbt k Belifario retulit , fuamque ipfe fenten- 
tiam promens , perniciofum fore civibus cunu 
Augufto bellum afseruit . Cum eo confpirabat 
Antiochus , natione Syrus ; qui commercii ma- 
ritimi grati^ jampridem habitabat Neapoli , 
magna cum laude prudentiag , & probitatis. 
Ibidem erant Paftor , & Afclepiodotus , Advo- 
cati , & inter Neapolitanos admodum clari . 
Hi Gothis amiciflimi ciim eflent , nec vellent 
praefentem rerum ftatum mutari , ratione inter 
fe inita , qua caeptum difturbarent ; multitudini 
inftabant , ut multas , ac magnas proponeret 
conditiones , & Belifarium jurejurando obftrin- 
geret, quo fidem is faceret , fe promifla noa- 
dllaturum . Denique omnia , oux BelifariunL* 
nemo admiflurum putaret , in libello per fcri- 
pta , dedere Stephano : qui iterum C«farea^ 
caftra ingreflus , chm libellum Magiftro mili- 
tum obtuliflet , rogavit, vellet-ne, quacunque 
Neapolitani peterent , exequi , & jurejurando 
firmare ? Ille vero in omnibus fatis ipfis fadhim 
iri pollicitus , Stephanum remifit. His auditis, 
aflenfum teftari voce Neapolitani ; clamitare^, 
accipiendum in urbem efle Imperatoris exerci- 
tum : pro certo ja&are , nullo modo fraudiid 
fibi fore ; cuivis rem planam fieri exemplo SU 
culorum , qui Tyrannis Barbaris nuper valere 
juflis , ut fe Juftiniani Imperio fubderent , li- 
bertate gaudeant , omni moleftia vacui . Jam- 
que ad portas tumultuose decurrebant , ut eas 
panderent ; his autem offenfi Gothi , nec va- 
lentes obfiftere , abfcedebant : ciim & popu- 
lum , & Gothos omnes Paftor , atque Afcle- 
piodotus unum in locum convocarunt , itSque^, 
funt allocuti . Ciim civitatis plebs in praecipi- 
tem locum fe, & falutem fuam committit , id 
facit , quod in proclivi eft ; prsefertim fi cum 
nullo Procerum communicato confilio , de re- 
rum fumma ad arbitrium fuumconftituit. Nos 
autem , communi inftante exitio facere non pof- 
fumus , quin de patria bene mereamur nunc 
ultimum , hac faltem cohortatione . Ergo, ci- 
ves, omni, ut videmus , ope contenditis, vos, 
urbemque permittere Belifario , montes vobis 
pollicenti aureos, ac jusjurandum fan&iflimum 
offerenti . Ifta quidem vobis conducere nemo 
non fateatur , fi id quoque promittere Belifa- 
rius poflit , fe bello potiturum . Summac enim 
eflet dementiae non quidlibet gratificari futuro 
domino. Verum fi hsec in incerto pofita funt ; 
nec mortalium quifquam idoneus eft fidejuflbr 

for- 



Digitized by 



DE BELLO GOTHICO. LIB. I. 



»5* 



!, 
)■ 

I 

8 
& 
l 

IL 

i 

L 

t 
« 

n 
i. 
-» 
> 

i 

r 

8- 

3- 

2- 



fortun* ; videte quas calamitates accerfere ftu- 
deatis . Nam fi Gorhi bello fuperiores evafe- 
rint , poenam vobis irrogabunt, ut hoftibus in- 
fcnfiflimis: quippe qui nulla adacfti neceflitate, 
fed perfida addu&i fegnitie , in proditionenu 
incubueritis . Ex quo etiam fiet , ut ipfe Be- 
lifarius , fi forte vicerit , nos infidos , & no- 
ftrorum proditores Principum judicet , ac tan- 

3uam transfugas perpetuo , ut par eft , prafi- 
k> Imperator fracnet . Et vero qui prodito- 
rem ♦ quo utatur , na£his eft , ejus quidem be- 
neficio repente vi&or obleftatur ; ac poftea^, 
ob admiflam fraudem fufpe&um odit , ac ta- 
lis au£torem beneficii timet , figna illius perfi- 
diae apud fe habens . Rurfus , modo Gotnis in 
prtefenti fidem fervemus , fortiter dimicando ; 
fi quidem hoftem debellaverint , ab ipfis bona 
ampliffima ; fin forte vicerit Belifarius , ab eo 
veniamconfequemur. Nemo enim, nifi excors, 
amorem infehciter fidelem ple&it . Qj^iid vero 
vobis acf idit , ut obfidionem hoftilem expavea- 
tis ; cum nec ab annona imparati , nec com- 
meatibus interclufi, domi (edeatis in otio, moe- 
nibus , atque hifce prafidiariis prsebentibus fe- 
curitatem . Si qua cert£ fpes expugnandae ur- 
bis Belifario foret, ad padHonem ejufmodi, ut 
equidem fentimus , non accefliflet : ac fi jufti- 
tiae , noftraeque utilitati ftuderet , fibi non_ 
committendum putaret , ut terrorem incurcret 
Neapoiitanis , & noftro inGothos fcelere fuam 
potentiam ftabiliret : fed cum Theodato , & 
Gothis conferret manum , ut in vi&oris pote- 
ftatem veniret urbs , fine periculo noftro , ac 
proditione . Sic locuti Paftor , & Afclepiodo, 
tus , Judasos nullam urbi rem neceflariam de- 
fore affirmantes producunt : Gothi fe moenia_ 
tutd fervaturos omni afleveratione recipiunt . 
Qjjibus promiffis indu&i Neapolitani , Belifa- 
rio mandant , inde quamprimum moveat . At 
ille in obfidionem incubuit . Tentato ftcpe mu- 
ro, repulfus eft , multis amiflis militibus, iif- 
que generofiffimis. Ad muros enim Neapolis 
qua mare, qua derupta loca, negabant aditum, 
&ciim ob alia, tum propter acclivitarem , in- 
fuperabiles enuit aggredientibus . Nec multum 
Belifarius Neapolitanos turbavit , aqusedutfhi 
urbis incifo : nam chm intra murorum ambi- 
tum efsent putei , qui fufficerent ufibus necef- 
fariis , vix ja&ura illa fentiebatur . 

C A P U T IX. 

Theodatus Gotborum Rex futurum lelli exitum 
prodigio difcit . Belifarii in Niafolitanos co- 
natus irriti . Vta , oua urbs capi poterat* 
cognita, & occulte munita, ad de- 
ditionem invitat , exfugna- 
tionum mala comme- 
morans . 

OBfeflt , clam hoftibus , Romam miferunt , 
qui promptum a Theodato fubfidium pe- 
terent . Is vero , ut erac narura ignavus , quem- 
admodum fupra dixi , nullum beJIi apparatum 
habebac. Sunt aui caufam aliam addant, obla- 
tum nempe prodigium, quod illum perculerit, 
ac terruerit vehementiizs :id ego, etfi judico in- 
credibile, tamen narrabo. Theodatus, cum an- 
tea didiciffet divinos confulere, & fide dignari* 
confilii tunc laborans inopiS , quse maxime ad 
exploranda vaticinia impellere folet homines , 
exHebraeo quodam , arte illa celeberrimo, que- 
fiit, quis exitus belli hujus futurus eflet? Prse- 
cepit Ule , ut porcos trigima ia cellulas tres , 



B 



D 



"nimirum denos in unamquamque , concluderer; 
ac primam quidem decadem Gothos , alceranu 
Romanos , tertiam Imperatoris milites appella-t 
ret ; tum ad pnEllitutam diem (juielceret . Mo- 
rem geffit Theodatus . Ubi dies di&aaffuit » 
ambo cellas ingreffi , porcos infpiciuut . Qjii-» 
bufcumque nomen impofitumGothorum fuerat t 
eos invenere mortuos , duobus demptis ; vivos 
autem omnes , pneterquam paucos , Imperatoris 
milites, ut vocabant , at Romanorum appella- 
tione donatis, fetarum defluvium pati contigic» 
eorum quinque in vita manferunt . Contempla- 
cus ha?cTheodatus,& conje&urd aflecutus , exi- 
tum belli expavifle dicicur , ut qui probe jam 
intelligeret fore , ut Romanorum fonunae de- 
fluerent , eorumque media pars interiret , Go* 
thorum gens claciibus ad paucos redigeretur , 
& paucorum morte ftaret Imperatori vi<Sloria . 
Hinc Theodato ad decertandum cum Belifaria 
nihil animi fuifle ferunt . Porrd de his dilferac 
quifque , prout ipfis fidem , vel adjungit , vel 
aorogat. 

At Belifarius, Neapolicanos terrS, mariquc^ 
obfidens , seftuabat . Nam illos nec in deditip- 
nem voluntariam concefluros unquam putabat t 
ncc fore fperabat , ut vi caperet , repugnante^ 
maxime difficultate loci, nec parum dolebat » 
quod ibi tempus confumeret, reputans , fe coa- 
ftum iri Theodatum , &: Romam aggredi hye- 
me . Jamque copiis , ut convafarent edtxerat , 
inde mox aifceflurus, ciim illi curis graviffimis 
flu&uanti, feliciter hoc evenit. Ifaurum quem- 
dam cupido cepit infpicienda ftru&urx aqux- 
duftus , & quo is modo civibus aquae ufurru 
praberet. Ingrefllis procul ab Urbe, ubi illum 
Belifarius ruperar, expeditiffimeproceffit,cum 
propter labem , nihil aquas ineflet . Proxime 
moenia , faxum ingens ofFendit , ibi ipsi loci 
natur^ , non hominum manibus pofitum , cui 
aqu«/iu<5Uim continuaverant veteres ejus ftru- 
(flores , fic perforato , ut tranfitum fans laxum 
daret aquae, negaret viro. Itaque non aequalem 
ubique habebat latitudinem aqusedu&us , fedin 
eo faxo occurrebant anguftias viro , prafertim 
loriouo, fcutatoque impen iae. Ifauro, re per- 
fpe(5>a. vifum eft, fieri pofle ut in Urbem pe-» 
netraret exercitus « fi meatus ille paulum laxa- 
r^tur . Et quontam homo erat oblcurus , nec 
fermonem cum ullo Duce unquam habuerat , 
Paucaridi Ifauro , inter Belifarii Scutarios in- 
clyto, rem aperuit: extemplo indicavit Pauca- 
r'r Belifario, qui prx nunciivoluptate refpirans, 
hominem ad manum operi admovendam , pro- 
mifsa grandi pecunia, impulir, juflit aflumere 
Ifauros aliquot, & rupem quamprimum exlcin- 
dere , ea cautione adhibita , ut ncmo perfcnti- 
fceret. Paucans cum Ifauris , quos delegit in- 
coepto huic omnino idoneos , aquxdu&um oc- 
culte fubiit. Ad locum, quem ardtebat cautes, 
progrefli , opus inchoant, urgentque . nonafciis, 
nec fecuribus cacdentes faxum, ne fonitus rera* 
hofti proderet, fed acutis quibufdam ferramen-» 
tis illud radentes fine ulla intermiffione, brevi 
tempore tantum effeccrunt , ut indutus loricd 
vir, & clypeum ferens, tranfire poflet. 

Cun£ta jam optime fe habebant, cum Belifa- 
rius in hanc venit cogitationem , fi in urbemu 
exercitus vi irrumperet , fecuturam hinc ftra- 
gem hominum, & qusccumque in urbe ab hofte 
capta patrari folent . Qiiocirca accitum illico 
Stephanum fic aflfirur . Captas urbes perfspc^ 
vidi , & quae ufu tunc veniunt , ufu cognovi . 
Summa licentia defasvit in viros ferrum ad in- 
ternecionem: foeminis, licct mortem pcroptan- 

tibus 



Digitized by 



ij6 P R O 

tibus , parcit , ad ludum contumeliofum refer- 
vans,in quo dira, & miferatione digna patiun- 
tur: Uberali cultu, & educatione pnvatipueri, 
fervire neceflehabent, idque inimiciflimis , quo- 
rum manus paterno cruore tin&as viderunt . 
Omitto incendia, amice Stephane, auaedivitias, 
v^tqu^ urbis nitorem delent. Nunc , aum eadem, 
qu» captis antea urbibus contigerunt , patien- 
tem Neapolim hanc, tanquam in fpeculo,con- 
templor; ipfius me, & veftri miferet. In eam 
enim ita paratas habeo machinas , ut facere non 
poffit, quin capiatur . Nollem certe urbs anti- 
qua, quas incolas Chriftianos habet, ac Roma- 
nos jam inde olim , in ejufmodi calamitatenu 
incideret , praefertim ducente me Romanorum 
exexcitum , & habente in caftris complures Bar- 
baros , quorum iram inhibere non potero , fi 
impreffione ceperint urbem , pro cujus moeni- 
bus fratres, & confaneuineos amiferunt . Ergo 
dum vobis integrum eft potiora eligere , & pa- 
cifci, in melius referte confilia, & calamitatem 
vitate , quae chm, ut apparet, vobis inciderit , 
veftram merito pervicaciam , non fortunam cul- 
pabitis . His didtis , remifit Stephanum Belifa- 
rius . Ille ad populum Neapolitanum proceffit 
lacrymans, & cum gemitu retulit, quaecui*que 
Behfarium dicentem audiverat . Ii vero nec 
metum cepere, nec deditionis Belifario facien- 
dse confilium . Nimirum Deus Imperatori fub- 
dere Neapolitanos nolebat , nifi male muldla- 
tos . 

C A P U T X. 

Beiifariut in urbem Neapolim parat irrumpere : 
fuos tandem per aqu&duftum immittit . Urbis 
capta clades. Belifarius ad clementiam bor- 
tatur exercitum . Repentinus Paftoris 
obitus. Stepbani, & Afclepiodoti 
convitia mutua . Afclepio- 
dotumpopulus in fru- 
fta concidit. 

TUnc Belifarius ad irruptionem faciendanL, 
ita res comparavit. Vefperi, prima face, 
virorum circiter CD. dele&u habito, ciimMa- 
gnum turmse equeftris Ducem , & Ennem , cui 
parebant Ifauri , illis prafeciflet , edixit omni- 
bus* ut loricas induerent, & fcutis, enfibufque 
inftruCti, mandata fua quiete expe&arent . Ac- 
cerfitum Bellam a fe dieredi vetuit , habere fe 
dicens, quse cum ipfo ae exercitu conftitueret. 
Adulta nofte , Magno , & Enni , quo jam res 
dedu&a eflet , aperuit , ac monftrans locunu, 
ubi prius aquaedudhim inciderat , praecepit , ut 
fumptis lucernis , quadringentos illos in urbem 
inducerent . Comites addidit tubicines duos , 
qui urbem ingreffi , eam clangore turbarent , 
luifque fignificarent eventum rei . Ipfe fcalas 
quamplurimas , jam ante fabricatas , habebat 
in expedito , ac dum illi , qui fubierant aquae- 
duihim , ad urbem procedeDant , cum Befl*t_, 
ac Photio ibi ftans , cum ipfis omnia difpone- 
bat. Tum dimiffis per caftra, qui vigilare om- 
nes juberent, & habere arma in manibus,quos 
niaxime valere animo judicabat , eorum agmine 
fe fuccinxit . Ad urbem vero fuggredientiumu 
pars major , periculo territa , pedem retulit , 
quos vehementer quidem, fed fruftra ad fe hor- 
tando revocare conatus Magnus , cum illis ad 
militiae Magiftrum rediit . Eos male verbis ac- 
cepitBelifarius , ledtofque e circumftantibus du- 
centos , cum Magno ire juffit . His ducem fc_ 
Photius praebere voIens,in canalem infiluit , fed 



C 
A 



B 



D 



O P 1 I 

vetuit Belifarius porro pergere . Pudore de- 
mum, quem Magiftri militum , Photiique ex- 
probratio incutiebat, incenli omnes , quicunque 
periculum refugerant , illudque aufi fubire de- 
nuo, eos fecuti funt. Ac veritus Belifarius, ne 
hoftium manipulus , qui in turri , aquaedu&ui 

f>roxima , excubabat , fraudcm perciperet , eo 
e contulit , & Beflae imperavit , ut fermones 
ferendo cum illisGothice, ipforum aures tene- 
ret , quo minus armorum fonitum acciperent . 
Beflas magna voce eos inclamans , ut fefe Beli- 
fario dederent , hortari coepit , bona pollicens 
plurima. Illi ridicula, & fannas in Befifarium, 
ipfumque Imperatorem pleno ore mittebant . 
Ita fe Belifarius , ac Beflas ibi geflerunt . 

Ciim autem Neapolis aqua&dudhis-non folbm 
ad muros ufque te&us fit, fed in urbem etiam 
lon^e excurrat » altum habens fornicem & co- 
dtih latere, hinc fadhim eft , ut intra murunu 
urbis progreffi omnes , quos Magnus , atque^ 
Ennes ducebant, nec ubi terrarum eflent, con- 
jicere, nec ufpiam exire potuerint, donec pri- 
mi devengre in locum , ubi coelo canalis pate- 
bat, eratque domus admodum negle&a, quam 
fola, eaque pauperrima muliercula incolebat: 
ibidem fuper aquaedudhi enata olea in arborem 
creverat. Simul ac videre coelum, & in urbe^ 
media fe efle intellexerunt , erumpere confi- 
lium fuit, fed nulla ars fuppetebat, qua, pr«- 
fertim cum armis , canali egrederentur . Erant 
enim alti parietes , nec afcenfum prsbebant . 
Militibus valde animo flu&uantibus , & angu- 
ftiori in fpatio fe comprimentibus ( jam enim 
pone fequentium magnus numerus confluebat ) 
cuidam in mentem venit afcenfum tentare^ . 
Itaque pofitis confeftim armis, manibus, pedi- 
bulque enitens, ad mulieris domumevafit,eam- 
que ibi nadhis, ipfi mortem, ni taceret, mina- 
tus eft . Illa prse ingenti metu obmutuit . Is 
vero, cfrm ex oleas caudice lorumvalidum reli- 
gaffet , alteram ejus partem extremam inaquas- 
dulhim demifit,qua finguli militesapprehenfa, 
foras aegre fe fultulerunt . Quarta pars noftis 
adhuc (upererat,c5mfuggrefliomnes ad moenia 
fuccedunt , ac turrium duarum cuftodes incau- 
tos trucidant, ad illum murorum partem, qus 
Septentrionem fpe&at, ubi Belifarius cumBef- 
fa , ac Photio ftabat , incoepti fucceflum cupi- 
diffime expe&ans , Uli tubis vocarunt ipfos ad 
raurum, cui fcalas cum applicuiflet Belifarius, 
& inde milites juffiflet afcendere , accidit , ut 
nulte pinnas pertingerent : quippe fabricati il- 
Ias in occulto opifices , non potuerant juftanL, 
aflequi longitudinem . Qjiare Dinis invicem col- 
ligatis, per utrafque fcandendo, milites pinnas 
fuperavere. Ibi res Belifario fic procedeoat. 

Interea ad maritimam murorum partem, non 
Barbarorum, fed Judasorum cuftodiis munitam, 
nec fcalis uti milites, nec afcendere poterant* 
Sibi enim conofcii Judaei , fe in ofFenfionenu 
hoftium cecidiffe , oblato ipfis impedimento, 
quo minus urbe citra pugnam potirentur, eam 
ob caufam , a&i defperatione , fortiter pugna- 
bant , quamvis urbe jam capta , ac praeter opi- 
nionem hoftilem impetum iuftinebant . Ubi il- 
luxit, pars eorum , qui afcenderant , illos in- 
vafit t tum a tergo appetiti telis, fugerunt ; vi, 
atque impreflione Neapolis capta eft , ac por- 
tis jam reclufis , Rom. omnis exercitus intravit. 
Qjiii ad portas , orienti Soli obverfas , locati 
fuerant, chm fcate nufquam pnefto eflent, igni 
valvas corruperunt , nullis defenfas cuftodibus : 
jam enim his fug£ dilapfis, pars illa muri plane 
vacabat . Ingens tum csedes fadla . Nam omnes, 

pras- 



Digitized by 



t>E BELLO GOTHICO. LTB. I. 



prasfertim quicunque fratrem , vel propinquum 
in oppugnatione amiferant, ira furentes , ob- 
vium queraque , fine ullo xtatis difcrimine-,, 
ma&abant.Ingrefli domos, pueros, focminafque 
-fua faciebant mancipia, & ojpes diripiebant : in 
primis Maflagetse , qui ne a templis quidenu 
vim abftinentes , multis , qui fe illis commife- 
rant, necem intulerunt. Ita faevitum eft, donec 
Belifarius , quoquoverfum difcurrens , prohi- 
buit, & advocata concione fic verba fecit. Poft- 
quamDeus vidtoriam, & infignem gloriam vo- 
bis tribuit , urbe , quse hadtenus inexpugnabilis 
fuerat, in noftram poteftatem fubjundlta, nonu 
oportet indignos praeftare nos tali cratia ; fed 
multa erga vi&os humanitate oftenaere , k no- 
bis illos merito fubadtos efle . Nolite igitur 
odium in Neapolitanos exercere perpetuum, 
neque ultra belli finem illud producite . Nemo 
vidtor jam vidlos odit : quod fi ipfos interima- 
tis , non jam tolletis hoftes de medio ; veriim 
fubditos morte muUStabitis . Itaque nocendi his 
finem facite, nec irae fic indulgete, ut illi om- 
nia permittatis . Turpe enim eft iracundi^ vi- 
deri vinci vi<5tores hoftium . Vobis eorum om- 
nes pecunioe in pnemium bellicse virtutis ce- 
dant : at viris reddantur cum liberis conjuges : 
atque hinc difcant vi&i , quales amicos lua_ 
ipfis temeritas in tempore eripuerit. Hac Beli- 
(arius habita oratione, Neapolitanis uxores, li- 
beros, ac cceteros captivos omnes dimifit, nul- 
lam vim turpem expertos, ipfifque animos mi- 
litum reconciliavit. Ita fadfcum eft , ut Neapo- 
litani illo uno die libertatem amiferint, recepe- 
rintque , & ad fuas pretii majoris pecunias re- 
diennt . Nam qui aurum, aliudve pretiofum- 
habuerant, id jam ante abdiderant, infoffunL- 
terra* . Itaque infcientibus hoftibus , pecunias 

Eariter cum domibus recuperarunt . Hunc ha- 
uit exitum obfidio per dies admodum XX. ex- 
cradfa . Captos ibi Gothos , minimiim DCC. 
fervavit incolumes Belifarius , nec minori in- 
honore, qukm fuos milites habuit. 

Paftor , qui plebem , uti fupra commemora- 
vi, ad infaniendum perpulerat, ubi captam ur- 
bem animadvertit, in apoplexiam incidit , ac 
repent^ efflavit animam, cum antea belle habe- 
ret, nec eum quifquam moleftU affeciffet. 
Afdepiodotus vero, quem ille participem, fo- 
ciumque machinationis habuerat , cum Opti- 
matibus , qui fupererant , Belifarium adiit . 
Kic ipfum Stephanus, hujufmodi convitiis ag- 
greflus eft . Vide mortalium omnium peflime , 
ouk mala patriae importaveris , tuo in Gothos 
ftudio prodita falute civium . Ac fi res Barba- 
ris ex iententia fiiccefliffet , mercedem ab ilHs 
accipere, & unumquemque noftrflm , qui po- 
tiora confilia fequebamur, infimulare proditio- 
nis cum Romanis compofitx voluiffes . Nunc 
poftquam Imperator uroem recepit , ac nobis 
nujus viri virtus falutem peperit ; adeo ne in- 
confiderate aufus es convenire Magiftrum mili- 
tum , quafi nihil mali , nec in Neapolitanos , 
nec in Caefareum exercitum molitus fis ? Sic 
Stephanus vicem publicam graviter dolens , in 
Afclepiodotum erupit ftomachum . Is vero 
refpondens, non advertis, inquit, prseclare vir, 
te nobis , dum noftram in Gothos benevolen- 
tiam exprobras , praeconium tribuere . Nemo 
enim , nifi conftans animo fit, adducSHs in peri- 
culum dominis ftudium unquam exhibeat . Me 
certe vidtores talem publicae rei fux defenfo- 
rem habebunt , qualem hoftem expeni funt . 
Nam qui ingenio fideli eft , haud mutat ani- 
nwm cum fortuna. Tu vero, fi curfus rerunu 
Tom. L 



2< 7 



B 



diverfus fuerit , quicumque accefferint , obla- 
tam ab ipfis conditionem ftatim accipies . Ete- 
nim qui mentis inconftantia laborat , fimul ti- 
muit , fidem vel amiciflimis pacftam deferit. 
Haec retulit Afclepiodotus : quem ut inde 
abeuntem vidit populus Neapolitanus , h£to 
agmine, malorum omnium , quae tunc accidif- 
fent, au&orem clamitans, haud prihs difceflit, 
quam ipfum contrucidavit, ejufque corpus mi- 
nutatim difcerpfit . Subinde Paftoris aomunu 
ingrefli, chm eum quaererent, famulis mortuum 
affirmantibus , credere noluerunt , donec illi 
monftrarunt cadaver hominis, quod Neapolita- 
ni e patibulo fufpenderunt in fuburbano . Tum 
Belifarium orarunt,ut eorum, qux juft£ accenfi 
irfi feciffent , veniam daret : qu£ impetrat^ , 
digrefli funt . Ita demum Neapolitani ex malis 
emerfere, 

CAPUT XI. 
Gotborum Rex creatus Pttigis , de medio Tbeo- 
datum tollit. Ejus ad Gotbos oratio depru- 
denti eunflatione , & belli apparatu . 
Reliflo Rome prafidio, Ravetmam 
concedit. Matafuntbam Amala- 
funtbafiliam uxoremducit* 

GOthi ver5,qui apud Romam,circumjedHf- 
que in locis degebant, & vehementer mi- 
rati antea fuerant aded ceffare Theodatum , ut 
hofti appropinquanti offerre fe , & congredi 
nollet, non leviter fufpicantes , eum Juftiniano 
Auguft. Gothorum res ultro prodere , neque- 
aliud curare, nifi ut in ocio fortunis abundan- 
ti, vitam traduceret; ubi nuncius venit captam 
effe Neapolin , horum omnium culpam in- 
ipfum palam conjicientes , in locum coiere^, 
qui Roma GCLXXX. ftadiis diftat , & a Ro- 
manis Regeta dicitur . Is caftris commodiffimus 
vifus eft, quod multa habeat equorum pafcua, 
ac rigetur fluvio , quem indigenae Latino voca- 
bulo Decennovium ideo appellant, quia decur- 
fis XIX. milliaribus , qu# ftadia conficiunt 
CXIII. in mare influit ad urbem Tarracinanu, 
monti proximam Ciroeo : ubi cum Circe^ 
egiffe Ulyffem ferunt; quos falli judico, fi be- 
ne Homerus in infula domicilium Circes collo- 
cat . Quanquam fateor Circaeum hunc montem 
fic in mare porrigi, ut infute fpeciem habeat, 
nec modo praeternavigantibus , fed perambulan- 
tibus etiam ea litora, effe infula videatur lon- 
giffimo tra£bi . At ubi quis in ipfo fuerit, tunc 
demum fe opinione deceptum prius fuiffe vi- 
det . Atque hanc forte ob caufam Homerus in- 
fute nomen loco tribuit . Ego vero ad propofi- 
tum redeo. 

Congregati apud RegetaGothi,fibi, Italifque 
Regem eligunt Vitigin , virum haud illuftri 
quidem loco natum, ied clariflimum praliis ad 
Sirmium ante editis , ciim adversus Gepasdas 
bellum gereret Theodericus . His Theodatus 
auditis, pracipiti fuga Ravennam petit . Alox 
Vitigis Optarin , natione Gothum , inftare ju- 
bet, ac Theodatum abducere, feu vivum , feu 
mortuum . Erat autem Optaris Theodato hac 
de caufa infenfus. Puellse cujufdam, cum haere- 
ditate, tum forml divitis, uuptias Optaris am- 
biebat . Indu&us pecunia Theodatus illam, huic 
ereptam proco , defpondit alteri . Qpamobrem 
Optaris, & animo fuo,& Vitigi obfequens to- 
tum fe ad infequendum Theodatum lubentifli- 
me contulit, neque diem, neque no6lem inter- 
mittens , donec Ulum affecutus in via , afflixit 
humi, ac refupinum, inftar vidtimae, jugulavit. 

K k Fune- 



i; 



Digitized by 



Google 



258 P R O 

Funeftum hunc habuit Theodatus exitutn & vi- 
tae, 8c regni, hoc tres annos potitus . 

At Vingis cum Gothis , qui aderant , ingref- 
fus Romam , ac de cafu Theodati certior fa- 
&us , tetitiam ex eo cepit , illiufque filium 
Theodegifclum in cuftodtam dedit . Et quo- 
niam Gothorum res miniis paratas videbat , 
fatihs effe duxit , ante omnia Ravennam con- 
tendere, ut omnibus ibi probe ornatis, bellum 
fufciperet . Advocara igitur concione, ita dilTe- 
ruit . Geptis ingentibus , Comrailitones , non 
ufus praeceps occafionum , fed confiliorunu 
prudentia eventus profperos afferre folet . Saepe 
cnim pius profuit tempeftiva cun&atio ; dum 
vehemens opera , alieno tempore exhibita , rei 
bene gerendae fpem multis incidit . Etenim qui 
numeropollent, fi imparati pugnent cumhofte 
, viribus pari , facilihs vincuntur , qukm qui , 
viribus quidem inferiores , fed paratiflimi cer. 
tamen ineunt . Nolimus igitur in perniciem fu- 
bito ambitionis impetu ruere : fiquidem brevi 
pudore immortalem gloriam retinere praftat , 
quam vitatd pun&o temporis ignomimi , pro- 
brum, ut apparet, fempiternum fubire. Certe 
fcitis Gothorum quamplurimos , ac fere om- 
nem armorum apparatum in Galliis , Venetiis, 
& regionibus remotiflimis effe . Pmerea cum 
Francis non levius ifto fufceptum habemus 
bellum: quo non bene compofito, extremas de 
mentiae fuerit aliud inchoare . Nam qui in am- 
biguo pofici , nec in unum hoftem intenti funt, 
eos vinci confentaneum eft . Ego vero fic fta 
tuo , Ravennam re&a eundum effe , atque ubi 
cum Francis confecerimus pacem , optimoque 
in loco csetera pofuerimus , invadendum Beli 
ferium cum omni Gothorum exercitu . Nec 
retro mecum cedere quemquam pigeat : quin 
etiam fugere nos apertfc dicat . Enimvero ut 
opportuna timoris appellario juvit multos , ita 
quofdam perdidit fortitudinis nomen alieno 
tempore ufurpatum . Rerum autem momenta 
atque utilitates confe<ftari decet , non fpeciofa 
vocabula . Porro virtutem viri non facinoris 
prseclari initium , fed finis probat : nec fugiunt 
hoftem ♦ qui ftatim ut melius fe inftruxerunt , 
contra illum proficifcuntur ; verum qui fua_ 
corpora femper falva , & integra cupientes 
fubducunt fe fe. Nec veftrum quifquamtimeat, 
ne ifta urbs capiarur . Nam fi nobis Romani 
ftudent , eam Gothis conftanti fide fervabunt 
neque ullam experientur difficultatem , nos 
propediem ad fe reduces accepturi. Sinaliquid 
in nos cudunt , minhs nocebunt , cbm in urbem 
hoftes admiferint ; fatius enim eft cum aperto 
hofte pugnare . Qpanquam ne quid ejuimodi 
% contingat , providebo . Qpippe milites pluri- 
• mos , ac Prae:ec5him intelligentiffimum , qui 
tuend* Romse fufficiant , relinquemus . Itaque 
hajc bene conftituta habebimus , nec detrimen- 
tum ullum difceflus hic nofter pariet . 

Haec Vitigis : cui afTenfi Gothi omnes , dd 
iter fe acqnxerunt . Deinde Silverium urbis 
Antifticem , Senatum , Populumque Rom. 
multis idem commonefecit , redudtoque in_ 
memoriam regno Theoderici , omnes hortatus 
eft , ut Gothorum genti praeftarent benevolen- 
tiam , fibique eorum fidem graviflimo Sacra- 
mento devinxit . Dele&is minimbm quatuor 
millibus virorum , qui Romam Gothis cufto- 
dirent , Leuderin , prove<5k setate virum , ac 
prudentiae laude celebrem praefecit : tum reli- 
quo ftipatus exercitu , Ravennam petiit , obfi- 
des iecum habens Senatores quamplurimos . 
E6 ciim perveniflet , Matafuntham Amalafuatha? 



C O P I I 

A filiam , maturam jam viro virginem , kvitam 
duxit in matrimonium , ut certiiis fibi regnum 
aflereret hoc intimo nexu cum ftirpeTheode- 
rici . Deinde contra&os undique Gothos omnes 
defcripfit , ordinavitque , arma , atque equos 
fingulis pro modo , & gradu dividens . Eos 
tantum Gothos , qui in Galiiarum praefidiis 
erant , ciim fibi k Francis metueret, revocar^ 
non poterat . Hi verb Franci dicebantur olim 
Germani . Qjbb primae eorum fuerint fedes, 8c 
quo pa&o Gallias occupaverint , ac demum 
hoftiles cum Gothis fufceperint inimicitias , 
narrare aggredior . 

CAPUT XII. 
B ! Aliquarum Orbis Partium defcriptio . Vetetet 
Francorum fedes . Vifigotborumditio . Arborycbi, 
& Franci in unam gehtem coalefcunt . Vifi* 
gotbi omnem Galliam obtinent . Franci curn 
Theoderico Italue Rege fcedus ineunt : 
Burgundionesvmcunt: AlaricumVi- 
Jigothorum Regem occsdunt . Carcaf- 
fonem objidertt frujbra . Tbeode- 
rici res gefla in Gallia . Tbeur 
dis tyramus . 



EUropa dicitur pars Orbis ad eorum fini-. 
ftram fita , qui in mare mediterraneum ab 
Oceano , & Gadibus provehuntur, ut in fupe- 
rioribus libris commemoravi . Africae vero no- 
men accepit oppofita continens : quam deinde 
Afiam vocant , qui porro tendunt . De ulte- 
rioribus Africae partiDus explorate non pofliim 
fcribere , propter immenfas folitudines . Qjio 
etiamfit,ut nos penitus lateat origo Niii,quem 
iniEgvptumindedecurrere perhibent. Europai 
ipfo ftatim initio plan^ Peloponnefo fimilis 
utrinque mari alluitur , ac prima illius portio, 
quas magis ad Oceanum , Solemque occiden- 
tem porrigitur , appellatur Hifpania ad Alpes 
ufque montis Pyrensei . Alpium vero nomeiu 
perviis montium anguftiis tribuunt regionum 
illarum incolae . Sequitur Gallia , quam vocant 
ufque ad Liguriae fines : ubi Alpes aliae Gallos 
a Liguribus difcludunt . Porro Gallia mult6 
majorem , quam Hifpania , latitudinem habet, 
ut par eft . Incipiens enim ab angufto Europa, 
in progreffu patefcit ampliffimc proportione . 
Utriulque illius regionis latus Aquilonare 
Oceano : Aultrale mari , quod nominant 
Tyrrhenum , ambitur. Galliam cum alii rigant 
fluvii tum Rhodanus , ac Rhenus : qui fic di* 
verfi abeunt , ut alter in mare Tyrrhenunu 
exeat , Rhenus in Oceanum evolvatur . Hic 
funt paludes , ubi quondam habitarunt Germa- 
ni , qui Franci nunc appellantur , gens barba- 
ia, & initio parum fpe&ata. Horumfedes con- 
tiiigebant Arborychi , cum reliqua omni GaU 
lia , atque Hifpania Romanis jampridem fub- 
diti : fecundiim auos, ad Orientem, Thoringt 
concefTam fibi ao Augufto Caefare Imperato- 
rum primo , regionem colebant . Non procul 
ab his , ad Auftrum verfus , degebant Burgun- 
diones , ultra Thoringos Suabi, $c Alamanni , 
validae nationes . Ifti omnes , ab antiquo libe- 
ri , oras illas tenebant . 

Procedente tempore Vifigothi fa&a in Rom. 
Imperium irruptione , Hifpaniam univerfam , 
ac provincias Galliag trans Rhodanum pofitas 
fubegerunt , habueruntque veftigales . Milita- 
rem operam Romanis tunc navabant Arborychi : 
quibus Germani , utpote finitimis , & a veteri 
Reip. forma digreflis , cbm legem , ac jugum 
veUent imponere , primiim praedati , deindo 

redlo 



Digitized by 



DE BELLO GOTHICO. LIB. I. 



253 



t 

l ; 

l 

i 

fi 

a 

L 
fi 

S 

a 
] 
i. 
«i 

rt 
i 

i 

> 
L 

i 

> 



re&o Marte eos aggrefli funt , agente omnes 
belli prurigine . Geuerofitatem , & in Roma- 
nos benevolentiam teftati Arborychi, rem in eo 
bello geflere fortiter. Nihilviproficientes Ger- 
maui illos ad focietatem , & affinitates jun- 
gendas invitarunt : quibus Arborychi libcmter 
auenfi funt , qu6d Chriftiani utrique eflent . 
Eo pa&o in unam coaliti gentem, potentiflimi 
evafcrunt. Alii yer& Romani milites, auierant 
in extrema Gallia ftationarii , cbm nec Komam 
redire poflent, neque ad hoftes Arrianos defci- 
fcere vellent , fe ipfi cum fignis, & regionem, 
quam Romanis ante fervabant , Arborychis , 
ac Germanis permiferunt , morefque omnes 
patrios retinuere , quos eorum pofteri ad fe^ 
tranfmiflbs adhu£ titb obfervant . Nam & ex 
numeris, in quos olim contributi militaverunt, 
hac etiam state agnofcuntur , & figna propria 
praferentes invadunt pralia . Conflanter patriis 
utunturlegibus, &praeter alias Romani habitus 
partes, rraimiculum capitis etiamnum geftant. 

Ac tandiu quidem Galliam, quae cis Rhodanum 
fluviumeft, tenuit Imperator,quandiu Romanis 
fua conftitit civilis adminiftrationis forma: ubi 
vero illam Odoacer in tyrannidem mutavit , 
tunc Tyranni conceflu , Galliam omnem ad 
Alpes ufque , quibus Gallorum , ac Ligurunu 
fines terminantur , Vifigothi obtinuerunt . Poft 
Odoacri necem , Thoringi , & Vifigothi jam 
auctam Germanorum potentiam veriti ( quippe 
hominum multitudine plurimum convaiuerat , 
&obvios Quofque aperta vi evertebat) Gotho- 
rum , ac Theoderici focietatem magno ftudio 
ambierunt . Volens quoque Theodericus eos 
habere focios , cum ipfis devincire fe aifinitate 
non renuit . Itaque tunc Regi Vifigothorum- 
Alarico juniori Theudichufam virginem filiam 
fuam , & Hermenefrido Thoringorum Regi 
Amelobergam , Amalafricte fororis fux filiam , 
collocavit . Qjio fa&um, ut ab illis quidenu 
Franci, metu Theoderici, vimabftinuennt; fed 
arma intulerintBurgundionibus. Deinde Francos 
inter, & Gothos coitur focietas in Burgundio~ 
num perniciem, padtoque convenit, ut gentem 
debellent , & ditionis iUius terras obtineant : 
qui vicerint k fociis non adjuti , ubi muldbe 
nomine certam auri fummam ab illis accepe- 
rint , participes eos faciant bello captae regio- 
nis . Igitur ex conftituto Germani cum magno 
cxercitu Burgundiones petunt , dum Theode- 
ricus , qui fe in fpeciem ad expeditionem pa- 
ntverat , copiarum profe&ionem differt , con- 
fult6 procraftinans, exitumque expedtans . Vix 
tandem emiflb exercitu , Ducibus mandat , uti 
lentiiis iter habeant, ac fi Francosvi&osaudie- 
rint, ne porr6 ire pergant: fin forte vidtoriam 
ceflifse illis acceperint , deinceps properent . 
HsecTheoderici mandata accurantibus Ducibus, 
Germani foli cum Burgundionibus manus con- 
fertmt . Inito acerrime praslio , ceciderunt 
utrinque plurimi . Etenim diu dubio Martei^ 
pugnatum eft : at dein Franci , verfo in fugam 
hofte , & ad ultimas regionis , quam incole- 
bat , propulfo oras , ubi multas habebat muni- 
tiones , reliqua occuparunt . Accepto rei nun- 
cio , affuere confeftim Gothi , increpitique a 
fociis , vifl? difficultatem caufati funt . Tum_ 
raul&l reprsefentatd , regionem , uti convene- 
rat , cum vidtoribus diviferunt. Atque ita ma- 
gis eluxit prudentia Theoderici , qui fubdito- 
rum amifso nemine , dimidiam terra hoftilis 
partem auro modico fibi paravit . Sic demum 
paisGalli* a Gothis, & Germanis haberi coep- 
ta cft . 

Tm. L 



A 



B 



Pbftea Germani viribus au&iores , nulla^ 
habita Theoderici ratione, ejufque metu depo- 
fito , in Alaricum , & Vifigothos bellum mo- 
verunt.Quade re fa&uscertiorAIaricus, Theo- 
dericum protinus advocavit. Dum ille cum ma- 
gno exercitu fuppetias venit , interea Vifigo- 
thi Germanis , quos ad urbem Carcafsonenu 
habere caftra audierant , occurrunt , & caftra_ 
ipfi etiam metati , fiftunt . Ibi ciim diutiiis fe- 
difsent , fuos ab hofte vaftari agros molefte fe- 
rebant. Denique in Alaricum contumeliofi paf- 
fim erupere fermones , terrorem illi ab hofte 
incufsum obiicientium , focerique exprobran- 
tium cun<5tationem . Se adverfariis virtute , & 
animo pngnandi pares ja&abant, & fblos faci- 
liiis e Germanis relaturos vi&oriam . Qqarc^ 
Gothis abfentibus , coa&us eft Alaricus cunu 
hofte conftigere . Qpo in pralio fuperiores 
Germani Alaricum Regem cum plerifque Vi- 
figothorum occidunt , magnam Gallise partenu 
occupant , & fumma contentione Carcafsonem 
obfident , ferente fama , gazam ibi Imperato- 
riam afservari , quam setate fuperiori , Rom4 
capt4 , Alaricus lenior abftulerat . In ea vife- 
batur Salomonis Hebraeorum Regis fupellex 
pneclariffima . Erant enim prafiis ornata Japi- 
dibus complura vafa , qux quondam Romani 
Hierofolymis exportaverant. Qjii pr*Iio fuper- 
fuerant Vifigothi , Gifelicum Alarici ex concu- 
bina filium , Regem appellarunt ; quM Ama- 
^laricus, qui matrem habuit filiam Alarici, tunc 
admodum puer efset. Deinde Theoderico cum 
Gothorum copiis adventante , correpci meru 
Germani , obfidionem folverunt . Illinc digref- 
fi , regiones Galliaj, aux ultra Rhodanum ad 
Oceanum vergunt , fubegere : unde cum eos 
exigere non pofsetTheodericus. ut partes illas 
retinerent, conceffit : reliquam ipfe recepitGal- 
liam , fublatoque e meaio Giielico , regnum 
Vifigothorum tranftulit ad fuum ex fiita nepo- 
tem Amalaricum , cujus adhuc pueri tutelam 
fufcepit . Thefauro omni , qui repofitus erat 
Carcafsone, fublato , Ravennam feftine rediit. 
At in Galliam, Hifpaniamque Prcfeilos , & 
copias identidem mittens , dabat operam pro- 
vide , ut regnum fibi firmiflime ftabiliret . II- 
larum autem provinciarum ProefedHs tributum 
impofuit , quod ciim quotannis accipcret , nc^ 
avaritii duci videretur , illud in donativum an- 
nuum, quo Gothorum, ac Vifigothorura exer- 
citum afficiebat , convertit . Hmc faftum pro- 
refsu temporis , ut Gothi , & Vifigothi , 
ub eodem Principe iifdem in terris pofiti , 
mutuis liberorum fuorum connubiis affinitatcm 
contraxerint . 

Poft vero , Thcudis , natione Gothus , qucni 
Theodericus exercitui pra»feccrat,miferatque in 
eas partes, ex Hifpania uxorem duxit, non Vi- 
figotham genere , fed e fanguine indigenas 
divitis ♦ & ipfam auro locupletiiTimanu , 
& fundi dominam latiflimi in Hifpania . 
Unde cum militum duo circiter millia colle- 
giflet , ac valido muniiiTet fe fatellitio , verbo 
quidem Dux Gothorum Theoderici munere , 
re autem ipfa tyrannus erat non obfcurus . Ac 
veritus pro fingulari fua prudentia , ac rerum 
ufu Theodericus , oe fi bellum inferret fubdi- 
to, fibi obviam, ut verofimile videbatur, Fran- 
ci obfifterent , vel res novas moverent Vifigo- 
thi , adeo non Theudi poteftatem abrogavit , 
ut perpetuum armorum imperium ipfi detule- 
rit . Porro Gothorum primoribus imperavit , 
ad eum fcriberent, refte ipfum, & convenien- 
ter fapientix fux fadlurum , fi Theoderici 6- 
K k % lutandi 



L 



Digitized by 



160 P R O C 

lutandi caufa Ravennam veniret . Manckta qui- 1 A 
dem Theoderici plane Theudis exequebatur , 
nec ve&igal annuum intervertebat unquam ; 
at nec Ravennam ire , nec per literas invitan- 
tibus id polliceri voluit . 

C A P U T XIII. 

Franci Tboringps , & Burgundiones dcbettant . 
Sororem Regis Francmm Amalarirus uxorem 
ducit : cum Atalarico pacifcitur: d Francis 
in pralio vitd fpoliatur . Thtodati cum 
Francis patla conventa : de quibus 
mflcndis orationcm Vitigis ad 
fuos babet . Cum Franco- 

rum Regibus focieta- B 
tem pangtt . 

POftTheoderici obitum, Franci nemine jam 
obfiftente , Thoringos bello adorti , ipfo- 
rum Regem Hermenefridum interficiunt , ac 
totam gentem in ditionem fubjungunt fuam^ . 
Hermenefridi uxor cum liberis clapfa ad fra- 
trem fuum Theodatum , tunc temporis Gotho- 
rumRegem, fe recipit. Deinde Germani cum 
Burgundionibus , qui fupererant , armis con- 
greffi , adeptique vi&oriam , eorum Regem , 
in caftellum quoddam regionis illius conjechim, 
afservaruntcuftodiis: ipfosvero ad obfequium 
redadlos , fecum in pofterum militare coege- 
runt , ut bello captorum conditio poftulabat , 
& locis omnibus , qux Burgundiones ante co- 
luerant, ve&igal impofuerunt. Rex autem Vi- 
figothorum Amalaricus , adulta jam aetate , Ger- 
manorum potentiam reformidans , eorum Re- 
gis Theodeberti fororem in matrimonium du- 
xit, & Galliam cum Gothis, & Atalarico con- 
fobrino fuo ita divifit , ut Gothis cefserit quid- 
quid eft cis Rhodanum fluvium, partes vero 
trans illum pofitae in Vifigothorum ditione_ 
manferint > Convenit etiam mter ipfos , ut nec 
veftigal , quod conftituerat Theodericus , non 
penderetur ampliiis Gothis . Qjridquid opum 
ex urbe Carcaisone idem abftulerat , Aularicus 
bona fide Amalarico reftituit . Qjjoniam vero 
h# dux gentes connubiis affinitates junxerant , 
unicuique viro ♦ qui uxorem e gente altera ac- 
eepiflet, permiffa eft optio, utrum mallet uxo- 
rem fequi , an ad gentem , ex qua ipfe efTet , 
illam traducere . Uxores multi abduxerunt ar- 
bitratu fuo : multi fecuti funt . Poftea Amala- 
ricus ofFenfo fuae conjugis fratri psenas graves 
perfolvit . Ciim enim uxorem de Deo redle 
fentientem Arriana ipfe imbutus hsrefi, noo- 
modo confuetis uti coeremoniis , & in divino 
cultu inftituta patria vetaret fequi ; fed indi- 
gnis etiam modis acciperet nolentem ad fuse 
ledte ritus accedere : haec ferre non valens mu- 
lier , fratri rem totam edidit . Hinc orto Ger- 
manos inter , ac Vifigothos bello , ac praelio 
pertinaciffime inito, vidhis demum Amalaricus 
non fine magna fuorum ftrage oppetit . Soro- 
rem Theodebertus cum omnibus opibus reci- 
pit , & quantacumque pars Gallise Vifigothis 
obvenerat , eam obtinet , Qyu cladi fuperfue- 
rant , ex Gallia cum uxoribus , liberifquc 
egreffi , in Hifpaniam ad Theudin jam palam 
tyrannum fe receperunt . Ita Gallia in Gotho- 
rum , ac Germanorum ditionem venit . 

Deinde Theodatus Gothorum Rex , de Beli- 
farii in Siciliam adventu certior fa&us , cunu 
Germmis pacifcitur , ut ipfi eorum Reges ad 
hoc bellum auxilioveniant, ubi Gallise partem, 
ia ditione Gothica fitam , ac duo millia auri 



O P I I 

poado acceperint . Verhm is vitae fatum priui 
implevit , qukm padfca conventa . Qjoamobrem 
multi, iique fortiffimi Gothorum in illis erant 
partibus praefidiarii , Duce Marcia . Neque- 
eosevocareindeVitigis tut6 poterat, necFran- 
cis pares putabat fore, Galliam, atque Italiam 
procul dubio incurfaturis , fi ipfe copias omnes 
Romam duceret . Itaque convocatis , qui inter 
Gothos erant le<ftiffimi , orationem hanc habuit. 
Huc vos coegi modo, Gentiles mei, ut monita 
dem , parum illa quidem jucunda , fed necef- 
faria : quse «quo animo audiatis velim , & pro 
rerum inftantium merito in medium confulatis. 
Certe quibus ex voto non procedunt inccrpta , 
de ftatu , in quo funt, fruftra illi tradbaverint, 
nifi neceffitati. ac fonunsc fe fe accommodent . 
Castera quidem bello neceflaria optime paravi- 
mus ; fed obftant Franci , veteres hoftes : qui- 
bus hadlenus, licet chm pecuni», &vitae mul- 
torum difpendio, reftkimus, quia nihil hoftile 
prseterea ie nobis obtulit. Nuncarma alio rer* 
tere coaikis , pacem cum Francis pangere ne- 
cefTe erit : primo quia , fi ipfis inimiciti» no- 
bifcum maneant , profefto in nos vires cudl, 
Belifario fociabunt. Fert enim natura , ut oui 
hoftem communem habent , amicitii , ac io- 
cietate conjunfti fint . Deinde , fi utrumquc^ 
exercitum feparate adoriamur , utrinque cena 
nobis clades impendet . Praeftat igitur levi ja- 
dhiramaximamregnipartem confervare, quam 
habendi omnia cupiaitate eo redigi , ut viti 

Eariter cum omni ditione fpoliemur ab hofti- 
us . Qjaare exiftimo Germanos , non modo 
odium, quo a nobis diffident, depofituros, fed 
noftros etiam in hoc bello focios fore , fi ipfis 
finitimam Galliam , & quantamcumque pecu- 
niam cum ea fe daturum Theodatus promife- 
rat , concedamus . Qjuo autem pa6to , fi rcs 
nobis profpere ceflferit , recuperaturi Galliam,- 
fimus , nemo veftrtim difquirat . Subit enim 
memoria veteris illius verbi , quo jubemur in- 
ftantia bene conftituere . Htec ciim audiflent 
Gothorum Proceres , ac fibi conducere cenfui/- 
fent, ut ea fierent placuit. Er^o mittuntur fta^. 
tim ad Germanos Legati , qui illis Gallii ce- 
dant , datoque auro componant focietatenu . 
Tunc Reges Francorum erant Childebertus , 
Theodebertus , & Clotbarius : qui traditanu 
fibi Galliam , ac pecuniam inter fe pro cujuf- 
que regni portione diviferunt, promiferuntque 
fe Gothis amiciffimos fore , & auxilia mifluros 
clam , non Francorum , fed nationum , quibus 
imperarent . Nec vero poterant advershs Ro- 
manos focietatem coirc palam , Imperatori in-. 
hoc bello opem paulo ante polliciti. Legati 
re, cujus causl miffi erant , confe6bt , Ravcn- 
nam redeunt . Tum demum Marciam cum co- 
piis, quibus prseerat, Vitigis revocavit. 

CAPUT XIV. 

Belifarius relitto Neapoli , & Cumh prafidio , 
Romam petit . Dedtmt fe Romani . Vis 
Apvi* defcriptio , Gotbi Romd excedunt . 
Eam in^reditur Belifarius , & ad 
obfidionem ferenaam necef- 
faria parat . 

DUm hdsc agit Vitigis , interea Belifarius 
Romam cogitans profedHonem parat . 
Itaque trecentis militibus , e peditatu deleftis, 
Praefedloque Herodiano Neapolin credidit . 
Qjuot etiam Cumanae arci cuftodiend» fuffedu- 
ros putavit , tot eo mifit : ciim in Campania , 

pra> 



Digitized by 



DE BELLO GOTHICO. LIB. I. 



161 



i 

t 
i 
4 
v 

s 
l 
1 

). 
a 

> 

*• 
\s 
1 

% 
% 

[> 
1 
t 



preter Cumas , ac Neapolin , nullus eflet mu 
nicus locus . Hae funt Cumae , quarum incote 
antrum oftendunt, in quo Sibyllamvaticinatam 
perhibent . Porr6 Cumas mare alluit , ftadiis 
CXXVIH. Neapoli diflitas . Inftruente exer- 
cicum Belifario , Romani cakmitatem Nea- 
politanae fimilem veriti , re perpenfa , fatiiis 
cfee judicarunt Imperatoris copias in urbem ac- 
cipere; eos ad id maxime impellente Silverio, 
civitatis Pontifice . Mox Fidelium Mediolano 
urbe Liguriae oriundum , qui priiis Atalarici 
Afleflbr fuerat ( haec dignitas lingui Romani 
dicitur Qpaeftor ) ad Belifarium legant , eum- 
que Romam Iioc invitant promiflb , citra pu- 
gnam fe urbem dedituros. Ille vi£Latin£ exer- 
citum duxit , reli&£ ad laevam Appii , quanu 
Appius Conful Romanus ante annos nongentos 
muniit, ac fuo donavit nomine . Viam Appiam 
diebus quinque emetiturvir expeditus. Ab ur- 
be enim Roma ad Capuam pertinet, ea latitu- 
dine , ut adverfa inter fe plauftra duo libere 
commeent . Omnium maxime fpedlabilis eft . 
Molares enim, & naturfi pneduri funt lapides 
omnes: quos certe Appius e remota aliqua la- 

Iucidina illuc convexit ; cbm vicinus ager nul- 
os ferat ejufmodi . Eos autem kevigatos iiu. 
plaoum , & angulatos apte commiat , non- 
inferto aere, aliave re quajpiam . Adeo tameiu. 
firma compage haerent, itaque coeunt, ut fpe- 
ftantibus non arte coagmeutati , fed naturi 
congeniti videantur. Et quamvis per tot faecu- 
la frequentibus plauftris , ac jumentis quibusli- 
bct quotidianum iter praebuerint , tamen nec 
ab ordine , vel minimiim ceffcre , nec f radkus 
quifquam eft, nec minutus, nec priftinum ni- 
torem amifit . Ha&enus de via Appia . 

Gothi vero, qui Romae praefidium agitabant, 
cum adventare hoftem audiflent , nec lateret 
eos Romanorum confilium , ex eo valde erant 
foliciti , qudd urbem tueri , & accedentibus 
repuenare minime poterant. Inde poftmodum, 
cum bona Romanorum venia , profe&i , con- 
ceflerunt omnes Ravennam , excepto Leuderi 
ipiorum Duce , quem , ut opinor , praefentis 
ibrtun» pudor ibi tenuit . Illa die evenit , ut 
quo tempore Romam Belifarius cum Impera- 
toris exercitu per portam , quam Afinariam 
vocant, intrabat, eodem inde Gothi per aliam, 
<juas Flaminia appellatur , exceflerint . Atque 
ita rccepta eft Roma die IX. Decembris , an- 
no poftquam capta fuerat fexagefimo , qui fixit 
XL Imperii Juftiniani . Tum Leuderin Gotho- 
rum Ducem , & portarum claves ad Imperato- 
rem Belifarius mifit , & curl ad muros , oui 
pafllm collapfi erant , reparandos conversa , 
minas ita extruxit , ut in angulum omnes defi- 
nerent , addita a finiftro latere appendice , ne 
defenfores ad illos pofiti paterent telis oppu- 
gnantium a parte laeva : & moenibus altam , ac 
praeclaram foflam circumdedit . Ac providen- 
tiam quidem Magiftri militum , & folertiam in 
pianarum ftru&ura praecipue elucentem Roma- 
ni praedicabant ; iidem verb angebantur vehe- 
menter mirantes, quid illi in mentem veniflet, 
ut fi obfeffum iri fe intelligeret , intraret Ro- 
mam , obfidioni ferendas imparem , tum ob an- 
nons difficultatem , quam , quod a mari abfit, 
paflura cflet ; tum ob ingentem murorum am- 
bitum , fitumque in campo planiflimo, qui fa- 
cilem invadentibus praebet aaitum , pro natura 
loci. Hsec audiensBelifarius, nihilo fecius om- 
nia ad obfidionem neceflaria expedivit, & fru- 
mentum , quod e Sicilia fecum advexerat , in 
orrea publica coaditum fervavit . Immo v ero 



B 



Romanos omnes , ex agris comportare quid* 
quid annonac ibi habebant , quamvis id fcgrfc 
f errent , coegit . 

CAPUT XV. 

Partem Sammi recipit BeUfarius. Beneventwn cur 
olm diflum Afaleventum . Ejus conditor Diome- 
des fiupendos. apri Calydorm dentes ibi re- 
pofuit. Ibidem ASnea dedit Palladiwn 
Trojanum, eujus pnago depribitur: 
item finus lonius , Magna 
Gracia, alteque partes 
Italia. 

TUM etiam Pitzas natione Gothus , profe- 
&us e Samnio, fe &Gothos, qui ibi cum 
ipfo degebant , ac Samnii maritimi dimidianu 
partem ad fluvium ufque, qui regionem inter- 
luit, Belifarii poteftati permifit . Gothorum, 
qui trans fluvium habitabant, nemo Pitzam fe- 
qui y neque in ditionem Imperatoris concedere 
voluit. Belifarius vero milites ei non multos 
dedit , qui cum ipfo tradhim illum tuerentur . 
Jam ante Belifario fe fponte dediderant , nullo 
conftridh Gothorum praefidio, Calabri, Apuli- 
que, dim maris accolsc, tum mediterranea in- 
colentes : in quorum urbibus eft Beneventum, 
olim Maleventum a Romanis di6lum . Nunc 
autem Beneventum vocant , execrationem vi- 
tantes priori inditam nomini . Nam vox qui- 
dem Latina ventus auram fpirantem fignificat . 
In Dalmatia ver6 , quse oontra hanc urbem ia- 
adverfa continente fita eft, malus, ac vehemen- 
tiflimus ventus bacchatur , qui quoties flarc^ 
coeperit, in via neminem reperire eft : at ora- 
nes fe domi tenent. Is enim eft venti impetus, 
ut equitem cum equo in fublime rapiat , ac 
diu per auras circuma&um , quocumque fors 
tulerit, projiciens enecet. Moleftiae, quam af- 
fert hic ventus , non expers eft Beneventunu, 
quippe contra Dalmatiam, ut dixi , editoque in 
loco pofitum . Eam urbem filius Tydei Diome- 
des, ab Argis olim, poft excidium Ilii , pul- 
fus condidit , ibique in monumentum reliquit 
apri Calydonii dentes , qui ipfius patruo Me- 
leagro in venationis pramium ceiterant. Ibi- 
dem etiamnum fervantur, vifendi fane : ut qui 
non minus palmos tres orbe lunato colligant. 
Illic infuper cum Anchife filio iEnea, qui Ilio 
venerat , Diomedem egifle ferunt , eique ex 
oraculi praefcripto dedine Palladis fimulacrum , 
quod rapuerat, Ulyfle focio; chm ambo Ilium, 
priufquam a Grsecis caperetur , exploratunu 
iviflenr . Nam illi poftmodum , ut fama eft, 
aegrotanti , confultum de morbo Oraculum-, 
refpondit , nunquam ipfum convaliturum , nifi 
viro Trojano illam traderet ftatuam : quae nunc 
ubi terrarum fit, Romani fe fcire negant. Ejus 
tantum fpeciem oftendunt incifam lapidi, & in 
aedeFortunae hac etiam aetate pofitam proaeneo 
Palladis fimulacro ad exortivum templi latus 
fub dio ftanti. Illa autem imago lapidea habi- 
tum refcrt bellantis , hafU , veluti ad confli- 
£tum, protend. Tunicam talarem habet , nec 
vultu reddit fafta a Graecis Minervae figna , fed 
jis eft plane fimilis , qusc veteres formabant 
/Egyptii . Palladium Conftantinus Aug. ( fi audi- 
mus Byzantios ) in foro , cui nomen tribuit 
fuum, defodit. Sed hsec haftenus. 

Sic Belifarius totam Italiam, quae citra finum 
Ionium eft Romam ufque, & Samnium, fube* 
git : qu^e funt ultra finum ufque ad Libur- 
niam , Confiantianus , ut dixi , recepit . Nunc 

eorum, 



Digitized by 



2,62 



PROCOPII 



eorum , qui Italiam incolunt , exponere fitunu 
aggredior. Adriaticum pelagus ia longum con- 
tinentis receflum fe fe effundens, Sinum Ionium 
efficit, haud tamen ut in aliis locis, in quibus 
maris procurfus finitur Ifthmo . Nam & Sinus , 
quem appellant Crifasum v ad Lechasum defi- 
nens , ubi eft urbs Corinthus , Ifthmum ibi fa- 
cit, ftadiis ad fummum XL. latum . Et Sinus 
alter, qui excipit Hellefpontijm , ac Melas 
( ideft, Niger ) dicitur, haud majori, fed pari 
fpatio Cherronefum in Ifthmum cogit , Ab urbe 
autem Ravenna , ubi Sinus Ionius terminatur, 
ad mare Tyrrhenicum viro expedito non mi- 
nus dierum o&o iter eft : propterea quod ita 
progreditur infufum mare, ut conftanter ad 
dexteram fpatietur. Citra huric finum incolitur 
primum oppidum Dryus, hodie vulgo Hydrus, 
a cujus dextera funt Calabri, Apuli, & Samni- 
tes : hos Picentes excipiunt , quorum fedes 
Ravennam ufque pertinent . A laeva eft pars al- 
tera Calabriae , Brutii, Lucani : poft quos habi- 
tant Campani , ufque ad urbem Terracinanu : 
fuccedunt his agri Romani fines . Hi populi 
maris utriufque litora , ac mediterraneas 
omnes plagas interjacentes habent : eaque eft 

J]ux prihs JMagna Graecia dicebatur . Et vero 
unt ift agro Brutio Locri, Epizephyrii, Croto- 
matae,ac Thurii Trans Sinum Graeci, Epirotae 
di<5ti , primum locum obtinent ad urbenL- 
ufque maritimam Epidamnum . Hinc fe aperit 
Prebalis regio ; fequitur cui Dalmatiae nomen 
eft , & quas cum ipla Occidentalis Imperii fini 
bus comprehenduntur, proxima Liburnia, huic 
Iftria, deinde regio Venetorum ad Ravennanu 
urbem porrecfta . Atque hi funt maris acco. 
]x : fupra quos Sifcii, & Suabi , non illi , qui 
Francis parent , fed ab iis diverfi, interiores 
terrae tradhis obtinent . Ultra hos Carnii fiti 
funt, Noricique : ad quorum dexteram Dacae , 
& Pannones habitant, fuifque in urbibus Singi- 
donum, ac Sirmium numerant , ad Iftrum flu- 
vium evadentes . Illis nationibus Gothi trans 
lonium Sinum belli hujus initio imperabant. 
Ultra Ravennam , a parte laeva fluminis Padi, 
degunt Ligures ♦ & ad eorum latus Aquilonare 
Albani in perbona regione , quam Langivillam 
vocant : aa Occafum Galli. ac deinde Hifpani 
A parte dextera habet Padus /Emiliam, & 
Tufcos ad Romae ufquc confinia . Atque hsec 
ita fe habent. 

CAPUT XVL 

Belifarius copias in Tufciam mittit . Narmam 
Bejfas recipit ; Spoletium , & Perufiam Con- 
fiantinus . Hujus vifloria . Vitigis exer- 
citu in Dalmatiam miffo , Romam 
properat . Gotbi Salonas 
obfident . 

BElifarius fines omnes Romse circumpofitos 
ufque ad fluvium Tiberin complexus , 
eos munivit. Atque ubi cundta re&e difpofuit, 
validam Scutariorum fuorum manum, cum fti- 
p^toribus haftatis , inter quos erant Zanter, 
Chorfomanus* & ^Efchmanus Maflagetae, aliaf- 
que Conftantino copias dedit , & eo confilio 
mifit illum in Tufciam , ut eam fubigeret. 
Befla?, uti Narniam , urbem Tufciae munitifli- 
mam , occuparet injunxit . Erat hic Be/Ias na- 
tione Gothus, ex eorum ftirpe, qui in Thracia 
jamdiu habitabant, necTheodericum fecuti fue- 
rant, inde Gothos in Italiam ducentem . Ani- 
mo impigro, ac bellica virtute prceditus, opti- 



B 



D 



me du&abat milites, & res dexterS per fe ipfe 
agebat . Is quidem Narniam , civibus non invi- 
tis , obtinuit . Conftantinus vero Spoletiunu, 
Perufiam, & alia queedam oppida nullo negotio 
recepic , Tufcis eum fponte in fuas urbes acci- 
pientibus . Prefidio Spoletii conftituto, Perufe, 
quae urbs princeps Tufcorum eft, cum exerci- 
tu fe fe tenuit . Vitigis , his auditis, adversiis 
illos exercitum , Unila, ac Pifla Ducibus, defti- 
nat . Obviam fit Conftantinus , & in Perufue 
fuburbano congreditur . Superioribus numero 
Barbaris, anceps pugnae primordium fiiit . Vir- 
tute poftmodum fua vidtores Romani , hoftes 
fundunt ^ atque incompofite fugientes ad inter- 
necionem fere caedunt . Ciim Duces eorum ce- 
piflent vivos , miferunt ad Belifarium . Qya de 
re fadlus certior Vitigis , Ravennas diutiiis fe- 
dere noluit ; ubi tenebatur expedkatione Mar- 
ciae, qui nondum e Gallia cum fuis advenerat. 
Itaque Afinarium, & Uligifalum magno cum- 
exercitu in Daimatiam expedit , ut illam ad 
ditionem Gothicam revocent, jubetque, ciinu 
exSuabia Barbarorum indigenarum copiasafci- 
verint, redta Dalmatiam, ac Salonas petere^. 
Oum iifdem longas naves mifit complures , 
quo Salonas terra, ac mari obfidere poffent. 
Ipfe cum omni exercitu Belifarium versiis , ac 
Romara properat, non minus centum & quin- 
quaginta millia equitum , ac peditum ducens: 
plerique cum ipfis equis loricati erant . 

Dum apud Suabiam Afinarius Barbarorunu 
exercitum confcribit , £blus Uligtfalus Gothos 
in Libumiam ducit. Hi fadlo cum Romanis ad 
Scardonem oppidum pnclio vidki, urbem Bur- 
num repetierunt : ubi collegam fiium Uligifa- 
lus expe&avit. Conftantianus , apparatu Anna- 
rii cognito, Salonis timens, milites , qui om- 
nia regionis illius caftella obtinebant, accivit; 
muros foffd cinxit perpetul , cacteraque ad ob- 
fidionem ferendam neceflaria diligentiffim^ ex- 
pedivit. Afinarius, colledtis Barbarorum ingen- 
tibus copiis, ad urbem Burnum pervteit. Ibi 
jundlis cum Uligifalo, Gothorumque exercitu 
viribus , Salonas fe fe contulit . Mox du&o 
vallo claufere moenia, atque horum parti ma- 
ritimae plenas militibus naves oppofuerunt; ita- 
que terra, ac man obfederunt Salonas. Roma- 
ni vero repentino impetu fugata hoftium claffe, 
naves multas fubmerfere cum viris ; multas ce- 
pere vacuas . Nec tamen Gothi obfidionem fol- 
verunt: immoverbRomanosintentiori oppugna- 
tione intra muros coercuere . Ita Romani , & 
Gothi iu Dalmatia rem armis gerebant . At 
Vitigis , ciim ex indigenis , aui Romi venie- 
bant , audiret , exercitum Belifarii molefti(Ti- 
mum efle, ipfum fui ex urbe difceffiis poenite- 
bat , nec poterat menre confiftere : fed iri 
captus contra pergebat. In itinere obvium na- 
dus Sacerdotem quemdam Romi profedlum, 
dicitur interrogaue contentius , utrum adhuc 
effet Belifarius Romx? quafi vereretur,ut Beli- 
farium poflet aflequi , ac ne is inde fe prori- 
puiflet. Hac paneVitigin fecurum efle Saccr- 
dos jubet , pro certo affirmans , nunauam fu- 
gere Belifarium ; fed tenere , quem nabet lo- 
cum. Inftat acrihs Vitigis , aperte optans mu- 
ros Romce priiis videre, quam Belifarius Ulurc 
aufugeret . 



CA- 



Digitized by 



DE BELLO G O ' 

A 

C A P U T XVII. 

Bclifarius Gonftantinim , ac Bejjam e Tufcia 
Romam revocat . Namue fitus . Vitigis 
Romam accedit . Pontem Belifa- 
rius munit . Fuga cu- 
flodum pontis . 

UBIGothorum copiis omnibus peti fe Beli- 
farius cognovit, aeftuare dubitatione csepit. 
Nam ut cohortibus , quas Conftantinus , & Bef- 
fas ducebant, carere nollet, fuadebat in primis 
paucitas militum, quos fecum habebar. Rurfus 
non expedire cenfebat, prsefidia ex munitis Tu- 
fciae locis deducere ; ne inde Gothi Romanos B 
oppugnarent . Re bene explorata , Conftanti- 
jio , ac Beffie mandavit , ut idoneo prafidio in 
regionis illius locis, quae maximi momenti elTent 
reu£o,confeftim ipii cum reJiquo exercitu Ro- 
mam venirent. Di&o audiensConftantinus,Pe- 
rufie , & Spoleti collocatis prsefidiis , Romam 
cum reliquis omnibus iter celerat . At Narniae 
dum res Beflas lentifis digerit, Gothi illac iter 
habentes, agrura fuburbanum implent. Hife- 
quentis exercitus pracurfores erant, quosador- 
tus Beffas, fibi oppoficos, prater opinionem^ , 
in fugam vertit , multifque cxCis % cJim ab in- 
gruente multitudine premeretur,Narniam fefe 
retulit. Ibi reli&o praefidio, Romam, uti juf- 
ferat Belifarius , advolat , ac jam jam hoftem- C 
affore nunciat . Etenim Narnia CCCL. folum 
ftadiis Romst diftat . Porro Vitigis Perufid , ac 
Spoletio , urbibus validiffimis , abftinuit , nec 
voluit ibi tempus conterere , id unum expetens, 
ut norxium fuga elapfum Belilarium Romoe de- 
prehenderet . Ubi Narniam quoque teneri ab 
nofte refciit , illic nihil movere voluit , haud 
ignarus difficilem aditu, & valdearduumlocum 
efle. Infidet enim editum montem, cujus radi- 
ces Nar amnis alluit , unde fuum urbs nomen 
haufit. Ad eam ducunt afcenfus duo, hic ab 
Oriente Sole, ille ab Occidente . Horum alter 
difficiles anguftias inter faxa prarupta habet , 
alter nonniff ponte adiri poteft, qui fluvio im- 
pofitus, ea parte tranfitum pnebet. Huncpon- D 
tem Csefar Auguftus olim extruxit ; fpe&atu 
fane digniflimum opus , nam quotquot ufquam 
fornices vidimus, eos altitudine fuperat. 

Itaque inutili abje&a mora. indeVitigismo- 
vit, & cum univerfo exercitu per agrum Sabi- 
num iter intendit Romam , cui jam ita proxi- 
mus, ut ab ea ftadiis non amplius XIV. abeflet, 
pontem Tiberis oftendit , paulo antea Belifario 
munitum turri, & in hac, foribus defenfa, lo- 
catum ab eodem militare prafidium ; non qu6d 
hoftes Hberim illac folbm tranfire poflent , 
quandoquidem fluvius , 6c vedtorias naves , & 
pontes multis habet in lOcis, fed quia ctim alias 
ab Imperatore copias magno expe&aret opere, 
conftitutum habebat moram hofti in via lon- E 
giorem injicere ; idque etiam agebat , ut Ro- 
mani in urbem ampliores commeatus invehe- 
rent. Nam, fi inde repulfi Barbari , per alium 
tranfire pontem aggrederentur, illis dies (altem 
viginti abfumptum iri putabat , ac plus etiam- 
temporis periturumvidebatur, fi quot opus ef- 
fent navigia, tot vellent in Tiberim trahere^ . 
fcic Belifarius ratione fubdutftei , eos ibi cuftodes 
pofuerat, ubiGothi illius diei no6Vem egerunt, 
flu&uantes animis , ac fibi poftridie oppugnan- 
dam turrim exiftimantes. Ad ipfos transfugerunt 
Barbari viginti duo Romani milites,ex eque- 
ftri turma , cui praerat Innoccntius . Tum Be- 



'HICO; LIB. I. 16? 

Iifario in mentem venit caftra ad fluvium Ti- 
berim metari, ut meliiis hoftem tranfitu prohi- 
berent, & quantiim animo confiderent,demon- 
ftrarent. At milites , quibus credita, ut di&um 
eft , pontis cuftodia fuerat , attoniti Gothorum 
ingenti numero , ac periculi magnitudinem re- 
formidantes, turri, quam cuftodiebant, no&u , 
reli&a, fugam ceperunt , ac Romam fibi clau- 
fam rati , in Campaniam ivere furtim , feu 
poens a Magiftro militum infligendae metu,feu 
commilitonum verecundii dudh . 

CAPUT XVIII. 

In acerrimo pr&lio Belifarius, equo Bala inwftul, 
rem fortiter , ac fatliciter gerit . Fugati Go- 
tbiy Romanos fugant . Redintcrratur pra- 
Uum . Belifarius ad muros Je recipit: 
iterum Gotbos fundit . rifandi 
Gotbi caftts mirabilis . Vttigu 
cives Romanos ad defe- 
£lionem folUftat. 

POftridie Gothi, effrad&s nullo negotio tur* 
ris foribus , obfiftente nemine , fluviunu 
tranfierunt. Beli&rius ver6, cJim de cuftodum 
fuga nihil dum audi(Tet , afTumptis equitibus 
mxlle, ad fluminis pontem contendit ,optaturus 
locum, qui caftris commodior videretur. Inve- 
£ti propius, jam fluvium tranfgreffos offendunt 
hoftes , ac vel inviti cum eorum pane certa- 
men ineunt , ex equis utrique pugnant . Tunc 
Belifarius, quamvis antea cautus, non fe tenuit 
in ordine Magiftri militum, fed inter primos , 
uti miles, certavit. Unde Romana res ln gnive 
difcrimen venit : fiquidem belli momentunu 
omne in ejus capite pofitum erat . Equo tum 
vehebatur bellicofiiTimo > fefTonfque e periculis 
expediendi perito, qui toto fufcus corpore,an- 
teriorem capitis partem , a fumma ironte ad 
nares , eximio candore infignem habebat . Equum 
ejufmodi vocitant Graeci Phalion , Barbari Ba- 
lan.^ Illum autem ac Belifarium, olerique Go- 
thi jaculis, aliifque telis ideo petebant, qui^ 
transfugas, qui pridie ad illas concelTerant , fi- 
mul Belifarium in prima acie praeliantem vide- 
runt, haudignari, fi isoccideret, extemploRo- 
manam rem collapfuram » fublato clamore , ad 
feriendum equum Balan honati funt. Hac inde 
voce per omnem didita Gochorum exercitum , 
omittebant, ut fit iu magno tumultu , quorfum 
ea fpe&aret , quaerere , nec Belifarium planc 
noverant : at conje&antes id monitum non abs 
re quoquoverfum manare, omiiTis cxteris, ia^ 
Belifiirium, plerique tela torquebant. Ac jam 
eorum generofiffimi , quique acribus impulfi 
glori» ftimulis , equis proxime admotis , nite- 
oantur illum pr^hendere, & vehementi ira ab- 
repti , haftis , & gladiis feriebant . Belifarius 
ver6 obvios, fine ulla intermifiione, nunc hos, 
nunc illos necabat. Qjlio in difcrimine maxime 
eluxit amor , quo illum haftati , fcutatique ip* 
fius ProtedVores comple&ebantur . Ei namque 
circumfufi omnes , fortitudinis fpecimen dede- 
runt, quale neminem haftenus edidifie credide- 
rim . Siquidem Magiftro militum , ejufquc^ 
equo pratentis clypeis tela omnia excipicbant , 
& eos , qui incurrebant. trudendo, non celTa- 
bant repellere. Ita demum omnis impetus ia^ 
unius viri corpus furebat . In hac pugna ceci- 
derunt c prima Gothorum acie non minus mil- 
le; e Belifarii familia multi, iique fortifiimi , 
& ipfius ftipator Maxentius , cum in hoftcm 
praclara facinora edidiflet . Eo die Belifario fic 
^ favit 



164 PROC 

HTavit fortuna, ut quamvis unus ipfe prselio pe- 
teretur, nullo tamen affe&us vulnere, necmif- 
iUi percuffus fuerit . 

Tandem Romani virtute fua hoftem foderunt, 
ttec fuga deftitit Barbarorum ingens multitudo, 
tionec ad caftra fuapervenit, ubiGothorum pe- 
dites, recentes adhuc, & integri, impetumho- 
ilium fuftinuerunt, eofque facite propulerunt . 
Aliis fubinde equitum turmis auxilio fubeunti- 
tms, effiisd Romani fug£ evaferunt in collem , 
ibique ftetere . Equitibus vero Barbaris eos af- 
fecutis , equeftris pugna redintegratur , in qua 
Valentinus, equifo Photii Antoninae filii,fortem 
animum maxime prodidit. Chm enim folus in 
hoftile agmen iniilttifset , reprefso Gothorum 
impetu , iis , qui cum ipfo erant , falutem pe- 
perit . Sic elapfi ad moenia Romae contendunt : 
eodem feruntur infequentesBarbari,& ad por- 
tam, quas nunc dicitur Belifaria, veniunt. Ve- 
riti Romani , ne cum fugientibus irrumpens 
fooftis urbemintraret, nolebant portamaperire, 
enixe licet inftante , & minaciter inclamantc 
Belifario . Nempe qui defpe&abant b turri , 
virum,cujusvulrurtfyadedque totum caputcon- 
cretus fudore pulvis tegebat, agnofcereminime 
poterant . Qpin etiam clarum omnibus vifum 
auferebat occafus Solis : praterea Romani Ma- 
giftrum mil. occidifse exiftimabant . Etenim 
quicumque priori fuga fefe urbi commiferant , 
Belifarium inter primos fortiter pugnantem 
occubuifTe renunciarunt . Confluentes magno 
numero Barbari , iraque ardentes , tranfvolare^ 
foflam, & illos , qui fe ultra receperant, inva- 
dere meditabantur . Romani vero cis foflam ad 
moenia conferti , fe in anftum coegerant , fic, 
ut alter haereret alteri . Qpi intra muros erant, 
ciim nec Ducem haberent , ac prorfus imparati, 
fibi,atque urbi metuerenr, opem ferre fuis ne 
xjuibant in tantum addu&is periculum . 

Tunc animum Belifarii audax fubiit cogita- 
tio, quse praeter expedtationem rem Romanam 
dfervavit . Nam voce cundtis , qui circum ade- 
rant animatis , in hoftes impreiiionem repente 
fecit. Illi , jam ante 8* no&e, & curfu admo- 
dum turbatis ordinibus , ubi in fe ab iis , quos 
fugaverant , nec opinato fieri viderunt impe- 
tum ; alias ex urbe copias venifle fubfidio fuf- 
picantes , gravi hinc fubeunte metu , in fugam 
omnes confternantur . Suftinens fe ab infequen- 
do Belifarius ad muros confeftim redit . Qyo 
eredti fa&oRomani, in urbem ipfum cum om 
nibus, quos ducebat, accipiunt. E6 difcriminis 
Belifarius, refque Imperatoris venerunt. Por- 
ro coeptum mane pnelium nox diremit . Ac 
Romanorum quideni optime fe in eo Belifarius 
geflit ; Gothorum verS Vifandus Bandalarius , 
qui fervente circa Belifarium Marte , in primo 
confligens ordine,non priiis abftitit, qukm cor- 
poretredecim faucio vulneribus concidit. Illico 
expirafse vifus , & a fociis, quamvisvi&oribus, 
pro occifo relidhis , inter mortuos ibi jacuit . 
Die tertio , ciim Barbari , ad Romae muros ca- 
ftrametati mififsent , qui fuos fato fun&os fe- 

Selirent, ac jufta ipfis funebria folverent; hi , 
um perquirunt , infpedtantque cadavera , Vi- 
fandum Bandalarium fpirantem adhuc ofFendunt. 
Ex eo fodalium quidam vocem aliquam preci- 
bus conatur elicere . Silebat enim , abfumptis 
ardore viribus , quem inedia , aliaeque aerumnse 
in vifceribus acuebant . Qjuocirca tandem pe- 
tiit , ut aqua ori infunderetur . Potu refocilla- 
tum , levatumque humo , in caftra portarunt . 
Magnum hinc nomen VifandusBandalariusapud 
Gotnos adeptus , fumma cum gloria diutiflime 



B 



O P I I 

fuperftes fuit . Haec die poft pugnam tertio 
contigerunt . 

Tunc autem Belifarius cum fuis in tutum re- 
ceptus , coa&is ad muros militibus , ac populo 
Rom. £erb univerfo, injunxit, crebros ignes ac- 
cenderent, ac totam nodtem vigilarent. MoBnia 
deinde circumiens , ciim caetera providit , tum 
fingulis portis , fingulos Duces appofuit . Sub 
hsec Befsas , portae Prseneftinas cuftos , ad Beli- 
farium mifit, qui nunciaret , urbem ab hoftibus 
teneri , per eam ingreflis portam , qua ultra^ 
Tiberim eft, & a San£k> Pancratio nomen ha- 
bet. His auditis, qui Belifarium circumftabant, 
ut per aliam portam evaderet , au&ores erant . 
Atille intrepidus,&falfa afferri aflerens,nulll 
interpofitl mord, trans fluviumTiberimaliquot 
mifit equites, qui, regione explorata , nihil ibi 
hoftile urbi incidifle retulerunt . QpamobrenL. 
ad fingulas portas e veftigio mittit Ducibus , 
ubivis pofitis , fi fortfc hoftem alia muri parte^ 
irrupifle audierint, ne fuppetias ferant, neu de 
ftatione decedant, fed in ea taciti maneant, fibi 
enim caetera curae fore. Haec eo agebat conlilio, 
ne falfo rumore iterum turbarentur. AdhucRo- 
ma tumultu trepido plena erat, ciim Vitigis ad 
portam Salariam Vacin Ducem , virum noiu 
ignobilem deftinat . Qpo ille chm acceflifset , 
Romanis perfidiam in Gothos objecit, ac pro- 
ditionem exprobravit , quam , ut dicebat, iiu 
fe ipfi, & patriam cuderant, Gothorum poten- 
tii pofthabitA Graecis , qui tueri ipfos non pof- 
fent , & a quibus profedhim neminem vidifset 
unquam Italia , nifi Tragoedos , Mimos, ac pi- 
ratas . Haec, aliaque ejulmodi plurima locutus 
Vacis, chm ei nemo refponderet, ad Gothos , 
& Vitigin rediit . Romanis vero digniffimus 
rifu Belifarius videbatur, qui ex hoftibus xgxb 
elapfus , bono efse juberet animo , Barbarofque 
contemnere , nec dubitare fe diceret , quin eos 
vi debellaret. Id quo padto edo<Shis fciret, di- 
cetur poftea . Prove&a nox erat, ciim Belifa- 
rium , adhuc impaftum , uxor , & familiares 
quicumque aderant , vix ut fruftum panis ede- 
ret perpulerunt . Sic demum hanc utrique no- 
(ftemegerunt. 

C A P U T XIX. 

Cafira feptem faciunt Gotbi: urbis aguaMhs 
incidunt ; excitatas a Belifario moletri- 
nas evertunt. Eas reparat 
Belifarius. 

POftero die Gothi , qui urbem facillime , ob 
ipfius amplitudinem , obfidione fe capturos 
putabant , & Romani , falutis fuae propugnato- 
res , ita fe ordinarunt . Habent urbis moenia^ 
majores ponasXIV., & minores aliquot. Spa- 
tium , quod portis majoribus quinque , a Fla- 
minia ad Praneftinam , comprehenditur , infe- 
ftare Gothi aggrefli funt , caftris fex circumje- 
dlis ; propterea quod muros omnes non pote- 
rant vallo interfepire: caftra autem haec omnia 
cis flumen Tiberim locarunt . Veriti etianu 
Barbari , ne hoftis , rupto ponte , quem vocant 
Milvium, eriperet ipfis tranfitum in oram om- 
nem , quse trans fluvium ad mare ufque patet , 
eoque pa&o nullum fentiret obfidionis incom- 
modum ; ultra Tiberim vallum feptimum ia- 
Neronis campo fixerunt , ut pontem inter ca- 
ftra pofitum haberent . Itaque ab hoftibus infe- 
fte fiierunt portae alias duae, videlicet Aurelia , 
infignis jam Petri nomine, quiPrincepsfuit Apo- 
ftolorumChrifti, ac prope illam conditus jacet, 

& 



Digitized by 



\ 



D BELLO GOTHICO. LIB. I. 



26? 



i) 
i 

i 
t 

t. 
3 
xt 
ii 
m 
5, 



lo. 

!H 



35 
} 
£3 
05, 

? 
i 
i 

5> 



0 
J5 
JD- 
t 



2- 
0- 



& Tranftiberina . Atque ica Gothi ad fummum 
dimidiam murorum partem caftris complexi , 
nec amne ufquam prohibiti, maenia, quacum- 
que vellent , oppugnatum ibant . Qjjo autenu 
modo Romani muris fluvium interceperint , ex- 
plicabo . Tiberis copiofiis aquis longe moe- 
nia praeterfluebat . Locus autem, in quo flumi- 
ni murus imminet propihs, planus eft, & val- 
de feciles habet aditus . E regione , trans Tibe- 
rim magnus collis eminet , ibiaue omnes urbis 
moletrinae jam mde olim extrucbe funt,quippe 
magna aquse vis per alveum ftru&ilem ad col- 
lis verticem dedu&a , inde vehementi cum im- 
petu in declive labitur , Qpamobrem veteres 
Romani collem hunc, & adverfam fluminis ri- 
pam muro claudere ftatuerunt , ut hoftes nec 
moletrinas difturbarc , nec amne tranfito in- 
muros urbis movere quidquam facile pofsent . 
Igitur, ciim illic fluvium ponte junxifsent, pla- 
cuit murum illi committere, multifque in op- 
pofita regione aedificatis domibus effedtum eft, 
ut urbem Tiberis interlueret . Sed haec ha&e- 
nus . 

Gothi ver6, cbm foflas altas caftris omnibus 
praduxiflent , terram , quam inde egefferant , 
coagmentantes , illam extra interiorem parie* 
tem altibs exaggerarunt % ac fuperinfixis ftipi- 
tibus praeacutis quamplurimis , caftra fingula 
non minhs , quam caftellorum propugnacula , 
munierunt . Ac vallo quidem , quod in campo 
Neronis erat , Marcias prseerat ; jam enim cum 
fuis e Gallia reverfus ; ibi caftra pofuerat . Cae- 
cera autem Vitigis moderabatur , fextus ipfe ; 
jam unumquodque Pnefe&um habebat fuum. 
Hoc difpofiti modo Gothi aquaedudhis omnes 
tnddunt, utindeurbs nihil aquae accipiat. Sunt 
aqusedu&us Romae XIV. numero , e co&ili la- 
tere ftru&i quondam , adeo lati , altique * ut 
eques intra illos equitare poflit . At Belifarius 
urois cuftodiae fic providit . Portam ipfe mino- 
rem Pincianam , & majorem , quae a dextera^ 
hujus eft, ac Salaria dicitur, inledit ; quiapar- 
tis illius murus expugnari facite poterat, & in 
hoftes exitum Romanis dabat . Pneneftinanu 
Beflsafltgnavit: Conftantino Flaminiam , a Iseva 
Pincianaetitara, commifit , occlufis priiis foribus, 
& magnorum ftrue lapidum intus optime com- 
munitis , He quis poflet eas recludere . Cunu 
cnim unum ex vallis hoftilibus proximum effet, 
ne quas ibi infidias urbi hoftes molirentur, ti- 
racbat . Reliquarum cuftodiam Ducibus nume- 
rorum pedeftrium demandavit . Singulos aquce- 
du&us denfo pariete firmiflime obltruxit , ne_ 
quis infenfus eo extrinfecus illaberetur. 

£t quoniam aqusedu£ibus , uti dixi , incifis , 
aqua molas non verfabat amplitis , neque id ju- 
mentorum operii fieri poterat ; re cibaria peni- 
tus, ut fit in obfidione, defe&is Romanis. qui 
vix habebant quo equos fibi neceflarios fuften- 
tarent; artem hanc Belifimus excogitavit. Pro 
ponte, quem moenibus commiffum dicebam- 
modo, aptatis funibus, & ab utraque fluminis 
ripa validiflimc tentis , binos lembos colliga- 
vit,bipedali inter utrumque relifto fpatio,qua 
majori impetu e pontis fomiceaquadecurrebat. 
Tum duabus raolis utrique lembo impofitis , 
in medio machinam , qua mol» volvi folent , 
fufpendit . Alios continenter lenunculos ad eo- 
nim rationem , qui pon& erant , connexuit , ac 
machinas eodem modo immifit % quae omnes or- 
dine, profluentis aquae vi , circumadte appofi- 
tas fibi molas ciebant , & quantum urbi opus 
crat, molebant . Q-iae cum hoftes ex transfugis 
cognoviflent , hac arte machinas evenerunt 
Tom. I. 



B 



Magnas arbores , & Romanorum nuper occifo- 
rum cadavera ad fluvium comportantes , mitte- 
bant in profluentem . Horum pars maxima fe- 
cundo amne in medias devedta fcaphas , machi- 
nam fregit. Re Belifarius animadverfa, priori haec 
invento addidit . Late per totum Tiberis ai- 
veum , oblongas praetcndit ponti catenas fer- 
reas, in quas omnia, quae deierebat flumen , fic 
incurrebant , ut ibi colligerenrur , nec ultra^* 
procederent . Ea vero indefinenter trahentes , 
qui hoc munus fufceperant , in terram fubduce- 
bant. IdBelifarius non tam molarum causaage- 
bat, quam quia metu, &fufpicione hac pulfa^- 
batur , ne hoftes multis lembis invefti, cispon- 
tem, & in inediam urbem clam penetrarent . Sic 
tandem Barbari inc^ pto jam irrito abftitere , & 
hujufmodi quidem moletrinis Romani dcinceps 
ufi funt; balneis autem ipfos exclufit aquaepe- 
nuria. Quod ad potum attinet, fatis acjuse ha- 
bebant ; cum ii , quorum domus erant a fiuvio 
remotifllmae , e puteis haurire poflent . Deni- 
que cloacis , qux fordes , & purgamenta urbis 
foras ejiciunt , nullam Belitarius cautioncnu. 
adhibere necefle habuit . Etenim quia cundloe 
in fluvium Tiberim fe exonerant , proptcrca^ 
nullus ibi locus erat infidiis hoftium . 

C A P U T XX. 

Piftoria Belifario puerorum ludo portenditur . 
Obfidionem cives Romani impatienter 
ferunt . Legatos mittit Viti- 
gis ad Belifarium . Mu- 
tua orationes . 

ITa quidem obfidioni ferendae neceflaria dif- 
pofuit Belifarius ; multi ver6 Samnites pueri, 
qui oves in agro fuo pafcebant , ciim duos de- 
legiflent corpore valentiores , & Belifariunu 
vocaflent alterum , alterum Vitigin , ludtari am- 
bos juflerunt. Certaminevalidiifime inito, ca- 
dit Vitigis : hnnc puerorum turba ex arborc- 
per ludum fufpendit : vifo tum forte lupo , 
pueri omnes fe in pedes conjiciunt : fufpenfus 
ex arbore Vitigis , in eo cruciatu dereliiftus 
diutius, moritur. Qjio Samnites audito , poe- 
nam quidem ex pueris nullam , fed conje&u- 
ram ex ilJo cafu ceperunt certiflimam , ut di- 
cebant , vidlorem belli , vi , Belifarium fore . 
Haec ita conti^erunt . 

PopulusveroRomanus, incommodorum bel- 
li , obfidionifque omnino infolens , ciim & il- 
luvie , & annonx pcnuria premeretur , atque 
in muris cogeretur excubare pervigil, ac vcn- 
turam brevi urbem putaret in poteftatem ho- 
ftium , a quibus interea agros, cxteraque om- 
nia vaftari videbat ; graviter commotus indi- 
gnabatur , quod immerens obfideretur , & iiu. 
tantum difcrimen veniret . Quare collcdli ci- 
ves aperte Belifario maledicebant , qubd ab 
Imperatore minoribus, quam par eflet , copiis 
inftruftus non dubitaifet bellum fufcipere Go- 
thicum . Eadem Patres Curiae , quam appel- 
lant Senatum, Belifario occulte exprobraDant . 
Qpx chm Vitigis ex transfugis audiflet, ut ac- 
cenderet offenfionem , qua rem Romanam val- 
de turbatum iri exiftimabat , Legatos , in quit 
bus erat Albes , ad Belifarium mifit : qui ad 
ejus confpe6him admiffi , proefentibus Senatori- 
bus , cun&ifque exercitus Ducibus , orationem 
hanc habuerunt. Sapicnter olim, Magiftermi- 
litum , aflignarunt homines rerum nominibus 
certa difcrimina, quorum e numero iftud pro- 
fertur : Tcmeritas a fortitudine diverfa elt . 

Ll Nam 



Digitized by 



Google 



266 



PROCOPII 



Nam illa quidem, fi quos occupaverit, eos tur-, 
piter in periculum conjicit : hsec wetb virtutis 
laudem ampliffimam refert . Harum certe al- 
tera te adversiim nos impulit : utra autem ea_ 
fit , mox planum facies . Etenim fi bellum Go- 
this infers , fortitudine fretus , illius probandae 
facultas adeft , praclare vir ; ciim hoftium ca- 
ftra mcenibus>ade6aue tuis oculis fubje<Sia fint. 
Sin armatus audacil in nos infurrexifti , fa<5H 
utique temerarii te poenitebit . Nam ubi in di- 
micationem ventum eft, fubire folet eorum ani- 
mos poenitentia , qui rem ratione non inierunt . 
Nunc autem define aerumnas his Romanis pro- 
ducere , quos Theodericus in deliciis , ac ium- 
ma libertate enutriit , nec jufto Gothorunu* , 
Italorumque domino impedimentum offer. Qjio 
enim pa&o non abfurdum id fuerit , ut Romse 
fedeas inclufus , & prae hoftium metu prodire 
renuens ; dum urbis hujus Rex in caftris 
agens , fubditos fuos belli damnis , & incom- 
modis afficit ? Nos vero tibi , tuifque potefta- 
tem dabimus abeundi cum rebus veftris . Nam 
nec fas , nec humanis moribus confentaneunu 
. efTeducimus, ad officium fe, & modeftiam re« 
ferentibus infultare . Qjaod ad Romanos fpe 
&at , lubenter eos interrogabimus , quo tan« 
dem crimine a Gothis laefi , cbm nos , tum fe 
ipfi prodiderint , qui noftram ha&enus experti 
bentgnitatem , jam etiam auxilium fibi a nobis 
oblatum vident . 

Locutis haec Oratoribus , Belifarius ita re- 
fpondit . Deliberandi tempus non capiemus ar- 
bitrioveftro; neque enim is efthominum mos, 
ut de hoftium fententia bellum gerant : at rem 
auifque fuam tra&are folet , prout optimunu 
fadhi judicat . Vobis autem praedico futurunu 
tempus , ciim fub fentibus capita voletis ab- 
dere ; nec reliquum ibi locum habebitis . Nos 
demum potiti Rom£ , nihil alienum tenemus : 
at vos, quam antea occupaveratis injuriS, anti- 
«juis dominis inviti nunc reddidiftis . Casterunu 
\i quis veftrtim fperat , fore ut Romam finc 
ullo confli<Shi ingrediatur , eum fua fallit opi- 
nio . Neque enim fieri poteft , ut vobis urbem 
hanc Behfarius, quandiu vivet, relinquat. Se- 
cundum hanc Beliiarii orationem , Romani me- 
tu perculfi y ac taciti fedebant , nec audebant 
refellere Legatorum objurgationem , proditos 
ab ipfis Gothos vehementer querentium . Unus 
admodum Fidelius,quem Belifarius Prgefe&um 
Pratorio tunc creaverat , aufus eos verbis im- 
petere , omnium maxime Imperatori ftudere^ 
vifus eft . 

CAPUT XXI. 

Vtiigis ad oppugnationem inferendam fe camparat. 
Arietis , ba 1 ifi& , & lupi macbinarum 
bellicarwn defcriptio . 

AD fua reverfi caftra Oratores , quserenti 
Vitigi, quis efset vir Belifarius, & quid 
tnimi ad difcelsum haberet , refponderunt fpe 
vana teneri Gothos , fi Belifarium utcunque fe 
territuros putarent . Qjio Vitigis audito , op- 
pugnationem acriter inferre conftituit , & quse 
ad mcenia labefadianda valerent , ita paravit . 
Turres ligneas fecit , aequales hoftili muro , 
cujus menluram aflecutus eft illas cum ftrudhi- 
ra lapidea fepe componendo . Earum turrium 
bafi ad fingulos angulos fuberant rotae,'qua- 
rum lapfu facillim& agerentur, quocunque vel- 
lent oppugnatores : ipfas demum jun£H boves 
trahebant . Deinde fcalas paravit quampluri- 



B 



mas , quae ad pinnas pertingebant , ac machi- 
nas quatuor , quas Arietes vocant . Eft autem 
ejufmodi machina . Ligneis columnis quatuor 
fic ereftis , ut inter fe oppofiwe, & sequales 
ftent , illis trabes inferunt tranfverfas odto ; 
nempe quatuor committunt fupra , totidemque 
ad bafes . Tum opus , ad cubiculi formam qua- 
dranguli , pro parietibus , ac muro , undique^ 
circumtegunt coriis , ut & levis fit tra&u ma- 
china , & qui in ea funt, tuti fint ab hofhunu 
telis . Aliam quoque trabem intus tranfverfam, 
atque ex alto ad medium fere machinaefpatium 
laxis catenis fufpenfam habent : cujus caput in 
mucronem definens , non fecus ac teli cufpi- 
dem, multo induunt ferro, incudis inftar,qua- 
drangulo . Machinam rotis quatuor , quae fin- 
gulis columnis fubje&se funt, elatam, viri non 
minhs L. intrinfecus movent, eique muro ap- 
plicitd , trabem cujus mod6 memini, machinl 
agentes quadam , abducunt retro, & in murum 
magno cum impetu remittunt. Hsec autem fse- 
pius repetita impreflio eam habet vim , ut 
quamcunque in partem inciderit , eam fkcilli- 
me quatiat . conveUatque . Atque inde nafta^ 
nomen eft machina , quod prominens trabis 
ejufce caput , quocunque fors tulerit , dart^ 
impetum foleat feriendo , quo modo ovium 
mares arietant. Ea demum forma eft Arietum, 
quibus murorum oppugnatores utuntur. 

Pararunt praeterea Gothi innumeros ligno- 
rum , arundinumque fafciculos , quibus injedHs 
complerent foflam , & aequarent , ne machina 
tranhtu prohiberentur . Sic inftru&i Gothi op^. 
pugnare muros ardebant . Belifarius ver6 ia. 
turribus machinas locavit , quas appellant Bali- 
ftas . Habent hx fpeciem arcus , infra quem 
cornu concavum prominet , catenl laxl fulpen- 
fum , ferreaeque virgse redte incumbens . Qjai 
inde volunt hoftem appetere, ligna , qu* funt 
arcus capita duo , modici fiinis nexu coire co- 
£unt , & cavo in comu fagittam aptant, dimi- 
aio quidem fagittis aliis , quas arcubus mit- 
tunt , breviorem , fed latiorem quadruplo : 
nec pennis confuetis inftru&am , at tenuibu* 
lignis earum loco ita infenis, ut faeitt» fpe^. 
ciem omnino reddant . Ei demum innxa cufpi- 
de admodum magna , pro craflitudinis por- 
tione , multi , qui utrinque aftant , vincula_ 
machinis quibufdam intendunt : tum concavum 
cornu progrediens , erumpit . Sagitta pariter 
vi tanta exploditur, ut fagittariorum jaftus mi- 
nimum duos aequet , incidenfque in arborem t 
lapidem-ve , facile frangat . Ejufmodi eft ma- 
china , quae nomen ex eo traxit , quod vehe- 
mentiffime tela jaciat . In murorum pinnis alias 
machinas ftatuerunt , lapidibus mittendis ido- 
neas : fundarum ese funt fimiles , & Onagri ap* 
pellantur . Portis etiam extra murum impo- 
iuerunt lupos , quos ita febricantur . Traoes 
erigunt binas , quse a terra ad pinnas pertin- 
gunt . Tum ligna laborata alternatim appo- 
nunt, redfea hxc , illa tranfverfa ; itaque com- 
mittunt , ut media inter commifTuras foramina 
appareant fibi refpondentia . Ex aualibet jun- 
dtura mucro quidam prominet , uimulo craf- 
fo perfimilis . Ac pouquam ligna tranfverfa-i 
alii trabi fic infixerunt , ut deiuper ad dimu 
diam partem pervadant , efficiunt , ut trabes 
fupinee portis incumbant . Ubi propius accefTit 
hoftis, qui funt in parte fuperiori, apprehenfis 
fummis trabibus , eas impellunt . 111* yerd 
fubeuntibus incidentes repente , mucronibus 
prominentibus quofcumque intercipiunt , mo- 
mento pehmunt • A&a nxc a Belifario . 

CA- 



Digitized by 



DE BELLO GOTHICO. LIB. I 



167 



CAPUT XXIL 

Bclifortus admotas ab hojhbus macbmas ridet . 
lllias m fagittis rmttendis dexUritas mira . 
Pttjgis a parta Salaria ad Praneftinam 
fe canftrt , ^JWex Adriani acriter 
oppugnata, acrius propugnatur . 

OBfidioois die XVIII. circiter folis ortum , 
Gochi duce Vitigi , ad oppugnanda moe- 
nia accefserunt. Ac Romani quidem, turrium, 
arietumque appropinquantium infueto plan£ 
fpedbculo percellebantur omnes : Beliiarius 
ver6 hoftilem aciem cum machinisprogredien- 
tem videns ridebat , & militibus imperabat , 
uti fe continerent , nec pugnam prihs lacefse- 
rent , quam ipfe fignum dedifset . Neque illc— 
tum riius caufam , qua* patuit poftmodum , 
prodidit . Qjiamobrem Romani , eum iati &- 
cete ludere, carpebant ipfum , & impudentem 
vocabant , atque iniquo ferebant animo , qu6d 
hoftes porr6 pergentes haud inhiberet . /am- 
Gothi fofs» Dropinqui erant ; cixm primus om- 
nium Magifter militte , intento arcu , eorum 
cuidam lorici induto , atque agmen ducenti , 
collum tiajicit . Is lethali accepto vulnerc- , 
fupinus fternitur . Mox ab omni Rom. populo 
ingens , & inauditus attolli clamor , optimum 
inae omen accipiente . Mifsa a Belifario fagit- 
ta altera cum eodem fuccefsu ; intentior e 
muro damor fublatus eft , jamque hoftem de- 
vidhim Romani exiftimarunt • Tum Belifarius 
cunftis militibus dato figno , fagittas expedire 
jubet , ac fuis prefertim injungit , ut boves 
tantiim configant : quibus ad unum confeftim 
carfis , turres promovere hoftis ultra non po- 
tuit , cseptoque in medio hsefit , inops artis , 
ataue confilii . Hinc conftitit fecifse provide 
Beliiarium, chm hoftes procul pofitos cofercere 
renuit , ac rififse Barbarorum fimplicitatem , 
qui tam inconfiderate fperafsent fore ut boves 
ad hoftilem murum perducerent . His ad por- 
cam geffit Belifariam , Vitigis ita repulfus , 
numerofam Oothorum cohortem ibi reliauit , 
eorumaue acie fic difpofita , ut magnam altitu- 
dinem naberet , ducious pracepit , ne in mu- 
rum impreffionem facerent ; at fervatis ordi- 
nibus , crebra in pinnas tela torquerent , nec 
Belifario darent fpatium ferendi fuppetias la- 
borantibus in alia murorum parte , quam ipfe 
cum majoribus copiis pararet invadere. Itaque 
ad partem, ponaePraeneftinas vicinam, di&am- 
que £ Romanis Vivarium , ubi murus expu- 
gnari facillimi poterat , cum magno armato- 
rum numero contendit . Ibidem jam paratse 
erant cum aliae machinse , tum turres , arietes, 
& fcalas quamplurimse . 

Interea portam quoque Aureliam hoc modo 
Gothi oppugnaverunt. Extra portamAureliam, 
ja&u lapidis procul a moenibus , eft Adriani 
Aug. tumulus , opus fpe&andum , ac memo- 
rabile. Nam conftat ex marmore Pario, aptif- 
fimeque harent inter fe lapides , quamvis nihil 
fit intus, quo vinciantur . -dEcjualia funt qua- 
tuor ejus latera : cujufque latitudo ja&um la- 
pidis squat ; altitudo muros urbis excedit . In 
culraine admirabiles vifuntur virorum , equo- 
rumque ftatuae ex eodem marmore . Et quo- 
niam objedk urbi munitio tumulus hic efle vi- 
debatur, eum veteres raaenibus conjunxerunt 
duobus extru&is brachiis % quse a muro ad 
ipfum pertinent . Itaque fpeciem turris habet 
ttcelf», & portam protegentis vicinam . Qnod 
Tm. I 



B 



propugnaculum cJim opportunifiimum eflet; 
lllius praefidium Belifarius commiferat Conftan- 
tino , eidemque mandaverat , ut muro etianu 
continenti, in quo parva, ac leviflimi momenri 
cuftodia ftabat, advigilaret. Etenim, quiapne- 
terlabens ibi fluvius obftabat, quominus mu- 
rus oppugnaretur , nullam ea parte datum iri 
impreffionem ratus, cuftodiam, nullo fere ha- 
bendam numero, illic pofuerat , in loca maxi- 
mh neceflaria militibus contributis ♦ quorunu. 
magna fan& paucitas erat : cum Imperatoris 
copi« , quas habebat Roma , obfidionis hujus 
imtio, virorum millibus ad fummum quinque 
conftitiflent . Fadfcus certior Conftantinus no- 
ftem Tiberis tranfitum tentare, muro partis il- 
lius timens, eo cum paucis fubfidio currit, por- 
tae, & tumuli demandatd cur£ majori numero. 
Interea Gothi portam Aureiiam , Adrianique^ 
molem invadunt , nulU qutdem machinft , fed 
ingenti vi fcalarum , fagittarumque inftru&i ; 
chm fibi perfuaderent fe hoftem faciliiis reda- 
dhiros aa incitas , locatique ibi praffidii , ob 
paucitatem , nullo negotio potituros . Scuta^ 
praferentes , haud minora Perfarum gerris , 
fubibant , & quamvis jam holtibus proximi, 
eos tamen latebaut . Etenim porticu tegeban- 
tur , quae ad Petri Apoftoli templum pertinet. 
Hinc repente fada eruptione , rem ita aggrefli 
funt, ut nec balifta, quam vocant , uti poiient 
cuftodes , propterea quod cx adverfo tantiinu 
tela mittimt h« machmae , nec fagittis quid- 
quam contra accedentes proficerent , fcutorum 
objedhi prohibiti . Acriter Gothi , in pinnas 
tela creberrima jacientes, inftabant, ac iam pa- 
rabant fcalas muro applicare , tumuli de r enfb- 
ribus fere undique circumventis : quippe ho- 
rum terga ab utroque latere occupaflent con- 
tinub, fi procefliflent, Romanos, vi falvos cva- 
dere defperantes , aliquandiu defixit timor. 
Deinde communi animo confraftis grandioribus 
plerifque ftatuis , ambabus inde manibus faxa 
tollentes ingentia, in capita hoftium devolvunt. 
Illi fic petiti referre pedem. Qjjibus paulatim 
dilabentibus , fuperiores jam Romant, revocare 
animos, & clamore magis, ac magis contcnto, 
arcubus , jaftuque lapidum oppugnatores pro- 
pellere . Cumque etiam tormentis manum ad- 
moviflent, gravem incuflere terrorem hoftibus, 
quorum impreflio brevi defiit . Tum quoque— 
afFuit Conftantinus territis , disjeftifque fiicil^, 
qui flumen tentaverant; cunrmurum ei proxi- 
mum , non plane , ut rebantur , incuftoditum., 
offendiffent . Qpo &6him eft, ut circa portam 
Aureliam res in tuto fuerint . 

C A P U T XXIII. 

Qmatm Gothorum irrlti . Muri Romani Vars in 
D. Petri tutela . Tormenti iflus mirabilis. 
Ad yharium, & portam Saljriam 
ingens Gotborum ftrages. 

CUm ad portam tranfliberinam f quse Pan- 
cratiana dicitur, veniflent hoftium copise, 
nihil memorabile geflerunt, obftante valido fitu 
loci . Cfcrippe impetum abnuit ibi arduus urbis 
murus: quemPaulus infederat cohorte peditum, 
cui praerat . Abftinuerunt Gorhi porra Flami- 
nii, quod in prascipiti loco fita difficilcs ha- 
beat aditus. Eam agmen peditum , qui Regii 
cognominantur, fuo cum Duce Urficino cufto- 
diebat . Inter hanc portam , & Pincianam ( fic 
porta minor appellatur, ad Flaminiae dcxteram 
pofita) pars qiuedam muri, non h folo ufque, 

Ll a fed 



i68 P R O C 

fed a medio ad fummum, compage pridem fo- i 
luta fponte , & didu&a bifariam , haud corruit 
quidem , nec penitus convulfa eft ; veriim adeo 
inclinata huc, atque illuc prominet , ut partim 
ultra , partim cis reliquum murum exiftat . 
Qjoamobrem a multo jam tempore locum il- 
lum Romani lingul patrid murum ruptum vo- 
carunt , & ciim eam partem initio demoliri 
Belifarius , atque inftaurare vellet , obftiterunt, 
firmiflime affeverantes Petrum Apoftolum ipfis 
pr$cepi(Tc,cura5 fibi fore ejus loci munitionem. 
Hunc autem Apoftolum venerantur omniunu 
maxime,ac demirantur Romani : Qjiorum opi- 
nioni, expe&ationique ibi plane refpondit exi- 
tus . Nam nec eo die , nec deinceps quandiu 
Romam Gothi circumfederunt , vim hoftilem^ 1 
locus ille excepit , fed prorfus belli tumultu 
vacuus fuit . Certe inceflit nos admiratio , quod 
hoftis , qui toties aperta vi , toties nodhirnis 
fraudibus aggreflus eft maenia, hanc eorum par- 
tem oblivione, vel negligentia femper praeter- 
miferit . Qjuocirca nec poftmodum quifquam 
aufus eft eam reficere : ied fiffa , ut erat, ftat 
• adhuc . Haec ha&enus . 

Ad portam vero Salariam Gothus quidam , 
vir non ignobilis, procero corpore, & bellica 
virtute praditus, loridt munitus, & caflide, fe- 
orfum ao ahis extra ordinem ad arborem ftans, 
tela miflitabat in pinnas . Virum hunc tormen- 
tum , quod in turri ad laevam erat , cafu quo- 
dam fic attigit, ut telum, lorici , & corpore^ ( 
transfixis , in ftipitem dimidia plus parte de- 
fcenderit, fuique commiflurS compa&um ho- 
minem fufpenderit mortuum . Qpo vifo con- 
territi Gothi , fe extra teli ja<5him in ordine_ 
tenuerunt, ac muri propugnatores defierunt in- 
ceflere . 

Jam ad Vivarium Beflas, ac Peranius , infe- 
fliflimum Vitigin patientes , Beli/arium advo- 
caut. Is illi murorum parti, facile , ut didhim 
eft, expugnabili metuens , auxilio currit , ami- 
corum cuidam reli&i Salarise curl . In Vivario 
milites magno hoftium impetu, numeroqua^ 
attonitos animadvertens , hortatur, contemnant 
Barbarum , eorumque animos ad fiduciam re- 
vocat . Locus erat planiflimus, & ea re impref- ] 
fionibus accedentium patebat . Forte etiam ibi 
fic fatifcebat pars muri maxima , ut lateres 
parum bene haererent . Huic muro minorenu 
aliuni veteres Romani foris praftruxerant, non 
ut munimento eflet ; ciim ipfe nec turribus, 
nec pinnis , nec re demum ulla munitus fit, 
quse contravim ab hoftibus in moenia fufceptam 
valeat ; fed voluptatis causl ab humano cnltu 
alience : nimirum ut leones . aliafque feras ibi 
claufas tenerent. HincVivarium didhim eft: fic 
enim locum Romani vocant, in quo bellus non 
cicures ali folent. Ergo Vitigis alibi machinas 
cujufquemodi ad moenia paratas habens, Gothos 
murum exteriorem juflit invadere , non dubi- 
tans quin , fi hunc penetrarent, facile potiren- ] 
tur majori muro, cujus infirmitatem apprime^ 
noverat. Ut ab hoftibus Vivarium perfodumul- 
tifque in locis peti moenia Belifariusvidit,mili- 
tibus edixit ne illos arcerent, nec nifi pauculos 
ad pinnas reliquit, qnamvis omni exercitus flo- 
re ftipatus eflet . Infra autem ad portam cun- 
#os difpofuit loricatos , neque aliud geftantes 
manibus , nifi gladios . Ubi Gothi , perfoflb 
muro, Vivarium ingrefli funt, Belifarius , (>- 
priano, in eos protinus cum nonnullis immiflo, 
rem permifit aggredi. Hi metu confternatos 
omnes occidunt impune.: ciim nec fe ipfi de- 
fenderent,immo fibi invicem eflent exitio in an- 



O P I I 

Suftiis exitus . Improvifo impetu perculfis ho- 
ibus , nec fervantibus ordines , led aliis ali6 
properantibus , repente Belifarius , patefa&i 
muri portl, in illos copias emittit omnes. Vir. 
tutis obliti Gothi, quo fors quemque fert, ftu 
giunt . Infequentes Romani obvium quemque 
expeditiflimo ferro necant . Inftando , long£ 
provedH funt : quoniam Gothi, qui illam mu- 
rorum partem oppugnatum venerant , procul 
aberant a fuis caftris . Tum igne machinis ho* 
ftium fubjedto, Beliferii juflu, furgens aitiiis 
flamma, fugientes graviiis perculit, ut ronfen- 
taneum erat. 

Inter hxc ad portam Salariam eadem fortuna 
fuit . Apertis fubito foribus , in Barbaros inopi- 
; nat& fe effuderunt , illofque omiflb repugnandi 
confilio, terga dantes contrucidarunt : objedfas 
quoque fibi mcenderunt machinas, itaut paffira 
circa muros in fubiime ignes evaderent, ac jam 
undique vi pulfis Gothis , ingens tolleretur 
utrinque clamor, hinc k Romams, qui in mce- 
nibus ftantes , voce dabant animos infequenti- 
bus ; inde a Barbaris , qui acceptam cladenu 
maximam in caftris lamentabantur . Etvero tri- 
ginta Gothorum millia eo die ceciderunt , uti 
ipforum Duces affirmarunt , ac major fiiit fau- 
ciorum numerus . Nam quia conferta fuerat 
multitudo , e murorum pinnis nullus ferk iftus 
irritus venerat , & qui fecerant excurfiones, 
trepidantibus , ac fugientibus graviflimam ftia- 
; gem dederant . Mane ccepxx oppugnationi 
vefper finem attulit . Eam utrique noftenu 
egerunt, Romani quidem in urbe P»ana lstum 
canentes , ac Belifarium prawiicantes , mortuo- 
rumque potiti fpoliis, Gothi ver6 fuis meden- 
tes fauciis, atque interfe&os lugentes. 

CAPUT XXIV. 

Belifarli ad Juftimanum Augujl. epiftola • 
Ominofus lapfus imaginis Tbeoderici 
Gothorum Regis . Oracur 
lum Sibyllimm. 

IMperatori literas Belifarius in hanc fenten- 
tiam fcripfit . In Italiam pervenimus , uti 
jufleras , & magna potiti illius parte , Romam 
etiam recepimus , exadlis hinc Barbaris , (juo- 
rum Praefedlum Leuderin ad vos mifi non ita-, 
pridem. Poftquam autem prafidiamilitariaiffl- 
pofuimus locis validis , quse in Sicilia, atquc^ 
Italia occupavimus , exercitus ad quinque mil- 
lia reda&us fuperfuit : hoftium vero centunu 
& quinquaginta millia nos invaferunt . Ac pri- 
miim , chm ad fluvium Tiberim ivilTemus ex- 
ploraturi , praterque opinionem in nece(fita- 
tem confligendi incidiflemus , parum abfiiit, 
quin haftarum vis nos obruerit . Deinde mu- 
ros copiis omnibus , ac machinis undique ag- 
grefli Barbari, tantiim non primo nos, urbera- 
; que cepere aditu ; feciflentque , nifi fortuna^ 
profpera ex periculo nos eripuiflet . Eteninu 
quae naturam rerum excedunt ; ea merit6 , non 
humanae virtutis , ac fortitudini , fed Deo funt 
adfcribenda. Qjiae ha<ftenus,feu fortunas munere, 
feu virtute prapria geflimus, optimo certe lo- 
co funt: qufls vero confequentur, tuam ut rem 
augeant velim . Qjjare quidquid & k me dici, 
& a vobis fieri convenit , non celabo , haud 
ignarus, Dei quidem arbitrio res humanas flue- 
re ; operum vero omnium Duces vituperium, 
vel laudem ex iis , quae ipfi fecerint , reporta- 
re confuevifle. Itaque arma nobis mittantur , 
ac milites eo numero , ut in pofterum pari- 



Digitized by 



l 

H 

is- 

A 

E* 
L 

& 
Kfl 

% 

fl. 

t 
3, 
0- 
fi 



B 



DE BELLO GO 

Ibui cum hofte viribus belium hoc geraraus . 
Negue enim reponenda funt omnia in cura^ , 
ic nde fortunae : quippe , quae eundem femper 
curfum tenere minime foleat . Tecum illud , 
Augufte , cogita nos , fi jam hoftis vicerit , ex 
Italia tua deturbatum iri , fimulque exercitum 
amifluros , cum ingenti ob rem male geftanu 
dedecore . Omitto , qu6d Romanos , quibus 
fides in Majeftatem tuam antiquior falute fuit, 
ia exitium conjecifle videbimur , & Iaeti fuc- 
ceflus, quos adhanc diem habuimus, nihil de- 
nique nifi doloris materiam relinquent nobis . 
Etenim, fi ab urbeRoma, & Campania, mul- 
toque ante a Sicilia repulfi forte fuiflemus ; id 
nos , omnium utique malorum leviflimum- , 
morderet , qu6d bonis in aliena manu pofitis 
non potuiflemus ditari . Hoc etiam vobis per- 
pendendum eft , ne multarum quidem myria- 
dum pnefidio potuifse unquam confervari Ro- 
mam diutius , chm ob amplitudinem , turpu 
qu6d a mari remota rebus omnibus necefsa- 
riis interciudatur. Ac Romani quidem jam no- 
bis ftudent ; fi tamen xrumnx protrahantur , 
apparet eos meliora primo quoque temporc 
amplexuros . Nam qui recens amicitiam jun- 
xere , non duris rebus exeiciti ; fed beneficiis 
affedti, in fide manere folent. In primis fames 
Romanos ad multa , quae admittere nollent , 
fubiget . Me ver6 , qui vitam Majeftati tuae 
meam deberi fcio , me , inquam , vivum ne- 
mo hinc dejicere poterit . Sed vide auid tan- 
dem laudis allaturus tibi fit ejufmoai exitus 
fielifarii. His k Belifario fcriptis, turbatuslm- 
ocrator copias , & naves proper6 colligit , & 
Valeriano , ac Martino mandat , pergere ma- 
turent. Jam enim circa folftitium hybernum 
cum aiiis copiis eo profe&i confilio, ut in Ita- 
liam navigarent , chm appulifsent in Graciam , 
propterea auod curfum tendere ultra non po- 
terant, in ^Etolia , & Arcanania hyemabant . 
Qfix cvim Juftinianus Auguft. Belifario fignifi- 
cafset , dim ipfi , tum Romanis omnibus ani- 
mum addidit, & alacritatem • 

Hoc interim fpatio Neapoli res hujufmodi 
contigit. In foro vifebatur Theoderici Gotho- 
rum Regis efligies , ex Iapiilis compa&a^ , 
minutis admodum , & verficoloribus fere fin- 
gulis. Hujus caput oiim vivente Theoderico , 
defluxit , turbatis fponte fedibus lapillorum : 
ac brevi Theoderici confecutus eft obitus . 
O&o poft annis , dilapfis repente calculis, qui 
imaginis ventrem conflabant , deceffit ftatinu 
Atalaricus , Theoderici nepos ex filia . Ali- 
quant6 poft ceciderunt lapilli , qui circa ve- 
renda erant : tum inter homines efle defiit 
Theoderici filia Amalafuntha . Qjiae ciim ita^ 
fe habuiflent , Gothis Romam obfidentibus , 
reliquae partes imaginis , a f?moribus ad imos 
pedes , corruerunt , itaque ex pariete effigies 
prorfus abolevit. Inde Romani capto ominc, 
beili vidtorem fore Imperatoris exercitum affe- 
verabant, interpretantes, nihil efle aliudTheo- 
derici pedes , nifi Gothos , quibus ille impe 
raflet: unde meliorem in dies fpem capiebant 
Roma autem Patricii -quidam Sybillae Oracula 
proferebant , praedici his affirmantes , nonnifi 
ad menfem Julium Romam in difcrimine fore : 
fixum enim efle ut Romanorum Imperator , 
tum quifpiam crearetur, ex quo nihilGeticum 
Roma ampliiis extimefceret. NamGothosajunt 
centem efle Geticam . His porr6 verbis con- 
ftabat Oraculum : Qtunttli menfe * * * 
ftww mbil Geticum metuet . Qpintum vero 
jaeafem aflerebaot efle Julium : hi quidem- , 



D 



T H I C O. LIB. I. 269 

quod obfidio coepta efset ineunte Martio , a 
quo menfis quintus eft Julius : hi ver6 quia— 
ante regnum Numae, chm annum menfibus de- 
cem Romani componerent , primum numera- 
bant Martium ; ex quo faftum , ut Julius Qpin- 
tilis didhis fuerit . At hsec omnia vana erant . 
Nam nec Romanorum Imperator creatus tum 
quifquam eft ; nec nifi poft annum folvenda^ 
erat obfidio ; & <juo tempore Totilas Gothis 
pwefuit , Roma in eadem pericula recidit , 
quemadmodum in libris confequentibus narra- 
bo . Neque enim videtur mini vaticiniuxru , 
hancBarbarorum expeditionem fignificare, fed 
aliam quampiam , vel jam ante prcteritanu , 
vel aliquando futuram olim . Certe fieri non- 
pofle arbitror ut mentem oraculorum Sibyilse, 
priufquam accefserit exitus , humana intelli- 
gentia aflequatur . Cujus rei caufam ex iis pe- 
to, quae meis perlcdfca oculis modo proraam-. 
Nimirum Sybilla non omnia pandit ordine^. , 
unoque contextu , fed verbo indicatis Africae 
calamitatibus , in Perfidem confeftim tranfilit ; 
hincRomanorum mentione indu<5la, orationem 
ad Aflirios transfert , & ad Romanos converfo 
iterum vaticinio , Britannise ciades praenunciat . 
Qjjare Oracula Sibvllina ante eventum nemo 
poteft percipere : fea necefse eft ut tempus ipfum, 
re jam pera<Sta , & comprobati experimento 
praedi6Hone, hujus interpres fit accuratus. Sed 
de his quifque ad libitum judicet : ego ver6 
e6, unde fum digreflus, revenor . 

C A P U T XXV. 

Belifarius inutilem midtitudinem amandat m 
Campamam : Silverium Papam in Graciam 
telegat : Vigilium ad Vontificatum pro- 
. vebit , & cuflodiis providet . Tem- 
plum jfani conantur quidam 
recludere . 

ITa no&em illam , ut diximus , Romani tra- 
duxere , & Gothi , poftquam ifti a moeni- 
bus , quag oppugnabant , repuifi funt . Poftri- 
die Belifarius Romanis omnibus edixit , uxo- 
res, liberos, ac fervitia , quas ad murorum cu- 
ftodiam miniis neceflaria viderentur , deporra- 
rent Neapolin, ne annonae penuria laborarent. 
Idem militibus, fi cui famulus, vel ancilla erat, 
injunxit ; chm diceret , obfidione eripi fibi fa- 
cultatem diftribuendi cibaria confueto modo ; 
vertim necefle efle ut ipforum quidem cibario- 
rum dimidiam portionem fingulis diebus acci- 
perent , pro reliqua ver6 pecuniam . Illi mo- 
rem geflerunt , ac ftatim turba ingens in Cam- 
paniam iter intendit ; idque pars navibus in- 
Romano portu inventis , pars pedibus via Ap- 
pid confecerunt . Iis autem , qui vel hhc pro- 
grediebantur , vel ibant ad portum ; nullunu 
obfeflbres periculum , nullum metum affere- 
bant . Nam hoftes , nec Romam caflris totam 
cingere , propter urbis magnitudinem , pote- 
rant , nec manipulatim a caftris longibs digre- 
di audebant , eruptionum hoftilium metu coer- 
citi . Quapropter obfeflis liberum aliquandiu 
fuit urbe excedere, &aliunde in eam commea^ 
tus inferre. Nodlu prsefertim formidine trepi- 
dabant Barbari , & agentes excubias in caftris 
fecontinebant, quoniam ex urbe cum alii, tum 
Mauri crebro fe ejiciebant , & ubicunque ho- 
ftes vel fomno oppreflbs offenderent , vel exi- 
guo numero incedentes ( ut in magno exerciru 
fepe fit , ciim vei ufus vitae neceflarii poftu- 
lant, vel ad paftum ducendi funt equi, muli & 

pecu- 



Digitized by 



Google 



27o P ROC 

pecudes, quarum carnibus vcfcimur ) obtrun- A 
cabant, illifque raptim fpoliatis, fi forte major 
hoftium numerus ingrueret fubducebant fe cur- 
fu ; ut cft hominum genus natura levipes , ar- 
mis gravibus nudum, & fugft aftuetum praever- 
tere. Itaque Romi libere migravit magnamul- 
titudo: atque hi in Campaniam , illi in Sici- 
liam , alii alio , prout ipfis facilius videbatur , 
ac melius , conceflerunt . Tunc Belifarius nu- 
merum militum ad murorum ambitum propor- 
tionem non habere animadvertit . Pauci enim 
erant , ut fupra dixi, nec poterant iidem fem- 
per excubare vigiles ; fed his fomnum , ut par 
erat capientibus , illi cuftodiam agitabant . 
Preterea videbat maximam plebis partem ege- 
flate ? & vidhis penurii premi. Et ver6, cum B 
viles efsent opifi:es , qui in diem viverent , ac 
feriari cogerentur obfidione ; parandae rei ciba- 
t\x ratio ipfis deerat . His de caufis Belifarius 
homines e plebe militibus adjunxit, divifitque 
cuftodias , plebejo cuique certa quadam con- 
ftituta mercede in dies ungulos. Eorumclafses 
ita defcriptae funt , ut vigiliis agendis fuffice- 
rent . Ac fua cuique clafli nox , qua moenia^ 
cuftodiret , afiignata erat ; fic , ut in orbem 
cmnes excubarent . Hoc modo Belifarius utro- 
rumque difficultatem , & inopiam depulit . 

Cbm autem efset fufpicio , Silverium , ur- 
bis Antiftitem, cum Gothis proditionem moli- 
ri ; confeftim eum relegavit in Graciam , ac 
Vigilium paulb poft ad Pontificatum provexit . C 
Qjuofdam etiam Senatores eandem ob caufam 
in exilium miflbs , deinde , poft folutam obfi- 
dionem, difceflumque hoftium reftituit . In eo 
fuiq numero Maximus , cujus progenitor Maxi- 
mus Valentiniano Aug. interitum attulit . 
Porri> veritus Belifarius ne qua fraus a pona- 
rum cuftodibus inftrueretur , neu quis cxter- 
nus pecunifl tentaret eorum animos , & cor- 
rumperet; bis quoquo menfe claves omnes dif- 
fingens , nova illas tormi cudebat ; & in aliam 
itationem cuftodes transferebat, a priftina valde 
diflitam ; ac vigilum , qui erant in njuro , du- 
cibus , per nodtes fingulas amotis , iiifficiebat 
movos ; quorum id munus erat , ut in orbenu 
aliqdod mun fpatium obeundo , nomina excu- D 
bitorum mandarent commentariis , ac fi quis 
defideraretur, alterum illico in ejus locura iub- 
ftituerenc ; poftridie demum ad Belifarium ip- 
fum referrent abfentis nomen , ut in eum pro 
merito animadverteretur . No£hi quoque pro 
moenibus artifices muficis inftrumentis jubebat 
uti , & militum , atque in primis Maurorum , 
manipulos (or^s mittebat , ad foflam excubitu- 
tos cum canibus ; ut nemo , vel e longinquo , 
veniens ad mqros , lateret . Hoc ipfo tempore 
Romani quidam fanum Jani , fbribus vi illata , 
clam aperire tentarunt , fuit hic Janus veterum 
primus deorum , quos fui Romani lingud Pe- 
nates appellavere . /Edem vero habet in foro 
pro Curia , paulo fupra tria fata : fic Roma- : 
xii Parcas vocare connieverunt . Sacellum illud j 
totum ex xre conftat , quadrat£ forml , eaque 
ma^nitudine , qux vix tegendo Jani fimulacro! 
fufficiat . Hoc autem fufum etiam ex aere , & 
quinque faltem cubitos longum , caetera qui- 
dem homini fimile eft ; fed bifrons caput ha- 
bet , vultuque uno Solem onentem fpe&at, 
altero occidentem . Ad vultum utrumque ftant 
fores ahenea? ; quas in pace,optimifque tempo- 
ribus folebant olim Romani claudere ; rurfus 
patefacere , cum bellum gererent . Verbm* 
Chriftianam Religionem amplexi , cfim tam 
eam coierent , quam qui maxime; nunquanu, 



O P I I 

ne bello quidem ardente fores illas aperiehant, 
In hac tandem obfidione , quidam fuperftitione 
prifca, ut reor, imbutf, ipfas pandere occulti 
aggreffi funt ; at confilium omnino exequi noa 
potuerunt ; ita folhm impulfis foribus , ut mi- 
niis quajn antea cohacrerent . Latuere qui hoc 
facinus moliti fuerant, nec de illo, utpote in^ 
magno rerum tumultu , inquifitum eft ; prae. 
fertim chm nec Magiftratibus eflet cognitum, 
neque in vulgus, nifi ad paucos admodunu> 
emanaflet. 

CAPUT XXVI. 

Vixigis Senatores obfides necat. Portum occupat. 
Belifarius ab urbe Oflia commeatas 
difficulter accipit , 

Vltigis ird tumens,atque inop* confilii, pri* 
mum quidem fatellites aliquot Raven- 
nam mifit , mortemque afferre juilit Senatori- 
bus Romanis omnibus , quos eo duxerat belli 
hujus initio. Eorum aliqui,re prarcognita, fugae 
copiam naAi, evaferunt : quo in numero fuere 
Cerventinus , & Reparatus , Vigilii Pontificis 
Romani frater : ambo in Liguriam profefl:i ibi 
manferunt : caeteri omnes interfefti funt . Dein- 
de ver6 advertens Vitigis hoftes cum magna- 
fecurirate efferre ex uroe quaecunaue veuent, 
& commeatus terri, marique invehere , Por- 
tum , quem appellant Romani, occupare confti- 
tuit , ab urbe ftadiis CXXVI. diffitum : tanto 
enim fpatio Roma a mari diftat. Eft autenu 
Portus ad fauces fluvii Tiberis ; qui Roma de- 
currens , ciim a mari abeft ftadiis dumtaxat 
XV. in duos fciflus alveos , infulam efficit, 
quam vocant Sacram . Hxc progrediente flu- 
mine iu laxatur, ut latitudo proportionem ha- 
beat cum longitudine , & inter utrumque al- 
veum ftadi^ XV. interfint. Utrobique Tiberis 
navigabilis eft , parfque amnis dextera in por- 
tum evolvitur . Ultra iftud os , ad ripam , con- 
diderunt urbem olim Romani , qux moenibus 
cintfla eft validiflimis , du&oque a portu voca- 
bulo Portus dicitur. Ad finiftrum alveum , os 
alterum fluvii Tiberis pratexit Oftia, fecundbm 
ripam ulteriorem , urbs quondam magni nomi- 
nis, nunc moenibus plane nuda. RomanorunLi 
eft veterum opus via plana * & expedita , qu» 
ab oppido Portu Romam ducit. Deditl autem 
operil femper habet portus fluviatiles naves, ac 
boves non pauci prafto funt proxime. In Por* 
tum perve<ai negotiatores, poftquam merces ex 
onerariis , navibus in fluviaticas tranftulere^, 
Romam per Tiberim navigant , fine velorum, 
ac remorum opc : quoniam ibi nec vento na- 
ves impelli poflunt , ob multiplices amnis an- 
fracftus, & flcxuofum iter; nec remi quidquam 
proficiunt contra aauas adverf» impetum . Sed 
navigia, funibus ad Doum colla alligatis , noa- 
fecus, ac plauftra, pertrahunt Romam ufijue. 
Ad alterum fluminis alveum , ab urbe Oftia ad 
Romam, via filveftris eft , ac valde incult^* 
nec vicina Tiberis ripae : quippe qua minimfc 
trahantur naves . Igitur Gothi , cfcra urbem , 
qux ad portum fita eft , omni nudam ptxfidio 
ofFendiflent, primo illam cepere aditu, & mul- 
ta Romanorum ibi habitantium ftrage edita^t 
portum etiam obtinuerunt . Tum prarfidiariis 
mille b fuo relidHs numero 4 redierunt ad ca- 
ftra caeteri : itaque Romanis obfeflis.erepta fa- 
cultas eft, oux mari veniunt, importandi, pr»* 
terquam Ofti^ ; idque ut apparet, cum labore, 
& pcriculo maximo. Neque enim Romanoru» 

navi* 



Digitized by 



DE BHLLO G 

aavigia Oftiam appHcari amplihs poterant, fed 
Antium appellebantur , unde Oftia diei iter 
unius dift&t . Inde acceptas merces difficulter 
portabant , in tanta hominum paucitate . Nec 
Belifarius, ciam de muris Komx eflet folicitus, 
portum ullo retinere modo potuerat : quem fi 
vel trecenti cuftodiiflent, nunquam Barbari, ut 
equidem fentio , locum fitu munitiffimum ten- 
taffent. 

C APUT XXVII. 

Opiat accipit Belifarius : praliis fatigat 
bofles, ac tpfvincit. Frufhra illum 
conatyr Vitigu hnitari . JDi- 
fcfimen inter Gothorum > 
& Rom. copias • 

HJEc geflere Gothi die tertio , poft tenta- 
tam a fe fruftra murorum oppugnatio- 
nem . Diebus vero poft XX. quam portuiru, 
urbemque cognominem obtinuerant , advenere 
Martinus, & Valerianus cum MDC. equitibus, 
quorum plerique Hunni erant , Sclaveni , & 
Mtx , qui trans fluvium Iftrum , non procul a 
ripa, fedes patrias habent . Recreatus eorunu 
praefentii Belifarius , jam hoftem praeliis fati- 
gandum putavit . Ergo poftridie e ftipatoribus 
Juis unum , cui nomen Trajano, virum animo- 
fum, &impigrum, cum fcutariisCC. equitibus, 
tendere re&a jubet ad Barbaros : fimul injun- 

ijit, ubi propius caftra venerint, fuperato tumu- 
o, quem fcilicet indicabat , pede preflb ftent : 
fi ipfos hoftis invaferit , ne finat eos Trajanus 
pugnare cominus, nec manum gladio, vel ha- 
ite admovere, fed tanthm fagittis uti : ciimque 
exhauftam viderit pharetram, ne pudeat conji- 
cere fe in fugam , & ad muros recurrere . His 
imperatis, fagittaria tormenta, & baliftarios in 
promptu habuit . Mox Trajanus cum ducentis 
Ulis portd Salarid egrefsus , ad hoftium caftra^» 
contendit . Eruptione fubita attoniti Barbari , 
pro fe quifque accinguntur, & fe caftris effun- 
dunt. Trajani turmas, occupato tumulo, quem 
moftraverat Belifarius, appetere coeperunt ho- 
ftem fagittis, quse cum in confertam multitudi- 
nem ingruerent,vel virum quasque, vel equum 
feriebant.Ubi nulla fuperfuit> habenis illi flexis 
citare equos : infequi Gothi , atque inftare . At 
ciim propius maenia ventum eft, fagittas expe- 
dierunt e machinis , qui has tra&abant : territi 
Barbari , gradum continuerunt . In hoc certami- 
ne Gothos periifle ferunt , haud minus mille_ . 
flaucis poft diebus Belifarius Mundilam Prseto- 
rianum , fibi valde familiarem, ac Piogenem , 
viros bellicofiffimos , cum Scutariis CCC.emif- 
fos, coeptum priori fimiie juflit aggredi. Qui- 
bus mandata peragentibus , cum hoftes occur- 
riflent haud minorem , immo vero majorem , 

3uam in fuperiori confli&u , eodem modo cla- 
em accepere . Denique tertium emiffb cum 
CCC. equitibus OilaPraetoriano, ut fimile faci- 
nus in hoftem ederent, par fuccefsus fuit. Ita- 
que tribus , ut dixi , eruptionibus extinxit Be- 
lifarius hoftium millia circiter quatuor. 

At Vitigis , non attendens res efse duas in- 
exercitibus admodum diverfes, armis accingi , 
& in bellis ea diligenter tradfcafse ; fibi periua- 
, fe quoque hoftes facillim& obtriturum , fi 
cum pauculis turmis ipfos incefseret . Qjuare^ 
equites quingentos moenibus jubet appropin- 
guare , hoftiumque exercitum omnem palam^ 
ita accijpere, ut ab eorum exiguo numero fuif- 
fent ipu jam fiepe habiti . Atque illi quidem , 



O 

A 



B 



D 



T H I C O. LIB. I. 271 

ciim in locum editum evafifsent, nonprocul ab 
urbe,fed foliim extra teli ja&um ftetere. Beli- 
farius vero dele&is mille viris imperat, utdu- 
ce Befla fimul hoftem invadant. Hi circumven- 
tosBarbaros a tergo excipiunt, & perpetuo te- 
lorum ja&u confe&is non paucis , reliquos vi 
deje&os cogunt in campumdefcendere,uoi ini- 
qul pugn£ cominus initi , Gothorum pars ma« 
xima periit : pauci vix elapfi in fua caftra fc^ 
receperunt. QjuosVitigis, tanquam culpaigna- 
vix fux vi<ftos,male verbis accepit, fequealio- 
rum virtute propediem jafturam re&nurunu 

;ollicitus, nihil prseterea tunc temporis movit. 
'ertio poft die , ex omnibus caftris deledlu ha- 
bito ad quingentos , prsecepit ut in hoftem fa- 
cinora viris cugna fortibus ederent . Qjios inu 
propinquo fimulBelifarius vidit,mille & quin- 
gentos, Martino, ac Valeriano ducibus, in eos 
tmmifit. Statim equeftri commiflb cenaminewt 
Romani , hoftibus longe numero fuperiores , eos 
nullo negotio in fugam vertunt , & ad ununu 
fere trucidant. 

Atque hoftes quidem adverfe id fortunsBom-» 
nino tribuebant , quod ingenti collefti numero, 
paucorum Romanorum impreflioni fuccumbe- 
rent, ac rursus ipfos cum exiguis adorti copiis, 
cladem contniherent . Romani ver£> Belifarium 
merito fufpicientes , ejus prudentiam publicis 
laudibus efferebant . Ex eoaem quaefiere in pri-> 
vato congreflii familiares , qua tandem conje- 
dlura nixus, eo die, quo hoftes ita, ut di^ftum 
eft, viilos fugaverat, fpem viOtovix e bello vi 
reportandae cepiflet ? Refpondit , fe in primo 
certamine, quod parva ftipatus manu intulerat, 
cognovifle , quid inter utrumque interefletexer- 
citum, itaut, fi pralia mifcerentur, fervata vt- 
rium proportione , nihii detrimenti fuorum pau- 
citas allatura eflet hofticae multitudini : hoc dcw 
mum diflerre , quod Romani ferme omnes % 
Hunnique eorum focii , equites fagittarii fint 
peritiffimi ; huic autem arti Gothorum nemo 
operam dederit. Sed horum equites haftis tan- 
tfim, & gladiis uti folent: Sagittarii vero pe- 
dibus pug ant,ordinibus prote£H militum gra^ 
vioris armaturas. Quamobrem equites, nifipu- 
gnetur cominus , quoniam armis carent , queo 
adversus hoftes fagittarios valcant , facile con- 
fixi cadunt : nec pedites unquam in equites in- 
curfiones facere poflunt . Propterea Belifarius 
a Romanis vi&os in his congreflibus Barbaros 
affirmabat. Gothi, cafus fuos , adeo inopinatos 
volventes animo , non ampliiis muros Romas 
parva manu petebant ; neque hoftem laceflcn- 
tem perfequebantur , nifi quantum fatis erat , 
ut a caftris eum repellerent. 

CAPUT XXVIII. 

Ad Romanos, pofcentes pralium y orath Belifarii. 
Idem exercitum inflruit ad equefire certamen . 
Oratione Principii induaus , pedites tn 
aciem admittit • 

DEinde Romanos omnes , priftinis elatos 
fucceflibus , cum univerfo Gothorum- 
exercitu praliandi cupido cepit ; ita ut apertc 
acie decernendum cenferent . At Belifarius , 
utrorumque vires iniquiflime comparatas adhuc 
efle intelligens , ufque cunftabatur copias om- 
nes in certaminis aleam mittere , & magis , ac 
magis intento animo operam dabat , ut hoftem 
levibus certaminibus frangeret . Viftus demum 
ciim exercitus, tum aliorum etiam Romanbrum 
rcprehenfione.* cundlis viribus dimicare vole- 

bat, 



1*7*- P R O 

bat , ita tamen , ut fcxcurfibus prselium fieret . 
Qjio fepius tentato , repulfus , & oppugna- 
tionem in eraftinum rejicere coa&us , cum ho- 
ftes a transfugis pramonitos , paratofque pras- 
ter opinionem offendiflet , propterea aperto 
niarte poftmodum congredi decrevit ; feque ad 
pugnam Barbari libencer expedierunt . Utrin- 
que rebus ad confligendum egregie difpofitis , 
Belifarius convocatum omnem exercitum fic 
allocutus eft. A juftopraelio, milites, non ideo 
averfus eram , qubd vel remiflbs animo vos 
judicarem , vel vires hoftium extimefcerem : 
fed quia levibus certaminibus re bene gefta^ , 
non dimittenda fucceflus caufa mihi videbatur . 
Nam quibus incoeptum ex fententia procedit , 
illis , meo quidem judicio , confilii mutatio 
nocet . Q,uoniam vcro vos egregia alacritate ad 
pugnandum impelli video, fpe plenus optima, 
impetum veftrum diutiiis non retardabo . Ete- 
nim praeliantium voluntatem maximi in prseliis 
momenti efle fcio, & pleraque prompto eorum 
ftudio pneclare geri confuevifle . Nec veftrAm 
quifquam eft, qui aciem numero parvam, fed 
tnagnam animis ad profligandas hoftium copias 
ingentes fufficere , non famA , fed quotidiano 
pugnandi ufu do&us, ignoret. Ac nepriftinam 
ftratagematum meorum laudem, mihique inje- 
&am alacritate veftra fpem, foede infringatis , 
fitum in vobis erit . Nam quidquid in hoc 
fcello patravimus , hujus diei exitu decidatur 
necefleeft. Qpa in parte nobis hoc favere tem 
pus intelligo ; quando hoftium animis infra nos 
prateritorum cafuum vi deje<SHs , confequens 
eft , ut vincamus eos facilihs . Nec vero folent 
e pe&ore adversd faepe fortuni fradfco , pra 
clarafacinoraproficifci. Caeterum nemoveftrthn 
equo , arcui , vel cuivis armorum generi par« 
cat . Siquidem qusecunque vobis in pugna pe- 
rierint , fubinde ego aliis ejufdemmodi com- 
penfabo . Secundiim hanc adhortationem , exer- 
citum Belifarius per minorem portamPincia 
nam , ac majorem falariam eduxit : paucos per 
Aureliam in campum Neronis mifit , fequi juf- 
fos Valentinum turmas equeftris Ducem : cui 
praefcripfit , ne quam pugnam inciperet , ne- 
que ad caftra hoftium iret propius ; at femper 
prx fe fpeciem ferret fadhiri mox impetum , 
caveretque , ne pars hoftium illic agentium , 
tranfito vicino ponte , caftris aliis fubveniret . 
Ciim enim , uti fupra commemoravi , Barba- 
rorum vis magna Neronis campum infediflet ; 
fatis fore Belilario videbatur, fi hi omnes , ex- 
pertes pugn& » a reliquis procul copiis flarent. 
E plebe Romana quidam- cum armis aderant 
voluntarii : quos ille acie exclufit, veritus , ne 
in congreffii , periculo territi totum exerci- 
tum turbarent : quippe viles erant opifices , 
ac rei bellicse plane rudes . Ad Portam vero 
Pancratianam, qux trans fluvium Tiberin eft , 
fadVa feorfum acie , juflit eos confiftere , donec 
ipfe , quid fieri vellet , fignificaret . Futurum 
enim putabat , quod contigit ; ut hoftes , qui 
in campo Neronis erant , fi illos , & Valentini 
turraas confpicerent , nunquam auderent fuis a 
caftris digredi, & cum aliis Gothorum copiis 
eos, quos haberet fecum , invadere. Plurimum 
autem fe lucraturum arbitrabatur , fi tanta_, 
multitudo ab iis , quos ipfe pereret, fejundta 
diftineretur . 

Eo die Belifario confilium erat , equeftre_ 
dumtaxat pralium facere : ciim plerique pedi- 
tum , fua jam repudiata conditione , equites 
eflent, raptis hoftium equis, quos non imperi- 
te agitabant. Reliquos verd pedites, qui pauci 



D 



C O P I I 

numero , nec momenti alicujus aciem compo- 
nere poterant , nec cum Barbaris conferre ina- 
num audebant , fed in primo confliftu terga^ 
vertere erant foliti ; non pofse tuto procul a 
moenibus locari cenfebat , at proxime fofsam 
debere ftare ; ut fi forte equitatus nofter vertc- 
retur in fugam , poflent fugientes accipere, & 
integris adhuc viribus , conjun&e hoftem pro- 

J)ullarc . Principius vero quidam , natione Pi- 
ida , vir inter ipfius Prote&ores nobilis , ac 
Tarmutus Ifaurus , frater Ennae Ifaurorum Du- 
cis, ciiminBelifarii confpe&umveniflent, ora- 
tione hac ufi funt . Noli Ducum fortiflimc , 
exercitum tantulum , cum multis Barbarorunu 
myriadibus pugnaturum , ab aciepedeftrefejun- 
B gere , nec committendum puta , ut ignominid 
notetur peditatus Romanus , cui fama laudem 
tribuit magnitudinis hujus , ad quam oliitu 
Rom. Imperium crevit . Si nihil hi in hoc 
bellomemorabile geflerunt, non id arguit de- 
generes ammos ; omnis conferenda elt cul- 
pa in peditum Duces , qui foli in acic ve6ti 
equis , communem belli fortunam fubire no- 
lunt , fed quifque nihil aliud nifi fugam , vel 
ante pugnam, capeffit. Tu vero cun&os pedi- 
tum Duces jam cernis equites faftos , in eadem 
acie cum fuis militibus ftare nolle , quos qui- 
dem aliis permiftos equitibus certamen noc 
adire fine : nobis vero concede , ut pedeftrem 
ducamus aciem . Nos enim pariter pedites , 
cum ipfis Barbarorum multitudinem fuftinebi- 
mus, ea fpe freti, fore ut qu^cunque Deus an- 
nuerit, in hoftem perpetremus. His Belifarius 
auditis , initio quidem renuit . Ambos enim , 
fortitudinis ergo , quae in ipfis erat eximia^ , 
fumme diligebat , nec volebat paucos pedites 
in difcrimen committere . Sed tandem folicitis 
utriufque precibus vi&us, nonnullos ad portas, 
fupraque in murorum pinnis ad machinas cum 
Romana plebe manere patitur ; cseteros pone 
aciem , ordinat , ac ftare jubet fub Principii , 
Tarmutique imperio ; ne confternati metu pe- 
riculi , reliquis perturbationem copiis afFerant; 
nec longius recedat, fi qua forte pars equitum 
terga dederit; verhmapeditibus excepta, cum 
iis hoftem prohibere valeat . 



CAPUT XXIX. 

Vttigis Gothos hortatur ad prslium . 
Romani initio vitfores , poftmth 
dwn profligantur . 

ITaRomani ad pugnam fe compararunt. Vi- 
tigis vero , cum arma Gothis imperaflet 
omnibus , nemine prscter caufarios in caftris 
relidto , Marcix quidem copias in campo Ne- 
ronis hserere juflit , & in cuftodiam pontis di- 
ligenter incumbere ; ne inde ab hoftibus pete- 
rentur : reiiquis vero convocatis , in hunc fere 
modum diflertut. Intervos forte nonnulli funt, 
qui me regno timere putent , eamque efle cau- 
um , cur & hadlenus vobis fingularem huma- 
nitatem exhibuerim , & modo vos ad rem for- 
titer gerendam blanda horter oratione . Qfi» 
quidem eorum cogitatio ab humani more in- 
geniinonabhorret. Quorum enim auxilio opus 
habent rudiores homines , cum iis , quamvis 
longe conditione inferioribus , comiter agere • 
& aflabilker folent ; caeteros , quorum opera 
minime egent , duriter tra<ftant . Me vero nec 
regni , nec vitac movet amiflio : ut qui vel ho- 
dic purpuram hanc exuere cupiam , fi modo 
vir e^Gothus induendus eft; obitumqueTheo- 

dati 



Digitized by 



f 



D E BELLO GOTHICO. LIB. L 

A 



2, 

(3j 



5! 

il- 
*■ 



dati feliciflimum judicem , qui populariunu 
fuorum maiiibus ereptum fibi pariter cum ani- 
ma regnum reliquit . Etenim qui mente capti 
non funt , aliquid habent foiatn in calamitatew 
domeftica . fi gentis perniciem non trahat fe- 
cum. Simul aucem me cogitatione converto ad 
Vandalorum exitium cum triiti conjundlum^ 
Gehmeris exitu ; non leviter miferabilis offert 
fe animo meo fpecies : at videre mihi videor 
Gothos cum liberis abftra&os in fervitutenu , 
uxores veftras inimiciilimorum hominum libr- 
dini turpiffim» coadtas obfequi : meipfum , ac 
Theoderici ex filia neptem abdu&os , quocun- 
que libitum iis fuerit, quibufcum nunc bellum 
gerimus . Vos quoque hsec ne accidant verea- 
mini , eoque incenii metu pugnetis velirau . 
Nam ita fiet , ut in campo honefte cadere fa- 
tius exiftimetis , quam veftras cladi fupereflew: 
fi quidem vita , infra hoftium conditionem de- 
mifla , res una eft , in qua viri magnanimi in- 
felicitatem conftituunt . Mors demum , pra- 
fertim cita , eos femper beatos efficit , quibus 
antea parum profpera fortuna fuit . Cum his 
animi fenfibus , fi pugnam hanc inieritis, per- 
fpicuum eft , vos ex hoftibus , qui pauci funt 
numero , iique Graculi , vel fimilis generis fa- 
cillime relaturos vi&oriam , & ciim injuriae , 
tum contumeliae, qua nos lacefliverunt, poenas 
brevi fumpturos . Nec vero immerito gloria- 
mur nos illis virtute , numero , caeterifque^ 
rebus omnibus anteire : quamquam in nos fe- 
rociunt, adverfis cafibus noftris inflati, nequcL- 
alio freti prasfidio , nifi ftolido contemptu no- 
ftri ; alente ipforum licentiam laeto fucceflii , 
quem pmer meritum habuerunt . Ita Gothos 
hortatus Vitigis , inftruxit aciem , locatis in^ 
medio cohortibus peditum , & in cornu utro- 
que equitum turmis . Nec procul k caftris 
aciem ordinavit ; fed proxime : ut ciim pri- 
mhm fugam hoftes capeflerent , ab aflequen- 
tibus facile conficerentur , longo illis , qui in- 
ftarent, patente fpatio. Nam fi in campo prae- 
iium pede collato fieret , Romanos ne pun- 
&um quidem temporis reftituros fperabat ; id 
eonjiciens ex iniquiflima virium utr^ufque^ 
cxercitus comparatione . 

Mane , &6fr> pugnas initio , rem utrjinquc^ 
milites aggrediuntur ; dum a tergo hortantes , 
dant animos Vttigis , ac Belifarius . P/incipio 
fuperior fuit Romana res , & quamvis confixi 
/agittis Barbari frcquentes caderent , haud ta- 
men eorum acies inclinavit. Ciim enim ftarent 
Gothi ingenti numero , in cadentium locum- 
a : ii fuccedebant expeditiflime ; ita ut fcnfum^ 
clades fugeret . Ac Romanis, cbm pauculi ef- 
fent , operae pretium videbatur , eo modo pu- 
gnafle ha&enus , & praelio ad hoftium ufque_ 
caftra illato , jamque ad meridiem produ&o , 
non fine magna eorum caede : urbcm repetere 
animus erat , fi quis pratextus fuppeteret . In 
hoc certamine , omnium gcnerofiflime fe gef- 
ferunt ex acie Romana tres : Athenodorus , 
Ifaurus genere , & inter Prote&ores Belifarii 
clarus , Theodoritus , & Georgius , ftipatores 
Martini natione Cappadoces . Nam ultra aciei 
frontem prove&i crebris excurfibus , multos 
Barbaros haftis interemerunt . Ibi quidem fic 
res ibat : in campo autem Neroniano , utrique 
diu in confpe&u ftetere ; fic tamen , ut Mauri 
frequentibus velitationibus Gothos infeftarent , 
cum in eos jacula mitterent , nec vellent illi 
fe efferre contra ; veriti ne Romanae plebis ca- 
tervas , in propinquo pofitae , quas conftarc 
nixlitibus , & infidias parare fibi exiftimabant, 
Tom. L 



B 



D 



eo confilio fe non moverent , ut fubirent k 
tergo , & quos intercepilfent , utrinque peti- 
tos delerent . Jam meridies erat , ciim in ho- 
ftemRomanus exercitusderepente impetum fe- 
cit . Vi iubita perculfi Gothi , a&ique in fu- 
gam inopinato non potuerunt fe in caftra con- 
jicere ; fed occupatis coilium vicinorum verti- 
cibus conftiterunt . Piurimi quidem numero 
Romani erant ; haud milites tamen omnes ; ac 
nuda partem maximam turba . Hinc enim ab- 
fente Magiftro militum , multi nautag , & fa- 
muli , qui Rom. exercitum fequebantur , ciim 
certaminis participes efle vellent , copiis ibi 
pofitis fe immifcuerant . Ac Barbaros quidem 
multitudinc attonitos, ut di&um eft, in fugam 
verterunt , fed mox rem Romanam evertic 
confufio . Siquidem milites , turbatis valde iU 
lorumpermiitione ordinibus,Valentini, quam- 
vis contente , enixeque inftantis , mandata non 
audiebant . Qpamobrem fugientium nemine^ 
occifo , eos in collibus quietos , fecuro fpe- 
ftare animo finebant, quas fierent. Neque ipfis 
in mentem venit pontem vicinum interfcindere; 
ut adempta Barbaris opportunitate habendi 
caftra trans fluvium Tiberim , poftmodum urbs 
obfiuione utrinque non premeretur. Nec ponte 
tranfito , hoftium , qui citra amnem pugnabant 
cum Belifario, terga invaferunt , quod fifecif- 
fent ; cerre Gothi , ut equidem fentio , fe ad 
firmitatem non intendifsent : veriim pro fe quif- 
que fugam celeraflent . Jam vero potiti caftris 
hoftilibus , ftudium omne ad ea diripienda con- 
verterunt . Unde chm argenteas fupelledlilis , 
aliarumque opum vim magnam auferrent, con- 
templati rem aliquandiu Barbari , tenuerunt fe, 
haeferuntque in veftigiis . Tandem uno animo , 
ira acriter ftimulante , ia hoftes impetum cum 
ingenti clamore capiunt : rerum fuarum dire- 
pttoni tumultuofiffimae fuperveniunt : raptores 
non paucos maftant ,reliquosconfeftimejiciunt. 
Namquifquis deprehenfus haud periit illico,re- 
je&d ex humeris divite farcin&, lubens fugit. 

Dum haec in campo Neronis fiunt , interea— 
alter Barbarorum exercitus , proxime fua ca- 
ftra, protecftus clypeis , hoftem valide propul- 
fabat, & cumvirorum magnam, tum equorum 
etiam multo majorem edebat ftragem . Ubi 
vero Romanorum alii faucii , alii , confe&is 
equis , exceflerunt ex acie ; in exercitu , janu 
ante modico, militum paucitas clariiis patuit , 
apparuitque numero longe praftare Gothos . 
Q.uo animadverfo , e cornu dextero Barbaro- 
rumequites in hoftes adverfos incurrunt. Qjjo- 
rum haftis disje&i , qui ibi ftabant, Romani , 
praecipiti fuga, ad pedeftrem aciem fe reci- 
piunt . At eadfcm fra6ti impreflione pedites , 
magno numero cum equitibus aufugere : mox 
& cafterae Romanorum copias inclinari , urgcn- 
te hofte, & vi everfae dilabi retro. Principius , 
ac Tarmutus , cum exigua peditum fuorunu 
manu,digna fortibus animis tacinora ediderunt. 
Namad ipfos pugnantes, nolentefque cum aliis 
terga venere , pars maxima Gothorum confti- 
tit, admiratione defixa: quo tutius reliqui pe- 
dites, equitefque plurimi evaferunt. Ac Prin- 
cipius quidem , toto corpore concifo , ibidenu 
occubuit, & circa illum pedites XLH.Tarmu- 
tusvero fpiculis duobus Ifauricis, quibusutram- 
que manum inftruxerat, irruentes nunc hos , 
nunc illos punftim ferire non definens , cum^ 
deficeret affedtus vulneribus , levatus opc^ , 
quam cum equitibus nonnullis attulit Ennes 
frater , refumpfit fpiritum : tum cruore , & 
plagis coopertus , celerem curfum ad muros , 

Mm neu- 



Digitized by 



Google 



274 PROCOPII DE BBL 

neutroamiflb fpiculo, intendit; velocitate pe- A 
dum , qua valebat , id confecutus , ut quaravis 
corpore fic affe&o , evaderet . Chm portanu 
Pincianam attigiflet , concidit , eumque pro 
mortuo habitum fodales ipfius quidam fuppo- 
fito clypeo portarunt . Biduo fuperftes obiit , 
praclaram apud Ifauros, omnemque exercitum 
relinauens famam . Jam exterriti Romani , in- 
cuftodiendis moenibus toti erant, ac portiscum 
maximo tumultu claufis, fugientes urbe exclu- 
debant , veriti , ne cum ipfis hoftes irrumpe- 
rent . Qpicumque foris remanferant , ii foflam 
tranfgreifi , tergaque moenibus apprimentes , 
tremcbant , ftabantque virtutis omniao imme- 



LO GOTHICO. LIB. I. 

L mores : nec Barbaros imminentes , & tranfire^ 
foflam parantes arcere poterant ; ciim haftas 
multi in pugna, ac fuga fregiflent, feque invi- 
cem ita comprimerent , ut nequirent arcus tra- 
6fcare. Qnandiu ad pinnas adefle rari vifi funt ; 
tandiu Gothi inCubuere , fpe dudtt , fore ut ex- 
clufos omnes delerent , atque e muris defenfo- 
res dejicerent . At ubi pinnas vid£re cin&as 
densd propugnantium milimm,&RomanaepIe- 
bis corona ; inde ftatim defperatione retro cef- 
ferunt, multis in hoftes jadhs conviciis. Itaque 
prelium ad Barbarorum caftra initum , ad urbis 
foflam , & muros finem invenit. 




Digitized by 



27^ 



PROCOPII OESARIENSIS 

HISTORIARUM TEMPORIS SUI 

DE BELLO GOTHICO 

LIBElt SECUNDUS. 



CAPUT I. 

72», & Comftantim 

facttiora • Jtoww- 
jcrobei 



fraclara BeJPe 
ms> & Gotbus in eandem fcrobem delapfi, 
lepida pa&ione evadunt. Cborfa- 
marrtis virtus temeraria. 

EXin Romani copiis omnibus non aufi 
amplitis deccrncre , repetitis more 
oriftino levibus equitum certamini- 
dus, plcrumque Barbaros vicerunt, 
quanquam utrinque prodibant etiam 
pedites , non tamen inftru<5ia acie , fed turmas 
equeftres fequebantur. Atque in primo quidem 
congreflu Beflas cum hafta in hoftes inve&us, 
cx equitum flore tres fuftulit , reliquos in fu- 
gam vertit- Iterum ver6, ciim in campum Ne- 
ronianum HunnosConftantinus eduxiflet vefpe- 
ri, fecpie hoftium numero obrui videret, hanc 
viam iniit. Vetus ibi ftadium eft, fan£ magnum, 
in quo olim gladiatores urbis certabant , lllud- 
oue ambiunt antiquae domus plurimae : auo 
neri necefle eft, ut locus vias ubique anguftas 
babeat. Tum Conftantinus, quoniam nec mul- 
titudinem hoftilem vincere , nec fine magno 
periculo fugere poterat, Hunnos ex equis om- 
nes defilire juflit , & cum illis ipfe pedes ia- 
quodam eorum angiportuum ftetit : unde tela 
mittentes tuto , hoftem caede plurima afficie- 
bant. Aliquandiu Gothi, fic appetiti, fe obfir- 
marunt; lpe freti, £ore ut fimul Hunni phare- 
tras exhauiiflent , eos nullo negotio circumve- 
nirent , vin&ofque in fua caftra ducerent. At 
cbm Maflagetse , periti utique fagittarii , & 
confercam in turbam utentes arcubus , fagittis 
fcre fingulis hoftem aliquem figerent ; plhs di- 
midiam fuorum partem caefam videntes Gothi, 
nec valentes cogitata perficere, jamSole in oc- 
cafum pwccipitantc , in fugam fe contulerunt. 
Nec pauci tum cecidere . Infequentes eninu 
Maflageoe pro fua in tra&ando arcu fingulari 
dexteritate , chm vel celerrimfe currunt ; im- 
pulfis in terga telis , nihilo illos minfcs fterne- 
bant. Hoc re modo gefta Conftantinus Romam 
fub nodkem cum Hunnis rediit. 

Paucis poft diebus, cbm in hoftes Peranius 
Romanorum agmen eduxiflet porti Salafui,. 
effufique in fugam Gothi , repente , circiter 
Solis occafum , reciprocum feciflent impetum , 
Romanus quidam pedes, perturbato animo, al- 
tam in fcrobem decidit : cujufmodi multas fo- 
derunt ibi veteres cives, condendi , ut opinor, 
frumenti causd . Et quoniam nec dare clamo- 
rem audebat, propter hoftilium caftrorum vici- 
niam , neque ullo j>oterat pa6to exire fovea_ , 
nufquam fcanfili ; ibi no&em traducere coa- 
&us eft . Poftridie fugatis iterum Barbaris , 
Gothus quidam in eamaem fcrobem prolabirur: 
ubi fe amore complexi mutuo, quem neceffitas 
conciliabat ♦ dara invicem fide , falutem alte- 
rius alteri charam fore promittunt. Clamorem 
Tm. I. 



tum ingentem uterque tollere : ad quem con- 
verfi Gothi , defpicientefque e feucibus fove», 
quis tandem inclamet rogant.Ex compadlo au- 
tem , premente vocem Romano , alter liagu4 
patriA eo fe recenti in fuga delapfum dicit, 
oratque, uti funis , quo afcendat , fibi demit- 
tatur. Mox illi reftium extrema jacere , ratt 
Gothum fe fubve&uros . At Romanus arreptis 
funibus fuftolli cocpit, caufatus, fi prior ipfe— 
afcenderet, Gothos nunquam derelidhiros ioda- 
lem : fin hoftem reftare foliim audirent , om- 
nino defererent . Haec locutus , afcendit . Eo 
vifo obftupefadH Gothi hserebant : tum re ab 
ipfo olane cxpofita, fubinde fodalem extrahunt: 
qui fa&am inter fe pa&ionem, ac fidem datam 
B afleruit, & Romano in urbem remiflb incolu- 
mi , cum illis abiit . Poftmodum equites haud 
multi numero prodierunt utrinque faepius in- 
ftrudta ad pugnandum acie : fed congreffus 
omnis in certamina exiit fingularia , ex qnibus 
Romani femper vi&oriam retulerunt. Hxc ita 
fe habuere . > 

Paulo poft , pugna in campo Neronis inita t 
chm hoftiles copias equitum turmae alio alias 
disjicerent ; Chorfamantis , Belifarii Proteftor 
inclytus , natione Maflageta , cum nonnullis 
aliis infeaui aggreflus eft hoftes LXX. Ubi in 
campum longius provedH funt , curfum retro 
vertentibus Romanis casteris, unus Chorfaman- 
tis inftare fugacibus pergit . Quo vifo Gothi , 
flexis equis, in eum vadunt . Ille contra irruens, 
occifo b fortifTimis uno , reliquos adoritur . Hi 
terea vertentes iterum , dant le in fugam : qua 
puaore reprefla , cum k fuis , qui in caltris 
erant , fe jam confpici putarent , illum adoni 
denuo , atque ut ante accepti , uno e bellico- 
fiflimis amiflb , perinde ac priiis terga verre- 
runt , eofque infecutus ad vallum ufque Chor- 
famantis , folus redtit . Haud multo poft, vul- 
nerata in altero conflidhi finiftra tibia , telum^ 
in fummo offe hserere fenfit . Qpa plagi per 
dies aliquot pugnae fadhis inutilis , animo , ut 
erat Barbarus , impatienti , fe poenas violati 
cruris propediem e Gothis repetiturum mina- 
tus eft . Nec multum fpatium interceflerat 
chm ille meliiis habens , in prandio , ubi pro 
more fuo largiori vino incaluerat , hoftes fo- 
lus petere , & illatum pedi dedecus ulrum ire 
decrevit . Ad portam Pincianam progreflbs, aic 
fe ad hoftium caftra a Belifario mitti . Cufto- 
des , qui ibi aderant , nihil habentes caufae cur 
Protedkorum Belifarii fortiffimo fidem nega- 
rent , apertis foribus , quo vellet ire finunt . 
Confpicati ipfum hoftes , primhm quidem ad 
fe transfugam aliquem accedere exiftimarunt . 
Ubi autem is in propinquo arcum expediit , 
ignari quid tandem homints eflet , ad ipfum 
tendunt viginti . Qjuibus ille facile repulfis , 
lento gradu adequitat , nec rerro cedit , in- 
gruente majori Gothorum nurnero • Qjjo cir- 
cumfufus cum vim contra fufciperet , Ipeftan- 
M m 2 tes 



Digitized by 



Google 



iy6 



PROCOPII 



tes e turribus Romani, infanirc hominem judi- 
cabant , necdum Chorfamantim effe illum fcie- 
bant . Is facinoribus magnis , ac praeftantibus 
cditis , hoftili circumventus exercitu , inconfi- 
deratas audacia? poenas dedit . Rei nuncio Beli- 
farius, Romanufque exercitus in graviflimumL. 
lu&um vocati , accifam in eo viro fpcm publi- 
cam lamentabantur • 

CAPUT II. 

Eutbalio flipendia Byzantio affirenti tutum iter 
Belifarius parat . In Gotbos emittit copias . 
Ad portam Pincianam vincuntRomani ; 
in campo Neroniano vincuntur . 
Arzis vulnus mirabile fanatur : 
Cuitlas , & Buchas 
intereunt . Gotbo- 
rum luttus . 

Clrciter folftitium «ftivum , Euthalhis qui- 
dam Byzantio Tarracinam venit , ftipen- 
dia miiitibus ab Imperatore debita ferens . 
-Veritus autem ne in via, fi in hoftes incideret, 
ab illis vita pariter , ac pecunid fpoliaretur , 
ad Belifarium fcribit , tutum det iter Romam. 
Ille centum perfpedte fortitudinis viros, e Scu- 
tariis fuis deie&os , cum Pmorianis duobus 
haftatis Tarracinam deftinat , pecuniam com- 
portaturos : nec intermittit pralii mox copiis 
omnibus ineundi fpeciem prabere Barbaris ; ne 
qua hoftium manus vel commeatum, vel cujuf- 
piam alius rei causa digrederetur . Poftridic^ 
chm afFuturum Euthalium intelligeret , in fpe 
ciem inftruxit aciem , fteteruntque Barbari in 
procindhi . Et quoniam non nin fub no&em_. 
Euthalium,ejufque comites adventuros fciebat 
mane quidem toto paratos ad portas milites te- 
nuit ; meridie vero prandere juflit : idemquc^ 
fecere Gorhi , ipfum rati in diem pofterunu 
pugnam difFerre . At paulo poft Belifarius Mar 
tinum , & Valerianum cum turmis , quibus 
prseerant in campumNeronianumemittit, juftbs 
quam maxime poflent hoftium copias turbare 
velitationibus . Ejufdem impcrio , porta Pin- 
ciana inBarbarorum caftra fe ejccerunt fexcen- 
ti , quibus tres e ftipatoribus fuis prsepofuerat, 
Artaiinem natione Perfam , Bucham Maflage- 
tam , & Cutilam Thracem . Magno hoftibus 
numero fa£Hs obviam , diu certatum eft , ncn 
collara manu: fed ita, ut invicem invadentibus 
fuga altern£ cederent , incurfibufque recipro- 
cis diem utrique conterere velle viderentur . 
E6 demum progrelfi , ut ira jam mutua exar- 
defcerent , acri commifso certamine , cecide- 
runt utrinque multi , iique fortiffimi . Utrifque 
mifli ab urbe , & caftris fubfidiarii cbm fe_ 
admifcuiflent pugnanribus , increbuit praelium, 
clamore accenfum , qui ab urbe , & caftris 
circumfonabat . Tandem Romanorum virtute_ 
fufus hoftis terga dat . Cutilas fpiculum gerens 
medii capitis infixum vulneri, quod in eo con- 
fli&u acceperat, infecutus eft Barbaros, hifque 
diflipatis , cum fuis , qui fupererant , circiter 
Solis occafum urbem ingrefsus , tremente in^ 
capite fpiculo , omnium oculos merito in fe_ 
convertit. Tum quoque Arzi, qui e Scutariis 
Belifarii unus erat , fagittarius quijdam Gothus 
vulnus inflixit inter nafum , & oculum dexte- 
rum . Latebat ad cervicem ufque adadla fagittas 
cufpis : pars ejus reliqua vultu exiftens , equi- 
tante homine , quatiebatur • Eo vifo cum Cu- 
ti!a . obftupuere Romani , quod ambo equos 
agerent fummo cum doloris contemptu . Ita_, 
res ibi ceflit . 



B 



D 



At in campo Neronianc resBarbaromm me« 
liore erant loco . Fortiter quidem cum ingenti 
hoftium numero decertantes Valeriani, acMar- 
tini turmae , eorum impetum fuftinebant , fed 
cum maximo detrimento ; ita ut in extremum 
difcrimen venerint . Tum Buchac Belifarius im- 
oeravit , ut fuos , corporibus , & equis integris 
reverfos e praelio , in campum Neronis educe- 
ret . Jam vefper aderat ; ciim Romani Buch* 
auxilio confirmati, repente Barbaros in iugaii 
verterunt . Infequendo longiiis progrefsura Bu- 
cham , ciim hoftes XII. haftati circuraclufif- 
fent , fimul omnes haftis percufsere . Refiftente 
autem lorica , caeteris idtibus parum laefo ado- 
lefcenti , Gothorum unus , a tergo nudum cor- 
pus fupra axillam dexteram proxime humerum 
attingens , plagam impofuit nec mortiferam , 
nec periculofam. Altera fronteconfixo ejufdem 
femore finiftro , partis hujus mufculum noiu 
re&o idhi, fed obliquo fecuit. Simul haec Va. 
lerianus , & Martinus animadverterunt , labo- 
ranti allata ope , hoftes fugarunt , & ambo 
Buchae equum frasnoducentes, ad urbemperve- 
nerunt. Ortanodte, Euthalius cum pecuniaaffiiit. 

Poftquam omnes in urbem fe recepere , cu- 
randis operam dedere vulneribus f Ac fagittam 
ex Arzis vultu ctim extrahere vellent Medici f 
hisferuntanxiialiquandiu, non modo oculi cra- 
tid , cujus faluti aefperabant ; fed ne membra- 
nis , ac nervis , qualia ibi multa funt , nertu- 
fis, viro, domefticorum Belifarii ^enerohifimo, 
interitum afferrent . Deinde Medicus quidam , 
Theo&iftus nomine , cervici adnitens , ex eo 
quxfiit hincne multum doleret ? Ac dolere fe 
affirmanti, ergo inquit , fofpes eris , & inte- 
gro valebis oculo . Haec ajebat , certb conji- 
ciens , eo fagittae cufpidem evafifTe > ut abef- 
fet k cike propius . Itaque teli partem , qu» 
extabat , prsecifam abjicit , divififque nervis 
difle&ione , ubi fenfus doloris erat acerrimus, 
inde nullo negotio mucronem avellit trifidum, 
& alteram fagittae partem fecum trahentenu. 
Atque ita Arzes incolumis fervatus eft , immo 
nec veftigium vulneris in ejus vultu fuperfuit. 
Cutilas vero , ciim ex ipfius capite edu&unu 
fui(Tet fpiculum majori vi (quippe altiiis infi- 
xum fedebat) in deliquium incidir, coeptifque 
inflammari membranis cerebri ,^phrenefi cor- 
reptus , paulo poft moritur . Qpod ad Bucham 
attinet , profufam ex illius femore vim fangui- 
nis maximam fubfecutura mors vifa eft. Cujus 
rei caufam aflferebant hanc Medici ; quod iftus 
non redta , fed obliqua incifione mufcjlum fe- 
cuifiet . Qjuare tertio poft die animam egit . 
Propterea Romani illam no<Stem integram tra- 
duxere magno in lu&u ; dum etiam plurima-, 
Gothorum Jamenta , & graves complorationes 
ex eorum caftris editas audirent , atque ideo 
mirarentur , quod nulla videretur accidifle ho- 
ftibus pridie calamitas gravior , nec nifi eorum 
pauci in confli&ibus oppetiifTent , cum ejuf 
modi cafus , immo vero majores ante invefti , 
ipfos non admodum turbaflent , fuperaote in- 
genti multitudine . At poftridie compertunu 
eft Gothos vicem lamentari virorum , in cam- 
pi Neroniani caftris praecellentium , auos Bu- 
chas in primo congreffu fuftulerat . Alias prz- 
terea pugna^ leviores editae funt , quarum- 
defcriptionem minime neceflariam judico . 
Sunt autem patrata in hac obfidione certamina 
LXVII. aliaque poftrema duo , de quibus di- 
cam poftea . Tum pariter cum hyeme alter 
annus exiit hujufce belli , cujus hiftoriam coor 
fcripfit Procopius . 

C A- 



Digitized by 



DE BELLO GOTHICO. LIB. II. 



277 



]. 
3 

1 

\ 
h 
f. 
tc 

f. 

Q 

1, 

l 
l 

b 
?. 

19 

a- 
» 

m- 

a. 
to 
i 

i 

p 
w 
% 
i> 

L 

i 
i 
<r- 
> 

t 

L 

3 

;ar 
! > 

:1 

i 
i. 
fr 

IL 

1 

y 
y 



CAPUT III. 

PtJHs , 6r #mex Romanos vexant . Gotkis aous~ 
duftuspto mummento . Romani fuadente /i- 
tm , itcemtndi cwn Gotbis coptim i 
Bdtfario petunt : negat Bcli- 
farim , torwnqut ora- 
tioncm refellit . 

JAm ver& • «ftivo folftitio incunte > cum fa- 
mc peftis Urbem invafit . Militibus rei ciba- 
ri* nihil erat reliquum, pneter panera: quo 
ipfo defe&i Romani caeteri , fame fimul , & 
lue graviflime confli&abantur . Rc Gothi co- 
gnita, cum hofte ferro decernere nolentes am- 
plius , foliim cavebant , ne quid unquam foris 
acciperet. Sunt adhuc vias inter Latinam , & 
Appiampnealti, ac longe fornicibus elatiaqufle- 
dudhis duo. Qjuinquagefimo ab urbe fladio 
coeunc , & modico intervallo defledkunt in^ 
contrarium ; ita ut qui jam fupra ad dexteram 
foit , ibi ad tevam tendat . Denuo coeuntes , 
recepto loci priftino ordine , in diverfum exin- 
de abeunt . Qjio fit, ut medium illud fpatium 
circummunitum fit aquxdu&ibus : quorum ar- 
cus inferiores ita lapidibus , & luto Barbari 
pneftruxerunt , ut loco formam caftelli dede- 
rint : ubi ftationarii , haud pauciores feptenu 
millibus , praefidium agitabant ; eo intenti , ne 
in urbem hoftis commeatus ullos inferret . 
Tunc Romanos fpe bona penitus deftitutos , 
cujufque generis mala circumfederunt . Ac mi- 
litum quidem animofiflimi , quandiu maturum 
in arvis frumentum fuit , amore pecunise im- 
pellente, equisve<SH, aliofque agentes vacuos, 
de nodfce in fegetes non procul ab urbe fe im- 
mittebant , chmque addu&os fecum equos de- 
fe&is fpids oneraflent , clam hoftibus eas de- 
ferebant in urbem , & magno pretio Romanis 
vendebant divitibus : dum herbis caeteri vi&i- 
tarent , quarum afFatim eft ciim circa fubur- 
bia , tum intra muros . Nam neque hyems , 
neque alia tempeftas ulla agrum Romanum- 
herbis viduat , fed ilhe perpetua nitent viridi- 
tate. Hinc equis etiam obfefiorum pabula fup- 
petebant . Qjiidam botulos e carnibus mulo- 
rum , qui Romae moriebantur , confe&os ven- 
debant clanculum . Nudatis jam agris mefli- 
bus , ad extrema reda<5H Romani omnes , con- 
ventum fa&o agraine Belifarium ad decreto- 
riam cum hoftepugnam compellunt, ab eane- 
minem civium aofore pollicentes . Tum ipfum 

Srafenti neceflitate diftri&um , & valde animo 
olentem , quidam h populo his verbis affati 
funt . 

Expe&ationi, qua tenebamur, Magifter mi- 
litum , rerum haec noftrarum fortuna minime 
refpondet , fed fpei plane contrarium exitunu 
reperimus . Id enim confecuti , quod pribs in 
votis earat , in hanc modo calamitatem deveni- 
mus , jamque infania mera eft , ac nobis «ru- 
mnas maximas parit injedbi ante opinio , ause 
nos a priftina conditione avertit, prseclaro ftu- 
dio gaudendi OfareS providentia . Unde eb 
neceuitatis addufti fumus , ut jam etiam uti vi 
audeamus , & in Barbaros arma fumere . Ac 
nobis detur venia, fi apud Belifarium fidentius 
loquimur . Jejunus enim , & inops venter eru- 
beicere nefcit . Fonuna quoque , qua premi- 
mur, noftram hanc excufet licentiam: fiquidem 
vita omnium miferrima videtur efle , qux in- 
felicibus prorogatur . Vides qux nobis accide- 
rint . En agros , atque omnem late regtonem 



hoftis tenet : cun<ftis viw commodis urbs haec 
interclufa eft , idque tamdiu, ut fpatium tem- 
poris vix animo compledbunur . Jam Roraa- 
norum pars jacet infepulta : nos vero fuper- 
ftites, ut qu« patimur , uno omnia verbo com- 
prehendamus , in numerum vel fic jacentium 
venire cupimus. Qjaosenimfames occupat» his 
mala quaevis fuadet efle tolerabiiia, aliarumque 
«rumnarum oblivionem fui pnefentil inducit, 
& quodlibet mortis genus , pr&ter illud quod 
ipfa infert , homini imve reddit . Qpamobrem 
patere, ut malo hoc nondum fra6li, pro nobis 
ipfi pugnemus , vel vidloriam , vel «rumnarum 
nnem confecuturi. Illi certe, quibus cun<5htio 
fpem falutis affert , ftultiflime fecerint , fi re- 
B rum fummam in certaminis aleam praefeftinent 
! conjicere : qui vero praelii diflScultatem augent 
mori , hxc quantulacumque fuerit ♦ ipfis vitio 
vertenda potiiis eft, quam promptus ad auden- 
dum impetus . Huic Romanorum orationi Be- 
lifarius ita refpondit . Ego vero qudecumque^ 
feciftishadtenus, certa cogitationeprecipiebam, 
nec praeter opinionemquidquamaccidit. Qjuip- 
pe jamdiu novi infubidum efse vulgus, nec in- 
ftantis patiens,nec futuri providum, nihil fcire 
nifi difficillima facile femper aggredi , temere- 
que in peraiciem ruere . At me coeca levitas 
veftra non ita movet, ut vos, refque Imperato- 
ris perdere vobifcum velim. Neque enim rem 
bellicam promovet inconfiderata celeritas, fed 
maturum confilium , & providentia, quae om- 
nia occafionum momenta ponderet . Vos , quafi 
alea luderetis , unius tali jadlui fummamrerum 
vultis fubjicere. At meus non eft moscompen- 
dia pneoptare longioris operse utilitatibus.De- 
inde nobifcum vos hoftem aggrefluros polli- 
cemini. Verum quandonam vos re militariexer- 
cuiftis ? Quis hanc difciplinam ipfa armomnu 
traftatione edoftus ignorat , non eo pertinere 
preelium , ut repente erudiat ufu rudem , nec 
tibi hoftem in certaminibus umbratilem belli 
meditationem prabere ? Ac veftram quidenu 
alacritatem demiror: excitati vero tumultus do 
veniam . Hoc demum avobis fe<5him alieno tem- 
pore , & nos fapienter cunftari probabo . Ad 
nos mifit Imperator contra<Slum ex univerfo or- 
be exercitum innumerabilem : & claflis, quanta 
nunquam 3 Romanis conflata fuit , Campaniae 
litus , & finus Ionii partem maximam tegit . 
Huc paucos intra dies advenient cum omni ge- 
nere commeatuum , nec inopiam modo a nobis 
depelleut, fed Barbarorum etiam caftra obruent 
telorum vi . Qjaamobrem fatius efle duxi pu- 
gnam in eorum adventum diflerre, &vi£toriam 
tut6 confequi, quam pracipiti, inconfultaque^. 
audacia falutem communem projicere . Caere- 
rum,ut quamprimum adfint,nec morentur diu- 
tius, providebo. 

C A P U T IV. 

BelifariusProcopium Cafarienfem Neapolim mittit. 
TibuTy &Albam praftdiis munit. Gotbi tcm- 
pla SS. Petri , & Pauli nunquam aufi 
violare. In eorum caflris grajfatur 
lues . Antonina cum Procopio 
clajftm in Campania curat. 
fefuvii dcfcriptio. 

VIx plebem Romanam Belifarius his ver- 
bis animatam remiferat; ciim Neapolim, 
quo miffum ablmperatore exercitum fama nun- 
ciabat, au&orem hujus HiftoriaeProcopium de- 
ftinavit, julfitque frumento naves implere plu- 

rimas, 



Digitized by 



Google 



P R O C 

tuaas , nec militcs foUim cogere omnes, chnu i 
ab urbe Byzantio recentes, tum qui in eo tra- 
£u , five ut equos fuos fervarent , five alianu 
6b caufam reftabant , quales multos per Cam- 
paniam fparfos audierat; fed partem etiampne- 
«Jiorum , quae ibi eflent , deducere , & cujju 
ipfis Oftiam ( id Romanorum navale eft ) fru- 
toentum adyehere, qukm celerrime pofTet. Ille 
cum Mundila Prsetoriano , 8a paucis equitibus 
t>er eam portam , quae a Paulo Apoftolo nomen 
habet, fic egreflus eft no&e, ut hoftium caftra 
fefellerit prsefidii gratii proxime viam Appiam 
pofita . Dein Mundila Romam reverfo , ac re- 
terente jam in Campania pervenifleProcopium, 
JBarbarorum nemine fa&o obviam ; propterea 
quod hoftes totam mxSfcem fefe caftristenerent; I 
laeta fpes omnibus afFulfit, & plenus fiducidBe- 
lifarius hoc confilium cepit . Magnam equitum 
partem in vicinas munitiones emittit , praci- 
piens, ut fi qua hoftium manus illac commea- 
cus in caftra importare velit, crebris inde fadhs 
excurfibus , & infidiis ubique ftru&is , id nun- 
quam patiantur ; fed omni ope prohibeant , 
quo & urbs minori , quam ante prematur pe- 
nuria, & obfideri potiiis Barbari, quam Roma- 
nos obfidere videantur. Martino, Trajanoquc 
imperat Tarracinam abeant cum viris mille^, : 
quibufcum & Antoninam uxorem mittit , juflam 
proficifci indeNeapolim cum nonnullis, & for- 
tunam , quae res-cumque fuas maneret , expe- 
£Vare in tuto . Ad Tiburtinum caftellum , quod < 
Romd ftadiis abeft CXL. Magno , & Sinthue- 
Praetoriano ducibus , quingentos fere deftinat . 
Jam ante ad Albanorum oppidum, in viafitum 
Appia , totidemque ab urbe ftadiis diflitunu y 
Goutharin cumErulorum agmine miferat,quos 
Gothi non multfc poft inde vi expulerunt . 

Templum eft Piuli Apoftoli , auod a maeni- 
bus Romae ftadiis XIV. diftat . Alluitur fluvio 
Tiberi , nullis feptum operibus : quanquanu 
ab urbe pertinens ad templum hoc porticus,& 
vicina utrique aedificia , faciles negant ad locum 
aditus . Porro Gothi facram hanc Pauli aedenu 
Apoftoli, itemque alteram ApoftoliPetri fic re- 
verentur , ut neutram toto belli tempore, 
minimum quidem violarint : at Sacerdotibus ] 
de more facra illic omnia procurare licuerit . 
Jufliis a Belifario Valerianus f Hunnis fecum- 
cduftis omnibus , in eo loco ad Tiberis ripam 
caftra ponere , tum ut liberius equos alerent , 
tum ut Gothis facultas minor eflet longibs a 
fuiscaftris evagandi adlibitum ; mandatumexe- 

Jruitur , Hunnifque , ubi Magifter militiae prae- 
cripferat, metatis, in urbem redit. His confti- 
tutis, nihil movebat Belifarius , nec pugnam la- 
ceflebat ; ad externam vim , fi qua ingrueret , 
a moenibus propulfandam paratiflimus . Ac 
nonnullis quidem e Romana plebe frumentunu 
prxbuit: Martinus ver6,ac Trajanus nodhi ca- 
ftra hoftium praetergrefli , poft fuum Tarraci- 
nam adventum , Antoninam cum paucis in Cam- | 
paniam miferunt , & vicinis munitionibus oc- 
cupatis , coeperunt ita inde erumpere , ut Go- 
thos ea pervagantes loca , fubitis repreflerint 
incurfionibus . Magnus , & Sinthues , reparatis 
brevi ruinis omnibus caftelli Tiburtini janu 
in tuto pofiti , hoftem , cui munimentum hoc 
prope imminebat, magjs, ac magis vexabant, 
crebrifque, & improvifis excurfious Barbaros 
dedu&ores commeatuum percellebant : donec 
5inthues,haft£ in quodam certamine manudex- 
tera vulnerata • ac pracifis ipfius nervis , caufo- 
rius in pofterum fuit. Nec minora Gothi dam- 
na ab Hunnis in propinquo , ut dixi , metatis 



0 P I I 

accipiebant : itaut jam ip(bs quoque urgeret fe* 
mes> erepti, qua prius g£udebant,liberapote- 
ilate importandB rei cibariae. Acceffit peftilen- 
tia , qi» chm eos invafiffet , multos necabat , 
praecipue in caftris, quae ad viam Appiam , uti 
fupra commemoravi, poftremo fecerant. Qjii- 
cumque fuperfuerunt , fanepauci, in alia caftra 
fe receperunt: idem pafli Hunni Romam in- 
grefli funt. Haec ibi. Procopius ver6 , poftquam 
ui Campaniam venit , illic milites minimtinu 
quingentos coilegit , & onuftas frumento naves 
quampiurimas difpofuit . Haud mult6 poft af- 
fuit Antonina, & cum eo tum claflem curarc^ 
coepit . 

JEodem tempore Vefuvius mons immugiit : 
at eorum nihil evomuit , quorum eruptionenu 
mugitus ilie minari fic videbatur , ut indigen» 
vehementer expaverint . Diftat mons Neapoli 
ftadiis LXX. obverfus illi k Septentrione . Ad- 
modum pnsruptus eft : imus quidem ejus am- 
bitus grata nemorum opacitate blanditur ; fu- 
periorver6 pracipitiis, fummaque horret afpe- 
ritate . In medio ferfc vertice hiatus apparet 
tam altus, ut ad imas montis radices pervade- 
re videatur. Si quis ibi audeat intro defpicere, 
huic ignem videre licet : cujus flamma hih in 
fevolvitur, nemini incolarum molefta. Verbm 
ibi mons mugitui fimilem edit fonitum , ple- 
rumque ingentem cineris vim prorumpit hzvA 
multo poft,ausepeftisfiinvia quempiam depre- 
henderit, nullo is pa£to monem poteft effuge- 
re : fi in domos inciderit , eae corruunt op- 
prelEecopidcineris. Hicdemum,fi forti ventus 
vehementior incumbat , in fublime ade6 tolli- 
tur , ut vifum iiigiat , & quocumque impellit 
aura , perlatus , interram decidat remotiffimam. 
Ferunt illius cafu fic territum aliquando By- 
zantium , ut qux tunc ad placandum Deum de- 
cretse funt , etiamnum habeantur folennes fup- 
piicationes. Alio tempore cadentem eum exce- 
pit Tripolis Libyac . Jam autem anni funt cen- 
tum & ampliiis, ut perhibent , chm priormu- 
gitus editus fuit ; alterius multo recentior ell 
memoria. Caeterum affirmant fieri non pofle-, 
quin omnis regio , in quam cineres Vefuvius 

1 eru&averit , exuberet frugibus . In eo montc^. 
coelum eft tenuiflimum omnium , ac faluberri- 
mum . E6 cert6 Medici diutina tabe correptos 
mittunt. Sed de Vefuvio ha&enus. 

C A P U T V- 

Recentes Byzantb coput venkmt . Belifam 
ftratagema . Audax facims Aquilim . 
Trajam vulnus mirabilc. 

HOc interim fpatio ali* Byzantiocopifc na- 
vibus adve€ix funt • Ac Neapolim qui- 
dem tria Ifaurorum millia, Paulo, & Conone^ 
Ducibus , appulerunt : Hydruntem ver6 Thra- 
ces equites DCCC.quibuspneerat Jo-annes, Vi- 
taliani tyranni nuperi ex forore nepos ; & cum 
his e numeris equeftribus alii milites millc^, 
quibus , ut alios taceam , Alexander , & Mir- 
centius imperabant. Jam & Zeno cum CCC. 
equitibus Romam per Samnium, ac viam Lati- 
nam pervenerat. Poftquam autem Joannes auo- 
que cumcaeteris omnious in Campaniam aave- 
nit , coa&is e Calabria plauftris quamplurimis 
inftrudhis , adjunxit fe quingentis illis , qui ex 
Campania, uti diximus , colledti fuerant . Hi 
fecundiim mare iter fecientes , plauftra fecum- 
trahebant eo confllio t ut , fi hoftis occurreret, 
illis in caftronjm fpeciem circumvallati, vinu 



Digitized by 



DE BELLO GOTHICO LIB. II. 



l"9 



i 

i 

1- 

\ 
l 



> 

i 
I, 



illatam repellerent . Iidem Paulo , & Cononi 
mandaveraut , ut celcri navigatione ufi , copias 
fecum ad Oftiam , Romanorum navale , junge- 
rent . Magno frumenti numero in plauftra im- 
pofito , naves cun&as non folum frumento , fed 
vino etiam, rebufque omnibus necefTariis com- 
pleverant . Martinum quidem , ac TrajanumL, 
apud Tarracinam fe onenfuros , & cum ipfis 
inde profe&uros rebantur : veriim , ubi proxi- 
me ventum e(t , eos Romam paulo ante revo- 
catos abiifle intellcxerunt . Certior fa&us Beli- 
farius Joannis copias progredi , ac veritus ne 
ingenti hoftes numero facti obviam , eas dele- 
rent, rationem hanc injit. Portam Flaminiam, 
ad quam hoftes caftra locaverant , ipfe belli 
hujus initio, quemadmodum in fuperiore libro 
narravi , lapideo pariete obftruxerat ; ne e£ 
Barbari vel inferre vim facite poflent , vel in 
urbem quidquam moliri . Qjjocirca nunquanu, 
ibi pugnatum fuerat, & ea parte nihil hoftile^ 
Baroan fufpicabantur. Belifarius prseftrudhim 
huic portae obicem no£hi demolitus, quod ne- 
mini fe fadhirum praedixerat , partem exercitus 
maximam ibi difpofuit . Prima luce Trajanum, 
ac Diogenem port£ Pinciand cum equitibus 
mille emittit, jubetque telis caftra impeterc^, 
& ubi hoftes eruperint , abje&o pudore , ad 
muros ufque refugere citato curfu . Nonnullos 
etiam citra hanc portam collocat . Ergo qui 
cum Trajano erant, Barbaros ex Belifarn prse- 
fcripto laceflunt : tum eos Gothi ex omnibus 
caftris confluentes repellere : mox intendere_ 
utrique curfum ad urbis ipoenia, hi fugientium 
fpeciem, atque opinionem proebentes, illi fe_ 
hoftem in fugam agere exiftimantes. Simul ho- 
ftes Belifarius vidit inftando provehi , portamL, 
Flaminiam aperit , copiafque in Barbaros nec 
opinantes emktit. Vias, qux illic eft, immine- 
bat unum ex Gothorum vallis : pro quo erant 
anguftias pracipites , atque aditu difficillimse 
Ut primum hoftes eo vidit accedere Barbarus 

3uidam indutus lorica , validoque ad pugnan- 
um corpore praditus , prior infiftit, fociofque 
inclamans hortatur, ut jam ocyus anguftias oc- 
cupent « ac fecum cuftodiant . Sed anteverten* 
Mundilas , ipfum obtruncat , nec ParbarurcL, 
quenquam in anguftum aditum fuccedere finit . 
Romani vero, repugnante nemine, fubeuntes, 
ad vicina caftra evadunt , quae firmo defenfa^ 
pofitu nonnulli aliquandiu tentarunt fruftra; 
quamvis non admoaum multi in his Barbari 
relidK efTent. Nam & foffa erat altiflima, ac 
terra, qucecunque inde egefta fuerat, in margi- 
ne interiori cxaggerata fic eminebat , ut muri 
vicem exhiberet ; vallifque acutiftimis , denfif- 
fimifque cincfta horrebat . Quo freti prafidio 
Barbari , hoftem acriter prohibebant . Tum_ 
Aquilinus ( erat hic e Scutariorum Belifarii 
numero ) vir ftrenuiflimus , apprehenfo equi 
loro, in media caftra cum equo infilit, ibique_ 
hoftium nonnullos caedit . Subinde ab aliis cir- 
curafufus , jaculifque appetitus , ftrato vulneri- 
bus equo, per medios hoftes prarer opinionem 
evadit, & pedibus ad portam Pincianam fe^ 
confert cum fociis , qui Barbaros adhuc noftris 
inftantes aflecuti , caedem conje&is in terga te- 
lis facere ceperunt . Qiiod ubi Trajanus ani- 
madvertit , turmis cquitum , qui prello illic 
erant, adjutus, cum luis curfum in perfequen- 
tes fle&it. Tum Gothi aftu decepti bellico, at- 
que improviso ab hoftibus intercepti , foede 
trucidabantur. Magna eorum edita ftrage , op- 
pido pauci in caftra fe fe vix recepere : cacteri 
fuis omnibus caftris timentes, ratique impetum 



B 



D 



mox fa&uros Romanos , loci prafidium mini- 
me dimittebant . In eo certamine Barbarus 

3uidam Trajani faciem telo contigtt fupra_ 
cxterum oculum , haud procul nafo . Ac ier- 
rum quidem penitus infixum omnino latuit, 
quamvis magnam , & valde longam haberet 
cufpidem. Pars teli reliqua protinus h»mi de- 
cidit fponte : quippe cui ierrum , ur arbitror, 
leviter inhsereret . I&um hunc Trajanus minime 
(entiens, nihilo fegnius urgere hoftes, ac caede 
fternere inftitit . Q^Jinto poft anno, fponte in-* 
vultu prorainens ferri mucro fe prodidit , jam- 
que annus agitur tertius,ex quo magis, ac magis 
paulatim exit: itautaliquando,fero Iicet, excef- 
furus prorfus videatur:homini autem nihil af- 
fert impedimenti . Hsbc ita fe habuerunt . 

C A P U T VI. 

A Gotbis mifji Oratores de face cum Belifario 
colloquuntur , & induiias pangunt . 

COntinuo Barbari defperare bello coeperunt, 
ac de difceffu deliberare : ciim & pefti- 
lentiae vi , & holtili ferro jam ad paucos e my- 
riadibus multis redadti, maximeque urgente^ 
fame, fic intercluderentur commeatu omni ,ut 
verbo tenus , atque in fpeciem obfeffbres f 
reipfa ab hoftibus obfiderentur . Ad hcc , ac- 
cepto nuncio , Romanis Byzantio terrd , mari- 
que exercitum advenire, non quantulus erat. fed 
quantus famae arbitrio fingebatur, bellum per- 
horrefcentes , de maturanda profedlione confi- 
lia agitabant. ItaqueOratoresRomam deftinant, 
& virum Romanum , inter Gothos au&oritate 
prseftantem , cum duobus aliis , qui ad Belifa- 
riumadmifTus. his fere verbisdifteruit. Quifque 
veftrflm «rumnas , quas bellum parit , exper- 
tus , neutri id parti utile fuiffe didicit . Q.uis 
enim eft in utroque exercitu, qui, quod neutri 
ignorant , negare velit ? Nec quifquam , opi- 
nor, nifi vere defipiat, repugnabit aicenti milii 
itultorum efle hominum ob inftitutam honoris 
contentionem in rmlis femper hsrere velle , 
tieque ullum moleftiarum exitum reperirc . 
Q±\x ciim ita fint , eorun> eft , qui genti utri- 
que piaefunt, non profundere fubditorum falu- 
tem laudis propriae gratia ; fed quod seqtium 
eft , & cum fibi , tum hoftibus conducibilc- 
amplcftendo , hujus temporis calamitati finem 
imponere, Etenim acerba quaeque, & difficilia 
expedit mediocritatis amor: dum ambitio, pro 
ingcnita malignitate , nullum prceftat officium . 
Itaque finiendi belli confilium huc afferimus , 
proponentes qux in rem communem erunt ; 
licet jus in his noftrum haud omnino retinea- 
mus . Et vos cavete , ne quodam nobifcum_ 
fuperbe certandi ftudio dudH , malitis in per- 
niciem ruere , quam veftras fcqui utilitates . 
Caeterum convemt orationes utrinque haberi 
non continentes ; at fi auid perpcram didlum 
videbitur, illico interpellari. Qjuo fiet, ut qu» 
quifque habet in animo , comprehensc ac prae- 
cise dicat , & officio r ungatur fuo . Tum hxc 
retulit Bclifarius. Ita quidem, ut dicitis, pro- 
cedat colloquium pcr me licet : fed vidcte , ut 
pacis ftudio , & aequitati fermo vefter conve- 
niat . Rurfus Gothorum Oratores. Inique feci- 
ftis . Romani , cum in nos , amicos licet , fo- 
ciofque veftros , arma , contra quam fas erat , 
fumpfiftis . In eam rem proferre fatis habcbi- 
mus , quas cuique veftrAm nota effe exiftima- 
mus . Non ita Gothi Italia potiti funt , ut ea 
Romanos per vim fpoliaverint . Scd olim^ 

Odoa- 



Digitized by 



Google 



a8o 



PROCOPII 



Odoacer, fublato- Imperatore, rei adminiftratio- 
uem publicae, hic tyrannide mutatam, obtinuit. 
Tunc temporis ZenoOrientisImperator in ani- 
mo habens , ei qui confors principatus fuerat , 
fc&am a tyranno injuriam ulcifci , atque has 
oras in libertatem reftituere , ctim Odoacri po- 
tentiamevertere nonpoflet ; TheodericoPrinci- 
pt noftro, paranti ipium, ac Byzantium obfide- 
re, perfuafit, ut in gratiam fecum rediret,hono- 
rum memor, quos ab ipfo confecutus jam eflet 
( quippe adfcriptus Patriciis , & fa&us Conful 
Rom, tuerat) Auguftulo illatam ab Odoacro inju- 
riam ultum iret , ac provincias ipfe, & Gothi 
deinceps jure optimo pofliderent . Hoc igitur 
padlo Italiae regnum adepti , leges , ac regt- 
minis formam haud minori ftudio , quam qui- 
vis Imperatorum veterum , confervavimus , 
neque ulla prorfus Theoderici, aliufve cujuf- 
piam Gothorum Regis lex fcripta extat , vel 
infcripta . Quod ad divinum cultum , fidemque 
attinet, Romanis in integro rem fic efle volui 
raus , ut Italorum nemo religionem nec vo- 
lens, nec coadlus ad hanc diem mutaverit 
neque in Gothos , qui ad illorum facra tran 
flerunt , ullo /it modo animadverfum . Immo 
yer6 honorem fummum templis Romanorum 
impendimus . Qjuifquis enim falutem fuam^ 
eorum cuiquam aliquando commifit , ei vim 
nullus mortalium attulit. Praeterea civiles om- 
nes Magiftratus gefTere ipfi , neque illos cum 
Gothorum quopiam cammunicarunt : quae fi 

?[uis falso di&a k nobis putat , nos palam con- 
utet . Accedit huc , quod Romanis per Gothos 
licuit ab Orientis Imperatore Confulatum quo- 
tannis accipere . Nihilominus vos , qui Italiam 
vobis non afleruiftis , dum a Barbaris atterere- 
rur , quibus imperabat Odoacer , malorunu 
au&or non brevi fpatio, fed per annos decem; 
nunc juftos illius dominos imqua vi deturbare 
nitimini . Itaque hinc cum rebus veftris , & 
omni praeda faceflite . Belifarius vero: brevem, 
inquit, ac modeftam orationem polliciti, lon- 
gam t & affinem ja&antiae habuiftis . Bellum 
ouidem in Odoacrum Zeno Aug. Theoderico 
aedit , non ut regnum Italise occuparet ipfe : 
quid enim erat , cur tyrannum tyranno Impe- 
rator mutaret ? verum , ut eam in libertatem , 
& Ceefaream ditionem vindicaret. Isvero, initi 
adversus tyrannum confilii vi&or , fe poftmo- 
dum haud mediocriter ingratum praebuit, cum 
recufavit Italiam fuo reftituere domino. Mea 
certe fententia, par fcelus eft, quae vicini funt, 
ei fponte non reddere, & pervim auferre. Cae- 
terum non committam , ut tradam cuiquam 
terras ditionis Imperatorias: fi quid vultis aliud 
confequi , per me id proponatis licet . Ad hsec 
Barbari . Etfi neminem veftrum praeterit nihil 
non vere a nobis dictum : tamen , ne litigare 
videamur, vobis Sicilia cedimus. tanti, ac tam 
divite infula : fine qua Africam non poteftis 
tenere tuto . Mox Belifarius : at nos , inquit , 
Britanniam totam , multis partibus majorem- 
Sicilia, atque olim Romanis fubditam, Gothis 
concedimus . Nam qui beneficio , vel gratia^ 
provocaverint , illis paria referri par eft. Bar- 
oari. Ergo nec mentionem Campanise , ipfiuf- 

Sue Neapolis , fi quam fecerimus admittetis ? 
ielifarius . Minime : nobis enim nec fas , nec 
integrum eft res Augufti adminiftrare , nifi de 
ipfius fententia . Barbari . Immo nec , fi tribu- 
tum certum nobis ipfi indixerimus , quotannis 
pendendum Imperatori ? Bclifarius . Nequa- 
quam fane: nam eo folum valer poteftas noftra, 
ut recepta loca domino fervemus fuo . Barbari. 



B 



D 



Age vero : faltem patere adeamus Imperato- 
rem , & cum ipfo componaraus de rerum fum- 
ma . Certum etiam conftituendum eft tempus, 
quo inter utrumque exercitum induciae ritt^ 
maneant . Belifarius . Licet : ita fiat . Nun- 
quam enim vobis impedimentum meditantibus 
pacem , inferam . His di&is colloquium folu- 
tum eft , fuaque in caftra Oratores Gothorum 
reverfi funt . Confequentibus diebus ultro ci- 
troque crebr6 commeantes pepigerunt indu- 
cias , & confirmare, datis utrinque obfidibus 
viris infignibus , decreverunt . 

C A P U T VII. 

Illatis adverfo fiumine commeatibus abundatRoma. 
Firmantur inducia datis obfidibus , Portum , 
Centum cellas , & Albanum Gotbi de- 
ferunt : Romani occupant. Gotbo- 
rum minas Belifarius ridet : 
tn Picenum copias mittit : 
Mediolanenfibus pra- 
fidium polli- 
cetur. 

DUm haec ibi aguntur ; interea portum Ro- 
manum claffis Ifaurorum tenet , & Joan- 
nes cum fuis Oftiam venit . Ac nemo quidem- 
hoftium , nec appellentibus , nec caftra metan- 
tibus fe oppofuit : ut vero fecuram a Barbaro- 
rum incurfibus noftem agerent , Ifauri proxi- 
me portum altam duxerunt fofTam , & in or- 
bem femper excubare inftituerunt : Joannis co- 
piae fe fe caftris tenuerunt , chm ea plaulhis 
fepfiflent . Oftiam nofte Belifarius venit cunu 
equitibus centum : pugnam recentem narrat , 
pa&iones inter fe , & Gothos confeftas refert : 
in primis animos addit , mittere jubet , qu« 
advexiffent , Romamque alacriter petere: nam 
inquit , ut nihil fit in via periculi providebo . 
Vix albefcente aurora in urbem rediit . Simul 
autem dies illuxit, cumDucibus confilium ha- 
buit Antonina de pervehendis, quae illuc delata 
fuerant . Grave id , ac perdifficile videbatur . 
Nam&bovesomneslabore jam fra&i, femiani- 
mes jacebant , nec tutum erat viam anguftam 
cum plauftris ingredi, nec pro moreveteri na- 
ves fluviatiles trahi poterant . Cbm enim via , 
qux ad fluminis lsevam eft , hoftium praefidiis, 
ut fupra memoravi , infideretur , tunc prsclufa 
Romanis erat . Qjuas vero eft ad dexteram fe- 
cundum ripam , nullis teritur veftigiis . (Jyam- 
obrem feJe&os majorum navium lembos celfe 
tabulis circummuniunt, ut veftorcs ab hoftium 
telis intafti fint , & pro cujufque modo fagit- 
tarios , nautafque imponunt , atque onersu, 
quantacunque dcferri poflunt , & ftatuunt Ro- 
mam per Tiberim agere. Ventum captant fe- 
cundum , eoque ufi navigant , parte exercitus 
ad fluvii dexteram opitulante ; dum reli&i ma- 
gno Ifiuri numero claffem cuftodiunt . Ac nul- 
loquidemnegotioprovehebantur fublatis lem- 
borum velis , ubi refta amnis decurrit : at in- 
anfraftibus , qui fluentum late abducunt, quo- 
niam vela nullo ibi vento impellebantur , nau- 
tae in fuperando remisaquse impetu non medio- 
criter defudabant . Interea fedentes in caftris 
Barbari nolebant moram objicere , five peri- 
culo territi, five hac opinione indufti , nullos 
unquam commeatus a Romanis ea via inve- 
6him iri : maxime veri, quod , fi temere, le- 
vique ex caufa fpem induciarum excluderent , 
guam Belifarius promiflb firmaverat , id fraudi 
nbi fore exiftimarent . Itaque Gothi , quicun- 

que 



Digitized by 



DE BELLO GOTHICO. LIB. II. 



5. 

L 

2- 
& 

* 

15 

m 

2, 

n: 

0. 
v\ 
k- 
!a 
ir. 
i 

12, 

i. 
i 



2 

35 



2 



quc erant in oppido Portu , vifa hoftium indi- 
vidua navigatione , abftinentes vim , eorumque 
confilium demirantes , fedebant . Poftquanu 
crebris ejufmodi ve&ionibus onera importata^ 
funt omnia ad arbitrium, jam anno fe ad bru- 
inale folftitium circumaeente , reditum matu- 
rarunt nauts cum navious : reliquae Romam 
copi* ingrefl» funt , preter Paulum , qui 
OftiB cum Ifaurorum manu fubftitit . 

Deindeinduciarum obfides utrinque dati funt, 
k Romanis Zeno , a Gothis Ulias , vir non- 
obfcurus ; & cautum eft , tres menfes mutuis 
incurfibus fore vacuos , donec reverfi Byzantio 
Legati, qua mente Imperator eflet, renuncia- 
rent : fi qua injuria pars altera alteram provo- 
caret, Legatos nihilominus relaturos ad fuanL- 
gentem . Itaque Byzantium profedki funt Ora- 
tores Gothorum , Romanis ducentibus . Anto- 
nina gener Ildiger cum equitibus non paucis 
Romam venit ex Africa . Gothi , qui Portuen- 
fe caftellum tenebant , defe<SU cibarits excef- 
ferunt de fententia Vitigis y cujus accitu evo- 
cati , in caftra rediere . Locum occupavit va- 
cuum Paulus cum Ifauris Oftid du<ftis . Porro 
Barbaros illos ad vi&us penuriam redegerunt 
maximfc Romani , qui fic mari dominabantur , 
utnihilannon» ad ipfos inferrifinerent. CLuam- 
obrem & Centumcellas , urbem maritimam , 
ac nobiliflimam , fub idem tempus Gothi de- 
feruerunt , compellente cibi inopia . Ampla^ 
cft illa urbs , atque incolis frequens in Tufcia, 
ab Occidentali Romae latere : unde ftadiis abeft 
CCLXXX. A Romanis occupata , magnanu 
attulit ad eorum vires acceflionem : ciim & AU 
banum oppidum , quod Romae oartem exorti- 
vam fpedfcat , obtinuiflent , eandem ob caufam 
tunc ab hoftibus derelidhim • Itaque Romani 
jam ondique circumclufos intercepere Barba- 
ros , qui eam ob rem padHones refcindere , & 
aliquam Romanis crearc fraudem ardebant . 
Q^iare mifli ad Belifarium Oratores fa&a fibi 
injurii violatam armorum quietem objiciunt . 
Cum enim Vitigis Gothos , qui portum pra&fi- 
dio tenebant , rei caussl rcquirentis ipforunu 
operam , revocaflet ; loci caftellum a Paulo , 
liaurifque per merara animi libidinem occu- 
patumtuifle. Idem Albano , & Centumcellis 
fcwJhim queruntur in fpeciem , nec fe id inul- 
tura reli<5hiros minantur , nifi illa reftituat . 
Eos cum rifu Belifarius remittit* querelam- 
dicens prsetextum inanem efle: neminem latere 
caufam , cur ea Gothi loca Hquiflent . Ex eo 
fufpe6H invicem fuere . Poft hfcc Belifarius , 
ubi Romam abundare militibus vidit, cum tur- 
mas alias alia circhm loca procul Roma dimi- 
fit , tum Joannem , fororis Vitaliani filiunu , 
apud Albam , Piceni urbem hyemare juflit 
cum o&ingentis ipfius equitibus , adjunxitque 
cxValeriani turmis quadringentos , quibusVa- 
leriani ex forore nepos Damianus prxerat ; nec 
non & fcutariis fuis o&ingentos , viros bellico- 
fiffimos , quibus Prote&ores haftatos duos , Su- 
tan , & Abigia prafecit , atque injunxit , ut 

Joannem , quocunque duceret , fequerentur 
iis mandatis lnftru&um . Q.uandiu pa&is ma- 
nere hoftes videret , contineret fe fe : ubi fi- 
dem induciarum folviflent , hxc faceret . Re- 
pente , & raptim agrum Picenum cum omni- 
bus copiis pervolaret , continenti curfu loca_ 
obiens cunfta, ac celeritate famam praevertens: 
propterea quod viris ibi nufquam fere reli&is , 
cum plerique omnes bello Romam petiiflent , 
ubivis eflent hoftium liberi , uxores , atque_ 
pecuniag . Itaque captivos abduccret , & obvia 
Tom. I. 



B 



quseque diriperet ; caveret tamen , ne quid de- 
trimenti Romanus ullus incola pateretur . Si 
quem in locum incideret , milirari praefidio , 
ac proindc arte , & manu munitum , viribus 
omnibus tentaret; fi caperet , pergeret porro : 
fin forte rei di fficultas confi 1 i um v incer et , referret 
fe fe, vel ibi confifteret. Etenim progredienti, 
maximum, ut faspiflime fit , a relidlo polt fe^, 
loco periculum fore : ciim nec fe facile tucri 
poflent , ficubi impeterentur ab hoilibus ; nec 
oraedam omnem fervare, cum reliquo exercitu 
oona fide dividendam . Tum ridens fubjecit : 
Haud enim asquum eft, dum alii in fucis male 
perdendis defudant , alios defatigationis exper- 
tes gaudere mellis vindemiS . Hxc ubi mandau 
dedit Belifarius, Joannem cum exercitu mifit . 
^ Sub idem tempus Mediolanenfis Antiftes Da- 
tius , ac cives primarii , ciim Romam venif- 
fent , a Belifario modicum petiere prafidium , 
fatis virium fibi fore afleverantes ad eripien- 
dum Gothis nullo negotio , vindicandurnque^ 
Imperatori non modo Mediolanum y fed Ltgu- 
riam quoque univerfam , in qua illa urbs po- 
fita , inter urbem Ravennam , & Aloes , qui- 
busGallias terminantur, media ferc elt. Utrin- 
que enim ad ipfam dierum o<Tto iter e(t viro 
expedito . Amplitudine , frequentia , opibus 
Romae cedens, Occidentis urbes cxteras fupc- 
rabat . Illorum petitioni fatisfacfturum fe pol- 
Iicitus Belifarius , ibi hyemem egit , 

C A P U T VIII. 

Canffantinus in Belifarium ablata )ubentem 
rcddere* contumax, ettmqite cnfe jkri- 
Clo petere aufus occiiitur . 

ITa quidem haec fe habebant . Jam vero for- 
tuna Romanis invidens, quibus bene, prj2- 
clareque res videbat procedere , in eos noxam 
parturiebat , ac profperis mifcere volens ad- 
versum aliquid, Belifarium intcr, & Conftan- 
tinum de nihilo diflidium moliebatur ; cujus 
ortum^ exitumq; modo exponam . Romanus qui- 
dam, Prsefidius nomine,virnobi!is.cum Ravennse, 
ubi habirabat, in GothorG oflenfionem eo tempo- 
reveniflet,quoin urbemRomam Vitigis expe- 
ditionem parabat; fimulato venationis con r i!io f 
nec prodito cuiquam quod vere meditabatur , 
auftigit , nihil opum fecum ferens, prseter pu- 
gionesduos, quorum vaginoe mulco auro, gc;n- 
mifque ornatae erant . Ut Spoletium cum fuis 
attigit , in templum divertit extra muros pofi- 
tum . Qpa de re fa6tus certior , qui ibi tuiru 
agebat , Conftantinps indi^^ caus5 acinaccm 
utrumque au r crt, miflb ad idM?.x?ntiolo , quo 
Scutario utebatur . Hinc ille dolore pcrcitus , 
Romam, nulU interpofita mora, ad Helifarium 
properat ; quo & Conlhnttnus aliquantc poft 
venit , accepto jam nuncio , Gothorum exerci- 
tum appropinquare . Ac quandiu Romana res 
in tumultu , & difcrimine verfata cl\ , tandiu 
filentium Prsfidius tenuit . Ubi vero illam fu- 
periorem efle , & Oratores Gothorum , uti 
fupra diximus , ad Imperatorem adiiffe vidit ; 
Belifarium fepe conveniens , injuriamcuc ex- 
poftulans , enixi: jus orabat . N^c minfis fepe 
Belifarius cum per fe ipfe , tum per alia Con- 
ftantinum urgebat reprehenfionibus , ut fe ab 
iniquo facinore , turpioue exiftimatione vindi- 
caret . Sed enim Conffantinum manebat inte- 
ritus. Qjjamobrem ille difta femper elcvabat 
ludibriis , & quem affecerat injuha , ridebat . 
Aliquando demum in foro cquitanti Bclifario 
N n occur- 



Digitized by 



Google 



i8t 



PROCOPII 



eccurrens Pr&fidius , apprehenfis habenis equi, 
contenta voce interrogat , num Imperatoris le- 
ges id ferant , ut qui a Barbaris ad ipfius par- 
tes fupplex transfugerit, omnibus , quas in ma- 
nibus habet, per vim fpolietur? Tum circum- 
ftantibus multis , & minaciter imperantibus , 
ut a fraeno manum amoveret , non prius dimi- 
fit , quam ipfi pugiones redditum iri Belifarius 
recepit . Itaque poftridie BeUfarius Conftanti- 
no , ac multis Ducibus in quoddam Palatii cu- 
biculum convocatis , & commemoratis quae ac- 
eiderant pridie , hortatur hominem , ut acina- 
ces tandem aliquando reftituat . Abnuens ille, 
jucundius fibi fore afleruit , fi illos mitteret in 
undas Tiberis , quam fi Praefidio redderet . Ira- 
tus jam Belifarius quaerit , an non fe agnofcat 
ipfi fubditum Conftantinus ? Hic in rebus cae- 
teris plane obfecuturum fe illi fpondet , quan- 
do fic placitum Imperatori : quod in praefenti 
juberet , nunquam fadhirum . Tum ProtedVo- 
res jubenti ingredi Belifario ; nimirum % inquit 
Conftantinus , ut me trucident . Minime ver6 , 
ait Belifarius : fed ut Scutarium tuum Maxen- 
'tiolum, qui juffu tuo pugiones , illata vi ab- 
ftulit , adigant Praefidio reftituere , quas ipfi 
invito rapuit . At Conftantinus fe illico mori- 
curum ratus , grave aiiquid patrare priiis , quam 
pati ftatuit . Qpare edudlo pugione , quenu 
pendulum ad femur geftabat , repente Belifa- 
rii ventrem appetit. Is territus retro cedit, & 
Beflam prope aftantem complexus elabitur . 
Ipfe etiam referebat fe Confhntinus , ir& adhuc 
incenfus ; ciim , re animadverfa , ejus dexte- 
ram pr?hendit Valerianus , finiftram Ildiger , 
illumque retrahunt . Interea ingrefli , quos Be- 
lifarius paulo ante acciverat , Prote&ores , e 
Conftantini manu pugionem extorquent multa 
vi , correptumque ingenti cum fremitu homi- 
nem extemplo quidem omittunt mulctare, Du- 
cum , ut opinor , praefentiam veriti ; fed ab- 
duftum in cubiculum aliud,pauIo poft, juben- 
te Belifario , interficiunt . Unum hoc Belifa- 
rius admifit facinus minus honeftum , nec mo- 
ribus dignum commodis ; chm ipfum omnes 
alii leniffimum experti fint . Verum enim vero 
Conftantinum > ut didhim eft , manebat inte- 



ritus 



C A P U T IX. 



Qothi per aqu&duttum Romam eapere frufhra 
tentant . Idem aggreffi tum aperta vi f tum 
proditione , de fpe decidunt . Pcena ' 
proditori a Belifario vrrogata . 

HAud multo poft , Gothi in muros Roms 
cupientes moliri aliquid, primiim quof- 
dam immifere no6hi in unum ex aquaedu&ibus, 
& quibus aquam initio belli hujus averterant . 
II li manibus lychnos , ac faces praferentes , in 
urbem aditum ea parte tentabant ; chm per 
foramen , quod non procul a porta Pinciana in 
fornice aquaedu&us illius erat , vigilum qui- 
dam , confpe&o igne , rem foclis indicat . Hi 
vero , quoniam ibi ftru&ura aqusdudhis non 
extabat e terra , vifum aflerunt lupum , illac 
prsetereuntem, cujus oculos igni finiiles reban- 
tur efle . Ingrefli canalem Barbari , chm in- 
mediam urbem penetraffent, eoque loci venif- 
fent , ubi ad ipfum Palatium vetus quidanu 
afcenfus erat, offenderunt pr$ftru<5himobicem, 
quo & longiiis progredi , & afcendere omnino 
prohibebantur . Hunc Belifarius obfidionis prin- 
cipio , ut a me in libro fuperiori narratum eft, 



B 



providfeoppoftierat. Pirvo inde extra&o lapide 
remeare decernunt Barbari , reverfique ad Vi- 
tigin , monftrato lapide , quo res loco fit plaofe 
referunt . Tum ille de inftituta molitione cum 
viris inter Gothos primariis confulit . Poftridie 
inter porra Pincianas cuftodes mentione fa&u 
fufpicionis,quas de lupo inciderat, Schinc per- 
lato ad Beliiarium rumore , non fupina auro 
rem audiit Magifter militum : fed e veltigio 
homines in excrcitu probatiflimos cum Dioge- 
ne Practoriano digredi jubet in aqu«du&um f 
& omnia fcrutari celerrime . Illi hoftium lucer- 
nas , & quidquid ex fecibus defluxerat paflim 
in canali inveniunt , & obice, ex quo lapidem 
Qothi derapferant , perfpe&o , ad Beliiarium 
renunciant . Qjaamobrem acribus cuftodiis aqiue- 
ductum muniit : quod ciim Gothi intellexilleat f 
incoepto hoc abierunt . • 

Deinde apertam in muros vim meditati Bar- 
bari , capto prandii tempore , pneter hoftium 
opinionem , cum fcalis , & facibus ad portam 
Pincianam contendunt, fpe nixi, fore utprimo 
impetuurbemcaperent, quod nonmulti militcs 
hiceflent reliqui . Tunc Ildiger cum fuis cufto- 
diam agens ( quod munus fingulis per vices de» 
mandabatur ) ut hoftes vidit incompofite ac- 
cedentes , occurrit ipfis , non inftru&a acic- f 
fed promifcue , ac turbate jprogredientibus , 
Nullo mox negotio adverfos fundens , cladem 
efficit . Inde magnus , ut fit , oriri in urbe^, 
clamor, ac tumultus : Statim Romani undique 
ad muros confluere, nec multo poft in fua ca- 
ftra Barbari re infe&a reverti . Ad fraudenu 
redit Vitigis , graflaturus in moenia : quorum 
fane partem , qu« Tiberis ripam pretexit f 
expugnare fiicillime poterat . Illam enim Ro- 
mani veteres , aqua? munimento confifi , adeo 
negligenter adificaverant , ut & valde humilis 
eflet , & omnino turribus vacua . Ac demum 
eo faciliiis urbem fe capturum fperabat , qub 
levius erat ibi prsefidium. Erco Romanos duos, 
qui ad Petri Apoftoli «dem.habitabant , pecu- 
nil inducit , ut cum utre vini pleno ouftodes 
illic pofitos primis tenebris adeant . ac vino 
donent cum omni benevolentiac fi^nificatione : 
deinde , adulta no&e , fedentes una perpotent, 
inje&o in cujufque fcvphum medicamine fopo- 
rifero , quod ipfe dedit . In ulteriori ripa ica- 
phas clam paratas habuit , ut , fimul ac fom- 
nus cuftodias complexus eflet , primo dato 
figno Barbarorum manus flumen tranfiret , ac 
fcalis inftrufta muros invaderet . Totum etiam 
exercitum ad urbem vi penitus occupandam 
expediit . His ita compofitis, quoniam Deo fi- 
xum erat , ut Romanos ifte Gothorum exerci- 
tus non expugnaret , virorum , quos ad navan- 
dam caepto operam Vitigis adornaverat , alter 
fponte rem omnem enunciavit Belifario , ac 
focium indicavit : qui tortus in lucem protulit 
quidquid erat fadlurus , & medicamentum , 
qupd Vitigis dederat , prompfit. Hunc Belifa- 
rius, nafo, atque auribus truncis , ad caftra ho- 
ftium mifit , afino ve6tum : quo vifo intellexe- 
re Barbari fua confilia , vetante Deo, non pro- 
cedere , eamque ob caufam potiri urbis fc# 
nunquam poflc . 



CAPUT 



Digitized by 



DE BELLO GO 

C A P U T X. 

Jotomts Pietnum populatur . Ariminum occupat. 
Per mtemuncios agit cum Matafuntba uxore 
Vitigts • Gotbi Roma obfidionem 
fofoentes, cladem accipkwt. 

DUm hxc aguntur, interea loci Belifarius 
Joanoi » ut rem aggrediatur, per literas 
imperat . IUe cum duobus equitum millibus 
agrum Picenum percurrens , obvia quseque ra- 
pere , & hoftium liberos, uxorefque abtttahere 
cotpit in fervitutem . Ulitheum , Vitigis pa- 
cruum , qui cum Gothorum exercitu fe offere- 
bat , pr*iio vi&um interficit , & copias fere ] 
omnes hoftium delet : quo fedhim eft , ut ne- 
mo poftmodum cum eo manus conferere aufus 
iit. Ubi ventum ad urbem Auximum , haud 
magno quidem Gothorum praefidio teneri il- 
lam audiit ; fed munitiflimam vidit eiTe , & 
inexpugnabilem . Qjuare abje<Sk> obfidionis ca- 
peffen<te confilio , quamprimum movens , 
porro perrexit . Eodem fe modo geffit apud 
oppidum Urbinunv, & Romanis deducentibus , 
Ariminum , Ravenna diffitum diei iter, con- 
cendit. Barbari, qui hic erant praefidiarii, ctim 
Romanos loci incolas fufpe&iores haberent , 
hujus exercitus adrentu cognito, Ravennam_ 
celeri curfu demigrarunt . Itaque Joannes Ari- 
minum obtinuit , reli&is k tergo Auximi , & < 
Urbini prefidiis ; non quod iplum vel oblivio 
mandatorum Belifarii , vel auoacia inconfidera^ 
ta cepiffet; nam in eo conjundka erat ftrenuitas 
cum prudentia ; fed quia reputabat , quod con- 
tigit, fimul ac Romanum exercitum Ravennae 
proximum effe Gothi cognofcerent , eos metu, 
ne quid illa urbs pateretur , ex obfidione Ro- 
mx retra&um iri. Neque eum fefellit opinio. 
Nam ubi captum ab ipfo Ariminum Vitigis, 
Gothorumque exercitus acceperunt, Ravennae 
timentes plurimiim, nullius rei praeterea habita 
ratione, profe&ionem, de qua mox dicam, ne 
pun£him quidem temporis diftulerunt . Hinc 
Joanni ad gloriam , qua jam ante egregie flore- 
bat, magna acceflio tadka eft. Animo vir maxi- j 
mo , & ad pericula fubeunda promptiffimo 
praeditus, per fe res obibat. Affidua vi&us ari- 
di, 8e laborum tolerantia nulli Barbaro , vel 
imliti cedebat . Atque is quidem erat Joannes. 
Matafuntha vero Vitigis uxor , ciim graviter 
marito effet offenfa , qubd principio per vim- 
ei jun&a thori confortio fuiffet , ut Joannem 
Ariminum veniffe refciit , gaudio cumulata^, 
per occultum internuncium de nuptiis , & pro- 
ditione colloqui cum eo coepit . 

De his ilii clanculariorum nunciorum opera 
infiftebant inter fe agere ; chm Gothi , auditis 
qu« Arimini contigiflent, accedente fumma an- 
nonas penuria , ac trimeftrium induciarum exi- 
tu, abfceffere : & fi de Oratoribus nihil dunu j 
acceperant . Jam annus circa vernum aequino- 
ftium fe vertebat , in obfidione contritus totus 
cura diebus preeterea novem ; quando Gothi, 
caftris fuis omnibus incenfis, prima luce, fe in 
viam dederunt. Romani, fugd hoftium animad- 
versd, quid confilii pro re nata caperent ne- 
fciebant . Tunc enim ecjuitatus pars maxima-, 
aberat; aliis alio, ut dixi fupra , dimiffis : ne- 
que ipfi viribus tanta hoftium multitudini fe_ 
ares putabant. Nihilominus Belifarius pediti- 
us cun&is , atque equitibus arma imperat: 
utque hoftium plus dimidiam partem tranfiffe^ 
pontem vidit , portS Pinciana educit copias : 
Tom. I. f 



T H I C O. LIB. II. 28? 

i nec minJis acriter conferuntur manus , qukm in 
quolibet fuperiorum certaminum . Principio 
quidem Barbaris hoftilem impetum fortiter fu- 
itinentibus , utrinque multi primo congreffu 
ceciderunt. Deinde verfi in fugarn Gothi, gra- 
vem,infignemque cladem fibi ipfi imponavere. 
Ciim enim quifque pontem tranferedi primus 
contenderet, iniquiffimo difclufi fpatio , acer- 
biffimam capiebant calamitatem. Qpippe ferro 
interibant , cum hoftili , tum fuo : e pontc^ 
hinc & inde multi prolabebantur in Tiberim 9 
& cum armis haufti flu&ibus extinguebantur . 
Ita amiflis quamplurimis , casteri le illis ad- 
mifcuere , qui jam ante tranfierant . In hoc 
pralio Longinus Ifauru?, & Mundilas Belifarii 

; Prote&ores, rem praeclariffime cefferunt; ita^ 
tamen ut Mundilas interfeftis hngulari certa- 
mine Barbaris quatuor, fofpes evaferit ; Lon-» 
ginus vero , in cujus potiffimfim virtute caufa^ 
iugae hoftium conftitit, ibi occubuerit , Roma- 
no exercitui magnum fui defiderium relin- 
quens . 

CAPUT XI. 
Multa Vitigis loca prafidiis munit. Arimmo 
Belifarius prwidet . Romani Petram 
pertufam expugnant . jfoatmes 
Belifarii mandato ad- 
verfatur. 

; T Tltigis cum exercitus reliquiis Ravennantu 
V petens , loca munitionibus valida firma- 
vit pnfcfidiis. Clufii, quae Tufciae urbs eft , vi- 
ros mille, & Gibimerem Ducem reliquit: Ur- . 
be veteri totidem ; quibus Albilan natione Go- 
thum prsefecit : Tucfeni Uligifalum cum CD. 
In Piceno Stationarios CD. , qui Petranu 
caftellum habebant , non amovit . Auximi % 
quae eft pmnium regionis illius urbium ma- 
xima , Gothorum quatuor millia , gentis flo- 
rem , locavit , ac Vifandrum , ftrenuiffimumL* 
Ducem : Urbini , duo millia cum Morra . Ca- 
ftella funt praeterea duo , Casfena , ac Monsfe- 
retrus . In .utroque prafidiarios haud minus D. 
conftituit, & cum caeteris copiis Ariminum re- 

i fta contendit eo animo , ut circumfedeat . At 
Belifarius , ftatim poft folutam a Gothis obfi- 
dionem , Ildigerem , ac Martinum miferat cum 
equitibus mifie, ut alia via, majoribus itineri- 
bus , hoftium in urbem Ariminum advcntunu 
praecurrerent . lifdem praeceperat, ut Joannem, 
ejufque turmas omnes inde amoverent quam- 
primtim*, & in illorum vicem complures urbi 
cuftodiendse idoneos fubftituerent , dcdu&os e 
Caftello, cui nomen Anconae, ad finum Ionium 
pofito , diffitoque bidui ab Arimino . Id paulo 
jam ante ceperat, illuc miflb, ciim IfauroruirL. 
ac Thracum copiis non paucis , Conone . Spe- 
rabat autem fore ut, fi pedites tantlim, &Du- 
ces haud magni nominis Ariminum tenerent f 

• ad ejus obfidionem nunquam defcenderent fu- 
perb» Gothorum vires ; fed urbe per contem- 
ptum praeterita % Ravennam pergere maturarent: 
fin Ariminum obfidere vellent, diutiusannonam 
peditibus fuppetituram videbat , ac bis mille_ 
equites foris cum reliauis copiis circumvolan- 
do , hoftem procul duoio multis affe&uros in- 
commodis , & ad (blvendam obfidionem faci- 
lius compulfuros . Hac mente Belifarius Ildi- 
geri, & Martino ea, quae dixi , mandata dede- 
rat. Illi vii properabant Flamini^, longoBar- 
baros intervallo pragreffi. QpippeGothosfuus 
ipforum ingens numerus tardabat , & longiiis 
circumire cogebat cum cibariorum penuria^ , 
N n 2 ' tum 



i«4 P R O 

tum confilium reFugiendi munita loca viae Fla- 
miniae } ciim Narniam , Spoletiiim , ac Peru- 
fiam, de quibus a&um fupra , in poteftate ho- 
ftium cffe fcirent . 

Romana* verb copte caftellum Petra , cimu 
in Ulud incidiffenf , tentarunt obiter . Eft haec 
munitio non hominum opus , fed naturae . Ete- 
nim via admodum prseceps k dextera alluitur 
fluvio ita rapido, ut eum nemo tranfire queat ; 
k la&va vicinam habet rupem praeruptam , edi- 
tamque ade6 , ut fi qui forte in vertice ftete- 
rint, iis , qui ab imo fufpiciunt , non exce- 
dere videantur munitiffimarum avium magni- 
tudinem. Progredienti nullusolimpatebat tran- 
iitus ; quoniam extrema rupes ad ipfum pertin- 
gebat fluminis alveum , eo dedudHs impervia . 
Qpare veteres, ei ibi perfofsi, exiguam portam 
moliti funt . Tum ab ipfis obftru&a parte ma- 
xima alterius aditus , ac parva folum porta re- 
lidka , caftellum nativum extitit , quod conve- 
nienti vocabulo Petram appellavere . Primiim 
igitur Martinus , & Ildiger portam alteram 
oppugnantes , telorum crebritate nihil profe- 
cerunt ; quamvis qui illic erant Barbari noa- 
refifterent . Deinde per preceps rupis tergum 
cnifi , ciim a culmine lapidibus peterent Go- 
thos * hi curfu trepido ingrefli te£la , nihil 
roovebant. Tunc Romanis, nemkiem ja&u la- 
pidum contingi pofle videntibus , in mentenu 
venit, immama rupis fragmenta multarum im- 
pulfu manuum in fubjectas sedes contorta de« 
yolvere . Illa quamcunque sedificii partem tan 
tillum ferirent , omnia gravi motu , Barbaros 
metu concutiebant. Qjio circa Gothi illis , qui 
adhuc ad jportam ftabant, tendentes manus, de 
ditionem tecerunt, & cum caftello fe oermife 
runt , accepta incolumitatis fide , mod6 fervi- 
rent Imperatori , & Belifario obtemperarent 
Pierofque Ildiger , ac Martinus fecum abduxe- 
runt, illos eodem , quo fuos, numero, ac loco 
habentes : paucos cum liberis , & uxoribus , 
Romanoque prefidio reliquere . Inde Anconam 
progrefli, parte magna peditum, qui ibi erant, 
aiTumpta, die tertio Ariminum perveniunt • ac 
Belifarii mentem explicant . At fequi ipfos no 
luit Joannes , & Damianum cum quadringen 
tis retinuit. Illi relidko ibi peditatu, abfcedere 
cum Belifarii Prote£oribus haftatis , Scutariif- 
que maturaverunt. 

CAPUT XII. 

Gotbi Arhninum obfident. jfoannis generofa provi- 
dentii , & ctmcio . M diolanenfibus mijji a 
% Belifario frtfidiarii Genuam appelltmt t ad 
Ticinum pugnant : ubi Fidelius Pra- 
ftftus Frat. occumbit. Tbeodeber- 
tus Franccrum Rex Gotbis 
mttit auxUia. GotbiMe- 
diolanum obfident . 

HAud mult£> poft Vitigis cum omni exer- 
citu Ariminum attigit; ubi caftrametati, 
obfidium fecerunt. Protinus turrim ligneanu, 
urbis moenibus celfiorem fabricati; fubje&is ro- 
tis quatuor , ad illam egerunt murorum par- 
tem, quse ipfis maxime expugnabilis videbatur. 
Ac ne infortunium ferrent ei fimile , quod pro 
moenibus Romae invenerant, turrim non bobus 
jun&is , fed fuis ipfi manibus promoverunt, 
intus abditi : ubi etiam fcala erat latiflima^ , 
afcerifum datura facilem Barbaris , fperantibus 
fore ut, fimulturrim ad murum applicuiflent, 
inde labore nullo fe in pinnas immitterent : 



C O P I I 

nam eo turris faftigium fpe&abat . Cum ea^ 
machina ad muros progreffis, vefper jam ferus 
quietem fuafit , quara ceperunt omnes , pofiti 
ad turrim cuftodil, nullum fe paffuros impedi- 
mentum rati . Nullus enim obex, nec fofla, nifi 
perexigua, intererat . Romanos tota no&e ex- 
terruit venturi poftridie exitii cogitatio. At 
Joannes , nec periculum defugiens, nec turba^ 
tus metu, rationem hanc iniit . Cseteris muni- 
menta tenere juflis, ipfe cum Ifauris ligones, 
aliaque ejufmodi inftrumenta ferentibus, confilii 
nemine confcio , nodfce intempefta urbe egref- 
fus, imperat,ut foflam deprimant fine ftrepitu. 
Parent illi , & quidem ita , ut quidquid terraj 
egeritur, ad foflae Iatus muro proximum agge* 
3 rant : id vero parietis vicem habuit. Dum no. 
ftem bene latent fopore preflum , foflam julte 
altitudinis, ac latitudinis brevi tempore feciunt, 
maxime ubi murus expugnari faciiiime pote- 
rat, & Barbari cum machma impreflionem da- 
turi erant . Provedta longihs noiSte , hoftes , re 
cognita, in foflbres cepere impetum : Joannes 
cum Ifatiris in urbem fe recepit , cum folfe 
optim^ providiflet . Ubi illuxit , confidenms 
adbi Vitigis . atque hinc dolore incenfus, quof- 
dam e cuftodibus morte afFecit , neque ab ad- 
movenda machina remittens animum , edixit 
Gothis , ut fine mora quamplurimis in foffam* 
jaftis lignorum fafcibus , turrim illac trahendo 
agerent. Hac illi , uti Vitigis jubebat , omni 
exeauuntur ftudio , quamvis hoftibus e muro 
valiaiffime repugnanticms . At fefcium ftrues , 
turris incumbentis pondere degravata , ut fieri 
necefle erat , fubfedit . Tum Barbari acclivita- 
te, quse mulriim creverat , ubi terram , ut di- 
cftum eft, Romani aggeflerant , prohibiti cum 
machina pro^redi , veritique ne hoftis poftera 
no€te, eruptione fa£Va, turrim igni corrumpe- 
ret, retro illam traxerunt . Qpod viribus omni- 
bus impedire volens Joannes , armat milites, & 
advocata concione, ita hortatur . O mei in hoc 
difcrimine focii * fi cui veftrum eft dulce vivtf# 
re, &, quos reliquit domi, revifere aliquando, 
apprime teneat in alia re nulla , praterquanu 
in fuis manibus , utriufaue boni illius lpenu 
fitam efle . Principio quiaem , chm nos Beli- 
farius miflt, multa erant , quorum & amore, 
& fpe ad rem fufcipiendam alacriter induceba- 
mur. Nam nec rebamur obfeflum iri nos in-, 
ora maritima , Romanis mari tam facile domi- 
nantibus : nec fibi quifquam perfuafiflet , nos 
Imperatoris copiis tam futuros necledhii . Pra- 
terea nobis tunc ad audendum fubdebat ftimu- 
los commendatio prxctexx in Remp. volunta- 
tis, atque ex praeliis profedlura apud omnes fa- 
mx celebritas. Jam ver6 ne fuperilites quidemf 
nifi fortitudinis beneficio, efle poflumus, ac 
vitce unius caufa huic nos Manis difcrimini 
committamus necefle eft • Nec tamen glo- 
riam^ quam quivis alii , minorem referent qui- 
cunque inter vos animo valent , fi modo illum 
egregiis facinoribus prodant . Etenim fibi de- 
cus, ac nomen pariunt, non debiliorum vi6to- 
res, fed qui animi magnitudine vidtoriam ex iis 
reportant, quibus belli inftrudhi cedunt . Q^i- 
bus ver6 vitx amor altiiis infidet, his certe ge- 
nerofitas maximi proderit. Qjjorum enim res# 
ut noftrse modo, in fummo pericuio , & quem* 
admodum dici folet, in acie novacul* fitfc funt f 
illis plerunque una falus difcrimina animosi 
contemnere . Haec locutus Joannes , in hoftes 
educit copias, paucis ad murorum pinnas reli- 
ftis . Pugnatur acerrime , eorum impetum vi- 
riliter fuftinentibus Barbaris : qui vix tandenu 

. vefperi 



Digitized by 



I- 

! 
5 
l 

I 
t 
l 

i 
l 
io 
ai 

ft 
I, 

&• 
i 

9 

,k 
fc 

i 
* 

fr 

i 

5» 
fr 

i 
ts 



DE BELLO G 

vefperi in fua caftra turrim revexerunt , egre- 
giis pugnatoribus tot amiflis , ut moenia nun- 
cjuam ampliiis oppugnare decreverint : at fe fe 
continuerint metu , cum avida conjundto fpe_, 
fore ut hoftera fames ad deditionem compelle- 
ret, jam fumm5 laborantem commeatus inopii; 
propterea quod reperiri non potutfTet undc-, 
quantum fetis eflet inveheretur . 

E6 loci res ibi erant : dum Belifarius viro$ 
mille , partim Ifauros , partim Thraces , cum 
Legatis , qui Mediolano venerant , mittit . 
Ifaurorum Uux erat Ennes , Thracum Paulus : 
imperabat omnibus Mundilas , fecum paucos 
Belifarii Scutarios ducens . Adjunxerat fe ilHs 
Fidelius, Prafe&us prsetorio. Ciim enim efTet 
Mediolano oriundus , & apud Ligures au£tori- 
cate valeret , huic exercitui comes idoneus vi- 
debatur . Ex portu Romano profedli aavibus , 
Genuam appulerunt , quae urbs , extrema Tu* 
fcias , in Galliara , atque Hifpaniam navigan- 
cibus fitu favet peropportuno. Reli£Hs ibi na- 
vibus, terrdviamprocedunc, cum earum lem- 
bis in plauftra impofitis , ne auid trajedtunu 
Padi amnis moretur; atqueitaflumen tranfmit- 
cunt . Pado . tranfito , ad urbem Ticinum pro T 
greffis , fafti obviam Gothi certamen inferunt* 
& numero pollentes , & animis . Ctim eninu 
Barbari omnes, quicunque regionem illam co- 
lebant, opes pretiofiflimas Ticini depofuiffent, 
aubd locus eflet munitiflimus ; prsefidium ibi 
fermum reliquerant . Commifla acripugna^ , 
fuperioresRomani dantem terga hoftem magna 
clade afficiunt , atque urbem tantiim non ca- 
piunt , iaftando Barbaris , qui fan£ ab hofte^ 

E;effi vix portas claudendi fpatium habuerunt . 
omanis retro commeantibus , illic Fidelius 

?[uodam in cemplo precandi causd poftremus 
ubftitit. Eum aeinde equus excuflk,duplicato 
forte poplite fuccidens. Qpo vifo Gothi, quo- 
niam proxime muros prolapfus fiierat, egrefli* 
ipfum interfecerunt , Romanis minime adver- 
tentibus . Cafum hunc poftea cognitum Mun- 
dilas , & Romani graviter ferentes , inde Me- 
diolanum perveniimt, & citra pugnam cum re- 
liqua Liguria obtinent . De his certior fa&us 
Vitigis , magnum exercitum confeftim mittit , 
Uraja Duce , fororis fuae filio . A Theodeberto 
Francorum Rege decem millia auxiliariorunu 
impetraverac , Burgundionum utique , non- 
Francorum ; ne videretur Augufti rebus inju- 
riam facere Theodebertus . Neque enim hujus 
mandato , fed fponte , & yoluntate fua fe pro- 
(e£tos fimulabant Burgundiones : quibus cunu 
fociatis viribus Gothi , praeter Romanorum- 
opinionem Mediolanum aaveniunt. caftrifque^ 
pofitis obfident . Itaque nullum na<5H fpatium 
Romani providendae annonse ftatim ejus peou- 
ril laborarunt . Nec muros miles cuftodiebat : 
quoniam Mundilas urbes Mediolano vicinas , 
qust operibus munitae erant . Bergomum . Co- 
mum t Novariam , & alia qusedam oppida oc- 
cupaverat , ac firmis ubique conftitutis praefi- 
diis, ipfe retentis ad fummum trecentis Medio- 
lani reftiterat , & cum eo Ennes , ac Paulus : 
ita ut civibus necefle eflet afliduam per vices 
cuftodiam agitare . Hic erat rerum ftatus in- 
Liguria . Cum hyeme annus exiit tertius belli 
hujus 9 quod Procopius iiteris mandavit. 



OTHICO, LIB. II. 285 
A 

CAPUT XIII. 

Belifarius Tudertum , & Qufium eapit , 
Ancovue Jitus . Qmoms tmprudentia . 
Romanorum clad s . Narfetis £«- 
nucbi in Italiam adventus • 

Clrciter aeftivum folftitium Belifarius adver* 
s5s Vitigim , Gothorumque exerckunu 
profedhis eft , omnes fecum ducens , praeter- 

2uam paucos , quibus Romae cuftodiam credi* 
it . Miflis Tudertum , & Clufium cohortibus 
aliquot, quas fecuturus , & una Barbaros illic 
poutos obfefliirus erat , injunxit ut caftra face- 
B rent . At illi , exercitus acceflu cognito , ante 
tubam , atque certamen caduceatores ddlina- 
runtadBeliiarium, receperuntque , mod6 vit« 
caveretur , fe urbem utramque fecum deditu- 
ros. ^imulaffuit, effecerunt promifliim. Tum 
ipfe Gothos inde omnes in Siciliam , ac Nea- 
polim migrare juffit , & Clufii , Tudertique^ 
locato praefidio , porro copias duxit . Interea^ 
Vitigis alteri miflb Auximum exercitui, Duce 
Vacimo imperavit , ut Gothis ♦ qui ibi eflent, 
adjungerent fe fe , & cum iis adversiis ho- 
ftes , qui Anconam habebant , profe&i , ejus 
loci caftellum adorirentur . Eft autem Ancona 
haec angulata rupes , & inflexo cubito quanu 
fimillima : unde nomen accepit . Stadiis fum- 
mum LXXX. diftat ab urbe Auximo , cujus 
navale eft . Ac munimentum quidem caftelli 
in faxo ftans , firmitatem habet , ac tutum eft ; 
circuraje£ta vero foris aedificia , quamvis pluri- 
ma fint , jam inde olim caruerunt murorunu 
fepto . Ciim primum venire Vacimum ♦ ncc 
jam procul abefle audiitpracfidiis Prsefeilus Co- 
non , magnum inconfiderantias fpecimen dedit . 
Parum enim fa&urum fe ratus , fi caftellunu f 
ejufque incolas cum militibus fervaret incolu- 
mes , munitionem reliquit militibus planc va- 
cuam : & chm omnes abduxiflet ftadiis auin- 
que, inftruxit aciem , non alta fronte , fea ita, 
ut totum montis pedem , quafi indagine vena- 
retur, ambiret. Illi, vifo hoftium multo majo- 
ri numero, ftafim terga vertere , feque ad ca- 
ftellum fug5 recipere . Inftare Barbari ; non- 
dum munimentum ingreflbs madlare paflinu : 
alii fcalis ad murum applicitis afcenfum tenta- 
re: quidam domos, quas extra caftellum erant, 
incendere . Romani , veteres caftelli incote , 
oblata rerum imagine attoniti , patefadld janu 
ante portul^ milites in fugam confternatos ac- 
cipiebant . VerJim ubi Barbaros in terga fu- 
gientium haerentes viderunt , veriti ne una ir- 
rumperent , occluferunt confeftim fores , de- 
miflifoueepinnis funibus, cum nonnullos alios, 
tum Cononem ipfum fuftollentes , fervarunt . 
Nihil propifis fa<Slum eft , quam ut fubeuntes 
per fcalas Barbari caftello vi potirentur : ce- 
; pifsentque , nifi chm jam pinnas tenerent , a 
viris repulfi duobus effent , qui mira tunc per- 
petrarunt . Horum alter fuit Ulimun , natio^ 
ne Thrax ; alter Bulgudu Maflageta: ille Beli- 
farii ftipator ; hic Valeriani . Ambo cafu quo- 
dam Anconam paul6 ante navigio delati tue- 
rant : in hoc autem certamine, caftellum qui- 
dem pneter opinionem fervarunt, propulfando 
gladiis Barbaros , qui afcendebant ; at inde^ 
femianimes : concifo penitus corpore redierunt. 
Tunc temporis nunciatum eft Belifiirio Narfe- 
tem venilfe Byzantio cum multis copiis , 8c 
apudPicentes efle. Erat hic Narfes Eunuchus, 
gazas Prsefeilus Imperatorise , animo vir acer- 

rimo, 



Digitized by 



Google 



286 



PROCOPII 



rimo, &fuprafpadonis naturam ftrenuo. Eum 
fequebantur militum quina millia , in catervas 
contributa fub aliis Ducibus , in primis Juftino 
Magiftro militura per Illyricum , & altero 
Narfete Perfarmeno, olim transfuga ad Roma- 
nos cum Aratio fratre , qui non ita prideixu 
cum aliis copiis ad Belifarium venerat . Eidem 
fe adjunxerant Eruli ad duo fummiim millia: 
quibus Vifandus , Alueth, ac Phanotheus prae- 
erant . 

CAPUT XIV. 

Erulorum antiqua fedes : m fenes , & agrotos 
crudelitas : uxorum favus tnos in maritorum 
funeribus . hangobardis pacem petentibus Ro- 
dulfus Erulorum Rex bellum infert , & 
cum maxima fuorumparte occumbit , Deo 
ulcifcente . Eruli fe ad Gepades reci- 
piimt : deinde ad Romanos , Ana- 
fiafio imperante^jjfuftiniani prin- 
cipatu dant Cmifto nomina, 
nec mores perditos exuunt . 
Regem fuum occidunt . 

TAm vero , quodnam hominum genus Eruli 
I fint, atque unde in Romanorum focietatem 
9 fe contulerint , explicabo . Trans fluvhmu 
Iftrum olim habitabant , cultui dediti multo- 
rum numinum , quae humanis placare hoftiis 
fas habebant . Inftitutis plurimiim differebant 
a ca&teris nationibus . Nam nec fenibus , nec 
ccgrotis fes erat vitam producere : at fi quenu 
fenium occupaffet, vel morbus, rogare is coge- 
batur propinquos , darent operam , ut quam- 
primumex vivorum numero exturbaretur . Illi, 
pyra conftrufta ingenti , collocabant hominem 
in faftigio , & ad ipfum mittebant Erulum ali- 
quem , inftru&um fica , non tamen ei conjun- 
4ftum genere : nefas enin? ducebant k confan- 
guineo caedemfieri. Reverfo, qui illorumpro- 
pinquum interfecerat , protinus ligna omnia , 
facibus imo fubje&is rogo , urebant . Poft- 
quam flamma refederat, legebant offa , ac fta- 
tim terrse infodiebant . Ubi vir quifpiam Eru- 
lus fato concefferat, ut virtutem probaretuxor, 
ac relinqueret fuperftitem fibi gloriam , necef- 
fe habebat vitam paul6 poft ad mariti tumu- 
lum finire laqueo : ni faceret , in aBternum de- 
decus , & propinquorum mariti offenfionem 
incurrebat . His quondam utebantur legibus 
Eruli . 

Procedente tempore , ciim & numero , & 
viribus fupra finitimos omnes Barbaros crevif- 
fent , adorti fingulos , pronam habebant vi&o- 
riam , & in eorum fortunas graffabantur . De- 
mum Langobardos , jam tum Chriftianos , & 
quafdam alias gentes fibi veftigales fecerunt , 
contra Barbarorum in illis partibus degentium 
xnorem * ad id cupiditate, arrogantiaque indu- 
6ki. Sufceptis abAnaftafio Romani habenis Im- 
perii , non habentes Eruli quos deinceps inva- 
derent , armis depofitis quievere*, ac triennio 
pax illa ftetit, auam graviter pertaefi, Rodulfo 
Regi fuo impuaenter maledicebant , ipfumque 
aditantes , mollem, & effoeminatum vocabant, 
aliifque id genus conviciis per fummum dede- 
cus os ejus verberabant . Permotus contumeIi£ 
Rodulfus , in Langobardos plane infbntes expe- 
ditionem fufcipit , nullius delidli poftulans , 
nec violatas pa&iones practexens , fed bellum 
inferens ex animi mera libidine . Qjio Lango- 
bardi audito, mittunt qui ex ipfo Rodulfo fci- 
tentur fupplices caufam movendi contra fc- 



belli, de quo Erali confilia, ac fermones con. 
ferrent. Si qua fint fraudati ve&igalium parte; 
fpondent fe illico repenfuros cum magno fe- 
nore : fi levius effe tributum querantur , haud 
grave Langobardis fore majus pacifci . Propo- 
uentes hasc Legatos Rodulfus remittit minita- 
bundus , ac porro pergit . Ab eadem gentc- 
mittitur altera cum lifdem precibus enixis 
legatio : qua fimiliter repulfa , gerentes ad 
ipfum tertiam denunciant, committendum non 
effe Erulis , ut arma de nihilo in fe intendant: 
fe enim tali invadentibus animo oppofituros 
aciem , non fua voluntate , fed fumma necelfi- 
tate adduftos , ac teftatos Deum , cujus ad 
nutum vel modicus vapor omnibus humanir 
B viribus retundendis par omnino futurus fit • 
Convenientifftmum autem effe ipfum , belli 
caufis permotum , utrique genti pugna? exitum 
pro imperio conftituere . Hzc illi ; quibus ag- 
greffores territum iri exiftimabant . At nihil 
prorfus veriti Eruli , confilium urgent confli- 
gendi cum Langobardis . Ut in propinquo fte- 
tere acies, coeh partem, qua Langobardis im- 
minebat , nubes atra , denfiflimaque obduxit : 
fupra Erulos maxime fudum erat . Unde quis 
conjeciffet Erulos inpralium fibi exitiabile va- 
dere : nec triftihs eo portentum offerri poffe 
Barbaris, certamini fe offerentibus. Sedneque 
huc mentem advertentes Eruli , cum fumma- 
fecuritate , ac fuperbiflimo contemptu hoftem 
petunt , de eventu belli augurantes ex armato- 
rum multitudine . Ubi ad manus ventum eft , 
magua fit Erulorum caedes , e4que Rodulfus 
ipfe involvitur : caeteri omnes confternantur in 
fugam, virtutis immemores, infequentibus ho- 
ftibus , plerique ibidem oppetunt , pauci ad- 
modum elabuntur. 

Qjio fadlum ut in patria amplius manere^ 
nequiverint : fed illa quamprimum egrefli , 
iter porr6 continuarint , cum liberis , & uxo- 
ribus peragrando oras omnes, Iftro fluvio ulte- 
riores . Regionem ingreffi , habitatam olim a 
Rugis , qui in Italiam cum Gothorum exercitu 
concefferant, ibi conftitere . Sed ciim inculta 
folitudo effet , paulb poft exadki illinc ftimulis 
famis , ad Gepedum fines accedunt . Ac pri- 
mhm quidem Gepcedes illis fupplicibus permi- 
ferunt , ut ciim vicini fui effent , tum inquili- 
ni . Poftea vero ab urbe vexare ipfos importu- 
niflime coeperunt. Nam & foeminis vim affere- 
bant , & boves , facultatefque cwetas pweda- 
bantur ; nec fibi quidquam reliqui ad iniqui- 
tatem faciebant , eo demum provefli , ut im- 
merentibus bellum intulerint . Impatientid ab- 
repti Eruli Iftrum amnem trajiciunt , & Ro- 
manorum , in illis partibus degentium, vicini- 
tatem ambiunt , Anaftafio Imperatore . A quo 
benigniflime accepti , ipfius permiffu ibi fedes 
fixerunt. Aliquanto poft, offenfus idemfceleri- 
Jbus , quae in Romanos accolas Barbari illi per- 
E ! petrabant , advershs eos exercitum mifit . Acie 
viftores Romani partem maximam interfece- 
runt , potueruntque ad internecionem cjdere : 
veriim qui fupererant , fupplices fuere Duci- 
bus , ut fibi in pofterum vivere liceret in Ro- 
manorum focietate , & fidam navare operam 
Imperatori. Htec fibi renunciata probanteAna- 
ftafio , data falus eft Erulorum reliquiis. Nec 
tamen focii Romanorum fuere , neque ipfos 
ullo officio remunerarunt . 

Poftquam Imperium Juftinianus fufcepit, il- 
los agro donatos perbono, atque auftos largi- 
tione , ut & fociis Romanorum, & Chriftianis 
vellent omnes adfcribi perpulit . Itaque ad mi- 

tius 



Digitized by 



DE BELLO GOTHICO. LIB. II. 



287 



cius vit« genus tradu<5ti f pracladl quidem for- 
muli ChrifKanam legem amplcxi (unt , & fo- 
ciali jure Romanas fepe fequuntur acies : eos 
tamen adhuc experimur infidos , atque in vici- 
nos graflantur aae6 proje&a cupiditate, utnul- 
lum pudorem capiant ex facinore . Nefandos fe- 
iftantur coitus, etiam virorum, ac pecudunu . 
Improbiffimi funt mortalium omnium , & mali 
maJe perdcndi. Poftmodum pauci in Rom. fo- 
cietate manfenint ; quemadmodum in fuperio- 
ribus libris commemoravi : ab illa casteri omnes 
difceflerunt iflam ob caufam . Eruli in Regem 
fuum , cui nomen Ochon , fcrini hac furialis 
ingenii virus ita exeruerunt , ut ipfum , nihil 
male meritum , ex improvifo occiderint ; hoc 
unum caufati, fe in pofterum nulli Rcgi fubef- 
fe velle . Qpanquam antea Rex nomine tenus , 
nihil fere amplius , quam privatus quivis , ha- 
bebat : ciim nemo non confeffor , & conviva- 
illius efTet, & contumelias, quicumque vellet, 
in ipfum jaceret impudenter: nulla quippe eft 
hominum natio, qu« vecordia hac levitateEru- 
los fuperet. Admifliim fcelus fubfecuta eftpae- 
nitentia negantium poffe fieri , ut fine Rege , ac 
Duce viverent . Re faepius in medium vocata , 
placuit omnibus fententia, qu« potior vifa eft, 
aliquem,genere natum regio,accerfendum efle 
ex rnfula Thule , quod quid rei fit , ftatim- 
edam. 

CAPUT XV. 

Erulorum pars Tbulen petit • Ejus fitus . 1H Sol 
fftate per dies quadraginta notL occidit ; per 
totidm non oritur hyeme . Sotis reditus fefio 
maximo celebratwr* Scritbifinorum mo~ 
res . Tbulitarum religio . Erulorum 
pars altera JibiRegem exTbule 
afcifcit, ab Imperatore 
Juftiniam deficit . 

CUm Eruli, acie vi&i a Langobardis , mi- 
graffent e patria ; pars , ut fupra narravi, 
in Hlyrico confederunt : cseteri Iftrum fluvium 
noluerunt trajicere , fed in extremis Orbis par- 
tibus fixere fedes . Hos ducentibus multis , qui 
regio fanguine creti erant, cun£tt Sclavenorum 
populi per fines fuos tranfmifere . Inde vaftam 
folitudinem permenfi, ad Varnos veniunt: po- 
ftea tranfcurrunt Danos, nufquam in ipfosvim 
fufcipientibus illis Barbaris. Exin ad Oceanum 
ptogrefli, navigant ; in Thulen infulam appel- 
lunt, ibique manent. Eft autem Thule amplif- 
fima : quippe Britannia major decuplo , a qua 

Elurimum diftat,ad Aquilonem fita. Vacatpars 
uius infute maxima: quae vero colitur, gentes 
habet XIII. multitudine abundantes , fub toti- 
dem Regibus . Quotannis res hic mira contin- 
git. Sol enim circa folftitium ceftivum per dies 
XL. non occidit , fed toto illo tempore fupra 
terram confpicitur . Rurfus poft menfes haud 
minus fex , circiter brumale folftitium , hsec in- 
fula dies XL. Solis afpe&u caret, ac no&eper- 
petua circumfunditur . Qpod omne fpatium in 
maerore traducunt incote , erepta commercii , 
& quotidianac confuetudinis copii . Equidenu. 
mihi, quamvis maxime cupienti , nullo pa<5to 
contigit, ut in eam deferrer infulam,& abaliis 
relata meis ipfe oculis acciperem . Ex iis au- 
tem , qui ad nos inde vcnerunt , ita qu^fivi : 
Qtfae veftra eft ratio circa ftatos exortus Solis , 
atque occafus , qui diem definiunt ? Illi vere , 
ac fidelirer refpondentes mihi dixere, per dies 
quidem illos, ut cUdtuta eft, XL. non occide- 



B 



D 



rc Solcm ; at incolis luccm immittere , mod& 
Orientem verfus , modo in Occidentcm . Chm 
autcm Sol fiexo curfu inclinans ad Orizontem , 
eorediit, unde primtom furgens apparuit; diei, 
no6Hfque unius elapfum ipatium numerant . 
Ubi no&ium continuarOm tempus advenit , in- 
tente obfervatis Lunas curfibus , dierum numc- 
rum fubducunt . Poftquam dies XXXV. longa 
nox illa tenuit , mos eft , ut quidam culmina^ 
montium afcendant, &vifo inde utcunque Sole, 
morantibus infra fignificent, intra dies quinquc 
Solcm ipfos colld&aturum . Fauftum illi nun- 
cium fefto publico celebrant , idque in tenebris: 
quod quidem apud Thulitas feltorum eft om- 
nium maximum. Enimvero quamvis illis, qui 
hanc infulam colunt , idem quotannis accidat ; 
mihi tamen videntur vehementer timere,neSol 
ipfos aeternum deferat. 

Inter Barbaros, qui Thulen habent, una ad- 
modum natio ( Scrithifinos appellant) ferinum 
vitae genus fe<5latur. Nam nec induti funt vefti- 
bus , ne calceati incedunt , nec vinum bibunt , 
nec vefcum quidquam c terra legunt: quoniam 
nec ipfi agriculturw , nec foeminae lanificio dant 
operam , fed viri cum uxoribus in venatione^ 
toti funt • Vim certe magnam ferarum , alia- 
rumque animantium illis fufficiunt montes , ac 
fylvas , quae ibi latiflime patent . Ac ferarunu 
quidem captarum carnibus vefcuntur ufque^. ; 
pellibus vero fefe induunt , nec linum haben- 
tes , nec quidquam fuendo idoneum . Qjuarc^ 
ferarum nervis pelles committunt , iifque totum 
inducunt corpus . Qjuin etiam nec fuos foetus 
c«terarum ritu gentium nutricantur . Nequc- 
cnim mulierum ladle aluntur Scrithifinorunu 
infantes , nec maternam conttngunt mammam : 
medullis tautummodo ferarum, qux capta» funt, 
educuntur . Itaque fimul ac faemina enixa eft 
faetum,pelle involutum fufpendit ex arbore,& 
medulla ori ejus inferta , e veltigio venatunu 
itrfiquidem hoc ftudium ffminis cumviriscom- 
mune eft . Atque haec eft Barbarorum illorum 
vivendi ratio . Thulitae reliqui fere omncs ab 
aliis nationibus parum difcrepant . Complures 
Deos , ac Genios colunt, partim coeleftes , par- 
tim aerios, alios terreftres, quofdam marinos , 
& alia quaedam minora numina , qux in aquis 
fontium, fluminumque verfari perhibent. Ope- 
rantur facris aflTiduiffime , & vidlimis cujufque 
modi litant: quarum praftantiflimam e(fe judi- 
cant hominem , quem primum bello ceperint . 
Hunc Marti, quemDeorum Maximum ducunt, 
immolant . Sic autem facrificant , ut captivum 
non madlent caede fimplici; fed e ligno fufpen- 
dant , vel projiciant in fpinas , & quovis alio 
monis genere miferando conficiant . His Thu- 
litx moribus vivunt , quorum e numero funt 
Gauti , gens foecunda , qux fedes Erulis tunc 
advenis prasbuit . 

Jam vero Eruli , qui apud Rommos habita- 
bant,Regis fui patrata csede, quofdam ex opti- 
matibus in Thulen infulam deftinarunt , qui 
perquirerent, ac fi quem na£U ibi e(Tent regii 
fanguinis virum, ducerent. Illi in infulamper- 
vefti, multos e regia propinquitate illic inve- 
niunt, dele&oque uno, qui ipfis maxime pla- 
cebat % cum eo renavig.int . Verum is extremx 
jam vios proximus , morbo obiit . Quamobrem 
reverfi idem in infulam, alterum, quemToda- 
fium nominabant, fecum duxere. Huic Aordus 
frater, le&iquc ex Erulis , qui in Thule dcge- 
bant , adolcfcentcs CC. comites fe addideranr . 
Dum autem in hac profe&ione multum tem- 
poris ponunt , interea Erulis circa Singidoncm 

agi- 



188 P R O C 

agitantibus in mentem incidit cogitatio,female J 
rebus fuis confulere , afcifcendo fibi ex Thule 
Principem , prater Juftiniani Imp. aflenfum-* . 
Ergo milTa Byzantium legatione , ab Impera- 
tore petunt , ut Regem ad fe mittat , quem- 
cumque vdlet . Statim ille Suartuam Erulunu 
deftmat , a multo jam tempore Byzantii com- 
morantem : quem quidem Eruli principio vi- 
derunt lubentes, adoraruntque, & confuetaju- 
benti morem gelTerunt . At paucis poft diebus 
nuncius venit , profe&os ex Thule infula ap- 
propinquare . Mox Suartuas obviam ire juffit , 
qui illos perderent . Eruli , probato confilio , 
«nc mora fecuti funt . Ubi demum iiuer utrof- 
que diei iter interfuit, a Suartua digreffi om- 
nes de no&e ad advenas transfugerunt . Illc ] 
folus fugiens Byzantium rediit , quem ciinu 
Imperator in regnum omni ope reftituere mo- 
liretur, Eruli , Romanam veriti potentiam- , 
ad Gepsedes defciverunt . Atque hanc Erulo- 
rum defe&io caufam habuiti 

CAPUT XVI. 

Belifarius , & Narfes copias jungunt ad ttrbem 
Firmum . In conftlio bellico Nirfes Ari- 
mino fuccurrendum fuadet . jfoannis 
obfej/i epiflola ad Belifarium . 
Profeftio excrcitus . 

BElifarius , & Narfes jun&is copiis ad ur- ( 
bem Firmum , quae fitori finus Ionii vici- 
na « diei iter diftat ab urbe Auximo ; ibidenu, 
coa&o Ducum omnium exercitus confilio, de- 
liberarunt, qua parte hoftem petere fatius ef- 
fet Si ad eos, qui Ariminum obfidebant, con- 
tenderent, Auximi praefidiarios a tergo fubitu- 
ros putabant, fcque, & Romanos, regionis il- 
lius incolas, ab ipfis procul dubio graviffima^ 
accepturos incommoda . Rurfus timebant , ne 
obfeiTos rei cibarise penurii in magnam ali- 
quam calamitatem conjiceret. DifTerebantple- 
rique , indignabundi in Joannem , quem caecsi 
audacid , & amore pecunise ingentis du£unu , 
in tantum difcrimen fe commififTe ♦ neque or- 
dine , & prefcriptS a Belifario vi£ Bellunu I 
progredi finere criminabatur . Narfes vero , 
illi monalium omnium amiciffimus , ciim ve- 
reretur , ne rem Ariminenfem BelHarius poft- 
poneret , orationibus Ducum permotus , hanc 
jpfe habuit . Non dtfceptatis , 6 Duces , quae 
in difccptationem vocari folent , nec de re con- 
fulitis , cuiquam merito dubia ; fed in qua_ 
quod fadhi optimum eft , fuo ipfi fenfu ucile 
•eligant, vel rei bellicse plane rudes . Si sequa- 
le hinc inde periculum fe offerret, & fpei fru- 
ftrationem par utrinque damnum confequere- 
tur , diligenter deliberandum eflet , atque in 
re prsefenti dijudicandum multa adhibita confi- 
deratione . At fi Auximi oppugnandi confilium 
in tempus aliud rejicere placeat, haud gravem j 
jadturam faciemus : quaenam enim mutatio in- 
terveniet ? Sin Arimini res male vertere fina- 
mus , noftra fiet culpa (abfit verbo acerbitass) 
ut Romanorum vires , atque animi concidant. 
Porro Joannes , fi contra honorem venit man- 
datis debitum tuis, optime Belifari, nunc cer- 
te tibi pcenas perfolvit, fub tuum arbitrium ita 
reda&us, ut Japfum vel fervare poffis, vel ho- 
fti permittere. Tu vero vide, ne qux deliquic 
Joannes per imprudentiam , in nos , atquc 
Auguftum vindices . Etenim fi jam Gothi Ari- 
minum expugnabunt , mox Romanum Ducem 
ftrenuum , copiafque omnes , & Imperatori fub- 



O P I I 

ditam civitatem in fervitutem redigent. Neque 
hic malum definet ; fed belli quoque fortunam 
convertet penitus. Tecum enim perpende,mi- 
litum quidem numero hoftes adhuc nobislonge 
praeftare : eorum ver6 animos crebris belli of- 
fenfionibus effe fra&os, & quidem merit6, ad- 
vers3 fortuni omnem illis confidentiamadimen- 
te . Qpare fi rem profpere modb gerant ; ftatim 
animos recipient , nec pari foliim , fed mult6 
etiam majori audendi vi bellum inferent . Nam 
qui ex difficultatibus emerferunt , animofiores 
effe folent, quam qui nondum in acerbos cafus 
demiffi funt . Ha&enus Narfes • 

Tum miles quidam Arimino, clam Barbaris, 
venit in caftra , ac Belifario literas protulit , 
quas ad ipfum Joannes in hanc rationem fcri- 
pferat . ^cias velim nos jamdudum carere ci- 
bariis, neque amplihs obniti poflepopulo, ne- 
que hoftilem vim propulfare : fed intra dies 
VII. cum hac civitate, invitos licet, indeditio- 
nem venturos . Neque enim diutius refifterc^ 
pofiumus inftanti neceffitati , quam fatis nobis 
patrocinaturam exiftimo , fi qui J egerimus de- 
coro minime confentaneum . Haec erat Joannis 
epiftola . Pfcndebat animi Belifarius , nec levi 
aeftuabat dubitatione . Hinc enim obfeflis time- 
bat : illinc fufpicabatur fore , ut hoftium , aui 
erant Auximi , liberis quoquoverfum excurno- 
nibus omnia vaftarentur ; neu fuae copise , eo- 
rum infidiis a tergo appetirae , prefertim chm 
ad hoftes fe admovilfent , multa , & gravia^ 
damna , ut verofimile videbatur , acciperent . 
Rem tamen poftmodum ita difpofuit. Aratium 
ibi reliquit cum viris mille ♦ eo confilio, ut 
caftra ad mare ponerent , quae ab urbe Aiiximo 
CC. abefTent ftadiis, vetuitque inde movere^ , 
& cum hoftibus congredi , nifi ut illos, fiquan- 
do facerent impetum , a caftris prohiberent . 
Qpo facftum iri maxime fperabat, ut ciim Ro- 
manos caftra in proximo habere fcirentBarbari, 
Auximi tenerent fefe, necRomanura exercitum 
a tcrgo infefti premerent . Cum navibus vali- 
diffima mifit agmina, ducibusHerodiano,Ulia- 
re, & Narfete fratre Aratii. Claffi praeratll- 
diger, cui mandavit , re6la Ariminum naviga- 
ret, dando operam , ne tentaretur appulfus ad 
oram il!am , fi remotior eflet pedeftris exerci- 
tus . Nam iter eos facere voluit non procul 
a litore . Alia item caterva, ducente Martino, 
maris oram legebat, clafiem aflecftans , & jufla 
a Belifario, cum proxime hoftes ventum effet, 
plurcs , quam pro modo , numeroque exerci- 
tus , ignes accendere , & hoftibus longe majo- 
ris multitudinis prsebere fpeciem . Diverfanu 
ipfe viam longiifime a litore cum Narfetc, 
ca5terifque copiis ingreffiis , urbe Salvia tran- 
fiit , quam olim Alaricus ita evertit, ut prifti- 
ni decoris nihil ei fuperfit, prseter unam ad- 
modum portam , & paucas ftrudhirae pavimen- 
ti reliquias. 

C A P U T XVII. 

In infantem a matre d reliftum capr£ amor mirar 
bilis . Gotbi , adventu Belijarii cognitQf 
obfidionem , qua Ariminum prc- 
mebant 9 trepide folvunt . 

HIc mihi contigit , ut quod fubjiciam cer- 
nerem . Qpo tempore Joannis exercitus in 
Picenum venit, incolas terror, ut fit, turbavit 
plurimum . Tunc foeminae partim fuga p«ci- 
piti, qua cuique licuit , evafere ; partimab 
obviis comprenenfae , & indignis mcxiis abdu- 



Digitized by 



T 



i 

ia 

2. 

iiic 



kB- 

"l3r 

ii 

)i 
bf, 



35- 



■i 



DE BELLO GOT 

«fte funt . E6 loci mulier quaedam , a puerpe- 
rio recens , filiolum in cunabulis rcliquit ja- 
ceutem humi , neque illuc reverti potuit , feu 
fugl longihs prove&a, feu violenjas pafli ma- 
nus raptoris cujufpiam . Nam vel ex vita , vel 
certe ex Italia migcavit . Ciim ita derelidhis in- 
fans vagiret, enixa recens capm,eum, ut vidit, 
miferata eft. Accedit : mammam praebet : af- 
fervat, fedulo cavens, ne canis , vel fera qu#- 

Siam noceat. Et quoniam in eo tumultu trepi- 
o multiun temporis abiit , diu infans copianu 
habuit eiufce mamnw . Detnde ciim Picentes 
intellexifleut eo venire Imperatoris exercitum, 
ut Gothos , Romaois plane inta&is , perderet, 
domum omnes redierunt . Icaque urbem Sal- 
viam revcrfe cum viris foeminas , quae generc^ B 
Romans erant, ubi fuperfHtem in cunis pufio- 
nem viderunt , nullam habentes viam , qua rei 
caufam deprehenderent, adhuc vitas plenunu, 
demirabantur. Tum illi mammam certatim ad- 
movere quaecunque la&are poterant . At ipfe 
Jac humanum jam refpuebat, & capra veraoat 
admittere , affiduo circa eum balatu fignificans 
aflantibus , fe aegre ferre , quod pufioni mole- 
ftae eflent mulieres v quas illi propius accede- 
bant. Uno verbo abfolvam : volebat eum, non 
fecus ac foemm fuum , curare . Qjjocirca de- 
fierunt turbare infantem foeminae, & capra libe- 
riiis nutriit , atque omni cura cuftodiit : qua? 
caufa fuit, cur eum indigenas iEgifthum appel- 
Iaverint. Me vero, cbm lbi effem, ad infantem 
duxerunt per oftentationem rei opinione majo- 
ris, ac de induftria illum fatigarunt , ut vagi- 
tum elicerent. Ille moleftos interpellatores non 
lerens, plorare coepit. Qjjo capra audito ( nam 
jadtu lapidis tantiim aberat ) graviter balans 
accurrit, fupraque ipfum aftitit, ne quis ei ne- 
gotium ultra facefleret . Hasc habui , quas dc^ 
jfegiftho hoc memoriae proderem . 

Belifarius vero per hujus re^ionis montes 
iter faciebat , quod hoftes aperte aggredi nol- 
let, numero longe illis inferior. Praeterea, ciim 
Barbaros metu, quem ex prasteritis cafibus ce- 
perant , exanimatos videret , non dubitabar, 
quin ut priroiim audirent imminere fibi undi- 
que hoftium copias , virtutis penitus obliti , in D 
nigara fe conferrent. Ac vere judicavit , certa 
futuri conje&ur£ dudhis . Poftguam enim ad 
montes, diei iter ab Arimino dimros , perven- 
tum eft , in exiguum inciderunt Gothorum_ 
agmen, rei cujufpiam neceffariae causi iter 
agentium , qui nec opinato in hoftilem exerci- 
tum delapfi , de via non deflexerunt , donec 
prseuntium telis alii ibi ceciderunr, alii vulne- 
rati , ad vicina faxa curfu furtim fe recepe- 
runt : unde contemplantes Romanum exerci- 
tum ad omnes viarum anguftias confluenteniL., 
majorem multo , quam reipfa effet , judica- 
runt ; ac vifis Belifarii vexillis, eas ab ipfo du- 
ci copias intellexerunt. NcxSVem mox confecu- 
tam Romani traduxerunr e6dem loci : Gothi 
faucii iter clam intenderunt ad caftra Vitigis , 
qu$ ciim fub meridiem attigiffent , oftenfis 
vulneribus , affirmarunt jam jam affore Belifa- 
rium cum exercitu innumerabili . Mox illi ad 
pugnam fe compararunt , ad latus Aquilonare^ 
urbis Arimini , qua parte venturum hoftem 
putabant , & ea re in montis cacumina femper 
oculos cun&i intendebant. Poft, oborta no<&e, 
armis depofitis quiefcentes , ciim ignes a Mar- 
tini copiis accenfos , fexaginta procul ftadiis, 
qua fpedht urbs Orientem , vidiflent, in me- 
tum graviflimum addu<5li funr. Rebantur enim 
ab hoftibus circumclufum iri, fimul ut illu- 
Tom. L 



HIGO. LIB. IL 289 

xiffet. Qjiare nocfiem illam terrore ejufmodi 
inquietam egerunt . Poftridie , primo Solc-, 
daflem adversus fe tendere ingentem cernunt. 
Tum obftupefacfti in fugam ru^re. Raprinu 
convafanrium rantus erat tumultus, & clamor , 
ut nec mandata exaqdirent , neque aliud cogi- 
tarent , nifi quo quifque padlo primus caftris 
^xcederet, Ravennamqxre ingrederetur . Ac fi 
quid virium , vel animi obfeflis fuperfuiflet, 
eruptione fa<fta , cladem hoftibus maximam^, 
adeoque ipfi bello finem attuliffent . Iam vero 
ne idf facerent, ciim pavor praeteritis incuflus 
obftitit, tum virium imbecillitaSs quam fumma 
penuria cibariorura invexerat . Porro Barbari , 
opum parte ob nimiara perturbationcm ibi re- 
U<fta, elfufo curfu Ravennam properarunt. 

CAPUT XVIII. 

Hdiger Gotforumcaflris potitar. Narfes aBclifario 
dijjidet. Utriufque arationes. jfujiiniams 
A%* Belifario per literas brtli 
imperium ajferit . 

CUm Ildlger , & qui cum ipfo erant , ho- 
ftiumcaftraprimiRomanorum attigiffent» 
Gothos omnes, qui ibi morbo retinebanturfer- 
viruri addicunt , & quidquid opum a fugienti- 
bus relidhim fuerat , colligunt . Meridie Beli- 
farius cum univerfo exercitu advenit , atquo.* 
ubi Joannem , ejufaue comites pallidos , & 
fqualore obfitos viait , inconfultam hominis 
audaciam fubnotans , ipfum Ildigeri gratiam 
debere dixit . Negavit ille habere fe Tldigeri 
gratiam , fed Narfeti , serarii Imperatoris Pne- 
fe<5Vo: quibus verbis, opinor, innuebat, veniffe 
fuppetias Belifarium Narfetis fuafu , non fua^ 
/bonte . Exinde ambo fufpedki invicem fuere • 
Qjoapropter Narfeti , ne in ^erendo bello fe- 
queretur Belifarium , amici inftabant, oftende- 
bantque turpiflimum efle, eum, qui ab arcanis 
eflet Imperatori , non habere b^Ui imperium , 
at fupremo Duci parere : nunquam ipfum a 
Belifario fponte fa&um iri coniortem fummas 
poteftatis in copias . Si Romanum exercitum 
duftare feorfum vellet , fecum & plures mili- 
tes , & multo meliores Duces habiturum : 
auippe Erulos , ipfiufque fatelhtium , & Ju- 
/tini , Joannis , Aratii , ac Narfetis tunnas , 
numerum conflare , minimiim , decem millium 
virorum , animo , & bellica virtute praefian- 
tium , qui Italiae devi&ae laudem non uni Bcli- 
fario tributam cuperent , fed cum NarfetCL^ 
communicatam : nec enim illis videri ipfum a 
familiari digreflum Augufti confuetudine , ut 
fuo periculo Belifarii gloriam ftabiliret , ve- 
rbm ut rebus fapienter , ac fortiter geftis , 
prseclaram ubique famam jure colligeret . Ad- 
debant , nihil in pofterum fine ipfo valiturum 
efficere Belifarium : utpote qui maximam co- 
piarum fuarum partem jam reliquiffet in urbi- 
bus a fe captis , quas omnes ordine ab ipfO 
ufque Sicilia ad Picenum enumcrabant . 

Hac Narfes audita fuafione incredibiliter 
deletffcitus , nec animum cohibere , nec fuis 
fe finibus tenere ampliiis poterat . Saepe igitur 
Belifario rem aliam ^uampiam volente aggre- 
di , in practextus modo hos , modo illos oiver- 
tens , hortamenta illius eludebat . Haec videns 
Belifarius , cunftis Ducibus convocatis , ita^. 
differuit . Aliter ac vos , Duces , de hoc bello 
fentire mihi videor . Hoftem enim , tanquam 
fi perdomitus eflet , fic a vobis contemni ani- 
madverto. £gover6 cenfeo nos veftra hac con- 
O o fiden- 



Digitized by 



Google 



fidfcfttii ih ajtertum periculum demiflum iri : 
Siquidem perfpe&um habeo Barbaros nec per 
igaaviam , nec jpropter paucitatem vobis celiif- 
fe, at confilio foUim,& providentiainfraudem, 
fagamque a&os hinc abhfle . Vereor autem ne 
hac in parte errore du&i , Romanam rem vo- 
bifcum raale perdatis. Naraquividenturadepti 
vi&oriam , rebus geftis elati , profligantur ta- 
cilihs , quam qui wopinato lapfi ♦ poftmodum 
ab hoftious circumfpeftiffimc fibi mfetuunt . 
Optimo quidam loco fuerunt , qui exciderunt 
fegnitie : rurfus infelices multos iabor folicitus 
ferexit . Qjxos enim corrumpit riegligenti*^ , 
eorum potentia plerumque fublabitur : diligens 
ver6 exercitatio vires , atque opes afferr? folet. 
Secum igitur quifque veftrflm reputet , Ra- 
vennae efle Vitigin , ac multas Gothorum my- 
riadas : Urajam > omni Liguria potitum , Me- 
diolanum oofidere : Auximum abundare janu 
fcopiis validiflimis , & iis Barbarorum praefi- 
diis , quse nbbis poffint obfiftere , multa alia^ 
teneri loca ad Urbem ufque Veterem , Rom« 
vicinam . Itaque , ciim hoftium quadara veluti 
corona cingamur , in majori , quara ante_ , 
periculo res modo verfantur noftrae. Ptetereo, 
qu6d fama fert , arma Francos ipfos in Ligu- 
ria fociafle cunr Gothis : cujus rei cogitatione 
Romani omnes percelli, & graviter terreri de- 
bfent . Qjuamobrem ajo partem exercitus i*u 
Liguriam , & Mediolanum mitti oportere^ , 
dum reliqui Auximum, hoftemque lbi pofitum 
£etent , fa£hiri quidquid Deus annuerit : dein- 
de coeptis aiiis bellicis admovendam efle ma- 
num , prout optimum fa&u, commodiflimum- 
que viaebitur . Hxc locuto Belifario Narfes 
ita refpondit . Caetera quidem , qua dixifti , 
Magifter militum , omnino vera eue nemo ne« 
gaverit. At cenfeo non efle pretium opene, 
Gefareum hunc omnem exercitum in duas tan- 
thra urbes, Auximum, & Mediolanum, inten- 
dere . Tu certe quos voles Romanos eo duc : 
nihil vetat . Nos vero provinciam /Emiliara, de 
qua maxime laborare dicuntur Gothi , recupe- 
rabimus Imperatori , & Ravennam adeo infe- 
ftabimus , ut quidquid Hbuerit , in hoftes pa- 
traturi fitis vobis oppofitos , illis auxilii fpe in 
terclufa . At fi Auximum obfidere vobifcum- 
placeat, vereor ne effufi Ravennl Barbari nos 
e6 redigant, ut binc inde oppugnemur , & ab 
hoftibus commeatu prohibiti , illic pereamus . 
Heec Narfes . Veritus autem Belifarius ne di- 
ftra&o Rom. exercitu res Imperatoris dilabe- 
rentur, mifcerenturque inde nati ordinis per- 
turbatione , literas protulit, quas Juftinianus 
Aug. ad Duces exercitus fcripferat in hanc 
fententiam . Narfetem serarii noftri Prcefedhim 
non mifimus in Italiam i ut imperet exercitui , 
Volun\us enim , ut copias unus omnes Belifa- 
rius moderetur, ac ducat , prout convenientif. 
fimutn indicabit . Eum fequi debetis omnes , 
Imperii noftri rationibus fervientes . Hxc erat 
Impferatoris epiftola : cujus extrema verba— 
aucupans Narfes , Belifarium Imperii rationi- 
bus adverfari in prefens , & ea re non imponi 
fibi necefiitatem ipfum fequendi afleverabat . 



O C O P I I 

A 



B 



C A P U T XIX. 



Betifarius Urbinum objidet . Narfes a caftris 
obfcedit. Obfejji , aqud defetti , dedunt 
fe Belifario . jfoames Cafenam /rw- 
fira tentat . Forwn Cornelii , 
wtoverfamque JEm- 
liam recipit. 

BEHfarius his audiHs , Peranium cum nlultis 
copiis urbem veterem eo confiiio mittit , 
ut oppidum illud obfideat . Ipfe exercitum* 
ducitUrbinum, qu* urbs munita, ae jufto Go^- 
thorum prafidio inftrudhi erat : hinc autenu 
expedito viatori iter eft diei ad urbcm Arimi- 
num , Ducentem copi^s Belifarium Narfes , 
Joannes , easterique omnes fecuti funt . UAi 
jam proximi , ad imum collem caftra locaruni 
gemina. Neaue enim vires junxere : fed Beli- 
larius qua urbs ad orientem Solem fpeftat, 
Narfes ad occidentem confedit . Situm eft Ur- 
binum in rotundo , editoque admodum colle_, 
qui nec prsfccipitiis diruptus , neque invius Om- 
nino eft ; ac difficilis ob fummara acclivita- 
tem , praeferrim fub ip6 urbe , ad quam unus 
efl: in plano aditus a Septentrione. Ita quidem, 
ut dixi , ad obfidionem Romani fe ordinaruny: 
Behfarius ver6 Barbaros ratus in deditionem 
faciliiis venturos prx ingenti metu difcriminis, 
mittit, qui liberaiibus promifiis eos invirent , 
atque hortentur, ut fubdant fe fe Imperatori . 
Oratores quidem pro porta (neque enim ho- 
ftis in urbem ipfos admifit) dixere multa vaU 
de appofite ad eblandiendum. Veriim Gothi va* 
lido loci pofitu , & annonae prdvife copi& con- 
fifi , di&SL repudiarunt , ac Romanos inde fine 
mora faceffere jufTerunt. Qjuaeciim audifletBe- 
Iifarius, militibus imperavit , ut virgis craffio- 
ribus colledlis , longam ex eis porticum texe- 
rent , in qua latentes , ad portam cum eSdem 
fuccederent , qua planior locus erat , & mu- 
rum ex occulto aggrederentur . Illi moreni* 
geflerunt . 

Cum Narfete collocuti quidam ex ipfius £a- 
miliaribus , affirmaverant Belifarii confiliunu 
infiniti laboris elTe, & inexplicabile : Joannem 
enim tentato jam ante loco , idque ciim eid- 
guum haberet prafidium , omnino inexpugna- 
bilem deprKhendiffe (& ver6 fic res erat) de- 
bere ipfum efficere , ut ^Emilia in ditionenu 
Imperatoris rediret . Hxc Narfes fibi propofi- 
ti memoriS repetens , nodtou obfidionem fol- 
vit ; quamvis enixe obfecraret Belifarius , ut 
maneret ibi , ac fecum Urbinum caperet. Illis 
cum reliquo exercitu celeriter Ariminum pro- 
feftis , pHma luce Morrhas , & Barbari dimi^ 
duyn hoftium abfceffiffe parrem videntes , k 
moenibus didberia , ac ridicula in eos , qui 
remanferant , jaciebant . Volebat tamen-* 
Belifarius muros oppu^nare cum refiduis co- 
piis . Id animo agitanti lecunda fortuna admi- 
rabilem cafum attulit . Unicus erat Urbini 
fons, ex quo incolse omnes hauriebant. Sponte 
is arefcens , manare paulatim defiit , ipfumque 
ita defecit aqua intra tres dies , ut inde cunu 
coeno hauftam Barbari biberent : quamobrenu 
ftatuerunt dedere fe Romanis . Horum plane 
infcio Belifario placuit murum aggredi . Ergo 
plerofque armatos circa totum collem difpo^ 
nit; nonnullis pracipit, ut ex virgis confeftam 
porticum (fic enim machinam vocare folent) 
per planum agant . Mox illi fubire intro , at- 
que incedendo fic ponicum trahere, ut hoftem 
lateant . Tum b pinnis Barbari protentis dex- 

teris 



Digitized by 



DE BELLO GOTHICO. LIB. N. 



i. 
o- 
i 

ae 
fe. 

31 

i 

i 

a- 

rf 

5 

10- 

s- 
i 

i 

ia 
je 

& 

ii 

? 
c- 

«) 



tcris pacem pofcere . Romani , quid fonti ac- 
cidifler pcnitiis ignari , illos dimicatione , & 
machina terreri arbitrabantur . Utrifque certe 
pugni abftinere jucundum fuit . Gothi Belifario 
ea lege fe permiferunt, ut retenta incolumitate 
in ditionem lmperatoris , & militiam Roma- 
nam jure csteris communi , & sequali condi- 
tione tranfirent . Narfes , his auditis , admira- 
tione , & dolore ingenti affe&us tenuit fe^ 
Arimini , & Joanni , ut cum omnibus copiis 
Caefenam peteret, imperavit. Iltefcalis inftru- 
ftx ad caftellum chm accefliflent , muro im- 
preflione tentato , ac Barbaris valide propul- 
iantibus , non paucos ibi amiferunt , in quibus 
fuit Erulorum Dux Phanotheus . Joannes per- 
dit£ femel ad Caefenas caftellum operd, adoriri 
iterum noluit , quod inexpugnabile videretur. 
Inde cum Juftino , reliquoque exercitu progref- 
fus , Forum Cornelii urbem antiquam occu- 
pavit ex improvifo , ac retro ufque cedentibus 
Barbaris , nec manus ufquam conferentibus 
uniyerfara iEmiliam in jus , ac poteftatem Im- 
peratoris redegit. Ita res ibi ceflit . 

CAPUT XX. 

Auxim obfidendi in aliud tempus rejefio , Urbem 
veterem Belifarius petit , & capit. Defcriptio 
barrende famis ; qua faviente , mulieres 
dus viros decemfeptem vorarunt . 

URbino circiter brumale folfttttUffl potituS 
Belifarius , non expedire duxit tunc Au- 
ximum petere ; quod in ejus obfidione pluri- 
mum temporis confumptum iri intelligeret . 
Neque enim capi vi locus poterat egregie mu- 
nitus , & Barbari numero , animoque pollen- 
tes , qui , uti fupra memoravi , illic in prafi- 
dio Iocati fuerant , late fadta populatione , fibi 
largos commeatus paraverant . Aratium Firmi 
multo cum milite hyemare juflit, & dare ope- 
ram, ne amplius Barbari inde libere excurren- 
tes , viciniam impune opprimerent . Ipfe ad 
urbem veterem copias duxit , impulfu Peranii , 
qui a transfugis certior fa£us Gothos ibi pofi- 
tos egere cibariis , fperabat fore ut ad illam 
penuriam accedente confpe6hi Belifarii cunu 
omnibus praefentis copiis , facilibs fe fe dede- 
rent : quod utique fadlum eft. Poftquam enim 
Belifarius proxime Urbem veterem venit, om- 
nes opportuno loco caftrametari juflit : mox 
circumiens , qua via vis inferri poflet confide- 
ravit. Ac nulla quidem ratio ad id occurrit , ut 
aperta vi locum caperet : occulta tamen moli- 
tione eo fe potiturum non defperavit . Nam ex 
deprefso in altitudmem folo quidam furgit 
feorfum tumulus, cujus pars fuperior molliter 
ftrata , ac plana eft ; inferior pendet in pra- 
ceps . Tumulum hunc ambiunt rupes pari alti- 
tudine , non ita prope , fed ad lapidis ja&um . 
In ejus vertice veteres urbem condiderunt 
moenibus , & quovis alio munimento nudam- ; 
quoniam locum natudl inexpugnabilcm judica- 
bant. Siquidem unicus a rupibus eo aditus eft, 
quo cuftodito , impetum aliunde nullum inco- 
te metuunt . Excepto enim fpatio, ubi in ur- 
bem aditum , de quo di&um eft , natura ftru- 
xit , quidquid inter tumulum , ac rupes , qua- 
rum feci mentionem , interjacet * id magnus , 
atque impervius amnis obtinet . Q;aocirca olim 
Romani parvi aliquS fabricd aditum illum oc- 
cuparunt , ibique eft porta ♦ auam Gothi cu- 
ftodiebant. Hadtenus de fituUruisveteris,cujus 
obfidionem Belifarius cum omni exercitu fu- 
Tom. /. 



A 



B 



fcepit , fpe induftus , fortafse fore ut dolus i 
fluvio bene procederet , vel certe hoftes ad 
deditionem fames compelleret . Qpandiu vero 
Barbari re cibaria non omnino caruerunt, licct 
illa neceflitati parum fufficeret , eorum tamen 
tolerantia opinionera omnium vicit , ci>m alt- 
mentum non ad fatietatem , fed quantum fatis 
erat,ne fame conficerentur,quotidie fumerent. 
Annonl peniths defe&i pellibus , ac membra- 
nis aqua diu maceratis fe fuftentarunt . Ipfos 
enim Prsefe£his Albilas , vir intcr Gothos cla- 
riflimus , fpe vana alebat . 

Recurrens annus seftatem cum advexiflet , 
jam in agris frumentum fponte adolefcebat , 
non tam denfum , quam antea , fed multo ra- 
rius. Nam quia non aratris, ncc hominum ma- 
nibus fuerat in fulcis abditum, at in fuperficie 
jacuerat , exiguam ejus partem proferre vix 
terra potuit . Adultum non expedlata falce 
decidit , nec illi quidquam fuccrevit : quod 
ipfum accidit in /Emilia. Qyamobrem incote , 
reliftis laxibus , in Picenum migrarunt , ino- 
piam rati non faevire illic extrerram , quod 
maritima fit ea regio. Ncc leviiis eandem ob 
caufamTufcos vexavit fames: quorum quicun- 

3ue in montibus habitabant , ex querna glan- 
e , frumenti inftar commolita , fa£to pane^ , 
vidlum tolerabant . Hinc plerique (quod fiert 
neccfle erat) morbis implicabantur omnis ge- 
neris : ngnnulli fofpites evadcbant. In agro Pi- 
ceno non minus quinquaginta millia agricola- 
rum Romanorum interiiflfg fame dicuntur ; ac 
mult6 etiam plures ultra Sinum Ionium . Qpa- 
nam.autem eflent fpecie , 8c quo modo more- 
rentur , ego teftis oculatus jam referam . Om- 
nes macies occupabat , & pallor . NimiruniL, 
caro, deficientibus alimoniis , fe ipfa , ut vc- 
teri fertur adagio , efitabat , abfumebatque , 
& bilis redundans , ac late jam dominans iru* 
corpore, illud colore pallido inficiebat . Inva- 
lefcente malo , abibat fuccus omnis , & cutis 
perarida corii fpeciem induebat omnino , o(Ti- 
bufque hcerere videbatur. In nigrum verfo co- 
lore lurido , tsedis erant peruftis fimilcs . Vul- 
tu femper attonito , & hiriofis horrendum in- 
modum oculis contuebantur . Hos inedia, illos 
largiiis ingefti cibi vis necabat. Etenim nativo 
inteftinorum calore extin&o penitbs , fi quis 
ipfos ad fatietatem non paulatim , ut infa;;tcs 
modo natos , cibaret , efcam illi jam non va- 
lentes concoquere , multo citius extinguc- 
bantur. Nonnullos , ut mutua inter fe carnc^ 
vefcerentur, fames perpulit; ac ferunt in agro 
quodam ultra urbem Ariminum , viros XVII. 
a duabus comefos foeminis , qux in vico fote 
reftabant. Qpippe hinc fiebat , ut illac habcn- 
tes iter externi apud ipfas diverterent. Ex ve- 
ro hos fecundiim quietem occifos vorabant . 
Tandem hofpes decimus ocftavus, cum illi ma- 
nus h« mulieres jam jam eflent illatune, cvtgi- 
laflefertur, atque ubi rem omnem folener in- 
dagando ab ipns exprefiiflet , utramque inter- 
fecifle . Hoc ita geftum fama eft . Q»aamplu- 
rimi , adi^ente famis neceflitate , in herbanu 
ficubi forte eflet , magno ruebant impetu , ni- 
xique impreflb genu , conabantur eam humo 
avellere . Subinde autem % ciim exhaufti om- 
nino viribus id nequirent efficere , in herbam , 
atque manum procidentes , animam efilabant . 
Neque humo quifquam illos mandabat : fiqui- 
dem nemo erat , qui rationem haberet fepul- 
turx . Nulla tamen avium , quas cadavera fo- 
lent pafcere , eos morfu faedabat . QjiippcL- 
quod appeterent nihil erat ; carnibus , ut fu- 
O o a pra 



Digitized by 



191 



PROCOPII 



t>ra diti , jam ante prorfus fiune abfumptis . 
Sed de fame ha&enus . 

C A P U T XXI. 

Martinus , & Uliaris Mediolano ferre jujfl! auxi- 
Iwm* ad Padum emHantur. Paulus eos acri 
urget oratione. Martini ad Belifarium, 
Belifarii ad Narfetem litera . Mun- 
dilas a deditione facienda fuos 
fruflra debortatur. Me- 
diolani rmferandum 
txcidtum . 

POfteaquamBeliferiusMedioIanum abUraja, 
Barbarifque obfeflum audiit , Martinum , 
ttque Uliarin eo mifit cum multis copiis . Illi 
ad Padum fluvium , qui diei iter abeft Medio 
lano , progreffi 9 caftris ibi pofitis conftitere , 
& multum trivere temporis in habenda de flu 
minis tranfitu deliberatione . Qjia de re certior 
fc&us Mundilas , Romanum quemdam Pau< 
lum nomine , ad ipfos deftinat , aui ciam ha* 
ftibus adPadi ripam chm perveniflet, nullum 
aa&us navigium veftes exuit, 8e cum magno 
periculo tranavit amnem . Ubi caftra Romana 
attigit , apud Duces oratione hac ufus eft 
Gontra fas , & honorem veftrum facitis , Mar< 
tine , 8c Uliari , qui huc profefti eo in fpe- 
ciem confilio , ut (alvac res Imperatoris eflent, 
potentiam Gothicam re ipfa augetis . Acribus 
enim hoftium impreflionibus , & negligentia 
veftra in fummum difcrimen cum Mundila , & 
Imperatoris copiis delapfum eft Mediolanum w 
urbium Itali» fere omnium facile princeps am- 
plitudine , frequentia , opibus : pneterquam 
qu6d advershs Germanos , aiiofque Barbaros 

{>ropugnaculum eft , univerfo , ut ica dicam 
mperio Rom. praftru&um . Qpanti igitur 
injuril affegeritis Imperatorem , omitto dicere . 
Neque enim pluribqs verbis agere per tempus 
licet , qu&d urbs promptum auxilium flagitat , 
dum aliquid fpei reliquum eft . Veftrum eflL* 
ajo Mcdiolanenfes periculo quamprimum fub- 
trahere . Nam fi nos aliquantulum differatis , 
uobis mors omnium crudeliflima, vobis crimen 
inferetur proditarum hoftibus virium Impera 
toris . Merito enim , mel auidem fententii 
proditores vocantur non inodb , qui portas ho« 
ftibus aperuerint , fed ii quoque , & quidem 
pari , vel potiori etiam jure , ^jui chm poflent 
viris amiciflimis obfidione prems fuppetias fer* 
re , io tuto refidere maluerint , quam dimica- 
jre, ac proinde eos in hoftium poteftatem dimi 
ferint, Haec Paulus : quem Martinus, & Ulia- 
ris remifere, fe mox ipfum fecuturos polliciti, 
Iile hoftem denuo Iatens , noftu Mediolanum 
ingredjtur, fpe omnes ciim milites, tum Ro- 
manos erigit, & ad pracftandam Impeiatori fi- 
dern acriiis excitat . Nihilo tamen minus Mar- 
tini copias fegqities ibi tenuit * ac dum diem 
ex die ducunt, mujtum tempus inutiiiterefflu- 
xit . Poft , ut a fe culpam amoliretur Marti- 
nus , ha?c ad Belifarium fcripfit . Nos huc mi- 
tffti, obfeflis Mediolani laturos opem . Summa, 
ut jufleras , celeritate ad flqvium Padum venU 
mus , quem exercitus trajjcere reformidat , al-» 
Jgto nuncio, ingentes efle in LiguriaGothorum 
vires , & cum illis conjun#os maximo numero 
Burgundiones , quibufcum foli non pofle con» 
gredi nobis videmur , Sed quando prope in- 
iEmilia Joannes , & Juftinus abfunt , utrique 
manda , ut cum fiiis }q hoc Martis difcrimine 
nobis adfiat . Junifcis enim copiis hinc profe#i f 



B 



cladem hoftt dare jpoterimus falvi, atque inco* 
lumes . Haec erat fignificatio epiftote Martini : 
qu£ IeA5, Joanni, ac TuftinomandatBeiifarius, 
ut cum Martino Mediolanum properent . Ne- 
gant ambo id fe fadkuros, nifi Narfes imperet* 
Qj^ireBelifarius in haec verba Narfeti fcribit . 
Unum efle corpus exiftima omnes Imperatoris 
copias: quse fi non oftendant concordiam, qua- 
lis eft inter hominis membra , & diftradte ali- 
quid efHcere velint , nihil eorum , qu& agenda 
nint , executi peribimus . Omifsl igitur iEmi- 
lid , qu« nec ullam habet munitionem , nec 
Romanis in prafenti momentum affert , finc^ 
mora Joanni , ac Tuftino praecipe , ut redfca ad- 
versiis hoftes Mediolano mfeftos proficifci ma- 
turent cum Martini copiis , qu^ illinc prope 
abfunt , Barbaris vincendis idoneas . (iic enun 
quas mittam ipfe non habeo . Accedit in pri- 
mis, qu6d, meo quidem judicio , non conducit 
ire hinc milites Mediolanum . Qpippe tantum 
temporis impendent , ut feriiis , quam opor- 
teat , eo perventuri fint ; poftque adventunu. 
fuum , equis vi» longinquitate teflis uti contra 
hoftes non poterunt. At fi cum Martino,atque 
Uliari Joannes , & Juftinus Mediolanum pe~ 
tant , Barbaros , qui ibi funt , procul dut>io 
vincent , ac nemine jam obfiftente , -ffimiliam 
recipient . His Narfes leftis literis , Joannem, 
ac Juftinum cum reliquo exercitu Mediolanum 
ire juflit . Nec mult6 poft Joannes ad oranu 
maritimam fe fe contulit, ut fumptis inde fca* 
phis copias fluvium tranfportaret . Sedmorbus, 
qui tunc ipfum invafit , coeptis fuit impedi- 
mento . 

Dum ad traje&um Martinus cumftatur , & 
Narfetis mandata Joannes expedfait , interea^ 
obfidione longiiis extra<5hi , obfeflS prementc^ 
jam nimium tame fic vincebatur , ut plerique 
a canibus , muribus , aliifque animantibus , 
antea non receptis in cibum , dentes minimi 
abftinerent. parbari, miflis ad Mundilam ora- 
toribus , hortantur , ut dedat urbem , accepta 
conditione, ab ipfo 8c militibus vim abfutu- 
ram . Id ille fe fa&urum promittit , fi incolu- 
mitatis fidem non modo ipfe , veriim etianu 
cives accipiant . Chm holtes fidem Mundila , 
ac militibus dediflent , neque obfcurum elfet 
eos Liguribus graviter offenfos ad internecio- 
nem favituros , Mundilas militibus omnibus 
convocatis hsec dixit . Si qui unquam , ciim 
poflent turpiter vivere , maluerunt honefte 
mori , clarum obitum preoptantes pnefentt 
vitas , tales velim , ut modo utis , nec vos ad 
retinendam cum dedecore animam lucis amor 
impejlat , idque contra Belifarii difciplinam » 
qua affidue eruditi non poflumus fine culpa^, 
generofitate, animooue ad audendum promptif- 
fimo non valere . Omnibus , qui in lucenu 
eduntur» communis prait fuo temporemorien- 
di neceflitas . At mortis genere inter fe homj- 
nes plerumque differunt . In eo nempe difcri- 
men eft , quod ignavi omnes , poftquam ho- 
ftium contumelias , ac ludibria mcrit6 pafli 
funt , conftituta k Deo die , AEjqu^ ut caeteri , 
fatum implent: id vero fubeunt viri fortes cum 
fignificatione virtutis , gloriaque ampliflima- . 
Praeterea ♦ fi noftra apud Barbaros fervitus no- 
bifcum cives fervare poflet , venia daretur ali- 
qua ignominiofas illi faluti noftras . Veriun fi 
tot Romanos hoftium manibus trucidatosvide- 
re necefle erit ; quis neget quovis lethi genere 
^cerbiys illud fore fpeftaculum } Nihil certfc 
aliud , nifi tantam illam cum Barbaris ftragem 
edere videbimur . Igitur quandiu juris noftri 

fumus , 



Digitized by 



DE BELLO GOTHICO. LIB. IL 



*9? 



fumus , quod nemo non re&e fentit , ornan- 
dam eiTe virrute neceflitatem , id )am oblaw 
uobis fortume accomodemus . Itaque fic ftatuo, 
nos omnes armatos in hoftem incautum debere 
vadere . Nam alterutrum nobis eveniet, ut aut 
fortuna k nobis faciat , aut mors fupra fbem 
beata his aerumnis gloriosenosexplicet. Innunc 
flnodum locuto Mundila militum nemo periclitari 
yoluit ; fed accepti , quam hoftes dederant , 
conditione , fe atque uroem permiferunt . At- 
que ipfos quidem Barbari a vexatione inta&os 
in cuftodia cum Mundila habuere : urbenu 
autem folo «quarunt , viris omnibus , finc 
ullo «atis difcriraine , ad trecenra minimbm 
millia peremptis , & mul&atis libertate fae- 
miois , quas Burgundionibus donarunt , ora- 
ftitum auxilium remunerantes. ChmPrarfeckum 
Praetorio Reparatum ibi offendiflent , concide- 
runt in fruftra , ejufque carnes canibus proje- 
cerunt . Cerventinus , qui & ipfe Mediolani 
erat , per agrum Venetum , ac vicinarum gen- 
tium oras in Dalmatiam cum fuis profe&us , 
inde ad Imperatorem fe contulit , cladem hanc 
Romanorum ingentem nunciaturus . Exin Go- 
thi czteris urbibus , qux Romana prarfidisL^ 
habebant , deditione potiti univerfam Ligu- 
riam recepere . Martinus 9 & Uliaris Romam 
cum exercitu reverfi funt . 

CAPUT XXII. 

telifarii dolor , audita Mediolanenfium clade. 
Narfetem ex Italia reiwat Imperator. Eruli 
mde migrantj & pacifcuntur cum Gotbis. 
Fitigis Langobardos ad focietatenu 
fruflra imntat .. Cbofroem per 
Legatos bortatur 9 ut pacem 
cum Romams compojitam 
t* folvat. jfuftinianus de 

pace cum Gotbis 
*git. 

ITa quidem haec fehabuerunt. Belifarius vero 
ignarus adhuc quid in Liguria accidiflet, 
exadta jam hyeme, agrura Picenum cum exer- 
citu univerfo petere intendit . In itinere audi- 
tis , quae Mediolani contigerant , magno afFe- 
4his ludhi Uliarin ad confpe&um iuum ad- 
mittere amplitis noluit, & omnia ad Imperato- 
rem prafcripfit . Horum causd in neminem 
acerbe Imperator confuluit, fed cognito Beli- 
farii, ac Narfetis diffidio, Narfetem extemplo 
revocavit, bellumque uni Belifario dedit . Ita- 
que Narfes , paucis militibus comitatus , By- 
zantium rediit : neque Eruli, illo abeunte , in 
Italia manere voluerunt ; quamvis , fi fubfitte- 
rent» multa in eos bona Belifarius ciim a fe, 
tum ab Augufto orofe&ura polliceretur . Ve- 
rhm omnes colle&is farcinis , in Liguriam pri- 
miim migrarunt : ubi ciim in Urajae copias in- 
cidiflent» mancipia, & quidquid pecoris abdu- 
cebant, venundedere , multlque au&i pecunii 
jurarunt fe nunquam laturos arma in Gothos , 
nec manus cum ipfis collaturos . Eo pa£to cum 
pace digreflt, in agrum venere Venetum : ubi 
cum Vitalio collocutos , admifli in Juftinianum 
-Aug. peccati paenituit : idque deteftati, Vifan.- 
do , k Principibus fuis uno , ibi relifto cunu 
fuis Byzantium aeteri omnes reverfi funt , du- 
centibus Alueth , ac Philemuth , qui , Phani- 
tneo in tentorio mortuo , principatum obti- 
■uit. 

At Vitigis, & qui ipfi aderant Gothi , cimu 
adwsum fe , & Ravennam primo vere ventu- 



B 



D 



rum Belifarium audiiflent, gravi metu perter- 
ritt 9 de re pnefenti confultare inftmrant . Qpl 
multbm agitatd, qwoniam fe folos hofti viri- 
bus impares fentieham , conftitutum eft , ut 
aliorum auxilia Bar b aror um accerferent , Gcr- 
manis , quorum fraudes , perfidiamque experti 
jam fuerant, pnetermiflis ; eo contenti , ut iau 
fe arma non ferrent ifti com Belifario , ac 
neutri parti faverent . Tum ad Vacin Langcv 
bardorum Regem legatione mifla , grandkuKL* 
oblata pecunia , ad focietatem invitant . Ubi 
ver6 illum ardto amicitis , & foederis vinculo 
Imperatori conjunftum efle perfpexerunr Le- 
gati, re infedb redierunt. Infciuj proinde Vi- 
tigis quid ex re conftitueret , feniorum ccetus 
cogebat aflidufe, eofque rogitabat, qoo tandem 
confilio, qua via res meliiis proceflune ellenr. 
Inter eos , qui ad deliberandum conveniebant, 
magna erat fententiarum varietas , quarurau 
aliae nihil appofitum , aliae aliquid , qood ad 
rem faciebat plurimhm , fuggerebant . In his 
fuit haec obfervatio : Imperatorem Rom. mm- 
quam ante Barbaris Occidentis inferre bellunu 
potuifle , nifi poft compofitam cum Perfis ab 
ipfo, &Orientis Regibus pacem : Tunc enim 
Vandalos , ac Mauros periifle , & Gothis inci- 
difle, quse jam paterentur : Itaque fi quis Jufti- 
nianum Aug. , & Medorum Regem inter fe^ 
modo collideret, Romanis, rupto foedere ab ea 
gente, nullam fore cum aliaquapiam natione 
gerendi deinrreps belli fecultatem . Q/jae ciinu 
Vitigis , caetenque Gothi probaffent , Legatos 
ad Cnofroem Medorum Regem deftinare pla- 
cuit, non Gothos genere , ne fua ipfi forma— 
proditi, agnitique caeptum turbarent; fedRo- 
manos , qui ipfura Juftiniano Aug. infenfunu 
redderent. Qjjamobrem ad navanaam huic rei 
operam multitinduxere pecunU Sacerdotes Li- 
gures duos: quorum alter, qui praeftantior vi- 
debatur , Epifcopum habitu , ac nomine men- 
tiens , Legati munus fufcepit , altero tanquanu 
miniftro comitante . Utrumque Vitigis mifit , 
cum literis ad Chofroem fcriptis, quibusQiof. 
roes permotus, fervantes pacem Romanos fura- 
ma illa affecit calamitate , quam in fuperiori- 
bus libris defcripfi . Juftinianus vero Aug. in- 
telledto Chofrois connlio, fufceptum in Occi- 
dente bellura decrevit quamprimum compone- 
re, & Belifarium accire Byzantium, ut inPer- 
fas exercitum duceret. Ac Vitigis Legatos, qui 
adhuc erant Byzantii , remifit ftatim , pollici- 
tus raiflurum fe Ravennam viros , qui paccnu 
cum Gothis pangerent, utriufque gentis ratio- 
nibus accommodatam . Hos autem Legatos Be- 
lifarius non ante hoftibus dimifit,quam ab ipfis 
Athanafius , & Petrus dimifli funt , quos By- 
zantium reduces pramiis ornavit ampliflimis 
Imperator ; Athanafium Praefe6hirl Pratorii Ita- 
lix ; Petrum Magiftri , ut vocant dignitate^ , 
Porro hyemis exitus quartum claufit annunu 
iftius belli, cujus hiftoriam Procopius condi T 
dit . 

CAPUT XXIII. 

Cyprianus, acJuflinusFafidasobftdent . Martinus, 
& jfoames Dertonam occupant . Belifarius 
Auximum obfidiane cingit . Procopii 
fapkns confilium. Duplex fignum 
duplici tuba editur. 

HAbebac in animo Belilarius Auximum , ac 
Faefulas pribs expugnare, itique demum 
Vitigin petere, & Ravennam, (ummotis hoftir 

bus, 



*>H P R O C 

bus, ut nemo obfiflere , neque a tergo infeftus i 
venire poflet. Qnare Cjrprianum , & Juftinum 
mifit cum ipforum copiis, & Ifaurorummanu; 
pedites item quingentos ex eorumnumero,qui- 
bus Demetrius praeerat. Hi caftris circiim ca- 
ftellum pofitis, Barbaros, qui illic erant, cir- 
cumfederunt, Martinum quoque, & Joannem- 
cum turmis , quae ipfos fequebantur , & cum 
aliis, quas Joannes, cognomine Helluo, dudla- 
bat, aa Padum fluvium ire juflit, & curas in- 
id intendere, ne ipfe cum fuis ab Uraja , ejuf- 
que copiis Med;olano efFufis peteretur: quodfi 
hoftium impetum prohibere non poflent , eo- 
rum veftigiis infiftentes clam a tergo (ubirent . 
Illi ad fluvium occupata urbe Dertona , quse 
moenibus carebat, ibi caftrametati conftiterunt: 1 
ipfe cum virorum XIM. urbem Auximum at- 
tigit . Eft Auximum urbium Piceni princeps , 
quam Romani Metropolim nationis vocare fo- 
lent . A litore finus Ionii ftadiisferme LXXXIV. 
diftat; ab urbe Ravenna itinere tridui , ftadiif- 
que LXXX. excelfo in colle fita nullum habet 
in plano aditum : quo fit ♦ ut hoftibus omnino 
fit inaccefla. Hjc militis florem Gothicae Viti- 
gis in prafidiocollocaverat, (atis conjiciensRo- 
manos , nifi priiis hanc urbem caperent , nun- 

3uam aufuros infefto cxercitu Ravennam ten- 
ere . Ut Auximum pervenerunt Romanae co- 
pise, edixit omnibus Belifarius, ut imum col- 
lem caftris cingerent. Qpo in loco dum taber- 
nacula alibi alii turmatim figunt, videntes Go- * 
thi magnis illos inter feTpatiis dirimi ( quippe 
campus late patet ) neque opem ferre invicem 
facile pofle , erumpunt repente vefperi ab ea 
parte , qua ad ortum urbs fpedlat , ubi Belifa- 
rius caftra adhuc metabatur , cum fuis haftatis 
Prote&oribus , & Scutariis , qui fumptis armis, 
ut ex re licuit, impetum exceperunt, illofque 
propulfando facillime in fugam verfos ad me- 
dium ufque collem infecuti funt. Hlc Barbari, 
fitu loci valido freti , preffb gradu contra per- 
fequentes ftetere , & quoniam tela mittebant 
deiuper, multam CGsdem patrarunt ; donec ip- 
fos interventus no&is cohibuit.» Quam ncxftem 
utrique egerunt , chm a fe invicem digrefli ef- 
fent. Pridie quam fic pugnaretur , Gothi non- 3 
nulli primo diluculo in vicinos agros, commea- 
tus caus&, profedki , deinde nodtu, hauddunu 
hoftium adventu cognito, redierunt . Tum vi- 
fis repente Romanorum ignibus , eos admiratio 
cepit ingens, ac timor. Multi periculum adire 
aufi.hoftem fefellere, furtimque Auximum in- 
grefli funt . Q*ri vero refugientes metu, fe in 
fylvas tunc abdiderunt , ut Ravennam conce- 
derent , illi non multo poft in manus hoftium 
dclapfi ♦ interierunt . Belifarius autem muni- 
mentis firmiflimis tutum efle Auximum, necfe 
impreffione muros tentare pofleanimadvertens, 
vi quidem fe nunquam capturum urbem puta- 
bat ; fpes tamen erat fore ut ar&a, fedulaque^ 
obfidione hoftes ad cibariorum penuriam , & 1 
tandem in fuam poteftatem redigeret . Haud 
procul a moenibus terra admodum herbida Ro- 
manis , & Gothis quotidianse fegerem confli&io- 
nis prsebebat . Ciim enim hoftes eo quotidie_ 

fubulatum ireRomani cernerent,in collem ce- 
eri curfu afcendebant, & collata cum illisma- 
nu* digna viris fortibus edentes facinora, non- 
finebant pabula afportare , ac multos diebusfin- 

fulis ibi ma&abant. VidVi hoftium virtuteBar- 
ari, ad artem hanc fe converterunt . Rotas pa- 
rarunt , plauftris detra&as cum fuis dumraxat 
axibus . Aggrefli fecare herbam , ubi Romanos 
jam ad medium evafifle collemviderunt, dimif- 



OPII 

flas in eos rotas devolverunt ex edito: fed cafu 
quodam ev£nit, ut ill», nemine tadfco, in pla- 
nitiem ruerint . Lapfi incoepto Barbari , in ur- 
bem fug& fe receperunt : hxc deinde moliti 
funt . Subjedfcas urbis moenibus valles ledtiffi- 
mo agmine occultae infederunt , itaut hoftibus 
pabulatorcs pauci fe proderent. Simul ad ma- 
nus ventum eft, emicantes ex infldiis, qui late- 
bant , ciim adverfarios longe numero fupera- 
rent, & vi^improvifa percelierent , caefis com- 
pluribus , cseteros in fugam verterunt . Roroa- 
ni , qui in caftris fubftiterant , hoftes viderant 
ex inndiis furgere : & quamvis magna vocife- 
ratione focios revocarent* fruftnt tamen erant : 
proptereaquod qui pugnabant, eorum clamores 
minime exaudiebant , Tongo coilis clivo disjun- 
cfti, nec ceflantibus Barbaris de induftria armis 
obftrepere . 

Procopius , auftor hujus Hiftorte , Belifa- 
rium adiit, & nefcientem quid pro re nata con- 
ftitueret, fic allocutus eft. Veteres exercituum 
Romanorum tubicines , Magiftermilitum, duos 
callebant clangendi modos : quorum alter hor- 
tanti milites , & ad pugnam cienti perfimilis 
erat ; alter pugnantes revocabat in caftra , 
quando res pofcere Duci videbatur . Qpo fie- 
bat , ut quovis tempore militibus Duces offi- 
cia mandarent commode , & illi imperata exe- 
qui poflcnt . Nam in prosliis ad claram fignifi- 
cationem nihil valet vocis contentio, armorum 
crepitu, ut fit , undique circumfonante , & di- 
micantium fenfus diftringente raetu. Qponiam 
vero ars ejufmodi exolevit iam imperitii , ne- 
queuna tubadari fignum utrumque poteft , hanc 
pofthac rationem tene . Tubis equeftribus voca 
milites ad certamen ; pedeftribus cane reccptui. 
Utrumque enim fonitum percipiant necefle_ 
eft : cbm hic ex corio , lignoque tenuiflimo , 
ille ex aere crafliori prodeat . H«c Procopius : 
cujus admonitu dele£Vatus Belifarius , convo- 
cato omni exercitu, fic difleruit. Animiprom- 
ptitudinem eatenus convenire, & magnam lau- 
dem mereri judico, quoad ita moderata fit , ut 
illis, in quibus viget, minime noceat. Qpippe 
in deterius bona omnia nimietate mutari io- 
1 lent . Cavete igitur in pofterum , ne ambitiofa 
contentione labamini . Neque enim pudendum 
eft fe fubducere malefice graflanti . Qpin po- 
tibs fi quis paratam aperte peftem temerc- 
adeat , licet forte evadat fofpes , jure tamen 
temerarius dicitur : generofus vero, qui renu 
fortiter gerit , chm neceflitas flagitat . Bar- 
bari quidem , quoniam re&e queunt vobi- 
fcum certare , vos ex infidiis perdere conantur. 
Veftra autem culpa major erit,fi ad periculum 
accedatis , quam fi illorum vitetis infidias : 
fiquidem turpius nihil eft, quam hoftium con- 
filiis , & voluntati fervire . Ego certe ne iru 
eorum infidias decidatis curabo : veftrum erit, 
vos recipere ftatim, ut a me fignum acceperi- 
tis . Id vero vobis , milites , tuba pedeftri dabi- 
tur. His a Belifario didlis, ciim milites ab ho- 
ftibus legi pabula vidiflent , incurfionc-,, 
nonnullos primo impetu confecerunt . Ex his 
unum auro fplendidum Maurus quidam confpi- 
catus , ut cadaver expoliaret , prehensa comd 
trahere coepit . Hunc jaculo Gothus quidanu 
appetiit , idlque trajecit poft utramque tibiam 
extantes mufculos , ut inferto jaculo pedes am- ; 
bos nexuerit . Nihilominus Maurus retentl co- 
md mortuum traxit . Interea confurgunt ex in- 
fidiis Barbari : quod a caftris animadvertens 
Belifarius, confeftim tuba jubet canere pedites, 
quomm id munus erat. Romani, figno audito. 



Digitized by 



B 



DE BELLO GOTH 

fenfim retro pedem tulere ♦ Maurum portantes A 
fixo cum jaculo . Nec jam illos infequi auden- 
tes Gothi , re infedfca redierunt • 

CAPVt XXIV. 

Gotbi Anxkno literas ad Pttigin mitttmt , gr 
opem rtgant* Inahe promiffum Pltigis. Cy* 
prianus, ac Jufitnus obfidum Fafulas 
pmmmt . Urajas Ticmtsm acci- 
tut. Pado tranfitOy nm au- 
det Romartos aggredi. 

PRocedente tempore Barbari , ciim re ciba- 
ria anguftiffime uterentur , confultarunt , 
quo pa&o de rerura fuarum ftatu certiorenu 
Vitigitt facerent . At quoniam Romani nun- 
quam iatermittere cuftodiam ipfis videbantur , 
6t ea re nemo erat , qui provmciam illam fu- 
fcipere auderet , hanc fraudem excogitarunt . 
Captt nodle «Uuni , & pn&ft6 e(Te juffis , quos 
«dVitigin mittere cogitabant, chm literas lpfis 
dediflent , prove<5fa jam nodte ex diverfis muri 
pottibus clamorem omnes ingentem tollunt . 
Illos quifpiam credidiflet tumultum facere , ac 
tnifceri , hoftibus vehementer urgentibus , & 
urbe capta ex improvifo . Rem planfe conje<5hi- 
ri aflequi nefcientes Romani , de Belirarii fen- 
tentia continebant fe caftris , & hinc ex tirbel, 
in fe impetum fatfhim iri , inde ab exercitu , 
qui Ravennd fubfidio veniret hoftibus, peti fe 
exiftimabant. Hxc veriti , fatius elTe ducebant 
in tuto manere incolumes , qukm no&e illuni 
in apertum periculum fe conjicere . Sic igitur 
Barbari ♦ Rotnanis infciis , mittunt Ravennartu 
tabdlarios, qui ab hofte nufquam ttllo confpe- 
tti , tertio poft die pervenerunt ad Vitigin^ , 
ac Uteras protuterunt in hanc fententiam fcri- 
ptas . QpandO nos in prafidio Auximi colloca- 
fti , 6 Rex , dixifti te nobis claves cum Ra- 
vennas ipfius , tum regni tui coitimittere_ . 
Qjiocirca nobis imperafti, ut ageremus pro vi- 
rili parte cuftodiam ; ne, quantum in nobis ef- 
fet , hoftibus ditionem Gothicam traderemus . 
Tum quoque affirmafti , te nobis , fi egeremus 
auxilio , cum omnibus copiis tam cito affbre , 
ut nuncium adventtis ipfe tui primum afferres. 
Certe nos regni tui cuftodes fidos prfiebuimus , 
pugnando cum fame, &Belifario: tu vero no- 
ois nihildum opis attulifti . At vide ne capto 
Auximo , & eorum , qu« hic repofita negli- 
ps , abiatfe clavibus , res deinceps tuae Roma- 
nis omnino pateant . H#c fignificabant literae , 
quas fibi oblatas ciim legiflet Vitigis , e vefti- 
gio tabellarios remifit, iuppetias Auximo cum 
omni exercitu fe laturum pollicitus : verbnu 
poftea , re muitvim perpen(a , nihil movit . 
tf*m & k Joanne , in terga haerente» fe inter- 
teptum iri fufpicabatur , & magnis bellicofo 
rum viiorum copiis fuccindhim efle Belifarium 
fcutumans pavebat . In primis ipfum folicitum 
habebat fames ; cum nefciret unde exercitui 
cibaria fuppeditaret . Romani quidem , quia_ 
rtaris imperium , & Ancona? caftellum tene- 
bant , poftquam omnia ad vi&um uecefiaria ex 
Sicilia % Calabriaque advedla in eo caftello re- 
pofuerant , hinc illa & opportun^ , & facile 
Comportabant . Gothts autem in agro Piceno 
bellantibUs nullam commeatuum fore copianu 
teputans , animo ceftuabat . Ergo ab hoftibus 
tion deprehenfi , promifTum Vitigis Auximunu 
referunt, qui miffi priiis ad illum fiierant, ibi- 
que obfeffos Barbaros inani fpe levant . Qp& 
cJim Belifarius k transfugis accepiffet , inten- 



I C O, LIB. II. 



295 



titis agitari cuftodiam jufiit , ne quis fraudenu 
ejufmodi iterum tentaret . H&c ibi a&a . 

Cyprianus ver6 ♦ & Juftinus F^fulas obfiden- 
tiSf nec muros oppugnare , neque illis aecede- 
re poterant: quippe difficiles undique caftrum 
hoc habebat aditus . Ghmque in eos erumpe-^ 
rent fiepe Barbari , ac ferro mallent decernere, 
quim vi6tas penuril premi, principio quidem 
Marte ancipiti , variaque vicloria pugnatunu 
eft : at deinde fuperiores Romani , in urbc^ 
hofte penittis conclufo , ne quis inde exiret > 
diligenter cavebant , Barbari annonl defefti # 
& in ma^nas addufti anguftias , ad VitiginL* , 
hofte nihil perfentifcente , deftinant qui prom- 
ptum petant auxilium , haud diutius reftituris • 
vJraj* mandat Vitigis > ut cum Liguris copiis 
in agrum Ticinenftm fe conferat >, atque ita^» 
fe&um iri afleverat , ut ipfe obfeflis adfit cum 
omnibus Gothorum copiis. IHe didk) audiens, 
univerfum exercitum $ quem fecum habebat > 
Ticinum duxit. Tranfito Pado flumine, Roma- 
nis caftris appropinquarunt, fuaque ex adver- 
fo locarunt , fta Jiorum LX. folum fpatio in- 
terjedbo. Neutri initium pugnae fecerunt, Ro- 
manis enim fatis efle videoatur , fi impedirent 
quominus hoftis ad obfeflbres contenderet : 
Barbaris grave erat ibi pugnare , animo cogi- 
tantibus , fi illud preelium male cederet , Ic^ 
rem Gothicam funditus everfuros ; amifla vi- 
delicet facultate ferendi obfeflis opem jun<5lis 
cum Vitige viribus . H#c utrofque confilia^. 
in caftris continebant . 

CAPUT XXV- 

Tbeodekrti Francorum Regis in Italim expeditio > 
Fran^orumarma . Padum adTicinum trajiciunt * 
Prifc* fuperflitionis ritus fuofdam affingit 
ifjis Procopius . Gotbos , ac Romanos ca- 
firis exuunt . Multi dyfenteria pe^ 
reunt . Belifarii ad Theode- 
bcrtum epiftola . Franci 
in Galliam remi- 
grant • 

INterea Franci , ciim Gothorum , ac Roma=- 
norum vires bello hoc imminutas audirent, 
& ea re magnam Italias partem facillime fe oc- 
cupaturos crederent, segre ferebant de domina- 
tu fibi ade6 vicin» regionis alios tamdiu armis 
contendere , dum ipfi otiofi nullam vim inter- 
ponerent. Ergo ex memoria depofitis tunc ju- 
ramentis , quibus fidem fuam Romanis , & 
Gothis pauI6 ante obftrinxerant (eft enim hxc 
omnium maxime infida natio ) coadli ftatim ad 
centum millia 9 Theodeberto Duce , expedi- 
tionem in Italiam fufceperunt . Regem ftipa-* 
bant equites pauci , qui foli haftas ferebant . 
Pedites erant caeteri omnes , non arcu , non- 
hafta armati ; fed enfem , clypeumque geftabant 
finguli , ac fecurim unam , cujus ferrum valde 
craflum t & utrinaue acutiflimum.erat ; e li- 
gno manubrium aamodum breve . Ut fignum 
datum eft , primo ftatim congreffu , ea lecuri 
jadla , hoftium fcuta diffringere folent , eofque 
conficere . Itaque Franci , fuperatis Alpibus , 
quae Galliam ab Italia dividunt , Liguriam in- 
grefli funt. Horum pervicacil antea oflcnfiGo- 
thi , qubd ipfis , 8c agros plurimos , & ingen- 
tem pecuniam fepe pollictti, fi rnodo fecum , 
uti receperant , arma ipfi jungerent , nequa- 
quam eos induxiflent, ut implerentpromiflum; 
jam , ubi Theodebenum magno cum exercitu 
adeffe audierunt , exultarunt ingenti elati fpe , 

& 



196 P R O 

& in pofterum citra pu^nam fe hoftium potk 
taros putarunt , Q.uandiu in Ligoria fuer^ 
Germani, Gothis male nqfquam fecere, ne ab 
lllis ftdi tranfitu prohiberentur . CUm autenw 
urbem Ticinum attigiflent ubi Romani vete- 
res ponte flumen junxerunt , prolixas erga illos 
benjgriitati hoc demum qui ioi erant ftationa- 
rii addiderunt , ut Pidum lihere tranfire fine- 
teat. At Franci, ponte occupato , quos ibi in 
venSre Gothorum liberos , 8c uxores immola- 
runt , eorumque corpore in fluvium tanquant* 
belli primitias, projecerunt. Nam ita Chriftia- 
ni funt ifti Barbari, ut multos prifcas fuperfti- 
tionis ritus obfervent * humanas hoftias , alia- 
que impia facrificia divinationibus adhibentes • 
Qjio vifo exterriti Gothi, in urbem fugi fe_ 
receperunt. GerraaniPidum amnem trahfgrefli, 
ad Gothorum caftra contendunt . Eos prim6 
manipulatim accedentes fjpedlabant l«tis oculis 
Gothi , quippe ciim in locietatera venire fibi 
perfuaderent . Deinde ut k Germanis magno 
numero confluentibus res cjeri , & jadhs fecu- 
ribus ftrages fieri coepta eft, terga vertentes in 
fqgam fe conjecerunt, perque ipla adeo Roma- 
norum caftra R^avennam petierunt citato curfu. 
Fugientes confpicati Romani , in animum in- 
ducunt, venientem fibi fuppetias Belifariunu, 
cepifle hoftium caftra , 85 praelio vi<Sk>s inde_ 
expulifle . Mox captis armis , dum ei fe adjun- 
gere properant , in hoftilem exercitum , nec 
opinantes incidunt , & ihanus inviti conferunt. 
Acie funditus vi&i , haud potuerunt caftra re- 
petere ; fed omnes in Tufciam fugerunt : ubi 
lam in tutum recepti , quid fibi accidiflet , Be- 
lifario plane fignificarunt . Franci utrifaue , ut 
di&um eft, vi&is, diflipatifque, & eaftris po- 
titi vacuis , tum quidem ibi commeatus inve- 
nerunt : fed , chm ingens eflet roultitudo , ci- 
bariis omnibus brevi confumptis , nihil ad vi- 
€tum • prseter bubulam , & aquam Padi , locus 
incolis viduus prebebat . Aquae autem epoue 
vi fic ftomachi vim extinguente , ut carnenu 
illam non conficeret, alvi proftuvio, & dyfen- 
teiii correpti plurirai , non poterant ob cibi 
inopiam convalefcere . Itaque exercitus Fran- 
corum tertia pars interiiffe dicitur : qua de_ 
caufa ctim progredi nequirent , ibi conftite- 
runt. 

Ubi audiit Belifarius adefle Francorum exer- 
citum, & Martinum , ac Joannem fbfos acic,, 
fugatofque,aeftuare coepit, & ciim omni exer- 
citui fuo raetuere, tum vero maxime illis, qui 
Faefulas obfidebant; utpote quibus propinquio- 
res efle hos Barbaros compertum haberet. Con- 
feftim igitur haec fcripfit Theodeberto . Sic 
fentio , eximie Theodeberte , virum virtute^ 
pncditum , eumoue in primis , qui tot nationi- 
dus imperet, dedecere mendacium : padtorunu 
autem contemptum cum jurisjurandi, quod li- 
teris teftatum fit , violatione conjun&um , nc^ 
infiraae quidem fortis hominibus convenirc. 
Hasc certe fcis a te peccari , qui focia in Go- 
thos arma non ita pridem nobis pollicitus, 
nunc a neutra ftare parte haud fatis habes ; fed 
contra nos adeo inconfiderate armatus venis. 
Abfit , 6 prseclariflime , ut indignum fcelus in- 
magnum admittas Imperatorem , qui in rebus 
maximis vicem reddere , & injuriam ^raviter 
ulcifci poterit . Porro fua quemque tuto pofli- 
dere praftat, quam aliena ufurpando , fua , & 
quidem maxime neceflaria in difcrimen addu- 
cere. Theodebertus , hac perleita epiftola, in- 
certus quid jam ageret , & a Germanis incre- 
pitus, quod fine caufa, ac pratextu in regione 
v 



B 



COPII 

A defert^ tot mori.fineret, cum Francis \ qui fu. 
perera&t , mQvit, ac domum quam celerrime 
rediit* 



CAPUT XXVI. 

Gotbomm, qui Auximi obfidebantur , litcras Rq- 
manus mile* prodttor ad Pttigm perfert} ac 
deinde bujus epiftolam ad oofejjos . Scla- 
venus Gotbwn ex mjidiis occupaU 
abripitque m cajha : ubi ab^ 
ipfo indicata proditione, 
dat panas proditor . 

CUm Theodebertus ita, ut dixi, fufcepta^ 
in Italiam expeditione , irrupiflet , colli- 

fentes fe ex foga Martinus , & Joannes ni- 
ilo fecibs redierunt ; ne in Romanos obfidio. 
nibus iutentos hoftis impetum ^ceret. Gothi 
ver6, qui erant Auximi , Francorum adventu 
nondum cognito , tam longa fefli expeftatione 
vocatiRavenni auxilii, iterumque obteftari vo- 
lentes Vitigin, cum hoftiumcuftodias non pof- 
fent fallere, graviter moerebant . Deinde Bur- 
centium ( id nomen erat Romani militis , na~ 
tioneBefli, qui fub Narfete Armenio merebat) 
fub meridiem confpicati folum agentem cufto- 
diam, & caventem ne quis ex urbe pabulatum 
veniret , accedunt propius ad coiioquium , & 
fide data vim omnem , ac fraudem abfore , ad 
congreflum invitant, promifla ingenti pecunia. 
Poftquam convenere , hominem rogant , ut 
epiftolam Ravennam perlerat : auri fummanu 
praefentem paflti , majorem daturos fe pollicen- 
tur , ubi redierit cum epiftola Vitigis . Indu- 
dtus pecuniS miles operam fpondet , ac mu- 
nus promifli conficit. Itaque cum literis probe 
obfignatis Ravennam advolat : ubi ad Vitigis 
conipe&um admiflus, lllas reddit : his autenu 
fere verbis perfcriptae erant . Q^6 jam redafki 
fimus , clare intelligetis , fi ex ifto quasratis ta- 
bellario quis , & cujas fit . Gothorum eninu 
nemo eft , qui moenibus pedem efferre poflit . 
Penus noftra ampliflima lub muro eft , nimi- 
rum herba , quam modo ne contingere qui- 
dem licet , nifi multa cum csede decertantiunu. 
illius causd. Quo demum haec evafura fint, ad 
te, & Gothos, qui funt Ravenn», videre atti- 
net . Haec Vitigis ciim legiflet , ita refcripfit. 
Nemo veftrAm exiftimet , monalium omniunu 
chariflimi, nos animo concidifle, itique obtor- 
puiffe, ut rem Gothicam inertiS deferuerimus. 
Mihi nuper ad profe&jonem erant omnia para- 
tiflima : Urajam cum omnibus copiis Medio- 
lano acciveram . At inopinata Francorum ir- 
ruptio apparatum noftrum omnem repreflit : 
cujus rei caufam fuftinere non debeo . Qpz 
enim vires humanas fuperant , infelici cafu 
lapfis hoc faltem tribuunt , ut eximantur ex 
culpa, quam omnem Fortuna prfftat, ac fufti- 
net . Nunc , quando Theodebertum abfceflifle 
audimus, brevi, fi Deus volet, cum omni Go- 
thorum exercitu vobis aderimus . Caeterum ad- , 
verfa , quse incidunt , ferre vos decet fprtiter, 
83 convenienter neceffitati, illius veftra virtutis 
meraores , cujus ergo , vos ex omnibus dele- 
<ftos locavi Auximi , & revereri opinionem de- 
betis , quam de vobis ade6 praeclaram habent 
Gothi univerfi, ut vos Ravenn», & falutis fu« 
propugnaculum efle voluerint. Simul hanc Vi* 
tigis epiftolam exaravit multa pecunia donatum 
remifit hominem , qui ciim Auximum perve- 
niflet, ad fodales reverfus, & caufetus fe vale- 
tudinis gratid in vicino quodam templo mora- 

tum 



1 



Digitized by 



DE BELLO G 

tum effe, ad confuetam ftationem fe retulit, & 
nemine confcio, hoftibus Hteras reddidit > qua- 
rum publica ledho omnes, quamvis fame pref- 
fos, ita erexit, ut blandienti plurimiim Belifa- 
rio dedere fe recufaverint . Ciim autem nullas 
Ravenni edu&as copias audirent , & fummS 
jam cibaribrum penunl confli&arentur , Bur- 
centium iterum mittunt , ac per literas boc 
unum fignificant > fe ultra dies quinque non- 
pofle fami refiftere . Ille cum Vitigis epiftola^. 
rediit, qux fimili fpe eorum animos fufpende- 
bat. 

Ropiani verb, haud levibs ferentes tam loa- 
ge extfa6Vam deferta in ora obfidionem , flu- 
dtuabant ; prefertim cum Barbaros viderent ad 
deditionem non redigi tot serumnis. Qjiamobrem 
dabat operam Belifarius, ut eorum, qui inter 
hoftes praeftabant, aliquem vivum caperet , ex 
ouo caufam cognofceret tanta in malis con- 
itantias Barbarorum . Id fe facile effedturunu 
Valerianus recepit , cum in fuorum haberet 
numero Sclavenos aliquot, qui fub angufto fa- 
xo, aut virgulto quolibet obvio deliteicere, & 
hoftem auemlibet rapere confueviflent : hoc 
illos ad Iurum fluvium , ubi funt gentis fedes , 
in alios Barbaros , ac Romanos factitafle. Las- 
tus auditis Belifarius , rem ocyus accurari ju- 
bet . Itaque Valerianus uni ex omnibus Scla- 
venis dele&o, mole corporis,ac ftrenuitate infi- 
£oi, ^randem a Belifario pecuniam pollicitus, 
mjungit ut hoftium aliquem vivum capiat . Id 
Barbarus facile in eo loco , <jui herbd veftitus 
erat, perfe&urum fe dixit : jamdiu enim efle, 
ciim Gothi , cibariis abfumptis , inde fe ale- 
rent. Summo igitur mane Sclavenus ad mu- 
rum accedit, & frutice te&us , contra&o cor- 
pore ad herbam latet . Ut primhm illuxit, vir 
quidam eo progreflus, raptim herbas colligere 
coepit, nihil mali a frutice metuens , ac foliim 
in caftra hoftium conjiciens fepius oculos , ne 
quis infeftus illinc veniret . Repente Sclavenus 
a tergo irruens ipfum arripit , & valide am- 
babus manibus medium ftringens , in caftra^ 
aufert , traditque Valeriano : cui quaerenti, 
quid tantam fpem Gothis faceret , ut quamvis 
accifis viribus , duriflima conftanter perpeti 
mallent, quam fe fe dedere? fraudem omnem 
Burcentii Barbarus enunciavit, ipfumque ante 
oculos addu&um convicit. Burcentius, ubi fe_ 
manifeft6 teneri vidit , eorum celavit nihil, 
quac a&a fuerant . Eum Belifarius permifit ar- 
oitrio commilitonum : hi vero vivum fubinde 
combuflerunt fub hoftium oculis . Hunc deni- 
que Burcentius cupiditatis fruftum cepit . 

CAPUT XXVII. 

Ad Auxhu fbntem certamen acerrimum . Fafula- 
rum> ac tandem Auximi deditio. 

IN calamitate perftare videns Barbaros Beli- 
farius, illis aquam fubducere meditabatur, 
hanc viam ratus ad capiendos hoftes faciliorem 
efle % & magis compendiariam . Qjja Septen- 
trionem Auximum (pe<Slat , fons quidam erat 
in pracipiti loco ♦ jadhi lapidis procul a moeni- 
bus, & vena admodum tenui illabebatur in ve- 
terem cryptam : cujus lacus fluento illo im- 
pletus modico, iis, qui erant Auximi, hauftus 
taciles dabat. Sic autem ftatuebat Belifarius, fi 
ibi aqua non colligeretur, eo reda&um iri Bar- 
baros , ut miflilibus hoftium impetiti multo 
tempore non poflent implere amphoras manan- 
te latice . Itaque capto deftruendi lacus confi- 
Tom. I 



OTHIC O. LIB. II. 297 

A , lio , rationem. hanc iniit. Cum arma omnibu* 
imperaflet , ita muros corona ad pugnam in- 
ftru&a cinxit , ut hoftibus opinionem prsebue- 
rit impreflionic mox undique faciend» . Qpam 
horrentes Gothi ad pinnas ftabant , ut inde^ 
hoftem propellerent . Inrerea Beliferius Ifauros 
quinque, fabrilis artis peritos, cum fecuribus, 
aliifque inftrumentis ad Iapides csedendos ido- 
neis , in receptaculum aquas inducit , multis 
protedkos clypeis , omnique ope , & celer tate 
parietes rumpere, ac diruere jubet. Tum iqui- 
dem Barbari, illos rati muro iuccedere, fe con- 
tinebant, ut eos , ciim proxime accefliflent, fa- 
ciJe telis figerent ; nec dum fraudem deprehen- 
debant . At ubi Ifauros cryptam ingreffbs vi- 
B derunt , lapides , ac miflilia omnis generis e6 
conjiciunt. Tum caeteri Romani omnes curfu 
retro pedem tulere : foli quinque Ifauri ooe- 
pto admovere manum , in tuto pofiti . SiquU 
dem obumbrandi loci grati^ , fornix quondanu 
impofitus aquae fuerat , quem illi ingrefli densi 
hoftium tela ridebant . Qjjare Gothi non am- 
plius potuerunt tenere fe murorum fepto ; fed 
portd, qua? illic eft, patefadli , omnes , gravi 
ftimulante ira , in Hauros tumultuose fe eftude- 
runt, Hortante mox Belifario, Romani animo- 
fiflime occurrere . Fervet pugna , & quidem^ 
diu , dum fe invicem trudunt , cum magna^, 
utrinque caede , quae tamen Romanos afnixit 
gravius. Nam e fuperiori loco repugnantes 
Barbari majorem cladem afferebant, quam ipfi 
acciperent . Romani tamen cedere nolebant, 
praefentem , & clamore excitantem Belifarium 
reveriti . Qjio tempore impulsS ab hofte quo- 
piam fagittS , five cafu , five confilio , re£ki in 
ventrem Magiftri militum magno ftridens im- 
petu ferebatur. Ad eam non advertens Belifa- 
rius , nec cavere fibi , nec declinare poterat . 
Verbm Protedlor quidam , cui nomen Uniga- 
to , haud procul ventre Belifarii ftans adver- 
tit, & pratenta dextera Magiftrum militi« prae- 
ter opinionem fervavit : ipfe fagitta idhis fta- 
tim exceflit praelio, doloris vi , nec manu in- 
pofterum uti potuit, qubd ejus nervi praecifi ef- 
fent . Coepta mane pugna ad meridiem ufq^ue 
D produfta eft , in qua Armenii feptem, qui lub 
Narfete , & Aratio ftipendia faciebant , fortif- 
fime fe ^eflerunt , in falebris loci maxime ar- 
dui seque ut in plano decurrentes, atque hofti- 
bus, qui fe obfirmarent, inferentes necem, do- 
nec oppofiros fibi Barbaros terga dare coege- 
runt . Romani caeteri , hoftem videntes jam m- 
clinari , inftant :" tum fugientes apert£ Barbari 
in urbem fe conjiciunt. Romani jam ab Ifauris 
dirutum fontis conceptaculum , & extremam,» 
incoepto manum accelftfle exiftimabant . At illi 
ne unum quidem fijicem avellere quiverant. 
Artifices enim veteres omnem anis fuae vim^ 
operibus adhibere foliti, fic iftud conftruxerant, 
ut nec temporis, nec hominum injuriis cede- 
ret. Ifauri igitur , ut Romanos viderunt potiri 
campo , re infefta , egrefii crypta , in caftra_ 
redierunt. Qpapropter militibus imperavit Be- 
lifarius, ut cadavera pecudum, hertafque ho- 
mini nocentiflimas in aquam jacerent, & fumm£ 
combuftum igne lapidem , qui quondam Calx , 
hodie Asbeftus vulgo dicitur ( quod ignea vis 
in eo non fit extin&a) immitterent , extingue- 
rentque . Di&um , ac fa6him . Interim Baroari 
puteo, qui intra muros erat aquse pauperrimus, 
parci^s utebantur , quam neceflitas pofceret. 
Neque ultra Belifarius vi urbem capere , vel 
aquae, aliufverei causl moliri quidquam tende- 
bat, fperans fore ut fola fame domaret hoftes ; 

P p eam- 



298 



PROCOPII 



*amque ob caufam in cuftodiam tota mentc^ 
incumbebat . Gothi avida adhuc pendentes ex- 
pedfatione mittendi Ravenn4 exercitus , in- 
iumma rei cibariae anguftia nihil movebant. 

Jam vero qui Fxluiis obfideba&tur, c{im ve- 
hementiffime tame preffi illius fievitiam ferre 
roinime poflent , nec venturum Ravennd auxi- 
lium fperartnt , hofti fe fe permittere decre- 
verunt . Itaque cum Cypriano , ac Juftino col- 
locuti , accepta incolumitatis fide , i e & ca- 
ftrum tradiderunt voluntaria deditione . Cypria- 
aus, jufto Fa&fulis conftituto pxaefidio, illos cum 
Rom. exercitu Auximum duxit. Qjiorum Du- 
ces Barbaris Auximum habentibus , oftentans 
Belifarius hortabatur , ut infanire definerent , 
fpe, quam Ravenua obtulerat, abje&a penitus, 
titpote inutili ; ciim ipfos , aerumnis diuturnis 
coufe&os eadem fors , quam praefidium Faefu- 
lanum fubjiifet, nihilo oertibs maneret . Illi, 
re inter fe multhm confiderata , jam fame vi- 
£ti , aures di&is faciles dederunt , ac de urbcw 
tradenda aflenfi funt ; fed ea lege ut felvi , at- 
«jue incolumes cum fuis opibus Ravennanu 
irent . Haefit hic Belifarius , fibi adverfari in- 
telligens tot, ac tam fortium hoftium cum illis, 
qui Ravennac erant , conjun&ionem . Nolebat 
autem mdri occafionem omittere j fed Raven- 
nam , ac Vitigin petere cogitabat rebus adhuc 
fufpenfis. Ipfum enim folicitum habebant Fran- 
ci, quos Gothis propediem fuppetias venturos 
«at opinio . Horum adventum pnevertere ciim 
maxime vellet , nondum capto Auximo , obfi 
dionem folvere nequibat . Intercedebant etiam 
milites , ut ne Barbaris permitteret exportarc 
pecunias . Vulnera , qux hic ab illis plurima 
acceperant, oftentantes, laborefque omnes enu- 
merantes, quos in obfidione exantlaverant, eo- 
rum praemia efle affirmabant hoftium devi&o- 
rum fpolia . Denique hinc Romanis , occafionis 
praecipiti lapfu , inde Gothis fame compulfis , 
pa&o convenit, ut Romani dimidiam pecunia- 
rum partem inter fe dividerent ; Gothi , alteri 
retentd, in jus , ac ditionem Imperatoris veni- 
rent . Htec data utrinque fide fancita funt : ac 
Duces quidem Romani, manfura pa£fca ; Gothi, 
nibil pecunia abfconfuros fe promiferunt. Ita- 

2ue divifa omni pecunia , occuparunt Romani 
uximum ; Barbari Imperatoris copiis fe fc^ 
admifcuerunt . 

CAPUT XXVIII. 

Belifarius Ravermam commeatibtn mtercludit . 
A Francorum Rcgibus , & Belifario mkffm 
ad Fttigin legationes . Inrenfa Ra~ 
vmna borrea. Gotborum^ <jui 
in Alpibus Cotiis dege- 
banty dcditio. 

POtitus Auximo Belifarius , Ravennam obfi- 
dere contendit , eoque omnes copias du- 
cit . Praemifib illuc cum manu valida Magno 
injungit , ut Padi ripam continenter obeundo, 
Gothos ea parte commeatibus intercludat . Vi- 
talius , qui ex Dalmatia cum copiis advenerat, 
alteram fluminis ripam infedit . Hic ipfis eum 
attulit fortuna cafum , quo manifefte probavit, 
fe pro arbitrio de utriufcjue gentis rebus con- 
ftituturam . Antea Gothi magnam fcapharum 
vim , quas contraxerant in Liguria , in Padum 
deduxerant , & ciim eas frumento , aliifquc 
commeatibus impleflent , Ravennam navigare 
confilium erat . Tunc autem fiuvius ita decre- 
vit, ut impar eflet ferendis navibus, quafi Ro- 



A manos expe&aret: qui fupervenientes , fcapha*, 
fkomnia, quibus onuftag erant, ceperunt. ftui- 
16 poft ad convenientem fibi cuifum rediens 
amnis , navigabilem fe fe pnebuit : quod ipfi 
nunquam antea contigifle audivimus . Jam ci- 
bariorum penuril laborare coeperant Barbari , 
ciim nec per finum Ionium invehere quidquam 
poflent , Romanis ubique mari dominantibus , 
nec flumen ipfis pateret. De his certiores h£A 
Francorum Reges , quibus in animo erat Ita- 
liam adjungere ditioni fuae , ad Vitigin legatio- 
nem mittunt , pollicentes belli focietatera , ea 
conditione, ut Italias cum ipfo imperarent . Qjiod 
ubi audiit Belifarius , Legatos & ipfe deftinat 
Germanis contradi&uros ; Theodonum videli- 
B cet domus fuae Prarfedlum , aliofque . 

Priores ad Vitigtn intromifli Germanorum- 
Legatiorationem hanc habuerunt. Hucnosmi- 
ferunt Germanorum Principes , graviter ex eo 
foliciti, quodaBelifario obfiderivos audierunt, 
& nihil non agentes , ut vobis pro fociali offi- 
cio quamprimum opitulentur . Jam certfc noru 
minus quingenta millia virorum fortior fupe- 
rafle Alpes credimus, de quibus hoc jaftamus 
vere, primo illos congrefTu Romanum omnem 
exercitum fecuribus obruturos . Vos autem 
decet fententiam fequi , non eorum , qui vobis 
jugum fervitutis imponent, fed qui in dimica- 
tionem veniunt , fummo in Gothos addu&i ftu- 
dio . Accedit in primis , quod fi nobifcum ar- 
ma ceperitis , Romanis uulla fpes reliqua fu- 
tura eft utrumque exercitum fuftinendi ; ied eos 
illico labore nullo debellabimus . S»n Gothi 
cum Romanis vires fociabunt , nec fic quidem 
Francorum genti refiftent ( iniquus eriim con- 
greflus erit ) at certb tandem cum natione^ 
vobis inimiciffimaprofligabimini. Extrem?autem 
dementise eft in exitium manifeftum ruere^., 
cbm abfque ullo belli difcrimine oflenur fa- 
lus . Prseterea Romana gens plan£ infida eft 
Barbaris , odio a natura infito , intercedente : 
Cagterum univerfe Italiae vobifcum , fi vultis , 
imperabimus , & regimiuis formam , quse vi- 
debitur optima , fequemur . Jam tuum elt, & 
Gothorum ample&i , quse vobis conduccnt . 
Ffec Franci . Tum progrefli Belifarii Oratores, 
hxc fere locuti funt. Germanorum multitudi- 
nem , quam ifti vobis ad terrorem oftentant , 
Imperatoris copiis nihil nocituram, quid atti- 
net demonftrare pluribus apud vos , qui in quo 
fitum omne belli momentum fit , neque homi- 
num ingenti numero virtutem cedere , lonrf 
jam experienti£ didiciftis . Omittimus , quod 
nemoaeque, utlmperator, hoftem poteftfupe- 
raremilitum numero. Fidem autem, quam ifti 
Barbaris omnibus fervare fe gloriantur , poft 
Thoringos , & Burgundiones , in vos quoque^ 
focios luos quam certa fit , declararunt . Li- 
benter ian& rogaverimus Francos , quo tandem 
jurato numine , certum fidei pignus vobis da- 
turi fint t Si qua enim apud vos rerum fama^. 
adhuc manet , qu« ad Padum contigerunt , fci- 
tis profedlo , quo Deum modo , per quenu 
jam proxime juraverant , venerentur , qui k 
vobis in focietatem aflumpti , non mod6 recu- 
farunt arma vobis jungere , fed in vos etiam 
tam impudenter verterunt. Verbm quid opus 
eft praeterita repetere , ut Francorum impietas 
pateat , cum hac ipfa legatione fceleftius nihil 
fieri queat ? Perinde enim ac fi penitus h memoria 
excidiflent pafta , quas jurejurando firmarunt , 
jam volunt ut futurum auxilium remuneremini 
rerum omnium veftrarum communione. Si ve- 
r6 k vobis id confequantur , ut Gothi cum- 

Fran- 



Digitized by 



i 
co 

i 

«l 
*• 

1Q 
«i 

f* 
«s 

& 

a 

-> 

i 

i. 

5, 
fi- 
I 

t. 

i- 

B 

i- 



DE BELLO GOTHICO. LIB. 11. 



299 



Francoram exercitu coeant 9 videre veftrunu 
eft , quo demum evafura fit eorum cupiditas 
inexplebilis . 

Secundiim hanc Legatorum Belifarii oratio- 
nem , Vitigis , longa cum Cothorum optima- 
tibus habita confultatione , cum Imperatore^ 
pacifci maluit , & Francos inanes remifit . Ex 
eo die Romani, & Gothi inter fe Legatos de_ 
pace miflitarunt , nihilo interea fegmus invigi- 
Iante Belifario , ne Barbari commeatus accipe- 
rent. Ac Vitalium quidem in agrum ire Ve- 
netum , & pleraque loca afcifcere fibi jufllt . 
Ipfe miffo in ripam ulteriorem Ildigete, utrin- 
que Padum obfedit ; ut Barbari magis , ma- 
gifque remiffis cibariorum inopii animis , ad 
eas conditiones , quas vellet , accederent . Mo- 
nitus ver6 magnum frumenti numerum Ra- 
vennae adliuc in horreis fervari publicis , ci- 
vium quemdam pecunid induxit , ut igni elam 
inje&o , horrea cum frumento corrumperet : 
quod de fententia quoque Matafunthae , uxoris 
V itigis , fiuShim perhibent . Repentinum illud 
frumenti incendium alii occulta firaude , alii 
i<ftu fulminis contigiffe exiftimabant . Utraque 
«fufpicio Gothos , ac Vitigin in majores redige- 
bat anguftias; ciim nec fibi fidere jam ipfi pof- 
fent , feque i Deo oppugnari crederent . Hasc 
ibi gefta funt. 

. In Alpibus verb , quae Gallos a Liguribus 
difcludunt, & a Romanis Alpes Cottiae appel- 
lantur , multa funt caftella ; quae Gothi , ma< 
gno numero viri fortes cum uxoribus , ac 
hberis incolebant , ac prarfidiis tenebant . Au- 
diensBelifariusmeditari illos deditionem, unum 
e fuis , cui nomen Thomas , eb mifit cum pau- 
cis , ut fide data , regionis illius Barbaros in^ 
poteftatem pa&ione fufciperet . Ciim ad Alpes 

Serveniffent , Sifigis , qui illius tradfcus praefi 
iis imperabat , ia quoddam e Caftellis , quse 
dixi ipfos accepit , & , dim fe ipfe dedidit , 
tum caeteros perpulit , ut idem facerent . Hoc 
inrerim fpatio Urajas Ravennae fuccurrere pro- 
perabat cum virorum quatuor millibus , quos e 
Liguria , Alpiumque caftellis delegerat . Hi , 
cognita Sifigis defe£ione , timentes fuis reli- 
6Hs domi , eo primum fe fe conferre volue- 
runt . Q^amobrem Urajas cum omni exercitu 
ad Alpes Cottias venit, & Sifigin , ac Tho- 
Siam obfidet. Cujus rei nuncioexciti, quipro- 
xime Padum erant , Joannes Vitaliani ex foro- 
.re nepos , atque.Martinus , cum omnibns co- 
piis fubfidio currunt . Alpina Caftella aliquot 
curfim aggrefli , primo impetu occupant , & 
captivos abducunt eorum incolas . Qjjo in nu- 
mero multi erant illorum liberi , & uxores , 
qui fub Uraja militabant , & quorum pleriqne 
ex eorum prsefidiis caftellorum dedu&i, ipfum 
fequebantur . Hi fua teneri capta fimul ut au- 
dierunt , a Gothorum exercitu defciverunt ad 
Joannem . Qpo fa&um , ut Urajas neque ibi 
quidquam proficere , nec Gothis Ravennae pe- 
riclitantibus fubvenire potuerit : fed cum par- 
va manu reverfus in Liguriam re infe&a , ibi 
fubfederit . At Belifarius arbitratu fuo Viti- 
gin, &Gothicam nobilitatem Ravennae ar&ibs 
m dies premebat. 



B 



Tom. I. 



CAPUT XXIX. 



JuJHnianus ad Fitigin Legatos de face nnttit . 
Paftis conventis fubfcribere renuit Belifarius . 
CoaEh Ducwn confUio pacemdiffuadet. Go- 
tbis Regnwn deferentibus aj/entiri fc^ 
Jimulans, & ipfos fallens, Raven- 
nam ingreditw . Vitigin capit . 
Tarvifium , & loca alia 
quadam occupat . 

TUnc temporis affiiere Imperatoris Legati , 
Domnicus, & Maximinus , Senatores am- 
bo ; his pacem fa&uri conditionibus , ut Viti- 
gis,regiae gazae retenta partedimidia, inTran- 
lpadanis oris regnaret: Imperator alteram gaza5 
partem, & ab omnibus Cifpadahis annuum ve- 
ftigal acciperet . Legati , communicatis cunu 
BelifarioAugufti literis , Ravennam ivere: qui- 
bus Gothi, ac Vitigis, cognito eorum adventus 
confilio , lubentiflime promiferunt, pacem fe^ 
iifdem conditionibus padhiros . Qjjod ubi refciit 
Belifiurius , dolore exarfit , graviffime ferens , 
quod ciim poffet nullo negotio plenam adipifci 
vidkoriam, & Byzantium Vitigin Captivum de- 
portare, neutrum fibi permitteretur. Poftquam 
Ravenni ad ipfum Legati reverfi funt, padbu, 
conventa fuis confirmare literis noluit . Q^o 
Gothi cognito , in animum mduxerunt , fibi a 
Romanis fraudulenter offerri pacem , deque^ 
illis peflime fufpicari coeperunt . Qpin etianu 
praecise negarunt fe pa6tionem cum ipfis con- 
flaturos, nifi illam Belifarius manu fua, ac jure 
jurando fanciret. Admonitus Belifarius non de- 
effe Duces , qui cum convicio dicerent , ideo 
bellum nolle ipfum componerc , quod in res 
Imperatoris aliquid ftrueret ; convocatis omni- 
bus, Domnico etiam, ac Maximo praefentibus, 
fic verba fecit . Inftabilem effe fcio fbrtunanu 
belli , idque mihi quemque veftnhn affentiri 
exiftimo . Ac multos quidem felellit objefta^, 
animo confequendae fpes vidtoriae. Qjjtvero ca- 
lamitate videpantur everfi funditus , fuperiores 
hoftibus evaferunt . Qyare eorum , qui de pace 
deliberant, partes effe ajo t non oftentare folcim 
fpem bonam, fed in eligenda fententiacogitarc 
ancipitem , ac varium exitum . Qpx ciim ita- 
fint , huc vos Collegas meos , hofque Impera- 
torisLegatos cogendos cenfui, ut libere inpr^- 
fentia capto confilio , quod Imperatori expedi- 
revidebitur, in me poilmodum rei culpam non 
transferatis . Hominum enim abfurdiffimorunu 
eft filere, quandiu integrum eft potiora delige- 
re ; deinde autem , confiderato exitu infelici , 
habere querimoniam . Qjjae fit Imperatoris de^ 
pace fententia, quod votum Vitigis, non igno- 
ratis. Ea vero n vobis e re effe publica viden- 
tur, dicat quifque palam, quod lentit. Rurfus, 
fi Italiam univerfam ad ditionem Romanam re- 
vocari , debellarique hoftem a vobis poffe ju- 
dicatis, nihil vetabit audafter eloqui . His di- 
£tis a Belifario , aperte omnes pronunciarunt, 
optima effe Imperatoris confilia, nec fe in ho- 
ftes moliri quidquam ampliiis pofse . La?tus ea 
Ducum fententia Belifarius petit , ut eam te- 
ftentur fcripto, ne poftea negent. Illi fe bello 
vincendis hoftibus impares efse tabella declara- 
runt . 

Dum hxc in Romanorum caftris aguntur , 
interea Gothi fame prefli, fradfcique xrumnis ♦ 
Vitigis utpote infeliciflimi dominatum gravi- 
ter ferebant; fe tamen Imperatori permittere^. 
dubitabant, hoc unum veriti, ne poftquam iru 
P p x pote- 



Digitized by 



3oa 



PROCOPII 



poteftatem ejus venifsent , ex Italia migrare^ » 
& Byzantium deportati , ibi manere cogeren- 
tur. Q,uicumque igitur inter Gothosprudentia, 
& audkoritate pollebant, de communi fententia 
conftituerunt Imperium Occidentis decernerc^ 
Belifario . Ad id fubmittunt,qui ipfum rogent, 
ut capeflat Imperium: id fi fecerit, libenter fe 
ipfi accefluros affirmant. Sed ab eo longe abe- 
rat Belifarius , ut Imperium fufciperet , invito 
Imperatore ; Nam , & k Tyranni nomine fum- 
mopere abtibrrebat, & antea Augufto fan&iffi- 
me juraverat,res novas nunquam femoliturum, 
eoluperftite. Ut ver6 re nata fcite uteretur, 
fimulavit fe auribus facile admittere, qua pro- 
ponerent Barbari . H*e ubi Vitigis intellexit , 
quamvis timeret , Gothorum tamen Iaudato 
confilio, clam & ipfe Belifario inftitit , ut in- 
^aderet Imperium , aflerens neminem obftitu- 
rum. TumBelifarius, convocatis iterum Impe- 
ratoris Legatis , cun&ifque Ducibus , ex ipfis 
quaefiit, nonne magnum , ac valde memorabile 
cifet , Gothos omnes , ipfumque Vitigin bello 
capere , opibus omnibus potin , ac totam Ita- 
•liam Romanis recuperare ? Illi ad Romananu 
felicitatem cumulum eo fadio infignem , in- 
gentemque acceflurum fatentur, & rogant , ut 
quamprimum rem, fi quapoffit via, expediat. 
Ergo mox Belifarius quofdam e familiaribus 
fuis ad Vitigin , & Gothorum Proceres defti 
nat, mandatque ut promifla efficiant. Cbm au 
tem fames rem in aliud differri tempus non^ 
fincret , fed ingravefcens ad id ftimularet ; Le- 

fatos ad Rom. caftra iterum mittunt , juflbs ni- 
li multitudini aperire, fed remotis arbitris fi- 
dem accipere a Belifario, eum nihil mali ipfo- 
rum cuiquam irrogaturum , & Italorum , Go- 
thorumque in pofterum futurum Regem r his ita 
compofitis , Ravennam cum ipfo, ac Romano 
exercitu venire. Getera Belifarius omnino, ita 
w Legati poftulabant , fe praftiturum juravit , 
mjod ad regnum attinebat, fe Vitigi ipfi, & 
uothorum Proceribus jusjurandum daturum di- 
xit . Hic Oratores ipfum rati nuncjuam repu 
diaturum Imperium , at id maxirne omniurru 
concupifcere , honantur, ut fecum e veftigio 
Ravennam intret . Tum Belifarius BefTam , Jo 
annem , Narferem , & Aratium , quos fibi in- 
fenfillimosputabat, alium alio cum turmis , qui- 
bus praeerant , dimittit , ac fibi quemque com- 
meatus providere jubet, negans efficere fe pof- 
fe } ut eo loci copiis omnibus res cibaria diu- 
tius fuppetat. Hi di&o audientes abiere cunu 
Athanafio Prsefe&o Praetorii , qui Byzantio re 
cens advenerat. Ipfe cum reliquo exercitu , & 
Gothorum Legatis Ravennam petiit , & claf- 
fem frumento , aliifque rebus ad vi<ftum com. 
modis opuftam celeriter navigare juffit ad por. 
tum Clafles . Ita Romani vocant Ravenna fu. 
burbia, ubi portus eft. Mihi veri> tunc tempo- 
ris Romanum exercitum Ravennam ingredien- 
tem fpe#anti iufidebat hac cogitatio , non gc- 
nerofitate hominum, non multitudine, non ani- 
mi vi procedere, perficique incaepta: fed Nu- 
tnen cfie, quod eorum mentes fic fle&at, ut eo 
femper inducat , ubi nullus erit eventis obex , 
Chm enim Gothi, & numero, & viribus lon- 
gq eflent hoftibus fuperiores , neque armis de- 
creviflent , ex quo Ravennam intraverant , ni- 
hilque appareret, quod terrore diftringereteo- 
rum aaimos, jugum acceperunt a paucioribus, 
nec ftrvitutis nomini infaniiam inefTe ullam du* 
xerunt . Ccrte fominaB , cju# a maritis audie- 
yantRomanos mole corporis valere, & hoftibus 
praftare numero, Qmd» confputabant virorum 



B 



ora , quos omncs in urbc fedcre viderant , & 
vi&ores monftrantes manibus ignaviam expro- 
brabant . Vitigin Belifarius in cuftodia habuit 
honefta , ac liberali , & Barbaros , qui cis Pa- 
dum fiuvium habitabant, in fuosagros tnvifeic, 
& ad arbitrium colere juffit . Indc cnim nihil 
hoftiie fufpicabatur, neque ibi Gothos unquam 
coituros putabot ; ^u6d tradhim illum non exK 

§ua parte Romam cxercitus antc infedifTet . 
tatim illi lubcntibus animis iverc: itaque Ro» 
mani jam fiierc in tuto, ut qui numcro Gothis 
in urbe cederent . Dcinde opes Pilatii ccpit 
Imperatori portandas. Gothorum neminem nec 
fipoliavit ipie , neque a quoquam fpoliari paf^ 
(us cft : fed eorum quifque fortunas fuas cx p&- 
dh>, & conventu fervavit. Poftquam Barbari*, 
qui in locis munitiffimis pwfidium agitabant, 
uma nuntiavit, Ravenuam , & Vitigm tn po- 
teftatc Romanorum cfle, Lcgatos miferuot ad 
Belifarium, ut fc, & quac obtinebant loca, ipfi 
dedercnt . IUe omnibus animo prope&fiffitno 
data fide , Tarvifium, & alia qwque fibi fub- 
didit Vcnetorum munimenta. uefenam,quae in 
iEmilia reftabat fola, prihs, eodem nimimniM 
temporc, quo Ravennam, fubegemt. AcGoAi 
quidem Omnes horum locorum Prtcfe6H , fta- 
tim poft acceptam fidem , contulere fe ad 
lifarium , & cum eo manfere. Iidibadus vcr& 
vir primarius , qui praefidio Vcroncnfi preenit, 
cum eadem qua ceteri rationc ad Bciifariunk. 
Legatos ideo mififlet, quia Belifarius ipfius fi- 
Hos, quos Ravcnn» invenerat, retinebat, Ra- 
vennam ipfe non petiit , neque in Belifarii po- 
teftatem venit . Nam ea cafus quidam iaciw , 
de quo mox dicam • 

CAPUT XXX. 

Belifariut Byzantium revocatur • Gothi regnum 
Uraja defermt . Hic ut Hdtbado defer&tvt 
fuadet. Bdibadusfufceptumngnumoftht 
Belifarh , qui bonorem fingdm 
modefiia , ac fide repudiat. 

QUidam exercitus Romani Duces occopari 
tyrannidem k Belifario , infigni meadacio 
^ criminati funt apud Imperatorem . Hic 
vero non eorum calumniis , fed urgente )am 
bello Perfico impulfus Bclifarium quampri- 
mum revocavit , ut in Perfas exercitum duce- 
rct . Italiae curam Befl» , Joanni , aliifque^ 
mandavit , Conftantiano pt*cepit , ut Raven- 
nam confcrret fe ex Dalmatia . Tum Gothi , 
qui trans Padum fluvium , & Ravennam habi- 
tabant , allato nuncio , revocari ab Augufio 
Belifarium , primo quidcm id pro leviuinoo 
habuerunt , chm rati rcgnum Itali» nunquam 
pofthabiturum promiflfo Augufto fidei . At ubi 
conftitit 9 ipfum magno ftudio profe&ionem 
parare , quicunque in illis partibus adhuc re- 
ftabant praeftantes gentis illius viri , uno con- 
fenfu in urbem Ticinum Urajam ex forore ne- 
potem Vitigis conveniunt , ac diu miftis cum 
ipfo lacrymis , ita alloquuntur . Calamitatis , 
qua moao premitur Gothorum natio , nemo 
pneter te , precipua caufa extitit . Nos enim 
avunculum tuum , inertem adeo , & infelicem 
Principem , jamdiu regno , ut Theodatum fo- 
roris Theoderici filium , detrufiflemus ♦ nifi 1I7 
lum, qucm prodis, ftrenuum animum reveritt 
ftatuiflemus , relidto Vitigi Regis nominc^ , 
poteftatem ipfam in te unum transferre . Sed 
quas tunc videbatur effe benignitas , nunc eo 
,recidit , ut patcat infaniam fuifle , exitiiquc- 

no- 



Digitized by 



DE BELLO GOTHICO. LIB. II. 



301 



ooftri originem . Gothorum eaim, ut ipfe fcis ,< 
dile&e Uraja piurimos , eofque fbrtiUimos vis 
Martis fuftulit : ac fi qui inrer gcntis reliquias 
egregii bellatores fuperfunt , eos cum Vitige, 
& cun&is opibus hinc Belifcrias avehet . Ac 
nemo eft qui neget brevi tempus affore , quo 
ad exiguura numerum , magnamque miferiam 
rcdada , idem patiamur . Cum igitur ejufmodi 
mala nbs circumveniant > honefte mori praeftat, 
quam liberos , & uxores ab hoftibus in extrt- 
mum orbem abdu&os cernere . Porro , fi te_ 
coeptorum Ducem habebimus , procul dubio 
patrabimus aliquid viris fonibus dignum . Hsc 
Gothi : quibus Urajas ita refpondit . Equidem 
vobis illud aflentior , in hac calamitate nobis 
aleam belli fubeundam potiiis efle , qukm fer- 
vitutem . Qpbd autem me Gothorum Regem 
creare vultis , id a communi utilitate oomino 
alienum judtco . Nam primo , cum ex forore** 
fim oepos Vitigis , viri , qui rem ade6 infeli- 
citer geflit , hoftibus cflem defpicatiflimus : 
fiquidem vulgaris opinio cft , ad propinquos 
intortunia propagari. Deinde, fi regnum occu- 
|>aremavunculi, viderer fcelusadmittere, quod 
a me jplerofque veftrflm merit6 alicnaret . Ego 
ver6 fic ftatuo* Gothorum Regem inextremum 
iftud difcrimen deligendum cfle Udibadunu 9 
fumma virum fortitudine, &navitatefingulari, 
qui ut apparet , in belli focietatem Theudinu 
avunculum , Vifigothorum Regcm , propinqui 
iatis vinculo pertrahet. Itaque meliori cumfpc 
iioftem armis petCmus . 

Hac oratione Urajam ea fuafiffe , qu& maxi 
«ffic cxpedirent t Gothi omnes cenfuerunr. Pro- 
tinus VeronA accitus Ildibadus afluit : quenu 
chm induifsent purpuri , Regem falutarunt , 
xogaruntque , ut prafenti rerum fuarum ftatui 
confulerct . Ita Rex fa&us Ildibadus , paulo 
poft convocatis Gothis omnibus, hoc ferfc mo- 
do difseruit . Qpotquot hic adeftis , Commi- 
litones , longo rei Bellicsc ufu peritos efic- 
fcio. Proinde in arma non feremur pracipites, 
Cbm cnim peritia mentem fecum , &con(ilium 
tticm f auoaciam tcmerariam fogit . Debetis 



B 



autem omnes , propofiti vobis memoril prio- 
rum cafuum , jam de inftantibus deliberarc* . 
Vfultorum enim animds preteritorum oblivio , 
ctim minime oportebat , temer& extulit , & in 
rebus maximi momenti vehementer fefellit • 
ErgoVitigis fc tn manus hoftium demifit, nc- 
que invitis vobis , nec renitentibus : fed ani- 
mis tunc advcrfa debilitatis fortuna , utilius 
longe nobis fore duxiftis , domi refides Belifa- 
rio dare manus, qukm corporainpraelii difcri* 
men committere. Jam vero, ciim auditis illum 
difcedere , & Byzantium proficifci , rebus no- 
vis ftudetis . At quemque veftrflra reputare fe- 
cum oportet , homines non omnia fecere qu* 
deftinarunt : veriim faepe fit pneter opinionem, 
ut confiliis contrarii fint rerum exitus . Fortu- 
na enim , ac poenitentia mehora fuaderc , & 
improvis6 efficere folent, qu6d tn prefenti ac- 
cidere Belifario nihil vetat . Qpare fatiiis cft 
cum ipfo pribs agerc, 8c dare opcram , « ad 
priftinam pa&ionem fc rcferat : tum demunu 
ad ea progredi, quar fecundo loco agenda funt. 
Hsec eftato Udibado f fentcntiam cjus probarunt 
Gothi , & Ravennam Leratos propcrfe miferunt , 
aui ad Belifarium introou^i, inmemoriam re- 
aigunt conventa , & violatam promifll fidenu 
objiciunt , ac voluntarium appellantes manci- 
pium , & exprobrantes , quod regno fervitu- 
tem prasferre non erubcfceret , aliaque id ge- 
nus multa auribus ingerentes , hortantur ne di- 
gnitatem fupremam rcfpuat : aflirmant ventu- 
rum ultro Udibadum, pofitlque ad pedes pur- 
puri , Regem Gothorum , atque Italts aeni- 
turum adoratione Belifarium . Haec dicebant 
Legati , minime dubitantes , quin Belifarius 
nulll interpofltA morA Regis nomen acciperet . 
At ille pneter eorum expeAationcm negavit 
plan£ , ufurpaturum Belifiurium Regis nomen, 

Suandiu Tuftinianus Aug. viveret . Q^io audito, 
igrefli ftatim Legati , rem omnem Ildibado 
renunciarunt . Beularius Byzantium profeltus 
eft , & cum hyeme annus quintus exiit hujus 
belli 9 quod Procopius fcriput • 




PRO- 



PROCOPII C^SARIENSIS 

HISTORIARUM TEMPORIS SUI 

DE BELLO GOTHICO 

LIBEIt TEI&IUS. 



C A P U T I. 

BelifariusFttigim, Gotbos captivos Byzantktm 
deportat . Non donatur triumpbo . Ejus laudes 
ampliffhna. lldibadus, GothcrumRex y gentis 
rdiquias in Italia colligit, Rem Romanam 
evertit avaritia Alexandri Logotbeta , 
cui cognomen Forficula inditum , quod 
nummos raderet . lldibadus Vita- 
lium acie vincit . Offenfe uxoris 
precibus permotus tJra)am 
tollit e medio . Deinde 
ipfe in convivio 
interficitur . 

ITa Belifarius , rehus adhuc fufpenfis , 
Vitigim ', Gothorura proceres . Ildibadi 
liberos , regiafque opes omnes Byzan- 
tium deportavit , nemine Ducum ipfum 
corhitante praeter Ildigerem , Valeria- 
num 9 Martinum , & Herodianum . Vitigim 
cum uxore iaetis , placidifque afpexit oculis Ju- 
ftinianus Auguftus , & Barbarorum agmen , 
corporis form£ , ac mole preeftantium , mira- 
tus efl . Poftquam Theoderici gazam , fpedtei- 
tu fane dignam , in Palatium accepit , Senatui 
quidem contemplandam propofuit apud fe , 
rerum geftarum magnitudine glorians : at ne- 
que illam exhibuit multitudini, nectriumphum 
Belifario decrevit , uti fecerat , cum iile ex 
Africa rediit , Gelimeris , & Vandalorum vi- 
€tor . Nihilominus tamen in ore omnium vi- 

f;ebat Belifarius , duas adeptus vi&orias , qua- 
es nemo unquam antea retuliflet : quippe qui 
captivos Reges duos advexiflet Byzantium : 
prater opinionem inRomanorum manus addu- 
xiflet progeniem , ac thefauros Gizerici , & 
Theoderici , quibus Regibus inter Barbaros 
nemo unquam fuit illuftrior : receptas ex ho- 
ftibus divitias Reip. reftituiflet : atque exiguo 
tempore dimidiam fere , & terree , & maris 
partcm Imperio recuperafset. Byzantii civibus 
jucundum quotidie praebebat fpe&aculum Beli- 
farius , five in forum prodiret Domo five do- 
mum rediret ; nec videndi fatietas quemquam 
capicbat . Nam illius in publicum e^reflus 
pompse erat magnificentiflimae fimilis ; cum in- 
gens Vandalorum , Gothorum , ac Maurorum 
caterva ipfum ufque comitaretur . Decoro erat, 
ac proccro corpore , & oris dignitate omnes 
fupcrabat . Obviis adeo facilem fe , & beni- 
gnum prsebebat , ut homo tenuiflimas fortunse, 
lortifque infimse efte viaeretur. Ejusimperium 
milites , & agricote magno femper opere ama- 
runt . Milites quidem , quod ipium experiren- 
tur mortalium omnium munificentiflimunu . 
Nam qui in prselio male accepti fuerant , illis 
grandi pecunia vulnerum acerbitatem levabat : 
qui facinus praeclarum ediderant , his armillas, 
& torques in prsemium dabat . Si cui militi in 
cextamine vel equus, vel arcus, velaliudquid- 



A piam perii/Tet , continui re fimili Belifari» 
ja&uram farciebat . Amabant ver6 Imperium 
ejus agricolas , propterea qu6d ita illis parce- 
bat , confulebatque , ut eorum nemini vis un- 
qnam illata fuerit, ducente exercitus Belifario. 
Immo vero omnes, apud quos cum copiisver- 
fabatur , infpsrantes ditabat . Nam venalia^ 
quaelibet quo volebant pretio illis divendebant, 
& ctim fegetes adoletaerent , fedulam dabat 
operam , ne , qui aderat equitatus , noxam 
illis ufpiam faceret . Pendentes ab arboribus 
fructus nemini contingere licebat . Pneterea^, 
vir erat fingulari prseditus continentia . Nuilam 
enim fcemmam , prseter uxorem attigtt : & 
ciim Vandalas , Gothafque bello cepinet mu- 

B lieres, tot numero , tamque oris fpecie prfc- 
cellentes , ut nemo pares viderit , earum nul- 
lam in confpe&um fuum, nedum in congref- 
fum venire fivit . Gum in aliis rebus omnibus 
folertiflimus erat , tum in dubiis viam ihire^ 
optimam apprime callebat . Inter belli difcri- 
mina caute ftrenuus , & prudenter animofiffi- 
mus; ac fi quid in hoftem aggrederetur, 
promptus idem, &cundbitor, prout alterutro 
opus erat , folebat elTe. Ad haec, in adverfis 
rebus fidentem , & imperturbatum animunu 
oftendebat : in profoeris non efferebatur fuper- 
bia, neque indulgebat genio . Certe vino ma- 
dentem nemo unquam Belifarium vidit. Q^ian* 
diu Romanis copiis in Africa , Italiaque pra^- 

C fuerat , obvia qpasque occupaverat continenti 
viftoria . Poftquam Byzantium accitus rediit, 
multo clariiis , quam ante, quantiim polleret, 
innotuit . Nam ciim emineret virtutis cumulo, 
& Magiftros militise , quotquot unquam fuif- 
fent , non opibus modo , fed PratorianorunL. 
etiam haftatorum , ac Scutariorum numerofo 
prsefidio fuperaret, Ducibus xqub omnibus, ac 
militibus merito formidabilis erat . Ac » nifi 
fallor, fi quis imperanti ipfi voluilTet obfiftere, 
non aufus efiet . Mandata ejus omnia omnes 
peragebant , dufti virtutis reverentiS , ac po- 
tentise metu . Etenim ex fuo feptem educebat 
equitum millia : quorum nullus rejedkneus 
erat , at eorum quiique id ambiebat, ut fiaret 

D primus in acie, & fortiflimos hoftium provo- 
caret . Romani Seniores, chm a Gothis obfeffi, 

3ux fierent in confli&ibus bellicis , fpe&arent, 
emirantes dicebant , Theoderici potentianu 
evertidomus unius vi. Itaque Belifarius,& au- 
&oritate , & confilio , ut didhim eft , pollens, 
quse e re erant Imperatoris decernebat animo , 
& auae propofuerat , fuo femper arbitratu exe- 
quebatur . 

Caeteri vero Duces , ctim inter fe pares ef- 
fent , & omnia ad privatam utilitatem refer- 
rent , Romanos jam expilare , & militum inju- 
riispermittere coeperant. Ac nec fibi fatis con- 
fulere fciebant, nec milites habebant didto au- 
dientes . Qjuare ab illis fepe peccatum eft , 
refque omnis Romana brevi tempore peffunu 



4 



Digitized by 



DE BELLO GOTHICO. LIB. III. 



30? 



IT13 
IGO. 

tb. 
•cr- 

!!a 

Cll. 

?fr 

si 
3* 
'iia 

foi- 
ft 
rcr, 

ai 

» 

:& 
ffli 

«. 

io, 

tis 

li 
112 
I!, 
3S 

3 

t 
0- 

i 



abjit : quod uti fa&nm fit * hic narrabo . Ubi 
proie&um Ravcnni Belifarium » pelago pro- 
vehi Ildtbadus comperic , ad fe omoes colle- 
git Barbaros * ac Romanos milires , quibus re- 
rum placebat aovitas . Firmande dominationi 
curam adhibebat maximam , & ad recuperan- 
dum Gocbis regnum Italias ftudium omne con- 
ferebat . Principio non amplihs mille eum fe- 
quebantur , unamque admodum urbem Tici- 
num habebant . Deinde quicunque in Ligu- 
ria , & in agro erant Veneto , paularim ad il- 
lum fe fe applicuerunt . Byzantii Alexander 
quidam erat Logotheta , quo Graeco vocabulo 
eum Romani defignant , qui rationibus publi- 
cis pnefeAus eft . Hic damni publico illati in- 
fimulare milites non ceflabat : qua crimhum- 
di arte ex bumili loco ad honorem gradus , at- 
que ex egeftate ad fiimmas opes brevi pervg- 
nit . Ac n quis alius , is certe magnas paravit 
Imperatori pecunias , effecitque unus omnium 
raaximfc , ut ad paucos , & mendicos redatfti 
milites , nihil haberent animi ad fubeunda^ 
beili difcrimina . Ipfum Byzantii cognomento 
Forficute idcirco affecerunt , quod nummunu 
aureum tam dextere circumcideret , ut eo , 
quantum vellet , curtato , orbem vel fic fer- 
varet, quo erat antea circumfcriptus . Forficu- 
lam enim vocant inftrumentum illud, quo quis 
id efficit . Alexandrum hunc Imperator , po- 
fteaquam revocavit Be ifarium, in Italiam mi 
fit. ts ver6 Ravennam delatus , rationes falfas 
inftituit . Nam ab Italis , qui nec pecunianu 
regiam contigerant , neque ullam asrario nava- 
rant operam , rationes rcpopofcit , admifli in- 
Theoaericum , aliofque Gothorum Reges pe- 
culatus accerfens , & cogens perfolvere quid- 
quid per ficaudem , ut ipfe dicebat , illis fup- 
pilatum, in rem fuam convcrtiffent . Vulnera_ 
militum , adiraque pericula non aliter penfa- 
hat , quim cum ipfis , fua falfis expe&atione, 
ftipendiorum calculos ponendo fordide . Itaque 
k Juftiniano Aug. Italorum animos alieuavit . 
Nec jam militum quifquam belli aleam fubire 
volebat , fed hoftium res plurimum promove- 
bant ignavii voluntaril. Q^ocirca Duces nihil 
movebant, excepto Vitalio , qui cbm in agro 
Veneto « praeter alias copias , multos fecuiiL- 
haberet Erulos , aufus eft cuni Ildibado pugna- 
te, veritus ne is poftmodum. quod & contigit, 
magnas adeptus vires , non poflet amplius re- 

{>rimi. Acerrimo ad urbemTarvifiumfa&oprae- 
io, Vitalius infigniter vi<£tus aufugit , fervatis 
fuorum paucis , pluribus amiflis lbi . In hoc 
certamine luculenta fuit Erulorum ciades qua 
involutus eft ipforumPrincepsVilandus. Theu- 
dimundus, Mauricii* qui Mundura patrem ha- 
buit , filius , adhuc adolefcentulus ♦ in extre- 
mum difcrimen venit : elapfus tamen eft cum_ 
Vitalio . ESl vi<Stori£ nomen Ildibadi Impera- 
tori, atque omnibus longfe , ac late notuit. 

Deinde in Ildibadi ofFcnfionemUrajas ex hoc 
incurrit . Erat Urajas conjux inter hos Barba- 
ros chm divitiis , mm corporis formi omnium 
facilfc princeps . Aliquando ad balneum procef- 
fit , mundo ornata fplendidiflimo , & ingenti 
fomulantium agmine ftipata. Ibi uxorem Ildi- 
badi confpicata, vilibus indutam veftibus, non 
deraifse , ut regiam conjugem , falutavit ; at 
fuperbihs defpe&am affecit contumcli£ . Et 
veri) res <tomi angufta adhuc erat Ildibado ; ut- 
pote cui opes regiae non obtigerant . Indigni- 
tatem injuriae , non ferens uxor Ildibadi , dolore 
exarfit : mox virum adit lacrymans , rogatque 
ut fibi ab Urajx conjuge indigniflimis nwxiis 



B 



habitse ultor adfit . Qpare Hdiba4us Urajamu 
primo apud Barharos criminatus transfugium 
ad hoftes parare, paulopoftdoJo occiJit. Hinc 
Gothorum coilegit odium , ?gre ferentium , 
tam inconfiderate e medio fublatum Urajam . 
Jamque inter fe multi coitione fa&a adraiflum 
icelus exprobrabant Ildibado ; nemo tamexu 
cssdis hujus poenas ab ipfo petere volebat • 
Erat in eorum numero V ilas natione Gepxs , 
Protedkoribus Regis adfcriptus, & fponfus fo^- 
minae , cujus amore deperihat . Illo advershs 
hoftes profefto , ut in eos cum aliis nonnullis 
incurfionem aliquam fiiceret , fponfam Ildiba- 
dus cum alio quodam Barbaro , five per im- 
prudentiam , «ve alia ex cauia , matrimonio 
junxit . Reverfus e caftris Vilas , ubi hasc au- 
diit , ut erat naturl fervidus , fe£lum indignum 
minime tulit : fed ftatim cum animo conftituit 
Ildibadum interimere ♦ rem fe fa&urum ratus 
Gothis univerfis cratiflimam . Cogitatum fa»- 
cinus aggreflus eft die quodam , quo apparebat 
Ildibado cum Gothorum Proceribus epulanti ^ 
Etenim prandenti Regi, cbm alii multi altare 
folent , tum Proteftores . Ergo ille manu da- 
pibus admota , toro pronus incumbebat ; cbm 
Vilas repente gladio cervicem etus percuflit ; 
ita ut cibum tenentibus adhuc digitis , demef- 
fum y lapfumque in menfam caput , omnes , qui 
aderant , magno ftupore defixerit . Sic demum 
Udibadus Urajae necem luit, hyemifque exitus 
annum fextum claufit iftius belli , quod Proco- 
pius ftylo profecutus eft. 

CAPUT II. 

Rugi , gens Gothira^ Eraricum Regem creant . 
Qeteri Gotbt TatUam ad regnum imt- 
tant. Eraricus , dum fer Legatos 
cwijfufiiniano agit occiditur. 
Totilas regnum capefjit . 

QUidam erat in Gothorum exercitu Erari- 
cus , natione Rugus , inter hos Barbaros 
praepotens . Rugi autem , gens Gothica* 
fuis olim vivebant legibus . Aggregati vero 
cum nonnullis aliis populis ad Iheodericunu 
ipfius regni primordio , in unum corpus coa- 
luerunt , atque ex eo rem bellicam in com- 
mune femper tradtarunt. Vitatis tamen mulie- 
rum alienarum connubiis , nationis fu* nomea 
pura fobolis fucceffione apud fe confervarunr . 
Ildrbadi nece turbatis rebus , Eraricum hunc 
Rugi declararunt fubito Regem . Qpod .adco 
non Gothis placuit , ut plerolque conjecerit in 
moerorem graviflimum ; quafi jam nihil refta- 
ret fpei , oolatae antea ab Ildibado , qui Go- 
thosindominatum, regnumque Italiag reftituere 
poterat. Porro Eraricus nihil egit memorii di- 
gnum : & chm in regno menfes vixiflet quin- 
que , fic mortem obiit . Totilas quidam erat , 
Ildibadi ex fratre nepos , quem eximia pru- 
dentia , & navitas fingularis , Gothis commen-i 
dabant plurimum. Hic tunc temporis Gothis* 
qui erant Tarvifii , Praefe<Shis , auditi , de qua 
diximus , Ildibadi csede t Ravennam ad Con- 
ftantianum mifit , qui incolumitatis fidem fibi 
peterent , pollicenti fe , & Gothos , quibus 
pt«eflet ♦ in Romanorum jus , ac poteftatenu 
cum urbe Tarvifio concefluros. Conftantianus , 
his libenter auditis , poftulata omnia Totilas 
rara habuir interpofito jurejurando. Conftitue- 
runt inter fe diem , qua Totilas , & Gothi , 
qui Tarvifium praefidio tenebant , quendam ex 
amicis Conftantiani in urbem accipereut , 6c 
cum ea fe ipfi dederent . 

Jam 



Digitized by 



3<M P R O 

Jam vero Gothis grave erat Imperium Era- 
rici , quem bello cum Romanis gerendo vide- 
bant imparcm , ac plurimi conviciis ejus os 
verberabant , quod magnis ipforum cseptis ob- 
ftitiffet , ab Ildibadi obitu . Denique de com- 
muni fententiaTarvifium mittunt, quiTotilam 
ad regnum invitent . Jam enim Regis Ildibadi 
defiderio flagrantes , ln confanguineum ipfius 
Totilam vi6toriac fpem convertebant , ac fbre^ 
fperabant , ut illi idem animus elTet . At illc_ 

Edfcione , quam cum Romanis fecerat , fine ul- 
ambagibus patefa&a iis, qui ad fe venerant, 

Sromifit , fi Gothi Eraricum occiderent citra_ 
iem cumRomanis condidhim, fe ipfis affenfu- 
rum,fa&urumque omnia utivellent. Qjjsb cbm 
Barbari audiiffent,Eraricoperniciem machinari 
caeperunt. Dum hmc inGothorum caftrisagun 
tur , interea Romanae copias , hoftium negotio 
fecurum otium nadte, neccoibant, nec imbant 
confilium patrandi quidquam inBarbaros. Era- 
ricus vero, convocatis Gothis omnibus, ad eos 
retulit de mittendis ad Juftinianum Aug. Ora 
toribus, qui pacem eadem conditione peterent, 
qua antea Vitigi concedere voluiffet : nimirum 
ut Gothi, retenta Tranfpadana regione, reliqul 
ItaliA cederent . Poftquam affenn funt Gothi , 
Caballarium ille , aliofque nonnullos ex intimis 
dele&os , Legatos mifit , in fpeciem quidem de 
iis, qu» proxime dixi , cum Imperatore a&u- 
ros, clam autem juffos hoc unum cum eo tran- 
rigere, ut ipfe muldl donatus pecunil , & ad- 
fcriptus Patriciis , Italiam omnem traderet , re- 
gnique infignia abdicaret . Q,uas quidem Legati, 
ubi tuere Byzantii , confecerunt : at hoc interim 
fpatio Eraricum ex infidiis Gothi perimunt ; 
coque mortuo , Totilas ex compadto regnunu 
obtinct. 

CAPUT IIL 

Coemt in confiliufn Romani Duces , a JafHniano 
reprebenfi . Veronam accedunt Con^antianus , ' 
Alexander . Urbs capitur proditione j 
mox amittitur 9 Dumn culpd . 

POfteaquam quid Erarico accidi(set,Regem- 
que aGothis creatum Totilam refciit jufti- 
nianus Aug. exercitus Duces, qui in illis erant 
partibus , incufare ignaviae , & urgere non de- 
ftitit. Qjiare Joannes, ex forore nepos Vitalia- 
ni, Beffas, Vitalius, caeterique omnes , in fin- 
gulis urbibus reli<SVis praefidiis , conveneruntRa- 
vennam, ubi Conftantianus , & Alexander, cu- 
jus mentionem fupra feci , morabantur Coadfco 
confilio, fatius vifum eft,ante omniaVeronam, 
agriVeneti urbem, infefto exercitu petere, ed- 
que capt£ cum ipfius praefidio Gothico , Toti- 
lam acTicinenfes invadere. Exercitus hicXII. 
conftabat millibus , fub Ducibus XI. quorunu 
primi erant Conftantianus , & Alexander , qui 
ad Urbem Veronam redta contenderunt . Ubi 
propius ventum eft , caftra ftadiis LX. procul 
metati funt in ejus planitie: circumjacent enim 
equitabiles campi , qui ad urbem ufque Man- 
tuam patent , diei iter VeronS diflitam . Vir 
erat inter Venetos nobilis , Marcianus nomine , 
qui cbm caftellum incoleret Verona vicinum , 
effetque Imperatoris ftudiofiflimus , id fedulo 
agebat, ut in poteftatem exercitus Romani ve- 
niret urbs . Et vero cuftodum quendam a pue- 
ro noverat : ad quem fuorum nonnullos fami- 
liarium mifit , inaudhiros pecunil , ut Impera- 
toris copias in urbem admitteret. Id cbm por- 
t* cuftos fa&urum fe recepiffet,Marcianuseof- 



C O P I I 

A dem, qui rem cum illo tranfegerant, ad exer- 
citus Romani Duces deftinavit , ut paftionc^ 
enunciata , cum ipfis urbem intrarent nodhi . 
Vifum eft Ducibus expedire , cum paucis pne- 
mitti aliquem e fuo numero, ut fi portampan- 
deret cuftos , eam occuparent , & in urbenu 
exercitum tuto acciperent . Nemo periculunu 
adire voluit , praeter Artabazem , natione Ar- 
menium , virum bello prasftantem , qui fpome 
fe aufo obtulit. Erat hic Perfarum Dux, quos 
Belifarius nuper Byzantium cum Blifchane ex 
regno Perfarum miferat , caftello capto Sifau- 
ranenfi . Tunc autem viris centum ex omni de- 
ledHs exercitu , intempefta nodte ad muros ac- 
ceflit. PortA a cuftode, uticonvenerat, aperd, 
B quidam haud ingrefli exercitum evocant : cperi 
murum afcendunt, & pofitos ibi vigiles , incau- 
tos opprimunt, ac trucidant. Alii poni Gothi 
omnes , cognito infortunio , evadunt . Surgitpro 
moenibus collis admodum celfo vertice : unde 
quidquid in urbe fit deprehendere , & eorum , 
qui funt intus , inire numerum , longe etiam , 
ac late campi aequor profpicere licet. Chm e6 
Gothi fugd evafinent, continuerunt fe totamno- 
6kem . Romanus vero exercitus quadragefimo 
ab urbe ftadio conftitit , ort£ inter Duces de^ 
urbis opibus dividendis lite diftentus . Dunu 
fic de preda altercantur , lucefcit, & clara jam 
die Gothi ex cacumine , quod infederant , nu- 
mero hoftium in urbe agentium plan& cognito, 
quanto etiam fpatio reliquae copias Veroni 
abeffent,confpicati, curfu in urbem fe inferunt 
eadem porta , qua priiis excefferant : nequc^ 
enim illam occupare potuerant , qui erant do- 
6hi ingreffi . Tum uno Romani animo fe ad 
murorum pinnas recipiunt : ubi cum magna- 
Barbarorum multitudine collatis manibus , om- 
nes , in primis Artabazes , mira edentes facino- 
ra, impetum fortiffime fuftinebant. JamRoma- 
niDuces, compofita inter fe lite de piaedaVe- 
ronenfi , cum caeteris copiis pergebant ad ur- 
bem : cujus ponas ciim offendiffent claufas , & 
hoftem validiffime repugnantem , ilicet retro 
cefferunt, quamvis focios viderent in urbe con- 
fligentes , obfecrantefque ne fe defererent , at 
O tantifper fubfifterent , dum reciperent fe ad 
ipfos. Qparaobrem qui erant cum Artabaze^, 
numero hoftium obruti , ac fuorum defperantes 
auxilium , cun&i faltu de muro foras prascipi- 
tes dedere fefe. Qpi in planum ceciderunt, ad 
Romanum exercitum properarunt incolumes : 
ex quibus fuit Artabazes . Qjui ver6 in falebras 
prolapfi funt , ibidem omnes interierunt . Ro- 
manumArtabazes affecutus exercituni,uniper- 
rexit , omnes probris paflim increpando . Eri- 
dano tranfito , pervenere Faventiam , quse urbs 
provincue eft^Emili», &Ravennd ftadiis CXX. 
diftat . 

CAPUT IV. 

Artabcnks ad Romanos, Totila ad Gotbos oratio . 
Artabazis cum Viliari inter geminas-acies 
fingulare certamen , utrique mfauftum* 
Romanorum clades , ac fuga 
turpijfima. 

DE his , qua Veronae contigerant , certior 
fadhis Totilas , Gothorum , qui in illa- 
urbe erant , magnam partem accerfit , atque- 
ubi affuere, copias omnes, ad quina millia col- 
ledfcis , in hoftem duxit . Qjnod cum accepiffent 
exercitus Romani Duces , re praefenti in deli- 
berationem vocata , Artabazes fententiam it^ 

pro- 



/ 

Digitized by Goosle 



DE BELLO G O T H I C O. LIB. III. 



3°5 



?^ 

3! 5 

ai. 

• 4 <4l 

nti 

■ij 

aa, 
roi 
35 

W. 

:» 

& 

<fr 
130. 
fij. 

ft 

3- 

,S 



i. 

w 

ff- 
1 



protulic. Nemo veftrflm, 6 Duces, fperncndos 
hoftes pucec, canquam nobis inferiores nume- 
ro ; neque ideo , quia cum gence k Belifario 
domita certamen eft , remiffb hos animo pecac . 
Multi opinione falfa fpem ipfi fuam fefellerunc; 
nec defuere, qui prapoftero aliorum contemptu 
potentiam , quam adepti erant, everterinc. Ac- 
cedic in primis, quod cum viris res nobis eft , 
quos priftina infehcitas ad fucceflusinvitatpro- 
lperos, fummam parience audaciam defperata^ 
fortuna . Acque haec ego jam vobis dico , non 
fufpicione cceca indu&us , fed in recenci confli- 
&u probe expertus eorum animum . Nec quif- 
quam exiftimec male me illorum vires mirari , 
qui me paucis fuccintum vicerint . Virorunu 
enim virtus , five plures numero fint , five pau- 
ciores , fac illis pater , quibufcum pugnanc . 
Itaque fatius fore cenfeo , pofitis ad fluvii tra- 
jeftum cuftodibus, Barbaros, ubi dimidia pars 
ipforum cranfierit , aggredi , qukm omnes jam 
in unum coadtos . Nec parum decora videacur 
cuiquam vi&oria ejufcemodi . Qjiod enim puU 
crum, vel curpe dicicur incocptum aliquod , id 
ab ipfius exitu pecicur , & vi&ores laudari fo- 
lenc , non difquireudo quo parca modo vixSto- 
ria fueric. Ea quidem Arcabazes fuafic : ac in- 
concrarias fencenciasdiftraftiDuces, nihil,quod 
e re eflec, egerunc , ibique refides crivere cem- 
pus . 

Jam verb Gochorum exercicus appropinqua- 
bac : cbmque ad traje&um fluminis vencunu 
eft, Totilas advocaca concione, hac oracione^ 
fuos accendic . In aliis quidem praeliis , necef- 
iarii mei , propofica exercicibus plerumque— 
Martis aequa conditio ad dimicandum impellic 
animos . Nos vero nequaquam pari cum hofti- 
bus condicione , at longe diverla , boc cerca- 
men invadimus . Hi certe , fi fbne vidfci fue- 
rint, brevi pugnam reparare poterunt , cimu 
paflim militum vim magnam reliquerint in 
Italiae munityonibus , & facile appareac alias co- 
pias Byzancio propediem fubudio vencuras. 
Nobis aucem ti clades incidac, fundicus & 
fpem , & nomen Gothicum tollet . Ecce eninu 
ad quina millia ex ducentis millibus reda&i fu- 
mus . Addo aliud , quod in memoriam reduce- 
re non alienum efle judico . Qpando in Impe- 
ratorem arma cum Udibado tollere decrevinis, 
non amplius mille eratis convi&u jundH , om- 
nifque veftra ditio unius urbis Ticini ambitu 
claudebatur. Sed vobis vidtoriam adeptis acie, 
exercitus , & ditio creverunt . Itaque fi renu 
fortiter jam etiam vultis gerere, fpero, nec te- 
mer& , tore ut procedente bello , omnino ho- 
ftem debellemus . Vi6tores enim in dies nume- 
roaugentur, ac viribus. Alacri igitur quifque 
animo , totifque viribus invadat hoftes, probe 
memor haud pofle fieri , ut bellum redintegre- 
mus, fi femel hoc nobis prselium male ceflerit . 
Porr6 convenit conferre manum fpe fretos 
optima , quam ipfa hoftium improbitas vobis 
offert . Nam ita cura fubditis egerunt , ut Ira- 
lis , Gothos prodere male auns , nullam am- 
pltfis poenam irrogare necefle fit : adeo illis , 
ut fummatim dicam , genus omne calarairatis 
per eos inve&um eft, quos amice fufceperant. 
Qjiid ver5 expugnatu tacilius illo hofte , cui 
Deus , offenfus minime favet ? Spem etiam fe- 
cundi pralii facere nobis debet incuffus illis a 
nobis terror\ Neque enim alios jam aggredi- 
mur, nifi illos ipfos, qui nuper temer^ relidto, 
quod occupaverant, Veronae gremio, nemine^. 
omniura perfequente, turpiter fugerunt. 
. Iu fuos hortatus Totilas, trecentis injunxit, 
Tom. L 



B 



ut illinc ftadiis procul XX. tranfito fluminc-., 
pone caftra fubirent hoftium, & ubi ventum ad 
manus eflet, k tergo illos telis pro virilt parte 
impeterent, ut perturbatio omnem promend» 
vinutis cogitacionem auferrec . Ipfe illico cum 
reliquis copiis trajedlo amne , ad hoftes reftk 
concendic • E veftigio Romani obviam eunc : 
jamque in confpedlu proximo utrique ftererant, 
ciim vir Gothus, Viliaris nomine, mole coipo- 
ris valens, vifu cerribilis , impiger , ac bellico- 
fus, adraiflb equo proceflic ance aciem, medio- 
que in campo confticic , Iorici munitus, & ga- 
led, atque e Romanis omnibus unum aliquem» 
quicunaue vellet, in certamen popofcic. Huic 
unus obrulic fe fe Arrabazes, c&teris gravi 
meru defixis . Ergo equis concurrunt adverfis 
ambo : hifque admotis proxime , haftas con- 
torquenc . Promptior Artabazes dexterum Vi- 
liaris latus confodit. Barbarus, lerhali accepto 
vulnere , fupinus in terrara cafurus erat , fed 
ipfius hafta, a tergo hurai, fulta ad petrara, 
eum fuftinuit a laplu . Tum Artabazes magis, 
ac magls conniritur , ut haftam in viri vifcera 
adigeret , illum Jethaliter nondum faucium ra- 
tus. Hic forte accidit, ut cufpis haftas Viliari- 
dis, quae pene arredla erat, loricam Artabazis 
contigerit, ac fenfira progrediendo , per ean- 
dem afcenderit lubrica, donec ad collum Arta- 
bazis illapfa , cutem perftrinxit . Cafu quodam 
infiauans fe fe altifcs ferrum, illius partis arte- 
riam rupit , uijde mulro ftatim (anguine fino^ 
ullo doloris fenfu defluente , ad Rpm. ille 
aciem fe equo retulit : Viliaris autem exani-. 
mis ibi concidit. Artabazes, cum fiftcre non- 
poflet fanguinem , tertio poft die efflavit ani- 
mam,Romanorum fpe penitiis convulfa; quo- 
rum rebus haud parum nocuit, in eo certamine 
fadhis ad pugnandum inutilis . Nam ilio extra_. 
teli jailum curante vulnus , cooroe funt ia- 
prelium acies : quo fervente , trecenti Barba- 
ri , pone Romanum exercitum progreffi , re- 
pente apparuerunt . Confpicati illos Romani , 
ac fibi rem effe rati cum majoribus copiis, 
exhorruerunt metu , ac fugae ftarira pro fua^ 
quifque parte fe commendarunr . Foede fugien- 
tium ftragem fecere Barbari ; multos ceperc- 
vivos, & in cuftodiam tradiderunt, fignifque 
omnibus potiti funt , quod certe nunquam Ro- 
manis acGiderat. Ducum quifque , ut potuir, 
proripuit fe fa cum paucis : rum urbibus, 
quibus fe comraiferanc fervandis dcderunr ope- 



rara. 



CAPUT V. 



Gof^i Florentiam obfldent. Rornanorum advcntu 
cognito, obfidionem folvunt. Pupid initd> 
rumore falfo Romani conftcr- 
nantur in fugam . 

HAud mulro poft , adversiis Juftinum , & 
urbem FJorenriam Totilas exercitum mi- 
fir, eique Duces praefecic Gochorum bellicofif- 
fimos, Bledam, Rodericum, arqut Uliarin^. 
Q.ui ciim perveniflenr Florenriam , caftris cir- 
cum moenia pofitis, obfidionem capeffunr . Ju- 
ftinus eo curoatus, quod nullos commearus iibi 
providifler, Ravennam mirric, qui promprum^ 
ab exercirus Romani Ducibus auxilium pcrat . 
Is qui profecftus eft, cum hoftes no&is bencfi- 
cio latuiflec, Ravennam arrigir, & quo res lo- 
co eflent renunciavit . Qjuapropter nulla inter- 
pofitd mor4 validusRomanorum exercitus Flo- 
rentiam iter intendit, ducibus Beffa, Cypriano» 
% Qq & 



Digitized by 



Google 



i 



Totilas vafletta , urbes , ac pfovincias multas re- 
cipit. Ne xfolin obfidet . Juflimanus in Italiam 
Maximinum Prafettum Pr&torio cum clajfe , 
& Dem trium mitfit . Demttrius Neapo- 
litanis auxilium pardt . bemetrkts 
alteri dum illumNeapolmducit, 
fugata a Gotbis claffe , 
lingua intempe* 
rantiam luit. 

DEin Totilas Of&urii ,• ac Petram caftella 
cepit . Aliquarito poft in Tufciam fe fe 
contulit , ac tenratis regioms illius oppidis , 
ciuD ei permittere fe nemo Vellet ♦ traje&o 
flumine Tiberi , Romx finibus abftinuit , & 
in Campaniam , ac Samnium repente ingfef- 
fus , Beueveritum , urbfem validam , nullo ne- 



P A 6 C 0 

tejafifctf, <ful ex : forore hepbtf frit fataliani . j A 
n Gotht finiul ut ab exploratoribus accepcSre-, 
roluta obfidiohe • , receflferiint Mucetiito ufque ; 
fii locd nomen dl, diei' iter FlbtentH diiiito . 
Poftquim ftomanae copiae Tuftiho fe adjUiixe-- 
*unt!, eorum, qui curii ip(o ersurf paiicis ad- 
urbis ciiftodiim^relidlis, hoftem petierfc curiL, 
aeteris . Iri via id bptimum fiuSKii 1 Vifutti eftf, ut 
nunierb Ducum unus in otnni exerciru fjfe-- 
&atiflimu$ deligeretur ; qiii chiri fbisr preirtt, 
hoftemque impetu iiriprovifo adbriretur duirL. 
feliquae copisc lehcibs 1 eo Vadettnt . Gorije<aSs : 
fortibus, expe&abaht fortuna^ juditium , ciicfc- 
Jbaniii fors obtigit : at jarii conVentfe ftfcre Du- 
ces reniiebant . Tutrijoarini riefcefle fuit curtu 
fuis in hoftes tenderc* . Barbari 1 , Romanotfurii 
ativebtu cognko , campurii iri 1 quo cilftra loca^ 
verant trepide liriquurit , & curfu in Vicinum 
dollem , valde editum , tutriultuose eVadunt . 
Progreflus illuc Joannes \ critffu & ipfe rapido' 
hofteni betens , rem aggtedituf . Repu^riattti^ 
bus viriliter BafbariS , alteitos alteri trudebant 
acriter, & utrinque rtulti , mira piitrantei &-* 
cmora> cadebant . Durri vero Jodnnes turbatibsv 
& cum magno clamore' hi agmeri libt adveN 
fiim irruit , hoftiuni qtiidam e Protetftotibus 
ejus uhum jaculo forte petcuflum fternit , ac 
tepulfi inde Romani pe^ni referurit . Jam ca£- 
tera m campo aderint Rdni. eopi35 , aciequt_ 
inftrufta ftabarit . Ac fi Joannis catervas iri fu- 
;am verfas recepiffent ; cum' ipfis fafto m ho- 
es impe^u, viciirent pralio; atqu^omne^s fere 
cepiflfent . Sed cafu quodam p£r Romariurtu 
exercitum diffipatusf eft falfus rumof, Joannem 
manu Proteftoris cujufdam fui in eb conflicftu 
interiilTe . Qjiod ubi ad Ducum aures pervenit, 
diutiiis ibi nemo manere voiuit : verbm omnes 
inde fe proripuerunt foediffime : quippe foluta 
penitiis acie, non manipulatim, at finguli feor- 
fum , prout potuere , cepere fogam , in qua-. 
periere non pauci . Qpi vero faivi etapfi nint , 
nemine inftante, dies multos fugerunt . Deinde 
alias alii munitiones ingrelfi , ut cuique fors 
©btulit, nihil aliud obviis, nifi Joannis obitum 
nunciabant. Nec jam ampliiis communicabant 
inter fe , neque illis animus erat fociare in ho- 
ftem vires : fed muros quifque fuos fovebat , 
feque ad obfidionem parabat , riietuens ne a 
Barbaris peteretuf . Totilas ver6 captivos pro 
lixi animi fignificatione ita fibi devinfcit , ut 

f>lerique poftmodum in Romanos ei fponte mi- 
itaverint . Exa&a hyeme , annus finitur fepti- 
mus hujus belli , quod Procopius monumentis 
mandavit . 

CAPUT VI 



f I I 



D 



gotio-iri p6tp(fett«M fuarti^retfcgif, eJufqtotmiH 
rds «quaVit folo ; ne adVetfte Byaahtio copise, 
.feftis e munito loco eraptionibufr , Gbthbs in- 
pefttoeht' . Deinde Neapolitanos, ipftim , multsr 
jlicet blandiflim^ pollicentem ? rfeciifantes in^ 
ittbehi accipete ar Gonone Romanorum . & 
Haworum ihilfe praefidio defedfami ,. obfidero 
oohftittoit? . Aqutf ipfe quid^m* ftatid proctiF 
mfoeftibiis cafftf^iietatus ctim maSoti patte e*er* 
cirtis 1 marifk : mifs^ vdr& aiterf 4d Cdmanumt 
datftelhriti , & teterits munitioneS , rrs potittis 1 
efl^ , rtafghamqud iude pecunise- Vnil collegit • 
Stfriatortim conjuge^ iBr naCte , nuH£ ^cit 
coriruitoeli^ , immo vferi htimanhlimfe dimifie 
lifttifag . Qpo &£td magnam prlidentiaji, febe- 
nighitatis : femam apud* Romanoromnes eft coir- 
fecututf . CSrii auWitt- nufqiiai* hdfteS occurre- 
rint i e^tigua igttftrto. identideifr circummitten*- 
da ^ t es 1 dgit mdmenfr rtiaximi . Brutfcfc , La- 
catio^, Apalds y Calafcroftjue int dlrrddem foam 
fubjimtfit : Ve<5ftgaiia cxegit puftliea , & petif- 
ni^ioS pfoveriwis k lbcoriliw dominis iir itenr 
ftiavti aViertit , c«tel*aique ccfnftkuit t^nqtmm 
Italisc dbritinu^ . Ei de atufa , cSm ItipendiaL, 
conftittaftatifc terti^ofibus non pWCCdbmirKo^ 
martis-' cbpiis, ftultaitt ftis pecuniaw frtfpetaw 
dtbebat . Hmc etlam* gravrter dbiefenr fetfi 
quipptf qui & fortunfe exrurbati fuisf , & id pt* 
nculum maximum relapfi eflent . Milites i»a- 
^ quam antea refrtf&arios cxhibefisfnr (e EJu- 
ciftus , & in urbtbus fibetftet manefeaat . Ka- 
vennaim tenebae Cottftafttiamrt \, Romxtti Josau 
ne^ , Spoletrum Befeas- , Juftinus flormtim , 
Cyprianus Perufem , & aliorunr qvAfqat em 
utbem , cui jam initio, chm fugeret, fecom- 
miferat . 

Qp« ubi Imperator cognovit, ea cdamitatitf 
loeo ducens , contimi^ PrtBfeiium ft«rorio fta- 
li* Maximinum creavit ; tit&Ducibus in beffo 
praeeflet , & militrbus praAeret annonas, probi 
res pofceret . Cum eo ckflem miflit Thntcum, 
& Armeriiorum coptts plenam. Thnccom dtit 
erat Herodianus ; Armeniorum Phazas , natio* 
ne Iber , & Peranti ex forore nepos : tma— 
vehebatur niodiaL Hunnorum fttanus . Ergo* 
Maximinus , poftquam ByZantio cum univerfa 
Gratciae claffe folviflet , in Epirtim appolit , 
ibique fine ulla caufa confedit , tempus inuti* 
liter terens . Nam rei bellic* plan£ rudis , 8t 
ea re meticulofus tttzximb erat , atque cufl^a^ 
tor . Magifltum qaoque militum poftea Impe- 
rator mitit Demetriurii , qui antea BeHfaritmi 
in expeditionem fecutus fuerat , cohottem pe* 
ditum ducefis . Hic Demerriu* , chm in Sici- 
liam applicuiflet , & Cononem , 2C Ncapoli- 
tanos ar&iflima obfidione , fummaoue cibario- 
rum penuria prcmi audifset ; confeftim quidem 
fuppetias afftrre voluit : quoniam ver6 paucis, 
neque ullo fetb habendis numeto copiis ftipa- 
tus , efficere id minime poter^t , iftud etcogi- 
tavit . Contradio ex omni Sicilia magno navium 
niimero , cum illis , frumento , c^terlque an- 
non3 onuftis, navigavit, fpeciem hoftibu* prtf- 
bens impofiti in eas militis plurimi. Neque ab 
hoftium fenfu aberravit . Ingentcm enim eter- 
citum contra fe tendere ex eo conjiciebant , 
quod clafsem maximam b Sicilia profe£tenu 
audiverant . Ac fi ipfo ftatim initio Neapolin 
re6la venifset Demetrius, hoftes , mel quidem 
fenrentil , perculiffet , atque urbem fervaflet , 
hemine repugnarite . Jam vero territus pericu- 
lo , Neapolin appellere rioluit : fed navibus ad 
Romoe portus apphcitis , mult&m operae in co- 
gendis inde militibus pofuit. Uli jam k Barba- 

ris 



Digitized by 



DE BELLO GOTHICO. LIB. III. 



3*7 



i 
& 

t 

Ifr 

d» 
n 
1% 
ia 
no- 

t» 
fr 

I 

h. 
*• 

t 
0- 
11 
* 
1* 
1- 
3 
I- 



ris vi&i , eofque adhuc reformidantes , recu- 
farunt adversiis Totilam , & Gothos vaderc 
cum Demetrio . Unde huic necefle fuit cum iis 
tantiira, quos Byzantio duxerat, ire Neapolin. 
Alter erat Deroetrius 9 genere Cephalenus , 
olim nauta , rei maritirose , & difcriminum , 
qus in ea occurrunt , valde expertus , atque_ 
intelligens . Qpa peritia adei> clarus evafit , 
quando in Africam , atque Italiam navigavit 
cura Belifario , ut ipfum Neapolis Procurato- 
rem Imperator creaverit . Urbe autem obfideri 
ccepta a Barbaris, multas in Totilam contume- 
lias petulantihs jecit, ac nimium effneni linguse 
permittere in tali difcrimine vifus eil . Progre- 
diente , & obfe(Tis iuftante graviiis calamitate, 
de Cononis fententia confcenfo clam lembo , 
aufus eft Magiftrum militi» Demetrium adire 
folus . Prwter opinionem elapfus incolumis , 
cum Demetrio fermonem contulit , animo ip- 
fum juflit efle optimo , perpulitque ut cogita- 
ta perficeret . Totilas vero plane edo&uscujuf- 
modi hxc claflis eflet , complures dromones 
celerrimos in expedito habuit .. Simul hoftes 
ad litus illud haud procul Neapoli appulere , 
de improvifo inve&us , omnes terrore percu- 
lit , vertitque in fugam . Caefis multis , vivi in 
ejus manus venere plurimi . Evaferunt , qui 
ipfo ftatim initio inuluerunt in lembos naviura, 
quo in numero fuit Demetrius Magifter mili- 
tum . Naves cun&as cepere Barbari, earumque 
onera , ac viros , inter quos Demetrium Nea- 
polis Procuratorem na&i, linguS, ambabufque 
manibus ei prsecifis , ita rautilato , vitam, & 
abeundi , quocunque vellet , facultatem dede- 
runt . Has demum linguae intemperantis paenas 
Demetrius Totilae perfolvit . 

C A PU T VII. 

Maximini cun&atio . Romana clajjts ternpeftate 
ja&ata , a Gothis male accipitur . Totilas 
Demetrium captum fuadere ]ubet Nea~ 
politams , ut fe fe dedant . Eofdem 
ipfe ad deditionem bortatur , 
ac tandem potitur urbe . 

POftea Maximinus cum omni clafle appli- 
cuit in Siciliam , ac Siracufas perve&us , 
animo belli formidine occupato , ibi confedit . 
Qjia de re certioresfa£iRomani Duces, ipfum 
per nuncios , ut venire auxilio maturet , enixe 
rogant : in primis Conon ex urbe Neapoli in- 
ftat , a Barbaris obfidione prefllis ar&iflima_ . 
Et vero obfefsos cibaria jam omnino de/ece- 
rant . At ille dum ita trepidat , opportunum- 
cempus omne elabi pafsus , tandem , ctim & 
minas Imperatoris timeret , nec ferre pofset 
aliorum convicia , ipfe quidem nihilo ibi mi- 
nbs reftitit: omnesveri) copias cum Herodiano, 
Demetrio, & Phaza Neapolim mifit, ingrave- 
fcente jam hyeme . Neapoli Romana clams ap- 
propinquaverat , cum ventus vehemens infur- 
rexit , tempeftatemque excitavit graviflimam . 
Certe Phazas prorfus cedebat ; nec nautae re- 
mos adducere , aliudve quidpiam agere , pro- 
celld yidli , nec prae fludhium immani fremitu 
exaudire fe invicem poterant ; fed aperte re- 
gnabat confufio , & venti vis imperabat , qu» 
invitos ad litus impulit , ubi hoftes caftra po- 
fuerant . Qjjare Barbari in Romanorum naves 
ad arbitrium fuggrefli , nemine prohibente- 
ma&abant , mergebantque flu&ibus , quos vo- 
lebant. Multos cepere vivos, atque in his De- 
QJetriumMagiftrum militum . Herodiano, Pha- 
. Tom. L 



B 



zaeque evadere cum paucis licuit : quonianu. 
ipforum naves haud ita prope ad hoftium ca- 
ftia accefferant . Haec Romanae claflis fortuna- 
fuit . Totilas autem Demetrii coilo refti inje- 
&a, illum traxit ad Neapolis muros, juflitque 
obfeffbs hortari , ne fe ipfi perderent , fpc^ 
freti infana ; fed urbe Gothis quamprimum de- 
dita , magnis serumnis fe expedirent : cum ni- 
hil amphus auxilii mittere poflet Imperator , 
&vires fuas omnes, fpemque in ea fitara claf- 
fe ipfi amifiirent . Haec Demetrius ex Totil® 
pr«icripto dixit . Obfefli jam fame , penuria- 

Jjue prefli extrema, ubi infelicem Demetrii ca- 
iim oculis, & orationem aurtbus acceperunt; 
fpe omni depofita , lai^entis fe dediderunt , 
ignari qu6 fe verterent . Erat urbs tumultu in-» 
genti , ac ludku plena . 

Poft Totilas quoque , ipfis ad murorum pin- 
nas convocatis, fic verba fecit. Jam vos, Nea- 
politani , non eo obfidere aggrefli fumus , quo 
devobis queramur aliquid: fed potiiis ut a vo- 
bis inimicifsimse dominationis depulfo jugo , 
unicuique veftrdm libere , ac plene perfolvere 
.poflimus grates pro illo lludio , quo acerbifli- 
mam hoftium lmponunitatem noftr^ causd 
bello hoc penuliftis . Nam inter Italos omnes 
vos foli in Gothorum gentem benevolentiaxxu 
fingularem exhibuiftis , & in jus , poteftatem- 
<que hoftium venifti^ maxime inviti . Itaquc- 
jam coadfci cum illis vos obfidere , fidem ve- 
ftram, ut par eft, reveremur ; fic prorfus, ut 
ha»c obfidio Neapolitanorum pernicifem nemine 
fpe£let . Qjiare fi vobis gravia funt obfidionis 
incommoda,. ne Gothis fuccenfendum putetis . 
Etenim qui amicis benigne facere ftudent , fi 
efficere nequeunt , ut gratia nihil ingrati ha- 
beat , non funt digni reprehenfione . Neque^ 
animos veftros timor hoftium fubeat , nec vo- 
bis praeterita perfuadeant illos ex nobis relatu- 
ros vi&oriam . Mirabiles enim eventus vitae , 
quos inopinata fors attulit, dies ipfa retro fub- 
lapfos relerre folet . Porro hanc vobis compo- 
fitionem offerimus; ut Cononi, cun&ifque mi- 
luibus per nos Iiceat recipere fe incolumes 
quocunque volent , fi modo dedita nobis urbe, 
quamprimum excedant . Nec nos quidquam te- 
nebit , quominus hsc illis , & falutem Neapo- 
litanis , jurejurando adhibito , polliceamur . 
Orationem hanc Totite cum Neapolitani , tum 
Conon , roilitefaue omnes probarunt , urgente 
illos plurimiim famis neceflitate . Fidci tamen 
Imperatori praeftandae ftudio du<SU , & ventu- 
rum fubfidium adhuc expe^kntes , fpoponde- 
runt , urbem fe tradituros intra dies XXX. 
Tum Totilas ut fpem ipfis omnem eriperet , 
tres menfes implendae conventioni prseltituit , 
confirmavitque ie ante fpatii illius exitum nul- 
lam in muros fedhirum impreflionem , nihil- 
que machinaturum . Ita auidem convenit . Ve- 
riim obfefli , fummi viaus inopial coadti di- 
<ftam diem non expe&are , paulo poft in ur- 
bem Totilam , ac Barbaros acceperunt. Simul 
hyems, fimul annus VIII. hujus belli a Proco- 
pio fcripti deceflit . 



CA- 



L 



Digitized by 



3o8 



P R O C 

A 



C A P U T VIII. 



Tatilt fingularis erga vi&os benignitas . Neapolis 
nmros drrukt . Unum i Pratorianis fuis , 
qui virgini fhprum intulerat , mor- 
te afficit , J&abita ea de reora- 
tione gravifftma. 

NEapoli potitus Totilas , eam captis prae- 
ftitit humanitatem , qu* nec in hoftem , 
nec in Barbarum cadat . Cum enim Romanos 
eepiflet fic affe&os inedii , ut jam corporibus 
vires abfceffiflent , veritus ne repente ingefto , 
ut fit , ad fatietatem cibo praefocarentur , hoc 
confilium iniit . Cuftodiis ad portum , & por- 
tas difpofitis , edixit ne quis exiret . Ac ci- 
bos ipfe provid& parfimonii infra appetentiae 
modum pnebebat omnibus , aliquid quotidic- 
fic adjiciens , ut acceflio fenfum fuffugere vi- 
deretur . Ita demum confirmatis eorum viri- 
bus , portas pandit , & cuique eundi , qu6 li- 
bitum effet , copiam fecit . Cononi, ejufquew 
militibus , quibus manere ibi non placuit , in- 
naves impohtis , curfum liberum dedit . Illi 
redire Byzantium pudore prohibiti ; fine mora 
navigare Romam volebant . Cum autem inde_ 
folvere adversus ventus <non fineret , angeban- 
tur metu , ne vidtoria Totilam ad fpernendam 
promifli fidem adduceret , & ab ipfo peflime 
haberentur . Id perfentiens Totilas , omnes ad 
fe convocatos folari coepit , & fide verbis gra- 
vioribus confirmata , bono jam effe animo juf- 
fit 9 & cum Gothorum exercitu fine ullo metu 
verfari : emere cibaria , ac fi quid pneterea_ 
opus haberent , ab ipfis , tanquam ab amicis 
accipere . Multo tempore elaplo, & vento ta- 
men adhuc reflante , equos illis , ac jumenta_ 
prabet , largitur viaticum , & pfofe&ionenu 
expedit Romam verfus , additis e Gothorum- 
flore nonnullis , gui ipfbs deducant . Ipfe quo- 
que difceflit , poftquam Neapolis muros «qua- 
vit folo : ne Romani recepra urbe , negotium 
Gothis facefferent , ex tuto impetum facientes . 
Siqukiem aperto Marte cum illis in campo de- 
cernere malebat , quam technis , fallaciifque^ 
certare . Maximam murorum partem demoli- 
tus , quod fupererat, intadtum reliquit . 

Sub idem tempus , Romanus quidam , ge- 
nere Calaber , iofum adiit , & a quodam ex 
ejus Prastorianis ltuprum filise fux virgini , re- 
nitenti , illatum queftus eft . Hominem flagi- 
tium non diffitentem in carcerem inclufit Toti- 
las , id fedulo agens , ut is culpara lueret . 
Cujus capiti metuentes Barbarorum fpe£atifli- 
mi ( vir enim erat impiger , ac bellicofus ) 
ftatim fa&o agmine Totilam conveniunt , & 
reo precantur veniam . Eorum ille oratione 
benigne , & fine ulla perturbatione audita^ , 
hasc retuiit . In hanc orationem ingredior , 
Commilitones , non impotenti fsvitia motu , 
neque eo , quo me popularium meorum cala- 
mitas oble&et , fed quia maxime timeo , ne_ 
quid finiftri Gothis contingat . Equidem fcio a 
plerifque inverti rerum nomina , & in contra- 
rium omnino accipi . Qjias enim eft honeftarum 
rerum corruptrix omnium , ac perturbatrix li- 
cenria , eam appellare folent humanitatenu : 
eum autem , qui legum au&oritatem optime 
tueri velit, difficilem, ac fumme morofum vo- 
cant; ut his nominibus, quafi velis quibufHam 
obtentis tnremperantiac , liberius peccare pof- 
fint , & improbitate-n oftendere . Vos autem^, 
hortor , ne unius culpam ja£tur£ /alutis veftra 



B 



D 



E 



O P I I 

redimatis , & dim •fitis infontes , fiatis partici- 
pes hujus piaculi . Res enim pares effe judico, 
delicjuiffe , & quo mintis ple&antur fontes im- 
pedire . Itaque de re prefenti judicium ita fe- 
ratis velim , ut attendatis datam vobis optio- 
nem utrum malitis , vel hunc eximere fceleris 
pcenS, velGothicam nationem fervare, & belli 
vi£loriam adipifci . Enim vero confiderate , nos 
belli hujus initio miiitibus laude , & rei mili- 
taris peritiA inclytis abundaffe , pecunias ha* 
buiffe , m verbo dtcam uno , innumerabiles , 
equorum , armorumque ingentem vim , & 
omnes Icalue munitiones , quae quidem admini- 
cula bellum capeffentibus non omnino levia^ 
videntur effe . Princtpe tamen Theodato , vi- 
ro , apud <juem plus auri quam awui amor va« 
lebat , iniqua vtvendi ratione infenfum nobis 
Deum reddidimus : neque ignoratis a quibus , 
& quot numero viris fuoadki in quantam deve- 
nerimus calamitatem . Jam vero Deus , noftra 
fatis ultus deli&a , nobis iterum vife curfum 
ex fententia componit , utque uno omnia com- 
plecftar verbo , fpe melius res noftras promo- 
vet . Noftris autem majore quam pro viribus 
relat4 ex hofte vi<ftori£ , caufam , a qua fluxit, 
retinere praeftat juftitias cultu j qu«n illanu 
violando teftari , nos ipfos noftne efse invidos, 
& ofores felicitatis . Nequit enim, nequit pro- 
fe&6 fieri, ut qui injuriam, acvim infert, rem 
praclare gerat in pneliis : fed belli fortuna_ 
pro cujuique vira temperatur . Hacc Totilas , 
quibus afsenfi Gothorum Proceres , abftkerunt 
ac> eo deprecari PrtBtorianum , ipfiufque arbi. 
trio permiferunt . Nec mult6 pofk ille mortc^ 
raul&avit hominem , atque ejus fortunas omnes 
comprefsaj virgini adjudicavit . 

C A P U T IX. 

Ducum , ac militum Romanorum improbitas . 
Italorwn calamitas . Totila ad Senatum 
Rom. epifl. Sacerdotes Arriam Romd 
ejefti . Hydrmtini cafteUi 
obfidio . 

DUm ita fe gerit Totilas , interea exercitus 
Romani Duces , ac miiites fubditorunu 
fortunas diripiunt , feque incontinentke , & li- 
bidini penitus dedunt . Ac Duces quidem in~ 
munitionibus habebant apud fe fcorta , & co- 
meffabantur: milites vero, corroborati adver^ 
siis ipfos contumacii , in omne tnfolentiae ge- 
nus prolabebantur . Itali univerfi accerbiffim6 
ab utroque vexabantur exercitu : hinc agris \ 
Gothis , inde cun&a fupelle^biii k Cslariants. 
exuti . Pneterea nulla de caufa vapulabant , & 
inedii necabantur . Cumque ab illis injurias 
hoftium prohibere non poffent milites ; ade^ 
non prafentem rerum ftatum erubefcebant , uc 
fceleribus fuis defiderium Barbarorum in eo- 
rum animis excitarent. Inter h*c inops confilii 
Conftantianus Juftiniano Aug. per literas aperti 
fignificat, bello pares Gothico fibi vires deeffe. 
Citeri Duces , quafi publica confilii denuncia* 
tione, e5dem epiftoli communiter profefli funt 
averfum a dimicatione animum . Eo loci eranc 
res Italorum . 

Totilas verb ad Senatum Rom. in hanc fen- 
tentiam fcripfit . Qjuicumque vel per impru- 
deutiam , vel ex oblivione vicinos tedunt, te- 
fos decet illis ignofcere : fiquidem culp« causa 
ab ipfis partem maximam reprehenfionis amo- 
litur . At fi quis folhm ex pncparato injuriam 
facit , ei nullus relinquetur locus defendendi 

cora- 



\ 



Digitized by 



i 

t 



113. 
«, 

■ I 

1* 

1, 

*i . 
f* 

OQ. 
% 

ibn 
at, 
m 

i, 
f& 

I», 

taj 
m 



ii 
a> 
tr. 

si 
k 

18 

ifl 
iK 
O* 

E 
tI 
e. 
i» 
f 
t 

H 
I- 



DE BELLO G 

commifla : quippe ciim noo modb fa<5him , fed 
voiuntas eciam in eo culpanda fit . Q.use chnu 
ita fint , videte jam quo pa<fto excufaturi fitis 
quas admififtis in Gochos . Parum ne vobis co- 
gnica dicetis Tbeoderici , & Amalafunth« be- 
neficia ? an temporis longinquitate , & obli- 
vione deieta ex animis ? Neutrum (ane verum . 
Neque enim eonim beneficentia in rebus qui- 
bufdam levibus, ac mediocribus patuit, idque 
prioribus feculis ; fcd nuper , ac recenti me- 
moria apud vos , Romani chariffimi , in iis 
eluxit , qu* ad vitte fummam pertinent . Grce- 
corum egregiam in fubditos voluntatem , vel 
£un£ cognoicetis , vel ufu ipfo ; at jam noftis 
quid Gothi cum halis egerint . Praeclare Gne- 
cos , ut opinor , excepiftis hofpitio ; quales 
•autem na<Sti fitis hofpkes, & amicos non igno- 
iatis , fi qua manet memoria rationum , quas 
jUexander inftituit . Silentio milites pnctermit- 
to , ac militum Duces , quorum fcilicet beni- 
gnitas , & animi magnitudo chm vos juvere_ 
plurimhm , tum ipfos in hunc rerum ftatunu 
adduxere . Ftec autem nemo veftnftm exittimec 
illxs exprobrari juveniii ambitione , & me^ , 
canquam Barbarorum Regem , arrogantibs lo- 
qui . Qpdd enim hanc nationem hominum pro- 
iiigavimus, non id virtuti adfcribo noftrae: ve- 
riun illos injuriaruin , quibus vos affecerunt , 
dare poeoas affirmo. Proinde, an nonperabfur- 
dum videbitur, fi dnm ipfos perfequitur veftra 
ultor calamitatis Deus , eorum apud vos info- 
lentiam libenter patiamini , nec malis velitis 
eximi , quae iilam confequuntur . Vobis igitur 
locum purgandi vos apud Gothos , 8e nobis 
caufam aliquam date parcendi vobis . Dabitis 
autem * fi non expe&ato belli exitu , dum vo- 
his exigua , ac vana fpes qusedam fupereft , 
confilia referatis in mdius , & qu» peccaftis in 
nos , emendetis . Sententia hsec erat epiftolse , 
quam Totiias captivis quibufdam Romam ad 
Senatum perferendam dedit . Quo ab ipfis proe- 
ftito , prohibuit Joannes , ne quid Totila re- 
fcriberent , qui illam legerant . Qjtiocirca To- 
tilas , fcriptis compiuribus literis , infertifque 
gravilfimis juramentis , diferte promific , nihil 
mali Gothos Romano cuiquam irrogaturos . 
Qpinam eas literas Romam tulerint , haud pof- 
fum dicere . Omnes enim no&e intempefta in 
celeberrimis urbis panibus affix» , in publicam 
notitiam venerunt. Mox Romani Duces fufpe- 
dkos fibi Arrianos Sacerdotes omnes urbe ex- 
terminamnt . His Totilas audicis , copiarunu 
partem in Calabriam deftinat , & caftelkim 
Hydruntinum tencare jubet . Dedere le recu- 
fante ejus pnefidio , obfidionem iis , quos eo 
miferat , mandat , & cum majori pane exer- 
ckus Romam verfus iter inftituit . Ejufmodi 
rerum noncio in gravem animi seftum conjeftus 
Imperator , Beliiarium adversiis Totilam mit- 
tere necefle habuit : quamvis Perfse negotii 
plurimum adhuc faceflerent . Abit hyems , 
unaque annus IX. hujus belli , quod literis 
Procopius tradidtt. 

CAPUT X. 

In Italiam mffm iterum Belifarius cum paucis 
admodum coptis , Hydruntem fervat opera 
VaUntim . TotUas Belifarii sxer- 
citum callide explorat . 
Tibur capit . 

ITa Belifarius in Italiam profe^us iterunu , 
ciun perpaucos haberet milites ( quippc^ 



O 
A 



B 



LIB. III. 359 

qui Medis emt oppcfitus , 



T H I C O. 

fuos ab exercitu , 

abjungere non potuemt) peragrata omiaiThra 
cia , volones juvenes protusi pecunil colleeit . 
Aderat de Imperatoris fententia Vitalius, Ma- 
gifter militiae per Illyricum , non ita pridenu 
ex Italia reverfus , ubi Hlyrios milites relique- 
rat . Ambo , coa&is qu^tuor millibus, Salonas 
eo pervenere confilio > ut primbm Ravennam 
fe conferrent , atque inde pro viribus bellu* 
gererent . Nequibant enim Romtoum agrum^ 
ita contingere , ut hoftem , quem & in Cala*» 
bria , & in Campania habere caftra audiefant, 
vel laterent, vel vi disjicerent , imparibus in- 
ftrudli viribus . Interea qui Hydrunte obfide- 
bantur, re cibaria detedli penitus, habito cum 
obfidentibus Barbaris colloquio , fe illis caftel- 
lum in deditionem tradituros receperant , & 
dies inter ipfc» convenerat : quando Belifarius 
annon^ , quae in annum fufficeret , in naves 
impofitl , oxm ea Valentinum Hydruntem na- 
vigare juffit , & veteri quamprimum amoto 
caitelii praefidio , quod morbo , ac fame con- 
tabuiire acceperat , in ejus lccum fubjicere^ 
aliud ex illorum numero, quosadvexiiret : cbm 
iacilitis , tutiiifque fervaturi eflent caftellunu 
integri , & a cibariis afFatim parati . Valenti- 
nus cum ea claife , vento fecundo ufus , Hy- 
druntem appulit quatriduo ante diem cum ho- 
fte di&am , ac portu , quem oflfendit incufto- 
ditum , potitus , nullo negotio in caftellunu 
intravit . Etenim Gothi paftis confifi, nihilque 
adverfi interventurum rati , remifsd jam obfi*. 
dionis curi , ceflabant . Tum vero appulfam 
rcpenti claflem confpicati , (bluta tr^piue obfi- 
dione t procul ab urbe caftra metati funt , & 
quae fibi contigiflent , Totilae plane fignifica- 
runt . E6 quidem periculi Hydruntinum caftel* 
lum venit : quidam vero ex Vaientini militU 
bus , in agros circumjeftos excurrere foliti 
pnaedse causa , aliquando tbrte ad litus maris 
obviam fadlis hoftibus congrefli funt, &ceden- 
te ipfis peffime praelio , multi in mare fugd fe 
conjecere : ubi CLXX- amiflis in caftellunu 
cseteri redierunt. Inde Valentinus veteres prfc- 
fidiario^ , quos femimortuos repererat , dedu- 
xit , aliifque integris * ex praecepto Belifarii , 
in eorum locum fufFeftis, & annonfi in annum 
inftrudkis, cum reliquo exercitu Salonas repe- 
tiit. Hinc fblvit cum univerfa clafle Belifarius, 
& Polam applicuit : ubi aliquantum temporis 
pofuit in componendo exercitu . Poltquam To- 
tilas illqm e6 venifle audiit, ut copias, quas fe- 
cum is duxerat, exploratas haberet, hac artc 
ufus eft . Bonus , Joannis k fratre nepos , Ge- 
nuenfi prsefidk) praeerat. Hujus nomen mutua- 
tus , fi(Sias ad Belifarium literas fcripfit f quafi 
inftaret Bonus , ut fibi in gravi periculo quam- 
primum adeffet : tum viris deleftis quinquc^. 
maxime curiofis eas tradidit , injunxitgue , ut 
Belifarii vires diligenter infpicerent , fe a Bo- 
no miilbs fimulantes . Hos Belifirius ad fe in- 
trodu(ftos benigniflime , ut folebat , accepit, 
lecSlifque literis Bono rcnunciare juffit , brevi 
fe affore cum omnibu^ copiis . Illi , curn e< 
prsefcripto Totilse cunfla exploraflcnt , reverfi 
in Gotnorum caftra , exercitum Belifarii te- 
nuem effe, & contemnendum afleverarunt . 

Eodem tempore Tibur oppidum, Iiaurorum 
prafidio munitum , prodirione cepit Totilas: 
res ita contigit. Cum Ifauris porrarum cufto- 
des erant quidam ex incolis . Hi jurgio ab 
Ifauris cuftodiam fecum agitantibus diftradti, 
temere fadla difceffione , hoftcm , in proximo 
habentcm caftra, noftu accivcrunt . Capto op- 

pido, 



i 



Digitized by 



3io 



PROCOPII 



pido, ita coierunt Ifauri, ut fere omnes evafe 
rint . Oppidanorum nemini parcentes Gothi, ad 
unum omnes cum ipforum Antiftite eo modo 
contrucidarunt , quem etfi compertum habeo, 
reticebo tamen , ne pofteris raonumentum in- 
humanitatis relinquam. In ea ftrage Catellus 
interiit , fpe&atus inter Italos vir . Occupato 
etiam a Gothis Tiberi, Romanis nulla araplibs 
poteftas fuit, ex Tufcia invehendorum eo fluvio 
commeatuum . Etenim oppidura ad flumen-* 
fitum, ac fuperius Roma ftadiis CXX. poftmo- 
dum in urbem navigare volentibus infeftum- 
propugnaculum fuit . 

C A P U T XI. 

Ravenna BeliTarius Gotbos , ac milites Romanos 
alloquitur . VitaLius in JEmtlia rem gerit : defe- 
ritwr ab lllyriis. Obfcffum a Totila Auximum 
auxilia accipit. Ricilas flolidi andax oc cum- 
bit . Egrcyi Auximo , quos fubfidio mife* 
rat Belifarius , in Gotborwn infidias 
decidunt . Pifaurum a Bdifario 
munitwnTotilas nequicquam 
tentat. Gotbi Firmum % 
Afcidum ob- 
JiJent. 

Tlburi quidem res ita fe habuit : Raven- 
nam vero delatus cum univerfa clafle Be- 
lifarius , vocata concione , Gothos qui aderant , 
ac milites Romanos his fere verbis allocutus 
eft . Non hodie primtim contigit , 6 Viri , ut 
res virtute partas, vitio dilaberentur. Nam hjec 
jam inde ohm rebus humanis alte infita imbe- 
cillitas fuit , & praclara multa virorum pro- 
borum afta evertit, delevitque fceleftiflimorum 
improbitas . Hinc nata eft ruina rerum Impera- 
toris, qui prave hadkenus fadla corrigere adeo 
cupit , ut confilio domandi Perfas pofthabito, 
ad vos modo me deftinaverit, ut reparem, far- 
ciamque fiquid a Praefe&is non re&e , vel in- 
milites ipfius, vel in Gothos patratum eft . Ni- 
hil omnino peccare, neque humanum eft , ne- 
que intra rerum naturam pofitum : peccata^ 
autem emendare, Imperatorem maxirae decet, 
nec parum illis convenit , quos ex animo dili- 
git . Nec vero a moleftiis folum vindicabimini, 
led Imperatoris erga vos benevolentise teftimo- 
nia, ac frudlus continuo accedent : quo quid 
hominibus contingat magis dignura , cui omnis 
opum copia poftponatur ? Itaque cbm ad id 
vobis prarlto fim, cujufque veftriim eft viribus 
uti omnibus, ut inde capiatis utilitatem . Porr6 
quifquis necefTarios , vel amicos apud Tyran- 
num Totilam habet , eos revocet quampri- 
mum, declarara Augufti voluntate. Sic eninu 
& pacis, & Imperatoris magni larga benigni- 
tas fe vobis olfert , ut meus huc adventus ad 
bellum per fe minime fpeftet : nec (ane ultro 
hoitilem unquam animum in fubditos Augufti 
induam . At fi nunc illi partim renuant potiora 
ample&i , partim etiam fe nobis adverfos offe- 
rant, iplos hoftiliter , inviftiffimi licet , habe- 
bimus . Ita quidem difleruit Belifarius : nemo 
tamen hoftium , nec Gothus , nec Romanus, ad 
ipfum defcivit . Deinde Thorimurho Pragtoria- 
no, ac fuorum quibufdam, cum Vitalio, Illy- 
riifque militibus , in iEmiliam miflis , manda- 
vit , ut regionis illius loca tencarent . His Vita- 
lius fuccin&us copiis , Bononiam acceflit , & 
capto deditione vicino quodam caftello, in ur- 
be illa confedit. Interjefto haud magno fpatio, 
quotquot fub ipfo merebant Iilyrii , repente , 



B 



D 



quamvis nullo nec fafto , nec didto violati , in^ 
de clam proripuerunt fe fe, & domum reverfi, 
ab Imperatore veniam per Leeatos petierunt; 
quandoquidem non alia de caula rediiflent iiu 
patriam, nifi quia fibi , diuturnam paflis mili- 
tiam in Italia fine ullo ftipendio, multa ab aera- 
rio pecunia deberetur . Prawerea Hunnorunu, 
exercitus, fa£ta in Illyricum irruptione, eorum 
liberos, conjugefve in fervitutem abduxerat. 
Cujus rei nuncius , ad vidhis inopiam , qua iiu 
Italia Iaborabant , accedens, illos migrare cora- 

Sulit, Qjiibus Imperator initio oflfenfus, po- 
ea veniam dedit . Totilas Illyriorum difceflu 
cognito, Bononiam copias mifit, ut Vitalium, 
& eos , qui cum ipfo erant , corriperent . Ve- 
riim Vitalius , ac Thorimuthus , chm infidias 
venientibus inftruxiflent, c«fis non paucis, re- 
liquos in fugam verterunt . Ibi Nazares , vir 
nobilis, Illyrius genere, & Illynci comes, iiu 
hoftes facinora omnium maxime miranda edi- 
dit : Thorimuthus autem Ravennam rediit ad 
Belifarium. 

Tum Belifarius ex Proteftorum fuorum nu- 
mero tres , Thorimuthum , Ricilam , 8e Sabi* 
nianum cum militibus mille ad urbem Auxi- 
mum mifit, Magno & Romanis ibi obfeflis la- 
turos opem . Ilfi , nihil Totila , nihil hoftili 
exercitu advertente , Auximum de no&e in- 
grefli , ftatuerunt fatigare hoftem eruptionibus . 
Poftridie , circiter meridiem , ut Barbarorumj 
agmen fubiifle propius audierunt , fe urbe eje- 
cerunt, ituri obviam : priiis tamen mittere pla- 
cuit, qui perfpicerent eorum vires.nc inexplo- 
rat6 ipfos invaderent. ProteAor Belifarii Rici- 
las, tunc temporis ebrius, haud paflus casteros 
fpeculatum ire , folus equo admiflb properat . 
Tres Gothos pnecipiti in loco nadhis , primo 
quidem , ut vir erat animofiffimus , equo inhi- 
bito , fe ad refiftendum compofuit : ubi vero fe 
undique circurafundi vidit , fugam cepit . Pro- 
lapfo in falebris equo, exoritur ingens hoftium 
clamor : in Ricilam omnes torquere jacula^ : 
confpicati id Romaniauxiliocucurrere . Spicu- 
lorum multitudine obruto, confedtoque Ricila, 
qui cum Thorimutho erant, avertunt in fugam 
hoftes , mortuum tollunt , & in urbem Auxi- 
mum reportant, mortem fortitudine indignanu 
fua fortitum . Poft , Sabinianus , ac Thorimu- 
thus , collato cum Magno confilio , cenfueruot 
haud in rem efle , ut ibi diutivis morarentur; 
propterea quod hoftem sequo petere congreflii 
non poflent, & obfeflbrum annonam abfumen- 
do , efficerent , ut in Gothorum poteftatenL, 
urbs citibs caderet . Conftituto confilio , ipfi 
cum fubfidiariis mille profedVionem in proxi- 
mam no&em pararunt . Confeftim miles qui- 
dam, occulto ad hoftium caftra elapfus transfu- 
gio, rem indicavit . Totilas , dele&u fortiflimo- 
rum habito ad duo millia, fequenti no&e, fta* 
diis XXX. procul Auximo, itinera infedit, ne- 
mine perfentiente . Hi fub mediam no&enu, 
ut holtes tranfeuntes viderunt, diftriftis enfibus 
eos adorti, ducentos interfecere . Sabinianum, 
ac Thorimuthum cum reliquis nox occuluit, 
illifque Ariminum evadendi copiam dedit . Pe- 
nes Gothos fuere jumenta omnia, quibus mili- 
tum famuli, arma, veftes, convehebantur. 

Inter urbes Auximum , Ariminumque , ad 
finus Ionii Iitus duo fita funt oppida , Pifau- 
rum , & Fanum : quorum domos Vitigis initio 
belli hujus incenderat , ac mediam fere muro- 
rum partem everterat , ne Romani , his occu- 
patis , negotium Gothis exhiberent . Eorura- 
alterum , Pifaurum videlicet , Belifarius occu- 

pare 



Digitized by 



D E BELLO GOTHICO. LIB. III. 



413, 



.£ 

K ii 

$4 

k 

^ 
Ri 
m 
st. 

ii- 
ro !i 

iha 
i: 

:oi 

IjB 
'JL 

ina- 
rsr 
m 
ri 
na- 

h- 

fli- 

isi 

fl. 
llt. 

i 



jh« oonfHcuin quod is Iocosrpabulariontcorav 
modusi videbatur . Ergo nodu. nonmiUifc e* 
corurar numero r quibus» QimiJiariiis- utebanir , 
proficifci juflis , menfuram latitudinis, ac lonw 
gitudinis cujufque portae clam ab ipfis initam 
probe tenuit , 8c torca faBrfcafius, munitas fer- 
ro , fcaphis mifit , cum his ad Sabiuianum , 
& Thorirauthum raandatis, ut Ulirmuroapxa- 
tis propene fbribus , ceuerait feoppido>atque 
in tuto pofiti, murorum ruinas , omnes , quo- 
modocunaue poflenc , reftaurarent, inje&is la- 
pidibus , luto , 8e fi quid eflet aliud . Hstc ttti 
accuraront ? quibus Torilas inteiledHs , cuol* 
mukis copiis c6 contendic r fa&oque periculo, 
ac multo ibi coafompto 
gnare nonr pofler, re infe&a ad caftraproAuxi* 
mo loqaa , rediit , tfcc jaxa Romanorum qui£- 
quam in hoftes erumpebat , fed quifque contin 
aebat fe intra muros . Duos quoaue e Potc<9x>- 
ribos fuis BcKfarius Romam miftc , Anafirem 
nattone* Pferfam » & Barbationem Thracem- , 
urbem cum Befla , qui ibi erat • fervaturos , 
& in htaftem eruptiones facece veiuic . Totilas, 
Gothofumaue exerckus , haud ignari viribua 
imparem tibi effe Beiifanum , loca infeftare^ 
munitiffima decreveruat. Qaare ia agro Piceno 
ad Firmura , & Afculum caftrametari 
oue circumfedere . Annus cum. hyeme finitur 
oecimus hujus belli , cujus luftoriam Procopius 
texuh . 

CAPUT XII 

AmdUa Beliftrius ah tmperatotre per literas 
fetit • ^oannes Germam filiam uxorem 
duci*. Totilas Fjrmum , Afculum^ 
SfHrietmm 9 &A/ifiktncapit: 
frufhra. Perufiam 
tentat . 

CUra adeffb obfeflis Belifarius non poflet , 
Joannem Vitaliani nepotem Byzantiunu 
mifit , graviffimo jurejuranao obftriAum , fore 
ut redire fatagerec , «mul ac rogaflet Impera- 
torem , ut numerofum exercitum , magnamu 
pecuniac vim , & arma , 6c equos in Itatiam 
mitteret . Detre<9abant enim pralia milites , 
ad paucos reda&i , & conquerentes , fibi ex 
erario ftipendia deberi plurima , atque omnia 
deefle . Et fane fic res erat . De his ad Impe- 
ratorem fcripfit hoc fere modo . In IralianL* 
pervemmus, Iraperatorumoptime, kmilitibus, 
equis , armis , pecunii imparaci : qu* fi cui 
quantum fatis eft non fuppetant , nequaquam 
is , ut equidem fentio , bello gerendo par effe 
poterit . Thracil , atque Illyrico continenter 
peragratis , milttes coegimus Derquam paucos, 
quos mifellos , inermes , & aa pugnam omni- 
no rudes videmus ; eos autem, qui Mc reman- 
ferant , parum forte contentos lua , hoftiunu 
metuentes , & crebris perculfos cladibus , qui 
congrefliim hoftilem confulto vitant , dimilfis 
equis , armifqu^ in terram proje6lis . Nec pe- 
cuni« quidquam redire nobis ex Italia poteft , 
jam ab hoftibus recepta . Qpo fit ut ftipendiis 
die praeftituta nbn perfolutis militi , non fit in- 
tegrum nobis illi imperare : nos enim loquen- 
di libertate debitum privat . Id etiam , Domi- 
ne , pro certo habe , eorum qui tibi milita- 
bant , maximam partem ad hoftes defcivifle_» . 
Itaque , fi nihil aliud oportuit fieri , quam ve- 
nire in Italiam Belifarium , ne tibi bellum op- 
time inftrudhim eft : jam enim medios inter 
Italosdego . At bello vis hoftes vincere, alia 



A 



B 



parari nocefl^ eft: nam belli Impemtor , md^ 
quidem fententii , nemo ftierit , nifi milttare 
miniftsrium adfit . Qjaare baftatos ftipatores , 
& fcutarioSi meos- huc mitti in primisconvenit.; 
tum plurirnas Hunnonim , aliorumque Barba- 
rorunLcatecvas ?, quibus.jana.nunc pecunia re» 
pCBfentanda eft . 

Ea; quidem Belifarius fcripfit : Joannes. vero 
diuByiantii moratus, omifla re , cujus causA 
venerat , filiam Germani , qui Imperatoris ne- 
pos ex fratre erat , uxorem duxit . Interea loci 
Totilas deditione Firmum;, atque Afculum ca^ 
pit % Tufciamque ingreffus , Spoletium , & 
Afifium obfidec . Impenabat pmfidio Spoletina 
Herodianus ; Mfoo Sififridus , genere is qui- 
dem Godxus, at Romanorum , rerumque Iro- 
peratoris fludiofiffimus . ffcrodiaijus , pa&is 
cum hofte dierum XXX. induciis , promifit , 
fi:intriiid tempus auxilium fibi non afferretur, 
fe urbem. fecum , 8c cum milifibus, incolifque 
traditurumGothis: cujus compofitionisobfidem •> 
dedit filium fuum . Qpanda affuit didla dies , 
nufquam comparente Romano exercitu, Hero- 
dianus , omnefque pnefidiarii fe , ac Spoletium 
Totil» , & Gothis ex convenru pcrraittunt . 
Fertur Herodianus fe , & Spolecium- Gothis 
dedidifse , di6bnte ©dio , quo. Belifarium pro- 
fequebatur , ex quo Belifarius minatus fuerat 
fe ab ipfo anteadte vit» tarionem repetiturum. 
Sic res Spoletii fe habuerunt . SificrUus autem 
fuorum + quibufcum eruptiones taciebat , ple- 
rifque amiflis 8c ipfe occubuit . Tum confilii 
inopes Afifinates , urbem fine mora in potefta- 
te hoftium pofuere . Protinus mittit Totilas 
Gypriano , ut Perufia fibi cedat ? ac ni faciat , 
denunciat terrores ; fi morem gefserit , gran- 
dem pollicetur pecuniam.. Ciim- nihil his apud 
Cyprianum proficeret , unum ex ipfius ftipato- 
rious , cui nomen Ulipho , pecuni£ adducit , 
ut eum per infidias interficiar. Cyprianum na-' 
ihis folum Uliphus , illum occidit, & ad To- 
tilam confugit . Nihilominus tamen Impera- 
tori urbem fervantibus Cypriani ratlitibus , Go- 
thi inde abfcedere decreveruat . 

CAPUT XIII. 

TotilasRmam obfidtt . Inurbefames. Pta-entiam 
fuoque Gothi obfident . In fummas r dattus 
angufiias Belifarius Ravevmd Efidam- 
num fe ctmfert : quo Imperator covias 
mittit . Narfes Etmucbus Eru~ 
los fiH aayungit . Ab his 
fitfi* fugatique 
Sclav.ni. 

DEinde Romam profeihisTotilas, ubi pro- 
xime ventum eft , ad obfidionem capef- 
fendam incubuic. Per totam Itaham nulla agri- 
colis illata moleftia, eos libere , uti confueve- 
rant , rationem cum terra habere juflit , dum- 
modo caperet ipfe vedtigalia , qua aerario , agro- 
rumque Dominis antea pendebant . Ad moenia 
Romse Gorhorum manus acceflerat; cfimArra- 
fires, & Barbatio, affumptis fuorum plurimis , 
improbanteBefla, in illos fe ejecerunt. Multis 
primo congreflii csefis, reliquos in fugam a<5tos 
dum infequuntur , progrefli longibs infidias ab 
hofte paratas intrant: ubi plerifque defideratis, 
xgre ipfi cum paucis elapu , non aufi funt am- 
phiis in hoftem* quamvis inftantem^erumpere. 
Ex eo fames anSHor premere co&pit Romanos : 
qui jam ex agris nullos commeatus inCerre po- 
terant , & iis , quibus naves in mari onuft& 

eranu 



L 



Digitized by 



312 



PROCOPII 



erant, interdudebantur . Etenim Gothi, poft- 
quam Neapolim ceperant , multarum fcapha- 
nim clafle cbm ibi, tum ad/Eoli, quasvocant, 
infulas, aliafque circumje&as , locata, ad pro- 
hibendum tranfmifsum intenti erant , itaut na- 
7es omnes , quae ex Sicilia ad portum Roma- 
num tendebant , cum viris in eorum manus de- 
venerint. Totilas ve*6, miffis in ^miliam co- 
piis imperavit , ut vi , vel pa<ftione urbem Pla- 
centiam caperent . Eft hsc tirbs iEmilias Prin- 
ceps , validis tindta munimentis , ad fluvium- 
Eridanum fita ; fola in eo tradhi Romanis ad 
huc parebat. Qpam ad urbem chm hic exerci 
tus appropinquafset , ejus prafidio denunciavit, 
ut urbem Totite , Gothifque ^ederet . Repul- 
fam pafli, caftris illic pofitis, urbem circumfe- 
derunt , quam cibariis egere cognoverant . Tunc 
Cethegus, Ratricius, idemque Senatus Romani 
Princeps , a Caefarianis Ducibus , qui Romae 
erant,fqfpicione proditionis afperfus , Centum- 
cellascdnceflit. 

At Belifarius , de Ronwe vice , ac de fumma 
rerum folicitus, quoniam ex ufbe Ravenna ju 
Arare obfefsos non poterat , praefertim cum exi- 
guis copiis, inde movere, &adjacentia Romae 
loca occupare conftituit , ut in ea laborantibus 
auxilio pofset efle e propinquo. Tamqueipfum 
paenitebat, initio Ravennam veniue, fuafu Vi- 
talii , itaque contra rem Imperatoris feciflew ; 
quippe quod hic inclufus , belli momenta in- 
manu hoftis pofuiffet. Ac mihi videtur Belifa. 
rius vel miniis fanum iniifle confilium , quod 
tunc Romanis calamttas impenderet ineludrabi- 
lis; vel optaffe quidem potiora, fed illi Deum 
obftitiffe , volentem Totilae , Gothifque opitu- 
kri ; eoque fadtum , ut optima confilia in con- 
trarium ceciderint Belifario . Quibus enim fe- 
cunda fortunae aura afpirat , illis nihil adverfi 
incidet , quamvis re pefsime confulta , hanc in 
omue commodum vertenteNumine. Rurfusho 
minem infelicem, prudentia, opinor, deferit; 
intelligentiam , & veri notitiam ipfi auferentd_ 

{)aticndi necefsitate . Ac fi quando appofite de 
iberaverit , continuo fortunae reflatus fapienter 
initam rationem in pefsimos exitus demutat . 
Veriim hsec num ita, an alio fe modo habeant, 
explicare nequeo . Behfarius autem Juftino , 
paucifque militibus credit£ Ravennae cuftodil , 
inde per Dalmatiam , & vicinas oras Epidam- 
num fe contulir, ibique fedit, Byzantio copias 
vehementer expe&aas . Q^o jam res delapfa^, 
effet certiorem per literas Imperatorem fecit . 
Is vero JoannemVitaliani nepotem,& Ifaacem 
^rmenium Aratii, atque Narfetis fratrem pau- 
lo poft mifit cum exercitu Barbarorum,ac Ro- 
manorum militum, qui ciim Epidamnum per- 
veniffcnt , Belifario le adjunxerunt. Narfetem 
quoque Eunuchum ad Erulorum Pi incipcs de- 
itinavit , ut ad bellum Italicum eorum multos 
pelliceret . Nec pauci ipfum Eruli fecuti funt, 
Philcmuthi. & aliorum du#u , & cum eo ve- 
nerunt in Thraciam: ubi in hybernis collocati, 
ad Belifarium ineunte vere profe&uri erant , 
una aderat Joannes, cui cognomenHelluo. Iter 
agendo,cafu ^uodam",ac praeter expedVationem, 
magnum illi in Romanos contulerant benefi- 
cium . Ciim enim Sdavenorum multitudo in- 
gens • amne Iftro nuper traje<5to , partes illas 
vaftairet , ac Romanos quamplurimcs abripuif- 
fet in fervitutem ; hos Barbaros aggrefli re- 
pente Eruli , ipfis , numero licet longe fupe- 
rioribus , pmer opinionem vi&is ftragem de- 
derunt , ac domum dimifere captivos omnes . 
Tum quoque Narfcs quendam na&us arrogan- 



B 



D 



tem flbi nomen Childubii,viri flhiftrii, quian- 
tea RomanaeMagifter militia fiierat, facile im- 
pofturam detexit . Id vero quid rei fit protinus 
dicam . 

CAPUT XIV. 

Dtgrejpo ad Childubium impoflorem. Scla- 
venorum, & Antarum mores. Narfes 
tmpofiuxam deprebendit . 

QUidam erat Chilbudius inter JuftinianiAug. 
domefticos , bellator acerrimus , adeoque 
* egregius contemptor opum, ut fuis in^ 
fortunis magnas loco pofseflionis duceret , nihil 
poflidere . Hunc Imperator , anno Imperii fui 
auarto , militari Thraci» magifterio ornatum , 
Iftri fluminis cuftodiae praefecit, atque operanu 
dare juflit , ut amnis tranfitu Barbari in pofte» 
rum prohiberentur . Jam enim faepe Hunni , 
Antae , & Sclaveni , tiaje&o fluvio , Romanos 
peflime, foediflimequevexaverunt. Childubium 
Barbari adeo rcformidarunt , ut toto triennio , 
quo ibi cum poteftate fuit , fluvio adversiis 
Romanos evadere nemo quiverit : immo vert> 
Romani in adverfam continentem cum Childu- 
bio f«pe tranfgreffi illius orx Barbaros affece- 
rint ftrage , & captivos inde abduxerint . Poft 
annos tres , ciitn Iftrum Chilbudius copm de 
more traduxifset , numero paucas , Sdaveni 
conflato ex tota gente exercitu venere obviam. 
Duro cenamine inito , Romani multi cecidere, 
atque in his militum Magifter Chilbudius : ex 

2uo Barbaris libera femper fuit amnis tranfmit 
o , & Romana res incurfibus eorum patoit . 
Qjia in pane univerfum Rom. Imperium vir- 
tutem adiquare non potuit unius viri . 

Poftea , inter Antas , & Sclavenos orto dif- 
fidio , res ad manus , & pugnam venit : aua^ 
ab hoftibus Amx vifti funt . In eo praelio $cla- 
venus quidam unum ex hoftibus , jam pube- 
fcentem ( Chilbudio nomen erat ) cepit , ac do- 
mum abduxit . Chilbudius hic , tempore pro- 
cedente, ftudiofiflimus domini, belloque impi- 
ger evafit , ita ut multis , domini causl , peri- 
culis aditis, & re prseclariflime gefta, magnom 
fit adeptus nomen . Sub idem tempus , Ant« , 
fefta in Thraciam irruptione , Romanomm il- 
lic degentium multos expilarunt, & in patriam 
abripuerunt captivos . Qjiorum unus , fortun» 
beneficio , humanum , ac mitem nadhis herum, 
vir ipfe infignite vafer , iifque inftru<5his arti- 
bus , quibus obvium quemque caperet , pr»- 
clufo penitiis , quem optabat , in folum Ro- 
manum reditu , nanc fraudem commentus eft . 
Herum convenit , & laudata ejus humanitatc, 
Deum quidem ampliflime illam remuneratu- 
rum affirmat , fe autem non commiifurum, ut 
erga herum benigniflimum ingratus videatur ; 
at fedhurum brevi, ut magnam confequatur pe- 
cuniam, fi modo optima iuadenti fibi refragari 
nolit: Chilbudium enim, Roman® militi» ma- 
gifterio funftum , a Sclavenis teneri inter ca- 
ptivos , nec fcire Barbarorum quemquam quid 
nominis fit : quare , fi redimere Childubiura , 
& ai Romanos reportare velit , ne dubitet , 
quin & laudem , & opes maximas ab Impera- 
tore pbtineat . His Romanus di&is herum fta- 
tim quo vult inducit, feque in medios Sclave- 
nos cum ipfo in£ert : jam enim amicitiam hi 
Barbari foedere percuflb junxerant , ac fine_ 
metu inter fe verfabantur . Ergo multa Chil- 
budii domino numerata pecunia , hominenu 
redimunt , omnique abje<fta mora cum illo 

abeunt. 



Digitized by 



DE BELLO GO 

abeunt . Ubi domum rediere , cx ipfo quaerit . 
emptor , fitne Chilbudius Romanae Magifter 
militias ? IUe id, quod res erat fateri non ab- 
nuens , omnia ordme vere pandit , fe Antam 
genere , & ipfum eife : quo tempore cum po- 
pularibus contra Sclavenos , k fe bello diftra- 
&os , pugnaffet , venifle in manus hoftiunu : 
jam ver6 , quandoquidem rediiflet in patriara, 
fe quoque, uti lex juberet , liberum deinceps 
fore . Tum qui pro ipfo aurum pependerat , 
vehementer ftupere , feque ingenti fpe depul- 
fum queri . Hunc Romanus folari volens , & a 
vero longe abducere, ne auid obftaret fuo do- 
mum reditui , infiftebat hrmiflime afleverare , 
hunc efle Chilbudium : at circumftantiuin Bar- 
barorum metu impediri , quo minus rem pla- ; 

ederet: fi femel in folo Rom. pedem pone- 
ret, non modo faflurum verum, fed illo etiam 
nomine procul dubio gloriaturum. Atque haec 
prim6 caeteris Barbaris infcientibus a&a funt . 

Poftquamautem res in vulgus emanavit, An- 
tx fere omnes convenere illtus causd , utque in 
commune tranfigeretur Gmxerunt , magnunu 
fibi eraolumentum ex eo venturum rati , quod 
Chilbudium Romanae militias Ma^iftrum , iru, 
fua jam tenerent ditione . Et vero hi populi , 
Sclaveni inquam , & Antse, non uni parent vi- 
ro , fed ab antiquo in populari imperio vitam 
agunt, ac propterea utilitates , & damna apud 
ipfos in communevocari folent. Aliarum etiam 
rerum fere omnium ratio ab utrifque Barbaris ( 
fervatur eadem , fuitgueolimconftituta. Unum 
enim Deum , fulguns effe&orem , dominum- 
hujus univerfitatis folum agnofcunt , eique bo- 
ves, & cujufque generis hoftias immolant. Fa- 
tum minime norunt , nedum illi in mortales ali- 
quam vim attribuant : at cum fibi vel morbo 
correptis , vel praelium ineuntibus , jam mor- 
tem admotam vident , Deo vovent , fi evafe- 
rint , continuo vi&imam pro falvo capite ma- ' 
(ftaturos : elapfi periculo , quod promifere fa- 
crificant , eaque hofti£ vitam fibi redemptam., 
credunt. Pranerea fluvios colunt, & Nymphas, 
& alia quasdam numina , quibus omnibus ope- 
rantur , & inter facrificia conje&uras faciunt 
divinationum . In tuguriis habitant vilibus , & j 
rare fparfis , atque habitationis locum fubinde 
mutant . Cum pugnam invadunt , multi pedi- 
bus tendunt in hoftem , fcutula , fpiculaque_ 
ftantes manibus . Loricam non induunt: qui- 
m nec fubuculam habent , nec pallium , fed 
cum femoralibus tantum, ad viriliaufqueaptis, 
hofti fe offerunt ad certamen . Una eft utrif- 
que lingua admodum Barbara , nec formd cor- 
poris inter fe differunt . Sunt enim proreri 
omnes , ac robuftiflimi . Colorem nec fumme 
candidum habet cutis , nec flavum coma , ne- 
que is plane in nigrum deficit, at fubrufus eft, 
& quidem omnibus . Vitam asque , ut Mafla- 

Sjetae , vi&u arido , incultoque tolerant , toti , 
icut illi , fordibus , & illuvie femper obfiti . j 
Ingenium ipfis nec malignum , nec fraudulen- 
tum , & cum fimplicitate mores Hunnicos in- 
multis retinent . Nomen etiam quondam Scla- 
venis , Antifque unum erat : utrofque enim ap- 
pellavitSporosantiquitas, ob id, opinor, quia 
(<rro/:*<JV) hoc eft, fparfim, & rare pofiris raberna- 
culis regionem obtinent, quo fi t ut magnu m occu- 
pent fpatium. Et vero uiterioris ripaslftri par- 
tem maximam habent . Ha&enus de gente^ 
illa. 

Tunc Antx , ut didhim eft , virum hunc in 
conventu declarare coegerunt , fe Chilbudium 
efle militias Magiftrum Romanae , ac ueganti 
Tom. I. 



THICO. LIB. III. 313 

i fupplicium minati funt . Dum hxc ibi agun- 
tur, interea Juftinianus Aug. mifsd ad hosBar- 
baros legatione , pctit , ut commigrent omnes 
in antiquam urbem : Turrim appellant , quas 
trans Iltrum fluvium fita , conditaque olim a 
Trajano Romanorum Impeiatore , multis ab 
hinc annis vacabat, a vicinis direpta Barbaris. 
Hanc ipfis urbem , agrofque circumjacentes , 
pro jure veteri , quoad Romanos pertinerent , 
daturum fe Juftinianus Aug. fpopondit, eorum- 
que amicitiam aliturum omni ftudio , & pecu- 
niam liberaliflime largiturum , modo ut idto 
fecum foedere , Hunnis Romanum Imperium-. 
incurfare volentibus fe fe ufque opponerent . 
His auditis affenfi Barbari , omnia praeflituros 

; fe receperunt , fi modo inrer ipfos habirarOw 
Chilbudium juberet , reftitutum in dignitatem 
Magiftri Romanas militice , eum , quem tene- 
bant, Chilbudium ipfum efle ex animi fenten- 
tia affeverantes . Ille fpe obje<5te elatus , jam^ 
& ipfe haberi fe volebat, & dicebat efle Chil- 
budium Magiftrum militum Romanorum . Ea 
de caufa proficifcentem Byzantium , Narfes in 
itinere offeadit , & inftituto colloquio , ubi 
impoftorem deprehendit ( quanquam latine is 
Joquebatur, &Chilbudii notas jam multas edo- 
&us , fcite fimulabat) conjedVum in vincula.. , 
fubegit technamomnem aperire, itique fecum 
Byzantium duxit. Ego vero illuc, unde diver- 
ti , redeo, 

CAPUT XV. 

Palentmus , & Phocas Gotbos Romam obfidentes 
la ejfunt , Befsd intra urbis muros refidente . 
Ex infidiis intereunt . Mijpe Romam a Vv- 
gilio Pantifice naves fnmtnto onuftti, 
in poteftatem Gotborum venitmt . 
Totilas Valentinum Efifc. 
mendacii infimulatum , 
manibus tnmcari 
jubet . 

EA, quce narravi fupra, agente Imperatore, 
Behfarius Valentinum, & Phocam, e fuis 
1 unum Protedtoribus, virum bello egregium, 
cum copiis ad portum Rom. mifit , ut caftel- 
lum Portuenfe cum ejus prsefidio , cui praeerat 
Innocentius, tuerentur , & pro virili parte ca- 
ftra hoftium fatigarent excurfionibus . Jtaquc^ 
Valentinus, ac Phocas , fubmiflb Romam nun- 
cio. Beflse fignificant, fe continuo in Gothorum 
caftra inopinatum fa&uros impetum : proinde 
necefle eflc. ut ex militibus. quos haberet Ro- 
mag, pugnaciflimorum deledlu habito, ciim vi- 
dcret incurfum fieri , fubfidio curreret , quo 
utrique in Barbaros patrarent aliquid memora- 
bile. Id Beflas non placuit , quamvis militumu 
tria fecum haberet millia . Qjuare Valentinus, 
& Phocas cum quingentis caftra hoftium ag- 
• grefli de improvilo, nonnullos conficiunt : un- 
de ftatim tumultus ad obfeflbrum aures perve- 
nit . Ciim autem ex urbe nemo erumperet, 
omnino incolumes ad portum celeriter fe rece- 

f^erunt. Ad Beflam iterum mittunt , deque il- 
ius prapoftera cundbtione expoftulant, & afle- 
rentes fe alteram brevi impreflionem daturos, 
hortantur, ut ipfe in tempore viribus omnibus 
inBarbaros irruat. Nihiio is minus renuit cum 
hofte extra muros armis decernere . Valent|na 
autem , ac Phocx deliberatum erat hoftem in- 
vadere cum majoribus copiis, jamque fe accin- 
xerant; cum miles quidam Innocentii transfugit 
ad Totilam, retulitque tadlum iri poftridie ex 
R r oppido 



3*4 P R O 

oppido Portu in Gothos excurfionera . Ille vi- 
ros ad pugnam impigros, ubicunque commo- 
dum vifum elt , in infidiis pofuit , in quas de- 
lapfi poftrUie Valentiaus, & Phocas cum fuis, 
amiffa parte eorum maxima , ipfi quoque op- 
petunt : pauci vix elapfi, Portum repetiere. 

Eodem tempore Vigiiius Rom. Pontifex , e 
Sicilia , ubi morabacur, onuftas frumento na- 
ves (juamplurimas mifit, perfuafum habens eos, 
qui tmpofita ratibus onera agerent , Romanu 
^uomodocunque ingredi pofle . Ciim eae naves 
in portum Romanum tenderent, re hoftes co- 
gnita , momento antegrefli, portum fubeunt, 
& intra feptum parietum delitefcunt, ut fimul, 
ac navigia iliuc appulfa fuerint, ea nulio nego- 
tio capiant. Id confpicati, qui in oppido Portu 
pnefidium agicabant, murorum pinnas certatim 
omnes afcendere , & veftium ja&atione fignum 
dare nautis, ne porr6 pergant, fed alio , quo- 
cunque fors tuierit , curfum detorqueant . Illi 
rem conjedhiri non affequentes * & Romanos, 
qui erant in oppido, exultare, feque ab illis in 
portum invitari exiftimantes, fecundo vento fe- 
ftinationem juvante, portum intrarunt. Vehe 
bantur una Romani multi , inter quos crat 
Epifcopus , nomine Valentinus . Confurgunt 
ex infidiis Barbari, navefque omnes, repugnan- 
ce nemine, capiunt. Vita capto Epifcopo fer- 
vat£ , duxerunt illum ad Totilam : cweris ad 
internecionem ca&fis, trahentes navigia cunu 
oneribus abierunt . Ex Epifcopo quae fcire ave- 
bat percontatus Totilas , ipfum mendacii infi- 
mulatum, manibus truncavit. Ea fic adta, finis 
excipit hyemis, annique XI. iftius belli, quod 
fcripturd Procopius eft perfecutus . 

CAPUT XVI. 

VtgUius P. Byzantium accitur. Placentini fe 
Gotbis dedmt. Pelagii Diacom in Roma- 
nos benignitas . Ad Totilam mitti- 
tur , inducias petiturus . 
Utriufque orationes. 

Vlgilius Romanus Pontifex Byzantium Im- 
peratoris accitu venit ex Sicilia , ubi 
jamdiu degerat profe&ionis illius causd . Sub 
idem tempus, Romani, <jui Placentiae obfide- 
bantur. ctira jam rei cibanae omnino inopes, & 
ad in;andos cibos fame reda&i, carae mutua^ 
vefcerentur , fe ipfi , & Placentiam Gothis de- 
didere . Haec ibi , dum Romam quoque , a 
Totila obfeilam , fumma annonac penuria pre- 
mit. Erat in CleroRomano Pelagius Diaconus, 
Romam haud ita pridem cum magnis opibus 
reverfus Byzantio , ubi diu moratus , in Jufti- 
niani Aug. amicitiam fe fe penitiis infinuaverat. 
Obfeffa urbe, maximam pcctinise partem largi- 
tus inopibus > fua illa benignitate, ad priflinum 
nominis fplendorem , cjuem apud Italos omnes 
obtinuerat, meritum adjecit cumulum. Roma- 
ni, in fummas anguftias addudfci fame, huic Pe- 
lagio perfuadent, ut Totilam adeat, & pauco- 
rum dierum inducias ea conditione pacifcatur, 
ut , fi intra id tempus Byzantio fubfidii nihil 
acceperint , fecum urbem Gothis permittant . 
Eam geflit Pelagius legationem ad TotiIam_, 
qui venientem honorifice , & perbenigne am- 
plexus, prior ita exorfus eft. 

Mos quidem eft Barbaris £crh omnibus hono- 
re Legatos afficere: ego vero praeterea ab ine- 
unte detate ftudui viros virtute praeditos , qualis 
ipfe es , in primis colere , & venerari . Reve- 
rentiam autem , & contumeliam in Legatum , 



C O P I I 

non pofitam efle judico in fola vultus benigni- 
tate , vel arrogantibus eorum verbis , qui illos 
exceperint, fed in oratione pienaveri, aut rur- 
fus inani , mendacique . Etenim cum illo per- 
honorifice agitur, cui mxda propofita veritato- 
redeundi poteftas fit : contra indignifsime ha- 
betur Legatus , qui auditis fallaciis , figmentif- 
que revertitur . At tu , Pelagi , a nobis quid- 
quid petieris confequere, praeterauamtria, quf 
tibi lilentio provido tranfire praeftat , ne cbnu 
fruftratio confilii, quo huc venifti, ex te maxi- 
me nata fuerit, in nos culpam convertas . Alie- 
na eqim a ftatu, in quo fis, poftulatio, irriwu 
folet efle . Edipo fcilicet , ne vel Siculi cujuf- 
quam causi, vel murorum Romas , vel fervo- 
B rum , qui ad nos fe contulerunt, me interpel- 
les . Nam nec Siculo cuiquam Gothi ignofcere, 
nec ftare hi muri , nec fervi , qui nobis mili« 
tant, pri^inis dominis fervire poflunt. Ac ne^ 
videantur haec a nobis proferri temere , ftatim 
fubjiciendo caufas , fufpicionem expurgabimus. 
Fuit infula illa jam inde olim fortunatifiim^u 
ciim proventu pecuniac, tum frugum, quas pa- 
rit , copid : itaut non fuos modo incolas beni- 
gne alat , fed vos etiam Romani annonam inde, 
quanta opus eft , quocannis exponetis . Qpa- 
mobrem Romani Theodericum ipfo initio ro- 
garunt , inful» irequens Gothorum prafidiunu 
imponere nollet, ne ipforum libertati, felicita- 
tique officeret. Ep loci res erat, quando hofti- 
lis exercitus in Siciliam appulit , numero, re- 
bufque omnibus nobis impar . Siculi , confpe- 
<Sta clafTe , non id Gothis renunciarunt, non fc 
comiferunt munitionibus , non hoftem propel- 
lere decreverunt , fed promptiifime patefadiis 
urbium portis ^ inimicas nobis copias porrelH? 
manibus acceperunt ; jamdiu , infi jelifiimorunu 
mancipiorum ritu, aucupati, ut opinor, occa- 
fionem evadendi £ugi ex herili manu , & no* 
vos, ignotofque fibi dominos nancifcendi. Inde 
hoftes, tanquam ex propugnaculo, erumpentes, 
univerfam labore nullo occuparunt Italiam , & 
hac potiti urbe , tantum ex Sicilia advexerunt 
frumenti numerum , ut Romanis omnibus anoo 
integro , quo obfefli fuere , fufFecerit . Hadte- 
D nus de Siculis , quibus Godii nullo pa&o ve- 
niam dabunt, fcelerum gravitate omnem afon- 
tibus avertente mifericordiam . His vero hoftes 
inclufi moenibus , nunquam defcendere volne- 
runt in campum, neaue aciem nobis opponere: 
vervim quotidianis dolis , & circumduftionibus 
Gothos extrahendo , praeter opinionem res ha- 
bent noftras in fua poteftate . Ifec ne in pofte- 
rum patiamur, providendum eft. Nam aui in 
fraudem femel per errorem incurrerint , u in- 
eandem incidant,non pravifo malo, quod janu 
ufu conipertum habuerint, non id adverfefor- 
tunae camvidetur fa&um, fed eorum, qui lapfi 
funt, imprudentise , ut par eft,adfcribitur. Ac- 
cedit, quod murorum Roma? excifio vobis ma- 
xime utilis futura fit . Neutri enim deinceps 
confepti , & commeatibus omnibus intercluu , 
ab aggreffbribus obfidebuntur, fed utrique in- 
ter le acie decernent , 6s vos arumnofis illis 
periculis expediti , in praemium cedetis vi&ori- 
bus . Qjiod ad fervos attinet , aui ad nos con- 
cefferunt, hoc unum dicemus: §i illos, quino- 
ftr» adfcripti militi» , k nobis fidem accepe- 
runt , nunquam fe priftinis dominis proditunu 
iri in manus vobis tradamus modo , profe<ft6 
nec vobis fidem praeftabimus. Non poteftenim 
ita fane , non poteft fieri , ut qui pa<5ttonem- 
cum omnium miferrimis fe(Skam violat , fidem 
erga alium quenquam conftantem probet , fei 

apud 



Digitized by 



• R. 

oofc 

:ttB 

:& 
14 

KB, 
,1 

ra 
13 
ia. 

i 
!k- 
at 

i. 
iii 

1L 

x 

or- 



B| 

!j 
ri- 
fl- 
0 
<?• 
ii 
I0 
ia 

L 

10 
J 



DE BELLO G 

apudomnes, quibufcum contrahit, perfidiam, 
veluti perpetuam ingenii fui notam , circum- 
fcrt . 

In hunc modum locuto Totite Pelagius it*-, 
refpondit. Pofteaquam dixifti , praeclare vir, & 
me, &Le{jati nomen apud tevalere plurimhm, 
nos indicmflimi habuifti. Amico enira, & Le- 
gato dedecus imprimit , non is , meo quidenu 
judicio , qui llli infringit colaphum , petulan- 
tiiifque illudit , fed aui ipfum remittit , nihil 
fui adeptum operd. Neque enim hominesOra- 
torum munus fufcipere folent , ut ab illis , qui 
ipfos admiferint , tradtentur fplendide , veriira 
ut ad eos, a (juibus legationem acceperint,re- 
deant , aliquia his utile padfco convento confe- 
cuti . Cbare fatibs eft ludibrio habitos , rei , 
cujus gratid yenerint, partem confecifle, qu&m 
auditis blandioribus verbis, fpei irritos reverti. 
Jam fi quid eorum,quaeexcepifti,fitnobisopus, 
nolim id a te petere . Qjiorfum enim eum quis 
interpellet, qui compofitionem praecidit, inau- 
dita defenfione? Neque illud tacuerim, patere 
fatis, qukm benignum te prwbiturus fis Roma- 
nis , in te arma aufis tollere , qui in Siculos , 
nufquam tibi adverfatos , implacabile odiuia- 
patefacere conftitueris . Ego vero omifib ro- 
gandi tui confilio , legationem ad Deum con- 
vertam , cui indignationem movere folent tu- 
midi fupplicum contemptores. 

CAPUT XVII. 

Gvksm Romanorum ad Duees oratio , diftante 
fame : cujus rabida vis defcribttur. 

HIS didfcis, abiit Pelagius, quem ut Roma- 
ni re infe&a redeuntem viderunt , gra- 
viori coeperunt asftuare dubitatione . Illos mi- 
fere perdebat ingravefcens in dies fames : mi- 
lites cibariis nondum defedH , fe fuftentabant. 
Qpocirca Romani , fiuSko agmine, Gaefarianos 
Duces, Befiam, & Cononem , conveniunt > ac 
multo cum gemitu Iacrymabundi hanc habent 
orationem . Nos e6 miferise devenifle jam cer- 
nimus , 6 Duces , ut fi quid gravius in vos for- 
te committeremus, nihil efler, cur in culpanu 
vocaremur , extrema neceflitate optimam fe- 
cum afferente excufationem . Nunc, quando re, 
& fadlo adefle nobis ipfi non poflumus , vos 
adimus, quo verbis calamitatem exponamus no- 
ftram, ac defleamus . Videte ut benigne audia- 
tis, necvos offendat orationis audacia , per- 
pensd noftri doloris vi . Nam qui defperare fa- 
luti cogitur, in fa&is , di&ifque retinere mo- 
dum nefcit. Exiftimate , fi vuttis , Duces , nos 
nec Romanos efle , neque unius vobifcum ge- 
neris , neque inftitutis civilibus iifdem uti , nec 
fponte in urbem accepifle primas Imperatoris 
copias , fed hoftes a principio fuifle , & armis 
in vos fumptis , prselio vi&os, mancipia veftra 
jure belli, evafiffe. Veftris igitur captivis prse- 
bete alimenta, fi miniis vitae communi paria^, 
& quae ipfi btnb fufficiant , at certe quantum 
fatis eft ad vidHtandum , ut fuperftites , repen- 
damus vobis obfequium , quantumcumque fer- 
vi pragftare dominis debent . Si volentious vo- 
bis eft id fadhi difficile, nos manumittendos 
putate, ut laborem tumulandi fervos lucrifacia- 
tis. Qjiod ipfum fi minime nobis relin^uitur, 
petimus faltem interficere nos dignemim : ho- 
neitum vitx exitum date nobis , nec mortenu 
rerum omnium fuaviflimam invidete : fed uno 
a&u Romanos ab innumeris moleftiis vindica- 
te . Beflas , his auditis , refpondit , cibaria fc- 
Tcm» /• 



O T 

A 



HICO. LIB. III. 



B 



pr^bere non pofle ; occidere , effe impiura ; 
dimittere, periculofum. Belifarium, & Byzan- 
tio miflum exercitum propediem affbre afleve- 
ravit, itaque eos confolatus, remifit. 

Interea fames , longS morl invalefcens , in- 
magnum malum evadebat , cibos fuggerens a 
communi ufu , •naturaque hominum abhorren- 
tes. Ac primhm Beflas,& Conon, qui praefidio 
Romano praeerant , frumentum , quod intra— 
muros Romae recondiderant affktim , milites 
etiam quod detrahebant de fuo viftu , Roma* 
nis divitibus multd pecunil vendebant : medi- 
mnus enim frumenti feptem conftabat aureis . 
Qnibus res domi non erat adeo ampla , ut fc^ 
fe alere tam carfe poflent , hi plenum furfuris 
medimnum quarta illius pretii parte mercati , 
eo vefcebantur, neceflitare cibum ejufmodi de- 
licatiflime condiente . Beflae Scutarii bovenu , 
quem urbe egrefli ceperant, Romanis vendide- 
runt aureis L. Si cui Romano mortuus equus, 
aliudve quidpiam fuppeditabat , is inter feli- 
ciflimos numerabatur , qu6d carnibus extindfcs 
pecudis curare genium poffet. Vulgus omnc^ 
nihil edebat aliud , nifi urticas , quse paflinu 
circa urbis moenia , atque in ruderibus copio- 
fiflime nafcuntur. Ac ne labra , faucefque Ja- 
ceraret herbas afperitas , eas optime co6hs 
mandebant . Ita quidem , ut di&um eft , Ro- 
mani , frumento , furfureque emptis , reverfi 
domum vitam trahebant , quamdiu aureos ha- 
buerunt : his vero deficientibus , permutarione 
fuppelledkilis univerfa? , quam ferebant in fo- 
rum , diurnum fibi vidfcum parabant . Deni- 
c^ue, chm nec frumentum militibus Imperatp- 
ns fuppeteret , quod Romanis divenderent , 
uno Befla paululum habente reliquum , nec 
Romanis quicquam , quo emerent , fuperef- 
fet , cunfti ad urticas fe converterunt . Ctim- 
que haec ipfa efca non fufHceret , neque qSl fa- 
mem explere poflent , plerique exhauftis, ad- 
du&ifque macie corporiDus , & colore in luri- 
dum paulatim verfo , fpe&ris perfimiles fie- 
bant. Multi inter ambulandum , dum dentibus 
urticas conficerent , repente exanimes cade- 
bant. Jam & ftercore mutu6 vefcebantur, nec 
pauci violentas fibi manus inferebant* urgente^. 
tame : cum nec canes amplius reperirent , nec 
mures , neque aliud quodpiam animal , quo 
cibarentur. Romanus tum quidam erat, libero- 
rum quinque pater . Hic illis circumfufis , & 
dapem fuccufla vefte petentibus , non ingemi- 
fcens , nec turbatum prx fe animum ferens , 
fed corde penitus premens dolorem , impera- 
vit venirent fecum , quafi efcam accepturi . Ut 
venit ad pontem Tiberis , redudla ad vultum-* 
vefte, eaquevelatis oculis, de ponte in fluvium 
fe precipitem dedit , rem fpedlantibus filiis , 
ac Romanis , quotquot aderant . Deinde Cas- 
fariani Duces, alil pro abitu exprefsa pecunii, 
Romanos omnes , quibus migrare placuit , di- 
miferunt . Paucis in urbe relidtis , caeteri , qu6 
cuique licuit , fe proripuere . Plurimos , vi- 
gore corporis abfumpto fame , in ipfa naviga- 
tione , vel terreftri itinere , mors oppreflit : 
multi in via ab hoftibus comprehenfi , caefique 
funt . En quo fortuna Senatum, populumquc- 
Romanum adduxerat . 



R r % 



CA- 



Digitized by 



Google 



3i6 P R O C 

CAPUT XVIII, 

Epidamni de profcffume delibtratur , Belifarius 
fuo Hydruntem adventu Gatbos fugat . To- 
tilasTtberim munit , JoarmesCalabriam 
recipit. TuHianus Brutios* &Lu» 
eanos eidem conciliat , Reci- 
mtmdwnp^aliovincitjoan^ 
nes j quem Bdifarius 
in fortu Romano 
exfeftat . 

CUm Joannis , & Ifaacis copis Epidammim 
perveuifsent , feque adjunxifsent Belifa- 
rio , Joaunes au&or erat , ut omnes traje&o 1 
finu , terreiiri irent itinere , & quidauid inci- 
deret , conjun&e ferrent cum univerio exerci- 
tu . Id ab re efse Belifarius judicabat ; fatiiis 
autem fbre, fi ipfe quidem cum fuisadvicinam 
Romae oram navigaret ; iter enim terreftre lon- 
giorem habiturum moram, & aliquid forte ira- 
pedimenti : Joannes vero per Calabriam , ejuf- 
que viciniam incedendo , agentes ibi Barbaros, 
oppido paucos , exigeret , ac poftquara regio- 
nem citra finum Ionium pofitam fubegifset im- 
perio , copias fecum jungeret ad oram Rom* 
finitimam , quo 8c ipfe cum excrcitu reliquo 
appellere cogitabat . Cum cnim Romani obfi- 
dione ar£iflima premerentur , vel minimam 
rnoram eorum rebus exitialem procul dubio < 
fore arbitrabatur * ac mari quidem , fi ventus 
fecundus efset , ad portum Romanum quinto 
poft die perveniri polfe ; terrd autem profici- 
fcentibus Hydrunte copiis vel dies XL. non_ 
futfe&uros % Htec ubi mandata dedit Joanni 
Bdifarius , inde folvit cum tota clafle, & ven- 
to flante violento , Hydruntem appulit . Go- 
thi , qui hujus urbis caftellum circumfede- 
bant , fimul eum advenifle inteliexerunt , foiu- 
ta obfidione , ad urbem Brundufium concefse- 
runt • quae Hydrunte bidui diftat , in finus li- 
rore fita , ac nuda moenibus . Mox Belifarium 
maris illius frerum tranfmifsurum rati, quo res 
loci efsent , Totite fignificarunt . II le omnem 
exercitum * tanquam fi obviam iturus efset • I 
*ccinxit , & Gotnis , qui erant in Calabria_,, 
mandavit , ut pro virili parte tranfitum cufto- 
dirent , At portquam Belifarius , fecundo ufus 
yento , Hydrunte folvit * Gothi , jam animo 
vacuo , fe in Calabna negligentius gerere coe- 
perunt , & Totilas , in caftris coufiftens , adi- 
tus omncs diligentihs interclufit , ne quid rei 
cibariae Roraam infcrri pofset . H#c vero fu- 
pra Tiberim molitus eft . Optato loco , ubi 
iluminis alveus anguftiflimus eft, procul ab ur- 
be /tadiis XC. oblongas trabes , ab altera ripa 
*d alteram pertinentes, in pontis modum dif- 
pofuit , ac Hgneas turres duas in utraaue ripa 
jabricatus , cuftodes indidit bonos bellatores , 
4k attuariolis , aliifque navigiis , Portu profe- i 
^is , in urbem pateret ^dttus . 

Interea Belifarius in portum Rom. perve- 
-&us , Joannis copias expeftabat . Jbannes in- 
Calabriam translretaverat , Gotliis , qui ad 
Brundufium , ut di(5lum eft , morabantur , ni- 
hil perfentientibus . Duobus hoftium explora- 
toribus in via captis , alterum illico occidit , 
alter ejus genua amplexus , vitam popofcit : 
Nam , inquit , nec tibi , nec Romano exerci- 
tui inutiljs ero . Interrogatus a Joanne , quid 
commodi cum ipfi , tum exercitui Rom. alla- 
turus efser, fi fervaretur ? eflefturum fe pro- 
mifit , ut ipfe Gothos improviso opprimeret . 



O P I I 

Afsenfus Joannes illius preqbus , ante omnia, 
cquorum pafcua oftendi fibi oportere dixit. Id 
quoque pollicito Barbaro , cum ipfo profeftus 
eft Ac primum equis hoftium pafcentibus in- 
jeftis manibus , in eos infiliunt quicuoque pe- 
dibus venerant, numero fane rauiti , fortiifimi- 
que : tum ad hoftilia caftra curfum intendunt . 
Inermes , imparatofque Barbaros inopinatus 
impetus adeo percuht , ut virtutis obliti peni- 
tus ceciderint ibi plurimi , elapfi pauci ad 
Totilam fe contulerint . Joannes Cakbrorutn 
animos dulci alloquio , ac blanditiis Impera- 
tori conciliavit , multa illis bona cum ab ipfo, 
tum ab exercitu Romano fpondeus • Digrefsus 
ropere Brundufio , Canufium occupat , ur- 
em in media fitam Apulia , ac Brundufio di- 
remptam itinere dierum V. ad occafum , & 
Romam versus . Canufio ftadiis XXV. abfunt 
Canna? , ubi ingentem olim cladem Romanis 
ab Annibale Poenorum Duce illatam ferunt . 

Hic Venantii filius Tullianus , Romanus ge* 
nere , inter Brutios , ac Lucanos plurimunu 
pollens , Joannem adik , deqje facinoribus in 
Italos a Casfariano exercitu antea admiifis que- 
ftus , recepit , fi quid clementia* illis in pofte- 
rum exhiberetur , fe ita Brurios • Lucanofque 
in jus , ac dkionem Imperatoris revocaturum , 
ut ei ve#igalia perinde , ac priiis penderent , 
quippe qui Barbaris , iifque Arrianis , noa* 
iponte fe dedidiflent , at cum hoftium vi, tutn 
maxime Csefarianorum militum injuriis adafti . 
Ubi Joannes omniafleverationeaffirmavit, illoi 
deinceps benefaAuros Italis , Tulliaaus ei co- 
mitem fe fe addidit . Ex illo ab Italis tiraere^ 
fibi milires defierunt , ac fere omnia citra fi- 
num Ionium habuerunt amica, fubditaque In^- 
peratori . 

De his certior fa£lus Totilas , leftos CCC. 
Gothos Capuam mittit, jubetque, ubi Joanais 
copias inde Ronum euntes viaerint , pooe fe* 
quiincautas: curae aetera fibifore. Q,uapropter 
veritus Joannes ne ab hoftibus circumveniretuii 
omifs^ ad Belifarium profe6Hone , ad Brutios, 
& Lucanos conceilit . QjJidam erar iater Go* 
thos Recimundus , vir infign ; s , quem Totilas 
Brutiis praepofuerat , fecum Gothos, & Rowa* 
nos aliquot milites, Maurofque transfugas teu 
bentem , ut cum illis Scyllaeuin fretum 9 ac li* 
tus illud obfidens, caveret, ne quis inde in $ir 
ciliam folvere , vel cx infula , appeliere illuc 
impune poflet . Joanncs inopinata celeriiafc» 
adventus fui famam pnDcurrens, copias Hlas ia^ 
ter Rhegiura , & Vibonem invafit , fubitaquc 
impreifione adeo perculit , ut virtutis promis 
immemores e veftigio terga vercerint . mofl^ 
tem, qui prope eroinet <£fficUis aditn,^ac pt*~ 
ceps f fe receperunr . Joannes in acclivi hoftes 
aflecutus , & antequam inter d&uptz fe «nuni- 
rent, adortus , Maurorum , Romanorumquo 
militum validiflime repugnantium mixinwA- 
partem ooncidit ; Recimundum, &Codios cum 
reliquis omnibus in deditionem accepit . Re 
Joannes ita gefta, ibi reftirit . I>iem ex die ex- 
pe<Slans avidi£fime Belifarius, nihil movebat,& 
Joannem vituperabat, quod , quamvis Barbs- 
rorum ^orera haberet lecum, lerro, & collati 
cum trecentis Capuce prsefidiariis manu » vianu 
fibi facere non ten taret . At Joannes , defpera- 
to tranfitu , in Apuliam ceflk, & Cervarii .( id 
loco ttomen ) iiativa habuit . 



E 



Digitized by 



DE BELLO GOTHICO. LIB. III. 



*I7 



, 1M( 
ic • adfc» 
iiniii.w 



CAPUT XIX. 

Belifam , fiffn of/>//> fuccurrcre volcntis , 
ajfaratus , froftftio , dr <*w fottibus 
pugna . JpaoJ tcmeritas . Turbatus 
mmcio Bslifarius , mcoppto abfi- 
fiif. Ipjms mrbu*. Ifaacis 
interitus , 

VEritus Beli&rius, ne obfeffbs Romanos ad 
gravius aliquid ftatuendum impelleret 
annonae penuria, commeatus Romam quoquo- 
modo iaferre medkabatur . Et quoniam erat 
infirmior, quam ut acie in campo cum hofte- 
decernerer, haecpriiis excogitavit. Jun&is, ac 
valide connexis duabus fcaphis latioribus , li- 
gneam turrim impofuit, multo illis editiorera, 
quas ad pontem hoftes condiderant . Earunu 
enira menfuram prob& ante compererat per 
quofdam ex fuis, qui ad Barbaros transfugium 
«mularant . In Tiberim ducentos induxit dro- 
mones, munitos tabulis, quas ad murorum for 
mam eduftas crebris fbrarainibus diftinxit , ut 
in hoftes tela inde emitti poflent . Frumento 
in hos dxomones cum aliis cibariis multis im- 
pofito, eofdem militibus fortiflimis complevit 
Milites alios pedites , equitefque utrinquew 
ad Tiberis oftia in Jocis quibufdam firmis 
difpofuit , ibique ftare juflit , ac totis viribus 

ErQhibere hoftes , fi qui peterent Portum 
idu<5to huc Ifaaci , oppidum , uxoremaue_ 
fuam , & quidquid iaibi repofitum habebat , 
commifit , procepitque , nuilo inde paxfto pe- 
dem efFerret , ne allato quidem nunrio caefum 
ab hoftibus Belifariura ; at in cuftodiam fem 
per infifteret , ut , fi quid adverfi cdnringeret, 
receptum .aliquem haberent . Et vero nullum 
ipfis in eo tracShi munimentum reftabat, erant 
que ubivis omnia inimica . Ipfe confcenfo dro- 
mone , clafli ducem fe preebuit , & fcaphas 
trahi juflit , in quibus ligneam turrira conftru- 
xerat . Turri lembum fuperpofuit, pice , ful- 
fhure , refina , & aliis cujufquemodi , igni 
f romptiflim£ concipiendo , alendoque idoneis, 
plenum . In altera amnis ripa , qua a Portu 
Romarn itur , pra?ft6 aderat peditatus . Pridie 
iJelifarius Beflm miferat , ut die fequenti plu- 
ribus edu&is copiis caftra hoftium fatigaret : 
-quod ipfum jam ante eidem fepe denunciarat . 
veriun Befsas nec prius , nec modo in hoc 
«congreflii mandaca exequi voluit . Adhuc enim 
-ipfi foli uonuihil frumenti fupererat . Qjaippeu 
mnonx , quam antea Duces Romam ex Sicilia 
-mifeiant , militibus , omnique populo fufle- 
ihiram , ille perexigua parte concefla populo, 
maximam recondiderat , interverfam fpecie^ 
militaris annon» . Et quia Senatoribus magno 
id pretio diftrahebat, foJvi nolebat obfidto- 
nem. 

Ergo Belifarius , ac Romana claflls cum fu- 
dore multo , adverfo flumine navigantes , per- 
gebant : Gothi nufquam obfiftebant obvianu , 
leque continebant ln caftris . Romani , janu 
ponti proximi , praefidtum offendunt hoftium : 

3ui ad fluvium hinc inde locati fuerant , cufto- 
iendse caus3 catena; ferrese , quam ibi Totilas 
paulo ante ab altera ripa ad alteram teten- 
derat , ut hoftibus facultas omnis ad pontenu 
fubeundi ptajcluderetur . Telis Barbaros par- 
tim conficiunt : aliis diflipatis , ac fublatS ca- 
tensi ad pontem re£t& contendunt , quem fimul 
ut attigere, res geri ccepta eft . E turribusBar- 
bari f ortiflime refifttbao; , janjque alii caftris 



B 



egrefli ad pontem properabant . Tum Belifa* 
rius , caphis , quibus turrim fuperftruxerat , 
adalteramapplicitis hoftium turrim, quae pro- 
pferviamPortuenlemflumtni imminebat, lem- 
oum incenfum fupra turrim hoftilem devolvi 
juflit. Imperau Romani fitciunt. Illapfiis rurri 
lembus , punfto temporis eam igni corrupit : 
quo Gothi una arferunt omnes , ad ducentos 
fere . Eodem incendio periit illorum Dux Of- 
das , Gothorum omnium bellicofiifimus . Janu 
Romani fidenti animo Barbaros , qui e caftris 
fubfidio venerant , telis magis , ac magis im- 

f>etere : illi cafu perculfi terga dare , & pro 
e quifque in fugam ruere. Pontem continge- 
bant Romani , ac parabant , eo protinus ru- 
pto , progredi , & abfque ullo impedimento 
Romam petere. At quoniam fortunae aliter vi- 
fum erat, fraus invidi cujufdam Doemonis rem 
Romanam hoc modo perdidir . 

Dum ita, ut di&um eft , fe fe habent exer- 
citus , interea orms in Romanorum perniciem 
rumor ad portum venit , vicifle Belifariunu , 
amovifle catenam , caefis cuftodibus illfus Bar- 
baris, & castera , quae fupra narravi , nunciat . 
His auditis , impotens animi Ifaaces * in par- 
tem hujus glorise venire ardet , fpretifque Be- 
li&rii mandatis , ad Oftienfem fiuminis ripanu 
advolat , atque ex militum numero, quos illic 
Bclifariuscollocaverat, aflumptis centum equi- 
tibus , in caftra hoftium , quibus praerar Ru- 
dericus , vir egregius bello , invehirur . Re- 
pentino in Barbaros ibi pofitos facSlo impetu , 
cum nonnullos alios vulneravit , tum ipfunu , 
aui occurrerat , Rudericura . Q.uare Gothi , 
ftatim reli<ftis caftris , fe fubduxerunt , poft 
Ifaacem majores hoftium copias adeife rati , 
vel dolo adverfarios deludentes , ut eos , auod 
& facftum eft , capere poflent . Caftra hoitiura 
Ifaaces , & qui ipfiim fequebantur > ingreflt , 
argentum illic repofitum , caeterafque opes di- 
ripiunt . Reverfi extemplo Gothi , multis pe- 
remptis , Ilaacem cum paucis aliis.vivum ca- 
piunt . Belifarium citato curfu adeunt equites , 
Qt in manus hoftium Ifaacem venifle nua^iant . 
Belifarius auditis attonitus , quo modo capcus 
Ifaaces fuiflet omifit qufrere , a&umque pu- 
tans de Portu, uxore, & rerum fumma, neque 
ullam fibi munitionem reliquam efle , in quara 
poftmodum fe tuto reciperenr , in ftuporenu 
decidit , quod certe ipfi nunquam ante conti- 
gerat . Itaque e veftigio reduxit exercitum , eo 
confilio, ut hoftes imparatos adoriretur, atque 
oppidum omni ope recuperaret . lu quidenu 
Rom. exercitus inde re infe&a difcelllt : uhi 
vero Portura attigit Belifarius , Ifaacet? infa- 
niifle, & male fe perturbatum fuifle cognovit. 
Ejus animum dolore , & corpus morbo gravi- 
ter afflixit adversus hic cafus . Excirata eninu 
febris ipfum diuturniflimo cruciatu in extre- 
mum periculum adduxir . Poft biduum mortuo 
Ruderico, ipfiusvicem vehementiiis .dolensTo- 
tilas , Ifaacem vit£ fpolkvk . 



CA^ 



Digitized by 



PROCOPII 



CAPUT XX. 



Bejfa avaritia , in Romano prafidio exeitando 
negtigentia . Ifauri porta Afinaria cuftodes 
proditionem cudtmt. Totilas Romam ca- 
pit . In templo Divi Petri a Pelagio 
placatur . Extrema Senatorum 
inopia . Totila in Rufticia- 
nam , ac fccmmas ftfr- 
manas ornnes bcm- 
gnitas . 

BEflas opcs fibi cumulabat 9 in dies cariiis 
divendens frumentum , cujus pretium ne- 
ceifitas egentium accendebat . Totus in ea cu- 
ra, murorum cuftodiam, ac caetera, quse fecu- 
ritatem praeftarent , habebat in poftremis . 
Militibus fi libebat fupinis efle, liceoat. Pauci 
pro muro excubabant , idque negligentiflime . 
Etenim vigilibus dormire femper liberum erat, 
ciim nullus eflet ipfis pracpofitus , qui id cura- 
ret , nec quid cuftoaes agerent , infpicere^, 
quifquam vellet , murorum ftationes , ut mos 
eft, obeundo. Pra&terea nemo civium cum illis 
agere excubias poterat . Siquidem perauanu 
pauci , ut didhim eft , in urbe erant reliqui , 
iique confe&i fame . 

Quarelfaurl quatuor, qui cuftodiam ad por 
tam Afinariam agitabant , captato noftis tem- 
pore , quo ipfis pro illa muri parte incumbe- 
oat vigilia , fomni vice tradita vicinis fociis , 
funibus e pinnis ad folum ufque fufpenfis , ap- 
prehenfifque utraque manu , extra murum de- 
lapfi funt, conventoque Totilae promiferunt, fe 
in urbem ipfum, Gothorumque exercitum ac- 
cepturos , ac fibi in eo nihil negotii futurunu 
aueverarunt . Ille ipfis gratias habiturum fe_* 
xnaximas , & multam pecuniam largiturum pol 
licitus , fi id prseftarent, ex fuis duos cum illis 
raifit, infpedkiros locum, quoGothis in urbem 
aditum fore dicebant . Hi ciim ad moenia per 
veniflent, arreptis funibus evaferunt ad pinnas, 
nemine eos voce interpellante , nec fraudem 
fentiente. Hic Ifauri Barbaris oftendunt omnia: 
afcendere volentibus nihil obftare ; & paterc- 
reditum , nullo obice interpofito : eofque , ut 
hxc TotiUe referant, hortati, remittunt . Quag 
cum audiflet Totilas , etfi nuncio tetatus eft 
Ifauros tamen fufpe&os habens , multiim ipfis 
fidere noiuit . Paucis poft diebus , iifdem rever- 
iis , remque aggredi fuadentibus , duos alios 
adjunxir comites , qui omnia diligenter explo- 
rata renunciarent . Ifti ad ipfum reduces, ea- 
dem quae primi retulerunt. Inter hxc complu- 
res Romani milites exploratum mifii.haudpro- 
cul ab urbe incidunt in Gothos decem aliquo 

Sroficifcentes , quos comprehenfos ad Beflam 
atim adducunt. Mox ille hos Barbaros de con- 
filiis Totilae percontatus eft. RefpondentGothi, 
fpem efle, fore ut Ifaurorum quorundam pro- 
ditione urbem capiant : jam enim res ad muk 
torum aures Barbarorum venerat. His Beflas» 
& Conon auditis, duitifque pro nihilo,nullam 
curam adhibuerunt . Tertium ab Ifauris con- 
ventus Totilas , & ad fufceptionem impulfus , 
cum illis unum ex fuis confanguineis , atque_ 
alios mifit , qui fimul ut ad ipfum rediere^. , 
ceno rei totius indicio , ejus animum ad confi- 
lium exequendum confirmant. 

Primis tenebris , ciim arma Totilas filentio 
copiis omnibus imperaflet, eas ad portam Afi- 
nariam ducit , & Gothos quatuor , animo , ro- 
boreque praftantes , cum Ifauris per funes ad 



B 



pinnas eniti jubet ; arrepto utique no&s tem- 
pore, quo caeteris vice fua dormientibus , pro 
illa muri partevigilandum his erat Ifcuris. Illi 
urbem ingrefli, nemine obfiftente, ad portanu 
Afinariam defcendunt, exciduntque fecuribusli- 
gnum , quo utriufque parietis comraiflurs in- 
lerto junguntur valvae : iidem ferramenta avel- 
iunt omma, quibus claves indendo, foresclau- 
dere cuftodes confueverant, ac referare, ut res 
pofcebat. Sic portS ad libitum patefa£l , To- 
tilam , Gothorumque exercitum in urbem hul- 
lo negotio admiferunt. Infidias hoftiles veritas 
Totilas , eos ibi in unum coa&os diflipari non 
fivit . Tumultu feco in urbe , ut fit , exorto , 
Romani milites fere omnes alid porti , prout 
expeditum cuique fuit, evafere cum Ducibus : 
pauci cum Romanis refiduis in facras fcdes fc^ 
receperunt . Ex Patriciis , Decius , Bafilius , 
aliique nonnulli, quibus equi fuppetebam,.fu- 

gientem Beflam fecuri funt : Maximus , Oly- 
rius, Oreftes, & quidam alii in templumPe- 
tri Apoftoli .perfbgerunt. E plebe auingentiin 
urbe tota reftabant, qui vix templis lecom- 
mittere potuere : caeteri jam ante partim alio 
conceflerant, partim fame , ut fupra dixi , pe- 
rierant. Totilas, multis per noftem nunciami- 
busBeffam, ataue hoftes fefe proripere, tefla- 
tus fermonem nunc auribus gratum fuis acci- 
dere, eos infequi vetuit: Qpid enim, inquit , 
hoftium fug5 jucundius contincat homini ? 

Jam illuxerat , neque ullus locus erat fufpi- 
candi infidias ; ciim Totilas in templum Petri 
Apoftoli fefe contulit, precandi gratid: Gothi 
in obvios ferro defevierunt : itaque e militibus 
interierunt XXVI. e plebe LX. Ut venit inu 
templum Totilas , ei Pelagius, Chrifti oracula 
manibus prwendens, fe obtulit, atque impense 
obfecrans, Tuis, ait, parceDomine. Deridens 
ille, ac delicias faciens, ita fubjicit . Jam fup- 
plex, Pelagi, venis. Cui Pelagius, Qjuoniam , 
inquit, tuum me fervum effecit Deus. At tu, 
Domine , fervis in pofterum tuis parce . Huic 
Totilas petitioni concedens, edixit Gothis, Ro- 
manorum neminem omnium pofthac caederent , 
ac refervatis, qux ipfe haberevellet, pretioftf- 
fimisquibufque,oetera pro arbitratu auferrent. 
Multa in Patriciorum domibus reperit , maxi- 
meque ubi Beflas diverfabatur : cum ille fce- 
leftusDagmon inique confedlam, ut diftum eft, 
ex vendito frumento pecuniam Totite congef- 
fiflet. Hinc Romani , ipfique adeo Senatores , 
in primis uxor olim Boetii , eaderoque Sym- 
machi filiaRufticiana, auac facultates fuas ege- 
nis erogaverat, e6 redacH funt, ut inyefteler- 
vili, ac rufticana panem, alia-ve cibaria abho- 
ftibus petentes tunc vi<5kitaverint . Continenter 
domos obibant , & oftiatim pulfando , viAunu 
mendicabant; neque id pudori erat. Inftabant 
Gothi, ut Rufticiana macSlaretur fuppliCio, in. 
fimulantes , quod cxercitus Rom. ducibus am- 

Sla largitione corruptis, Theoderici ftatuas di- 
urbaffet ; quo & Symmachi patris , & Boetii 
mariti c«dem ulcifceretur . At illam Totilas 
null3 affici injurii pafluseft, nec modo abipfa, 
fed ab aliis omnibus omnem amovit contume- 
liam ; quamvis Gothi illas tori participes ha- 
bere percuperent. Itaque earura nulla,necviro 
jund%a, nec virgo, nec vidua, turpem corpore 
vim excepit: undeTotilas magnam retulit coa* 
tinentias laudem . 



CA- 



Digitized by 



3« jrj 



D E B E L L O 
CAPUT XXI. 



4Stf£as tfi juftiti* eultum bortatur Totitas. Smo~ 
tui Komano ingratum animum exprobrat . 
APelagio mitigatur. Adjufhnianum 
Legatos de pace mittit cum epi- 
jiola . Hos adBelifarium 
tnperator remittit . 

POftridie Totilas Gothis oranibus convocatis, 
fic verba fecit . Huc vos coegi , Commili- 
tones , non cohortatione ufurus nova , & inau- 
dita: veriim , ut ea repetam , qw faspe & a 
ine dicfta , & vobis probata , frudhis maximos 
attulerunt . Nec taraen ideo monita jam fafti- 
dite . Etenim oiationes , quae ad vttam beatam 
ferunt , nullam fatietatem afferre debent , etfi 
quis forte pluribusverbisvideatur agereimpor- 
tgnibs: fiquidem beneficium, quod illispro- 
ficifcitur, refpuendum non ett. Ajoigitur nos 
antea, ciim duoenta fortiflimorum militum mil- 
lia confcripta haberemus , ingentes poffidere- 
mus divitias , equorum , caeterarumoue rerunu 
vim maximam , ac prudentiffimos oftentaremus 
fenes quamplurimos , quo juvari fingulariter 
videntur , qui in dimicationem veniunt, k fe- 
pcem millibus Graecorum vidfcos , & regno, re- 
bufque omnibusfbediffim&fpoliatosfuifse. Nunc 
autem ad paucos reda&i, nudi, miferi , omnino 
rudes, hoftium viginti amplihs millia vicimus. 
Ac res quidem gefte , ut in fumma dicanu , 
ejufraodi fiint . Horura ver6 eventuum caufks 
vobis , ptohe licfct cognitas , modo referanu . 
Antehac Gothi «quitate cun&is pofthabita_ , 
inter fe , & ir\ R^manos fubditos fcelera com- 
mittehant, quibus Deus, ut par erat, commo- 
tus adversiis illos una cum hoftibus bellavit . 
Qjiamobrem numero licet , virtute , & bellico 
apparatu adverfariis tonge fuperiores , occulta 
quadam , ac minime perfpedta vi fradH fuccu- 
buimus , Ergo fitum in vobis erk ♦ ut bona jam 
parta tueamtni,niniirum cultu juftithe: unde fi 
defle&atis , illico Deus contra vos ftabit . Ne- 
que enim certo cuidam hominum generi , nec 
naturae gentium auxiliari in beilo folet ; fediis, 

2ui jus fafque impenfihs colunt . Neque ipfi 
ifficile eft ad alios bona transferre ; ciun arbi- 
trii quidem humani fit folum abftinere injuria: 
at Deus omnia in fua ditione habeat, ac pote- 
ftate . Qpare dandam efse operam dico , ut in- 
ter vos , atque erga fubditos «quitatis offictfL- 
fervetis : hoc eft , ut certam felicitatem reti- 
neatis . 

Cum haec Totilas apud Gothos difsenrifset , 
coadlo etiara Senatui Romano multa exprobra- 
vit , & cavillando objecit , quod pluribus a Theo- 
derico, & Atalarico affedti beneficiis, omnibus 
femper ornati magiftratibus, ad Reip. admini- 
ftrationemadhibiti, opibufqueaudH ingentibus, 
animo in Gothos tam beneficos ingratiffimo , 
fumm£que injuri£ cum exitio fuo conjundll 
defeciffent, & Grsecos induxiffent in patriam , 
fui proditores repente fadti . Tum qu*rere_ , 

r" i mali unquam Gothi ipfis irrogaflfent ? in- 
e ut dicerent , num quid boni k Juftiniano 
Aug. accepiffent? ac fingula recenfexmo^com- 
memorare honores fere omnes illis ereptos ; 
a Logothetts ♦ quos vocant , impofitam verbe- 
rum vi neceffitatem rationes eorum reddendi , 
quas rem gerendo publicam in Gothos admifif- 
fent ; fieviente bello a&que ut in pace vedHga- 
lia aGrecis exadbt : alia multa orationi inte- 
xuit , quae infenfo domino carpenti fervos con- 



GOTHICO. LIB. III. 319 

A venirent . DeniqueHerodtanum ipfis oftendens,, 
atque Ifauros % quorum proditipne urbem ce- 
perat. Vos quidem, inquit, cum Gothis edu^ 
cati nullum nobis locum, vel defolatum, vo- 
luiftis ad hanc diem concedere: hi vero nos ip* 
fius Romse , & Sjpoletii fecerunt compotes . 
Qjiare vos fervi eftote, dum hi Gothis amici- 
ttf , ac neceffitudine jmAi , magiftratui veftros 
merito obtinebunt . Hflec audita Patricii fere- 
bant filentio : at Pela^ius lapfos infeiices k To^- 
tila deprecari non abftittt, donec ille eos remi- 
fit , promifsd clementii eredkos * 

Deinde ad Juftinianum Auguftum Legatos 
mifitPelagium , ac Romanum Caufidicum Theo- 
dorum , graviffimo devindtos jurejurando , fore 
B ut fibi prseftarent benevolentiam , & in Italiam 
quamprimum redire fatagerent . Porr6 manda* 
vit , vires omnes intenderent ad impetrandanu 
fibi pacem ab Imperatore ; ne Romam fundi- 
tus exfcindere , 6c fublato internecione Senatu, 
bellum portare in Illyricum cogeretur : literas 
etiam dedit ad Imperatorem , jam de rebus Ita- 
liae certiorem fa&um . Le^ati ciim ad ipfu«L, 
veniflent , quas habebant a Totila mandata ex- 
pofuerunt, & literas reddiderunt , xn hanc fen-> 
tentiam fcriptas . Qponiam quse Ron» conti- 
gerint , tibi plane efle compena arbitror, ea^ 
filentio praeterire conftitui . Jam vero intelliges 
hujus caufam legationis. Petimus ut pacis com- 
moda, & ampleftaris ipfe, & nobis concedas : 
quorum monumenta, atque exempla praeclarif- 
uma nobis fuppeditant Anaftafius , ac Theode- 
ricus, qui nuper ita regnanmt, ut pace, & fe- 
licitate setatem fuam impleverint . Hoc tibi fi 
collibitum erit, merito pater meus vocaberis ; 
ac nos deinceps in quemcunque voles , habebis 
armorum focios . His ledtis • & auaecumquc^, 
Oratores afferebant,auditis. confe/lim illos Ju- 
ftiniauus Auguftus remifit , neque aliud tuncrc- 
fpondit ipfis, Totilaeque refcripfit , nifi Belifa* 
rium belli Imperatorem efle , & propterea^ 
componere poffe cum Totila arbitratu luo . 

CAPUT XXII. 

TuUianus m Lucania Gotbos fimdit. Belifarius 
per literas Totilam revocat ab exfcindenda 
Roma confilio . Totilas Romam pe- 
nitus vacuam relinauit . Joan- 
nes Hydruntem fe tecipit . 
Tulliams dejeritur. 

DUm hi Legati in ItaliamByzantio redeunt, 
interea res ita geritur in Lucania . Tul- 
lianus , colle&is illius regionis agricolis , fau- 
ces anguftiffimas infederat , ne Lucaniam ho- 
ftes infeftarent . Cuftodiam conjun&e agebant 
Antg CCC. quos , Tulliani rogatu , ibi Joan- 
nes ante reliquerat . Etenim peritid pugnandi 
in falebris, anguftiifque cunAos antecellunt hi 
Barbari . Qp« ciim refciiflet Totilas , fi Go^ 
thos tanthm in illud difcrimen mirteret , fe^. 
non ex re fa&urum duxit . Qpare muititudinem 
rufticorum contraxit, un^que miftaexigua Go- 
thorum manu, viribus omnibus tentare aditum 
juffit . Ubi congreffi funt , fe fe diu truferunc 
invicem . Demum Antas virtute fua , quam fi- 
tus loci difficilis adjuvabat , cum Tulliani agri- 
colis in fugam hoftes verterunt , affecerunt- 
que ingenti clade . Cujus allato nuncio , fta- 
tuit Romam fblo aequare Totilas , ibique reli- 
dhi majori parte exercitus , cum altera Toan- 
nen^ , & Lucanos petcre . Ergo muros aiver- 
fis in iocis diruit ; ita ut ruinae tertiam fer& 

totius 



Digitized by 



5io 



totius ambitus partem efficerent . iEdificia^ 
quoque pulcherrima, ac magnificentiffima de- 
lere flammis parabat , & mutare Romam in^ 
gregum pafcua ; cum &£his certior Belifarius 
ad ipfum Oratores , & literas mifit . Illi ad 
Totilam introdudti , expofita legationis causS , 
literas reddiderunt , quarum fententia haec fere 
erat „ Ut inventum virorum eft cordatorunu , 
ac vitae civilis intelligentium , ordamenta ur- 
bibus nova addere , hc ea , quae extant , abo- 
lere , nota eft propria ftultorum , quos non- 
pudeat ejufmodi monumentum naturae fuae po- 
fteritati relinquere, Roraam autem cun&is ur- 
bibus , quae fub Sole funt , magnitudine , & 
dignitate proeftare in confeflb eft . Haud enim 
unius viri opibus extru&a fuit , nec brevis 
cemporis beneficio tam ampla , fplendidaque_ 
evant : fed multi Imperatores , & pneftantif- 
fimorum virorum catervse plurimae , & longa., 
dies, & immenfae divitiae, nuc ex univerfo ter- 
rarum Orbe ciim alia quaelibet , tum archite- 
&os , atque opifices coegerunt ; itaque urbe , 
qualem vides , paulatim aedificata , virtutis om- 
nium monumenta pofteris reliquerunt . Qjjare 
fi quam acceperint haec injuriam , ea graviter 
an aetates omnes redundare videbitur , nec im- 
merit6 . Nam & majoribus virtutis memoriam, 
& pofteris voluptatem ea fpe&andi opera adi- 
met. Quae ciim ita fint , probe teneas velim , 
tiecefle efle horum alterum fiat, vel hujus belli 
vidloriam tibi praeripiat Imperator , vel eanu 
forte adipifcaris . Si viceris ; RomS excisS , 
non alienam urbem perdideris , praeclare vir , 
fed tuam : eSdem fervatfl , augeberis procul du- 
bio pofleflione omnium praeftantiflima . Sin- 
deterior fortuna tibi inciderit , manente Ro- 
ma , nou parva tibi gratia apud vi&orem ma- 
nebit : ed deletS , nullus erit reliquus clemen- 
tiae locus . Praeterea nihil emolumenti ceperis 
ex tali fa&o . Huic demum confentanea de te_ 
erit apud mortales omnes opinio, quae jam tibi 
impendet in utramque parata partem . Etenim 
qualia funt a&a Principum , tale ipfi nomen- 
ex iis ferant necefle eft . Haec fcripfit Belifa- 
rius . Totilas vero perle&a faepe epiftol^ , & 
accurate perpenfa admonitione , dedtt manus , 
nec Romam mul6tare inftitit . Sua voluntate- 
Belifario fignificata illico Oratores remifit , & 
maximam copiarum partem CXX. ftadiis pro- 
cul ab urbe ad Occafum caftrametatum in Al- 
gido , ftativa habere juflit , ut Belifarius nul- 
lam erumpendi Portu facultatem haberet. Ipfe 
reliquum exercitum adversiis Joannem, & Lu- 
canos duxit . Romanos Senatores fecum ha- 
bens , caeteros cives omnes cum uxoribus , li- 
berifque in Campaniam mifit, nec Romae auem- 
quam morari paflus, urbem reliquit penitus va- 
cuam . 

Ubi Joanni renunciatum eft adversus ipfunu 
tendere Totilam, diutiiis in Apulia morari no- 
luit, at curfu recepit fe fe Hydruntem. Abdu- 
<fti in Campaniam Patricii, quofdam e fuis do- 
mefticis in Lucaniam miferunt de fententiaTo- 
tite, fuifque villicis imperarunt, ut coepto ab- 
fifterent , & agros de more colerent , quos in 
poteftatem dominorum redituros fignificabant . 
Illi , deferto Romano exercitu , in agris quie- 
verunt : Tullianus aufugit : Antx trecenti ad 
Joannem fe retulerunt ; atque ita quidquid eft 
citra finum Ionium , preter Hydruntem , in^ 
Gothorum , ac Totilae ditionem iterum venit. 
Jam pleni fiducii Barbari manipulatim fparfi 
hac illac circumcurfabant . Monitus Joannes , 
in eos numerofam emifit fuorum ntfnum , qui 



PROCOPII 

fadto in hoftes improvifo impetu , tnultos ia- 
teremerunt . Hinc Totilas affedhis metu fuos 
omnes colligit, & ad montem Garganum, me- 
dia furgentem Apulia , metatus in caftris An- 
nibalis Pseni ftativa habet . 



B 



C AP U T XXIII. 

Martianus Sfoletiwn Romanis recuperat . 
Belifarius Romam vifit . jfoames 
Tarentum occupat, ac mtmit. 
Totilas Acberontide poti- 
tus Ravermam petit . 

INterea Martianus ortu Byzantius , unus ex 
eorum numero , qui , Rom£ captl , cunu 
Conone fugd evaferant , Belifarium adit , ro- 
gatque, ut, fidhim ad hoftes transfugium fibi 
permittat , Romanis magna allaturum fe com- 
moda pollicenti . Annuente Belifario difcef- 
fit . Ejus afpedhi vehementer tetatus eft Toti- 
las. Illum enim adolefcentem fingularibus cer- 
taminibus egregi^ defundkum audierat faepe, & 
viderat . Cum autem liberorum ipfius par , 
uxoremque haberet inter captivos , conjugenu 

3uidem , & natorum alterum ei continuo red- 
idit , altero retento obfide , ipfum cum non- 
nullis aliis Spoletium mifit . Jam ante Gothi , > 
capto Spoletio Herodiani deditione , muros ejus 
aequarunt folo , & pro urbe pofiti Amphiteatri 
(nc locumvocant urbanarumvenationum) adi- 
tibus diligenter obftruftis , Gothorum , transfu- 
garumque prafidium ibi conftituerant , ut cir- 
cumje6fci loca fervarent . Itaque Martianus 
adjun&is fibi nonnullis perfuadet , ut ad caftra 
Romana redeant, edito in Barbaros aliquo in- 
figni facinore . Mox ad prcfidii Perufini Prae- 
fedlum quofdam fubmittit , ac per illos re tota 
ipfi fignificata , inftat , ut Spoletium copias 
quamprimum deftinet . Praefidio Perufino tunc 
praerat Oldogaudo Hunnus , Cypriano ex in- 
fidiis interfecfto , ut fupra dixi , a quodam ex 
Protedtoribus fuis . Illo Spoletium venientc 
cum copiis , has ubi Martianus ade(Te proxi- 
me intellexit , cum militibus XV. ( tot enim 
fociaverat ) Praefe&um praefidii derepente tol- 
lit & medio , portifque patefadtis , in caftellum 
accipit Romanos omnes , qui concifa hoftiunu 
parte maxima , aliquot coepere vivos , & ad 
Belifarium adduxere . 

Paulo poft Belifario in mentem venit Ro- 
mam ingredi , & quo calamitatis deveniflet 
infpicere . Quare militibus deleftis mille , eo 
contendit . Tum Romanus quidam ad hoftes , 
qui caftra habebant in Algido , tranfcurrens 
adeffenunciat exercitum Belilarii . Protinus Bar- 
bari , ftrudkis pro Roma infidiis , ut in pro- 
pinquo apparuit Belifarius , infurrexerunt . 
Commi^To acri certamine , virtute Romani fua 
fufis hoftibus , ac pluribus interfe&is , ftatim- 
Portum repetierunt . Ita res ibi ceflit . 

Eft Tarentum urbs maritima Calabriae , bi- 
dui fere diflita Hydrunte, in via qua hincThu- 
rios , & Rhegium itur . E6 Joamies a Taren- 
tinis invitatus cum paucis venit, caeteris an 
oraefidio Hydruntino relidlis, ac poftquam ur- 
bem vidit laxiflimam, &prorfus moenibusfpo- 
liatam , totam propugnare fe minime poflc- 
judicavit . Veriim animadvertens ab urbis Iate- 
re Aquilonari, circa locum auffuftiflimum utrin* 
que porrigi mare in finum , ubi portus eft Ta- 
rentinus» & Ifthmum, qui in fpatio proinde eft 
interjedto , non minus ftadiis viginti patere ; 
invento hoc ufus eft. Ifthmi portionem ab ur- 

be 



Digitized by 



DE BELLO G 

be prscidit reliqua , & ab altera maris parte_ 
ad alteram fepfit muro , cui folfam pneduxit . 
Huc non Tarentinis mod6 , fed accolis etiam 
oronibus congregatis , validum prefidium reli- 
quit : itaque fecuri jam Calabri univerfi , de- 
fe(5lionem a Gothis moliti funt . Sed haec ha- 
denus . Totilas vero , cum in Lucania caftel- 
lum cepiflet munitiflimum , Calabriajque fini- 
timum , quod Acherontidem Romani vocant , 
ac virorum non minhs CD. ibi pra&fidium col- 
locaflet j cum reliquis copiis petere Ravennam 
intendit , reli&is m Campania nonnullis Bar- 
baris , quibus illic agentium Senatorum Ro- 
manorum cuftodiam demandaverat . 

CAPUT XXIV. 

Bmm nnpj* » nmmtqne Belifarius . Totilam 
fmijjime repellit . Gotfoi Regi fuo 
tmeritatem exfrobrant . 
Tibur concedunt . 

TUnc Belifarius fapienti du&us audacil , 
confilium cepit , quod quidem fpe&an- 
tibus , audientibufque infanum initio vifum- 
eft, fed in grande, & mirifice excellens virtu- 
tis fecinus erupit . Paucis enim militibus ad 
Portus cuftodiam reli&is, ij)fe cum cfcteris co- 
piis Romam fe contulit , in animo habens , 
omni ope , & opera fibi illam aflerere . Ciim 
autem quidquid muri dirutum a Totila fuerat , 
brevi tempore reficere non poflet , hac arte_ 
ufus eft. Lapides, qui erant in proximo , col- 
legit , ac tumultuario opere compofuit , nulla 
re indita , qua vincirentur : quippe quod nec 
calcem , neque aliud quidquam ejufmodi iru 
promptu haberet , idque unum egit , ut fpe- 
ciem aedificii fervaret m opere , quod & ma- 
gna palorum vi foris muniit , ciim antea fof- 
iam perpetuam moenibus , ut in fuperioribus 
libris di&um eft , circumdediffet . In id uni- 
verfo exercitu totis viribus incumbente , intra 
dies viginti quinque eo modo inftauratus eft 
murus , ubicumque excifus fuerat • Tum Ro- 
inani , quotquot urbem circumcolebant , eo 
coierunt , imoulfi Romas manendi ftudio , & 
annona* , qua na&enus indiguerant , parata ibi 
copia a belifario , qui naves quamplurimas 
omni re cibaria plenas amne Romam indu- 
serat . 

His TotiJas auditis , confeftim movit cum- 
univerfo exercitu , & Belifarium , urbemque 
petiit , antequam Belifarius murorum ponis 
aptare valvas potuiflet . Nam Totilas eas om- 
nes fuftulerat , quas Belifarius a fabris inops 
compingere ante ejus adventum nequiverat , 
Jam urbi proximus Barbarorum exercitus , ca- 
ftris ad fluvium Tiberim pofitis, nodtem egit. 
Poftridie , primo Sole , vehementi ira accenfi , 
tumultuose moenibus circumfundtmtur . Belifa- 
rius pumaciflimorum militum deledhi habito, 
illos valvarum loco ad portas objicit : reliquis 
imperat , ut defuper k muro pro virili parte^ 
aggreflbres propulfent . Afperrime pugnatum 
eft . Ctim enim principio fperaflent Barbari , 
fore ut urbem primo ftatim clamore caperent , 
deinde in ipfa re obicem na£i , & a Romanis 
fortiflime repulfi, acrius inftabant , iri animos 
ad majora viribus audenda excitante : Romani 
praeter opinionem refiftebant , aouente ipfos , 
ut par erat , difcrimine . Ingenti ftiage edita^ 
Barbarorum , quippe qui telis peterentur a 
venice , ciim utrique labore , & duriori con- 
tentione fetifcerent , coeptum mane certamen 
Tom. I. 



T H r.C O. LIB. III. szi 

nox diremit. Offufis jam tenebris , Barbari fuis 
in caftris perno&arunt, fauciis curandis inten- 
ti : Roniani partim pro muro excubabant : alii, 
iique fortiflimi, pro portis cuftodiam per vices 
agebant , pofitis ante illas compluribus tribu- 
lis , ut incurfus hoftium morarentur . Porro 
hxc tribulorum figura eft . Extrema palorum 
quatuor , sequalis plane longitudinis , inter fe 
ita committunt , ut radii ao omni latere for- 
mam triangularem efficiant , eos autem humi 
temere jaciunt . Itaque pali tres folo fimul 
ftant firmiflime , quartus , qui unus eminet , 
viros , equofque prapedire iolet . Et quoties 
quis tribulum voluit , tum qui eredhis erat in 
coelum palus , confiftit humi , & elatus alter 
in ejus locum, accedere volentibus infeftus eft. 
Atque ii quidem funt tribuli : Sic verfc ut di- 
cebam , utrique noftem poft pugnam tradu- 
xerunt . 

Poftera luce , aufo iterum Totila muros co- 
piis omnibus oppugnare , Romani eodem illos 
modo tuiti , ac jam certamine fuperiores , in^ 
hoftem erumpere non dubitarunt. Tum eorum 
quofdam longibs a manibus abripuit inftandi 
ardor, fubducentibus fe fe Barbaris. A quibus 
cbm jam eflent circumcludendi , ne in urbem 
redirepoflent,reBelifarius cognita, e6que vali- 
da fuorum manu , illis falutem attulit . Sic de- 
mum repulfi Barbari recefferunt , magno belli- 
cofiorum amiflb numero , ac plurimos reduxe- 
runt in caftra faucios , ubi fe fe tenuerunt , 
curantes vulnera , & arma reparantes jam par- 
tem maximam frafta , aliaque omnia inftruen- 
tes . Multis poft diebus , muro appropinqua-' 
runt , p« fe ferentes oppugnationis confihum . 
Romani obviam effiifi , cum illis manus con- 
feruerunt. Fortb Totilse vexillarius lethali pla- 

ft excuflus equo, humi vexillum abjecit. Mox 
omani, quicumque in primis certabant ordi- 
nibus , irruere , vexillum abrepturi una cum 
mortuo. Antevertunt Barbarorum animofiflimi, 
vexillumque auferunt cum demortui finiftra». 
manu amputata. Hanc enim ille aureo brachia- 
li infigni ornaverat , quo gloriam hoftium au- 
gere nolebant , vitantes utique rediturum hinc 
ad fe dedecus . In fugam confternato Barbaro- 
rum exercitu , Romani reliquum cadaver fpo- 
liarxmt, atque hoftes longe infecuti, csefis per- 
multis 9 in urbem omnino incolumcs redie- 
runt . 

Tum primores Gothorum omnes convenere_ 
Totilam , eique convicia ingerentes , ore du- 
riflimo exprof>rarunt imprudentiam , quod Ro- 
m£ pofitus , nec folo totam aequaflet , nc am- 
pliiis ab hofte poflet occupari , neoue ipfe«* 
retinuiflet , at temere corrupiflet laboris fui, 
ac diuturni temporis fructum . Nimirum hoc 
funt homines ingenio : fententiam eventis re- 
rum femper accomodant , & mente ad fortu- 
nam fludhiantem appulfa , reciproco judicio- 
rum aeftu jadVantur . Itaque Gothi , quandiu 
Totite bene proceflerunt incoepta , illum tan- 
quam Deum fufpexerunt , invidlutn , & inex- 
pugnabilem pncdicantes , ciim urbes captas 
parte murorum aliqua nudari fineret . Semel 
autem re male gefla , eundem conviciis , ut 
didlum eft , prolcindere non funt veriti , pau- 
lo ante didtorum immcmores , vel ea potiiis 
retexentes . Verbm fieri non poteft qum his , 
ac fimilibus peccatis obnoxii fint femper homi- 
nes, cum ingenito vitio committi fofeant. To- 
tilas demum , ac Barbari , foluta obfidione^, , 
ad urbem Tibur conceflerunt,Tiberis pontibus 
fere omnibus interfciflis , ne Romani ad fe fa- 

S f cile 



PROCOPII 



pile yenire pofsent : unum admodum pontem 
Milvium fervavit urbis propinquitas . Tiburti- 
puixi eaftellum , qupcj ante everterant , totis 
viribu$ reaeiifiearunt , cun&ifque opibus ibi 
repofitis , ftatjva habuerunt . Liberihs jam Be- 
Ufarius muri Romani portas ferratis foribus mu- 
nitf , & claves iterum mifit Imperatori . Hye- 
mis exitu chujditur annus duodecimus hujus 
bcjli , cujus fciftoriam Procopius condidit . 

CAPUT XXV. 

Totilas ai p^ftdimem Perufi* bortjtur exercitum, 
& rcs a fe mafe gefias excufat . 

ATotila mtflfe pridem Perufiam copiae , 
caftris circum urbis moenia pofitis , Ro- 
manos , qui lllic erant , premebant obfidione . 
Ubi vero jam ipfos vi6tus penuria laborare in- 
tellexerunt , ad Totilam deftinarunt , qui ro 
garent , ut e& ipfe univerfum exercitum duce 
ret , exiftimantes faciliorem hanc efle , & ex 
peditiorem viam potiendi Perufia , & Roma- 
qos, qui ibi degerent, expugnandi . Tum To- 
tilas Barbaros ad excquenda mandata parurn^ 
aUercs animadvertens , admonere illos , & hor- 
tari qonftituit . Qjiare vocata concione , ita_ 
fere locutus eft . Quoniam vos , Commilitones , 
abs re mihi fuccenfere , & adverfie fortunaB ca 
fum inique ferre video , roncionem mod6 ad- 
voeavi , ut ex animis veftris evulfa pntva qpi- 
jiione f eos ad meliora revocein , faciamque^, 
ne & in me turpiter ingrati , & in Deum ftul- 
te contumases e(Te videamini . Ea eft natura^, 
rerum humanarum omnium , ut interdum fuc 
tidant . Qjiifquis autem chm homo fit , offen 
fum cafibus animum prae fe fert ; is merit6 im- 
peritus audiet, ac nihilo fecius fortun* necefli 
tatem fubibit . Porrb conlilium eft , antea&a 
vobis commemorare , non modo ut veftras de 
iis , quae acciderunt , querelas refellam , ve- 
riim etiam ut in alios meliiis convenire illasde- 
monftrem . Etenim Vitigis initio, chm hoc bel- 
lum fufcepit , Fanum quidem , ac Pifaurunu, 
urbes maritimas, moenibus exuit ; Romae vero, 
caeterifque omnibus pepercit Italis urbibus . 
Exinde nihil mali Gothos a Fano , Pifauroque 
invafit : Romani muri , ac caetera muniriones 
eventa , fat vobis cognita , Gothis , & Vitigi 
pepererunt . Ego igirur , poftquam delatum k 
voois regnum accepi , fa&a , quae potiora vifa 
funt , fequi rmlui , qukm ea , quae mafe cefTe- 
rant, imitando , detrimentum rebus afFerre no- 
ftris . Haud multtim quidem inter fe differre^ 
ingenio videntur homines : at fi cui magifter 
ufus acceflerit, id perito difcipulo fuo triouit, 
ut omnino prasftet ejufmodi do&rinse experti- 
bus . Itaque , ftatim ut cepimus Beneventum^ 
everfis ilhus muris , in ditionem noftram fub- 
junximus alias urbes, quarum moenia fimiliter 
cleftruximus , ut hoftiles copi« e munito loco 
bellum eludere nequirent , fed in campo co- 
gerentur nobifcum congredi aperto marte . 
Tum illi fug« fe comittebant : ego urbes cap- 
tas deleri jubebam : vos prudens admiranres 
confilium , in id operam conlerebatis , ita ut 
veftrum id opus meriro diceretur . Nam qui 
incoepti eftedtorem laudatione accendit , earun- 
dem rerum asquc ipfe moliror eft . Jam vero 
a vobis ipfi difceditis , Gothi chari(Ttmi : poft- 
quam infanda temeritateBelifario vicftoria con- 
tigit , ob quam illum , tan^uam virum fortem 
ftupetis. Enimver6 qui caeca funt audacil pra- 
diti, generofi vocantur facilius, quam quipru- 



B 



D 



dentii pollent^ tuto cauti . Siquidem qui pm. 
ter mprem 9 ac modum aufus quidpiam fuerit, 
ftrenuiutis , cujus fpeci^m habet opintane or. 
natur : dum cundator in periculo bpiem , fi 
exciderit coepto , cafus caufam t & inxidianu 
fuftinet : fin rem ex featentia geferit , nihil 
feciffe impcritis videtur . Ptaterea vos , quot* 

3uot mihi irati eftis , non attcnditis quse tan* 
em ofteofionis , ac doloris causa vobis accide* 
rit . Num Belifarium creditis oommendari rt^ 
modo gefta advershm vos , qui captivitatc* 
elapfi $ Aimptis armis duce me , bello fiepe vi- 
ciftis ? Qjuue fane fi aufpiciis virtutis mea i vo* 
bis effe&a funt , linguas veftras illius reveren- 
tia tenere debet , iM ex humanis cafibus acce- 
dente cogitatione , nihil ita a natura compara- 
tum efle , ut femper in fe confiftat . Sin aliqua 
vobis fortuna vi&oriam illam attulit , rationi- 
bus veftris conducit , honore eam potiiis pro- 
fequi , quam animo parum aequo , & fecili , 
ne laefam cogatis oblivifci benignitatis fuas . Et 
certe qui fieri poteft , ut non videantur a mo- 
deratione deficere , qui multis , ac magnis nu- 
per au<5H fucceflibus , levi jam mfortuaio Gc 
frangantur , & impatientii concidaat . Qpod 
utique aliud nihil eft , nifi genus noftrum ab* 
nuere , & negare nos efle homines , chm nun- 
quam labi unius fit Dei proprium . VeftrunLi 
igitur efle ajo , his omiflis , hoftes , cjui Peru- 
uae funt , ardentiflime adoriri . IUis enim fubla- 
tis , nos in ftatum opiimum fortuna reftituet . 
Infedhim quidem fieri nunquam poteft , quod 
jam fa&um fit : fed acerbam fortem expertis 
nova profperitas oblivionem inducit calamitatis 
preteritse . Caeterhm nullo negotio Perufianu 
expugnabitis , quandoquidem Cyprianus , Ro- 
manorum urbem illam tenentium Dux , forru- 
nas idhi , & confilio noftro fublatus eft . Du« 
6torc autem orbata multitudo viriliter non fo- 
let facere, praefertim fi rei cibari* penurii U- 
boret . Nec nobis auifquam a tergo infeftus 
erit . Idcirco enim numinis pontes disjeci , ne 
inopinatis incurfibus male acciperemur. Favent 
etiam mutuas inter Belifarium , & Joannenu 
fufpiciones, quas ex fa&is deprehendere licet, 
ciim cert6 prodantur a6tis animorum diflidia . 
Nondum profe&6 ut vires fociarent adduci po* 
tuerunt : e6 quod interpofita fufpicio utrum- 
que reprimat . Qpos vero illa femel occupa- 
vit , in eorum animis invidia , atque odiunu 
una habitent necefle eft . His demum interce- 
dentibus , nihil ad rem fieri poteft. Secundiun 
hanc orationem , Totilas Perufiam copias du* 
xit : quo chm perveniflent , proxime muros 
caftra locarunt , & fede fixa , obfidioni fc~ 
adhibuerunt . 

CAPUT XXVI. 

Capua Romanij & Gotbi inopinato cmffigunt. 
Gotborum fuga . Joarmes Rcmanas Afotro- 
nas recipit . Tatilas in Lucania 
jfoannem aggrejffus no&u im- 
paratwn fugat . Gilacii 
Armenii interitus. 

INterea dum haec ibi aguntur, Joanni, ca- 
ftellum Acherontidem fruftra obfidenti , 
audax confiiium natum eft, quo SenatuiRoma- 
no falutem , & fibi magnam , infignemquc* 
apud omnes gloriam peperit . Certior enim fa- 
dhis Totilam Gothorum exercitum oppugna- 
tioni murorum Romx intendere, dele&o equi- 
tatus flore, nemine propofifi confcio , in Cam- 

paniam 



Digitized by 



h 

**, 

!•» 

K 

& 

ip 

pfD- 

i, 
■& 
& 

30* 

»fc 

i 

109. 

ta- 

K. 

nl 
«i 

ttyj 
h 

a 
Dt 

i 

* 

& 

a, 

? 
& 

& 

3 

ii 



DE BELLO GOTHICO 



3- 

1 1 

i« 

»• 
i 



paniam cdnteridit, neque diem, neque no&em 
intermittens . Nam ciim ejus provincise oppida 
moenibus prorfus carerent , illic Totilas Sena- 
tum reliquerat , ut improvifo incurfu illunu 
rccipere ac fibi fervare poflet. Sub idem tem- 
pus, veritus Totilas, quod contigit , ne hoftis 
Fa&a irruptione captivos opprimeret, equitum 
copias in Campaniam mifit : qui cum urbenu 
Minturnas attigiffent, cautius fe fe&uros duxe- 
tunt , fi partem maximam confiderent , atque 
equos, multo vis labore feflbs, curarent : ali- 
quot ver6 turmas Capuam, ac loca circumje&a 
exploratum mitterent . Porr6 fpatium interce- 
dit ftadiorum trecentorum non amplibs . Eos 
autem exploratores deftinarunt, qui equis, cor- 
porifque viribus integris utebantur. tafuquo- 
dam illa die evenit, ut eodem fer& tempore^ 
Joannis exercitus, & hi Barbari numero CD. 
Capuam ingrederentur, ciim neutri quidquam 
de alteris priiis inaudifTent . Certamen atrox 
repente oritur : primo enim confpe&u ad ma- 
nus ventum . Vi vincunt Romani, ac ftatim ple- 
rofque ma<5tant . Pauci Barbari effugiura na&i, 
curlii Minturnas evaferunt , quos ut videre^ 
cceteri , panim cruore refperfos , partim tela 
adhuc ferentes infixa corporibus, alios mutos, 
nec quae fibi accidiflent enunciantes, fed con- 
tentd adhuc fug£ prodentes metum , illico in- 
fcenfis equis una evolarunt , reverfique ad To- 
tilam, retulerunt hoftium multitudinem venifle 
innumerabiiem , hoc utique meudacio turpitu- 
<iini fugae medentes . Jam ante conceflerant in- 
Campaniam milites non minhs feptuaginta ex 
eorum numero, qui ad Gothos ddfecerant. Hi 
fe fe oontulerunt ad Joannem , qui paucos qui 
dem Senatores, eorum vero uxores ferme om- 
nes ibi inv£nit. Etenim capti Roml, plerique 
viri, ex fuga fecuti milites, Portum tenuerunt, 
univerfie faeminse venerant in manus hoftiunu 
Clementinus , Patricius , cum in quoddam re« 
gionis illius templum perfugiffet Romanumu 
exercitum fequi noluit , Augufti iram merito 
veritus , qu6d antea Totihe , & Gothis ■ caftel- 
lum Neapoli proximum tradidiflet . Oreftes, 
qui Conful Romanus fuerat , cum proxime 
abefler , equis non fuppetentibus , illic invi- 
tus reftitit . Nec mora : Senatores cum dedi 
titiis militibus feptuaginta Joannes in Siciliam 
mifit. 

Totilas dolore, quem his auditis maximunu 
cepit, incenfus, eo totus tncubuit, ut ajoanne 
fe£ti poenas repeteret . Q,uamobrem aaversiis 
illum exercitus partem majorem duxit, reli&is 
ibi ad cuftodiam nonnullis ex eorum numero , 
quos ipfe du&abat . In Lucania Joannes caftra- 
metatus cum fuis mille, exploratores pnemife- 
rat , omniaque illi itinera a fe indagata infede- 
rant, ne hoftiles copise perniciem afferrent. Ac 
fecum reputans Totilas , fieri non pofle , ut 

Ioannes in caftris federet, quin haberet fpecu- 
atores, itinera confueta deieruit, ac per mon- 
tes , qui multi in ea fuiu regtone , iique prae- 
cipites, & valde editi, ill6 perrexit : quod cer- 
te nemo fufpicari poflet, ciim illi montes invii 
exiftimentur. Qpi illuc a Joanne mifli fpecula- 
tum fuerant, hoftilis exercitus in eas partes ad- 
ventu cognito, & fi nondum fatis liquebat, ta- 
men id, quod confecutum eft, veriti, ad Ro- 
mana & ipfi caftra fe contulerunt , quo forte 
no6hi pervenere cum Barbaris . Jam Totilas 
yehementi ira, non confilio duftus, ftulti illius 
impetus animi fru&um cepit. Cfim enim exer- 
citum decuplo majorem hoftico haberet, neque 
obfcurum eflat expedire validioribus copiis lu 
Tom. L 



B 



D 



LIB. III. Ji? 

ce, & palam pugnare, ac proinde rem pofce-: 
re, ut hoftes diluculo adoriretur , ne in tene- 
bris latere poflent, id ille minime obfervavit: 
alioqui videlicet hoftes ad unum omnes cepif- 
fet indagine , fed iracundiae indulgens no&e in- 
tempefta illos invafit . Eorum nemo prorfus fe 
intendit ad firmi tatem , quippe quod plerofque 
adhuc fomnus complefteretur. Nec tamen 60- 
tbi multam radem fecerunt : at longe pluri- 
mos ftratis excttos ita nox texit , ut egrefli ca- 
ftris , in montes , qui magno numero proximi 
fe attollunt, curfu evaferint. In his fuere Joan- 
nes, Erulorumque Dux Arufus : defiderati funt 
Romani fummum centum . Erat cum Joanne^. 
Gilacius , natione Armenius, popularlum ali- 
quot fuorum duftor, qui nec Grecd, nec La- 
tinfl , nec Gothic! , nec ali3 quapiam lingui , 
nifi Armenii loqui fciebat . In eum quidanu 
Gothi ciim incidiflent , rogarunt , quis elTet? 
Nam obvium quemque interficere nolebant, ne, 
quod in no<5lurno certamine proclive erat, mu- 
tuis conficere fe vulncribus cogerentur . Ille-* 
unum hoc ipfis refpondefe potuit, efle fe Gila- 
cium Ducem , fcilicet didicerat auditum fae- 
pe nomen dignitatis , qua ab Imperarore, orna- 
tus fuerat . Hinc Barbari eum hoftem .eflb in- 
telligentes , tum quidem vivura ceperunt , at 
paulo poft vit5 fpoliarunt . Joannes , & Arufus 
contentiflimd fugd Hydruntem cum fuis fe re- 
ceperunt ; Qpthi ? direptis ^pmcinorurn caftns» 
diiceflferunt, 

CAPUT XXVII. 

Imperatar copias in Italiam mittit . Verl Ertdo- 
rum Dacis temeritas . Valerianus CCC. e fuis 
ad jfoannzm mittit . Belifarius Tartntwn 
froficifcitur . Scylai nomen unde du- 
tlum. Cynocepbali) & Lycocra- 
nita cur fic appcllati* 

SIc res militaris in Italia fe habebar : Jufti- 
nianus vero Auguftus adversus Gothos, ac 
Totilara alias mittendi copias confilium ceperat 
ex litteris Belifarii, qui ipfum ad hoc impule- 
rat , rerum ftatu perfsepe fignificato . Ac pri- 
miim Pacurium Peranii filium, & Sergium, Sa- 
lomonis ex frarre nepotera , cum paucis mifit: 
qui cum Italiam attigiflent , reliquo exercitui 
(tatimfemifcuerunt. Deinde Verum aim Eru- 
lis trecentis , & Varazem Armenium cum mi- 
litibus 6&oginta, ipfumque ade6 Valerianum , 
Magiftrum militum per Armenias , inde amo- 
tum cum Haftatis, Scutatifque Prote&oribus 
fuis plus mille, in Italiam proficifci juffit . Ve- 
rus Hydruntem primus appulit, ibique reli&is 
navibus , in caftris Joannis, manere noluit : at 
cum fuis equitans porro perrexit. Erat hic vir 
ingeiiio levt, maximc ebriofus, & ea re fempcr 
plenus inconfideratiflimse temeritatis . Ciim- 
proxime urbemBrundufium caftra fixiflent, haC 
de re certior faftus Totilas : Horum, inquit, 
altero prseditus fit Verus necefle eft,vel magnis 
viribus, vel amentia fingulari. Eum igitur aftu- 
tum petamus , ur vel virium fuarum faciamus 
periculum , vel amentiam ipfe fuam agnofcat . 
Sic fatus Totilas, validas contra illum copias 
ducir, quas ut jam adefle viderunt Eruli, in^ 
nemus vicinum confugerunt. Gothi fadVa inda- 
gine , amplitis ducentos conciderunt , jamquc 
ipfum Verum, ac reliquos in (entibus abditos 
capturi erant, cum falutem illis cafus inopina- 
tus attulit. Repente enim navcs, quibus Vara- 
zes , & qui cum ipfo erant Armemi vehcbaiw 
S f % tur, 



Digitized by 



Google 



r-4 



PROCOPII 



tur, ad litus pro*imum appulf* funt. Qpo To- 
^jas vifo , majorem , quam eflet , cxercitum- 
adefle ratus, inde protinus abfceflit. Tum qui 
Vero fupererant , in naves curfu libenter ic^ 
conjecerunt. Scatuit Varazes non ultra tendere, 
at cum iilis Tarentum petiit : quo Joannes Vi- 
tiliani nepos cum omnibus copris paulo poft 
venit. Hrec ibi. 

Imperator autem Belifario fcripfit, mifliim k 
fe numerofum exercitum, cui ipfum adjungere 
fe in Calabria , hoftefque invadere oportet . 
Jam Valerianus > ad finum Ionium progreflus , 
alienum a fuis rationibus cenfuit tum trajicere : 
eo quod tali tempeftate, nimirum circiter bru- 
male folftitium, nec militibus. nec cquis com- 
meatus fufFcfturi eflent . E fuis trecentos ad 
Joannem mittere fatis habens, fe quoque, poft- 
quam hybernaffet, primo vere venturum rece- 
pit. Belifarius, lecStis Augufti literis, e robore 
exercitus nongentos delegit fibi, equites videli- 
cet DCC. ac CC. pedites : casteris omnibus ad 
illius traftus cuftodiam reli&is, Cononem pra- 
fecit , feque in Siciliam navigare tunc dixit. 
'Mox inde folvit, in portum Tarentinum cogi- 
tans, praeterito a lcva Scylaeo, ut vocant , op- 
pido , ubi Poetoe Scyllam fuifle perhibent: non 
quod eo loci mulier fpecie ferina, quemadmo- 
dum nugantur, extiterit, fed quia quondam,ho- 
dieq; inea fretiparte degitvis magna *xuk*xvr, 
feucanum,pifcium,quos jam catulos appellant. 
Principio quidem confentanea rebus nomina^ 
imponi folent : fed fama , dum illa apud alios 
circumfert homines , in eorum animis , veri 
ignoratione errores parit, atque ita procedens 
tempus, continuo firmus fabulae evadit artifex, 
ac Poetas, teftes rerum, quas nunquam fuerunt, 
pro licentia illorum arti concefla , fibi conve- 
nienter afcifcit. Ad hunc modum, quia quon- 
dam Corcyrae infulae promontorium , quod ad 
orientem Solem fpe&at , indigenae Canis ca- 
put appellaverunt, contendunt alii illic homi- 
nes degere , qui caput caninum habeant . Pra- 
terea Pifidas quofdam nonnulli Lycocranitas 
ideo vocant, quia regionis illius mons kuxoG xp*/*< 
fi/e Lupi caput dicitur, minimc vero quod fint 
incolislupinacapita. Sed de his arbitratu quif- 
que fuo & fentiat, & loquatur : ego vero un- 
cie fum digrefliis, eo me refero. 

CAPUT XXVIII. 

Bctifarim Tarentwn navigans , tempeftate cogitur 
Crotonem appellere . Re ab ipfius copiis initio 
bcnti , dein pe/pmc gefta , trepide 
in Siciliam cum Antonina 
uxore tra)icit f 

ERgo Belifarius Tarentum quamprimunu 
appellere fatagebat . Eft autem in illis 
partibus lunatum litus, cujus receflu, tanquamj 
iinu,e\ceptum mare, longiflime in continentera 
iijfimditur Patet illius orae tranfmiflio ftadia— | 
mille. Extremis duobus, ubi infinuatio maris 
incipir, definitque, duo adjacent oppida , quo- 
rum alrerum, Croto , ad Solem occidentenu 
fpe#at, alterum , Tarentum , ad Orientem: 
Thuriorum urbs medium litus obtinet. Adver- 
%X in eo tra&u tempeftate, & venti cum fludti- 
bus graviter lu&antis vi repreflb navium cur- 
fu. ai Crotoniatarum portum apphcuerunt . 
Ibi nec munitionem ullam , nec militis alendt 
copiam na&us Belifarius , ipfe quidem eo loci 
iubftitit cum uxore, 8c peditatu, ut eo evocare} 
Joannis exercitum, 8c ordinare poflet : equites! 



B 



D 



vero omnes procedere loncibs, & caftiametari 
juifit ad regionis illius feuces, duiiu Phazae 
Iberis, & Barbationis Proteftoris . Sic eninu 
fedhim irt putabat, ut fibi , ac fuis equis omnis 
generis commeatus nullo negotio providerent, 
poflentque procul dubio holtem repellere inu 
anguftiis . Etenim Lucaniae montes ad agrum , 
ufque Brutium porredti , ita arcfto .in. fpatio* 
coeunt, ut duos tantiim aditus anguftiflimos il- 
lic praebeant , quorum alter Petia fanguinis 
Latine dicitur, alterum indigena Labulam vo- 
care folent . Eft in eo litore Rufcia , Thurio- 
rum navale : ultra vero , ftadiorura circiter 
LX. interje&o fpatio , Romani veteres caftel- 
lura validiirimum condiderunt , quo paulo ante 
potitus Joannes, egregium illic praefidium con- 
ftituerat . 

E6 prove&i Belifarii milites, in hoftiles co- 
pias inciderunt , quas Totilas miferat , ut a- 
ftellum illud tentarent . Repente collata ma- 
nu , quamvis numero longe effent inferiores j 
facile tamen virtute fua fuderunt Barbaros, & 
ampliiis ducentos interfeccrunt . Rcliqui ad 
Totilam fug^ reduces , quae acciderant , pan- 
dunt ordine : Romani * caftris ibi pofitis , fta* 
tiva habent. Jam abfentii Ducis, fuique abufi 
vi&ori5 , folutibs agere caperunt . Nequc^ 
enim colle6ki locum tenebant, neque ad mon* 
tium fauces metati , illas fervabant , at per 
fummam negligentiam no£hi in tentoriis rarif- 
fime fparfis fomnum capiebant ; de die pala* 
buitur , perquirentes cibaria , nullis circa vi* 
ciniam dimiflis exploratoribus , neque ulla alia 
cautione adhibita . Quse ciim Totilas plane 
comperilfet •, delecftis ex univerfo exercitu trU 
bus equitum millibus, in hoftes tendit, eofquc 
inordinatos , & ita , ut didhim eft , palantes 
adortus ex improvifo , perculit , turbavitque^ 
omnes. Tum Phazas e proximo , ubi tetende^ 
rat , obvium fe ferens hofti , & viro forti di- 
gna edens facinora , nonnullis evadendi fpa- 
tium dedit : at cum omnibus , qui ipfura fti- 
pabant, occubuit. Magnum cafus hic daranum, 
ludhimque Romanis attulit , quorum commu- 
nis fpes in viris illis bellicofiffimis refidebat . 
Eorum , qui fe fubduxerunt , evafit quifque^ 
quocunque potuit . Primus Barbatio, Belifarii 
Protedlor , cum duobus aliis incitatiflimo curfu 
Crotonem venit , quo res loco fint docet , ac 
fibi videri aflerit Barbaros continuo affore^ . 
His Belifarius auditis , graviflime dolens, claf- 
fem propere confcendit. Inde ciim folviflent , 
fecundo vento , eadem die Meflanam appule- 
runt , qux urbs Siciliac contra Rhcgium fit^ 
ftadiis DCC Crotone diftat . 

CAPUT XXIX. 

Sclavcni Illyricum vaftant . Terra motus . 
Infolita Nfli exundatio . Cetus , cui 
nomen Porpbyrw capitwr . Toti- 
las Rufcianum caflel* 
lum obfidet ♦ 

SUb idem tempus, Sclavenorumcopi», tra- 
je&o Iftro flumine, totum Illyricum, Epi- 
damnum ufque, faede vaftarunt , obvios quof- 
que fine ullo setatis difcrim ine , partim roa- 
ftantes morte , partim abducentes in fervitu- 
tem , ac pecuniis fpoliantes. Caftella quoquo 
regionis illius plurima , qu« firma prius vide- 
bantur , ceperunt , nemine refiftente ; ita ut 
circum curfando , impune quovis penetraredt : 
cum illcrum Duces , colle&o ad XVM. exer- 

citu 



Digitized by 



DE BELLO GOTHICO; LIB. III. 



3*5 



: & 
: ^ 

to. 

?' 

n& 

! F 
iri 

ju- 

ii 

ifai 
:Tr 
n 

:x 

:.t 

ut 



tfr 

tf- 

tUr 



citu fio fequerentur , ut propius ad illos adee- 
dere non auderent . Anni faujus hyeros crebris, 
iifque vehementiflimis , & maximc horribili- 
bus terne motibus infefta fuit , qui omnes By- 
zantii , aliifque in locis ncxfhi contigerunr, & 
incolis , obrutum iri fe arbitrantibus , gravem 
attulerunt metum , fine ulla pernicie . Eodem 
anno , inundavit quidem iEgyptum fluvius Nt- 
lus , ac toum irri^avit , au&us cubitis ampliiis 
XVHL At ciim in fuperiori Thebaidse aqu» 
fubfediflent , & ftato tempore jntra ripas re- 
vocaue , tra&us illius incolis dediflent fpatium 
fementem faciendi, & alia curandi ex more_, 
in partibus inferioribus non fe collegit effufus 
amnis : verbm ibi infeftS morl tempus omne 
fationis aflumpfit , quod poft homines natos 
nunquam contigerat . Alicubi recepta in al- 
veum aqua haud multo poft iterum reftagna- 
vit , itaque omnia corripqit femina, quse terr» 
pommifla fueranc per illam temporis interca- 
pedinem . Qyix inopinata calamitas magnis dif- 
hcultatibus affecit homines , aliorumque ani- 
malium maxima pars interiit , inopid pabuli . 

Tunc etiam Cetus , quem Porphyrionem ap- 
pellabant Bysantii , captus eft . Cetus hic plus 
quinquaginta annos Byzantium , ac vicinas oras 
infcftavit , haud continenter quidem , fed lon- 
ga ( fi fors ita ferret) per intervalla . Naves 
multas fubmergebat , multarum vetftores vio- 
lento impetu conturbans longiflime diflipabat . 
Nec Juftinianus Auguftus ulla arte exequi po- 
terat , quod urgebat , bellu» hujus capiendae 
confilium . Qpo tandem modo comprehenfa— 
jam fuerit dicam . Erat mare tranquiliifsimum, 
c5m ad os PontiEuxini ingen$ delphinflm grex 
confluxit . Vifo repente Ceto, gu6 cuique li- 
cuirdelapfi funt. AdSangaris hoftiavenere plu- 
rimi , quorum etfi nonnullos corripuit Cetus, 
ac ftatim glutiit ; nihilominus caneros perfequi 
inftitit , feu fame , feu vincendi ftudio ftimu- 
lante. donec ipfum imprudentem fuus impetus 
propius terrse impegit: ubi limum na&us altif- 
fcmum , vim adhibuit , ac nihil non egit , quo 
fe quamprimum inde expediret . Verum adeo 
non ex illo tenaci coeno evafit , ut fe fe magis 
immiferit. Exciti omnes rei famSaccolae, con- 
ieftim accurrunt; fine mora, ac requiebelluam 
undique contundunt afciis ; ac ne ita quidenu 
occifam, crafsis funibus in terram fubducunt . 
Cbm eam in plauftra impofuifsent , longam 
triginta fere cubitos , latam decem deprehen- 
derunt . Tum fe£am , atque inter fe diftribu- 
tam, nonnulli manducarunt continu6: alii par- 
tem , quae ipfis obrigerat condierunt fale . Ci- 
ves autem Byzantii , cum terrae motum fenfif- 
fent , & quae Nilo , Cetoque huic acciderant, 
cognoviflent , eventurum ftatim praedixerunt , 
quod cuique allubefcebat . Homines enim cir- 
cumventidifficultatibus futura comminifci mon- 
ftrifice , & moleftias , quibus anguntur , vanis 
prognofticis levare gaudent . Ego vero divi- 
nationes , ac portcntorum interpretationes re- 
linquens aliis, id probe fcio, Nilum terrae diu- 
tius innatando gravia peperifse incommoda , & 
fublata mala Vuifse plurima , Ceti interitu . 
Sunt qui Cetum alium captum affirment; non 
eum , cujus mentionem feci . Sed illuc jamu 
oratio redeat , unde deflexit . 

Totilas rebus , quas ante narravi , geftis , 
certior fa&us Romanos inRufciano caflello ci- 
bariis egere , feque illos brevi expugnaturum 
ratus , fi commeatibus omnino intercluderen- 
tur , caftra proxime metatus eft , & ftatariam 
inchoavit obfidionem . Exa&a hyems annunL- 



B 



terminat decimum tertiunfi hujus belli , quod 
Procopius literis prodidit . 

CAPUT XXX. 

Imfcrator pedites mittit . Falerianus Belijariunt 
comenit . Antwina Byzantiwn prqficifcitur . 
Tbeodora Aug. obitus . Prafidii Rufciani cum 
Totila compqfitio. CononRoma a militibus 
interficitur . Belifarkts , & ^oartncs 
coeuntiUtRufciano fuppetiasfrant . 
A Gotbis rept lluntur . Nova con- 
filia ineunt. TotilasRufcianum 
eaft. capit . Ejus favitia in 
Chalazarem . Antonma ab 
Imperatore rcdittmu 
impetrat Bcli- 
farii . 

JUftinianus Auguftus militum haud minfis duo 
millia peditum in Siciliam navibus tranfpor- 
tari juflit, mandavitque Valeriano, ut abje- 
<fta omni cundtetione Belifarium conveniret . 
Ille traje<5lo finu , Hydruntem appulit , ibique 
Belifarium cum ipfius uxore offendit . Subinde 
Antonina , Belifarii c6njux , Byzantium profi- 
cifcitur , majorem ad hoc bellum apparatunu 
rogatura Auguftam . Verum Theodora Aug. 
jam morbo ODierat, exa<ftis in princrpatu annis 
XXI. , ac menfibus tribus . Interea . qui in- 
Rufciano caftello obfidebantur, rei cibariae pc- 
nuria prefli , inftituto cum hoftibus colloquio , 
promiferunt fe , ea lege , ut incolumitatenu 
cundH retinerent , tradituros caftellum media^. 
fere asftate , nifi quid fubfidii hoc interim fpa- 
rio acciperent . Erant ex Italis in eo caftello 
cum alii multi nobiles , tum frater Tulliani 
Deopheron : ex Romano exercitu equites II ly. 
rii CCC quos ibi Joanncs collocaverat , fub 
Chalazare Pratoriano , natione Malfageta viro 
bellicofiflimo , 8e Gudila Thrace : aaerant & 
pedites centum, a Belifario mifli ad caftelli cu- 
ftodiam . Eodem tempore milites , quos in^ 
praefidio Rom» Belifarius conftituerat , Cono- 
nem Prefedhim fuum trucidant , infimulantes, 
quod damno fuo mercaturam frumenri , csere- 
rseque annonse faceret . Mox quofdam e Sacer- 
dotibus Legitos mittunt , denuncianrque , nifi 
criminis hujus amneftiam , ac ccrti temporis 
ftipendia ex sgrario fibi debita ab Imperatorc^. 
accipiant , fe ad Totilam , & Gothos nuiI4 in- 
terpofitl morl tranfituros.Eorumpetitioni Im- 
perator conceflit . 

Belifarius , Joanne Hydruntem acciro , cum 
ipfo , & Valeriano , caeterifque Ducibus , ma- 
gna clafle collefta , re<fta Rufciam navigare^. 
maturat , illic obfeflis afferre opem contcndens. 
Qpi in caftello erant , ea clarfe ex eJiro pro- 
fpe<5la , in fpem optimam ingrefli , deditionis 
faciendas confilium abjecerunt , quamvis janu, 
di6U dies adeflet. Ac prim6 orta tempcftas vio- 
lentiflima naves omnes toto squore disjecit eo 
facilibs, quod litus illud omnino importuofum 
eft ; itaque multum tempons inutiiirer fluxit . 
Deinde in Crotonis portum colledi, folverunt, 
intento ad Rufciam curfu . Qjuos ut viderc 
Barbari , confcenfis equis , eo confilio ad lirus 
convolant* ut hoftem prohibcantexfcenfu. Hic 
fuos longa ferie Totilas conftiruit adverfos na- 
vium proris . ac partim haftis , partim arcu- 
bus tentis inftrudlos . Q;.io Romani fpe<5>aculo 
attoniti , neque audenres accedcre , aliquandiu 
fterere procul in anchoris. Poft, defpcnra cx- 
fcenfcione. rcrro oranes ceflcrunt, 8c profc<f>i, 

ad 



Digitized by 



Google 



32.6 



PROCOPII 



ad Crotonls portum itferutn applicuerunt , ubi 
confilio habito , faribs fore vifum eft , fi Beli- 
farius Romae rebus optime provifum iret , eo- 
que commeatus inveheret , dum Joannes , ac 
Valerianus, viris , & equis in terram expofitis 
iter in Picenum facerent^, laceflituri hoftes, qui 
regionis illius oppida obfidebant . Qjjo fa£um 
iri fperabant , ut Totilas ab obfidione retrahe- 
retur . Ac Joannes quidem cum firis , numero 
mille , executus eft confulta: Valerianus vero, 
periculum veritus, & clafle circum finum ve- 
<ftus lonium , Anconam re&a navigavit . Hac 
enim via fe ad Picentes tut& perventurum , & 
Joanni jun&urum vires putabat. Totilas autem 
obfidionem folvere noluit , fed ibi confiftens 
dele&os ex copiis bis mille equites in agrunu 
Picenum mifit, ut conjundfcecumBarbaris, qui 
iilic degebant, Joannem , & Valerianum pro- 
pellerent . 

Jam in caftello Rufciano obfefli 9 cbm eos 
annona , Qfefque mittendi a Romanis auxilii 
penttiis def eciuent , Gudilam Praetorianum , & 
Deopherontem Italum ad Totilam legarunt, 
-pa&uros pro vita , & a£orum veniam petitu- 
ros . Spopondit Totilas , fe in neminem ani- 
madverfurum , praeterquam in Chalazarem, ut- 

J^ote. padte fidei violatorem ; caeteris omnibus 
a&urum fe deli&i gratiam . Caftello igitur ita 
capto, ftatim Chalazarem , ambabus manibus, 
ac verendis truncatum , viti etiam fpoliavit : 
milites, fi qui manere vellent, rebus fuis gau- 
dere juffit , ea lege , ut Gothorum figna pari 
cum ipfis conditione fequerentur , quod in aliis 
a fe captis munitionibus fa&itaverat : quibus 
manere non collibitum eflet , edixit , abirent 
nudi quocunque animus ferret , quod invitum 
quenquam habere nollet armorum fociunu. 
Tum Romani milites LXXX. exuti pecuniis, 
Crotonem fe contulerunt , reliqui rebus falvis 
ibi manfere : Iralorum opil>us omnibus ablatis , 
corporibus plane temperatum eft. Interea Be 
lifarii coniux Antonina, ciim Byzantium poft 
Auguftse obitum perveniflet , Imperatorem ro- 
gavit, ut eo virum revocaret , quod facillime 
nnpctravit, riim ad hoc Juftinianum Auguftum 
impelleret bellum Perficum , quo jam is gra- 
viflime urgcbatiir. 

C A PU T XXXI. 

Prima conjurationis in jfuflinianum Aug. femina . 
Ar:zbmes ex Africa redux , procus Prajcfta 
nptis Imperatoris, repudiatam uxorem.reci* 
{.ere cogitur . Pr&]e£t<e cum jfoame Pom~ 
peji filio nuptiis graviter offenditur. 
Germanus jfufliniani netos^ heres 
a fratre Boraide inflitutus % 
turbatur a patruo. 

INter hasc, in Juftinianum Auguftum confpi- 
rarunt nonnuui , aui quo id modo confilium 
ceperint , eoque difflato nihil efFeceriht , janu 
jam narrabo . Ciim Artabanes Gontharin ty- 
rannum fuftuliflet e medio , ut in fuperioribus 
libris memoravi , defponfam fibi Praeje&anu , 
Imperatoris ex forore neptem, uxorem ducere 
vehementiffime cupiebat . Q^iod ipfa quoque^ 
optabat maxime , non ex amore in hominem , 
fed quod plurimiim deberet illi : utpote qui 
Areobindi mariti necem ultus effet, ipfamque 
captivam, & ad Gontharis tyranni thorunu 
brevi rapiendam , vindicaflet in libertatem . 
Promiflb invicem lubentibus animis matrimo- 
nio , Preje&am quidem Artabanes ad Impera- 
torem mifit, ipfe vero, quamvis univerfae Afri- 



B 



D 



at Comes creacus eflet, confi&is inanibus cau- 
fis, Imperatorem rogavit, ut fe Byzantium re- 
vocaret . E6 trahebatur nuptiarum fpe , qua 
chm alia plurima inde ventura bona, tum pro- 
pinquum deinceps Imperium ipfi oftentabat. 
Etenim fic funt homine* : in parti prater opi- 
nionem felicitate , animum tenere nequeunt , 
fed ulteriora cupide expe&ant, neque abfiftunt 
fpem extendere , donec ipfam , quam adepti 
funt, felicitatem male amiferint . Annuens igi- 
tur Imperator , Artabanem revocavit Byzan- 
tium , alio in ejus locum fuffeflx) Africa Co- 
mite, ut alibi dixi . Poftquam Byzantium Arta- 
banes advenit, ctim admirationem rebus geftis f 
tum vero maxime gratiam popularem collegit 
proceri dignitate corporis, indolis liberalitate, 
& breviloquentias ftudio . Eundem eximie or- 
navit Imperator : creatum enim Magiftrura mi- 
litum in prsefenti , & Foederatorum Ducenu, 
adfcripfit Confulibus honorariis : Sed non po- 
tuit cum Praeje£a jungere matrimonio, vivente 
adhuc uxore , ipfius populari , & contribuli, 
quam ille a pueritia du<ftam multis jam abhinc 
annis repudiaverat , culvA forte intercedente^ 
ex earum numero aliqua, quibus uxores a fe 
Maritos abalienant. Ac randiu quidem illa fc^ 
domi tenuit, nihil movens, & ftatum, in quo 
erat, obfcure ferens, quandiu non bono fuere 
loco res Artabanis : jam vero ubi hic fa<ftis in- 
claruit , ac multiim fortuna crevit , impatiens 
ignominias foemina Byaantium venit, ibpplex 
adit Auguftam, ac virum repetit. Augufta, cut 
hoc natura infitum erat , ut affii&arum mulic- 
rum femper fufciperet patrocinium , eam Ar- 
tabani invidHflimo obtrufit , ac juflit efle con- 
fortem thalami : Praejedlam autem Joannes 
filius Pompeji , qui frater fuitHypatii, uxo- 
rem duxit . Rem hanc adverfam non ferens mo- 
dice Artabanes , exacerbato animo diftitabat, 
fibi tam bene de Romanis merito permiflum a 
nemine , ut fibi defponfam volentem volens 
uxorem duceret ; quam vero odiflet omnium 
maxime. fe ad illius perpetuam confuetudinem 
cogi . Hominis mentem ld graviflime urebat : 
ita ut conjugi illi repudium lterum lubens re- 
miferit paulo poft , fimul ac natura ceflit Au- 
gufta. Germanus, Imperatoris ex fratre nepos, 
hratrem habuit Boraidem . Hic Boraides Ger- 
mani frater, non ita pridem obierat , fortuna- 
rum fuarum parte maxima reli&a fratri, ftirpi- 
que omni ab eo propagatse . Chm autem Bo- 
raidi & uxor eflet, & unica filia , hanc ex bo- 
nis tantumvhabere juflit, quantum legis necef- 
fitas pofceret . (iiocirca Imperator filiae faveit 
maluit, quod Germanum maxime pupugit. 

CAPUT XXXII. 

Arfaces ab Imperatore pwn4 ajfe£his, m eurn rum 
Artabane confjnrat . Confilium apcrit Q?ana- 
rangi , Juflino Germani filio . yuflinus rem 
enunciat patri: bic Marcello. Chanaran- 
gis verba ex occulto Leontius excipity 
& Marcello refert ; Marcellus Impe- 
ratori indicat. Conjuratis in car- 
cerem traditis , patet moli- 
tio . Judicium . Periclitan- 
ti Germano Marccllus 
egregie patrocinatur. 
Poena fontibus 
decreta . 

ITa cum Artabane , & Germano res Impera- 
tor conftitutas habebat . Byzantii quidanu 
erat Armcnius , Arfaces nomine , ex Arfacida- 

rum 



Digitized by 



DE BELLO G 

rum fenguine , & Artabanis propinquis . Hic 
non ita pridcm , dum ahquid adversus Remp. 
moveret, deprehenfus fuerat, & apcrte convi- 
£tus proditionis : nimirum res novas in Roma- 
nos cuderat cum Rege Perfarum Chofroe . In 
reura mhil gravibs Imperator ftatuerat : doifo 
tantiira leviter csefo , eum per urbera traduci 
juflerat, camelo ve&um : non corporis rautila- 
tk>ne , non mul&a , non exilio mul&averat . 
Nihilorainus Arfaces impofid pccnl exalpera- 
tus , dolos in Juftinianum , ac Rempublicanu 
coepit anirao coqucre . Atque ubi vicem fuam 
Artabanem , utpote propinquum , dolere ani- 
madvertit, magis, ac raagis eum incenderc_, 
verborum infidiis circumvcnire; diu nodhi, ftne 
ulla intermiffione carpere. Generofitatera illt, 
ac mollitiem exprobrabat, utraraque intempe- 
ftivam : ut aliena damna depelleret, forti ipfiim 
animo fuftulitfe tynmnidem , & corncpto Gon- 
thah 9 ab re virara fua manu ademiue , cbnu 
is amicus eflet , & convivaror : jam vero 
tam ignavo metu torpere , chm patriam afli- 
duis pra&fidiis occupatam vedHgalia infueta ab- 
fumpfifient ; cbm patcr pa&ionis faciendae fpe- 
cie caefus fuiflet ; cbm univerfa propinquitas 
per totum Orbera Romanum diflipata mifere 
ferviret, ac tali in ftatu rerum contentum efle 
Artabanem Romana militijc M agifterio, & tna- 
ni nomine Confiiiarus. Tu auidem, inquit, me 
propinquum tuum dira paflum , minime com- 
miferaris : ego ver6 tuum, b pnedare* in urra- 
que fponfa infortunium doleo, quod tibi altera 
per iujuriam erepta , aitera per vim obtrufa^. 
fit. At nemo, in quo aliquantum rationis inftt* 
vel ignavii, vel metu refiigere debet a ca&dc_ 
Juftiniani , qui fine cuftodibus in Mufaeo cum^ 
grandaevis Sacerdotibus ad mulraxn no&em de- 
Sdere foleat, indefeflb ftudio facros Chriftia- 
norum codices volvens. Tum pergens, nec ti- 
bi, ait , propinquorum Juftiniani quifquam fe 
fe opponet . Immo ver6 Germanus omniunu 
potentiflimus te lubens , ut equidem arbitror, 
juvabit cum filiis fuis , jam adolefcentibus , & 
in eum ciim fervore aecatis, tum iri fuccenfis , 
qui rem fponte, nifi me fpes fallit, fufcipient, 
tanti jam ab ipfo affedli injurii , quanta nec 
nobis, necalii cuipiam Armeniorum illata fuit. 
Talibus Artabanem prarftigiis tentare non cef- 
fans Arfaces , ubi tandem pervidhim vidit , 
alium quendam Perfarmenium ♦ cui nomeiu 
Chanaranges , participem fecit confilii . Erat 
Chanaranges prseftanti corpore adoiefcens , fed 
}evi admodum, ac puerili ingenio. 

Poftquam cum illo , & Artabane confiliqm, 
fermonemque Arfaces contulit , abfceflit , pol- 
licitus fe in partes tra&urum fuas Germanum, 
ejufque filios, quorum erat major natu Juftinus, 
priraa* lanuginis adolefcens. ftrenuus, ac manu 
promptus , & nuper ad fellara Confularenu 
eyeihis . Eum ubi convenit Arfaces , velle fe 
dixit cum ipfo clanculum agere in temploquo- 
dam . Ut illuc ambo ingrefn /unt , ante omnia 
Juftinum Arfaces rogat , jurato confirmet , fe 
quae audierit , mortalium omniura nemini un- 
quara enunciaturura , prseterquam patri . Jure- 
jurando devindhim , increpat , quod chm pro- 
xime contingat Imperatorem , plebejos , ac 
gregarios homines publicis honorious immerito 
uti videat , & ciim tantus fit, ab iis qui fan- 
guine alieni fint a regia, adminiftrari res patia- 
tur . Addit non iplum modo videri efle con- 
temptut Imperatori, fed ipfius etiam patrem , 

5[uamyis fumma virtute praditum , & fratrem 
uftinianum ab eodem relinqui femperinpriva- 



T H F C O. LIB. III. 317 

torum jacentes numero : commemorat averflu, 
patrui bona , quorum ipfe , quantum in Bo- 
raidis voluntate erat . cum e(let haeres inftitu* 
tus , parte maxima fpoliatus inique fuferit : 
nec dubiura eile , quin ab illo muito magis 
fpernantur , ciim primbm cx Italia rcdierit 
Beiifarius , quera in medto jam efle Illyrico 
fama nunciet . His Arfaces dicbs , ad exitium 
Imperatori ftmendum impellrt adolefcentem ^ 
patefadliS quas fibi ad eam rem cum Artabane 9 
& Chananwge conftituta fuiifent. Q;iibusaudi* 
tis , conturbatus Juftinus , & quafi vertiginc, 
correptus , clare tamen , & pracise negat Ar- 
faci, a fe unquam, vel Gcrmano patrecommit* 
tendura id facinus . 

Hsec uti fe habuerant Arfaces Artahani re- 
nunciat : Juftinus patri rem pandit ordine : hic 
cumMarcello, cuftoiiisPalatinis Pr^fedkocom- 
raunicat , confulratque , fibi nc expediat indi- 
care Imperatori. Erat hic Marcellus vir mori- 
bus gravifiimis , ac filentii tenaciffimus . Nihil 
agebat pecuniae causa : di<5ta , fadlaque ridicu- 
)a averiabatur , nec foluto vivendi genere^ , 
fed afpero , & a deliciis alieno femper gaude* 
bat , xqui idem fen r antiffimus , atque amantif- 
fimus veri. Tunc Germanum tenuit , quorai- 
nus Augufto molitionem ederct . Neqxie cnim, 
inquit, te ejus indicem eife oonvenit . Nam fi 
ouid Principi remotis arbitris volueris dicere, 
ftatim delationem fufpicabitur Artabanes; ac fi 
Arfaces elapfus fugS latuerit, fcelus incomper- 
tum manebit . Ego vero rem leviter explora- 
tam , nec mihi perfuadere , neque ad Impent- 
torem deferre foleo. Itaque placet vel auribus 
illud meis accipere , vel familiarium meoranu 
quempiam a vobis ita difponi , ut eum de^# 
confpiratione aliquid dicentem audiat . Tunu 
fuftino filio Germanus imperat , operam det , 
ut Marcelli mandatum fiat . Veriim Arfaces re- 
puliam , ut dixi , aperte paffus , adauci non 
potuit , ut ea de re loqucretur . Qjuare ex 
Chanarange Juftinus quaerir , num fe adierit 
Arfaces de Anabanis fententia ? Nam ego, infit f 
nullum arcanura ejufmodi homini aufim crede- 
re . At fi quid eorum , quac facerc fit oper» 
pretium , ipfe mihi exponere velles ^ fortaflc- 
de communi confilio prxclarum aliquid effice- 
remus . De his Chanaranges collocutus cunu 
Artabane , Juftinum nihil eorum celavit , qua 
Arfaces , ipfi jam ante dixerat . 

Poliicito Juftino nec fuam ulla in parte ope- 
ram . nec patris confenfum dc r ore , Gerraanus 
cum Chanarange agendum cenfuit, ac dies col- 
loquio conftituta eil . Q.uce ciim Germanus 
Marcello fignificaflet , rogavit ex amicis alU 
quem mitteret , auritum teftem verborum-. 
Chanarangis futurum . Leontium ille deftinat, 
Athanafii generum, qui linguam aequitati, ve- 
ritatique addicftiflimam habebat. Eum Germa- 
nus domum introdu&um , locavit in cubiculo, 
ubi craflius pendebat linreum, obtentum thoro, 
in quo epulari confueverat . Leontio intra hoc 
linteum abdito , ipfe extra cum Juftino filio 
conftitit . Huc admiffb Chanarange , clare ex 
illius ore excepit Leontius qucecumque ipfi 
cum Artabane , & Arfice deliberando perpen- 
fa fuerant. Inter qu^ hoc in fermonem venit, 
fi Imperatorem de medio prius tollerent , 
quam Belifarius Byzantium adveniflet , nullam 
confilij partem fibi proceiruram ,ciim Imperium 
quidem tradere Germano vellent ; at verifimile 
eflet Belifarium copias collc&urum inThracia, 
nec fe impreflioni illius repellendx pares futu- 
ros : itaque rejiciendam cire rem in adventum 

Bc- 



318 



PROCOPII 



Belifarii : fimul autem Byfcantium ingreflus, cum 
Augufto in Palatio agere coepiflct , eb tunc 
irrumpendum improviso cum pugionibus fero 
crepufculo, & Marcellum , ac Belifarium cum 
Impeiatore confodiendos ; fic enim fa&um iri , 
ut liberiCis deinde res ex animi fententia com- 
ponerent . H»c Marcellus ciim ex Leontio di- 
dicifTet , ne fic quidem Imperatori coitionem 
prodere voluit, fed diu cun&atus eft, nenimia 
feftiuatione Artabanem tenpere perderet . At 
Germanus id , quod contign , veritus , ne qua 
videlicet fufpicione ob dilationem afpergere- 
cur , Buzi , & Conftantiano rem totam edidit . 

Paucis poft diebus, chm Belifarius adefle_ 
jam proximc nunciaretur, Marcellus confpira 
tionis feriem evolvit Imperatori . Hic ftatinu 
Artabanem cum adminiftris in cuftodiam tradi 
jubet , & curam fubjiciendi illos quasftioni noii 
nullis Magiftratibus demandat . Jam in lucem- 
proiata, & clare litcris excepta machinationc* 
Augufti juflu Senatus univerfus in Palatio, ubi 
de atibus cognofcere folet, confedit, & perle- 
«SWUquse tormentis exprefla fuerat, confetfione, 
aihilominus Germanum , ac Juftinum ipfius fi- 
lium in criraen vocavit, donec Germanus , pro- 
dufto Marcelli , & Leontii teftimonio, fufpi- 
donem depulit. Nam & illi, & Conftantianus, 
& Buzes jurati afleverarunt, nihil fibi a Ger- 
xnano fuppreflum , fed ita omnia , ut proxime 
narravi , fe habuifle . Qjiamobrem illico Sena 
tus omnis eum abfolvit , ac filium , ut qui ni 
hil inRemp. deliquiffent. Imperatoriam aulam 
ingreflis omnibus, animo Auguftus percitofre- 
mebat , & in Germanum vehementiffime indi- 
gnabatur , mdicii tarditatem incufans . Ac duo 
(juidam Prasfe6U molli adulatione fententianu 
ipfius probabant , pariter iratis fimiles , nec pa- 
rum iram acuebant ftudio gratificandi illi alie- 
na calamitate. Cateri attoniti filebant, ejusvo- 
luntati conniventes non refiftendo . Unus admo 
dum Marcellus libera voce , re&aque oratione 
hominem fervavit . Culpam enim in fe conver- 
tens, ac pro parte virili inftans, afseruit, Ger- 
manum celerrime declarafle fibi , quid parare- 
tur ; fe autem curiofius inquirendo , longiorem 
ei moram creafse, atque lta Imperatons iram 
compefcuit. Hinc apud omnes Marcelli nomen 
evafit celebre ; utpote viri * qui in rebus fum 
me necefsariis virtutem fummam oftenderet 
Artabanem Juftinianus Auguftus de gradu di 
gnitatis dejecit , nec in ipfum , caeterofque^ 
acerbihs quidquam ftatuit, fatis habensattinere 
omnes honeftd cuftodid, utique in Palatio,non 
in publico carcere . 

G A P U T XXXIII. 

Barbari Occidentis Imperium occupant . Vojfefjio- 
nem Gallia y qua Gotht cejferant y Juflinianus 
Francis ajferit . Inter Barbaros Joli Fran- 
cprum Reges nummos aureos cum ef- 
figie Jua cudunt . G pfdum , 
Langobardorum, Eru- 
lorumjue res . 

HUjus belli tempore, totiusOccidentis im- 
perioBarbari palam potiti funt. Acbel- 
lum Gothicum , cujus primordia praeclaris vi- 
dtoriis Romani infignierant, quemadmodum fu- 
pranarravi, eo recidir* ut non modo pecunias, 
& corpora plurima abfque ullo impenderint 
emolumento , fed Italiam quoque amiferint , 
& Illyricum , Thraciamque fere univerfam a 
Batbaris , utpote jam finitimis , fcede vaftari 



B 



D 



viderint, ac populari : quod ita contigit. Belfi 
hujus initio, Gothi, ut in libris dixi fuperiori- 
bus , totd Galliaj parte fibi fubditi Germanis 
ceflerant, illis , ac Romanis refiftere fe fimul 
non pofle rati . Quod ne fieret , adeo non im- 
pedireRomani potuerunt, ut Juftinianus Augu- 
ftus id confirmaveric, ne ab his Barbaris , fi ho- 
ftiles animos induerent, turbaretur. Nec vero 
Franci Galliarum poffeflionem fibi certam , ac 
ftabilem fore putabant , nifi illam Imperator 
fuis literis comprobavifTet . Ex eo tempore^, 
Germanorum Reges Mafliliam Phocenfium co- 
loniam, ac maritima loca omnia , adeoque il- 
lius maris Imperium obrinuerunt. Jamque Are- 
late Gircenfibus praefident , & nummos cudunc 
ex auro Gallico , non Imperatoris , ut fieri fo- 
let,fed fua impreflbs effigie. Monetamquidem 
argenteam Periarum Rex arbitratu fuo cudere 
confuevit: auream ver5, neque ipfi, nequealii 
cuipiam Barbarorum Regi , quamvis auri do- 
mino , vultu proprio fignare licet : quippe^ 
ejufmodi moneta commercio, vel ipforum Bar- 
barorum excluditur . Ibi Francis res ita ce(Tc- 
rat . 

Jam Gothis , ac TotiU bello fuperioribus , 
Franci maximam agri Veneti partem occupa- 
runt nullo negotio, chm nec Romani illosar- 
cere, nec Gothi utrifque arma inferre poirent. 
Gepaedes , qui olim urbem Sirmium, Daciam- 
que omnem obtinuerant , ut primbrn Juftinia- 
nus Auguftus ditioni Gothicas regionem illaiiL» 
eripuit , agentes ibi Romanos abduxerunt in 
fervitutem, & continenter progrefli, vim, va- 
ftitatemquelmperioRomano attulerunt. Qpare 
Imperator illis in pofterum ftipendia negavit , 
qux jam inde olim kRomanis accipere confue- 
verant . Chm autem urbem Noricum , & Pan- 
nonie munitiones , aiiaque loca, ac pecuniam 
infuper maximam Juftimanus Auguftus Lango- 
bardis donalTet, eam illi ob caufam patriisfedi. 
bus reliftis, in adversd Iftri fluminis ripi con- 
federant , haud procul k Gepaedibus . At ipfi 
quoque Dalmatiam , & Iilyricum ad limitenu 
ufque Epidamni pervagando, pradasabigebant, 
& captivos : quorum nonnullis fugl elapfis , ac 
reverfis domum , Romanum hi Barbari Impe- 
rium obibant , tanquam Romanis conjundH fbe- 
dere , ibique fi quos eorum , qui evaferant , 
agnofcerent , perinde ac fua mancipia fugitiva 
recipiebant, atque abftradtos e parentum finu , 
domum reducebant , nemine repugnante . Alia 
quacdam Dacise loca Erulis Imperator attribuii 
ad Singedonem, ubi nunc habitant, Ilbricum, 
Thraciamque crebris populantes incurfionibus . 
Ex his aliquot Romanas militias dederunt no^ 
mina, Foederatorum, ut vocant, adfcripti nu- 
mero . Chm autem Byzantium veniunt Erulo- 
rum Legati, omnia ftipendia , vel eorum , qui 
ditioni Romanae fubditos expilant, ab Impera* 
tore facillime confecuti redeunt. 

C A P U T XXXIV. 

DiJJidio mter Gepades , & Langobardos orto 9 
utrique per Legatos Jtiflmianum in fuas 
partes trahere conantur. Imperator 
auxilia Langobardis mittit . 
Barbari inter fe pacem 
conficiunt . 

ITa Barbari Romanum Imperium inter fe^ 
partiti funt . Deinde maximo Gepagdes in- 
ter, ac Langobardos invicem confines orto dif- 
fidio , utrique , belli mutui vehementiflima^ 

incenfi 



Digitized by 



DE RULO GO 

incenfi cupidine , pruriebant in pugnam , cui 
& certa dtes p«ftituta eft . Ciim *autem Lan- 
gobardi fe folos Gepaedtbus impares fore intel- 
Figerent , utpote numero inferiores , Romanos 
in focieratem belli pertrahere decreverunt . 
Rurfus Gepaedes a Romanis pro jure faederis , 
quo jundfci cum ipfis erant , petere conftitue- 
runt , ut vel una fecum arma fumerent , bel- 
luraque inferrent f vel integros fervarent fe fe, 
& neutli genti faverent . Utrique igitur miffis 
ad Juftinianum Auguftum legationibus , ab illo 
auxilium raagnopere expe&abant. Tunc tem- 
poris Thoriunus imperabat Gepaedibus ; Audui- 
nus Langobardis . Utrofque audire ftatuit Ja- 
fhnianus Auguftus , non in unum coadbos cce- 
cum , at feparare admiffbs . Primi ad Impera- 
toris confpedkum introdu&i Langobardi , ita_ 
fere diiTeruerunt. Vehementer miramur , Im- 
"perator , abfurdam Gepasdura inf<>lentiam, qui 
poft tot , tantafque injurias veftj-o illatas a ic- 
Jmperio, nunc etiam dedecus graviflimum vo- 
bis impofituri accedunt. Na% licentiam in vi- 
cinos extrenia plenam indignitate ii folumexer- 
cent, qui illos arbitrati captu admodum facites 
e(Te , eorumque bonitate , quos ityque viola- 
runt , abufi , ipfos adeunt . Jam^pum id per- 
pen4atis rogaraus , quo fint animo Gepaedes in 
amicitia . Sic enim iiet , ut Romano optime 
confulatis Imperio r ficjuidera hominibus fem- 
per licet certam futun sonje&urara ex prsete- 
rico facere . Ac fi Gepasdes perfidiam uni aiii 
cuipiam genti exhihuiuent, nobis eorum inge- 
nium , ac mores oftendere cupientibus , longa 
oratione, multo tempore, externifque teftimo- 
niis opus eflet.: jam vero vos ipfi exempluraL- 
praebetis recens . Haec enim confiderate . Ante 
hoc tempus , chm Gothi vedkigalem haberent 
Daciam , Gepaedes trans Iftrum , ubi omnes 
olim federant , tenebant fe omnes , potentiam 
Gothicam adeo reformidantes , ut trajedkum- 
fluvii nunquam tentarint . Tunc faederati , & 
amicifiimi Romanorum , araicitiae nomine cum 
ab Imperatoribus fato fun&is congiaria annis 
fingulis plurima , tum a te aeque muniiico ac- 
ceperunt . Jam ex ipfis libenter quasfiverimus , 
quid unquam boni pro his beneficiis in Roma - 
nos contulerint . Ninil certe nec leve , nec ma- 
gnum proferre poifunt . Quandiu nthil fuit , 
quo vos laederent , tandiu fe continuerunt , ne- 
ceffitate addu&i , non voluntate . Nam quid- 
quid trans Iftrum eft, habebatis pro dereli&o : 
regione autem citeriori eos arcebat Gothorum 
xnetus. -Q^isverogratum unquamappellet ani- 
mum, nocendi impotentiam ? & quse ftabilitas 
amicitice in mero defedhi virium ad peccan- 
dum ? Aliter , Imperator , aliter fe res habet : 
quandoquidem naturam hominis , & rtiemenu 
bene , vel male affe&am fola poteftas oftendit, 
dummores in lucem omnino profert agendi li- 
bertate . Ecce enim , ut primum Gepsedes , 
pulfos ex omniDacia Gothos. ac vos bello im- 
peditos viderunt , aufi funt fcelefti undique di- 
tionem veftram invadere : cujus rei indtgnita- 
tem quis poflit verbis confequi ? An non Ro- 
raanum Imperium fpreverunt ? An non foede- 
fis, ac focietatis Ieges violarunt? An non quos 
minimclaedioportebat , habuere ludibrio ? Non- 
ne rebellarunt in Majeftatem , cui fervire glo- 
riarentur , ii tantillum vacaret contra ipios ar- 
*na expedire ? Sirmium Gepaedes tenent , 6 
Imperator , 8c Romanos abftrahunt in fervitu- 
tem , feque universi Dacid potiri jaftant ; poft 
cujus tandem belli pro vobis, autvobifcum,vel 
iuvosunquamgeftivi&oriam confecuti funt ? In 
Tom. L 



HICO. LIB. III. 3ig 

cujus pugnae pramium illis earegio ceflit ? idq; 
poftc^uara a vobis crebra ftipendia , & jam an- 
te , a tempotfc nefcimus quo , pecuniam , ut 
di&um eft , acceperunt . Hac porro ipforunu 
legatione nihU iniquius poft homines natos fu- 
fceptum eft . Nam ubi in fe bellum a nobis 
movert intellexerunt , non dubitarunt venire^ 
Byzantiura , feque fiftere tam indigne habito 
Imperatori . Ac forte per fummam impuden- 
tiamvos ad bellicam focietatem contra nos, ve- 
ftris adeo rebus addi&os , impellent . Qjiod ii 
eo confilio venerunt , ut injufte occupata refti- 
tuant , eft profe&o cur Romani praecipuanu 
ejufmodi pcenitentise , & fanioris confilii cau- 
fam adfcribant Langobardis , guorura metu illi 
compulfi, fer6tandem, invitelicet, refipifcunt. 
Certe qui beneficium accepit , meritb gratiam 
habet iJli, qui benefaciendi. necellitatem impo- 
fuit . Sin necdum animum induxerunt alieno 
cedere , quantus eft improbitatis hujufcemodi 
cumulus ? Hasc fimplicitate Barbarica, jejuna f 
& indiferu , non pro rei gravitate k nobis di- 
(fta fint . Tu vero , Imperator , ea fupplens 
animo , ac perpendens , aux brevioii , quam- 
par eft f orationi noftra aefunt , Romanorum, 
& Langobardorum tuorum rationibus confule , 
adjundba hac aliis omnibus cogitatione , Ro- 
manos jure coituros nobifcum , qui d§ Deo 
fenttmys cum ipfis eadem , & Arianis , vel eo 
nomine adverfaturos . 

Hxc Langobardi . Poftridie ad Imperatorem 
admifli Gepasdum Legati , iic orfi funt . Qjii 
idcirco vicinos adeunt , Imperator , ut illos ad 
arma jungenda fecum invitent , eos in primis 
oftendere decet , poftulata ipfos afferre jufta_ , 
ac focits futuris utilia , it&que de caufa lega- 
tionis agere . Ac primiim injurii nos a Lango- 
bardis aifici per fe patet : ctim litem judicjo 
dirimere ftudeamus , nec par fit adhiberi illis 
armorum vira , qui ad judiciariam difceptatio- 
nem accedere velint. Deinde Gepagdes, & nu- 
raero , & fortitudine Langobardis longe pras- 
ftare , quid eft cur pluribus quifquam verbis 
apud illos , quibus probe noti fumus, demon- 
ftret ? Neminera autem vel mediocriter fanse 
mentis putamus efie, qui, fi viftoriam fine pe- 
riculo polfit confequi a valentioribus ftando , 
malit in manifeftara perniciem ruere , fequen- 
do arma infirmiorum . Ac vobis pofthac Gcpx- 
des in aliis bellis militarem navabunt operam , 
rei ipforum causd geftae gratiam vobis deben- 
tes , maximifque copiis vos , ut par eft , effi- 
cientes vidtonas compotes . Id etiam attendere 
convenit , recentem efse Langobardorum ami- 
citiam cum Romanis : Gepasdtbus focietatem , 
familiaritatemqne vobifcum veterem intercede- 
re . Amicitia demum illa non facilfe folvitur , 
cujus vinculum iirmavit temporis diuturnitas • 
Qpare ne dubitate, quin nos non potentes mo- 
do , fed conftantes etiam focios habituri fitis . 
Atque ea funt , qux vos merit6 ad focietatem 
invitant . Jam quo ingenio fint Langobardi per- 
fpicite. Litem judicio componere, quamvis ad 
id faepe eos provocaverimus , recufarunt , in- 
confideratae pleni audaciae . Nunc autem cluiu 
eft bellum in manibus , infirraitatis fuos con- 
fcientU ab incoepto retradti, vos adeunt, idque 
agunt , ut pro ipfis Romani contra quara fas 
eft , bellum fufcipiant : cujus caufam ex Sir- 
mio, aliifque nonnullis Dacia» locis in nos con- 
flatam fures hi proferunt . Atqui tot urbes ad- 
huc , torque provincise fuperfunt Imperio tuo, 
ut nationes qua»ras , quibus partem ejus ali- 
quam incolendam des . Profedlo Francis, Eru- 
Tt lis, 



1 



W P R O 

lis , hifquc ipfis Langobardis tot urbes , tan- 
tafque regioncs attribuifti , Impcrator , ut ini- 
te numerum nemo poffit . Nos *verb amicitid 
tul frcti , quod fieri volebas , egimus . Q.ui 
autem in ammo habet rerum fuarum partem- 
profundere , illum, qui anteverterit, atque ul- 
tro prasceperit beneacium , eo , in quem gra- 
tiam ipfe contulerit , multo meliorem judicat: 
fi modo ille prafumpfifle rem videatur , non_ 
pofleflbris contemptu , fed amiciti* fingularis 
fiducid : quo modo fe Gepa&des in Romanos 
geflerunt . Qjkc cbm veftris animis fubjeceri- 
mus , rogamus , ut pro fociali jure Langobar- 
dos nobifcum viribus omnibus invadatis , vel 
certfc a neutra ftetis parte . Qjjo fufcepto con- 
filio , rem sequam ac Romano Imperio con- 
▼enientiffimam facietis . 

Ejufmodi fuit Gepaedum oratio , quos Jufti- 
nianus Auguftus poft longam deliberationem-, 
remifit irritos , ac jurato cum Langobardis foe- 
dere , his mifit equitum pliis decem millia^, , 
ducibus Conftantiano , Buza? , atque Aratio , 
quibus Joannes Vitaliani ex forore nepos fe fe 
adjunxit , ciim Imperator huic praecepiflet, ut 
4a6fco cum Gepasdibus praelio ftatim cum fuis 
tnde in Italiam unde venerat , proficifci matu- 
raret . Eos fequebantur Eruli faederati mille^ 
quingenti , quibus prater alios Philemuthus 

;)rseerat . Nam caeteri omnes Eruli ad tria mil- 
ia , cum Gepaedibus coierant , a Romanis non 
ita pridem defe<5Hone fejun&i eam ob cau- 
fam , quam fupra commemoravi . Tunc pars 
Jlomanorum fbcia arma Langobardis feren- 
tium , in Erulorum catervam , & Aordum Re- 
gis fratrem inopinatb incidit . Fervido com- 
xniflb certamine , vincunt Romani , & cunu 
Erulis multis Aordum ipfum conficiunt . Simul 
cognoverunt Gepaedes Romanorum exercitunu 
appropinquare , diremptd cum Langobardis 
controverhd , pacem pepigerunt , invitis Ro- 
manis . Qjjorum exercitus , ea re mtelle&a^ , 
laborare plurimiim coepit . Jam enim nec pro- 
gredi poterant , nec regredi audebant Duces , 
veriti , ne Gepeedes , Erulique fa£fca fimul in- 
curfione , Illyricum popularentur . Qjuare ibi 
confiftentes , Imperatori , quo loci res dedu&a 
cflet , fignificarunt. Atque hxc quidem illic fic 
adta funt , ego ver6 orationem eo revoco , un- 
de digrefla eft . 

CAPUT XXXV. 

Indecorus Belifarii reditus ex Italia . Omen ipfius 
frofperitatis . Vtgdius Papa Im^eratorem ad 
recuperandam Italiam impellit . jfufli- 
nianus in controverfiis d: religione 
totus efl . Res Langobardica . 
Uaufi ferfidia , ac 
fuccejfus. 

BElifarius Byzantium indecore profe&us eft, 
chm Italia quinquennio fic fuiflet exclufus, 
ut nequiviflet certis itineribus progredi ; fed 
toto hoc tempore fugitans clanculum , & ab 
uno maritimo praefidio ad aliud navigans, oram 
continenter legiflet : unde fiuShim , ut liberius 
hoftes Romam ipfam, caeteraque omnia fubege- 
rint . Tunc & Perufiam , urbem Tufciae Princi- 

Sem, dira obfidione cin&am reliquit , quas, 
um ille eflet in via , vi capta eft . Chm per- 
veniflet Byzantium , ibi deinceps manfit , divi- 
tiis affluens , rebufque illuftris antea feliciter 
geftis, cujus profpentatis non obfcurum a Deo 
omen acceperat, priufquam expeditionem Afrt- 



C O P I I 

A canam fufciperet : fic autem cotitigit omen il- 
lud. In Byzantii fuburbiis habebat ha&rediunu 
Beiifarius : Pantichium id vocant, fitumque eft 
in adverfa continente. Hic, paulo ante quanu 
Belifarius adversJis Gelimerem copias Romanas 
in Africam duceret , uvis exuberarunt ipfius 
vites. Ac vino, quod hinc pp>v6nit , chtn fe- 
muli cados quamplurimos impleflent , eos uu 
cella repofuerunt, inferiori pane drfofla humi, 
fuperiori accuratiflime obdufta luto. Odte poft 
menfibus , vinum in cadis aliquot fervens , 
lutum, quo quifque munitus erat , convulfit, 
reftagnanique , ac largfe fluens , folum adjacem 
fic inundavit , ut in eo magnum lacum efFece- 
rit . Qiio vifo obftupefafH famuli , multas inde 
B impleverunt amphoras, ac denuo obturatis luto 
iifdem doliis , nihii enunciarunt . Qjrod cbnu 
fubinde fapius fadkum vidiflent , fignificarunt 
domino . Is verd non paucis , quibus familia* 
riiis utebatur, e6 coovocatis, rem oftendit f qui 
omen interpretantes, ilii domui bona ingentia^ 
praedixerunt . 

Ita quidem ceflerunt haec Bclifario. Vigilius 
verb Pontitex Romanus , cum Italis , qui ibi 
tunc aderant & plurimi, & ncfbiliffimi , noiu 
abfiftebat Imperatorem urgere , ut viribus om* 
nibus Italiam fibi viudicaret . In primis ftimu- 
labat ipfum Gothigus , Patricius , ac jamdiu 
Confularis, qui nuper ejus rei causd Byzantium 
venerat . At Imperator, fe Italiae profpefturum 
pollicitus, in Chriftianorum dogmau maximam 
temporis partem conferebat , tollendis eorum 
controverfiis intentiflimus . Ha&c agebantur By- 
zantii , cbm Ildifgus natione Langobardus ad 
Gepcedes fe recepit, ob ejufmodi caufam. Qjio 
tempore Langobardis Vaces imperabat, nepo- 
tem habebat . nomine Rifiulfum , quem lex ad 
regnum vocabat , poftquam ex vita Vaces mi- 
graflet . Vaces autem id providfc curans , ut 
filio fuo principatum relinqueret , RifiulfunL., 
falfi criminis reum a£him , exilio muldfavit; 
Statim ille ex patria ad Varnos cum paucit 
prbfugit, reliftis ibi duobus filiis. Hos Barba- 
ros pecunid Vaces ad Rifiulfi casdem perpellit. 
Filiorum Rifiulfi alter morbo extinguitur , al- 
ter, cui nomeu Ildifgus, ad Sclavenos evadit. 
Haud multb poft morbo obiit Vaces , ac Lan- 
gobardorum principatus Valdalo obvenit, Va- 
cis filio , cui admodunr puero tutor adhibitus 
Auduinus, regnum adminiftrabat . Hinc multi 
audkus potenti^ , brevi ipfe regnum obtinuit, 
chm puerum repente morbus opprelfiflet. Na- 
to demum, ut aixi , bello Gepsedes inter , ac 
Langobardos , protinus Ildifgus cum Lango- 
bardis, qui fe ipfi adjunxerant, ac numerofiu 
Sclavenorum manu ad Gepxdes fe conttilit. 
Ac fperabant Gepsedes fore ut illum in regnum 
inducerent. Jam vero faila cum Langobardis 
pace , extemplo Auduinus k Gepsedibus, tan- 
quam amicis , Ildifgum repetiit . Hi tiadere^ 
nolentes hominem, hortati funt, ut indequ£>- 
cunque vellet evaderet . Nulli is interpofiti 
mora cum fuis, ac nonnullis Gepadibus volun- 
tariis, fe fe ad Sclavenos retulit . Hinc profe- 
6kus, Totilam , Gothofque adire inftituit, ar- 
matorum non miniis fex millia fecum habens. 
Agrum ingreflus Venetum , cum obvia Roma- 
norum manu, quam Lazarus ducebat, conflixit, 
eique in fugam *6k& 9 multos ocddit . Nec ta- 
men fe admifcuit Gothis , fed iterum traafito 
Iftro flumine , ad Sclavenos conceffit . 

Dum hscc ita fiunt, ut dixi, interea Ilaufus, 
anniger Belifarii , genere Barbarus , animofu$ 
vir, atque impiger , qui in Italia captus re- 

manfe- 



Digitized by 



Google 



DE BELLO GO 

maflferat f ad Totilam , & Gothos temerfc de- 
fcivit . ConfelUm ipfum Totilas cum multis 
copiis , navibufque in Dalmatiam raifit . Ille_ 
Muicurum ( locus eft maritimus, ac proximus 
Salonis) delatus, primtom quidem ad incolas 
fe applicuit, gerens fe pro Romano, ac dorae- 
ftico Belifarii . Dein ver6 enfe diftri&o , bor- 
catus focios , repente iriternecionem fecit , at- 
que opibus direptis omnibus illinc abfceflir . 
Locum alium * quem Lauteatam Romani vo- 
cant, in maris litore fitum aggreflbs eft, ebque 
fada exfcenfione,quos habuit obvios, de medio 
fuftulit. De his certior fedkus, qui tunc Salonis 
pneerat, Claudianus, copias in dromones, quos 
appellant, impofitas adversiis illum mifit : quse 
Laureatam devedbe manum conferuerunt cum 
hoftibus . Qpibus claram adeptis pugnl vi&o- 
riam, proripuit fe quifque, qu6 potuit, relidHs 
tn portu dromonibus , ubi & aliae naves eiant 
frumento, cseterifque cibariis plenae , quas ora- 
nes cum Ilaufus, & Gothi cepiflent, obviis qui- 
bufque oefis, ablataque pecunia, Totilam con- 
venerunt. Exit hvems , unique annus decimus 
quartus iftius belli, quod Procopius fcripfit. 

CAPUT XXXVI. 

Totilas Rmam obfidet. Juftimam ofcitatb. Ifauri 
Gotbis urbcm frodunt . Paulus cum fuis 
m Adriam mole fortiter refiflU. 
Totilas urbi capta farcit. 

DEinde copias omnes Romam Totilas du- 
xit, caftrifque pofitis obfidionem capeflit. 
Fortiffimorum militum tria millia delegeratBe- 
li&rius , iifgue commi/si Ronue cuftodi£ , Dio- 
genem h itipatoribus fuis unum , virura pru- 
oentU, ac bellica virtute praeftantem pnefece 
tat. Qpare longibs obfidio protra&a eft : cbm 
& obfeflbs ingens aniraus univerfo Gothorunu 
exercitui pares videretur efficere , & Diogenes 
acerrimis cuftodiis uteretur, ne quis ad moenia 
fubiret infeftus, fatoque ubivis intra urbis mu- 
ros fruraento, annonse penuriam prohiberet. 
3*pe Barbari, tentata murorum oppugnatione, 
ceflere retro , Romanis inde illos arcentibus 
virtute fua. Capto tandem Portu , Roma ve- 
hementiiis urgeri caepit . Hxc ibi fiebant . Ju- 
ftinianus vero Auguftus, ut Belifarium reducem 
Bvzantiura vidit , Ducera aliura advershs Go- 
tnos, ac Totilam cum exercitu mittere confti- 
tuit. Qpod confilium fi executus eflet, bello, 
ut equidem fentio, viciflet hoftem, dim adhuc 
Romara haberet in fua ditione, & incolumc^ 
illius urbis prsefidium miflis Byzantio auxiliis 
mifceri poflet. Nunc autem dele&o primiuiL- 
Liberio Patricio Romano injunxit , ut praeft6 
eflet : deinde , negotio forte fuborto aliquo , 
egregiam voluntatem depofuit. 

Obfidio Romae dudte longiiis fuerat , ciinu 
Ifauri quidam cuftodes portas, quas Pauli Apo- 
ftoli nomine infignis c& , expoftulantes nihil 
fibi per annos plures ab Imperatore datura, at- 
que eodem viaentes tempore Ifauros , qui Ro- 
mam Gothis ante prodiderant , raagnis opibus 
gloriofos ; Totilfie in clandeftino colloquio pro- 
mittunt urbem fe tradituros , ac tempus rei 
peragend* conftituunt . Clm di£ta dies affuit , 
fic fraudem inftruxit Totilas . Primi nodtis vi- 
gilil in fluviura Tiberira navigiola duo indu- 
xit, cum totidera tubicinibus, quibus praecepit, 
ut remis tranfinifsoTiberi, fub maenibus quoad 
pofleut clangerenr. Ipfe Gothorum cxcrcitum- 
ad portam , quam Pauli Apoftoli notnine infi- 
Tom. L 



THICO. LIB. III. 

i gnem efle dixi, nihil hofte perfentiente difpo- 
luit , ac pracavens , ne qua pars Romani prse- 
fidii no&is beneficio clam ex urbe fe reciperet 
Centumcellas , ciim in locis circumjacentibus 
alia nulla munitioRomanis eflet reliqua, viam, 
qu« e& ducit, valida caterva infedit , jufla fu- 
gientes conficere. Ergo qui in iintribus erant, 
chm ad urbem accefliflent , ex prsfcripto tu- 
bas inflarunt. Attoniti Romani trepidare metu, 
ac tumultuari, teraeri de fua quifque ftationc^ 
decedere, &accurrere illuc auxilio, eam ten- 
tari ratimurorumpartera.SoIi Mauri proditores, 
in ftatione manentes, porti ltbere patefadtd, in 
urbem hoftes accipiunt. Obviorura ibi multaL- 
fit csedes : multi aJiis portis diflu^tunt, ac dum 

1 Centumcelias properant , in infidias dilapfi cae- 
duntur. Hinc pauci vix evafere , inter quo$ 
Diogenes effugifle faucius dicitur. 

Em in turmis Romanis Paulus, natione Ci~ 
lix , qui primhra doraui praefuerat Belifarii : 
deinde tvrmx equitura dux , expeditionem fe- 
cutus Italicam , pwfidio Romano prsepofitus 
cum Diogene fuerat. Hic Paulus tum capta— 
urbe , cum equitibus CD. curfu ad molenu 
Adriani fe fe recepit, & pontem , qui ad Petri 
Apoftoli templura fert,.occupavit. Mane, fub 
lucis ortura , aggreflis hos viros Gothis , Ro- 
mani hoftilem illic impetum validilfime fufti- 
nentes , vicerunt , ac magna clade affecerunt 
Barbaros , utpote confertiflimos in angulhis . 

2 Qjuod ubi Totilas animadvertit y pugnam ltatinu 
diremit, Gothofque in ftatione holhous oppo- 
fica manere juflit, non dubitans , quia eos ume 
ad deditionem perpelleret . Qpare diem hunc 
Paulus , 8e quadringenti impafti traduxerunt, 
immo & noAem. Poftridie, cum equorum car- 
nibus vefci confilium eflet , cundbtio , quara- 
cibi infolentia pariebat, illud ad vefperum ex- 
traxit , quamvis ipfos rabida fames urgeret, 
Tum longa inter fe habita deliberatione , hor- 
tati fe invicem ad audendum , fic ftatuerunt ; 
fatibs efle illico honefta mone finire vitanu. 
Ciim igitur vellent fadko in hoftes fubito im- 
petu , eorura csedem quam maximara quifque 
poflet , edere , itaque omnes occumbere ibni- 

) ter ; fine mora aroplexati inter fe , & ora— 
exofculati , fupremum iter carpunt , tanquam 
continuo perituri ad unum omnes . Q^xo Totir 
las intelledte, veritus ne homines amore mor- 
tis, & defperatione falutis adH , magnam ftra- 
gem Gothis afferrent , mifit, qui optionem <k- 
rent , utrum mallent equis illic aimiiiis , ar- 
mifque depofitis, ac fide jurejurando abftri£te f 
fe in Gothos arma nunquam laturos , Byzan- 
tium abire incolumes , an fuis retentis rebus, 
pari in pofterum jure , & conditione cum Go- 
this militare . His Romani libenter auditis , 
principio quidem cundtt Byzantium petere ma- 
luerunt ; at poftea pudore prohibiti quominus 
pedites, & inermes redirent, veritique ne ia- 

l via intercepti infidiis trucidartntur, ac praterea 
conquerentes debita fibi ex serario multorum^ 
annorum ftipendia ; ultro omnes ad Gothorum 
exercitum te aggregarunt , prat^r Paulum , & 
Mindem Ifaurum , qui coram rogarunt Toti- 
lam, ut fe Byzantium mitteret ; ciim in patria 
liberos, uxorefque habere fe dicerent ♦ fine- 
quibus non poflent vivere. His Totilas verunu 
proferentibus annuit, datooue vtatico, & adjun- 
6Ks dedu&oribus , ipfos aimifit. Qpadringenti 
alii Romani milites , qui in templa urbis con- 
fugerant, accepta fide, fe Totilae permiferunt. 
Porr6 Totilas Romam nec delere , nec relin- 
quere ampliias voluit ; fed Gothis, ac Romanis 
Tt % ciim 



53* P R O 

cum Seottorii, tum alius cujufquc ordinis, fre- 
quentare decrevit,causl indudus, quam modo 
dicam. 

CAPUT XXXVII. 

Tatila Francorum Rexfiliam dare uxarem renuit. 
Ronam Totilas inflaurat , ac regnum ftabitix. 
Pacem negantt ' Jufthuano , Centumcel- 
las 9 & caflellum Rheginum obfidet. 
Tarentum^ & Anmnuem ca- 
pit . Juftiniarms mutat 
confiliwn . Feri 
clades . 

NOn ita pridem Totilas , mifsi ad Fran- 
corum Regem legatione , ejus filianu, 
fibi petierat in matrimonium . Is verfc abnue- 
rat , negans illum Italias Regem efle , vel fu- 
turum unquam , qui Romam captam retinerc 
nefciviflet , ac parte ejus diruta , illam iterum 
permififlet hoftium poteftati. Qpamobremjara 
w urbem annonam invehere fategit Totilas, & 
propere inftaurari juffit quidquid ipfe , chm 
Koraam primiim cepiflet , ferro , ac flamma^ 
corruperat . Romanos , non Senatores modo , 
fed alios etiam quofcunque in Campania afler- 
vabat, revocavit, cbmque ludis equeftribus in- 
rerfuiflet , univerfum exercitum accinxit , bel- 
lum Siculum meditans . Eodem tempore mi- 
nora navigia quadringenta , veluti ad navalc 
certamen expediit , ac numerofam claflenu 
majorum navium , quas illuc ex Oriente ab 
Imperatore miflas toto eo tempore cum viris , 
& oneribus interceperat . Stephanum ortu Ro- 
manum ad Imperatorem legavit , petens , ut 
hoc beilum dirimeret , ac foedere jungeret fibi 
Gothos , fociis eorum armis juvandus , ciim^ 
alios hoftes adoriretur. Veriim Juftinianus Au- 
guftus nec Legatum ad confpe&um fuum ad- 
mifit , nec di&is quidquam detulit . Qjuag ctim 
Totite renunciatafuiflent, apparatum bellicum 
redintegravit . Ac priiis expedire vifum eft 
Centumcellas tentare , itaque demum SiciJiam 
petere . Iliius urbis pneudio tunc imperahat 
feelifarii ftipator Diogencs, idoneis fuccintfhis 
copiis . Gothorum vero exercitus , fimul Cen- 
tumcellas pervenit ♦ proxime muros caftrame- 
tatus, inchoavit obfidionem . Tum Totilas non- 
nullis ad Diogenem delegatis, ipfum , ejufque 
milites provocat ; fi velint fecum armis decer- 
nere, rem quamprimum aggrediantur : horta- 
rur ut fpem omnem abjiciant accipiendi ab Im- 
peratore fubfidii : quippe quantum conjici ex 
lis poflet, quas Romaeactidiflent* poft tam diu- 
turnam expe&ationem , jam bello Gothico im- 
parem efle Juftinianum . Sin dimicare nolint , 
optionem facit, malintne aequali /brte conjungi 
Gothorum copiis , an Byzantium illinc proficU 
fci incolumes . Romam cum Diogene refpon- 
dent , nolle fe in certamen venire , neque exer- 
citui Gothorum inferi , eo <juod fine Hberis , 8c 
uxoribus vita intolerabilis ipfis futura fit , ur- 
bem autem fidei fu« creditam non poflc^ 
jam honefte tradere , ob id prafertim , quod , 
cfim adire velint Imperatorem , nihil habeant, 

2uo deditionem excufent . Itaque poftulant , 
ifferatur kacc aliquandiu , donec quo res dc* 
du&a fit , Imperatori fignificent ; ut fi illo in- 
terim fpatio auxilii nihifab eo venerit , urbe_ 
Gothis dedita , reditum' purgare jjoflint . His 
aflenfo Totila , certa dies convenit , cautum- 
quc eft huic pa#ioni utrinaue datis obfidibus 
triginta • Gothi , foluta obudione » converfo- 



O P I I 

que itincre in Siciliam , chm Rhegium perve* 
niflent, non priiis fretum, quod illic cft, traje. 
ccre , quam Rhegii caftellum tentarunt . Pa- 
rebat ilhus prafidium Thurimiitho , atque Hi- 
merio , quos ibi Belifarius conftituera^ . Hi , 
chm & multos , & fortiflimos haberent fecum 
milites , impreflionem hoftium repulerunt, fiu 
dkque eruptione, ex pugna redierunt fuperio* 
res . At deinde illis longe cedentes numero, 
continuerunt fc fe inclufi moenibus . Totilas 
vero cxercitus Gothici partem ibi , ut cufto- 
diam ageret , reliquit , fpe maxima incenfus , 
fore poftea , ut Romanos iilos cibariorum pe- 
nuria domaret. Miflis Tarentum copiis , fitum 
illic caftellum labore nullo in fuam poteftatem 
B redegit, & Gothi, quos in agro Piceno lique- 
rat , tunc urbcm Ariminum proditione cepe- 
runt . 

Juftinianus Auguftus his auditis , Germano 
fratris fui filio bellum advershs Gothos, acTo- 
tilam dare conftituit, precepitque, ut accinge- 
retur . Cujus rei nuncius in Italiam perlatus 
Gothis magnam injecit folicitudinem , qu6d 
apud omnes Germani nomen celebre eiset . 
Continuo Romanos omnes , ac Gefarianas co- 
pias ita fpes erexit , ut jam periculis , asrumnif. 
que mult6 conftantihs refifterent . Sed eniirLi 
Imperator , mente nefcio quo padko mutata , 
Libcrium civem Romanum, cuius mentio fu- 
pra incidit , incoepto pracficere decrevit , Ger- 
C mani loco . Atque is quidem ftatim paratus 
propediem cum exercitu oram foluturus vide- 
oatur : verum neaue ipfe difceflit , fubeunte^ 
Imperatorem connlii poenitentid • Id temporis 
Veruscum bellatoribus optimis, quos fibi col- 
legerat , Gothos , qui in Piceno erant, adortut 
non procul ab urbe Ravenna , magna fuorunu 
clade involutus intcriit , re fortiter gefta in eo 
pralio . 

CAPUT XXXVIII. 

Sclavem Ifhrum , Hebrumque trajiciunt : 
Romanas copias prqfligant : m Asba- 
dem faviunt : Toperum urbem 
D expugnant . Ingens eo- 

rum crudelitas. 

SUb idem tempus Sclavenorum cxercims, ex 
tribus folbm conflatus virorum millibus , 
nemine prohibente , Iftrum fiuvium trajecit , 
ac nullo negotio fubinde tranfmiflb Hebro flu- 
mine , bifanam difceflit . Conftabat pars altera 
mille oiftingentis , altera reliquis . Utrofque , 
quamvis invicem , ut didhim eft, (eparatos ag- 

gcfli in Illyrico, Thraciaque exercitus Romani 
uces , prseter opinionem vi(fti funt , ac par- 
tim ibi ceciderunt , partim evaferunt incom- 
pofite fugientes • Poftquam ab utroque Barba- 
rico exercitu , quamvis numero longe inferio- 
£ re , Romani Duces omnes ita fufi , fagatique 
funt , cum Asbade pars hoftium altera manum 
conferuit . Erat hic vir Juftiniani Augufti fti- 
pator, Candidatis , quos appellant , adlcriptus, 
&equitibuspraerat, veteribus ftationariisTzu- 
ruli Thraci» caftelli , numero , animoque pol- 
lentibus. His ^quoque Sclaven^ disjedis, quam- 
plurimos turpiifime fugientesinterfecerunt, ca- 
ptumque Asbadem tum quidem vivum ferva- 
runt , fed poftea conjeftum in flammas com- 
bufserunt , defedlis pribs loris ex dorfi illius 
pelle. His pera<5lis, Thraciam omnem, atque 
Illyricum impune vaftarunt , ac multa utrique 
caftelia obfidione ceperunt, qui antea nec mu- 

ros 



C 
A 



Digitized by 



DE BELLO GOTHICO. LIB. IIL 



333 



ros cppugnare , neque in carapum defcendere 
audebant : Enim ver6 ne rentaverant quidenu 
unquam hi Barhari incurfionem facere in Ro- 
manum Imperium . Immo vero ante illud tem- 
pus ♦ quod fupra dixi , nunquam cum exercitu 
fluvium Iftrum videntur trajecifse . 

Qpi Asbadera viceranr , ad mare ufque con- 
tinenter omnia populati , urbem maritimanu , 
quamvis militari praefidio munitam , expugna- 
runt . Toperus dlcitur , urbiumque maritima- 
rum Thraci» prima eft , ac Byzantio dierum- 
iter duodecim diflat. Sic autem eam ceperunt. 
Ciim eorum pars maxima fub moenibus in locis 
confragofis delituiffet , exigua manus adportam, 
aux Solem orientem fpeaat , Romanos , qui 
ftabint ad pinnas , laceflere caepit. Rati mili- 
tes , qutcunque hic agitahant praefidium , haud 
plures efTe quam qui coram aderant, captis e*- 
templo armis , in eos cundH erumpunt . Mox 
Barbari retro cedere, aggreflbribus fpeciem- 
prabentes fugientium metu . Romanis k muro 
procul infequendo prove&is , illi ex infidiiscon- 
furgunt, & infequentibus imminentes a tergo , 
reditum in urbem pnecludunt . Tum ora ver- 
centes, qui fugere videbantur, Romanos inter- 
cipiunt. His ad internecionem oefis,admovent 
fe moenibus Barbari. Jam k miliribus imparati 
cives , graviter agftuare . Nihilominus pro rc- 
nata arcebant impetum , ac principio quidenu 
ferventiflimo oleo , & pice oppugnatores riga- 
bant ; chmque omnis aetas lapides jacerer,nihil 
propius fa&um eft , quam ut difcrimen averte- 
rent . Poft tandem Barbari ingenti telorum vi 
illos h pinnis dejecerunt,& fcalis ad murosap- 
plicitis , urbem expugnaverunt . Nec mora^ : 
viris omnibus ad Xv.m. contrucidatis , peni- 
tiifque direptis opibus , pueros , ac foeminas 
fervituti addicunt,chm ad eam diem nulliaetati 
peperciflent : veriim & ipfi , & qui in altero 
Crant exercitu, ex quo in finesRomanorum ir- 
ruperant, obvios quofque fine ullo aetatis di- 
fcrimine de medio fuftuliflent, itaut inlllyrico, 
Thraciaque infepultis cadaveribus folum longe, 
ac late conftratum eflet . Obvios autem non en- 
fe , non hafU , non alio quoquam ufitato necis 
genere conficiebant , fed depa&is valide in ter- 
iam fudibus praeacutis, miferorum fedes multa 
vi impingebant, & infixas inter nates palorum 
cufpides adigentes adufque vifcera , illis vitam 
cxtorquebant . Praeterea defoflis humi Hgnis 
quatuor craflioribus alligabant hi Barbari eo- 
rum, quos cepentnt, manus , ac pedes: deinde 
capita fuftibus aflidue tundendo, veluti canes , 
aut ferpentes, aliud-ve ferae genus ma<ftabant . 
Alios cum bobus , & ovibus , quas in patriam- 
* abducere non poterant, in tuguria compa&os, 
immifericorditer cremabant . ItaScIaveni illos, 
in quos incidebant , necare erant foliti . Janu 
uterqje eorum exercitus , quafi nimio fanguine 
ebrius, ac fatur eflet,'quos in pofterum cape- 
ret , illorum parti donare vitam ftatuit . Qjuo 
fa&um eft, ut domum omnes reverfi fint, cum 
captivorum innumeris myriadibus . 



B 



CAPUT XXXIX. 



Gatbi cafttllum Rhqinum urgent , capiunt . 
Tctilas Siciliam vafiat . Imperator clafji Libc- 
riumpraficit, dcinde Artabancm . Dat bel- 
lum Germano . Germam . ansmus % & 
afparatus . Romanorwnalacritas. 
Diqgencs Cctfiumcellas 
dedcrc renuit . 

POftea, chmRheginumcaftellumGothiadorti 
eflent , obfefli illos propulerunt, fortifllme 
repugnantes: in primis Thurimuthus facinora^. 
generofo digna pe<ftore femper edidit . Totilas 
vero,haud ignarus obfeflbs annona angufteuti, 
copiarum ibi panem reliquit , oranes aditus 
fervare juflara , ut hoftes commeatibus penitiM 
interciufirreiquecibarte penuril prefli, feipfi, 
& caftellumGothis contraderent . Ipfe,reliquo 
exercitu in Siciliam tranfportato, Meffanse mu- 
ros oppugnare inftituit . Occurrit, quiRomanis 
illic degentibus praeerat Domnentiolus , Buzis 
ex (brore nepos , fa&oque pro moenibus prelio 
non inferior, chm in urbem fe recepiflet, illt 
cuftodiend&intentus,nihii amplihs movit. Tum 
Gothi, nemine erumpente Siciliam fere totatm 
vaftarunt . Interea Romani , qui Rhegii cumj 
fuis Ducibus Thorimutho , atque Himerio , ut 
dixi, obfidebantur, abfumptis omnino cibariis, 
fe, & caftellum hoftibus dediderunt. 

Q^jfls ciim Imperator audiflet, colle&aclafle, 
&validis peditum copiis in eamimpoficis,duce 
Liberio , iilas in Siciliam celeriter navigare- 
juffit , ac viribus omnibus infulam recuperare . 
At vix Liberium claffi prsefecerat , ciim ipfum 
poenituit confilii , eo quod vir eflet Liberius 
aetate defcftus , ac belli rudis . Mox Artabanem 
in gratiam reftiturum , & militari ornatunu 
Thraciae Magifterio , in Siciliam mittit , cum* 
exiguis quidem copiis , fed cum mandatoadjun- 
gendae fibi claflis , qu« erat cum Liberio , By- 
zantium redire juflb. Belli Imperium in Toti- 
lam, &Gothos Gcrmano, fratris fui fil o, de- 
dit, modico adjun<5to exercitu . Verbm ingen. 
ti fuppeditata pecunia, prsecepit, ut coa&is ex 
Thracia, atque Illyrico florentibus copiis,ma- 
gnis itineribus contenderet in Italiam , fecum- 
quc duceret Philemuthum Erulorum Principem 
cum ipfius turmis , & Joannero genenrm fuum, 
Vitaliani ex forore neporem , qui Magifter fa- 
6Vus militum per Illyricum , ibi tum moraba- 
tur . 

Tunc ingens laudis amor Germanum impultt 
ad debellandos Gothos , ut poftmodum dicere- 
tur, non modo Africam, fed Italiam quoquc— 
Romano Imperio recuperafle . Nam antea^ , 
ciim Stozas tyrannidem exercens in Africa,eius 
dominatum firmiflime fibi afleruiflet, e6 mifTiis 
ab Imperarore Germanus, fiuftiofis praeter opi- 
nionem acie vi<5lis , tyrannidem fuftulerat, & ia 
Romanam ditionem Africam revocaverat, ut in 
fuperioribus libris narravi. Jamvero rebuslta- 
lias ita, ut modo memorabam, collapfis , ma- 
gnam inde reportare gloriam volebat, & prae- 
dicari , quod illam poteftati Imperatoris reftU 
tuere potuiflet. Ac primiim quidera , cum vi- 
duus , mortua pridem conjuge Paflara . naranu 
ex Amalafunrha Theoderici filia Matafuntham, 
poft Vitigis obitum, uxorem duxifset, eamfc- 
cum afsumpfit. Sperabat enim fore ut, fi uxo- 
rem in caftris haberet , Gothi , )uM prohibiti 
reverentii , ia eam arma non toilerent\ regni 
Theoderici , atque Ataiarici jncmorcs. Deimle 

prx- 



334 P R O 

pwbitam ab Augufto pecuniam, & ampliorem 
ae fuo liberaliflimfc erogans , magnas praeterex- 
pe&ationem copias virorum belUcofiflimorum- 
brevi tempbre , 8c iabore nullo confcripfit . Nam 
qui inter Romanos erant belio egregti, con- 
temptis multis Ducibus , acPrafe&is , apudquos 
Prote&orum munere fugebantur,adGermanum 
ex urbe Byzantio , pariterque ex Thracia , at- 
que Illyrico fe conferebant , in id fedulo in- 
cumbentibus ejus filiis Juftino , ac Juftiniano , 
quos fecum ducebat. Nonnullos ex equeftribus 
Thraciae numeris, permifsu Imperatoris, colle- 
git. Multi etiam Barbari, Ifth fluminis accoUe, 
Germani illuftri fama exciti , grandi accepta_ 
pecunia , ad Romanum exercitum fe aggrega- 
runt, & cum alii Barbari, coa&i undique con- 
fluxerunt, tum Langobardorum Rex milites ca- 
taphra&os mille,quos paratos habebat , prope- 
diem fe miffiirum recepit. 

His , aliifque amplioribus in Italia nunciatis, 
qualia inter nomines efficere fama folet, eundo 
crefcens , Gothi fimul timere , fimul ambigere, 
num fibi cumTheoderici ftirpe bellandum tifet. 
Romani vero milites, quicunoue vel inviti,vel 
fponte Gothis militabant , milio nuncio injun- 
gunt , Germano fignificet , ftatim ut ipfum in- 
greflum Italiam , ejufque copias caftrametatas 
viderint , fe quoque ad unum omnes , nulU in- 
terje&d mora, cum illis arma jun&uros . His 
rebus omnibus freti Gsfariani milites , Raven- 
nae, ac fi qua ipfis prasterea urbs reliqua erat , 
fpe firmiflima teneoantur, & credita fidei fuse 
loca diligenter Imperatori fervabant. Qjuinilli, 
qui priiis Verum Ducem, vel aiios fecuti,com- 
miflb cum hoftibus prelio, vi&i fuerant, & in 
fugam afti , diflipatique , qua fors quemque_ 
ferret, errabant, cognita Germani profcdhone, 
chm in Iftria coiiflent , ibi illum exercitunu 
opperientes , manebant . Qjjo tempore Totilas, 

Softquam dies ipfi cum Diogene adCentumcel- 
is conftituta affiiit , mifit qui imperarent { ut 
ex pa&o , & convcntu urbem dederet. Id jam 
fibi integrum efle negavit Diogenes , ferent^ 
fama, Germanum, accepto belli hujus imperio. 
non procul abeffe cum exercitu: Qpod lpe&a- 
ret ad obfides, velie fe recipere fuos , unaque 
datos a Gothis reddere. Sic remiflis, quivene- 
rant, in cuftodiam urbis incubuit, Germanum, 
ejufque copias cupidiflime expedkans. His ita^ 
geftis , cum hyeme finitur annus decimusquin- 
tus hujus belli , quod Procopius literis tradi- 
dit . 

CAPUT XL 

Sclavenorum irruptio . Terret eos Germani uomen, 
vUioris olim Antarwn . Germani obitus , & 
en:omiwn . Imperator jfoannem , & jfufH^ 
nianum copiis praficit. Liberius Syracufas 
appellit . Artabanes tempefiate jaftatur . 
GQthi Sicilid excedunt, Spimfuafu . 
Sclavenorwn incurfio . Romanorum 
cladesy ac demde vtfhria . 

SArdics , quae Illyrici urbs eft , colle&um- 
exercitum inftruebat Germanus , & omnia 
ad validiflimum belli apparatum expediebat ; 
ciim Sciavenorum caterv» , quantae nunquam. 
ante prodierant , ad Imperii Romani fines pro- 
greflse ♦ trajedto Iftro flumine , Natfum vene- 
runt . Eorum pauci abjunxerunt fe ab exerci- 
tu , cumque ita vicinos agros pererrarent , 
ut finguli feperate difcurrerent , in Romano- 
rum quorundam manqs inciderunt : a quibus 



C O P I I 

A vin&i, interrogatique, cujus rei causi, & quid 
tandem a&urus hic Sclavenorum exercitus 
Iftrum fluvium tranfmififlet ? afseverarunt , eo 
fe venire confiUo, ut Thefsalonicam , yrbefque 
illi circumje&as obfidione caperent . Cujus rei 
nuncio valde commotus Imperator , ftatinu 
Germano fcribit , ut in praefens omifsa in Ita- 
liam profe&ione , Thefsalonicas , cseterifquc^ 
urbibus fuppetias ferre , ac totis viribus impe* 
tum Sclavenorum repellere maturet . Dum ia 
his Germanus haefitat , Sclaveni , ex captivis 
comperto Germani Sardicam adventu , trepi- 
dant . Erat enim apud hos Barbaros Germani 
nomen ex hoc admodum celebre . Qyo tesn- 
pore Juftinianus , Germani patruus, Imperium 

B obtinuit , Ant» Sclavenorum accote , tranfito 
Iftro , in Romanorum fines cum magno exerci» 
tu irruperunt . Germanus , recens ab Impe- 
ratore creatus Magtfter militum totius Thra- 
ciat , inito cum hoftium copiis praelio, vi illas 
profligavit , & fere ad internecionem cecidit : 
quo fafto Germanus ciim apud omnes clarifsi- 
mus evafit , tum ver6 maximc apud hos Bar- 
baros . Itaque Sclaveni , ipfum , ut a me di- 
&um eft % veriti , ac fimul rati florentifsimo 
exercitu fuccindhim efse , utpote qui adversbs 
Totilam, & Gothos ab Imp. mitteretur, cacp. 
tum Thefsalonicam versbs iter ftatim abrum- 
punt, neque aufi amplihs in campos degredi , 
omnibus Illyrici montibus fuperatis , in Dal- 

q matiam intrant . Securus jam ab illis Germa- 
nus , copiis edicit omnibus , ut vafa colligant, 
tanquam inde bkluo poft in Italiam profe&u- 
rus . At infeliciter contigit , ut morbo correp- 
tus , repente vitd cederet . Ita^ue Germanus 
fubita morte interiit , fingulari vir fortitudinc 
praeditus , ac ftrenuitate : Dux idem optimus , 
& ad res per feagendas dexter: in pace fecun- 
difque temporibus legum , inftitutorumqu<L- 
civilium fervantiflimus , caufas omnium aequif- 
fime judicabat : roganri cuilibet dati mutuo 
pecuniS quamvis magni , a nemine ufuram ne 
verbo quidem unquam exigebat . In Palatio , 
ac foro graviflimus , & maximfe ferius ♦ domi 
quotidie convivator erat fuavis , liberalis , ac 

q lcitus . Ne quid in Palatio prafter folitum pec- 
caretur , quoad poterat , obftabat . Ei nulla^ 
confiliorum focietas % nulla erat confuetudo* 
chm Circi Byzantini faftionis , quamvis multi, 
qui honoribus utebantur, in abfurda illa ftudia 
prolaberentur . Sed hsc hadenus . 

Hinc dolens graviter Imperator , Joanni , 
Vitaliani ex fratre nepoti , Germanique gene^ 
ro mandavit , ut cum altero Germam filio Ju- 
ftiniano exercitum in Italiamduceret. Illi DaU 
matiam petierunt , ea mente , ut hyemem Sa- 
lonis exigerent , chm id anni tempeftas non vi- 
deretur ipfis permittere , ut finum circumeun- 
do in Italiam pervenirent , nec tranfmitterc- 
poflent , a navibus imparati . Liberius ver6 , 

g nondum compertum habens mutafle Imperato- 
rem quod de claflis praefeftura conftituerat , 
Syracufas ab hoftibus obfeflas appulit, & Bar- 
barorum qui illic erant , perruptd cuftodii , 
portum tenuit , urbemque univerfa cum clafle 
ingreffus eft . Haud multo poft Anabanes • in 
Cephaleniam delatus , fimul profe<5kum indc- 
Liberium in Siciliam navigafle cognovit , il- 
linc & ipfe folvens , mare , quod Adriaticum 
vocant, tranfmifit . Non procul aberat k Cala- 
bria , ciim , orta horrida tempeftate , vehem- 
tiflimi , ac reflantis venti vis naves omnes ita^ 
disjecit, ut eflet opinio , multas in Calabrianu 
abreptum iri, & in poteftatem hoftium ventu- 

las* 



Digitized by 



t 

Gt 
S 
t 

& 

1! 

k 

h 

4 

!i 

i 



i 



a, 

CK. 

jft 

i 
ia 



> 
Dt 
St 



D E BELLO GO 

tas . Evenit aliter : vento violentiffimo impu!- ! A 

, & foediflime jadbtse retro ceflerunt , & in 
Peloponnefum redierunt : caeterae , prout fors 
tulit , partim amiflae , partim fervatas funt . 
Navis , gua Anabanes vehebatur , malo pro- 
cella fra&o , in fummum difcrimen venit , & 
maris curfum , fludtuumque impetum fequens, 
Melitam infulam contigit . Sic demum Ana- 
banes praeter expedtetionem fofpes evafit . 

At Liberius, ciim ad faciendam in obfeflbres 
eruptionem , inferendumque pratlium parunu 
virium haberet , neque annona in longius fpa- 
tium fuppeditaret obfeflis , utpote multis nu- 
mero , inde cum fois fofvit , & clara hoftibus 
Panormum conceflit . Tutn Totilas, & Gothi, 
univerfa ferfc vaftata Sicilia , etjoorum f alia- B 
rumque pecudum aba&a ingenti vi f frumento, 
ac carteris omnibus frugibus ex infula conve- 
dfcis , cundfcis denique opibus , fane maximis , 
in naves impofitis , infula exceflerunt inopina- 
t6, atque Italiam repetierunt, hoc modo ad id 
impuui . Non ita pridem Totilas Romanum- 
quendam , Spiaum nomine , ortu Spoletinum, 
Qparftorem luum creaverat . Hic vir , dum in 
urbe Cacana , moeaibus exuta , moraretur , 
cafu quodam in manus hoftium venit . Libe- 
randi lllius cupidiflimus Totilas, captivam no- 
bilera fcrminam Romanis pro ipfo obtulit.Ne- 
garunt Romani virum , Qjaaeftoris dignitatc^ 
infignem, beni cum Joomina commutari. Hinc 
veritus Spinus ne ab hoftibus neci daretur « 
Romanis promifit , fe ftatim Totite perfuafu- 
rum , ut rel&a Sicili* univerfum Gothorum 
exercitum trajiceret in Italiam . Eum Romani 
jurejurando , quo proraiffiim fifmavit, fibi ob- 
ftridfcum , Gothis reddiderunt , recepta ipfius 
loco muliere . Is ut primbm Totilam revifit , 
dixit non belli rebus confulere fuis Gothos , 
qui , Sicilia fert omni direpta , paucorum pra- 
ndiorum cupiditate ibi teneremur , aflSrmavit- 
que fe moab , chm inter hoftes verfaretur , 
audifle , Germanum , Imperatoris nepdtem , 
migraffe ex vita , ac Jo&nnem illiw generum , 
Juffinianumque ejufdem filium , cum exercitu, 
quem Germoims collegerat , efle jam in Dal- 
raatia , & primo qudque tempore coile&is 
farcinis f inae redfck petituros Liguriam , ut 
fubito incurfa Gothoram liberos , & conjuges 
caperent, opefque omnes pnedarentur . Atqui, 
inquit , fatius eflet eorum confilio ire obviam, 
tut6 cum noftris hyemantes . Nam fi illos vi- 
cerimus , nobis ab hofte fecuris licebit iterum 
Siciliam invadere liberihs . Commonitione^ 
ejufmo* indu<5his Totilas , in locis quaraor 
nrmioribus praefidia reliquir, & cumomnipra- 
da , coterifque copii» m Italiam transfretavit . 
Haec ibi a£ba . 

Joannes ver6 8t Imperatoris exercitus , dim 



T H I C O. LIB. III. 

in Dalm&tiam perveniBem , Sa!<mis hyemeHLi 
traducere conftituerunt , ftatim ab illius exttti 
Ravennam refta ire habeutes in animo . At 
Sclaveni , tum qui priiis in oras Imperatori 
fubditas fe intulerant , quemadmodum proxi- 
me commemoravi , tum qui paulo poft, traje- 
€to amne Iftro , illis fe permifcuerant , impu- 
niflime Romanum Imperium incurfarunt . Nec 
deerant qui lufpicarentur hos Barbaros raultd 
pecunid .pelledtos, immifsosque a Totila in-* 
Ro/nanos fuifse , ut ab illis aiftri<5his Impera- 
tor bellum Gothicum bene adminiftrare noa- 
poffet . Sint-ne Totils gratificati Sclaveni , an 
eo venerint non vocati , dicere nequeo . Divi- 
fis tripartito copiis , toti Europae damna gra- 
viflima intulerunr hi Barbari , non curfim po- 
pulabundi, fed perinde ac fi eflent in fuis nni- 
dus , fine ullo hoftium metu hybernantes . In 
eos poftmodum Imperator egregium deftinavit 
exercitum , cujus cbm alii Duces erant , tum 
Conftanrianus, Aratius, Nazares, Juftinus aiter 
Germani filius , & Joannes cognomine Heluo . 
Porr6 Scolafticum prcfecit omnibus , unum b 
numero Eunuchorum Palatii . Barbarorum par- 
tem offendit hic exercitus ad Adrianopolin- , 
urbem Thraciae mediterraneam , ac dierura iter 
quinque Byzantio diflitam . Jam Barbari pro- 
gredi non poterant . Etenim captivorum , ac 
pecudum innumerabilem vim cumopibuscujuf- 
quemodi abducebant . Quare eo Ioci Ii«rentes, 
ad pugnam ita fe expediebant , nihil ut hofti 
fuboleret , Ac Sclaveni quidem in monte qui 
illic eminet , Romani ver6 in planitie.caftra- 
metati funt . Diu federant . ctim vi£ti impa- 
tientid milites , de Ducibus cum indignatione 
coepere queri , qu6d dum ipfi , utpote Roma- 
ni Duces , cibariis omnibus abundarent , mili- 
tes defpi<arentur vidius inopid prefsos , nec 
manum cum hoftibus conferrevellent . Hisque- 
relis ada<fti Duces cum hoftc confiigunt. Fervet 
pnelium : vi demum vi<5tis Romanis , milites 
multi ♦ iique fortiflimi , ibi cadunt : Duces , 
ab hofttbus tanthm non captt , vixque elapli 
cum reliquis . evadunt quo cuique licet . Con- 
ftantiani vexillum cepere Barbari , ac fpreto 
Romanorum exercitu ulteriiis progrefli , Afti- 
cam, quam appellant, regionem vattarunt jam- 
diu inta&am : quamobrem pradam ibi copio- 
fiflimam invenerunt . Late ta&a populatione , 
pervenerunt ad muros longos , qui Byzamio 
diei itinere paulo amplihs diftant . Aliquanto 
poft Romanus exercitus hos fecutus Barbaros , 
partemque eorum nadhis , repentino ipfos fu- 
derunt impetu , ac caefis plurimis , captivorum 
Romanorum ingentem receperunt numerum , 
& inventum Conftantiani vexillum retulerunt : 
reliqui Barbari cum reliqua prseda domunu 
reverii funt . 



lf(V 

h 
fc. 



PRO- 



Digitized by 



Google 



PROCOPII C^SARIENSIS 

HISTORIARUM TEMPORIS SUI 

DE BELLO GOTHICO 

LIBElt QUAKJUS. 



CAPtJT L 

Argummum libri bujus propomt authr , 
& ad bellum Perficum profequendum 
accpmtur , fufcepta Ponti 
Etjxim defcrtptume . 

ITa coropofui , quidquid narravi hafte- 
nus, uc quoad ejus neri potuit, pro lo- 
corum ratione , ubi res bellicas geri 
contigic , diviferim , atque ordinaverim 
libros, qui in lucem editi univefo Or- 
bi Romano jam notuerunt. Non eum deinceps 
tenebo fcriptionis ordinem , quando vulgatis 
monumentis non eft integrum intexere confe- 
quentia : fed qmecunque , etiam in Medos , 
horum tempore bellorum patrata funt , ex 
quo priores libros emifi , omnia ftylo profe- 
quar in hoc libro : itaque varia fit hsec hifto- 
ria necefse eft . Ac libris quidem fuperioribus 
traduntur a&a ad annum quartum induciarum 
quinquennalium , quas cum Perfis Romani pe- 
pigerant . Anno autem proxime confecuto , in- 
gens Perfarum exercitus , Choriane Duce , & 
lpfo Perfa, viro rei militaris peritiflimo , irru- 
pit in Colchidem cum Alanorum Barbaro- 
rum , fociam prabentium operam , magno nu- 
mero . Hic exercitus cbm in Lazicae regio- 
nem, quceMuchirefis dicitur, pervenifset, loco 
idoneo ftativa pofuit . Tra&um illum Hippis 
alluit amnis modicus , nec patiens navium , 
fed peditibus juxta , atque equitibus vadofus , 
ad cujus dexteram caftra locarunt procul aripa. 
Veriim, utLazicam, gentefque omnescircum- 
pofitasLe&ores noverint,nec de rebus fibi ob- 
icuris, pugnantibus cum umbra fimiles cogan- 
tur difserere , non alienam efse judico defcri- 
ptionem , quas fitus gentium , quae ad Pontum 
Euxinum habitant , fubjiciam oculis , haud 
ignarus prodita quidem h«c ab antiquioribus 
fuifse, at non omnia, ut equidem fentio , ac- 
curate tra&arunt: cum eorum nonnulli Sanos, 
quos Tzanos vocamus hodie • Lazis contermi- 
nos , vel eofiem cum Colchis efse dixerint ; 
itaut Lazorum appellatione donarint alios, qui 
jam etiam e5 gaudent . At utrumque falfum . 
Etenim Tzani a litore maris remotiffimi , & 
Armeniorum accolae mediterranei funtinaccefli, 
ac prsecipites montes interfunt plurimi , & va- 
fta folitudo , & invii torrentium alvei , & col- 
les fylvofi , & hyatus terr» infuperabiles , quas 
omnia Tzanos a mari diftrahunt . Nec fieri po- 
teft , ut a Golchis Lazi diverfi fint : quando- 

2uidem ad Phafin fluvium fedes habent , uno 
tolchorum vocabulo, quod & multis aliis na- 
tionibus accidit , cum Lazorum nomine jam 
mutato . fcraeterea longinauitas temporis ab 
eorum «ate elapfi , qui ae illis fcripferunt , 
rerum novitatem pro more juvans , ex conftitu- 
tis olim non pauca movit , quk migrationibus 
gentium , qua Priacipum , nominumque fuc- 



A 



B 



ceffionibus. Ego vero maxiipfc necefsarium du- 
co hsc ita digerere , ut nec fabulofa , nec ni- 
mium vetufta referam , puta , qua in ora Pon- 
ti Euxini vin&um Prometheum Poet» memo- 
rent : longi enim Hiftoriam a fabula diftarc^ 
cenfeo , fed nomina , ac res , qus in iocis illis 
fingulis vulg6 jam ufurpantur , accurate expo- 
nam • 

CAPUT II. 

Defcriptio Ponti Euxrm ab urbe Cbalcedone , 
ad ApJiUot . 

EKzo Pontus , fumpto k Byzantio , Chal- 
1 cnedoneque initio , ad Cnolchidem defi- 
nit . Qyxb qui navigat , a dextra Bithynos ha- 
bet , hifque continentes Honoriatas , atquc 
PaphUgones , inter quorum urbes maritimas 
funt Heraclea, & Amaftris. Succedunt Pdntici 
ad urbem ufque Trapezuntem , ejufque limi. 
tes . Qjtia in ora chm alia coluntur oppid^ , 
tum Sinope , & Amifus . Amifo proximum eft 
Themifcyrum, ac flumen Thermodon, ubi ca- 
ftra Amazonum , de quibus paulo poft agam , 
fuifsc perhibent . Trapezuntiorum fines ad vi- 
cum pertinent Sufurmenam Rhizsumaue op- 
pidum ; qua a Trapezunte iter eft bidui , ie- 
cundbm litus maris, Lazicam vershs . Et quan- 
do mentio de Trapezunte incidit , pretermit- 
tendum non eft quod ibi fit , a communi intel- 
ligentia remotiflimum . In omni agro Trape- 
zuntino mel amarum apes conficiunt , ita ut 
communis de melle opinioafe ipfa diffideat in 
hac una regione , ad cujus dexteram eminent 
omnes Tzanicae montes , quos Armenia Roma- 
nis fubdita excipit . Ex his montibus Tzanicis 
delabitur amnis Boas , perque irequentia ne- 
mora , ac regionem tumuloiam errans , proxi- 
me Lazicam fertur , & in Poritum Euxinunu 
influit , amifso Boe nomine , quo exuitur vici- 
n^s mari , aliudque vocabulum ex eventu con- 
fequenti fortitur. Illum enim deinceps indigena 
Acampfin ( hoc eft carentem flexu ) ideo vo- 
Kant , quia ubi in mare devolutus eft , flefti 
nequit . QjJippe eo impetu , tamque violento 
agmine fe fe exonerat , fludfcus turbulentifli- 
mos porro agens , ut Iongiffimo in mare pro- 
curfu traje&um ibi abrumpat . Qpare qni in ea 
Ponti ora navigant , five re&a petentes L,azi- 
cam, five inde profe<SU , tranfmifsu prohiben- 
tur ; neque enim ejicientem fe fluvium pofsunt 
fle&ere , fed longo per pelagus illud ad me- 
dium fere Pontum circuitu, ultra fluminis oftia 
provehuntur . Ha&enus de Baa fluvio . 

Rhizaso fubjun<5H funt fines gentis , Roma- 
nos inter , ac Lazos interjedte . Hic Athena 
vicus eft , ita di&us , non qu6d Athenienfium 
colonia , ut quidam exifttmant , ibi confederit , 
fed quia tra&us illius domina quondam fuit 
mulier qusedam , nomine Athensea , cujus fe- 

pul- 



Digitized by 



DE BELLO GOTHICO, LlB. IV 



3*7 



i 
tt 

m 

l. 

id 
& 

a, 

!i 
o> 
.* 

!!• 

j:<- 
n 
1'« 
■$ 
a- 

33 

a 

i 
ro. 
a 

ie 
% 
$ 



pulcrom etiamnum ibidem extat . Poft Athenas 
xncolitur Archabis , & urbs antiqua Abfarus , 
quae tridui ferfc Rhizaeo diftat . Eam Abfyrtum 
dixere veteres , dudbi ab homiue crudeliter ha- 
bito appellatione . Nam illic Medese, & Jafonis 
fraude Abfyrtum interemptum , & inde da- 
tum loco nomen indigenae reierunt . Eo qui- 
dem loci Absyrtus ooiit , ac nomen reliquit 
fuum : at «vum longinquum , quod ex illo 
fluxit , innumeris hommum fucceilionibus cor- 
roboratum , priftinam rerum conftitutionenL* , 
unde nomen hoc natum erat , deievit , & loco 
vocabulum , cmale jam profertur , adfcripfit . 
Certe vifitur Abfyrti tumulus ad exortivum la- 
tus illius urbis , qux olim civibus frequens , 
cin&aque moenibus maximis , theatrum, ac Cir- 
cum habuit, caeteraque ornamenta omnia, quse 
urbis amplitudinem probare folent , jam nihii 
eorum fuper eft , nifi ftru&urae yeftigia . 

Eos igitur merito miretur quifpiam , qui 
Colchos Trapezuntiis confines efse afseverant . 
Nam fi ita fe res haberet , Jafon rapto omu- 
Medea vellere , non in Gra&ciam , patriamque^ 
fugifse, fed ad Phafin, & penitus repofitosBar- 
baros rediifse videretur . Memoriae proditum 
eft Romana illic praefidia fub Trajano Aug. ad 
Lazos ufque , & Sagidas ftativa habui{se_ . 
Jam hujus regionis incolae nec Rom. Impera- 
tori , nec Regi Lazorum parent ; folummodo , 
cfcm Chriftiani fint, Saceraotes accipiunt a La- 
zorum Epifcopis . Utrifque jun&i foedere , & 
amicitia , ultro citroque commeantium dedu- 
#oresforefepromiferunt: quod illos hac etiam 
«tate praeftare conftat . Miflbs enim ab altero 
Principe ad alterum internuncios fuis ipfi fca- 

Shis devehunt , deducuntque , neutri ad hanc 
iem ve&igales . A parte eorum dextera mon- 
tes admodum prarupti pendent, ac longe por- 
rigitur folitudo , ultra quam habitant Perfar- 
menii , & qui ditioni Roraanse fubfunt Arme- 
aii , ad fines ufque Iberiae . 

Ab urbeAb&runte adurbem Petram, & La- 
zorum fines , ubi Pontus Euxinus definit , diei 
iter unius eft. Na&us ibi terminum Pontus fic 
oram finuat , ut curvi hujus litoris traje£us 
DL. pateat ftadia . Huic praetenta plaga omnis, 
qukm late patet , eft , ac dicitur Lazica . In- 
teriores funt Scymnia , atque Suania , itaquc, 
a Lazoorum dominatu pendent , ut incote Prin- 
cipibus quibufdam popularibus fuis pareant . 
Ubi Principum horum aliquis diem fupremum 
obiit , Lazorum Rex alterum fubrogare , & 
ipfis prasficere confuevit . Hinc a Iatere , pro- 
xirae Iberiam , Mefchi , jam inde antiquitus 
Iberibus fubditi , in montibus habitant , non_ 
afperis , nec fterilibus , fed omni frudluum- 
genere feraciflimis , accedente Mefchorum in.. 
colendis agris , ac praefertim vineis dexteritate . 
Montes celfiffimi , veftiti nemoribus, adituque 
difficillimi regioni huic imminent, & ad Cau- 
cafios montes excurrunt; ultra quos abOriente 
fita Iberia , evadit ad Perfarmenios . Inter 
hos montes meat fluvius Phafis , natus e 
Caucafb , feque in Pontum evolvit , lu- 
natum ejus Iitus medium fecans . Unde fluxit 
eorum opinio , qui illo continentem utramque 
dividunt , & partes quidem a Iaeva amnis pofi« 
tas , Afiam , eas vero , quae funt a dextera^. , 
Europam vocant . In parte , quae Europae at- 
tribuitur , habent Lazi fua omnia domicilia_ ; 
in altera nec oppidum ullum , nec praefidium, 
nec vicus illis eft alicujus momenti : hic foliim 
Petram Romani antea sedificaverant . In hac 
parte Lazicas fi indigenas audimus , vellus il- 
Toml. 



B 



lud aflervabatur, cujus grati£conftru&am, Ar- 
go fabulantur Poetae . At illi , meo quiuem ju- 
dicio, falluntur . Neque cnim /Eetem, credo* 
latuiflet Jafonis fuga, inde vellus cum Medea^. 
auferentis , nifi fluvius Phafis regiam , ac cas- 
teras Colchorum domos , ubi id vellus erat te- 
pofitum , feclufiflet : quod & Poetae , qui hasc 
defcripferunt , indicant . Profluens ita Phafis , 
ut declaravi , in extremum Pontum Euxinunu 
irrumpit . In parte demum Afiae , ubi litus ia 
cornua Lunse curvari incipit, fita erat urbs Pe- 
tra : litus , quod e regione eft in parte Euro- 

ri , obtinent Apfilii , fub Lazorum dominatu 
multo jam tempore Chriftiani , quemadmo- 
dum alias nationes omnes , quarum modd men- 
tionem feci . 

C A PUT III. 

Mons Caucafus , geminaque ejus Vorta. Humi 
Sabiri. Amarjjnes. Abajfai Chrifliam. 
« Hos ffuflinianus Eunuchos 
fieri vetat . 

EST ultra regionem hanc Caucafiis , qui 
Mons in tantam altitudinem furgit, ut nec 
pluvia , nec nix ejus culmina contmgant un- 

3uam, utpote quibufvis nubibus altiora. A me- 
io ad imum pienus eft aflidua nive , infimag- 
que ipfius partes non minus quam fummi alio- 
rum raontium fcopuli fe fe attollunt , atque hae 
quidem Septentrioni, Solique occidenti obver- 
(as , ad Illyricum , & Thraciam procurrunt : 
ilte vero in Orientem, ac Meridiem vergentes, 
ad Portas evadunt, qu» Hunnos vicinos m Per- 
farum , ac Romanorum oras inducunt : Tzur 
altera , altera veteri nomine Cafpia dicitur. 
Tradlum illum , qui a Monte Caucafo ad por- 
tas Cafpias pertingit, Aiani tenent, nullius im- 
perio fubditi, Perfarum plerunque focii, & in 
Romanos, casterofque eorum hoftes arma folici 
ferre . Ha<5lenus de Caucafo . 

Ibi Hunni , quos Sabiros appellant , & alias 
qusedam gentes Hunnicae habitant . Egreffas in- 
de Amazonas, & caftra ad Themifcyrum , flu- 
viumque Thermodontem , ubi nunc eft urbs 
Amifus , ut paulo ante dixi , metatas ferunt. 
Hodie in locis Caucafo circumje<5Hs , nec no- 
men reftat Amazonum , nec memoria, quamvis 
multa de his Strabo, aliique nonnulli comme- 
morent . Eorumautem videturmihi verifimillima 
de Amazonibus fententia, qui affirmarunt , vi- 
rile mulierum genus nunquam extitifle, nec na- 
turam hominum k fuis defcivifle legibus in uno 
monte Caucafo : fed ingentem Barbarorum^. 
exercitum cum uxoribus illinc profedbum , ex- 
peditionem in Afiam fufcepiffe , & caftris ad * 
amnem Thermodontem pofitis , reluftifque ibi 
uxoribus, ciim magnam Afias partem percur- 
riflent, ab incolis adverfos fe onerentibus , cae- 
fos ad internecionem , neque ad uxorum caftra 
reverfum quenquam fuifle : has deinde vici- 
nise metu, & vidus penuria adailas , induifle 
virilem animum , habitumque , repugnante li- 
cet ingenio, ac fumptis armis , quae in caftris 
mariti reliquerant , optime inftruftas , virilia- 
facinora forti peitore edidiffe , eas ad id com- 
pellente neceflitate , donec omnes interierunt. 
Hagc ita gefta , & Amazonas ad bellum viros 
fecutas efle, ex iis conjicio , qum contigerunt 
aetate mea : fiquidem progenitorum natura ia- 
ftudiis-, atque artibus elucet ad nepotes tran- 
fmiflis . Saepe igitur accidit, ut ciim Hunni per 
Imperium Romanum graflarentur , collara cum 
obviis manu pars eorum occumberet. PoftBar- 
V u baro- 



Digitized by 



Google 



r8 P R o c 

jbarorum difceflum, Romani aeforum cadavera i 
infpicientes, in his foeminas repererunt. Porro 
nec ia Afia, nec in Europa alius praeterea mu- 
lierum exercitus vifus eft , nec montes Cauca- 
fios viris unquam viduatos , audivimus . Atque 
h*c de Amazonibus difta funto . 

Trans Apfilios , alterumque lunati recefTus 
caput , oram habent maritimam Abafgi , aduf- 
quc Caucafum pertinentes . Olim Lasorunu 
ffitione comprehendebantur , fub geminis Prin- 
cipibus popularibus fuis , quorum alter occi- 
duam regionis partem obtinebat, alter orienta- 
lem. Hi Barbari ad meam setatem lucos, & 
fylvas coluerunt , barbara fimplicitate arbores 
in Deorum ducentes numero . Summa autem^ 
fuorum Principum avaritid importuniffime ve- ] 
xabantur : ciim ambo ipforum Reges, quofcun- 
que cernerent , in ea gente formofo vultu , & 
corpore decenti pueros , null£ interpofid morS 
ex complexu parentum eos abftraherent , & 
adempta virilitate , emere volentibus magno 
pretio venderent in Romano Imperio . Eorum 
patres de medio protinus tollebant , ne quo- 
rundam ex eo numero querelis permotus Im- 
perator , fa&am ipforum filiis injuriam ulcifci 
aggrederetur , nec fubditorum quenquam apud 
fe haberent fufpedhim . Itaque in eorum perni- 
ciem cedebat elegans filiorum forma, ac mifere 
peribant, exitiali prolis pulcritudine infelices . 
Hinc fiebat, ut Spadonum interRomanos agen- 
tium plurimi , etiam in Aula Imperatoria^, < 
Abafgi natione effent . Nunc autem Principe_ 
Juftiniano, omtiia Abafgis in mitius, meliufque 
converfa funt . Nam & Chriftianam religio- 
nem amplexi funt , & Juftinianus Auguftus 
xniilo ad eos quodam ex Eunuchis Palatii, 
Abafgo genere , nomineque Euphrata, ipforum 
Regibus diferte edixit, nec cui pofthac in ea_ 
gente virilitatem exciderent , naturam ferro 
violante . Qjuae lubentibus animis acceperunt 
Abafgi , ac jam freti mandato Imperatoris Ro- 
mani,, id ne fieret totis viribus obftiterunt . Ti- 
mebat enim quifque ne formofi filii pater fie- 
ret. Tum quoque Juftinianus Auguftus Deipa- 
ra templum apud Abafgos condidit , ibique^ 
Sacerdotibus conftitutis, effecit. ut ritus omnes d 
Chriftianorum edocerentur. MoxAbafgi fubla- 
tis Regibus , vitam agere liberam vifi funt . 
Haec ibi fic proceflere . 

CAPOT IV. 

Brucbi. Zeccbi. Sagida. Sebaftopolis, & Pytius. 
Eulyfia. Gotbi Tetraxita Epifeopum 
a jfuftiniano Aug. petunt. 

TRans Abafgorum fines, ad montem Cauca- 
fum, habitant Bruchi, inter Abafgos , Ala- 
nofque interje&i. Ponti Euxini litus Zecchi in- 
federunt , quibus Regem olim dabat Romanus 
Imperator : nunc Romanis nulla in re parent g 
bi Barbari. Ipfis ulterior eft Sagidarum regio, 
cujus partem maritimam occuparunt olim Ro- 
mani , extru&ifque in litore caftris geminis , 
Sebaftopoli , & Pytiunte, bidui prccul diflitis 
invicem , ibi militare prafidium ab initio con- 
ftituerant. Qjiondam enim, ut dixi, oram om- 
nem raaritimam , a Trapezuntis limite ad Sa- 
gidas Romani milites tenebant. Ipfis deindo 
nihil reliquum fuit, praster illa duo caftra , ubi 
prafidium habuerunt ad aevum iftud : quando 
Chofroes Perfarum Rex a Lazis Petram dedu- 
iftus, contendit eo mittere copias Perficas, qux 
caftra caperent , & ftationariis munirent . At 



O P I I 

Romani milites f re praecognita , ante eanrnu 
adventum , incenderunt domos , ac fine morsu 
confcenfis fcaphis in adverfam continentenu, 
Trapezuntemque urbem celeriter evaferunt ; 
caftrorum ja6hira , quam Romanum Jmperium 
fecit, magno hoc penfata lucro, qu6d illa regio 
in poteftatem hoftium rainim£ venit : Perfe 
enim re infedta inde Petram reverfi funt . At- 
que hxc ita fe habuerunt . 

Uitra Sagidas , fiti funt varii Hunnorum po. 
puli . Regio fequitur , quam appellant Euly- 
fiam. Hujus incote Barbari , qua maris litus, 
qua tra&um mediterraneum obtinent, ad palu- 
dem ufque Meotim , Tanaimque fluvium exo- 
nerantem fe in eam paludem . Palus au- 
tem in Ponti Euxini litus evolvitur . Qjui il- 
lic habitant, Cimmerii didti olim , jam vocan- 
tur Uturguri . Ulteriora ad Septcntrionem ha- 
bent Antarum populi infiniti . Ubi fe primunu 
aperit alveus , quo palus efFunditur , degunt 
Gothi,Tetraxitae cognomine, qui quamvis pauci 
numero , nihilominus Chriftianorum leges , & 
inftituta religiose fervant . Tanaim etiam vocant 
indigenae illum alveum, qui a palude Maeotide 
ad Pontum Euxinum pertinet, itinere, ut ajunt, 
dierum viginti. Qpin & ventum, qui inde fpi* 
rat * Tanaitem appeilant . An vero Arii fedhm 
Gothi ifti , quemadmodum cseterse gentes Go- 
thicse , aliamve fecuti unquam fuerint, affir« 
mare nequeo , quando nec ipfi id fciunt^ 
fed jam ptetate admodum credula , fimplicique 
religionem colunt. Haud pridem, nimirunu 
anno vigefimo primo Imperii Juftiniani Angufti 
Legatos quatuor Byzantium miferunt , rogan* 
tes , ut Antiftite fuo recens mortuo , aliquenu 
fibi Epifcopum daret . Audierant enim deftina* 
tum ab Imperatore fuiffe Pra&fulem ad Abaf* 
gos. Eorum petitioni lubentiflime concedens 

iuftinianus Auguftus ipfos reraifit . Gim vcr6 
lunnos Uturguros hi Legati memerent, palam 

S[uidem , ac multis audientibus, legationis cau* 
am exponentes, de Prsefule tanthm mentionem 
fecerant Imperatori : at in arcano , intimoque 
colloquio utilitates omnes declaraverant, quas 
Imperium Romanum capturum effet, fi difcor- 
dia inter vicinos fibi Barbaros aleretur . Qjio 
demum pa£to , atque unde profe&i Tetraxit» 
fedes ibi fixerint, jamjam didhirus fum. 

C A P U T V. 

Uturguri , Cuturgurique unde difti . Autiqus 
Tetraxitarum fedes. Cerva fugiens vadummon- 
fhat. Gotborum migratio. Eorum fedes C«- 
turguri occupant . Tetraxita in adverfzm 
continentem commigrant . Uturguri tna- 
nent in patria . Taurica , ibique tem- 
plum Diana . Urbes Bofpborus f 
Cberfo , Cepi , Pbanaguris . 
Iftri fons , & curfus . 
Menfura ambitus 
PontiEuxini. 

QVx Ioca proxim£ memoravi , ea colehat 
olim multitudo ingens Hunnorum , qui 
^"tunc Cimmerii vocabantur, unique ora- 
nes Regi parebant . Aliquando his quidanu 
praefuit , cui duo erant nlii , Uturgur alter 
nomine , alter Cuturgur . Patre mortuo , re- 
enum inter fe ambo partiti , de fuo nomine^ 
dixere fubditos : inde alii Uturguri etiamnum , 
alii Cuturguri appellantur . Ibi. omnes dege- 
bant , iifdem plane inftitutis utentes , nihilque 
habentes commercii cum populis trans palu- 

dem , 



Digitized by 



r 3, 

•4 



i t 

zi 

3JU, 

»■4 

'"«31 

4 
ca, 

!:: ? 

-35 

Qi 



r 

> 
« 



te 
ic 



DEBELLO G 

dcm » ejufque fauces habitantibus ; ciim eas 
aquas nec trajeciflent unquam , nec trajici pof- 
fe exiftimareot , rem faciliimam ideo reformi- 
dantes 9 qu6d ipfis effet hadtenus intentata^ , 
uegledto penitbs tranfitu . Ut quis j>aludem , 
ejufque meatum fuperavit , in ipfo ftatini lito- 
re antiauas intrat fedes Gothorum Tctraxita- 
rum , de quibus modo memini . Hinc longihs 
fiti erant Gothi , Vifigothi , Vandali , aliique 
omnes populi Gothici , qui & Scythae quon- 
dam nomuiabantur , communi utique illarum 
partium gentibus appeilatione , in quibus 
erant , qui Sauromatarum , vel Melanchteno- 
rum , aiiove quopiam peculiari cognomento 
gauderent . Procedente tempore , ferunt , ( fi 
vera eft fama ) adolefcentes quofdam Cimme- 
rios venationi deditos, cbm cerva , quam agi- 
tabant , in aquas illas infiluiffet , eam fecutos 
effe, five laudis , ac vi&oriae ftudio , five divi- 
no quodam inftin&u , nec deftitiffe , donec ad 
litus oppofitum cum illa perveniflent , atquc 
id quidem quodcunque demum fuerit quod 
infe&abantur , repente evanuifle , eo tanthm , 
credo, objc&um oculis, ut pofitis ibi Barbaris 
oriretur calamitas : adolefcentes ver6venationis 
confilk) firaudatos, pugnae, praecteque opportu- 
aitatem na&os effe . Mox enim reverfi in pa- 
triam , Cimmeriis omnibus fignificarunt , illic 
aquas vado tianfiri pofse . Itaque fumptis con- 
feftim armis , cum omnibus copiis tranfgrefli 
in adveriam continentem evaferunt , ciim inde 
egrefli Vandaii in Africa , & Vifigothi in Hif- 
paiiam jam habitarent. Tum Godios, qui re- 
gionis illius campos incolebant , adorti inopi- 
nat6 f muitis caeus , reliquos omnes in fuganu 
agunt . Qpicunque elapfi funt , inde cum li- 
beris , & uxorious migrantes , liquerunt pa- 
criam , trajedloque Iftro flumine , in Roma- 
oorum fines fe intulere . Ubi ciufc graviter in- 
colas vexarent , fedes in Thracia ab Imperato- 
re fibi concefsas occupaverunt . Ac partim qui- 
dem fociis juvabant armis Romanos , annua— , 
ficut cseceri milites , ab Imperatore accipientes 
ftipendia , ac donati nomine Foederatorum . 
( Hoc enim Latino vocabulo affecerunt illos 
Romani ; id opinor , innuentes , non bello a 
fe domitos Gothos • at certis pa&ionibus af- 
fnmptos in focietatem fuiffe : fiquidem pa&io- 
nes , quas in bello fiunt, appellant Latini Foe- 
dera . ut in Libris fuperioribus dixi : ) Alii 
ver6 bellum ipfis inferebant , nuila injuria^ 
bcefliti. donec in Italiamcommigrarunt, Theo- 
derico duce . Hunc curfum habuere Gotho- 
xum res . 

Illis partim vitl , partim patni expulfis , ut 
di&um eft > regio in poteftate Hunnorunu 
fuit , atque illic Cuturguri , accitis liberis > & 
uxoribus , confederunt : ubi etiamnum habi- 
tant, & quamvis multa fingulis annis ab Impe- 
ratore dono accipiant , haud tamen abfiftunt 
ejus provincias , tranfito Iftro fiumine , incur 
iare , Romanorum fimui focii , fimul hoftes • 
Uturguri cum fuo Principe revertentes in pa- 
triam , ut eam deinceps tenerent foli , ciim ad 

?aludem Mseotidem accefliflent * in Gothos 
etraxitas inciderunt . Ac primb qtiidem Go- 
thi , muniti clypeis ♦ ftetere contra ♦ ut impe- 
tum prohiberent % cum fuis viribus tum loci 
firmitate freti . Nam & Barbarorum , qui in- 
illis partibus degunt , ipfi fortiflimi funt , & 
Moeotis , ubi in Pontum illabi incipit , ouo in 
loco agehant tunc Tetraxitae , lunatum ununu 
efficiens, ac ferb undique eos ambiens , e6 ve- 
nientibus unum , eumque haud ade6 latunu 
Tm. I. 



O 
A 



B 



T H I C O. LIB. IV. 3*9 

aditum dabat . Detn tamen , chm neque Hun- 
ni tempus ibi terere vellent, neque noftiumu 
multitudini fe reftituros Gothi fperarent , col- 
ioquio habito , convSnit , ut permifti unk 
trajicerent , 6l Gothi fixis in oppofita conti- 
nente (edibus ad litus alvei , quo palus influit, 
ubi hodieque habitant , amici in pofterum , 
fociique Uturgurorum , pari cum lpfis jure^ 
femper viverent . Sic igitur Gothi ifti domici- 
lia ibi collocarunt , & Cuturguris , ut dixi , 
tians paludem reli&s , foli XJturguri oras pa- 
tiias retinuerunt , Romanis nihil negotii facef^ 
fentes . Chm enim non fint eorum accole , fed 
multis interpofitis gentibus difciudantur, iuviti 
vim ab illis abftinent . 

Ultra paiudem Ma?otidem , fluviumque Ta- 
naim , Hunni Cuturguri camporum sequora , • 
ut modo dicebam , longfe ac late infederunt . 
Poft k Sc^this , & Tauris tenetur omnis illa^ 
regb , cujus pars etiamnum Taurica dicitur : 
ubiDianas templum fuifle perhibent, cuiquon- 
dam Iphigenia Agamemnonis filia pr&fuit . Etfi 
Armenii Acilifenae fux (regionis id nomen eft) 
fanum illud vendicant , ac praeterquam quod 
Scytharum appellationem omnibus earum par- 
tium incolis communem olim fuiffe conten- 
dunt ; praeterea conjedhiram iis firmant , quae 
de Orefte , & urbe Comana memoravi , curn 
eo loci me deduxit hiftoria . At de his arbi- 
tratu quifque fuo pronunciet . Etenim fic funt 
homines : multa , qu» alibi , vel forte etiam 
nufouam contigerunt , arrogare patri» fuas 
gaudent , graviter ferentes , nifi fententianu 
ipforum omnes fequantur . Poft eas gentes , 
urbs eft maritima Bofphorus, quae ante aliquot 
annos adRoman^m dirionem acceTit . Ab urbe 
Bofphoro ad urbem Cherfonem, fitam in maris 
litore , & Romanis jam inde olim fubditam , 
habent Barbari , utique Hunni , quidquid in- 
terjacet . Cherfoni vicina funt duo oppida , 
Cepi , atque Phanaguris , quas cbm ab longin- 
quo aevo ad noftram memoriam Romanis pa- 
ruiflent, non ita pridem k finittmis Barbaris capta, 
ac folo aequata funt . Ab urbe Cherfone ad 
oftia fluminis Iftri , quem Danubium etiam vo- 
cant , iter eft dierum decem , tradhimque^ 
illum omnem Barbari tenent . Porrb Ifter 6 
montibus Cclticis labitur , extremam radic 
oram Itali» , Daciam , IUyricum . Thraciam- 
que prasterfluit , & in Pontum Euxinum fe fe 
immittit . Ora hinc tota ad Byzantium Impe- 
ratori Romano fubeft . Hic demum eft Ponti 
Euxini k Calchedone ad Byzantium ambitus , 
cujus menfuram certamaflignarenequeo: quan- 
do illum tot gentes Barbarae . ut dixi , circum- 
colunt , quae nullum , nifi forte per Legatos , 
cum Romanis commercium habent , neque ac- 
curatum quid<^uam ab iis accepimus , qui illa 
fpatia commettri pribs aggrefli funt . Id fane 
liquet , in dextero Ponti Euxini litore k Chal- 
cedone ad fluvium Phafin dierumLII. iter efle 
expedito viro . Unde quifpiam non male con- 
je<5tans dixerit , partem alteram Ponti noiu» 
abefle multhm ab hac menfura . 



Vu» 



CA- 



Digitized by 



Google 



34o 



PROCOPII 
A 



C A P U T VI. 



Utrtm Tanais Afiam ab Europa dkndat ; an^ 
Vhzfis } Unde oriatur Pontus Euxinus } 
jiriQoieles adEtmpmnbaret. Fretum 
Siculum . Duplex aqus eurfus 
in Bofpboro Tbracio . 

Q^Jandoquidem huc oratio delapfa eft, ine- 
ptum non efle judico, ea referre, quaede 
^Afias, atque Europ» finibus inter ie di- 
fputant harum rerum periti . Alii quidem flu- 
vio Tanai utramque continentem difterminant , 
naturam in ea divifione fequendam efle afleve- 
rantes, elque nixi ratione , quod mare ab Oc- 
cafu ad Ortum fe inferat : Tanais fluvius a 
Septentrione ad Auftrum , geminam continen 
tem intermeet : ex adverfo Niks iEgyptus i 
Meridie ad Aqutlonem inter Afiam labatur, & 
Africam . Alii vero his refragantes, fententiam 
eorum falfam efle contendunt. Ajunt enim has 
continentes primiim fretoGaditano,quodOcea- 
'nus efficit, & mari, inde porro fe infinuante , 
diftrahi , ac partem quidem , quae a dextera— 
freto , atque mari preetenditur , AGricam , & 
Afiamappellari: quidquid autem afiniftraobja- 
cet,Europ# nomine comprehendwadextremam 
ufque oram Ponti Euxini . Itaqiie fluvium Ta- 
nain inEuropa natum, prorumpere inpaludem 
Maeotidem ; hanc effundere fe in Pontum , non 
extremum , nec medium, fed ultra , Afiacque^ 
attribui regiones , quae ad Ponti I«vam fitagfunt 
Pra&terea, ciim flumenTanais ex Riphaeis mon- 
tibus oriatur, in Europa utique ppfitis,ut con 
ftat veterum, qui de his fcripferunt, confeflio- 
ne; cumqueOceanus longiflime ab hisabfitRi- 
phaeismontibus. ftatuunt necefse efle, quaecun- 
que poft eos montes , Tanainque fummota funt, 
ad Europam utrinque pertineant, ac negantde 
fignari facilc pofse, uadeTanais utramquecon- 
tinentem dinmere incipiat : fi quis autefn fit 
amnis , cui conveniat ejufmodi munus difcer- 
nenii parres Orbis terrarum , eum certe efse_* 
Phafin , cum e regione freti Gaditani labens , 
continentes interfluat . Qjippe fretum , quod ex 
Oceanoprorumpit, & mare iftud infundit,hinc 
inde continentibus his ambitur, & Phafis prono 
ad extremum Pontum Euxinum curfu , exone 
rat fe per medium litus, quod in Lunae cornua 
finuatur , itaut mari fa&am terrse divifionenu 
jnanifcftcille excipiat, ac profequatur . Hisfreti 
jrationibus utrique inter fe pugnant . Nec fo- 
liim priorem illam fententiam, fed quametiam 
proxime retuli, longinquitatea5vi,Scriptorum- 
que antiquifiimorum au&oritate commendari 
oftendam ,. haud ignarus plerofque omnes re- 
cepta olim opinione quapiam femel imbutos , 
in quaerendo accurate vero ingenium torquere 
nolle , nec fententiam recentiorem difcere ; at 
femper certum , reverenterque ample£>endum 
illis videjri quidquid remotior vetuftas tradidit: 
quod aucem protert ipforum aetas, nullohaben- 
dum numero . & ridiculis adfcribendum . Ac- 
cedit , quod non rem aliquam a materiae con- 
cretione fejunfbam , vel tn fola pofitam intelli- 
gentia , admodumve obfcuram inveftigimus , 
/ed fluvium , & regionem , quae tempus nec 
mutare , nec reconclere potuit : experimentum 
jn promptu eft; oculorum teftimonio, omnium 
locupletiflimo uti licet, neque impedimenti quid- 
quam fore arbitror repeftre verum fatagenti- 
bus. Itique Herodotus Halicarnafsenfis inlibro 
IV. Hiftoriarum , unum quidera efse dicit ter- 



B 



D 



rarum Orbem univerfum j in tres ver6 divifiim 
partes , rotidem nominibus diftinftas , Africam 
videiicet, Afiam, & Europam: Nilum ^ypti 
fluvium Africam , atquc Afiam intercurrerc^ : 
Afiam , Europamque Phafi , amne Colchidis , 
feparari. Ciim autem fciret quofdamhocipfum 
opinari de Tanai , fenteqtiam eorum fubjecit . 
Ac mihi videtur poftulare locus, ut Herodoti 
ipfius hic verba inferam, qute fic habent. Nec 
poflum aflequi conjeftura , cur, ciim una tcr- 
rafit , tria nomina , a fosminis dedudka, acce. 
perit , ejufque partes Nilo ^Egypti fluvio, ac 
PhafiColcho difcretae fuerint .-Suat qui amnem 
Tanain, Maeotidem, & fretum Cimmeriumaf- 
fignent. ^Efchylus* quoque Tragicus m Prome- 
thei foluti ipfo ftatim exordio , fluvium Phafin 
Afiae , & Europag terminum vocat . 

Neque illud mod6 bmittam, eorum, quihu- 
jus difciplinse confulti funt, cenfere quofdam f 
a palude Maotide oriri Potttum Euxinum 4 & 
partim ad laevam , partira ad dexteram fluere > 
eamque efle caufam cur Ponti mater appelle- 
tur palus . Id conje&ura hac fulciunt , qu6d 
Pontus, amnis inftar, ab Hiero Byzantiura ver- 
shs decurrat: ideoque Ponti finem hic ftatuunt^ 
Alii fententiam hanc refellentes, demdnftntnt ^ 
mare •, quod unum ^ft , totumque ab Oceano 
infunditur, ad Lazicam ufque evadere, neque^. 
alibi poftremutn habere limitem: nifiquis for« 
te,inquiunt,ex nominum diflimilitudinediyer^ 
fitatem rerum arguat, quod nempe mare hinc 
deinceps Pontus vocetur . Neque obftat illius 
ab Hiero Byzantium curfus . Nam qu« in om* 
nibus fretis accidunt , non vtdentur cadere inu 
noftram inrelligentiam , neque ea quifquamex- 
plicare aliqtiando potuit. Certi ipfeAriftoteles 
Stagvrites, fingulari fapientia , ac <kxShina vir > 
chm hujus rei gratifi in Chalcidem Evhsem fc- 
contuliflet , fretum , quod ibi eft atqueEuripus 
dicitur, contemnlari volens, & caufam natura* 
lem diligentef fcrotarr , cur & quomodo freti 
illius fluenta jam ab occafu , jam ab ortu Solis 
ferantur , navefque omnes ejufmodi fequantur 
lapfum ; ac fi quando aquis ab Oriente mean- 
tibus, & nautis de more vehi coeptis earum fe- 
cundoagmine, adverfi fluftus occurrerint,quod 
illic f«pe fit, tum repente h« navesebredeant, 
unde profe6te funt ; alias ver6 ab Occafu in- 
diverfum tendant, quamvis nuiloutanturvento, 
fed ibi tranquillitas fumma fit, atque malacia ; 
in his confiderandis , ac mente volvendis chnu 
temporis plurimum contrivifletStagirites, mat- 
rore animi confeftus obiit . Praterea in freto ^ 
quod ab Italia Siciliam disjungit, multa praeter 
opinionem fieri folent . Nam eo videtur aqua^, 
affluere ex mari Adriatico ; licet ex Oceano , 
Gadibufque mareprocedat,acfrequentes eoloci 
repentini vortices, quorum caufa nos latet,na- 
ves hauriunt . Q^amobrem fi quac forte navi- 
gia fretum illud intraverint, ea PoetasCharybdi 
/orberi perhibent. Horum autem omniumcaiP- 
/am, qux in omnibus fretis longe praeter opi- 
nionem contingunt , illi , quorum fententiam-. 
trado, in viciniam refundunt geminae hinc indc 
continentis. Ajunt enim fluentum, iniquo coa- 
&um fpatio. in diflicultates adduci abhorrentes 
a communi fenfu, & inexplicabiles. Qjuare li- 
cet aqua ab Hiero Byzantium ferri videatur , 
non eft tamen, cur hic mare , Pontumque Eu- 
xinum finiri quifquam aflerat, neque enim fir- 
ma ratione nititur haec fententia : fed hic quo- 
que anguftia loci pr^valeant necefle eft. Atne- 
que ita omnino.ut alii exiftimant, fereshabet. 
Nam conftat teftimonio pifcatorum iftius 0» , 

con 



Digitized by 



r 



5x. 

■J* 

:T.ii 



iia. 
J,i 

£x 

b», 

«*• 

Rfi. 

arj, 

\i 

ca 
,sr 
.to. 
f» 

C5L 

jto 
.* 

$ 

rtrcs 

jf, 

1. 

] 



DE BELLO GOT 
oon totum undarum tgmen re£U Byzantiunu 
peterc: verhra eas qua& fuperficiera obtinenc * 
nobifque apparent, lllum habere curfura, qwe 
▼er6 fuut infra ubi eft qu* dicitur abyflus , 
lapfu , aquis fuperioribus manifefte contrario , 
fubire , & meare femper adversbm oequoris fa- 
ciem . Jtaquc, ctira intenti capiendis pifcibu* , 
ibi lineas miferint , has femper Hierum verfus 
abripiuntur fubter labentis aquae vi . Tota de- 
mum Lazic* oia mare k progre(Tu arcet , ipfius 
curfum reprimens, efficitque ut ibi primfcmL, , 
ac folbm nftat , k fummo utique rerum opifice 
illic pofitis ipfi finibus . Etenim mare , ubi li- 
tus id atrigit, nec porro funditur , nec tollitur 
altihs , quamvis innumeros , maximofque flu- 
vios, unaique fe exonerantes accipiat , ac tno- B 
dum fibi prefcrijptum fervans , intra Ane$ fuo$ 
fe continet, quafi legem revereatur quandam, 
cujus neceflitate rite coercitum,caveat-nequid 
*x conftitutis violare videatur. Nec ver6 ullum 
aliud litus adverfum eft mari , fed illi omnia^, 
obliqua funt. Porr6 de his fentiat quifque , & 
pronunciet, prout ipfi libuerit. 

CAPUT VII. 

Quii Cbofroem Perfarum Regem ad Colcbicam 
expeditionem induxtrit . Urbs Dara 
ab eodem frufhra tentata . 

CUjus ret causi Lazicam Chofroes in ditio- 
nem fuam fubjugare contenderit, jam fu- 
pra dixi : quid vero .maxim& illum, Perfafque 
ad id moverit, hic declarabo commode; quan- 
do lucem prafert enarratio , quae totam illamu 
regionem paulo ante dcfcripn . Saepe quidenu. 
hi Barbari • duce Chofroe , Romanum Impe- 
riura ingrefli cum magnis copiis , hoftem cala- 
mitatibus infandis affecerant * quas in Hbris ea 
de re fcriptis recenfui . At ipfi non mod6 nul- 
lum inde lucrum , fed ja&uram.etiam fecerant 
pecuniarura v & corporum . Semper enim ex 
finibusRomanorum exceflerant, multis fuorum 
defideratis . Quare in patriam reverfi , clam- 
Chofroi maledicebant , eumque gentis Perficae 
extindtorem vocabant . Aliquando. ex Lazica_ 
reduces , chm ibi dira perpeflTeflent , aperta^. 
confpiratione ipfum crudeliter de medio tolle 
re pararunt , feciirentque , nifi ille pracmonitus 
periculum avertiflet, multis blanditiis Optima- 
tes deliniens . Atque ur reprehenfionem eleva- 
ret, ftudium contulit ad Perfarum ditionem lu- 
culenta aliqua acceflione augendam . Itaque^ 
protinus urbem Daram aggreflus eft : at inde , 
ut dixi , repulfus , expugnandi loci fpem om- 
nem abjecit. Nam nec fnbito impetu illum ca- 
pere deinde poterat , ftationariis munitum in- 
tentiflimis , nec fi obfideret , ullo modo eos fe 
fuba&urum fperabat. Q^iippe urbs Dara con- 
fulto repofitam femper habet cibariorumcujuf- 
quemodi copiam, quae in multbm tempus fuf- 
nciat , & fons in virino praecipitio fcatens ma- 
gnum flumen efficit , quod refta ad urbem la- 
bitur, itaut infefta nulla vi alio detorqueri,ne- 
que ullo pa<fto inhiberi polfit, repugnante Ioci 
iniquitate. Intra muros admiflus, poftquamur- 
bem totam pererravit, ejufque implevit rece- 
ptacula, cxit, ac fub mcenibus voraginehauftus 
lic latet, ut quo poftea erumpat, nondum cui- 
quam compertum fit . Nec vetus eft vorago 
illa , fed fponte ejus opifex fuit natura loci , 
multis poft annis , quam Anaftafius Auguftus 
urbem illam condidit. Qjjo fit , ut qui urbcm 
Daram obfidipne cingunt , aquae penurid pluri- 
mum iaborent . 



H I C O. LI B. IV. 341 

Hoc igitur fruftra , ut dicebam , conatut 
Chofroes , id fecum reputavit ; licet alianu 
forte quampiam Romana ditionis urbem cape- 
ret , nunquam tamea inter Romanos fedenu 
fibi ftabilem fore , fi multa illi a tergo , pnc* 
fidia retinerent : qam caufa fuerat , cur Antio* 
chiam everteret , pedemque ex Romano folo 
efferret . Qjuare animo , arduorumque &cino* 
rum cupiditate elatus , fpem longiiis extendit • 
Etenim fami edodlus , uti Barbari, qui a laeva 
PontiEuxini paludemAteotidem accolunt, Im- 
perium Romanum libere incurfent , ita Perfis 
liberum , ac promptum fore dicebat , occupata 
femel Lazica , Byzantium ire re&a , quoties- 
vellent, non traje&o mari, ut facere folent cm~ 
ter« gentes Barborae , qu« in illis partibus ha- 
bitant. Haic porrb funt , quae Perfas ad Lazi- 
cam obtinendam inducunt , nunc unde deflexit 
oratio , illuc redeat . 

CAPUT VIII. 

Redit AaChr ad inftitutam Cap. 1. narratitmem 
de Perfarum m ColcHdem irruptione, Cboriane 
Duce. Larorum inconfulta ferocia . Gubazis 9 
ijforum Regis , oratio . Inflruuntur acies. 
Lazorum fugs . Artabams certamen. 
Confligunt acies. Cboriane occi- 
fo , pfofligantur Perfa . 

ERgo Chotianes, & Medorum exercitus ca«» 
(tra ad fluvium Hippin metati funt . Qjaa 
de re certiores fafti Gubazes Colchorum Rex^ 
ac Dagifthacus exercitus Romani Dux , colla- 
tis confiliis , Romanorum , Lazorumque Co- 
pias in hoftem ducunt . Ultra amnera Hippin- 
progrefli , caftris ibi pofitis , cum re prasfenti 
deliberant, (atiusne fit prefib pede hoftem op- 
periri, ejuifqueimpetumexcipere, quam ipfumt 
invadere: ut Perfis exhibentes fpeciem prapfen- 
tis animi , ac generofum in petendis illis con- 
temptum pras le ferentes , pralium laceflant , 
itlque animos adverfariorum confternent . Eo- 
rum, qui in hoftes impellebant , vincente fen* 
tentia, ilicet cundVi adversbm illos proficifcun- 
tur . Tum recufare Lazi aciem cum Romanis 
unam componere , caufam hanc afferentes , 
quod Martis aleam non fubirent Romani pro 
patria, ac fumma fibi neceflitudine conjunftis: 
ipfi vero pro liberis , uxoribus , ac focis dimi^ 
carent , ita ut confpe&um vererentur conju^ 
gum , fi ab hofte vi&i difcederent . QjLia ne* 
ceflitatc fadum iri putabant , ut fortis animus^ 
quo carebant , adeffet . Quocirca impatienter 
optabant , primi hoftem feorfum aggredi, nc^ 
in re agenda a Romanis perturbarentur, haud 
pari fecum ardore difcrimen praelii adcuntibus. 
Hac Lazorum ferocia tetus Gubazes. illos noa 
procul a Romanis convocatos , ejufmodi ora*- 
tione hortatus eft . Nefcio , viri , num apud 
vos verbis opus fit ad excitandos animos com*- 
paratis. NuIIa enim hortatione egere illos exi- 
ftimo , quos animat , accenditgue rerum n&* 
ceflitas , qualis modo nobis inciait . Siquidenu 
in hoc prselio , de uxoribus , liberis , patria , 
uno verbo , de fumma rerum igicur , cujus 
grati£ Perfse nobis arma uTerunt . At nemo 
omnium unus eft , qui bonorum fuorum pa> 
tem aliquam vi auferentibus cedat , tueri qu« 
ad ipfum pertinent cogente natura . Nec vos 
I itet effrsenem, & impotentem efle cupiditatem 
Perfarum , ubi femel poteftatem nafta eft . 
Profe&6 fi nos jam debcllabunt , haud contenii 
dominatione , veftigalia imponem , ac c«tera 

in 



Digitized by 



Google 



34* PRO 
in fubdites exercebunt , fat cognita , nifi cjuid 
forte eorum , cju« in nos Chofroes non ua^ 
pridem fufcepit , obliti fumus . Agite ver6 , 
ne verbis tenus fe mihi prodat veftra in ado- 
rieniis Perfis alacritas , neque ignavi» notanu 
fubeit Lazorum nomen . Nec nobis grave fit 
pugnare cum Medis , poftquam multa cum il- 
lis praelia fecunda fecimus. Abeft enim a con- 
fuetudine difficultas , fublad jam laboris mo- 
lefti£ , exercitatione , & ufu . Eft igitur cur 
hoftera ideo contemnatis , quia faepe acie vi- 
<5his , vobis animo concedit . Nec vero redire 
folet animus , ciim femel abfceflit conftridlus 
metu . Ejufmodi cogitationibus , ac fpe bona^ 
pleni , hoftem invadite . 

Haec locutus Gubafces, Lazorum copias edu- 
xit . Sic autem acies inftru&a erat , ut primi 
adversiim hoftes incederent Lazorum equites . 
Pone , longo intervallo fequebatur equitatus 
Romanus , cujus du&ores erant Philegagus , 
natione Gepaes , vir ftrenuus , & Toannes , Ar- 
menius bellicofiflimus , Thomae fflius , cogno- 
^ mine Gufces , cujus mentionem feci in fupe- 
jrioribus libris . Poftremum locum obtinebant 
Gubazes Lazorum Rex , Romanorumque Dux 
Dagifthgus cum uthufque gentis peditatu, eo 
confilio , ut fi forte equites terga verterent , 
ad hunc facile fe reciperent . Ita quidem Ro- 
mani , Lazique fe ordinarunt . Chorianes vero 
loricatos , caeterifque armis egregie munitos 
viros mille, quos e fuis delegerat, exploratum 
pnemifit , & cum reliquo exercuu fubfecutus 
eft, paucis ad caftrorum cuftodiam relidHs. At 
prasvius Lazorum equitatus promifla fadlis con- 
trariis turpiter fallit , fpem priftinam damnans, 
atque evertens re fecus gefta . Nam ciim in- 
hoftium praccurfores repente incidiffet , eorum 
confpe&um non fuftinens , illico flexis equis 
incompofite rediit , ac propere fe Romanis ad- 
mifcuit , non dubitans ad eos perfugere , qui- 
bufcum antea jungere aciem recufaverat. Poft- 
quara ad fe invicem acceflerunt utrique, prin- 
cipio neutra acies in pugnam coorta eft , nec 
figna contulit , utrlque fic alternante , ut modo 
cederet irruentibus adverfariis, modo receden- 
tibus inftaret . In hujufmodi curfibus , recurfi- 
bufque, & reciprocis impreflionibus mujtunu 
temporis contritum eft. 

Qjuidam erat in Romano exercitu Perfarme- 
nius, Artabanes nomine, qui adArmenios Ro- 
manis fubditos multo ante transfugerat , non- 
ftnplici modo * at Perfarum bellatorum viginti 
caede fuam in Romanos fidem teftatus . Cunu 
enim Valerianum adifiet , tunc temporis Magi- 
ftrum militum perArmenias, ab eo viros quin- 
quagintaRomanse ditionis petierat,acvoticom- 
pos , contulerat fefe in Perfarmeniae caftellum , 
qu6 k Perfis prafidiariis loci CXX. admiflus 
cumcomitatu,antequamconftaret eum adaliam 
Rempublicam rrangreflum , nova tentare , illis 
CXX. csefis , ac direptis omnibus caftelli opibus, 
fane magnis , ad Valerianum , Romanumque^ 
exercitum venerat: ex illo perfpedfct ipfiusfide, 
eura Romani militias fuae adfcriptum deinceps 
h lbuerant . Hic Artabanes , ciim ad iftud certa- 
mcn ventum eflet , afliimptis duobus Romanis 
militibus , inter utramque aciem ftetit , eoque 
ex hoftibus quidam progrefli funt. In quos ir- 
ruens Artabanes , Perfam , animo , & corporc 
valentiffimum , haftS protinus conficit, atque^ 
equo deje<ftum*humi fternit . Tum lapfo aftans 
unus eBarbaris vulnus quidem enfe infligitAr- 
tabanis capiti, at non lethale. Manum hic non- 
dum ab Artabanis capite retraxerat , cum ipfi 



C 
A 



B 



O P I I 

vitam eripuit, a lasva confodiens ilia, alter co- 
mitum Artabanis . His attoniti pracurfores mil- 
le, & retrogrefli , Chorianem cum caeteris Per- 
farum , Alanorumque copiis txpedkarunt , ac 
brevi illis fe adjunxerunt. 

Jam vero & pedites , quibus Gubazes , ac 
Dagiftasus erant fuccin&i , ad equitatum fuura 
fe admovent , & conferuntur utrinque maaus. 
Tum Philegagus , & Joannes , quoniam fc^ 
impares fuftinencte equitatus Barbarici impref- 
fioni judicabant , pnefertim fadko jam periculo 
virium Lazorum, defilierunt ex equis, & Ro- 
manos , Lazofque omnes perpulerunt, idem ut 
facerent . Altiuima acie compofiti obverfique 
hofti omnes pedibus ftetere , intentis hafhs . 
Hic haerere Barbari . Nam neque incurfibus 
agitare adverfarios , utpote pedites , neqtn» 
eorum aciem turbare poterant , cbm & hafta- 
rum cufpidibus , & cl^eorum crepitu exter- 
nati equi fe fe efferent . Ad arcus demum cun- 
6ti refpiciunt , ea fpe , fore ut fagittarum in- 
genti numero hoftem facillime in fugam ver- 
tant . Idem Romani cum Lazis omnibus fa- 
ciunt . Denfo hinc inde telorum ingruentc^ 
nimbo, multi in utraque acie cadunt. Crebrio- 
res quidem fagittas miflitabant Perfe , & Ala- 
ni , quam adverfarii , fed pleraeque fcutis re- 
pellebantur . In hoc pnelio Chorianes vulnus 
accepit , cujus audlor nefcitur • Nam veniens 
ex conferta multitudine fagitta, ac cervici viri 
infixa , eura iliico peremit . Unius caede di- 
rempto certamine , Romanis ceflit viftoria . 
Nam fimul ex equo ille in terram pronus volu- 
tus eft, caftra Barbari eflufo curfu repetierunt, 
Inftare cum Lazis Romani , & ftragem edere, 
(be incenfi , fore ut primo impetu caftra ho- 
ftium caperent . Veriim AUtnus quidam , fortt 
animo , & vaienti corpore pneditus , ac peri- 
tiflimus crebras impellendi /agittas utroque^ 
vershs , caftrorum aditu , qui erat angultiflu- 
mus , occupato , diu prseter opinionem inva- 
dentibus reftitit . Denique Joannes , Thom« 
filius , proxime folus accedens , hafta derepente 
confecit hominem : itaque Romani , & Lazi 
caftris hoftilibus potiti funt . Ibi casfis Barba- 
rorum quamplurimis , reliqui , prout cuique 
licuit , in patriam remigrarunt . Eum habuit 
exitum hsec in Colchidem irruptio Perfarunu, 
quorum alter etiam exercitus abfceflit , ciwu 
Petne pra?fidium uberi annoria , c«terifque re- 
bus omnibus firmaflet. 

C A P U T IX 

Dagtflous a Lazis proditioms accufatus, in carce- 
rem conjicitur . BeJJas Afagifter militum per 
Armenias , deflinatur in Lazicam , cujus 
Reges i Romanis uxores fibi feterc 
confueverant . Abafgorum defe- 
ftio . Tracbea focus . Ro- 
mani Abafgos adoriun-> 
ttsr 9 & profligant. 

INterea Lazi , qui Byzantium venerant, Da- 
gifthci nomen de proditione , & cum Me- 
dis confenfione ad Imperatorem detulerant , 
afleverantes illum , Perfarum fuafu ♦ Petre 
muros labe pervios noluifle invadere, fpatiura- 
que hoftibus dedifle , ruinas omnes munieodi, 
congeftis lapidura vice cuieis , areni plenis * 
Dicebaut Dagifthaeum, five pecunia ad id indu- 
dhim , five negligentia , aggreflionem rejecifle 
in aliud tempus , & rei bene gerend» oppor- 
tunitatem tunc omififle , quam poftea recupe- 

rarc 



Digitized by 



DE BELLOGO 

rare non potulflet. Propterea Imperator ipfum J 
cuftodisl attineri juffit, 8c Beflam, qui ex Italia 
aon ita pridem redierat , ornatum Magifterio 
mHitiss per Armenias 9 mifit in Lazicara , ut 
agenti in illis partibus exercitui Romano pra- 
eiTet . E6dem cum copiis jam mifli ftierant Bu- 
zis frater Benilus, Odonachus, Babas natione 
Thrax, & Uligagus Erulus. Lazicam ingref- 
fus Nabedes cum exercitu , nihii , quod eflec 
opera pretium , fecic: tantiim inter Abafeos, 
qui a Romanis, Lafcifque defciverant, verlatus 
cum fuiscopiis, accepit obfides fexaginta filios 
Procerum illius gentis . Tum quoque Nabedes 
Theodoram, uxorem Opfitis , qui Gubazis pa- 
truus, Lazorumque Rex fiierat, in Apfilia na- 
£his, eam obiter, ac preter itineris inftitutum ] 
captam, abduxit inPerfidem. Erat haec genere 
Romana mulier . Qjiippe jam inde olim La- 
zorum Reges per Legatos Byzantium miffbs 
^ffinitatem cUm aliqUibus Senatoribus de fen- 
tentia Imperatoris jungebant, atque hinc duce- 
bant uxores. Certe Gubazes Romanae erat foe- 
min« filius . Jam quas caufa dcfedfcionis Abafgo- 
rum extiterit, declarabo. 

Cum Reges fuos , uti paulo ante narravi , de 
inedio fuftuliffent , inter eos verfati jamdiu mi- 
lites , qui ab Rom. Imperatoribus mifli fue- 
rant, Romano Imperio regionem illam vendi- 
care aggrefli funt, ac tiova quaedam tributa ir- 
rogamnt . Iniquiorem vim graviflime ferentes 
Abafgt, veritique neRomanis poftmodum fer- ( 
vtrcnt , iterum fibi crearunt Regulos , Opfi- 
•rtm in parte exortiva, & Sceparnam ad Occi- 
dentera . Nimirum in defperationem delapfi, 
4|u* priiis gravia judicaverant , confequentibus 
gravioribus non immerito praeoptarunt, ac Ro~ 
tnaue potentte metu impulfi , in Perfarunu 
£dem occultiflime fe contulerunt. Qjua de rc_ 
fa&us certior Juftinianus Auguftus Beflx man- 
*kvit , Ut validas in eos copias duceret . Illc_ 
inultis e Romano le&is exercitu, Uligagum, & 
Joannem Thomse filium duces praepofuit , & 
«ari in Abafgiam celeriter mifit . Ac Princi- 
pum quidem Abafgorum alter, S:eparnas no- 
mine , tunc temporis in Perfide morabatur, a 
Chofroe paulo ante accitus . Alter vero , Ro- [ 
manorum adventu cognito , Abafgos omnes 
coegit, feque ad occurfum expediit. 

Trans Apfiliorum fines , in Abafgi» aditu, 
locus eft iftiufmodi fitu • Mons excelfus , & a 
Caucafiis propagatus , paulatim decrefcit , ac 
lcalarum inftar inclinans dorfum , pertingit, de- 
finitque ad Pontura Euxinum . In ima parte^ 
ejufce montis olim Abafgi caftrum validifli- 
mum, ampliflimumque condiderunc . E6 con- 
fugere folent , 6e prohibere incurfus hoftium , 
difficultate loci iniuperabili . Unus eft ad ca- 
ftrum hoc, & reliquam Abafgiam aditus, ifque 
anguftior, quam ut virorura par capiat. cquis 
frontibus incedentium . Nam illac nonnifi fin- 
guli , & quidem pedibus , vix ire poflimt . ' j 
oubjacet ea femita convalli afperrimae , quse a 
caftro ad mare ufque evadit, & fibi conveniens 
dat loco nomen : eum enim Graeco vocabulo 
Trachea ( ideft Afpera ) appellant . Ergo Ro- 
mana clafle inter Abafgorum , & Apfihorum-. 
fines appulfa, Joannes , atgue Uligagus , cum 
militibus in terntm expontis , iter agebant : 
nautae cum fcaphis omnibus litus le^entes, 
exercitum fequebantur. Ciim proxime Tra- 
chea ventum eft , apparent Abafgi omnes ar- 
mati, jc fupra tramitem, cujus modo memini, 
in tota convalle ftantes, inftrudla acie. Haefere 
diu, ignari, quid confilii pro re caperent; do- 



THICO. LIB. IV. 34? 

^ nec Joannes , attente fecum meditatus, malo re- 
medium invenit . Relidlo enim ibi cum dimi- 
dia parte copiarum Uligago , ipfe cum altem 
confcendit fcaphas . Remigando Ae&unt , ac 
pnseitrvehuntur Trachea , itaque a tergo ho- 
ftium fubeuntes , adversiim illos fublatis vexil- 
lis tendunt . Abafgi ingruentem utrinque ho- 
ftem confpicati, omiffb refiftendi confiho, tur- 
bare ordines, & fug4 incompofitl loco cedere, 
ita metu diftri&i , ut nec foli patrii falebras 
vifu difcernere , nec fe illinc expedire facilfe 
poffent. Romani hinc inde inftant , multoique 
affecuti interimunt . Curfu ad caftrum , ufque^ 
progrefli cum fugientibus, patentem adhuc ejus 
portam ofFendunt . Neque eritm ut fores obde- 

; rent, adduci , cuftodes poterant , fufa fuorum 
agmina adhuc expe&antes . Fugientes infequen- 
tibus permifti erant , & cunfti ad portam eni- 
tebantur , alios evadendi , alios occwpandi ca- 
ftri extimulante ftudio, Itaque portam videntes 
patefailam, irruperunt promifcue, ciim nequi- 
rent cuftodes nec ab hoftibus Abafgos fecerne- 
re , ngc valvas claudere prse impetu multitudi- 
nis. Abafgi, quamvis libenter fuis moenibus fe 
commiferant , tenebantur tamen cum caftro . 
Romanis ver6, qui debellatum effe cum hofti- 
bus rebantur, major ibi labor fe obtulit. Ciim 
enim domorum inter fe parum diftantiunu, 
denfa feries , undique murorum inftar munita 
eflet, Abafgi illas ingrefli, ac totis viribus ob- 

) fiftentes , in hoftes tela defuper mittebant, me- 
tu hinc, & terrore, illinc uxorum, ac libero- 
rum miferatione permoti, reda&ique in fum- 
mas anguftias, donec Romanis in raenterh venit 
domos incendere . Illis igitur igne undiquc-* 
fubdito , plenam hujus pugnas vi<ftoriam ade- 
pti funt . Opfites Abafgotrum Prinoeps cunu 
paucis elabendi copiam nadtus , ad Hunnos 
finitimos, & Caucafium montem conceflit : cae- 
teri, vel cum teftis deflagrantibus in cinerenu 
abiere , vel in manus venere hoftium . Princi- 
pum quoque uxores cum omni prole Romani 
cepcrunt , & folo sequatis caftri moenibus , re- 
gionem late defolarunt . Atque is fuit defe&io- 
nis Abafgorum exitus : hxc vero contigerunt 

) apudApfilios. 

C A P U T X. 

Tubilwn ApJUue caflelhm occupant Perfe, deinde 
cafi ob flagitium Ducis. Chofroes ab Anato- 
zado filio offenditur . Naturd valetu- 
dinariHS , Tnbunum Medicum , 
virum optimum , fumme colit . 
Anatozadum nbcllem 
fcede plettit. 

1N Apfilia, jam Lazis ab «vo fubdita, caftel- 
Ium eft munttiflimum, quod indigenas Tzi- 
bilum vocant. Terdetes autem, nobilis Lazus, 
r & Magiftri, ut appellant, dignitate infignis in 
fua gente ♦ cum Gubazem Lazorum RegemL. 

fraviter ofFendiflet, Perfis clam pollicitus tra- 
iturum fe caftellum lllud , aflumpto ad hoc 
Perfico agmine, in Apfiliam fe fe contulit. 
Proxime caftellum, cum Lazorum comiratu an- 
teiit, introque acceptus eft. Qpippe Lazorum 
PrsefedVo, de quo nulla erat fufpicio. pncfidia- 
rii diffidere non poterant . Simul affuit Perfa- 
rum.agmen, id Terdetcs in caftellum admifit, 
eoque fadhim eft, ut Medi non folum Lazica, 
fed Apfilia etiam potiri fe, tunc temporis exi- 
ftimaverint . Lazos atitem , & Romanos Perfa- 
rum exercitus ad Petram ita diftinuit, ut Apfi- 



344 P R O C 

lte ferrc opem neutri valuerint . Qpi caftelli 
illius praefiiio prseerat, uxorem habebat, Apfi- 
liam genere, formofiifimam, cujus infano amo- 
re repente captus Perfarum Dux, prim6 tenta- 
vit eam illecebris , deinde . ciim nihil profice- 
ret, vi fubita comprimere aggreffus eit. Hmc 
ir£ ardens maritus faemin», eum , & quotquot 
in caftellum cum ipfo venerant , no£hi interfe- 
cit, horum caeie, tanquamau<ftario, poenam- 
libidinis illius cumulans . Tum ipfe caftellum 
obtinuit , & k Colchis defecerunt Apfilii , eos 
infimulantes, qubd fe a Perfis male habitos non 
adjuyiflent . Verhm illuc a Gubaze cum Ro- 
manis mille miffus Thomae filius Joannes, cujus 
mentio proxime incidit, Apfilios citra pugnam, 
multis videlicet blanditiis , fubegit , & ad La- 
zorum obfequium revocavit . Hsec de Apfiliis, 
& Tzibilo caftello dicere habui . 

Sub idem tempus contigit , ut Chdfrois in- 
humanitatem , vel ipfa ejus proles experire- 
cur . Filiorum illius natu maximus , Anatoza- 
dus nomine , quod Perficae idem eft , ac Do- 
cans immortalitatem , ipfum offenderat , prse- 
cer alia multa licentiflimae vitae flagitia , nonu 
veritus cum uxoribus paternis concumbere. Ac 
primo Chofro& filium hunc muldlavit exilio . 
Eft Vazaine Perfidis regio imprimis fertilis , & 
in ea urbs Lapato , a Ctefiphonte dierum fe- 
jptem itinere diflita . Hic jufsu patris degebat 
Anatozadus . Interea Chofroes morbum adeo 
gravem contraxit , ut ipfius obitum fama nun- 
ciaret. Erat enim naturi valetudinjtrius Chof- 
roes . Profe&6 Medicos faepe undique cogebat, 
quo in numero fuit Tribunus , genere Patefti- 
nus , vir eruditus , nec cuiquam fecundus artis 
medicae peritid , fingulari idem moderatione , 
pietate in Deum egregia , fummaque manfue- 
tudine praditus . Aliquando , cbm Chofroenu 
male fe habentem fanaffet , e Perfide rediit , 
multis , ac magnificis donis ab ipfo au&us . 
Qjiando autem nm priores induciae pa£te funt, 
a Juftiniano Augufto Chofroes poftulavit , ut 
Medicum hunc apud fe anno uno manere fine- 
ret . Elapfo illo domefticae confuetudinis fpa- 
tio, uti fupra diximus, inftitit Tribuno Chof- 
roes , ut quidquid opus haberet pofceret. Ille 
pro omni pecunia ninil aliud petiit* nifi capti- 
vorum Romanorum aliquot libertatem . Dimi- 
fit ei Chofroes non modo ex Nobilitate bello 
capta quofcumque nominatim petierat , fed 
alios ad tria millia, unde apud omnes magnam 
Tribunus gloriam eft confecutus . Haec ha- 
&enus . 

Ubi Chofroem patrem fuum teneri morbo 
audiit Anatozadus , poteftatem fibi regiam ar- 
rogans , res novas moliri coepit . Deinde con-, 
firmata patris valetudine , nihilo is minus ur- 
bem ad defe&ionem induxit , fumptifque ar- 
mis , bellum juvenili ardore ferox fufcepit . His 
Chofroes auditis , in eum copias mifit , Pha- 
brizo Duce , qui vi&um acie Anatozadum ce- 
pit. nec multo poft ad Chofroem duxit. Ille^ 
oculos filii mutilavit , non illata caecitate , fed 
palpebris fupra , infraque foediflime inverfis . 
Nempe claufis ipfius oculis candentem acum^ 
ferream forinfecus admovens , palpebris decus 
abftulit. Qjjod eo foliim animo fecitChofroes, 
ut filio regnandi fpem eriperet . Nam regnum 
Perficum fex mutilo deferri vetat, quemadmo- 
dum in fuperioribus libris commemoravi . 



O P I I 

k 

CAPUT XI. 

Exeunt inducue. Mutua legationes . Ifdiguns le- 
gati Perfarum faflus. Braducicnem interpretem 
occidit Cbofroes . Romani in Lazica Petram 
obfident. Suffbdkmt murum . Eorum cona- 
tusirritus. Sabiri partim Romanis , par- 
tim Perfis addifti . Arietem leviorem 
fabricantur novo invento • Admo- 
ventur macbina , quas Perfa na- 
pbtha , fioe oleo Medea com- 
burere fatagunt. BejfaMa- 
gifiri militum grandavi 
miravis. Perfaintur- 
\ riligneadeftagrant* 
Vrbem Romam 
cafiunt , 

HUc fbrtuna, atque indoles Anatozadi eru- 
perunt, exiitque annus induciarum quin- 
tus . Tunc Petrum Patricium , eundemque Ma- 
giftrum Officiorum , ad Chofroem JuitinianuS 
Auguftus legavit , ut de pace Orientis totius 
ageret . At Ule hunc remiut , pollicitus , fub- 
fecuturum virum , qui remcomponeret, prout 
rationibus conduceret utriufque gentis . Nec 
multo poft , deftinavit iterum lfdigunam, gran» 
divirum fupercilio, & arrogantia, fupra quam 
dici poteft , elatum , cujus iaftus , ac*tumor 
2 Romanis omnibusintolerabilisvidebatur. Uxo- 
rem , liberos , & fratrem ducebat fecum , co- 
mitante famulorum ingenti agmine: dixiifes il- 
los inftrudla acie ad pralium progredi. Ade- 
rant ei comites duo e primaria Penidis nobili- 
tate , aurea diademata capitibus geftantes . Id 
ver6 Byzantios maxime urebat , quod multo 
benigniiis , ac magnificentiiis , qukm pro Le- 

fati conditione , Juftinianus Auguftus ipfunu 
aberet . Non iterum , cum eo Byzantium Bra- 
ducio venit , quem ferunt interfe&um a Chof- 
roe , hinc tantummodo reum arguente , quod 
eum Imperator Rom. menf* participem fu« 
feciffet . Neque euim , ajebat , honore tanto 
Interpres affedlus effet a Caefare, nifi rem Per- 
> ficam prodidiflet . Sunt qui ejus nomen 
clandeftino cum Romanis colloquio ab Ifdieu- 
na delatum dicant . Ciim primbm Legatus nic 
in congrefTum , & colloquium venit Impera- 
toris , de pace , nec paucis , nec multis egit : 
tanriim queftus eft violatas a Romanis indu- 
cias , quarum tempore nondum exa&o , Are- 
thas , & Saraceni , Romanorum focii , Ala- 
mundarum vexaflent . Alia quxdam leviora^ 
objecit , filentio , ut equidem cenfeo , preeter- 
mittenda . 

Dum hxc agumur Byzantii Beflas cum om- 
nibus Romanorum copiis Petram obfidet . Ac 
moenia quidem Romani fufFoderunt in ea par- 
te, qua pri^is excavata a Dagifthgo, murus e& 
; loci colapfus fuerat : cur autem ibi cuniculum 
egerint , modo dicam . Qjui primi hanc urbem 
aedificarunt , murorum fiindamenta fere omnia 
locarunt in rupe : alicubi aggeri fuperpofue- 
runt . Qjua fpe&at urbs Occidentem , erat pars 
qucedam muri non admodum lata , ad cujus la- 
tera filex afpera , ferroque impenetrabilis fun- 
damenta muri fuftinebat . Eam igitur partenu 
ut Dagifthpis antea , fic Beflas mod& fubegit 
ligonibus , non finente eos ulterihs progredt 
natura loci , fed commetiente , & idoneis ter- 
minis definiente cuniculi longitudinem . Chtn 
autem Dagifthgus obfidionem folviflet , ruinas 
muri inftaurare volentes Perfo , non priftinum 

ferva- 



Digitized by 



4 



:x 

■& 

3> 
:a 

■ fc 
u 

fc 

a.t 

rj 

1 2u 1 

ei. 

Iftfr 

■r- 

i* 
.£ 

5» 

ssi 
pts 

3> 

i& 
:& 

rer- 



DE BELLO G 

fervarunt ftru&urse modum , at hunc inierant . 
Spatio , quod inanitum fuerat , oppleto gla- 
rea , cralsas trabes impofuerant , ac dolatas 
optime , & complanatas inter fe ita vinxerant, 
ut latiirima earum efsec compages . Hac bafi 
pro fundamento pofita, murum apte fuperftru- 
xerant . Id cfim nefcirent Romani , fe funda- 
menta fuffbdere exiftimabant . E fpatio, quod 
trabibus, quarum modo neraini, fuberat, ege- 
fta magna terns vi , murum quidem late quaf- 
(arunt , ac repente ejus pars fuccidit : neutri> 
tamen procubuit ruina , nec feries lapidutTL- 
confufa eft , verum integra ad perpendiculum 
defluens % & , tanquam ex machina , in fedem 
vacuam demifsa ftetit, fuumque locum tenuit, 
non jam aeque ac priiis edita , fed humilior . 
Itaque trabes , fubtra&o penitiis folo , cui in- 
ajmbebant , cum ftru&ura omni fibi impofita, 
imbi fubfederunt . Ac ne id quidem Romanis 
afcenfum ad murum prabuit . Etenim Perfse 
magno illuc numero antea fecuti Mermeroem , 
nonmediocri acceffione moenia extulerant. Ro- 
mani , ubi convulfam muri partem ftare de in- 
tegro viderunt, ignari qu6 le verterent, asftua- 
bant. Nam nec iubducere terram amplius po- 
terant , cuniculo ita obruto , nec uti ariete^ , 
ciim in acclivi murum oppugnarent : illa au- 
tem machina trahi nequiret , nifi in loco pla- 
no , ac molliter jacenti . 

Cafu quodam contigit , ut in hoc Romano- 
jrum exercitu nonnulli Barbari Sabiri agerent , 
ifta de caufa . Sabiri , gens Hunnica , ad Cau- 
cafum habitant , frequentiffimi , & in multos 
principatus rite divifi . Principum alii cunu. 
Imperatore Romano , alii cum Perfarum Rege 
amicitia veteri conjundli funt . Ac folec uter- 

5|ue Rex certum auri modum fociis largiri 
uis, non quotannis , fed quando ad id necefli- 
tate compellitur . Tunc igirur Juftinianus Au- 
guftus Sabiros fibi amicos ad foci^nda fecunu 
arma invitans , ad eos quendam, qui pecuniam 
deferret , mifit . Is vero , non valens tuto ad 
Caucaftum , prefertim cum pecunia , penetra- 
re , eo quod hoftes regionem interpofitam ob- 
tinerent , poftquam ad l>ffam , 6c Romanas 
copias Petram obfidentes pervfinit , per nun- 
cium Sabiris fignificavit , ut quamprimum ad 
fe venirent ipforum quidam , accepturi pecj- 
niam . Exremplo Barbari dele&os tres £ Pro- 
ceribus fuis in Lazicam deftinanu c{im nonnul- 
lis , qui poft fuum illuc adventum , Romanis 
permifticopiis, murorum oppugnationi manum 
admoverunt . Ad id autem operam contulerunt 
animadverfa Romanorum defperatione . His 
certe hagrentibus , & quo pa£h> fibi in prafen- 
ti confulerent ignorantibus , Sabiri machinam 
fabricati funt , qualis , poft hominum memo- 
riam , nec Perfarum , nec Romanorum cui- 
quam in mentem venit , quamvis in utroque^ 
Imperio nunquam defuerit , nec jam defit in- 
gens opificum numerus, & faepe in omni aetate 
ejufmodi machina utrique opus habuerint ad 
verberandas munitiones in locis afperis , & 
aditu difficilibus pofitas . At eorum nemo in- 
ventum hoc unquam peperit , ficut jam ifti 
Barbari . Is nempe eft humani mos ingenii , ut 
pariter cum tempore ad novas rerum inventio- 
nes femper progrediatur . Ex tempore Sabiri 
ifti arietem excitarunt, non confueto, fednovo 
quodam alio rtodo . Neque enim re£Hs , tran- 
fverfifque rrabibus compegerunt hanc machi- 
nam , vertim craffioribus virgis inter fe nexis , 
& in omni latere aptatis trabium loco , totam 
machinamcoriis itacircumtexerunt, utfpeciem 
To;n. I. . 



OTHfCO, LIB. IV. 34$ 

A arietisretinuerit, unaadmodum trabe in medio 
catenislaxis, utafTolet, fufpenfa, cujuscaputin 
mucronem definens , & ferro circummunitum f 
non fecus ac teli cufpis , muros crebro impulfu 
verberaturum erat . Porro adeo levem fecerehanc 
machinam, ut eam a virisintus difpofitis trahi, 
agive necelTe non efret, fed viri quadraginta , 
qui trabem retra&uri , & in murura impulfuri 
erant , arietariam machinam humeris expedi- 
tiffime geftarent , intus protedli coriis . Tres 
igitur hi Barbari machinasejufmodiftruxerunt, 
trabibus cum fuo ferro detraftis ex arietibus , 
quos Romani a fe comparatos , nequibant ad 
moenia trahere : tum earum auamque ingreffi 
milites Romani minimfim quadraginta ex for- : 
B tiffimis delefti illos muro admoverunt. Adraa- 
chinae cujufque latera ftabant aiii , loricis , ga- 
leifque egregie muniti , atque inftru£H contis, 
quorum cufpides uncis ferreis praefixas erant , 
eo confilio , ut cum arietis caput , muro im- 
pa&um ftrudhiram ejus convulfiffet , lapides 
confufbs dimovere his contis , ac projicerc- 
pofTent . Ergo rem aggreffis Romanis , janu 
murus crebris impreffionibus quatiebatur , & 
qui hinc inde aftabant machinis , lapides fedi- 
bus fuis emotos excutiebant contis , eratque- 
opinio urbem continuo expugnatum iri . At 
Perfae iftud excogitarunt . Turrim ligneanu >. 
jamdiu paratam , moenibus impofuerunt , ac 
viris complerunt pugnaciffimis, qui peftoribus 
loricas , capitibus , ac reliquo corpori tegmi- 
na induerant clavis ferreis horrida . Vafcula- 
fulphure , bitumine , & veneno , quod Mcdi 
Naphtham , Grseci Medeas oleum vocant , ple- 
na , atque igni concepto ardentia , m arietarias 
machinas mittebant , fic ut cun6te tantiim non 
conflagraverint . Sed enini qui illis , uti dixi , 
aftabant , contis , quorum mod6 memini , de- 
pellentes, ac repurgantes quae jadta fuerant , b 
machtnis omnia confeftim humi devolvebant : 
quanquam haud diu labori huic fuflfe&uros fe, 
& reftituros putabant . Nam quidquid ignis 
contingeret , nifi eodem pundlo tcmporis ex- 
cuteretur , id protinus abfumebat . Ita quidem 
haec agebantur . 
D Befws vero ipfe loricatus , armatis omnibus 
copiis , ad muri partem collapfam fcalas ap- 
plicuit , & cfim fuos verbis eatenus anima(Tet, 
ut hebefcere non fineret occafionis vim , exhor- 
tationis reliquum impendit £i<ftis . Vir enim 
annis major feptuaginta , ac plane jam exole- 
tus , fcalas primus afcendit . Tum Perfar , & 
Romani in pugnam coorti funt cum ea fignifi- 
catione virtutis , cui parem, me3 quidem fen- 
tentuL aetas hxc nufquam vidit. Siquidem col- 
leftis Barbaris ad duo mijlia & trecentos, Ro- 
manis ad fex millia , ex utrifque , qui non in- 
terierunt , vulnerati funt fere oranes ♦ nec nifi 
oppidb pauci illsefo corpore fuperfuerunt . Ica- 
que afcenfura Romani totis viribus tentabant , 
eos Perfe labore multo repellebant . Cadenti- 
bus utrinque plurimis , nihil propius fadhrau 
eft , quam ut Perfse periculum amolirentur . 
Nam ciim in fummis fcalis magna vi fe fe in- 
vicem truderent, & Romani cum hofte fupe- 
riorem locum tenente pugnarent , magno his 
numero pereuntibus , Beflas Magifter militum 
dejedhis humi concidit . Utrinque tunc fublato- 
clamore ingenti , confluentes undique Barbari* 
in eum tela conjecere . Circumfufi mox Prote- 
(ftores , galeis omnes , ac loricis induti • ob- 
tentis deluper fcutis , jun&ifque inter fe late- 
ribus , teftudine tanquam te&o Magiftruro mi- 
litum occultabant cutiffime > & miffilia omni 
X x ope 



Digitized by 



Google 



S46 P R O C 

ope prohibebaut • Magnus erat telorum cre- i 
pitus, cbm ufque & ufque ingruentia » clroeis, 
aiiifve armis defringerentur . Clamore quiique, 
fublimi anhelitu , & labore fe conficiebat . 
Rurfus Romani omnes Magiftrum railitiae tueri 
fatagentes , ja&is in muros fiue ulla intermif- 
fione telis hoftem reprimebant . Tum Beflas , 
pragravato armis corpore per fe parum agili 
ob nimiam obefitatera , & quam^extremamu 
fuifle dixi fene&utem , non valens furgerc^, 
quamvis in tantum difcrimen addu&us eflet, 
nibilominus mente conftitit, atque ex tempore 
confilium cepit, quo fe ipfe, remque Romanam 
fervavit . Etenim Prote&oribus imperavit , ut 
fe b veftigio raptarent > & procul a moenibus 
craherent . llli di&o audientes partim eunu ] 
trahebant , alii cum ipfo recedebant, fublatis, 
continuatifque inter fe fcutis , & in greflu 
modum fervabant scqualem ei , quo ilie trahe- 
batur, ne , fi pateret , ab hoftibus feriretur. 
Receptus in tutum Bcfias , furgit , aftantefque 
hortatus, ad muros vadit , & pede fcalis im- 
pofito, afcenfum iterum ardenter molitur . Ro- 
mani fequuntur omnes , ac facinora in hoftes 
edunt viris fortibus digna . Conterriti Perfse, 
nonnihil petunt fpatii ad convafandum , ut de- 
dita urbe difcedant. At Beflas, hcec ab iilis do- 
lose fingi conyciens , ut hoc interim fpatio 
muros firmarent , fe quidem impreflionem ab- 
rumpere non pofle dixit : iis autem , qui dc^ 
compofitione fecum agere vellent , quamvis ( 
pugna ferveret , licere nihiiominus ad alianu, 
iecura ire murorum partem , quam indicabat . 
Iilis di&a refpuentibus , certamen redintegra- 
tura crudefcit, feque acriter utrique trudunt. 
Adhuc Marte pugnabatur ancipiti , ciim alia^ 
pars muri, quam prihs Romani fuffbderant, 
repente corruit . Utrinque e6 multi confluere . 
Ac Romani quidem hoftibus longe numero fu- 
periores , quamvis bipartito divifi , magis, ac 
magis torquendo jacula , trudendoque, validif- 
lime adveriariis inftabant . Perfae vero hinc, at- 
que illinc appetiti , non ita janTrepugnabant , 
fed eorum apparebat paucitas > copiis Difariam 
diftributis. Dura utrique ita confligunr, ut nec 
Perfie imminentem fibi holtem repellere , nec j- 
Romani aditum prorfus perrumpere valeant, 
Joannes , adolefcens Armenius , idemque Tho- 
ra« filius cognomento Guzes, a muri labe , & 
iis , qui invicem ibi fe propellebant , digredi- 
tur, aflumptlque ex Armeniis , quorum Dux 
erat, exigua manu, cum ea fubit per pracipi- 
tium , qua urbem non poffe capi omnes exifti- 
mabant . Cuftodibus illic difpofitis illata vi , 
afcendit ; ciimque ad murorum pinnas evafiflet, 
Perfam, unum ex numeropropugnatorum illius 
partis , qui bellicofifCmus videoatur, occidit 
hafta, & e5 Romanis aditum fecit. 

lnterea Perfae , qui in turri lignea ftabant , 
igni era vafa quamplurima accenderunt , ut 
miflilium ejufmoai majori copia machinas cum j 
viris comburerent , non fufficientibus propu- 
gnatoribus omnia contis avertere . Subito Au- 
fter vehementiflimus magno cum murmure illis 
ex adverfo ingruens, turris aflerem igni corru- 
pir . Perfis non ftatim animum advertentibus, 
cfrra omnes labore, tumultu, formidine, & ni- 
mia perturbatione eflent impliciti , ac fenfum 
ipfis neceflitas aulerret, convalefcens paulatim- 
fjamma, o!eo< quod a Medea nomen habet, & 
aliis , quae vires ipfi dabant , turrim totam , ac 
Perfas in ea collocatos cremavit . Combufti 
omhes ceciderunt > partim intra moenia, partiro 
extra, ubi raachinx, & Romani circa illas po- 



O P I I 

fiti ftabant . Sic demura Romani «teri , qui 
ad muri labem pugnabant , cedentibus , & ar. 
dorem remittentibus adverfariis , mcenia pene* 
trarunt, & Petra vi capta eft . Perfie quingenti 
ad urbis arcem intento curfu, ejufque munitio- 
nibus occupatis , illic fe tenuerunt . Reliquos 
Romani, quos congreflu non fuftulerant, vivos 
omnes ceperunt, numero fummum DCCXXX. 
Horum integros XVIII. invenerunt , oeteri 
erant faucii. JE Romanis multi, iique foniffimt 
occubuerunt , inter quos fuit Joannes Thomae 
filius, qui in hoftes miris facinoribus editis, in 
capite i Barbaro quodam vuineratus eft lapide, 
dum urbem ingrederetur. 

CAPUT XII. 

Perfie, qui m Petra arccm confugerant, ai &t&~ 
ttimem invitati , arcis incendto pervre malunt $ 
fuarn fe bofli pernrittere . Cbofrois in re ci- 
baria Petra conrerenda liberalitas , & in 
aqwtduflu extnundo folertia. Bejfas 
captivos Byz intium mittit ; muroi 
Petrj drrust ; ab Imperatorc, 
adeoque ab omnibus 
commendatur. 

POftridie Romani obfeflis Barbaris , qu! ar- 
cem occupaverant, in eam fententiam ver- 
ba fecerunt , ut iiiis incolumitatem obtulerint , 
ac promiferint fidem pubiicam , fumma fpe in* 
cenfi fore ut Perfas ad deditionem ei vii pelli- 
cerent. At illi a fermone fe avenentes,advini 
fpe&abant, quamvis labori haud diu fe reftitu- 
ros putarent : verhm enimvero fi>rtiter mori 
cupiebant. Tum Beflas in animo habens a pro- 
pofito illos abducere, & ad vitae amorem revo« 
care ,militi cuidam Romano imperat , ut e pro- 
ximo illos bortetur, ac profi^rt, quseipfisreferri 
velit. Is chm proxime accefliflet, ita difleruit: 
Qjjid tantum malivobis accidit, praeclariPerf$, 
ut contendatis ad interitum ,caufam ejus paran- 
tes temeritate pracipiti , 8e manifefto contem- 
ptu ftudii virtutis bellicae. Neque enim fortiter 
facit, qui contra vim ineludabiiem obfirmat fe 
fe, nec fapienter, qui VMftoribus cedere renuit. 
At nec turpe eft, in vitag curfu prafentemfortu- 
nam fequi . Neceflitas enim , quz bonx fpei 
nihil haoet, merit6 infemiam effugit, licet res^ 
cacteroquin indigniflimas> admittat : quippe^ 
malum inevitabile veniam fecum afferre folet . 
Nolite igitur in evidenti difcrimine ftultl cef* 
tare peninaci^ , nec faiuti praeponite vananu 
animi oftentationem , fed cogitate , non poflc» 
mortuos reftituere fe in vitam : fuperftitibus 
autem integrum fore poftea pro reditu fuopa- 
cifci , fi id fatiiis efle videbitur . Itaque poftra- 
miim deliberate , ad utilitates veftras intenti , 
& memores optima efle illa confilia , quat cui 
ceperint , emendare poflunt pcenitentia . oic 
vero vos, quamvis re:ra<Sfatrios, miferamur.fic 
optantibus mori parcimuSsfic vitam habentibus 
ludibrio , ac lucem contemnentibus benigne fi^ 
cimus , ut Romanorum Chriftianorum inftitut» 
ferunt. Porro datamvobis incolumitatem unum 
id confequetur, ut ad Rempub. meliorem tra- 
dudh , Juftinianum pro Chofroe dominum ha- 
beatis , quas nos fide publica vobis confirmatu- 
ros recipimus . Qjiare , chm vobis liceat efl<L- 
falvis , nolite vos ipfi perdere . Neque eninu 
praBclarum eft, in afperis , qu« nihil omnina 
profint, alacriter verfari : cJim id aon genero- 
fum facinus, fed mera raoriendi libido fit. For- 
tis eft , qui dura > unde aliquem expedtat fru- 

<Shim> 



Digitized by 



DE BELLO GOTHICO. LIB. IV. 



<5him,conftanter fubit, ac tolerat. Neclaudant 
homines mortem voluntariam, quando pericu- 
lo , cujus causl appetitur , fpcs major eft : at 
violentus interitus inutilis , & praeceps amentia 
judicatur. Infana demum ad mortem ultro ob- 
eundam audacia nihil aliud fapientibus videtur 
eirc, nifi faeda quxdam larva ftrenuitatis. Illud 
etiam reputandum , cavendumque , ne quid in- 
grati animi vitio peccare in Deum videaraini . 
Nam fi vobis decreviflet exitium, 6 Viri , ne- 
quaquam vos, ut equidem cenfeo, iis tradidif- 
fet, qui fervarevos cuperent. Hic nofter eft in 
nos^ animus , jam inter vos confulite , & num- 
vita digni fitis videte . 

Ita quidem hortator ille difleruit. Perfsveri 
monita ne auribus quidem accipere voluerunt , 
fed pervicaciA obfurdefcentes , nihil audire fc- 
fimuiarunt . Tum Romani , juflu Magiftri mili- 
tum, ignes arci injicere, hoc modo hoftem ad 
deditionem perpulfum , iri exiftimantes . Cre- 
fcente admodum flamma, Barbari mortem prse 
oculis habebant , nec dubitabant , quin mox 
abituri eflent in cineres ; nulla fpes erat reli- 
qua, nec fciebant quo defenfionis genere faluti 
confulerent, nihilominus in manus hoftium ve- 
nire recufarunt, & mirante RQmano exercitu, 
omnes pundto temporis cum arce incendio de- 
leti funt . Tunc apparuit , quam cordi eflet 
Lazica Chofroi , qui milites legiflet omniunu 

J)rseftantiflimos , & in Petrse prsefidio collocaf- 
et , ibique tantam repofuiflet armorum vim , 
ut, ciim in praedam Romanis ea cefliflent,cui- 
que miiitivirorum quinque armatura obtigerit, 
quamvis multa in arce conflagrarint . Praecerea 
magnus inventus eft frumenti numerus, &car- 
nium fale conditarum , caeteneque rei cibarise 
copia, qu« omnibus quinquennio obfeflis fuffe- 
ciuet . Vinum fibi non providerant Perfse, fed 
tanthmacetum, & fatis filiquse, (ex quavinum 
conficerent . ) Ubi aquam Romani in urbe ex 
canali ftrudHli manantem viderunt , vehementi 
ndrairatione defixi hasfere , donec ars occultis 
canalibus adhibita patuit , quod quid rei fit , 
«\od6 dicam . 

Quando Chofroes Petram a fe expugnatam* 
praefidio muniit ♦ pro certo habens Romanos 
eam viribus omnibus obfefluros , ftatimque ad- 
moturos manum intercidendo propere aquasdu- 
dhii, h®c excogitavit. Acjuam, qux in urbem 
inducebatur, tnpertito divifit , du&£que fofsd 
altiflimi, canales conftruxit tres: unumquidem 
in ima fofla , quem ctim ad mediam ufque fof- 
fam casno , lapidibufque texiffet , ibidem alte- 
rum abdidit . Tertium vero ifti impofuit ab 
humo extantem, fubje&umque oculis omnium, 
itaut aquaedu&us triplici concamerationediftin- 
6his occulte eflet . Cujus rei infcii Romani , 
obfidionis initio,rupto canali illo, qui appare- 
bat , fofsam altihs non fubegerunt , fea priiis 
abeuntes incepto, quam opus penitiisdeftruxif- 
fent , fibi perfuaferunt aqui jam carere obfef- 
fos, inerti incuria falfam illis offerente opinio- 
nem . Dum protrahitur obfidio, Romani, non- 
nullis hoftium captis, ab ipfis refciunt , obfeflbs 
ex aquaeduftu haurire . Qjiamobrera locum ag- 

ijreflt fodere, fuppofitum canalem alterum,. of- 
endunt, eoque incifo, de hoftibus a&ura exi- 
ftimant , nullum a prioribus ad confequenti^. 
documentum trahentes . Poftea potiti urbe , ut 
manantem , quemadmodum dixi , ex canali aquam 
viderunt , obftupuerunt , fufpenfi ignorationc^ 
caufie . Q^am a captivis edo&i , hoftium iiu. 
operibus moliendis diligentiam,fuamque in fu- 
fcepto labore negligentiam , re jam pera&a co- 
Tom. L 



347 



B 



D 



gnoverunt . Protinus Beflas captivos omnes ad 
Imperatorem mifit, ac Petrae moenia diruit, ne 
Perfe uegotiumdenuo feceflerent. Aflenfuslm- 
perator, mirifice virtutem ejus laudavit, & fa- 
pientiam, quod muros funditus evertilfet. Sic 
Beflas, re feliciter, ac fortitergefta,quemami- 
ferat (plendorem nominis ubique recuperavit . 
Is certe, dira Romae prafidio pnefe&us eflet , 
Romanis priftina fomtudinemagnam defefpem 
concitaverat. Ibi ver6 male bello adminiftrato, 
itaque, ut in fuperioribirs Iibris narravi , capt^ 
a Gothis Romd , & extindla parte maxima ci-. 
vium , cum Byzantium rediiflet, pihilominus 
Juftinianus Auguftus ipfi in Perfas belli Impe- 
rium efle juflit. Nemo fere erat quin id culpa-' 
ret , rideretaue Imperatoris confilium , quod 
Beflse, a Gothis fbede vi&o , ac feni capulari , 
jam fub occafum vitae, bellum Perficum dedif- 
fet . Haec erat communis fere opinio , cixm fc- 
feliciter animofum Magifter ille militum prae- 
buit. Nimirum res mortalium , non pro ipfo- 
rum fenfu, fedDei nutu, ac providentia admi- 
niftrantur, quod homines ideoFortunam voca- 
re folent, quia caufam ignorant curfus , quera 
in eventisvident, nam vulgoFortuitum dicitur,. 
quod praeter opinionem videtur accidere. Ve- 
riim de his ad arbitrium quifque fuum fentiat. 

CAPUT XIII. 

Mtrmcrm Perfarum Lkix Petram ferius petit . 
Copias Arcbaopoltn du it cum elepbM*ibus . 
Sordida Bejfe cupiiitas . Nimia Jujli- 
nianiinPrafettos indulgentia. Scan* 
da y & Sarapanis Lazica caflel- 
la . Rhodopolin evcrtunt . La- 
ti . Romanorum in flati- 
vis agentium fuga . 

INtereaveritusMermeroes, ne quid mali Ion- 
ga dies aflferret Petra , Perfifque in ea urbe 
relidtis , moverat cum omnibus copiis, eoque 
contendebat, anni tempeftate, quae hyemi fuc- 
ceflerat, invitatus. At per id tempus plane co- 
gnitis, quae Petrse contigerant , inftitutum iter 
abrupit , haud ignarus , trans fluvium Phafin , 
nullum efle locura , quem Lazi incolerent f 
nifi Petram . In reditu , occupatis faucibus , 
quse ex Iberia in Colchidem ducunt, ubi Pha- 
us vadofus eft , hujus vadum tranfiit , itemque 
fluvii , qui Rheon dicitur , & ipfe navibus ibi 
impar ferendis . Itaque ciim cflet a dextra^ 
Phafidis , univerfum exercitum ArchxopolirL- 
duxit , qu* urbs primaria eft , ac maxima La- 
zicae . Equites crant omnes , paucis exceptis , 
eofque elephanti o&o fequebantur, quibus in- 
ve&i Perfae, tela inde , tanquam e turnbus in 
hoftem fuppofitum mifluri erant . Q^iare me- 
rito quis miretur laboriofam Perfarum indu- 
ftriam , qui viam ex Iberia ad Colchos , ubi- 
que deruptis faltibus, & fruticofis falebris im- 
plicitam, fylvifque adeo dcnfis obteftam priiis, 
ut viro expedito videretur infuperabilis , ita— 
complanarint , ut non mod£> equeftres eorunu 
copiae inde omnes facillime veniant , fed ele- 
phantos etiam , quotquot volunt , ad bellunu 
agant . Ipfis etiam aderant focii , ex Hunnis 
Sabiris ad duodecim millia . At timens Mer- 
meroes , ne tot numero Barbari detrecftarent 
imperium , ac Perfarum exercitum ingenti ma- 
lo afficerent , retentis quatuor eorum millibus, 
casteros luculento ftipendio donatos remifit in 
patriam . Conftabat Romanus exercitus duode- 
cim millibus, fic tamen ut non unum in locum 
X x a omnes 



P R O 



vnrm cotAi cfleirt, fed trfc milUaAreh*opoii 
pr*fidium agitarcnt • Odonacho , & Baba du- 
abus , viris bcllo egregiis , rciiqui cis oftia_ 
fluvii Phafidis ftativa babercnt , eo confiiio, ut 
fi quo hoftis iret infeftus , ipfi iade moverent 
caftra , ac tptis viribus fuppetias ferreur . His 
Beuilus , 8c Uiigagus imperabaar, aderarquc^ 
Varases Perfarmenius cx itali* reccas , qui fe- 
qum Tsanos DCCC. duceb^t. BeiTas autenu, 
ftatim ut Petram cepit • diouflis iaboribus bcU 
licis v , Pontum , 8c Armeaias obieas in colli- 
geadis proyinciarum fuarum vc&igalibus ope- 
ram pofuit : qua fordida cupiditate rem Roma» 
nam iterum accidit . Nam fi coatinud poft vi- 
iftoriam, de qua dixi, &Pet« expugnationem, 
ad Lasorum , Iberprumque confinia fe contu» 
litfct , ac muniflet eorum anguftias , uon am- 
plihs t mel quidcm fententil , Ferfarum exer- 
citus in Lasicam pcnetraflet. Jamver6 hic Ma- 
gifter militi* , dum ia ea parte laborare nc~ 
ghgit , propemodum manu fua Lasicam hofti 
tradidit , ira Imperatoris admodum fecurus . 
Solebat enim Juftinianus Auguftus PrsefeAorum 
-peccatts muhhm indulgere , quo fiebat, ut fo- 
pius contravitse inftitutum, & in Remp. pal^m 
delinquerent , 

Ad Iberi* fincs habebaat Laxi caftella duo , 
Scandam , & Sarapanin , qux in montium fau- 
cibus afperis , ac plaafc confragofis fita • diffi- 
cillimos habebant aditus . Ea quondam Lazi 
cuftodiebant labore multo , ob loli malignita- 
tew , ex quo nihil vefcum nafcitur i vertmu 
homines ed cibaria compqrtanthumeris. Belli 
bujus initio Juftinianus Auguftus, amotis inde^, 
praefidiis Lazicis , Romana fubftituerat , quac 

f>oftmodum urgente vi&us penuria , his caftel- 
i$ excelferunt ; chm nec pauico , cui minime 
aflueverant , vitam tolerare diutius poflent ut 
Colchi, nec jam Lazi cibariis omnibusperlon- 
ga itinera ferendis fufficerent . Eadem a Perfis 
occupata Romani fafta pace receperant , re- 
ftitutis viciifim Bolo caftello , Pharangioque^. , 
utinfupenoribus libris plenibs commemoravi. 
L^i igitur caftellum utrumque excideruut, ne 
indcaPerfis oppugnarentur: Perfe vero eorum 
ftlterum, quod Scandam vocant, reacdificarunt, 
occuparuntque pwfidio , ac Mermeroes Medo* 
rum exercitum ulteriixs duxit , 

Rhodopolis , urbs in planitie fita , primaque 
obvia irrumpentibus ex Iberia in CoJchidenu , 
aditu, captuquevalde facilis erat. Qyamobrem 
Lasi illam folo auper aequaverant , Perfarum 
gdventum vcriti, Qjao Perfae audito , reila Ar- 
chxopolin iter intenderunt , Mermeroes ver6 , 
ubj accepit caftra hoftcs metatos efle ad fluvii 
Phafidis oftia , eo progredi conftituit : quippe 
fetiu^ videbatur hos prius profligare , itaque^, 
demum Arch^opolis obfidionem capeffere , ne 
ipfi a tergo fubeuntcs PerfaFum copiis derri- 
menti aliquid importarcnt. Propter Arch«opo^ 
lis moenia tranfiens , Romaoos urbis incolas 
falutavit cavillans , 8{ ja^anter denuucians , 
g^utum eo fe rcditurum ; veile fe prius allo- 
qui Romanos , qui ad fluvium Pharni ftativa^* 
habereot. Tum illi fuo refponfo ire ipfum ju- 
bent, quocunquevoIet ,aBterbmafSrmant nun- 
quam ad fe revcrfurum, fi inRomanos illos in* 
ciJerit . De his certiorcs fa<fti exercitus Ro- 
m/mi Duces cohorrucrunt , feque impares rati 
ftiiHnendfls aggrefiprum imprcflioni , fcaphis , 
qua? praefto erant , confcenfis fluvium Phafim 
trajecere omnes , ctim quidquid annons fibi 
comparataj avehere porerant • impofuiflent in^, 
fcapha? » caeceris in flumcn projc^is , ne ho- 



C 
A 



B 



D 



E 



O P I I 

ftes illis gauderent . Qu6 chm omaes copfcs 
paulo poltduxiiret Mermeroes • atque hotlium 
caitra vidiflet peniths vacua , rem inique cuUt, 
fccum dolens , ac pendens aoimi • Subindt^ 
Romanorum caftris flamma deietis , ixi ardens 
rediit , & copias Arch^opoUa duxit • 

C APU T XIV, 

Arcbsofolis Jitus . Eam Mermtroes dfidct « R$ 9 
mani oratiom Dncum in enfi ermpurt , ae 
Perfarwn cadem effickwt. Turbatus ele* 
fhas furit. Htnc Auftor ad Edejfam 
digreditur , ubi CQmjkrtui* eft tup* 
bari ele^hantes grunmtu fuix , 
Jbidem vijum prodipum^ r 
Pirfa objidionm folwmt, 
mermeroes in ftfachm~ 
Jm cwccdity frQt* 
tatijmm caflel* 
lum rejtca, 

SltaeftArchseopolis in colle afperrimo, eam^ 
que fluvius alluit , qui ex montibus urbi 
imminentibus iabitur. Ejus portae inferiores ad 
collis radices ducunt , haud iuacceflai : via ft> 
lum y qua ex campo ad eas itur , non piana^ 
eft. Superiores port» exitus babent pracipi- 
tes , atque aditus ditficillimos , quippe lati<&» 
ma fruteta objacent . Et quoniam iacolis nihil 
aqua? nifi fluvialis fuppetit , urbis coodito* 
res geminum murum ad flumen ufque e>^ru- 
xerunt , ut ex eo lympha fine periculo hauna* 
tur- Haac partem totis oppugnare Yiribusde- 
crevit Mermeroes , & confilium urgens hsc 
egit . Primo quidem Sabiris curam demaoda* 
vit arietes fabncandi quamplurimos , quibus 
portandis hominum humeri fuflicerent; co qu6d 
admurumimo in monte pofitum confuetas ma« 
chinas nullo modo quiret appellere , & auditis 

S|use Sabiri Romanorum focii paulo ante feciP* 
ent ad Petr» moenia , recentibus inventis ftu- 
dens eorum ufu juvari vellet . Illi dkfto au^ 
dientes, protinus multos arietes iis fimilcs, tno* 
liti funt , quos , ut diximus , Sabiri Romaois 
excitaverant . I^ein ver6 Dolomitas ad urbis 
latus prsecipitiis impendens minit , iuhctquc^ 
hoftes totis ibiviribus fatigare. Barbari iunthi 
Dolomita? , & quamvis in Perfide habitcnt , 
nunquam tamen Regi Perfarum fuere fubditi, 
Cum enim montes aoruptos, penithfque invioa 
colant , ab omni vetuftate ad hunc diem fuis 
vixere legibus , nec nifi mercede condu&t* 
Perfis in hoftes ipfomm militaot . Omncs pe- 
dibus merent : gladium quifque , & feutuafc; 
geftat , temaque ia manibus jacula % oec mi« 
nus expedite currunt in confragofis i & venici* 
bus montium % quam in camporum mcwf>xz+ • 
Qjaamobrem Mcrmeroes oppugnancW ws pai» 
teoi illam aflignavit : ipfe cum feliquis CQpiis 
arictes , & elephantos a!d portas inferiorcs pro» 
movit . Ergo Perfas , 8c ^abiri • Qhna tcla itw 
muros tam crebra mittereot , ut fagtttarum^ 
nube qoelum UUc obducerent , Romanos ejus 
partis propugnatores tanthm non coegerunt 
piunas dcfcrere : I^olomit» vero ex afpretis % 
qu». funt extra moenia, jacula torquentea , op~ 
pofitos fibi hoftes mulc6 acnus in^eftabant . Pef- 
fimQ ubiqne loco, at<jue in pwcipiti eraat rea 
RomaaQrum extrema jam paticntium . 

Tuac Odwachus , & BaW, five oftcodcnd» 
virturis propriaa * five militis probandi gratii, 
feu diviaa quodam inftinAu , paucis ad pinnas 
rcJi(ftis militibus , juffifquc oppugnatores inde 

pro- 



Digitized by 



D E B E L L O G O T H 

A 



ii 
b. 

i 

» 

iii 
:ii 
i 

X 

* 

r 
0* 

h 

liJ 
II 

t 

a 

i 

i 

k 



propellere ; maximam partem convocorant » 
brevique hortatione bac ufi funt . Videtis , 
Coramilitones , qu6 jara difcriminis , ac necef- 
fitatis reda&i fimus , quibus malis cedere vos 
minime decet . Saluri defperantibus una £Uus 
eft nullam falutem optare ; fiquidem vitae amo- 
rem exitium plerumque fequitur. Jd quoquc* 
bis in an^uftiis cogitandum vobis eft, quandiu 
hinc h pranis hofti repugnabimus , quarpvis 
aniraofiuW certemus , in dubio tandiu ialutem 
fore . Etenira pugna eminus inita , nemini 
copiam exercenose virtutis facit, utpote fsepius 
in arbitrio fortunae fita . Chm autem coliato 
pede conftigitur , pravalet eretfus animus , & 
generofitatem vi&oria comitatur . Pneterea— , 
qui rera feJiciter gerunt dimicantes e raaeni- 
Dust leyem ii frudnira ex profpero fucceffu re- 
ferunt. Nam hofte tum repulto , poftridie re- 
crudefcit confli<ftus, ac paulatim fublapfi, cum 
fuis munitionibus cert6 pereunt : qui fi hoftem 
viciflent cominus, certa in pofterum incolumi- 
tate fruerentur . Qjuibus redte expenfis , toto 
animo in hoftes erumpamus , divina freti ope, 
& hoc ipfo deplorato rerum noftrarum ftatu 
confifi . Enim vero qui fpem falutis nullam in 
fe repofitam habent, eos maxime Deus fervare 
folet . 

Ita fuos hortati Odonachuis , &Babas, reclu- 
& portis , copias citato curfu educunt, paucis 
intus reli&is , iftam ob caufam . Pridie nobilis 

SuidamLazus, cui eratArchaeopoHdomiciliura, 
5 prodenda patria egerat cum Mermeroe . Hic 
autem ipfi mandaverat, unam hanc iniretaPer- 
f\s gratiam , ut ciim muros oppugnari caeptos 
videret , clam ignem inferret horreis , in qui- 
bus frumentum , aeteraqueannona affervabatur. 
Qjiod quidem prefcripfit , horum alterum pu- 
tans effe&um iri , aut ut Romani circa incen- 
dium foliciti , occupatique , fpatium Perfis da- 
rent fuperandi muri , aut Perlarum impreflioni 
prohibendae intenti, curam horreorum depone- 
rent, itSque frumento, ac cseteris commeatibus 
igne corruptis , obfeffam Archaeopolin brevi 
tempore, & nullo negotio in fuamPerfe ditio- 
nem redigerent . E6 fpedtabant mandata , qu« 
Lazo Mermeroes dedit, & recepit ille fe con- 
fe&urum . Simul igitur oppugnationem fervere 
vidit, ignem furtim fubdidit horreis. ARoma- 
nis deprehenfa repente flamma iam fubvolante, 
aiuc nonnulli cucurrere fnbfidio , & ignemu 
late graffantem difficillime reftrinxerunt : cx- 
teri omnes effiinderunt fe in hoftes , ut di&um 
eft , fa&oque fubito impetu , ac terrore vi im- 

Srovifa incuflb , multos occiderunt , nec refi- 
entes , neque arma audentes tollere . Etenim 
Perfae , chm non fperarent fore ut hoftes , quo- 
rum numerus admodum exiguus effet , erum- 
perent, difperfi , incompofitique fe ad murum 
invadendum parabant . Atque hi quidem arie- 
tarias machinas geftantes humeris, inermes, & 
proinde ad pugnam imparati erant . Alii ver6 
mtentos arcus ln manibus habentes , inftantenu 
pede collato hoftem propellere nequibant . Ita- 
que Romani nunc hos , nunc illos csedere , & 
letho fternere . Tum fort& elephantum unus , 
accepto » ut nonnulli referunt , vulnere , vel 
fponte efferatus , circumegit fe fe , & cunu 
maxima perturbatione retreAans , excuflis fef- 
foribus, caeterorum ordines rupit. Ex eo Bar- 
bari referre pedem ; Romani impunius obvios 
quofque conficere . Hjc merito miretur quif- 
piam Romanos , qui chm artem callerent re- 
pellendi impetus ab hofte dati cum elephantis, 
quod ilJa praefcribebat, prorfus omiferint, tur- 



B 



I C O. LIB. IV.. 349 

bati utique pnefenti motu , idque ultro ipfis 
acciderit ; quod quid fit , mox exponam . 

Qpo tempore Uiofroes, Medorumque exer- 
citus Edefl» muros aggrefli funt, admotus illis 
elephas quidam , complures vehens Perfas pu- 
gnatoresegregios, fpeciemque exhibensmachi- 
n» , quam Ffelepolin vocant , videbatur brevi 
urbem expugnaturus , iis f qui ex turri lllic po- 
fitarefiftebant, coa&is fe fubducere venientium 
defuper telorum grandini . At ftatim Romani 
fufpenfo e turri porco , difcrimine evaferunt . 
Sufpenfus enim porcus , grunnitum , ut fit,edi- 
dit acutiorem , quo efferatus eiephas reftitit , 
tum pedem fenlim referens , exceflit . Ita qui- 
dem hoc ibi contigit: )amver6 qu6d Romano- 
rum negligentia pnetermiffum uaerat , fortuna 
fupplevit . Et quando mentio Edeflae incidit , 
prodigium , quod in ea urbe ante bellum hoc 
accidit , filentio non praeteribo . Raul6 priiis 
quam pacem Chofroes perpetuam folveret , 
mulier quaedam fcetura enixa eft, humand qui- 
dem forml csetera pneditum , fed bicipitem , 
quo quid ponenderetur, eventus docuit. Non 
mod6 enim Edefla , ac totus propemodum 
Oriens, at magna etiam Imperii Romani pars, 
in contentionem Principum duorum venit.Hacc 
ibi : ego vero ad propofitum redeo . 

Dum fic mifcentur Medorum agmina , qut- 
cunque a tergo locati erant, animadverfa ante- 
cedentium conturbarione, necdum cognit^ ipfius 
causl , pavore confternati incompoutiflime re- 
trocedunt . Eodem modo territi , qui ex ediro 
fpe&abant hxc omnia Dolomits, in pedestur- 
piter fe conjecerunt. Effufa jam palam fuga^, 
ceciderunt Barbarorum quatuor millia , in qui- 
bus Duces fuere tres . Romani figna Perfica ce- 
pere quatuor, & Byzantium protinus miferunt 
Imperatori. Ferunt eorum equos adviginti mi- 
nimiim millia periiffe, non telis fixos,nec vul- 
neratos ab hoftibus , fed quoniam ex quo in~* 
Lazicam labore graviflimo longinquae viae ex- 
haufti , pervenerant , minus pabuli , quam par 
erat, habuerant ; binc faftum, ut eos fames , 
imbecillitafque fumma opprefferint . 

Poft conatum hunc irritum, Mermeroes cum 
omnibus copiis Muchirefin petiit, adhuc Perfis 
in ditione fua partem maximam Lazicae rerinen- 
tibus, operi quamvis perditi ad Archasopolin, 
unde Muchirefis diei iter unius abeft , multos 
habens , ac frequentes incolis vicos . Eft hic 
ager feliciflimus Colchidis: quippe vinum , ac 
varia mitium genera fru&uura progignit. quod 
nufquam alibi in Lazica videre elt. Regionem 
hanc alluit fluvius Rheon , ubi Colchi vet^res 
caftellum condiderant, cujus partem maximam 
idcirco ipforum pofteri diruerunt , quod ciim^ 
in campo planiflimo fitum effet , iliud aditu , 
captuque facil& judicarent . Cotiaium quondam 
voce Graeca caftellum id appellabatur : nunc 
idem Lazi Cutatifium vocant, ignoratione Lin- 
guae re^am nominis pronunciationem depra- 
vantes. Ita quidem hsecArrianus memoriaepro- 
didit; aliivero olim ibifuifle memorant uroem 
Cytaiam, Metx patriam, eoque facftum , ut & 
hunc Poetae Cytaienfem , & Colchidem Cythai- 
dem denominaverint . Ad locum hunc inftau- 
randum modo animum appellens Mermeroes , 
cum ab operis materia eiset imparatus, jamque 
hyem$ appeteret , quamprimum caftelli ruinas 
omnes ligneis obftruxit munimentis,fequcinibi 
tenuit. Cutatifio proximum eft Uchimerium , 
caftellum validtflimum , in quo Lazi fedulanu 
agebant cuftodiam cum exigua Romanorunu 
militum manu . Itaqufc illic Mermeroes cum 

uni- 



t 



Digitized by 



3So PROCOPI! 

umverfo 6*erfcitu ftariva habebat , obtinens par- 
tem optimamColchidis, atque hoftes fic inter- 
cluiens , ut nec Uchimerium commeatus ullos 
interre , neque in Suaniam , Scymniamque di- 
tionis fuaeprovincias, irepofsent. Q^otiesenim 
habent hoftes Muchirefin , Lazis , ac Romanis 
praclufum eft itcr in ea.loca. Is erat inLazica 
reibcliicfc ftatus. 



C A P U T XV. 

A Pe*fts quinq'Aennales inducias turpiter emit 
Jttftinianus Avguftus . Procopii in fcribendo 
libertas . Poft vindemiam racemi > 
aliique fruftus nafamtur . 

BYzantii Chofrois Legatus Ifdigunas fer- 
mones de pace cum Juftiniano Augufto 
diutiifime contulit • Poft multam difceptatio 
nem , tandem convenit , ut induciis utrumque 
regnum quinquennio gauderet , eoque interim 
fpatioOratores ulcro citroquelibere commean 
tes 9 controverfiam , quae de Lazic3 effet , ac 
Saracenis , componerent . Haec autem acceflit 
conditio , ut pro his induciis quinquennalibus 
Perfac a Romanis auri centenaria XX. accipe- 
rent , itemque alia fex , pro XVIII. menfibus 
qui inter priores inducias , atque iftas inter 
curriffent, quodtempus mutuis impenfumeffet 
legationibus : neque enim gratis & fe permiffa 
dicebant Perfae colloquia pacificatoria . Porr6 
illud Ifligunas urgebat, ut XX. centenaria jam 
tum afportaret: quatuor dare fingulis annislm- 
perator volebat • ut haberet pignus , quo tene 
returChofroisinpa&ione fervanda fides. Dein- 
de tamen Romaai abjedla crnni cun<ftatione_ 
integram pa£U fummam auri folverunt . nc_ 
tributum annuum ipfis pendere viderentur ; fic 
ferente hominum more, ut indignis plerunque 
erubefcant vocabulis , non rebus ipfis . Perisu, 
quidam erat , nomine Berfathus , fummo vir 
loco natus , Chofroique chariffimus , quenu 
olim Vaierianus in Armenia vidhim acie cepe- 
rat , ac Byzantium extemplo miferat Impera- 
tori. Jam illum diu hic affcrvatum, cumveJlet 
Chofroes magno redimere pretio , ut in pa- 
tnam videret reducem . petente Ifdiguna Jufti- 
nianus Augulhis dimifit . Etenim Legarus hic 
alfirmabat, indu&um iri Chofroemiftiusfuafu, 
ut Perfarum exercitum revocaret ex Lazica . 
Annum vero XV. Imperii agebat Juftinianus 
Augullus , ciim Romani , & Perfae has inducias 
pepigerunt , plerifque invifas Romanis : qui 
xmm eas refte culpaverint, an fecus pro more 
fubiitorum , non habeo dicere . 

Haec autem vulgo ja&abantur , firmato jam 
Perfarum dominatu inLazica, fa&am hanc efTe 
pa<5tion:m , ne quis eos quinquennio interpel- 
laret , fed toto illo tempore optima qufleque_ 
ColchiJis loca liberius , atque otiofihs incole- 
rent : unde poftea a Roraanis nulio unquanu 
modo ejici poffent, quin etiam ipfis Byzantium 
adiru facile deinceps foret . Multos ejufmodi 
confLieratio torquebat , diftringebatque indi- 
gnabundos . Fremebant etiam , quod rem ad 
quam Perfse jam inde olim afpiraverant , nec 
bello , aliave quapiam ratione confequi fe pof- 
fe duxerant , nimirum ut Romanos ve<5Hga!es 
haberent , firmiflime jam induciarum nomine^ 
fibi afferuiffent . Etenim Chofrofe, quod aper- 
te antea concupiverat , annuo centenariorum^ 
quatuor tributo Romanis irrogato , jam fpatio 
annorum XI. & menfium fex , centenari-u, 
XLVI. fpeciofo induciaruor obtentu accepit , 



B 



D 



tributo nomen imponens pacifica compofitio- 
nis , quamvis in Lazica vim exerceret , ac 
bellura gereret , ut di&um eft . Romani igitur 
fpe depofita fore unquam ut onus illud excu- 
terent , eo fe reda&os intelligebant , ut palam 
Perfarum effent ftipendiarii . His ita tranik&is, 
Ifdigunas tantS pecunid feptus , quantam nul* 
lus unquam Legatus habuit , atque omnium , 
ut equiaem reor , Perfarum ditiflimus do- 
mum rcdiit . Ipfum enim Tuftinianus Auguftus 
honore affecit maximo , oc ingenti donatunu 
auro remifit , Legatorum omnium nemini , 
praeterquam huic , cuftodiarum experti effe_ 
iicuit . Nam ciim ipfe , tum quotquot eum 
comitabantur ,■ plurimi fane numero Barbari , 
fummam habuere perdiu libertatem coeundi , 
agendique quibufcum vellent . Per omnes ita- 
baut regiones urbis , emebant , vendebantque 
quidquid effet collibitum : nullo exclufi cora- 
mercio , cum bmni fecuritate , ut in urbe fua, 
negotiabantur , nemine Romanorum , ut mos 
erat , adjun&o comite , nemine in eorum con- 
fuetudinem immiffo , qui ipfos obfervaret . 

Idtemporis, res nunquam antea, quodequi- 
dem fciam , vifa accidit . Autumnus pcrinde, 
atque «ltas adulta , mirum in modura aeftuofo 
caiore ferbuit : fic fane ut, non fecus, ac vere, 
paflim rofas natae fint, confuetis omninofimiles. 
Novos fruftus arbores fere omnes protulerc^ 
iterum, & quamvis jam vindemia paucis antc^. 
diebus colleila eflet , mhilominus uvse in viti- 
dus provenere . Q^k» conjedhiri interpretantes 
ejufmodi rerum periti , eventurum magnunu 
ali^uid , nec opinatum , hi lanum , illi adver- 
fum , praedicebant . Ego vero id forte inde- 
fjidtum exiftimo , quod Aufter , ut fit , diutius 
fpirans, terram magis folito, ac fupramodum, 
quem tempeitatis illius natura poftulat , tepe- 
fecent . Si quid autem , ut ifti dicunt , inopi- 
natum portenaitur , id cos optime docebit 



exuus 



Lazi 



CAPUT XVI. 



Romanis offmfi . Ptrf* Ucbimerium cafteU 
lum obtinent , operd T.eop obii . Gubaus 
Lazomm Rex in mon ibus byemat . 
Mermeroe per litteras bartante , 
ut dr Romanis deficiat , 
in fide manet . 

CUm ita Romani , ac Perfe inter fe indu- 
cias Byzantii pangerent , hic erat rerum 
ftatus in Lazica . Gubazes quidem Lazorum- 
Rex Romanis ftudebat , ex quo vitar fuas infi- 
dias a Chofroe paratas , ut in fuperioribus li- 
bris narravi , detexerat . Cscterorum autenu 
Lazorum bona pars a Romanis militibus male 
habita, ac prafertim exercitus Ducibus offenfa, 
jamdiu inclinabat ad Perfas , non propenfa iiu 
eos voiuntate , fed eo animo , ut a Romano 
dominatu fe vindicaret , praefentibus malis fu- 
tura prseoptans . Theophobius , vir inter Lazos 
non obfcuro genere , chm Mermeroi in c!an- 
deftino colloquio , Uchimerium caftellum fc^ 
traditurum promifit. Qpo ille ipfum impulit, 
fpe magna ejus animum efferens , affirmanfque 
id eo iadlo confecuturum f ut in intimis eflet 
Chofrois , & Perfarum monumentis beneficii 
nomine adfcriberetur ad fempiternam memo- 
riam ♦ unde ipfi gloria , opes , potentiaquew 
irigens accederet • Elatus his Theophobius , 
multo acrius coepto inftitit . Tunc temporis 
nullum Romani, ac Lazi commercium inter fe 

ba 



Digitized by 



DE BELLO GO 

habebant : at Perfa impuniflime qualibet va- J 
gante , alij ad fluvum Phafin, alii Archajopo- 
li , vel fi quem praeterea occupaverant muni- 
tum regionis illius locum , latebant , ipfeque 
ade6 Gubazes Lazorum Rex tenebat fe fe 
verticibus montium . Quare nihil habuit nego- 
tiiTheophobius iu perlolvenda Mermeroi pro- 
mifli fide . Chm ad cafteliura fe contuliuet , 
Lazis , ac Romanis illic prsefidiura agitanribus 
afleveravit, Romanum omnem exercitum inte- 
riifle; Regis Gubazis, & Lazorum ipfum fe- 
quentiura res accifas jacere , a Perfis totam te- 
neri Colchidem , nec fperandum , fore ut in- 
Romanorum , vel Gubazis poteftatem rediret 
unquam , rem hadtenus geflifle Mermeroem- 
feparate, ducentem fecum feptuaginca amplibs I 
millia Perfarum bello prseftantium , Barbaro- 
rumque Sabirorum ingentem numerum ; janu 
ipfum quoqueRerem Chofroem adveniflecum 
exercitu innumerabili , feque illis repente ad- 
mifaiifle,necfoluraColchicum tot copiis poft- 
modum fuffedturura . Hoc prodigiofo mendacio 
Theophobius caftelli cuftodes in gravem me- 
cum , fummafque anguftias conjecit , fic ut ip- 
ium obfecraverint per Deum patrium, jampro 
virili parte res fuas loco optimo collocaret . 
Spopondit ille, fidem fe publicam ipfis aChof- 
roe impetraturum , fi modoPerfis calfcellum de- 
derent, & ab iis probata conditione, inde con- 
tinu6 digreffus , iterumque ad Mermerois ad- 
miflus confpe<Shim, rem paifdit brdine. Isom- < 
nium dele&u habito , qui inter Perfas emine- 
bant, illos cum ipfo Uchimerium mifit, ut fi- 
dem darent pnefidiariis , falvas cum vita for- 
tunas fbre, & caftellum occuparent. Ita Perfae 
Uchimerio ootiti , fuam in Lazica ditionem- 
firmiffime ftabilierunt , nec Lazicam tantbnu 
eo modo fibi fubdidere , fisd aditum etiam Ro- 
manis, ac Lazorum Regi prascluferunt inScym- 
niara, & Suaniam, regionemque omnem , qux 
a Muchirifide ad Iberiam ufijue pcrtinet . Por- 
r6 hoftem arcere nec Romam , nec Lazi pote- 
rant, chm ne degredi quidem e montibus, vel 
4 munitis locis in eum erumpere auderent . 

Merraeroes , inftante hyeme , muro ligneo, 
Periarumque bellatorum tribus minimhm milli- I 
bus Gutatifium muniit , & idoneum reliquit 
praefidium Uchimerii . Ciimque aliud caftellura 
f Serapanin vocant) in extremis fitum Lazica* 
nnibus, iuftauraflet, ibi confedit. Deinde com- 
pertum habens Romanos , ac Lazos coire , & 
ad fluvii Phafis oftia habere caftra , omnes eo 
copias duxit . Qjaod fimul , ac Gubazes, & Ro- 
mani Duces exercitus audierunt, non expedtato 
hoftium adventu, digrefli funt, & qu6 cuique 
licuit cvaferunt . Gubazes , curfu verticibus 
montium occupatis , cum liberis , uxore , & 
maxime familiaribus, non modo inopiae, qua_ 
circumventus crat. fed tempeftati etiam in- 
commodiflimae refiftebat , & fpe venturi By- j 
zantio auxilii fubnixus , ac prsefentem levans 
calaraitatem humanorum cafuum comparatio- 
ne , meliora ardentiflime expe6kabat . Oteri 
Lazi , Regem Gubazem reveriti , haud miniis 
conftanter hyemem agebant in fcopulis, adverfi 
illic nihd ab hoftibus ideo timentes, quonianu 
vim afferre volentibus , prafertim hyeme , hi 
montes infuperabiles fint« ac peniths inaccefli: 
veriim enimvero fitme, frigore , «rumnifque_ 
omnibus vita in extremum adducebatur . Tunu 
Merrneroes in vicis Muchirifidis domos multas 
extruxit libere , locifque illis omnibus provisd 
annonl, ac per quofque transfugas, circa mon- 
tium juga dimiflbs , data fide publica , ad fc^ 



T H I C O. LIB. IV. 351 

multos peJIexit : quibus re cibaria defeftis , 
profpexit affatim , ac tanquam fuis curam im- 
pendit . Pro fuo in tot&to illam regionem Im- 
perio, libere compofitis rebus cseteris , ad Gu- 
oazem in hanc fententiam fcripfit • Potentia^, 
prudentiaque res duas funt, quse pi«clare con- 
ftituunt hominum vitam . Nam qui funt finiti- 
mis potentiores, fuum ad arbitrium vivunt, & 
quocunque volunt, femper adducunt opibus 
minoribus preditos . Q^ios autem fua tenuitas 
valentioribus obnoxios facit , fapientia meden- 
tes imbecillitati , eos , qui rerum potiuntur, 
obfequra fibi conciliant , nec vetat quidquanu 
ipfos apud fe vivere , blanda obfervantia in in- 
tegrum reftitutos, unde infirmitate dejetfti funt. 
Neque h«c uni cuidam conveniunt populo, ne- 
que apud alios aliter , fed apud omnes omnino 
^eodem fe modo habent, c&m ubique terrarum , 
appendicis inftar, adjundVa naturse fint . At tu, 
chare Gubazes, fi te bello Perfas vidhirum pu- 
tas, rumpe moras, nec te quidquam teneat. 
Nos enim quacumque voles in parte Lazic» 
ofFendes ad impetum tuum excipiendum para- 
tos, & folum» quod tenemus, adverfa acie pro 
viribus tuentes : itaque facultas erit, vobifcum 
fortiter dimicandi. vertim refiftere te non pofle 
Perfarum viribus fatis ipfe intelligis . Qjiarc 
alterum arripe , praeclare vir , & penraftans 
celebre illud, NOSCE TE IPSUM, Chofroem 
adora fubditus , & Regem , vi&orem , domi- 
numque agnofce. Praeteritorum veniam pete^ f 
ut pofthac vitam traducas , «rumnis , quibi» 
premeris , liberam . Ego ver6 tibi Regenu 
Chofroem placatum iri, ac fidem daturum reci- 
pio , & Ducum inter Perfas praeftantium libe- 
ros offero hujus obfides conditionis ; fore ut 
viti , ac regno tuo, rebufque caeteris tuto fem- 
per fruare. Si neutrum vis, ali6 fecefle. & La* 
zos 5 inconfiderantia tua miferos , aliquando 
tandem refpirare , feque ab inftantibus malis 
expedire fine, neque ipfos calamitate hac per- 
petua attere , fpe vana induftus mittendi k Ro- 
manis fubfidii. Nam ut nondum, fic nunquanu 
tibt fubvenire poterunt . His Mermerois Hteris 
e fententia minimc dimotus Gubazes , in mon- 
tium jugis magna tenebantur expe&atione Ro- 
mani auxiUi <. atque odio , quo Chofroem pro- 
fequebatur, fpera , quam pofuerat in Romanis, 
alebat . Enimver6 plerunque homines ratio- 
nem voluntati accoramodant , & fervire co- 
gunt , ac fi qua placet opinio , ad eam acce- 
dunt femper, & quidquid offert fequuntur, 
non attendentes, an fubfit error . Rurfus fi qua 
molefta eft , illam inique ferunt , eique fidenu 
abrogant, omittentes quaerere, num vera fit. 

CAPUT XVII. 

Ex India Mmachi bombycum ova deftrtmt , 
& confictendi ferici raticnem Romanos do~ 
cent. Induciis aCbofroe confirmatis* 
nibilominus bellwn adbuc in 
Lazi a geraur , Rerwn 
ftatus in Africa . 

SUb idem tempus, venerunt ex India quidam 
Monachi , & ciim Juftinianum Auguftunu 
fatagere inteilexiflent, ne fericum a Perfis Ro- 
mani ampliiis mercarentur , convento Impera- 
tori promiferunt, rei fericari» ita fe provifu- 
ros, ut nunquam Romani a Perfis hoftibus fuis, 
ali&ve quapiam gente ejufraodi mercimoniunu 
peterent : diu fe in Serinda, quam vocant- re- 
gione Indorum populis frequenti, moratos efle, 

& 



PROCOPII 



& conficiendi in orbe Romano' ferici rationem 
ibi perdidiciffe . Crebris autem interrogationi- 
bus percontanti Imperatori , itane fe res habe- 
ret ? dixere Monachi , quofdam effe vermes 
ferici opifices , naturd magiftdl in opus femper 
incumbere fubigente : deferri quidem huc vi- 
vos non poffe vermes , fed expedite , & fecile 
generari; fingulorum partuum ovaeffe innume- 
ra : haec homines multo poft tempore , quaiiL- 
funt edita , integere fimo , & quandiu fatis eft 
tepefa&a fic fovere , ut animalia progignant . 
Qliae chm illi enunciaffent, liberalibus Impera- 
toris promiflis indu&i , ut re verba firmarent , 
Indiam repetierunt, unde ciim ova afportaffent 
Byzantium, fervata, de qua didhim eft, ratio- 
ne, ea novo ortu mutarunt in vermes , quos 
Mori foliis alunt . Hinc coepta ars conficiendi 
poftea ferici in Romano Imperio. Tum qui 
dem Romani, ac Perfae rem beliicam eo , quo 
dixi , perduxerunt , feque ita habuit , quod ad 
fericum fpeikat. 

Adtei autem hyeme, Ifdigunas reverfus ad 
Chofroem cum pecunia , pa&a conventa ex- 
pofuit. Ille accepto auro, fine mora confirma- 
vit inducias . Lazica tamen decedere noluit, 
fed e£dem ill£ pecuniA alie&is Hunnorum Sa- 
birorum numerofis auxiliis* , ea cum nonnullis 
Perfarum copiis Mermeroi extemplo mifit, 
mandavitque ut pro viribus coepta urgeret , 
elephantos etiam multos adjecit . Mermeroes 
autem cum univerfo Perfarum , Hunnorumque 
exercitu movit ex Muchirifide , & fecum <ue- 
phantos ducens , firmiora petiit Lazorum loca. 
Romani nufquam obvii , ad fluvii Phafis oftia, 
Martino Duce, fe continebant, fitu loci valido 
optime muniti : una aderat Gubazes Lazorunu 
Rex. Porro hic Medorum exercitus, cafu quo- 
dam, nihil damni nec Romano, nec Lazo cui- 
quam intulit. Ac primo quidem certior fadkus 
Mermeroes , Gubazis fororem in quodam ca- 
ftello agere , illuc eo duxit animo copias , ut 
id machinis omnibus expugnaret. Veriim for- 
tiflime repugnantibus praefidiariis, eofque adju- 
vante ioci natura ♦ repulfi inde Barbari, infe&a 
re abierunt . Deinde in Abafgiam contendenti- 
bus, Romani, qui Tzibili praefidium agitabant, 
fe fe oppofuerunt , occupato aditu , quem , ut 
fupra dixi, fummae anguftiae, & pracipitia effi- 
ciunt infuperabilem . Qjuare non valens M6r- 
meroes refiftentes depellere , retro egit exerci- 
tum , atque e veftigio Archseopolin fe fe con- 
tulit, obhdionem illius meditans . At fruftra^, 
tentatis maenibus, maturavit reditum. Romani 
abfcedentibus inftantes hoftibus , in anguftiis 
c?cidere non paucos , inter quos Dux Sabiro- 
rum occubuit . Circa hujus cadaver acriter di- 
micatum eft.c demumPerfe fub ferotinum cre- 
pufculum , hofte vi in fugam a&o, Cutatifium, 
& Muchirefin repetiere. Sed de his ha&enus, 
qu^Romani, ac Perfae inter fe gefferunt. 

In Africa vero omnia Romani praeclare con- 
ftituta habebant . Siquidem Joanni , cui Jufti- 
nianus Auguftus illanim partium Magifterium 
militare detulerat, fucceffus contigerunt majo- 
res fama • & audientium fide . Is focio Cutzina, 
uno ex Maurorum Principibus 9 primiim caete- 
ros acie vicit , nec multo poft , Antalam , & 
Jabdam , qui Mauris Byzacenis , ac Numidis 
praerant , ita fibi fubdidit, ut ipfum tanquam 
mancipia affe&arentur . Qpo fiebat, ut id tem- 
poris fruerentur otio Romani in Africa , prae- 
teritis bellis , & feditionibus adhuc Iate defo- 
Iata. 



B 



C APUT XVIII. 

Gep*des , & Langobardi ad pugnam inter fe 
tneundam parati, terrore pamco diflrahun- 
tur. Eorum frincipes Tborijfmus , & 
Audumus inducias pangunt . Gepades 
Cuturguros in Rom. Lnperium iro- 
mittunt. jfuflinianus Utvrgu- 
ros in Cuturguros excitat . 
Eorum pugna . 

DUm illa agerentur in his partibus , interea 
hxc in Europa contigerunt . Pacem qui- 
dem , de qua dixi in fuperioribus libris , Ge- 
pa&des cum Langobardis hoftibus fuis fecerant. 
Qponiamtamen ortam inter fe litem nequibant 
omnino difcernere , arma haud multo poft re- 
fumenda exiftimarunt. ItaqueGepaedes, &Lan- 
gobardi , beilo accenfo , cum omnibus copiis 
adverfi vadunt , imperante Thorifino Gepsedi- 
bus , Auduino Langobardis , utrumque multas 
virorum myriades lequebantur. Jam erant ia- 
propinquo acies, non tameninconfpedhi, dim 
terror panicus, quemappellant, derepenteipfis 
injedhis , omnes temere retro fugere compulit, 
folis Principibus cum paucis a&iodum rema- 
nentibus , qui illos retrahere , & quk blandi- 
tiis fubmiflis , qua minis terribilibus a fuga^ 
revocare conati , nihil profecerunt . Attonitus 
Auduinus ejufmodi fuorum confternatione^ , 
necdum compertum habens idem hoftibus ac- 
cidifie > quofdam e fuis afleclis illico ad eos le- 
gat , pacem petituros : qui chm perveniffent 
ad Thorifinum Gepaedum Principem , quo res 
loco effent viderunt , fuoque ex csSu eunu , 
quem hoftes paterentur, intellexere . Tum co- 
ram ougrunt ex Thorifino , ubi tandem teria* 
rum nt fubditorum multitudo ? Is nihil eorum» 
quas contigiflent, inficians : Fugerunt, inquit, 
nemine perfequente. Mox illi , idem , ajunt , 
pafli funt Langobardi. Tibi enim Rex, vera_, 
fatenti , plan^ enunciabimus aux ad nos atti- 
nent . Chm igitur falvas Deus nas gentes velit, 
eafque in procin&u ftantes diflipaverit , falu- 
tari ipfis incuflb metu , age , &f nos in divi- 
nam fententiam concedamus , bellum dirimen- 
tes . Tum Thorifinus , Efto , inquit , fic fiat . 
Itaque annorum duorum inducia? fa6te funt, ut 
interea loci , legationibus reciprocis , litenu 
omnem accurate componerent . Sic utriqu^ 
tunc receflerunt . 

Harum induciarum tempore , quoniam cou- 
troverfias inter fe tollere minim^ poterant , ad 
bellum in(taurandum fe compararunt . Ciutl. 
autem eflet opinio laturos opem Langobardis 
Romanos, ab his timentes fibi Gepaedes, Hun- 
norum aliquos in focietatem fibi afcifcere fta- 
tuerunt . Qj.iamobrem legatione miffa ad Prin- 
cipes Cuturgurorum , qui cis paludem Ma&o- 
tidem habitant , eos rogarunt , ut arma fecum 
in Langobardos caperent . Confeftim illi arma- 
torum miferunt duodecim millia , quibus pras- 
ter alios imperabat Chinialus, vir beliica lau- 
de clariflimus . Gepaedes , hohim Barbarorum 
praecipitem adventum graviter ferentes * quid 
certaminis tempus nondum appeteret t fed an- 
nus adhuc fupereflet pa£tis inauciis, perfuafe- 
runt , ut hoc interim fpatio oras incurfarent 
ditionis ImperatoriflB , effetque intempeftivas 
ipforum opera diverticulum illa in Romanos 
fufcepra vis . Et quoniam acribus Romanorum 
cnftodiis in Illyrico , & Thracia claudebatur 
Iftri fluminis tranfitus, Uli qua oram oppofitam 

fpe- 



Digitized by 



DE BELLO GO 

fpeftant , hos Hunnos Iftro amne tranfraiffbs , j 
in Romanorum fedes induxerunt . Ab iis loca_ 
omnia fere omnia vaftata funt , quando Jufti- 
nianus Auguftus hoc confilium iniit . Ad Prin- 
cipes Hunnorum Uturgurorum crans paludem 
Maeotidem habicantium , legatione miffa , que- 
ritur , eolque incufat , quod nihil in Cuturgu- 
ros moveant , defidia capci injufta : Siquidem 
facinoribus iniquiflimis annumeranda eorum eft 
negligentia , qui amicos perire finunt . Oiten- 
dit , Cuturguros vicinos fuperbo efferri con- 
temptu , & quamvis Byzantio grandem pecu- 
niam quotannis accipiant , nolle tamen a Ro- 
manis lceleftam vim abftinere, fed eos infeftare 
quotidianis incurfibus , ac fine caufa diripere : 
Uturguros autem nihil inde lucri capere , & i 
chm in precte partem non vocentur a Cutur- 
guris , Romanis deefle male habitis , quibuf- 
cum veteri , eoque anJUflimo amicitiae vinculo 
jundti fint. Cbm haecJuftinianusAuguftusUtur- 
guris fignificaffet , ac donando pecuniam revo- 
caflet in mentem quoc , quantiique ipfos antea 
affeciflet muneribus , demum pervicit , ut Cu- 
turguros refiduos bello protinus pecerent . Ii 
vero , Gothorum Tetraxitarum , quorum fines 
contingunt , adjun&is fibi duobus millibus , flu- 
vium Tanain cum omnibus copiis trajecere- . 
Ipfis praeerat Sandil , fingulan prudentia vir , 
longo exercitus bellorum ufu , & animo , for- 
titudineque infigni prasditus . Tranfmiifo fhi- 
mine, cum Cuturguris, magno numero occur- ( 
rentibus, manus confenint. Illis impetum for- 
tiflirae fuftinentibus, diutiflime pugnarum eft . 
Tandem Ucurguri , verfis in fogam hoftibus , 
ingentem fecere ftragem , paucis , qua cuique 
fors , effugium dedit , elapfis , quorum captis 
uxoribus , liberifque , domum redierunt . 

CAPUT XIX. 

Romam apud Cuturguros captrui elabuntur* 
Cuturguri , audita fucrum clade , cwn 
Romanis pattionem fackmt . Sedes 
illis in Tbracia Lnperator aU 
tribuit . Hac de reper Le- 

gatos expofiulat San» j- 
dil Uturgurorum 
Princeps . 

HIs tunc Barbaris inter fe , ut dixi , depu- 
gnantibus , praliique in^ravefcente pe- 
riculo, Romanis fortuna mirifice favit. Eorum 
enim quicunqueaCuturguris in fervitutem ab- 
ftra&i fuerant , quorum numerus ad multas 
myriades evafiffe tertur , ejus pugnce beneficio 
latentes , inde fuga celeri in patriam redierunt, 
nemine infequente , frudtumque ex aliena vi- 
&oria cepere maximum . Juftinianus vero Au- 
guftus Aratio Duci Chinialum , Hunnofque_ 
casteros miflb mandavit, ut illis res in ipforum 
patria geftas ederet , promptumque ex Roma- | 
norum finibus difcelTum profufo auro perfua- 
deret. Illi , cognita Uturgurorum irruptione , 
muldque ab Aratio accepti pecunid , pafti 
funt , nullam fe pofthac fa<fturos csedem , ne- 
minem abdufturos captivum, nequealiudquid- 
quam detrimenti importaturos , fed abfcefsu- 
ros ita , ut fe regionis illius incolis amicos 
preftarent . Convenit etiam , ut fi hi Barbari 
poft fuum reditum fedes patrias renere poflent, 
manerent illic, ac datamRomanis fidem ufque 
fervarent : fin ibi nequirent confiftere, ad Ro- 
manos reverterentur , ipfifque attribueret Im- 
perator agros in TTuacia , ubi pofitis domici- 



T II I C O. LIB. TV. 353 
His , perpetuo devin£i Romanis foedere , cunu 
iliis regionem fcdulo defenderent a quibusiibet 
Barbaris . 

Jam vero Hunnorum , qui acie vidU Utur- 
guros evaferant, duo millia cum liberis, atque 
uxoribus ad Romanos fe receperunt. Unus erat 
ex eorum Ducibus ♦ Sinnio ; is qui jampridem 
in Africa Belilario adversiis Gelimerem , & 
Vandalos militaverat . ipfos Juftinianus Augu- 
ftus fupplices , famularemque offerentes ope- 
ram , benignifliroe accepit , & in Thracia con- 
fiderejuflit. Hujus rei nuncioexacerbatusUtur- 
gurorum Rex Sandil , iraque incenfus , quod 
ipfe auidem Cuturguros , ejufdem fecum ge- 
neris iiomines , fedibus patriis exegilfet , ad- 
miflam in Romanos injur am ulcifcendo ; illi 
vero ab Imperatore excepti , jamque foli Ro- 
mani incolse , multo fuavius viverent , ad Im- 
peratorem Legatos mifit , afta exprobraturos , 
null4 ipfis data epiftoIS. Quippe Hunni etiam- 
num rudes plane funt literarum , quas ne auri- 
bus quidem admittunt , neque eorum pueri in 
labore literario adoiefcunt . Qjuare omnia Re- 
gis fui mandata more Barbarico relaturi erant 
raemoriter Legati illi , qui ubi in confpedhim 
venerunt Juftiniani Augufti , ei dixerunt , fic 
ore fuo , veluti epiftola , Regem Sandilem lo- 
oui . Olim puer proverbium didici , quod ja- 
cftari audiebam , idque ejufmodi eft , fi ben& 
memini . Pilum quidem , ajunt , lupus ferum 
animal mutare fortafle poterit ; ingenium ver6 
nunquam mutabit, abnuente natura emendatio- 
nem . Id ego Sandil accepi a fenioribus , obli- 
que innuentibus , quae hominibus convenirent. 
Ea quoque teneo edo&us ufu , quae me Bar- 
barum ruri degentem difcereoportuit . La&en- 
tes catulos affumunt paftores , ac domi diligen- 
ter nutriunt . Altoribus autem gratum fe canis 
exhibet , & accepti beneficii unice memorem . 
Haec eo confilio paftores agunt , ut fi quando 
lupi ingruerint , eorum impetum canes repel- 
lant , adjutores , cuftodefque oviculis additi : id 
quod ubique terrarum fieri arbitror . Nanu 
gregi nec infidiari canes , nec lupos unquanu 
opitulari quifquam vidit , quafi lex ea quxiam 
eflet , a natura canibus , ovibus , & lupis po- 
fita . Neque in tuo Imperio , quamvis rebus 
cujufque tere generis , & forte a communi in- 
telligentia remotiflimis abundet , aliter hsec fe 
habere exiftimo. Si fallor, meis Legatis often- 
dite, ut in ipfo fene6kitis limine difcamus ali- 
quid inufitatum . Sin autem ea ubiquc re&e k 
natura comparata funt , te meo quidem judi- 
cio , minime decet , hofpitio Guturguros exci- 
pere , foedam afcifcendo vicinitatem , & illis 
de habitatione accommodando , quos externos, 
ac procul pofitos non tulifti . At illi indolenu 
fuam Romanis brevi probabunt . Praeterea , fi 
hoftis erit Cuturgurus , in perniciem Romani 
Imperii femper incumbet , ipe addudlus fore_ 
ut vel vidhis meliorem apud te locum obti- 
neat : neque ita Romanos amabit , ut provin- 
cias veftras incurfantibus fe fe unquam oppo- 
nat , veritus , ne ubi rem feliciflime geflerit, 
fplendidiiis a vobis traftari iilos videat , quos 
aomuerit . Siquidem nos in fterili folitudine^. 
degimus , dum Cuturguris annonam curare li- 
cet , & in cellis vino expleri , & patinas deli- 
gere , quafcumque lubet , nec balneis exclu- 
duntur : quin etiam auro radiant errones illi y 
nec veftibus carent tenuibus , atque auro illu- 
fis : poftquam in patriam traduxerunt innume- 
rabiles Romanorum captivorum catcrvas , a 
quibus omnia mancipiorum munia non leviter 
Y y exige- 



354 P R O 

«igebant fceleftt , at fcos , cbm nihil deliquif- 
fcnt , verberibus , immo etiam morte facile 
mui&abant , & quidquid Barbaro domino in- 
gemum , ac licentia fuggerunt , exercehant . 
wos autem laboribus noftris cum extremo con- 
juadhs difcrimine , eos calamitate , qua tunc 
premebantur , exemimus , parentibufque red- 
didimus , exantlatis ipforum causi belli seru- 
mnis . Talibus utrorumque meritis vices red- 
didiftis plane contrarias . Siquidem nos in mi- 
feria patriac verfamur adhuc : Cuturguros ver6 
o&qualiterparticipes agrorum fuorum habent illi 
ipfi , aui eorum jugum evaferunt virtute no- 
ftra . Hacc cbm dixiffent Uturgurorum Legati , 
cos multis Imperator blanditiis , donifque am- 
jrtiffimis delimtos , haud multo poft remifit . 
Sed hac hadbenus . 

C A P 17 T XX. 

Parnorwn fedes . Brittue infula fitus , & populi . 
Hermegifclus Varnorum Rex fororem Tbeode- 
berti Francorum Regis ducit uxo*em, & filium 
Radigerem ex priori conjuge fufccptum defpondet 
forori Regis Anglorum . Hermegifdus mortis 
augwr fua , infringit filii fponfalia , eumque 
maritum noverca defHnat . Offenfa Regis An- 
glorum foror , bello Radigerem petit , profiigat^ 
capit . Brittue infula pars muro divifa , ac 
vivis bominibus inbabitabilis , animas defun- 
ftorurn aeciptre creditur , fcapbis vettas opera 
remigum , Franeia Regibus fubditorwn . 

PEr id tempus , milites , qui Brittiam infu- 
lam colunt , dimicarunt cum Varnis , ex 
ca caufa , quam hic fubjiciam , exorto bello . 
Trans fluvium Iftrum habitant Varni , perti- 
nentque ad Oceanum ufque Borealem , &Rhe- 
num amnem , qui ipfos , ac Francos , aliaf- 
que vicinas gentes difterminat . Qjuicunque^ 
olim utramque Rheni ripam accolebant , pro- 
priis finguli gaudebant nominibus . Earum na- 
tionum una nominatur Germanoruni vocabu- 
lo, omnibusquondam communi. Brittia autem 
infula in hoc Oceano fita eft , haud ampli&s 
CC. ftadiis procul a litore , contra ipfa Rheni 
oftia , inter Brittanniam , ac Thulen infulam. 
Etenim Brittannia ad Solem occidentem pofita, 
qua extremam Hifpaniam fpe&at , a continen- 
te ftadia circiter quatuor millia diftat . Brittia 
ultimis objacet Galliae partibus , quae ad Ocea- 
num vergunt , a latere fcilicet Aquilonari Hif. 
paniae, Brittanniaeque ; Thule , quantum mor- 
tales compertum habent , ad extremum Ocea- 
num Septentrionalem fummota eft . Sed do^ 
Brittannia , ac Thule in fuperioribus libris dif- 
ferui . Porro Brittiam infulam nationes tres nu- 
merofiffimas, fuo quaeque fub Rege, habitant : 
Angli , Frifones , cognominefque infula? Brit- 
tones . Tanta eft hominum muftitudo , ut inde 
fingulis annis non pauci cum uxoribus , libe- 
rifque migrent ad Francos , qui in fu« ditio- 
nis folo , quod defertius videtur , fedes illis 
adfcribunt : ex quo fieri dicitur, ut fibi quod- 
dam jus in infulam arrogent . Certfc Francorum 
Rex non ita pridem , ciim nonnullos ex intimis 
Byzantium Lezatos ad Juftinianum Auguftum 
mitteret , Anglos illis adjunxerat , ambitiose 
oftendens, fe huic etiam infulae dominari. Ha- 
ftenus de infula Brittia . 

Haud multo ante Varnts imperaverat Her- 
megifclus . Is regnum firmare iatagens , Theo- 
deberti Francorum Regis fororem matrimonio 
fibi junxerat , recens mortua priori conjugc^ , 



C 
A 



B 



D 



O P I I 

unici parente filii , eui nomen Radiger, 
Hunc pater fibi reli&um defpondit puelte virl 
gini, natione Brittifc, cujus frater tunc tempo* 
ris Rex Anglorum erat , & fponfaliorum no* 
mtne grandem ei pecuniam dedit . Aliquando 
chm Varnorum primoribus in agro equitans , 
volucrem quandam arbori infidentem , & im- 
portunihs crocitantem vidit . Tuva five cantum 
alitis intelligeret , five alius cujufpiam rei ap- 
prime confcius , avis omen fibi cognttum men- 
tiretur , illico dixit aftantibus , fe quadragefi* 
mo poft die fato ceiTurum , id enim fibi avil 
augurio fignificari, dein haec fubdit . Equidem 
providentiam eo contuli , ut in otio tutiflimd 
viveretis,ideoque cum Francis afHnitatem con* 
traxi , petitd mihi , dudttque inde uxore , 8t 
filio meo fpbnfam Brittiam dedidit. Jam ver& | 
quando me brevi moriturum intelligo, nec vi- 
rilem , aut foenuneam proiem ullam fufcepi et 
ifta conjuge, nec dum ctiam nuptiis alligatut 
eft: filius meus ; agite , quod impertio vobii 
confilium , audite , ac fi utile judicabitis , vos> 
fimul ac de vita deceffero , feliciter id confir- 
mate , atque perficite . Cenfeo igitur Varno* 
rum rationibus magis conducere Francorunu > 
quam infulanorum affinitatem . Commercium 
enim vobifcumBrittiiinirenequeunt, nifi fer6, 
ac difficulter : at Varnos inter, & Francos nU 
hil nifi fluvius hic Rhenus intereft . Qjuarc- 
dxm in proximo fint , ac plurimbm polleant f 
illis promptum eft, benfe nobis , ac male face- 
re quando voient Omnino autem infefti erunt^ 
nifi ipfos teneat conjun&io neceffitudinis . Nam 
ita comparata eft hominum natura, utgravitet 
ferant finitimorum potentiam majorem fua^ ♦ 
caque fit ad injuriam inferendam paratiffima ♦ 
quippe vicinus opibus valens belli caufas facili 
prasbere poteft confinibus innocentibus , Qjjas 
ciim ita fint , iniulan» filii mei fponfae remit- 
tite nuncium , & quidquid pecunias a nobis 
fponfaliorum nomine illa accepit . fervare fiai- 
te , idque habere fibi ignominias pretiunu , 
prout communis lex hominum jubet . Radiger 
autem filius novercam fuam , quemadmodum 
nobis lex patria permittit uxorem ducat . 

Haee locutus , quadragefimo poft prBBdiftio- 
nem die morbo obiit . Hermegifcli nlius , re- 
gnoVarnorum fufcepto, de fententiaProoerum 
gentis illius Barbarae , confiiium demortui exe- 
quitur, ac ftatim repudiatafponfa, cumnoveN 
ca connubium init . Qjuas cbm accepiflet Q>ori* 
fa Radigeris , non ferens rei indignitatem , ad 
dedecoris ulcifcendi cupiditatem exarfit . Tanti 
enim pudicitiam faciunt illi Barbari , ut emt 
proftituifle videatur fcamina, cui folum nomea 
padki conjugii , non res ipfa contigerit . Ax} 
prim6 per quofdam ex familiaribus fuis , quofi 
ad ipfum legavit , caufam qusefiit , cur foedi 
abdicaretur , quae hec paffa ftuprura c(Tet, nec 
fponfum ulla re violaffet . Qjoa via cfcm nihil 
proficeret , virilem induens animum , bellunLi 
parat . Mox igitur coaftis navibus CD. fifi ia 
eas impofitis bellatorum minimbm decem mil-* 
libus , exercitum hunc duxit ipfa in Varnos , 
a^Tumpto ad res fecum adminiftrandas fratrum 
fuorum uno , non Rege illo , fed privato ♦ 
Sunt autem infulani ifti Barbarorum omnium , 
quos novimus, fortiffimi . Pedibus praliantur, 
non folbm eauitandi rudes , fed ignari etianLi 
quid rei tanclem fit equus , cujus ne imaginem 
quidem in ea infula viderunt . Hoc enim ani* 
mal in Brittia nunquam confpicitur , ac fi 
quando legationis , vel cujufquam alterius rei 
gratid cum Romanis , aut Francis , aliovc^ 

quo- 



Digitized by 



DE BELLO GOTHICO. LIB. IV. 



355 



ik 
I 
i 
v 
k 

fi 

II 

10» 

UB 

i 
n- 

a, 
a- 

na, 
)ia 

vffl 

11*1 
a, 

Cfc» 

ccta 

;&> 
,it« 

e& 

» 

lua 
aa 

033 
.* 

3» 
$U 
,«C 
SliJ 
IflL 
& 13 

jiil' 

005 f 

rnffli 

3IQ • 
Cffl» 

.rjf. 

0 

asi- 
ac 5 
jia 

0- 



quopiam babente equos verfentur , & necefle 
tum habeanc equitare , in equos infilire ne- 
fciunt, fed in eos ab aliis fuftolluntur, & chm 
degredi volunt , iterum fublati reponuntur 
humi • Itidem Varni non equites funt , fed 
pedites omnes • At tales quidem funt ifti Bar- 
bari . Remiges erant cun&i in ea clafle , nulla 
fervitia nautica . Neque hi velis infulani , fed 
remis tantfom quovis tempore navigant . 

Pofteaquam appulere in continentem , dux 
virgo ad ipfa Rheni oftia du&o, & communito 
vallo, ibi fe fe cum paucis tenuit, eamque de- 
dit fratri provinciam, ut oeteras omnes copias 
in hoftem educeret • Tum caftra Varni metati 
erant non procul Oceani litore , atque oftiis 
Rheni , quo ciim Angli celeriter perveniffent , 
conferto praalio, Varni magna vi profligantur , 
ipultifquepugnando amiflis, reliqui omnescum 
Rege iugiunt • Angli aon longiiis , ut f erebat 
conditio peditum , eos infecuti , in caftra fe re- 
ceperunt. Virgo ad fe reduces afpere accipit , 
convitiifque acerbiffimis fratrem profcindit , af- 
firmans ab exercitu nihil alhim quod efletope- 
xx pretium , cbm fibi non adduxiflent vivunu 
Radigerem . Bellicofiffimorum deledhi habito , 
confeftim eos mittit, jubetque nihil non move- 
re,ut hominem captum adducant. Illididtoau- 
dientes, regionem feduld luftrare omnem, do- 
nec in denfo nemore latentem Radigerem de- 
prehenderunt, vin&umque obtulerunt puellae , 
ante cujus oculos ftetit Ule tremens expe&atio- 
ne imminentis mortis raiferrimae. At ipfa prae- 
ter fpem nec fupplicio capitali in eum ani- 
madvertit,nec durihs quidquam ftatuit,fed fa- 
#am fibi injuriam exprobrare (atis habens , il- 
lum interrogat , quid caufe fuerit , cur folutis 
fponfalibus, foeminam alteram toro fociaverit, 
idque chm fponfa vacaret probro ? Ille fadhim 
excufans , patris mandatum , Procerumque in~ 
ftantiam caufatur; enixe fupplicat , ac defenfio- 
ni obfecrationes plurimas inferit,culpam afcri- 
bens neceffitaci : raaritura ejus , fi modo velit , 
fore fe pollicctur,& priora deli&a confequen- 
tibus omciis emendaturum. Aflenfa his puella, 
exuitur vinclis Radiger, humaniffimeque habe- 
tur. Mox remiflaTheodeberti forore, Brittiam 
fibi copulat matrimonio. Hunc res exitum ha- 
buit • 

In ea infula Brittia murum longum veteres 
sdificarunt , qui partem ejus magnam ab altera 
dividit ; eo quod foli , caelique ane&iones , cae- 
teraque omnia utrobique diverfa fint . Etenim 
plaga , quae a muro ad Solem orientem porri- 
gitur, caeii falubritate juftis anni vicibus indu- 
<fta gaudet: seftate temperate calida eft , hyeme 
frigida: abundat incolis , qui vitam itidem ut 
aeteri mortales agunt . Arb ores frudiibus in^ 
tempore nafcentibus praeclare nitent , & laetse 
fegetes aeque ut alibi veniunt : aquarum etianu 
ubertate ea regio gloriatur . Ad Occidenterru 
veri> contrarium plane accidit : itaut homini ne 
femihoram quidem ibi vivere liceat . Tradhim 
illum viperae , ferpentefque innumerabiles , ac 
fera venenat» cujufque generis obtinent : & , 
quod k communi fenfu remotiffimum eft, per- 
hibent indigenae , fi homo quifpiam fuperato 
muro illuc tranfeat , eodem temporis punfto 
expirare. opprefTum aura peftilenti. Animan- 
tes quoque eo tranfgredientes illico moreobvia 
excipit . Et quando in hanc hiftoria* partemL. 
delapfus fum, rem fimillimam fabulae comme- 
morare necefle dfl,quam nec veramomnino ju- 
dico, quamvis ab innumeris prodaturviris,qui 
fe in eorum quae fierent partem veniffe, &qug 
Tom. I. 



B 



D 



dicerentur audifle afleverant, nec prorfus pra- 
termittendam reor , ne in rebus infuia? Brittia 
defcribendis , earum aliquam ignoraffe videar. 

Ferunt igitur mortuorum hominum animas 
eo loci deportari confueviffe: quod quo modo 
fiat, mox declarabo, prout fepe ijpfe audivi ab 
illarum partium incolis ea valde ferio reieren- 
tibus , quae vuLgo licet jadlata , in facultatenu 
aliquam fomnihcam refundenda exiftimo. Litua 
regionis, quae BrittiaeOceani infulas refpondet , 
plurimi praetexunt vici, in quibus habitant pi- 
fcatores, agricolse, & alii, qui in eam infulam 
commercii gratii navigant : Francorum quidem 
Regibus caeterk fubditi , at femper vacui tri- 
buto , hoc onere levati jam inde olim cujuA» 
dam, ut ajunt, minifterii gratid , de quo nunc 
dicam . Narrant indigenae , fe id habere munus, 
ut in orbem fua quifque vice deducat animas • 
Qpare, qui ad id praeftandum feauenti ncnftc- 
fe conferre debent , officii vice fioi tradita ; ii 
primis tenebris in fuas reverfi cedes, daut fe^ 
fomno , rei prafidem expeftantes . Intempdta 
noOte pulfari fores, feque ad opus obfcuravo- 
ce acciri audiunt . Abjedia omni cundfeitionc^ 
corripiunt fe fe e ftratis , & ad litus vadunt , 
ignari quidem, qua tandem ad id vi impellan- 
tur, fed tandem coa6H. Paratas ibi fcaphas vi- 
dent, hominibus peniths vacuas, non fuas, ve- 
rbm alias quafdam : quibus confcenfis , appre- 
hendunt remos,& naves fentiuntveftoribus tot 
onuftas, ut ad fummam ufque tabulam , & co- 
lumbaria immerfae, fupra aquamvix digitoex- 
tent . Neminem ipfi confpiciunt , ncque horA 
plus remigando appellunt in Brittiam : quam- 
vis , cum navigiis vehuntur fuis . nec velis utun- 
tur, fed remis , vix eo trajiciant nod>is unius , 
ac diei fpatio. Delati in infulam, fimul iaitam 
exfcenfionem intelligunt , difcedunt , exonera- 
tis repentenavibus, itaque emerfis,utinaquain 
nonnifi carina tenus depreffe fint . Nullum ho- 
minemvident, nec navigantem fecum, necnavi 
egredientem ; foliim afferunt audire fe inde vo- 
cem , quae ve£orum fingulorum nomina tradere 
excipientibus, & dignitates priftinas recenfere, 
patrifque addito nomine Jpfos compellare vi- 
deatur . Si guae foeminae una transfretavennt , 
viros, quibufcum matrimonio junftasf vixerint, 
nominatim inclamant . Hsec ibi indigenas fieri 
produnt : ego ver6 ad res libri proxime fupe- 
rioris revertor* 

CAPUT XXI, 

Redit AuCtor ad bellum Gotbicum . Beliftrio im- 
p&ifus honos Bytantii . Joamrs Salcnis hye- 
mat. Curjuftinianus bello GotbicoNar* 
fetemprafeccrit . Narfes aliauandiu 
Pbilifforoli fubfiflit . Inde 
Jtaliam petit • 

IS quidem erat in regionibus fingulis , quas 
recenfui , rei bellicae ftatus : bellum vero 
Gothicum fic procedebat. Ciim, ut anteadixi, 
Belifarium Imperator Byzantium rcvocaflet , 
eum habuit honorifice , haud tamen ftatuit io^ 
Italiam mittere poft obitnm Germani , fed ip- 
fum , jam Praefeftum Pratorio Orientis , cor- 
poris cuftodibus fui prsepofuit, tenuitque apud 
fe . Dignitate prseftabat Romanis omnibus iie- 
lifarius ; etfi inter eos non deerant. qui ante-, 
ipfum adfcripti fuiflent Patriciis, & ad fellanu 
Confularem eve6H . Nihilominus primas illi 
concedebant omnes, prohibiti virtutis reveren- 
til,quo miniis legis teneficio uterentur,fuum- 

Yy % quc 



Digitized by 



35$ 



PROCOPII 



qHe jus retinefent : id quod valde Imperatori 
placebat . loannes autem , Vitaliani ex forore 
nepos, Salonis hyemabat: cujus expe&atione-. 
noc anno fufpeofi in Italia exercitus Romani 
Duces , cefTarunt . Porro hyemis exitus annum 
claufit decimum fextum hujus belli, cujus hi- 
ftoriam Procopius fcripfit . 

Anno fequenti, ctim eflfet Joannis confiliunt- 
Salonis movere , & fine mora advershs Toii- 
lam , Gothofque educere copias , vetuit Impe- 
rator , juflitque Narfetis Eunuchi adventum ibi 
expe&are , iu animo habens hunc bello pra?fi- 
cere , quae cur ipfi conftitura fic fuerint , nemo 
liquido novit . Nam Imperatoris confilium ema- 
aare nequit in vulgus , nifi ipfe vclit . Vulgares 
tantbm fiifpiciones hic referam . Videbat,ajunt, 
Juftinianus Auguftus Joannis Imp. detre&aturos 
exercitusRomanic?terosDuces, honore illi ce- 
dere recufantes. Propterea verebatur, ne vel in 
ftudia fciffi contraria , vel per invidiam remif- 
ITus.agentes, omnia mifcerent. Iftudetiam ali- 
quando , cum Romae degerem , a Senatore_ 
Romano accepi . Narrabat , regnante in Italia 
Atalarico , qui matrem habuit filiam Theode- 
rici , die quodam , vefperi , armentum boum 
ex agro Romam abdu&um, tranfiiflfeperforum 
Pacis , fic a Romanis di&um , quod in eo fit 
Pacis templum , olim de coelo tadkim . Pro 
foro iilo vetus quidam eft fons , cui bos aeneus 
infiftit , Phidiae , credo , Athenienfis vel Ly- 
fippi opus . Nam fa&ae utriufque manu ftatuae 
vifuntur multac eo loci , ubi & alterum Phidiae 
opus extat , teftame au&orem infcriptione fta- 
tuee , ibidem eft Myronis bucula . Nimirunu 
prifci Romani id diligenter curarunt , ut ex- 
cedentiffima quaeque ornamenta Graciae Roma 
poifideret . Addebat Senator ille , taurum ca- 
ilratum , qui unus erat ex numero tunc praste- 
reuntium f reli&o armento, infcenfoque fonte, 
fupra bovem ftetiffe aeneum : illac tovth prae 
teriilfe quendam , natione Tufcum . & fpecie 
valdeagreftem, mox rem conje&ando (ut funt 
Tufci etiamnum dediti divinationibus ) dixiffe, 
tempus fore , ciim Eunuchus Romae dominum 
profligaret. Tum quidem de Tufco illo, ejuf 
que verbis rifus hominum fuit, qui praedidlio- 
nes ante eventa vulgo folent exjploderc , contra- 
rio nullo argumento revidli ; eo quod res non- 
dum evenerit, nec fermo fide dignus, fed ridi- 
culx fabulx fimilis e(Te videatur. Hodie vero 
omen illud mirantur omnes , exitu convidH 
Atque ideo fort& Narfeti bellum in Totilanu 
datum eft , five futurum Imperator conje&ura 
colligeret , five fortunS quod erat opus fa&o 
decerneret . Ergo Narfes , ciim & florentem 
exercitum,& muitam pecuniam abAugufto ac- 
cepiffet , profe&us eft . ln mediam Thraciam 
cum fuis progrefTus , aliquandiu Philippopoli 
fubftitit ♦ interclufo itinere turmis Hunnorum , 
qui fa#5 in Romanum Imperium irruptione^ , 
agebant, ferebantqueomnia, nemine repugnan- 
te At ubi partim Theflalonicam , partim By- 
zantium difceflerunt , #gr* iliiuc expeditus > 
porro perrexit . 



B 



D 



E 



CAPUT XXIL 

Totilas Senatores normullos Romam revocat . Rorna- 
narum in confervandis urbis qrnamentis diligen- 
tia . Defcriptio navis jEnea . De Calypfus 
infula conjettura Frocopii . Navis la- 
pidea m Corcyra jfovi Cafio pojita, 
& Diana altera in Eubaa . 
Sepulcrwn Ancbifa . 

DUm Joannes Narfetem opperitur Salonis, 
& Narfes , Hunnorum graffatione impe- 
ditus , lentiiis iter (acit ; interea hfcc agit Toti- 
las, copias Narfetis expe&ans . Cbm Romanos 
alios , tum Senatores nonnullos Roraam revo- 
cat, relidlis caeteris in Campania, atque urbem 
pro virili parte curare jubet , pvx fe ferens 
poenitentiam violatac tum Romas, cbm ejus par- 
tem non exiguam, praefertim trans fluvium Th 
berim , flamma delevilTet . Illi mancipiorunu 
loco , rituque habiti , & fortunis exuti omni- 
bus, nullam rei nec publicas, nec privatse par- 
tem recuperare poterant : tametfi iupra omnes, 
quos equidem novimus , urbis ftudiofi fuas Ro- 
mani , res omnes patrias retinere , & confer- 
vare fatagunt , ne quid antiqui decoris Rom« 
depereat . Et quamvis diu dominationem Bar- 
baricam pafli fint , urbis tamen aedificia ferva- 
runt, 5c quamplurima, quoad ejus fieri potuit, 
ornamenta , quibus eam firmitatem induftria^ 
artificum dedit , ut nec tanta aevi longinquita- 
te , nec cuvx intermiflione detrita fuerint, 
Immo vero ftant adhuc , relifta poileris monu- 
menta, quibus gentis origo proditur . In his 
navis /Enex , conditoris urois , etiamnum extat, 
opinione omnino majus fpedlaculum . Eam ha- 
bet navale media in urbe ad Tiberis ripanu 
conftrutfum : jam quce fit ipfius forma, ego te- 
ftis oculatus exponam . Agebatur uno remorum 
ordine navis illa , fane ingens : pedes longa^ 
centum viginti , lata viginti quinque , alta ea- 
tenus, ut remis impelli poifit. Lignis coniiztf 
quorurn nullum coagmentatum elt e duobus, 
nec parribus inter fe ferro nexis compaftunu: 
at funt omnia fimplicia : quod cum famanu, 
tum audientium opinionem excedit. neque ali- 
bi, quod equidem fciam, quam in hoc navigio 
vifitur. Carina , unius truncus arboris , ab ex- 
trema puppi ad proram ufque pertinet , molli 
flexu alveum mirifice fubiens , & inde rurfus 
aptiifime fabrigens fefeadpluteum. CoRx ver6 
omnes,feu ligna craffiora Carinse inferta,quse Poe- 
tx Grxci fpuox** , caeteri ro^i?^ appellant, ejufmodi 
funt , ut fingulae ab uno navis latere pervadant 
ad alterum, & ipfie ab utroque margne fubfi- 
dentes , concinnam admodum curvaturam effi- 
ciunt , pro ambitu , quem habet alveus navis : 
five natura ad id quod erat opus fuam operam 
accommodans, ligna illa reciderit, itaque an- 
tea finuarit : five artis manus , & inftrumenta-, 
aptam illam obliquitatem ftatuminibus dede- 
rint. Praeterea unaqu^que tabula ab excrema^. 
puppi ad alteram navigii extremitatem pertin- 
git, ex uno defe&a caudice, eoque foltim clar 
vos ferreos admifit , ut coftis affixa, latus com- 
ponat . Ea navis hujus ftru&ura fpe&aculwiL. 
prabet inenarrabile . Et vero fic rerum natura 
fert, ut nunquam poffint homines plane verbis 
exprimere maximam partem operum , qu* a 
communi ratione remota funt , at cbm ea fupe- 
rat, qux cogitare confuevimus, dicendi quoque 
facultatem excedit . Illorum autem lignorunu 
nullum eft pijtre 9 nullum cariem fenfit : tota 

novis 



Digitized by 



DE BELLO GOTHICO. LIB. IV. 



*57 



3, 

vo. 
^ 

ar. 

& 

hl 
ai- 
:ar. 

Rq. 

ife 

113 

lu. 

J 4 
X 

;!!, 



iao- 

3mL, 



m 

iri 



C* 
3CL 

enifr 

CCffl' 

.iifr 
r> 

103 



navis perinde integra , ac fi modo ab artificc* 
fuo , quicunque ille fuerit , fabricata prodirct , 
ftai adnuc mirum valde in modum . Ha&enus 
de navi JEnex* 

Totilas vero , cbm longas naves trecentas 
Gothis impleflet, mifit eos in Graeciam, & ob- 
viis quibufque vaftitatem , quoad poflent, in- 
ferre juflic . Ea claflis ad Phaeaciam , ufque^ 
( Gorcyram hodie vocant ) nihil nocere po- 
tuit . Nam in crajedhi k freto, cujus latus Cha- 
rybdis obtinet, ad Corcyram, nulia eft infula, 
quse ab horainibus incolatur . Qjuare mihi fepe 
illac perve&o haerere contigit , cum infulanu 
Calypfus qusererem . In eo certe mari tres fo- 
liim vidi infulas , ftadiis non amplius trecentis 
diffitas a Phaeacide, inter fe proximas , ac 
perexiguas , quae & hominum , & pecudunu 
cultu, rebus denique omnibus vacant : Othonos 
infulas jam eas appellant , atque hic forte ha- 
birafle Calypfum quifpiam dixerit , eamquc 
fuifle caufam , cur Ulyfles non procul a terra 
Phseacide pofitus , Schedil , ut ait Homerus, 
aliove quopiam modo, five navi inde tranfmife- 
rit. Haec a nobis, quantiim conje&ura aflequi 
poflumus , di&a funto. Neque enim facile eft 
de rebus vetuftiflimis tam vere loqui,ut omnia 
bene cohaereant; cum longa dies non modo vo- 
cabula , fed notitiam quoque locorum mutare 
plurimbm foleat. Sunt qui exiftiment, navinu 
ex lapide candido , quae in Phseacif litore vifi- 
cur, eam efle, quae Ulyflem vexit in Ithacam, 
ciim illic exceptus fuittet hofpicio . Attamen- 
navigium illud non eft uniufmodi , fed multis 
lapidibus conftat , ac notas incifas habet , quas 
diferte teftantur, id olim pofitum ab inftkore^ 

?uodam , & Jovi Cafio confecratum . Quippe 
ovem Cafium illius ora incolae quondam ve- 
nerabantur , ex quo nomen etiamnum manec 
urbi Cafiiopa?,ubi ftat ea navis . Similiter ex 
multis lapidibus compa<5>a eft illa, quam Atrei 
filius Agamemnon Gerefti in Eubcea Dianre di- 
cavit , expiare pergens fattam ipfi injurianu: 
quo tempore Diana , placata cafu Iphigeniae , 
liberam Grascis navigationem conceflit . Rem^ 
declarat infcriptio huic navi vel tunc , vel po- 
ftea infculta, conftanfquehexametro, cujus par- 
tem maximam vetuftas delevit : duo primi 
verfus adhuc extant in haec verba: 

Navem nigram tofuit bic Agamemnon 
Monumentum navi^antis Gracorum cxercitus. 
Qjuibus ifta prafixa funt : Tenichus faciebat 
Dianae Bolofiae. Sic olim appellabant Lucinam: 
eo quod dolores partus five Deae ja&us efle 
ducerent. Sed unde fum digreflus, eo nunc re- 
deundum . 

Gothi , appulfa in Corcyram clafle , eanu 
curfim , cseterafque omnes infulas adjacentes, 
quas appellant Sybothas, vaftarunt, tranfve&i- 
que in continentem, circumje£ta Dodonas Ioca 
populati funt fubita vi , quam pracipue fenfe- 
runt Nicopolis , & Anchifus , ubi Anchifen- 
iEneae patrem, capto ex II io cum filio navigan- 
tem vivere defiifle , & loco dedifle nomen^ 
indigenae memorant. Oram amnem maritimam 
lcgentes , in Grsecorum naves inciderunt non_ 
paucas , & omnes cum oneribus ceperunt. In 
eo fuere numero naves aliauot , quse cibaria^ 
Narfetis copiis e Grecia advehebant . Haec ibi 
ita fe habuerunt . 



B 



D 



CAPUT XXIII- 



Anconam Gothi terrd , marique obfident . Vah- 
rianus jfoannem per literas bortatur, ut obfef- 
fis fuppetUs fecum firat. Ambo junftis co- 
piis Senqgalliam appellmtt . Occwrrunt 
Gotbi. Omcionibus Ducum uterque 
ixercitus excitatur. Pralium 
navale. Gotborum cla- 
des , & fuga . 

TAm multo ante Totilas in Picentes Gothorum 
I exercitum miferac , Anconam expugnarc- 
juflum , eique Duces prsefecerat Gothorum 
omnium fpeftatiflimos , Scipuarem , Giblam^ 
atque Gundulphum , five , ut quidam appella- 
bant, Indulfiim, qui olim Prote<5tor fuerat Be- 
lifarii . Hi naves etiam longas XLVH. a To- 
tila acceperant , ut caftellum terr^ , mariquc^ 
obfeflum , eo facilihs , ac minori negotio ca- 
perenc . Jam longe obfldio protradfet fuerat , 
cum ea cindlos urgere coepit cibariorum penu- 
ria . Qpa de re certior fadlus Valerianus , qui 
Ravennag tunc morabatur , ciim opem Roma- 
nis, quiAnconae erant, afferre per fe folus non 
poflet , ad Joannem Vitaliani nepotem , Salo- 
nis agentem , literas mifit in hanc fententianu 
fcriptas. Scis ipfe citra finumloniura nihil no- 
bis reliquura efle praeter Anconara , fi tameiu. 
haec adhuc reftat. Romanorum enim , qui illic 
ardliflime obfidentur, res eo loci dedudlae funt, 
ut verear , ne intempeftivum afferamus auxi- 
lium , & collata feriiis opera ftudium fruftre- 
tur noftrum . Hic defino : longiorem enim epi- 
ftolam fcriberevetat obfeflbrum necefiitas, fibi 
tempus totum arripiens , & periculum openu 
poftulans diilo promptiorem . Joannes , lecfti 
hac epiftold , fponte fua , contra quam Impe- 
rator vetuerat, proficifci non dubitavit, angu- 
ftiarum , in quas fortuna rem adduxiflet , ha- 
bendam potius rationem ducens , quam man- 
datorum Principis . Virorum deleau habito , 
quos omnium bcllicofifllmos judicabat, his na- 
ves longas implevit XXXVIII. expeditiflimas , 
& ad prselium maritimum optime faftas: chm- 
que nonnihil annonas in eas impofuiflet , Salo- 
nis profedhis , Scardonem appulit : quo Vale- 
rianus cum navibus XII. paulo poft venic . 

Poftquam vires junxere , colloquio inter fe 
inito , quid opus fadto eflet deliberarunt . Inde 
digrefli , ad continentis adverfe oppidum ap- 
plicant , quod a Romanis dicitur Senogallia^ , 
nec procul Ancona diftat . Gothorum Duces , 
eorum adventu cognito, mox naves & ipfi lon- 
gas , quse prafto erant , numero XLVII. Go- 
thorum flore complent , cagterifque copiis ad 
caftelli obfidionem relidlis , ad hoftem re&a 
tendunt . Eorum , qui ad obfidionem reman- 
ferant , Dux erat Scipuar : navigantium , Gi- 
blas , atque Indulphus . Giim ad fe invicem ac- 
cefliflent , utrique navium curfu inhibito , & 
coaifba clafle , concionem ad milites habuerunt, 
ac priores fic orfi funt Joanncs , & Valerianus . 
Nemo veftrflm , Commilitones , pro Ancona^ 
folum, & obfeflis ibi Romanis dimicaturum fe 
modo putet , eoque duntaxat fpeftare hoc prae- 
lium , fed ut omnia uno verbo compleiiamur, 
belli fummam in illo pofitam efle , & ad 
quos pugnas viftoria inclinaverit , eos pariter 
fortunos metam aflecuturos . Hanc enim de re 
pnefenti cogitationem fufcipite . Ad bellunL- 
gerendummomentiplurimum habet fumptuum 
copia , & qui penurid viitus laborant, ab ho- 

fte 



Digitized by 



J53 



P R O C 



fte vincantur necefle eft . Neque enim contu- 
bernales funtfames, ac vis bellica; non finente 
natura , ut yir exhauftus inedi^ fe fonem prae- 
beat . Hasc ita fe habent 2 nos ver6 ab Hydrun- 
te ad Ravennam nullum alium jam reliquunu 
habemus munitum locum , ubi reponendi fint 
nobis* , equifque noftris commeatus ; itiquc^ 
hoftis in ditione fua has oras tenet , ut ne vi- 
cus quidem fuperfit amicus nobis, unde rei ci- 
barias aliquantulum fuppetat . Suftiuet Ancona 
quidquid eft fpei , fore ut , ex oppofita conti- 
nente delati , poflimus huc applicare , & in- 
tutum recipi . Qpare fi nobis hodierna pugna., 
feliciter cefferit , Ancona fub Augufti imperio, 
ut par eft , ftabilita , non temere pofthac fpe- 
rabimus plenam vi<9toriam belli Gothici • Sin- 
vifti difcefferimus ex hoc certamine , hoc tan- 
tum (ne quid praeterea dicamus graviiis) faxit 
Deus , dominatu ItaliaB non careant «terniinu 
Romani. Id quoque reputare convenit , re fe- 
gniter gefta, nullum forevobis effugium. Nam 
nec viam terra prasbebit, ab hoftibus occupata, 
nec navigabile erit mare, in quo iidem fic do- 
minantur. In manibus refidet laJutis fpes , fe- 
cutura vices rerum , qux edentur in praelio . 
Ergo quantum in nobis eft animi , viriumque, 
expromite , & cogitate, fi cladem jam accipie- 
tis , eam ultimam fore , fin vi&oriam refere- 
tis , eximiam vos felicitatem , & gloriam ade- 
pturos . 

Hxc Joannes , & Valerianus ♦ Gothorunu 
vero Duces hortatione hac ufi funt . Q^ando- 
quidem fcelefti illi , qui ex omn^Italia pulfi , 
&inmaris, terraeve ignotos nobis receffus con- 
trufi , perdiu latuerant , jam audent nobifcum 
conferre manum , feque certamini offerunt ; 
inconfultam eorum audaciam omni ope repri- 
mamus necefse eft , ne ipforum temeritas in- 
dulgentii noftrl plurimiun crefcat. Nam nifi 
praeceps infolentia principio coerceatur, in au- 
daciam infinitam evadit , neque alium habet 
exirum , quam eorum , in quos incurrit , ex- 
tremam calamitatem. Qpamprimum igitur ef- 
ficite , ut noverint fe efse Graeculos , naturS 
effoeminatos , qui vi&i ferociant , nec finite- 
conatum ipforum longibs progredi . Siquidem 
ignavia , cui per negligentiam- parcitur , in^, 
majorem licenriam erumpit , & infolens confi- 
dentia procefsu ipfo evadit impigra . Nec diu 
reftituros vobis animose certantibus exiftimate. 
Spiritus enim , cui vires eorum , in quibus 
ineft , parum refpondenr , elatus quidem ante, 
quam res geratur , fpeciem vigoris promit ; 
inito autem confli&u , dilabi folet . Qjuae ciim 
ita fint, tenete memoria, uti hoftes damno fae- 
pe fuo virtutem experti veftram abfceflerint , 
& pro certo habete eos non au6tos repente 
majori animo huc veniffe ; at fimile praeteritis 
hoc eorum aufum , pari jam exitu mul&atum 



ln 



Ita fuos hortati claflis Gothicae Du&ores, oc- 
currunt hofti , nulllque interpofiti. movi con- 
grediuntur. Erat navale certamen acerrimum, 
ac pedeftri fimile . Nam utrique , adverfis in- 
ter fe proris , ac frontibus ftantes , fe fe invi- 
cem fagittis petebant, Animofiflimi quique co- 
minus e foris mifcebat pralium, & collato pe- 
de , ndh fecus , atque in campo , enfibus , at- 
que haftis pugnabant . Principium hoc certa- 
minis fuit . Deinde Barbari , cum effent nau- 
mach\& rudes , incompofitiflime dimicarunt . 
Nam alii tanto intervallo diftabant inter fe^ , 
ut fingulos feorfum invadere liceret hofti: rur- 
fus alii conferti , ia fpatium iniquius redaftis 



B 



D 



O P 1 1 

navibus , mutu6 fibi erant impedimento . Di- 
xiffes tegetum inftar compadkos , intextofquc-, 
navium malos . Nec nifi xgtb , tardeque admo- 
dum in hoftes diflitos fagittas expedire Barba- 
ri , nec gladiis , haftifve uti poterant , cluo* 
propius inftantes cernereat , fed vociferante9 
trudebant ufque alteros alteri , collidentes fe^ 
invicem , & contis repellentes perturbatiflime : 
modo in ardhim cogebant frontem , mod& 
huc , illucque procul difcedebant cum detri- 
mento . Singuli vicinos magno ejulatu cohor- 
tabantur , non utique in hoftem , ver&m ut 
aptis fpatiis abjungerentur . Denique mutul 
diftri&i imperitid , hoftibus fuis praecipuanu 
yi&oriae caufam praebuerunt. At Romani, ciim 
& armaviriliter, & artem naumachiariam fcitfc 
tradbrent , navium proris obverfis hofti , nec 
longihs diftra&i , nec propius quam opus erat 
coeuntes ; verhm idoneis intervallis jam colli- 
gentes navigia, jam diducentes,fi quam hoftium 
navim avuflam a casteris viderent , fafto im- 
petu facile fubmergebant . Sicubi confufos vi- 
derent Barbaros , eo fagittarum nimbum mit- 
tebant, propiufque adoni inordinatos , ac per- 
turbatione laborantes , cominus interimebant . 
Adversd fortunS t & iis , qux pugnando deli- 
querant , fraiti Barbari , nefciebant quo padto 
prselium fuftinerent. Non jamnaumacniamede- 
bant ; non ftabant in foris tanquam fi terrl pu- 
gnarent , fed dimiffo certamine , in periculo 
torpebant fortunae fidei fe committentes. Dein- 
de nullo fervato ordine , ciim terga turpiter 
verterent , virtutis , honeftique difceffus , & 
cujufvis rei praeclarae immemores , inter ho- 
ftium naves difperfi magnam partem h*ferunt. 
Nonnulli clam evafere , cum navigiis elapfi 
undecim , reliqui omnes in poteftatem hoftinm 
venerunt . Horum multos Romani fuis eonfe- 
cere manibus , complures cum navibus mer- 
fos , aquis extinxere : Ducum alterum cepere 
vivum : Indulfus furtim exceflit , cum illis un- 
decim navibus f quas qui agebant, fubinde fa- 
&a exfcenfione, ipfas illico corrupere igni, ne 
venirent in manus hoftium : tum pedibus ad 
copias , quae Anconam obfidebant , fe contule- 
runt , & narrata clade , extemplo cum illis 
migrarunt , caftris hofti reliftis , feque in ur- 
bem vicinam Auximum effufo curfu , ac tu- 
multuose receperunt. Haud multo poftRomani 
Anconam perveAi, vacua hoftium caftra occu- 
pant, & commeatibus in caftellum illatis, inde 
folvunt , ac Valerianus cjuidem Ravennanu , 
Joannes vero Salonas rediu . Hxc demum pu- 
gna fpiritus , & vires chm Totite , tum Go- 
thorum , maxime contudit . 

C A P U T XXIV. 

Artabanes rem Romanam bene in Sicilia gerit . 
Qotbi pacem frufha a Jufliniano petunt . 
Francorum in Italia frogrejfus . Leon- 
tius Imperatoris Legatus ad Thto- 
debaldum Tbeodeberti filium ♦ 
Utriufquc orationes , Gotbi 
Corficam, (Jr Sardiniam 
occupant . In Corjica 
bominesy & equi 
Jiaturd mi- 
ntma • 

EOdem intervallo Romana res hunc in Sici- 
lia fucceffum habuit . Chm Liberium inde 
revocaffet Byzantium Imperator, Romanis co- 
piis omnibus, qua3 erant in Sicilia, Artabanem 
praefecit . Is Gothos ia prafidiis Infute relifto» 

oppid6> 



Digitized by 



Google 



31 

ec 
« 
S- 
Q 

1* 

i- 
it- 
«r* 

t. 

i 

»• 

I* 

:io 
& 

i,k 
:t 
rx 

$ 

K- 

5C» 

cnu 
o:a- 
,gtt 

aGo- 



t. 



Sid- 

icii 
d> 



DE BELLO Q 

6ppidb paucos , obfedit , & certamine vi&is , 
qui erumpere aufi funt , omnes fame extrema^ 
ad deditionem compulit . Territi his Gothi , & 
doloreatfli&i, auem accepta praelio navali cla- 
tfes attulerat, ad bellum rtihil habebant animi, 
jam planfc defperantes , ac reputantes fecum^ , 
fi mod6 chm ipfi foede vidki , profligatiquc ef- 
fent , Romanis nonnihil fubfidii mitterctur f 
fieri non poffe , ut vel tempotis punftum obfi- 
fterent , vel in Italia manerent . Nec fpes erat, 
fore ut Auguftum ad pa&ionem aliquam lega- 
tione pertraherent . Saepe enim ad eum defti- 
uati a Totila Oratores , cbm ad ipfius confpe- 
iJhim admiffi fuiffent , demonftraverant , maxi- 
mam partem Italte a Francis teneri , reliqliam 
ferfc totam bello defolatam efle ; Sicili4 , ac 
DalmatiA , qua fola reftarent integrae Roma- 
nis Gothos cedere : pro reli&a fibi folitudine 
tributum annuum , ac vedHgal obtulerant , & 
in quofcunque vellet Imperator . fe belli fo- 
Cios , planeque fubditos promiferant . At Im- 
perator di<5ta refpuens , Legatos omnes remi- 
ferat > Gothorum nomen perofus , & in animo 
habens illos ex Romano Imperio prorfus exter- 
tttinare . Ibi rerum hic ftatus erat . 

Paulb ante , Francorum Rex Theodebertus 
teorbo obierat , ciim fibi nullo negotio tribu- 
taria fcciflet nonnulla Liguriae loca , Alpes 
Cottias , agrique Veneti partem maximam- . 
Etenim Franci , arrepti belli , quo Romani , 
Gothique erant impliciti, opportunitate, finc_ 
dircrimine ditionem fuam iis locis auxerunt , 
&e quibus illi pugnabant . Venetorum pauca^ 
Oppida Gothis fupererant : nam Romlni mari- 
tima , Franci ca&tera occuparant . Dum hoc 
bellum , ut dixi, Romani, Gothique intef fc_ 
gererent, nec novos hoftes in fe auderent exci- 
re , colloquio Gothos inter , ac Francos infti- 
tuto convenerat , ut quae haberent utrique^ . 
his quiete potirentur , nec fe invicem armis 
kceflerent , quandiu Romanis Gothi bellunu 
inferrent , ac fi bello vinceret Juftinianum Au- 
guftum Totilas , tum Gothi , & Franci tranfi- 

ferent , prout & re efle communi videretur . 
fec erant pa£a conventa . Poftquam vero in 
Regnum Theodeberto fucceflit Theodebaldus 
fllius , ad eum Juftinianus Auguftus Legatum 
mifit Leontium , Athanafii generum , ac Se- 
natorem , poftulans , ut arma fecum adversbs 
Totilam, 8c Gothos jungeret , cederetque locis, 
^uas Theoctebertus in Italia contra jus foederis 
occupaflet . 

Ubi ad Theodebaldum venit Leontius , ita 
difleruit : Sunt forte ♦ quibus aliquid contra^. 
expe&ationem acciderit , qu ilia vero a vobis 
in Romanos admiffa funt nemini preterea con- 
tigifle unquam crediderim . Etenim Juftinianus 
Auguftus non ante ad bellum iftud adjecit ani- 
inum, nec fe arma in Gothos movere priiis 
oftendit , qukm Franci auxilia promififlent , 
amiciti* , & focietatis nomine accepta ingenti 
pecunia . At illi , ade6 non promifli partem 
implevere aliquam , ut Romanis injuriam tan- 
tam intulerint , quantam vel fufpicari nemo fa- 
cil^ poflit . Neque enim dubttavit pater tuus 
Theodebertus in provincias contra jus fafque_ 
involare , quas Imperator labore multo , bel- 
licifque periculis , idque fine Francorum ope, 
in ditionem fuam fubjunxerat . Qpare huc mo- 
do veni , ut , omiflis querelis , & criminatio- 
nibus, ea petam, ac moneam, qux vobis ipfis 
profutura fint ; nimirum ut veftram ftabiliatis 
optime felicitatem , & Romanos finatis habere 
fua . Certe potentiffimos evertit fepe fortunis 



O T H 
A 



I C O. LIB. IV. 



359 



B 



D 



omnibus injufta recultt S/icuju^ poflefllo * Nec 
vero dives pro/peritas cum iniquitate coire^ 
folet . Prseterea po/hilb , ut focia nobifcutft 
arma feras in Totilam f itlque fidem paternam 
liberes . Qpippe veros * jullofque liberos ma* 
xim^ decet , fi quid parentes peccaverint , id 
cbrrigere , firmare auten\ , & rata facere^ , 
quidquid pneclare conitituerint . Hoc in pfimi* 
Cptandum fapientiflimis viris , ut ftudiorum , 
quibus dediti cum laude fuerlnt, imitatores rt- 
linquant filios , ac rurfus , fi quid perperanu 
egerint , id emendet nemo ♦ praeterquam ipfo^ 
rum liberi . Qjnin etiam vds , noft invitatoi , 
inire cum Romanis opottuit focietatem hujul 
belli , quo Gothos petimus , veteres Frailco- 
rum hoftes, & omnino ipfis infidos, ac bellurtt 
impacato , atque inexpiabili odio inferre foli^ 
tos . Nunc quidem impulfi jnetu , quem incu* 
timus , adulari vobis non renuunt , at fi quan~ 
do a nobis fe expedierint , quo in Francos anj- 
mo fint , brevi oftendent . Enimvero homines 
improbi , nec in profpera , nec in adverfiu- 
fortuna ingenium mutare valent ; lic£t duris in 
rebus occultare maxime confueverint , praefer- 
tim fi finitimorum operd indigent , quo tem- 
pore perverfitatem tegere necelfitas cogit . His 
perpenfis , cum Imperatore amicitiam renova- 
te, ac totis viribus ultum ite veterem hofteni. 
Hasc Leontius, cui Theodebaldus ita refpondit, 
Ad focietatem bclh in Gothos nec re&e , nec 
jure nos invitatts , jam enim nobis amicitii 
conjunfti funt , quibus fi fidem Franci fefelle- 
rint , nec vobis unquam prseltabunt . Depre- 
henfus enim femel artimus in prava adversiia 
amicos fraude , femper aefleftere de refto fo- 
let. Qjjod ad loca attinet, quorum mentionem 
fecifti , fatis habeo dicere , nunquam eo pa- 
trem meum Theodebertum fpeftaife , ut fini^ 
timorum cuiquam afferret vim , aut in ahena* 
poflefliones involaret . Id ex eo conjice^ * 
quod mihi non magnas opes reliquit . Neque 
ille ea loca Romams eripuit i fed a Totila^. , 
qui jam illa obtinuerat , palkm tradita occu- 
pavit . quo nomine Francis maxin^e gratulari 
Juilinianum Auguftum decuit. Nam qui rerum 
raptores fuarum ab aliis fpoliatos videt, is me- 
ritam fadl* fibi injurias poenam ipfos luifle ar* 
birratus , iure lastatur , nifi fortfe vindicibus 
ipfe invideat , ample<Slendo potiiis quae pro fe 
hoftes allegare polfint , eo comparata , ut iiu± 
animis hominum plerumque invidiam excitent • 
Casterum Juiicibus difceptationem rei permit- 
tere utrique poflumus, utfiquid patrem meunl 
Romanis abftulifle conftitent , nne mora co- 
gamur id reftituere . Sed de his Legatos By- 
zantium mittemus brevi . His didlis , remifi^ 
Leontium , & Leudardum , genere Francum , 
ad Juftinianum Auguftum legavit cum tribus 
aliis . Atque illi ciim perveniifent Byzantiunu, 
rem , cujus gratiS venerant , ex fententia con* 
fecerunt . 

Totilas ver6 , ciim . adjunrta^ ditioni Afric» 
infulas aflfe&aret* ftatitn clairem collegit , im- 
pofitoque jufto exercitu , in Corficam , & Sar- 
diniam mifit . Ille in Corficam primbm expo- 
fitus , nemine prohibente , infulam occupavit , 
ac deinde Sardiniam : tum urramque infulanu 
Totilas ve<ftigalem fecit . Quod ubi accepit 
Joannes militi» Magifter in Afric% , claflem 
in Sariniam cum copiis deftinat , quac cum ad 
urbem Calarim acceffiflent , caftris pofitis y 
obfidionem meditabantur , impares fe oppu- 
grtandis rooenibus judicantes.eo quod ibi praefi- 
dium Gothi fatis validum haberent . Re Bar- 

bari 



Digitized by 



?6o 



PROCOPII 



bari cognifa , ex urbe erumpunt , fubitoque- 
impetu hoftibus facilc in fugam verfis , multos 
conficiunt , caeteri ad naves tum evafere , nec 
multo poft inde profe&i cum omni clafle per- 
venerunt Carthaginem , ibique hyemarunt , 
primo vere bellum iterum in Corficam , & 
Sardmiam portaturt,* majori cum apparatu . 
Olim Sardo , nunc Sardinia appellatur hxc in- 
fula , ubt herba nafcitur, quam qui deguftant, 
coniinud lethiferam patiuntur convulfionenu , 
cujus fubinde vi fic intereunt , ut ridere vi- 
dieantur, convulfione rifum efficiente ejufmodi, 

2uem de infulae nomine Sardonium dicunt . 
lorficam ver6 vocarunt veteres Cyrnum : hic 
ut funt homines nani , fic armenta quaedanu 
cauorum , paul6 grandiorum ovibus , viderc 
eft . H«c ha&enus / 

CAPUT XXV. 

Sdavcni Utyricum vafiant , Imperator fwdus cum 
Gepadibus pangit : deinde adversus Ulos 
mittit auxilia Langobardis. Horum vi~ 
ftoria . Everfie urbes terramottbus 
Maris inmmdatio . Gothi 
Crotonem obfident. 

CUm Sclavenorum ingens multitudo, fadfct 
in Illyricum irruptione, infancja perpetra- 
ret , in eos Juftinianus Auguftus mifit exerci- 
tum, cui , praeter alios, Germani filii praserant. 
Hi numero longe hoftibus inferiores, obviam-i 
ilJis obfiftere non poterant, fic autem fubibant 
k tergo , ut poftrem& carperenr. Multis caefis, 
nonnullos cepere vivos , & ad Imperatorencu 
miferunt . Nihilo tamen minhs grauabantur hi 
Barbari . Fuit haec populatio impendio diutur- 
nior ; itaut cadavenbus vias omnes conftrave- 
rint, & cum infinita captivorum multitudine-, 
praedaque omni, quam cunfta vaftando, colle- 
gerant, domum redierint, nemine prohibente, 
Neque enim ad Iftri fluminis trajeftum illis in- 
fidias Romani ftruere , nec vim ullam afFerre^ 
poterant : propterea , quod a Gepaedibus ex- 
cepti tranfvehebantur* padto tranfmiflionis pre- 
tio non exiguo : quippe aureum ftaterem unum 
pendebant in capita: Ex eo anxius Imperator, 
quod jam illos inhibere non poflet , five flu- 
vium Iftrum tranfirent , Romanum direpturi 
Imperium , five hinc repente excederent , hac 
de caufa pacifci cum Gepaedibus cupiebat . 

Interea Ioci , Gepaedes , & Langobardi inter 
fe bellum reparabant. Tum Gepaedes, nondum 
accepto nuncio jurati ab Augu(to*:um Lango- 
bardis fcederis , Romanorum vires veriti , ad 
eorum amicitiam, & focietatem afpirabant eni- 
xe. Q^amobrem mifsd confeftim Byzantiunu 
legatione, rogatus Imperator, ut cum ipfis quo- 
que foedus pa-geret , extemplo data fide illud 
percufllt, idemque Senatores duodecim jureju- 
rando firmarunt petentibus Legatis . Haud mul- 
to poft , quae advershm Gepaedes Langobardi 
fociaii jure poftulabant, mifit auxiiia Jumnianus 
Auguftus Gepaedes infimulans , quod in Roma- 
norum perniciem , poft foedns idhim , Sclave- 
norum agmen Iftrum fluvium tranlportaflent . 
Copias illas ducebant Juftinus , ac Juftinianus 
Germani filii, Aratius, & Suartuas, cui quidem 
antea Juftinianus principatum Erulorum decre- 
veiat : is vero , ut in fuperioribus libris narra- 
vi, eorum , qui ex infula Thule venerant , re- 
bellione puHus , ad Imperatorem confugerat, 
ac fubinde creatus fuerat Magifter militum inu 
praefenti. £ numero Ducum erat Amalafridus, 



B 



D 



vir Gothus , ex filia nepos Amalafrida fororis 
Theoderici Gothorum Regis , & filius Herme- 
nefridi Regis Thoringorum . Hunc Amalafri- 
dum cum Vittige Byzantium deportatum aBe- 
lifario, Romanorum Ducem Imperator creavit, 
& fororem ejus Auduino Langobardorum Regi 
collocavit . Illius exercitus nemo ad Langobar- 
dos pervenit, nifi Amalafridus cum fuis. Nanu* 
caeteri in Illyrico ad urbem Ulpianam Impera- 
toris juffu conftiterunt , ob incolarum feaitio- 
nem , ortam ex Chriftianorum controverfiis de 
Religione , ut referam in libris , quos de illis 
confcribam . Ergo Langobardicum omnibus 
copiis, & Amalatrido Gepaedum fines ingreflj, 
fa&os fibi obvios acerrimo fundunt praelio, eo- 
rumque , ut perhibent , partem maximam cas- 
dunt. Tunc Auduinus , Langobardorum Rex, 
quofdam e fuis aflcclis Byzantium deftinat, le- 
tum cladis hoftilis nuncium Juftiniano Aug. al- 
laturos ; eum fimul incufans , qu6d non ex pa- 
€to foederis affuiflent ipfius copiae , quamvis 
nuper tot numero Langobardi profe&i eflent, 
Narfeti in Totilam, & Gothos militarem ope- 
ram navaturi. Haec ibi a6Va. 

Per id tempus extitere in Gracia maximi 
terremotus , & Basotiam , Achajam , circumje- 
ftafque finui Crifago oras fic concuflerunt , ut 
vicos innumeros , atque urbes o&o folo adae- 
quaverint; in his fuere Chacronia , Coronia_., 
Patrse, & Naupadhis, quae tota corruit . Ingens 
^eriit hominum numerus : difceflit multis iiu 
oqis terra, & alicubi iterum coiens, priftinam 
faciem recepit. Eft ubi adhuc hiatus extet, ita 
ut incolae , nifi longo utantur circuitu , com- 
mercio mifceri nequeant . Mare in receflu, 
quem Theflaliam inter ac BaBOtiam efficit , re- 
pente circa urbem Echinacum , & Scarphianu 
Basotie, longe fe effudit in continentem, 8e la* 
te reftagnans, asdificia momento fedibus eruit. 
Diu campos fic inundavit , ut infulae , qus funt 
in eo finu , pedibus adiri potuerint , deflexo 
utique maris curfu c loco iuo , praeterque opi- 
nionem fuper terram effufo ad montes ufque_, 
qui prope eminent . Ciim aquas mare revoa- 
vit, reftiterunt in agris pifces, quorum confpe- 
ftura plane inufitatum portenti loco habuerunt 
indigenae . Eofdem rati edules efle , capiebant 
quos coquere vellent : at ubi calor ignis ipfos 
afflaverat, deliquefcebant , & in faniem abi- 
bant toti intolerabilem . Qpa in parte terra no- 
men fcifluraB fervat , horribilis motus majorem 
edidit ftragem hominum , quam in omni reli- 
qua Grascia, prsefertim die fefto , cujus cele- 
brandi causd ex univerfa Graecia multi conve- 
nerant. Hxc autem in Italia contigerunt. Cro- 
toniatae cum fuo militari praefidio , cui Palla- 
dius praerat , dira a Gothis obfidione, & ciba- 
riorum inopid prefli , infciente hofte miferunt 
fxpe in Siciliam denunciatum exercitus Roma- 
ni Ducibus, in primis Artabani , ni fuppetias 
ocyus ferrent^ fe, quamvis invitos, cum urbc^ 
in fidem , poteftatemque hoftium brevi concel* 
furos : at inde nullus auxilio venit . Interea., 
abiit hyems, quae annum claufit decimum fepti- 
mum hujus belli a Procopio fcripti. 



CA- 



Digitized by 



t 
i 

i 



13 

i, 

,i 

pa. 

ivij 

)pe- 

t,i 
:iL, 
:iifl. 

. cca- 
ed, 
it.tc. 
p:& 

ab 
pa 

piAa 
isi;i3 
mft 

3« 
mit> 
is* 
crcfr 
:.G> 
.Pl> 
k:* 
ifes 



DE BELLO G 

C A P U T XXVI. 

Appulfa Crotonem Rornana clafle , GotW obfidio- 
nem folvunt. Regnaris , dr Morrbas Gotborum 
Duces deditionem meditantur . Narfetis 
bellicus apparatus, & copia . fhma i» 
^w/^Wto ei tranfitum negant. 
Totila confilium . Narfes 
Ravennam petit . 

CErtior fe<Shis Imperator quidCrotone age- 
retur, mittit in Grseciam, qui praefidiunu 
ad Thermopylas agttantibus edicant fuo nomi- 
ne, ut in Italiam adhitutn navigent, & Croto- 
ne obfeflis omni ope fuccurrant. Illi didta au- 
dientes, quam maturrime profe&i, ac vento 
fecundo ufi , Crotonis portum appulerunt ino- 
pinato . Barbari , vifa repente claffe , gravi 
metu correpti, protinus obfidionem cum ma- 
gna perturbatione folverunt . Pars navibus in- 
portum Tarentinum , alii pedibus ad montem 
Scylteum fe receperunt . QjLii cafus confterna- 
tionem Gothorum auxit, eoque fa&um eft , ut 
Regnaris natione Gothus , vir fpe&atiffimns , 
qui praefidio Tarentino praeerat , ac Morrhas 
pnefe&us prasfidio Acherontias , cum Pacurio 
Peranii filio, Romanorum Hydrunte morantium 
Duce, de fuorum fententia collocuti, promife- 
rint, fi a Juftiniano Augufto falutis fidem acci- 
perent, tc fuofque Romanis deditionem fa&u- 
ros , ac fibi commiflas tradituros munitiones , 
cujus compofitionis causi Pacurius Byzantiunu 
petiit. 

Narfes verb Salonis profeftus adversiis To- 
tilam, &Gothos univerium ducebat exercitum, 
lane maximum . Grandem enim acceperat ab 
Imperatore pecuniam , qul copias colligeret 
florentiflimas , omnes belli neceflitates expedi- 
ret , & agenti in Italia militi vetera perfblve- 
ret debita , aux longe ultra tempus legitimum 
Imperator diftulerat, cum decreta ftipendia ex 
serario non procederent , ut mos erat . Habebat 
etiam, quo fibi eorum animos, qui adTotilam 
transfugerant, ita conciliaret, ut auro deliniti 
ad Rempub. ftudia referrent fua. Negligentius 
quidem antea Juftinianus Auguftus in hoc bel- 
lum concubuerat: poftmodum vero ad id om- 
nia praclariflime inftruxit , ciim Narfes ab eo 
fe plurimnm impelli videns ad expeditionem^ 
Italicam, ambitionem prx fe tulit dignam belli 
Imperatore , aperte profeflus morem fe non- 
gefturum mandanti talia Augufto , nifi copias 
bello gerendo pares du&urus effet. Q.uo pa&o 
pecuniam , viros , & arma ab Imperatore pro 
Imperii Romani dignitate confecutus , (iimma 
navitate, & diligentia juftum exercitum con- 
fcripferat. Romanorum militum vim magnam 
ex urbe Byzantio, Thraciaque afciverat : mul- 
tos coegerat ex Illyrico . Aderat Joannes cum 
fuis copiis , & cum illis , quas Germanus ipfius 
focer reliquerat . Auduinus Langobardorunu 
Rex , a Juftiniano Aueufto multa pecunil , & 
foederis fan&ione indudtus, dele&u fuorumha- 
bito, bis mille ducentos bellatores egregios au- 
xilio miferat , hifque in famulatum addiderat 
ampliiis tria pugnatorum millia. Equitumquo- 

3ue Erulorum plus tria millia fequebantur , 
uce cum nonnullis aliis Philemutho , & Hunni 
quamplurimi, &Dagifthseus cum fuis, ejus rei 
grau5 dimiflus e carcere . Perfas multos trans- 
uigas ducebat Cabades, Zamis filius , & Ca- 
badis Perfarum Regis nepos, qui, ut in libris 
fuperioribus retuli, exitium fibi aChofroe pa- 
Tom. L 



o 

A 



B 



D 



THICO, LIB. IV. 361 

truo decretum effugcrat Chanarangis operS , 
feque ad Romanos multo ante recepcrat . Af- 
badus quoque, Gcpa?s adolcfcens ftrenuiflimus, 

Eopulares fuos CD. viros bello pra?ftantcs ha- 
ebat fecum . Una ibat plurimorum dux Eru- 
Jorum, quorum virtus in belli periculis enitue- 
rat , vir fortiflimus Aruchus , & ipfe Erulus , 
qui a puero Romanorum vivcndi rarionem ama- 
verat , & filiam Mauritii , qui patrem habuit 
Mundum , uxorem duxerat . Joannes etiam co- 
gnomine Heluo , cujus mentio fupra incidit , 
agmen Romanorum, virorum fortium,agcbat. 
Porro Narfcs munificenriflimus erat , ad Icvan- 
dos indigentes promptiflimus : cumque ab Im- 
peratore (eptus magnts fuiflet opibus, ea,quae 
ipfi erant in ftudio, pleniori arbitrio exercebat. 
Et quoniam multi , Duces juxta , ac milites , 
liberalitatem ejus jam ante experti fuerant, fi- 
mul expeditionis in Totilam, &Gothos dux eft 
fummus renunciatus, certatim finguli ad mili- 
tandum fub ipfo paratiflimos fe oftenderunt ; 
partira ftudio peniandi priftina bcneficia; par- 
tim fpe procul dubio indu6ri,ab ipfo magna 
confequendi. In primis EruIos,caererofqueBar- 
baros fibi ille devinxerat fingulari munificcntia. 

Ciim proxime agrum venilsetVcnetum, mif- 
fo nuncio ad Francorum Duces , qui loca illa 
tenebant pnefidiis, poftulavit, urfibi, tanquam 
amicis , tranfitum darent . IHi Narfcti fe nullo 
id padlo permifsuros refpondent ; nullSque fa- 
Oii mentione utilitatis Francorum , vel iux in 
Gothos benevolentiae , quae vera erat caufa cur 
fe, quoad pofsent , opponerent , prastextunu 
hunc parum fpeciofumconfingunt, quodfecum 
Narfes Langobardos duceret, capitales Franco- 
rum hoftes. Dubitanti initio Narfeti, atque ex 
aftantibus Italis , quid opus fadlo efset , quae- 
renti, dixere quidam, quamvis tranfitum Fran- 
ci permitterent , non pofse tamen excrcitunu 
inde Ravennam tendere , nec longius ea via^ , 
quam ad urbem Veronam progredt , eo quod 
Totilas dclc£Vum exercitus- Gothici florenu , 
duce Teia , Gotho bellicofiflimo, Veronam-. , 
»Gothicae ditionis urbem, mifiifet , ut pro viri- 
bus tranfitumRomanis copiis intercluderct . Sic 
res erat* Ac Teias quidem, ubi Veronam atti- 
git, aditus omnes illius tradlus obftruxit hofti , 
& loca omnia fluvio Pado circumjacentia plane 
invia reddidit artis vi : hic aggeflit arbores , 
foflas duxit, & prsecipitiis abrupit folum: illic 
altas lacunas fecit, ac casnofas voragines. Tum 
eo diligenter intendtt cum Gothorum exercitu, 
ut cum Romanis confligerct, fi viam illac ten- 
tarent. Haec Totilas idcirco moliebarur, quia^ 
fibi perfuadebat non pofle Romanos ircr faccre 
fecundbm litus finus Jonii, ubimultorumflumi- 
num navigabilium oftiaviam prorfusabnuerent, 
neque illos tot habere navigia , ut fimul copias 
omnes finum Ionium trajicerent: fi pauci fimul 
navigarent , fe fccile cum reliquis Gothorunu 
copiis turmas fingulas exfcenfu prohibirurum . 
E6 fpe&abat Totilas, cum ea dcdit mandara , 
qux Teias executus eft . Narfeti aurem in fum- 
mas addu&o anguftias, Joannes Viraliani nepos, 
locorum pcritus, au6lor fuit , ut cum univerfo 
exercitu per oram maririmam Romanis adhuc, 
ut fupra diftum eft, fubditam iter haberent : 
fec^uerentur naves aliquot, & fcaphae plurima?: 
quo fieret, ut ciim ad fluminum oflia pervenif- 
fet exercitus , fadto ex fcaphis ponte fluviunu 
jungerent, &facilius, expeditiufque tranfirent. 
Haec fuitJoannisfenrenria,quam amplexusNar- 
fes, cum omnibus copiis Ravennam co modo 
contendit . 

Z 2 CA- 



Digitized by 



$6i 



P R O C 

A 



CAPUT XXVII. 



Ddigifal Langobardus , qui ad Im»eratarem per- 
fugerat , Byzantio cum Goare Gotbo aufugit . 
AdjunHis fibi popularibus , Cuturguros acic— 
vincit in Thracia , & Romanos Duces in 
Illyrico incautos occidlt : twn ad Ge- 
patdes fe recipit. UfirigothusGepasfe 
in fidm confirt Langobardorum . 
Udigifal , & Ufirigothus inte* 
reunt , firaude Regunu , 
quorum fidei fe com- 
miferant . 



B 



DUm ibi fic ea fierent, interea haec conti- 
gerunt. Ildigifal, vir Langobardus,cujus 
antea memini , inimicitias habens cum Barba 
rorum popularium fuorum Rege Auduino 
qui Regnum ipfi jure haereditario debitum vi 
occuparat , patriA profugus Byzantium fe con 
tulerat . Eo cum perveniffet , humaniflime il 
lum acceperat Imperator , ac Ducem creaverat 
unius Scholae: fic vocant catervas militumadPa 
latii cuftodiam deftinatas . Langobardos duce- 
bat minimum trecentos , bellica virtute pwedi 
tos , qui una priiis commorati in Thracia fue- 
rant. Ab Imperatore Juftiniano petierat Audui- 
nus, ut fibi, utpote Romanorum amico, & fo- 
cio, traderetur Ildigifal , & clientis proditio- 
nemexeeerat in praemiumamicitiae: verumAu- 
guftus abnuerat. Poftea queri Ildigifal ccepit , 

2uod infra meritum fuum, acRomanum fplen- 
orem ftipendiis , & honore afficeretur ; itaut 
graviter offenfum prse fe animum ferret . Id 
animadvertit Goar , homo Gothus , qui olinu, 
bellum cum Romanis gerente Vitige. captivus 
buc addu&us fuerat e Dalmatia . Utque erat 
animo vir fervido , acerrimoque , pne/entenu, 
fortunam impatienter ferebat . Poft debellatum 
Vitigem , cum Gothi , qui priiis arma contra^ 
Imperatorem tulerant, defe&ionem moliti ef- 
fent, convidhis & ipfe fuerat initae in Rempu- 
blicam machinationis , muldlatufque exilio in 
^Egyptum una migraverat . Hac in poena diu 
reli&um miferatus poftmodum Imperator, By- D 
zantium revocaverat . Ifte . igitur Goar Ildigi- 
falem,ut dixi, dolore percicum animadvertens, 
afliduis urget monitis, ac fugam fuadet, feuna 
Byzantio exceffurum poilicitus . Probato con- 
filio , repente cum nonnullis elapfi , ut Apros 
urbem Tnraciae attigere, Langobardis illic de- 
gentibus admifcent fe fe, & Csefarea equilia^ 
na&i > inde magna equorum vi aba&a . porro 
pergunt . Simul hxc Imperator cognovit , per 
Thraciam totam, atquelllyricum dimittitnun- 
cios , Ducibufque omnibus, ac militibus injun- 
git, ut pro viriii parte fugitivis iftis occurrant. 
Ac primo quidem exigua manusHunnorumCu- 
turgurorum, aui reli&5 patria , ut paulo ante 
narravi , in Tnracia coniederant , Imperatoris 
permiffu , cum his lugitivis congreffa , acie^ 
vincitur : csefis nonnullis , fufi caeteri infedfcm- 
di confilium abiiciunt, ibique manent. Itaque 
Ildigifal, & Goar cum fociis totam Thraciam 
pervaferunt , obfiftente nemine* & IIlyricunL- 
ingrefli , Romanum exercitum offenderunt , ac- 
curate colle&um in fuam ipfius perniciem . Co- 
pias illas chm alii ducebant, tum Aratius,Rhe- 
cithangus , Leonianus , & Arimuthus . Dienu 
totam equitaverant:cumque in locum fylvofum 
primis tenebris veniffent , ibi conftiterunt , ut 
nodfcem illam quieti traducerent . Ac militibus 
quidem hiDuces, praeter alia, id quoqueman- 



O P I I 

darunt, ut fuos curarent equos, feque influvio 
illac perfluente refrigerantes , levarent laborem 
vix . Ipforum vero quifque tribus , quatuorve 
affumptis Proteftoribus , feorfum loco in ab- 
dito, fluminis aquam bibebat : gravem enim , 
ut res ferebat , fiitim collegerant . Ut id Goar , 
atque Ildigifal, qui prope aderant, per explo- 
ratorescognoverunt, bibentes adorti de impro- 
vifo , omnes accidunt , eoaue fe&o reliquam 
viam fibi plane expediunt. Milites enim,amif- 
fis Ducibus , anxii , confiliique omnino inopes , 
retrocommearunt, atque ita cumGoare elapfus 
Udigifal ad Gepaedes pervenit. 

Tum etiam quidam, cui nomenUftrigothus, 
ad Langobardos ex Gepasdibus profugus fe re- 
ceperar, quod ita contigit . Elemundus Gepe- 
dum Rex morbo paulo ante extin&us , umge- 
nam filium reliquerat hunc Uftrigothum : quo 
facite exturbato (adhuc enim erat adolefcentu- 
lus ) regnum Thorifinus obtinuit . Ille , cbm 
auftorem injuriae ulcifci non poffet , e patria^ 
ad Langobardos Gepsedum hoftes conceffit . 
Haud multo poft , pepigere pacem Gepaedes 
cum Juftiniano Augufto, & Langobardis , fan- 
(Skiflim^ jurat^ utrinque perpetui amicitii . 
Poftquam inter eos gratia firmiflimo foedere^ 
cojit, Tuftinianus Auguftus , & Auduinus Lan- 
gobardorum Rex ad Thorifinum Gepaedum Re- 
gem miferunt, qui Ildigifalem, communem ho* 
ftem, depofcerent, ut amici erga fe animi pri- 
mum effet indicium proditio fupplicis. Isvero, 
cum Gepaedum proceribus communicato confi- 
lio , intente quefiit , annuendum effet necnc^ 
utriufque Principis poftulatis ? Aperte illi tum 
intercedere , fatibs effe affeverantes, momento 
interireGepsedes cum uxoribus, omnique fobo* 
le % quam tali piaculo inquinari . His Thorifi- 
nusauditis. seftuabat dubitatione. Namnecrem 
exequi invitis fubditis poterat, nec bellum, la» 
bore multo, diuturnoque extin&um in Roma- 
nos, ac Langobardos voiebat reparare. Deinde 
rationem hanc iniit . Miffa ad Auduinum lega- 
tione , Uftrigothum Elemundi filium repetiit , 
ad fcelus par impellens , hortanfque ut fibi in- 
vicem proderent > quos accepiffent in fuam fi- 
dem. Qpo padko id confecutus eft , utLango. 
bardorum petitionem retunderet objefta diffi- 
cultate fimilis indignitatis , ftatimqueAuduinum 
ipfum iniqua conventione implicaret . Qjja fa- 
fta, ctim probe fcirent, nec Langobardos, nec 
Gepasdes piaculi participes effevelle, nihilqui- 
dem egerunt palam, fed alter alteriusinimicum 
dolo luftulit . Casdis peradlae modum omitto 
fcribere , non confentientibus qui illum refe- 
runt, fed inter fe plurimiim difcrepantibus, ut 
fit , cum de rebus agitur occultiffimis . Hos 
demum exitus habuerunt Ildigifal , & Uftrigo- 
thus . 

C A P U T XXVIII. 

Ufdrilas prafidii Ariminenfis Prafeftus per 
literas Romanos provocat . Nar/es cum 
exercitu Artrmnum petit , ibique - 
pontis tranfitu prohibetur . 
Ufdrila occi^ o , porro 
pergit . 

POftquam cum exercitu Ravennam advenit 
Narfes , ei fe adjunxerunt Valerianus , ac 
Juftinus Magiftri militise , & quicumque Ro- 
mani milites ibi fupererant . Ea in urbe dies 
manferant novem ; ciim Ufdrilas , natione Go- 
thus , vir bellica laude clariflimus , idemquo 

Prx- 




Digitized by 



r 



D E B E L L O GOT HICO. LI B. IV. 



s 



h. 



ftitj. 

it. 

■ ia. 

4i. 



icii 
Iri 

uin^ 
Ib 
M 
im & 
te:.::, 
tfes- 
fcsi- 

Jaoc- 
icra 
Qji& 
:ou 

itii^ 
iiM 

G&5 

fc.s 

i.fc 

;iinf> 



Lff j*T 
19 



f «fcihis orafidii Ariminenfis , ad Valerianum 
fcripfit in hanc fententiam . Poftquam omnia_» 
occupatis rumoribus , totani Italiam ingentis 
potentias fpe&ris complexi , ac feftu humanam 
fupra conditionem elati , Gothos , ut creditis , 
concufliftis terrore , nunc Ravennae refidetis . 
Certe ita latendo , oftenditis hoftibus veftros 
iUos fpiritus jam concidifle , & confufa Barba- 
rorum multitudine reeionem atteritis, in quam 
oullum habetis jus . Agitedum ; adtutum mo- 
vete ; exercete nunc bellum ; fubite Gotho- 
nim oculos , nec aos fpe longiori fufpenditc- 
jamdiu cupidos videndi veftri. Hibc fignificabat 
epiftola , quam Narfes oblatam fibi ctim per- 
legiflet, Gothorum vaniloquenriam ridens, fta- 
tim fe in viam dedit cum omnibus copiis , re- 
lidto Ravennas prefidio cum Juftino . Proxira& 
urbem Ariminum , tranfitum difficilem offen- 
dunt, utroque pontis laterekGothis paulo aate 
accifo . Jam (ane pontem fluvii , qui Aritni- 
num alluit, vix labore multo unus pedes iner- 
mis tranfgreditur , \\cht nemo obturbet , adi- 
tuve prohibeat : hominum autem turbae, in- 
primis armatorum , iter eft omnino infupera- 
bile , maxime fi hoftes obfiftant . Qjjocirca^ 
Narfes ad pontem cum paucis progrefliis , hae- 
fit diu , viam quserens , qua confilium explica- 
ret. E6 quoqueUfdrilas manum equitum edu- 
xit , ne quid eorum , quae agerentur , ipfunu 
lateret . Tum quidam Narfetis affecla , intento 
arcu , in illos fagittam impulit , qua confixus 
equorum unus ilhco occubuit . Mox Ufdrilas, 
ejufque comites digreffi inde , commiferunt fe 
urbi , & fine mora accitis aliis e numero for- 
tiffimoram , portd alterd fe in Romanos ejece- 
runt , quafi primo , eoque improvifo impetu 
opprefluri Narfetem eflent . lam enim is ad 
partem alteram fluvii fe contuferant , quaerens 
traje6tum copiis . At Eruli quidam ilJis forte 
obviam fa<5ti , Ufdrilam interemerunt, & ciira 
a Romano agnitum obtruncaflent , ad Roma- 
num exercitum.reverfi, oftenfo Narfeti capite, 
erexefe omnium animos , ex eo cafu intelliefen- 
tium , Gothis Deum infenfum efle , qui cuiil. 
infidiarentur fummo hoftium Duci , fuum ipfi 
Ducem fubito amififlent , non ex infidiis , ne- 
que ex deftinato occifum . Narfes ver6 , etfi 
de medio fublatus erat praefidii AriminenfisPrae- 
fedtus Ufdrilas , nihilo tamen miniis proceffit . 
Neque enimconfilium erat v Ariminum, alium- 
ve quempiam locum aggredi infeflum ab ho- 
ftibus , ne quid temporis tereretur , neu quod 
maxime urgendum erat opus , id rei levioris 
acceffio impediret . Dum Prsefe£o orbati ho- 
ftes fe oppid6 tenent , nec moram objiciunt , 
impune Narfes ponte fluvium jungit , ac nullo 
negotio totum traducit exercitum , omifsaque 
via FlaminiA , ad laevam tendit . Ciim eninu 
Petra pertufa , ut vocant , quam in fuperiori- 
bus libris defcripfi , locus naturi munitiflimus, 
ab hofte pridem teneretur , via Flaminia Ro- 
manis plane occlufa erat . Qjuare Narfes , reli- 
£to breviori itinere, id, quo tranfitus patebat , 
ingrefluseft. 



363 



Tam. I 



B 



CAPUT XXIX. 



Tatilas Teiam expeftat. Audita cade UfdrUs, ad 
Apenvttmm tendit. Eodem fe confirt Narfes, 
& officii Totilam aJmonet . Ad Romanos 
ante diem diftum prqgreflus Totilas f 
eos de colle dvturbare Jape aggre- 
ditur frufira . Egregia Pauli, 
Aujtlaque facinora . 

ITa quidem Romanus exercitus procedebat : 
Totilas ver6 , auditis jam quae contigerant 
in agro Veneto , primbm ad Romam conftitic, 
Teiam , copiafque ejus opperiens . Deinde , ut 
advenerunt , praeter equitum duo millia , au« 
nondum aderant , his Totilas minime expecta- 
tis, eo confilio cum reliquoomni exercitu pro- 
fedlus eft, uthoftibusopj>ortun£occurreret . Ciim 
autem eos , casfo Usorila, tranfiifle Ariminum 
cognoviflet in via, totamque emenfus Tufciam, 
montem Apenninum attigiflet , caitris proximi 
vicum, quem indigen^ Taginas appellant, po- 
fitis , ibi confeJit . Nec multo poll Romanus 
quoque exercitus , Narfete Duce , caftra in- 
monte Apennino metatus eft , centum ad fum- 
mum ftadiis procul a caftris hoftium , plano 
quideminloco, fed multis cinfto tumulis pro- 
pe extantibus : ubi quondam a Camillo , Ro- 
mani Duce exercitus , vidtas acie, & ca^fas fe- 
runt Gallorum copias : id, quod fuo locus no- 
mine etiamnum teftatur , & mcmoriam cladis 
Gallorum fervat , Bufta Gallorum didtus . Bu- 
fta enim Latini vocant rogi reliquiis , & plu- 
rimi vifuntur hic mortuorum illorum tumuli , 
terrl aggelH editi . Inde mox Narfes quofdam 
e fuis familiaribus deitinat , jubetque hortari 
Totilam , ut , armis depofitis , aliquando tan- 
dem confilia pacis agitet, cum animo reputans, 
fe , recentibus , ac temere contradis copiolis 
fuccin6tum , non pofle diu refiftere Romano 
Imperio univerfo . Hoc etiam mandatum adje- 
cit , fi ipfum belli libidine teneri animadverte- 
rent , ftatim juberent diem praelii conftituere . 
Prsefcripta accurarunt Legati , ad confpedtunu 
admiffi Totite: chmque is ferociter, ac fuper- 
be denunciaffet , omnino ipfis pugnandum efle, 
fubjecere continuo : Agedum , praeclare vir : 
auodnam certamini tempus prsltituis ? At illc 
ftatim , inquit , ut odtiduum effluxerit , prae- 
liemur . Reverfi ad Narfetem Legati , patfa-. 
renunciant . Hic ftruitam a Totila fraudenu 
fufpicans , perinde fe accinxit , ac fi pugnam* 
initurus eflet poftridie , neque ab hoftium con- 
filio aberravit . Etenim fequenti die Totilas , 
adventus &mam fui praevertens , affuit cunu 
omni exercitu: utrique tum conftitere adverfi, 
nec diffiti longius duplici fagittac jaftu. 

Ibi collis erat modicus , quem occuparc^ 
utrique vehementer optabant , tum quod 
commodus videbatur feriendis ex edito hofU- 
bus , tum quia , chm ager , ut dixi , tumulo- 
fus eflet , a tergo circumveniri non potcrat 
Romanus exercitus , nifi per tramitem fubje- 
dtum colli. Qpare erat cur utrique multum in 
eo ponerent ; Gothi auidem, ut inter pugnan- 
dum circumventis hoftibus, eos telis hinc inde 
peterent ; Romani vero,*ne id paterentur. E6 
Narfes pedites quinquaginta ex cohorte dele- 
6tos , intempefta no6te mittere occcupat , lo- 
cumque obtinere , ac tueri jubet . Ad quem 
illi cum evafifsent . nemine hoftium prohibcn- 
te , ibi quierunt . Colli prajacet torrens % prae- 
textus tramite, cujus mentionem proximc fcci. 

Zz 2 Erant 



Digitized by 



Google 



3^4 P R 0 

Erant autem Gothorum eaftra loco oppofita , 
in quo ftabant quinquageni illi, adc6 denfi, ut 
fe contingerent , acieque compofiti , quanthm 
per anguJiias loci licebat. SimulTotil* id lux 
aperuit , omne eo ftudium contulit , ut ind^ 
illos dejiceret . Itaque turmam equitum confe- 
ftim mittit, jubetque eos quampriraum detur- 
bare . Tum equitcs multo cum fremitu , & 
clamore invehi, quafi ipfo$ primo impetuever- 
furi efsent . Hi vero denfatis ordinibus , pro- 
te&i.clypcis ftabant , cum Gothi , admiffis 

Suis , confuse impreffionem fecerunt . At 
im quinquageni viri , fcuta collidendo , cre- 
broque , & appofite vibrando haftas , validifli- 
me exceperunt ; fic , Ut equos , de induftria^ 
concrepantium ctypeorum affiduo fonitu , & 
viros intentarum cufpidibus haftarum terrerent . 
Retro equi cedebant , loci iniquitate , & fcu- 
torum crepitu efFerati, penitbfque exdufitran- 
fitu: equitesquo fe verterent nefciebant, Cum 
hominibus aieo munitis minimfeque cedenribus 
pugjiantes , fruftraque imperitantes equis con* 
tumacibus . Hac prima repulfi conflictione^ , 
viam convertunt . Adorti iterum * eodemqut 
modo excepti , pedem iterum refcrunt . Itu 
fepe digrerfi irriti , abfiftunt eos lacefsere . In 
idem aufum (ubmifso a Totila altero agmine, 
& fimiliter pulfo , tertium fubit . Sic Totilas, 
muttis per vices fuffe&is tufmis , operSque & 
cun&is perditi , tandem coepto abiit . Hinc 
quinquaginta illi magrtam retulere fortitudinis 
l&udem , fed rem melitis csetefis in hoc c£rta^ 
mine gefserunt duo > Paulus.Sc Aufilas, qui ex 
acie progreffi , virtutis fignificatione fupra om- 
nes fe commendarUnt . Cxxm fenim diftri&os 
acinaces humi depofuifsent , inttnth arcubus 
ih hoftes rtridfcflime collimando , fagitta$ fic 
cmitrebant , ut viros , eduofque multos confe- 
cerint , quandiu fagittas nabuere in pharetris . 
His omnino exhauftis , eduxere gladios , & 
feorfum foli obje&is clypeis impetum fuftitiue- 
rUnt , Si qui equitum in eos cum haftis Ife ih- 
rehebant , ftatim ilh enftbus recidebant fcarum 
cufpides . Hoftium crebros incurfus dum ita^ 
reprimunt , fecandis ufque lignis retufus eft 
Pauli gladius , ac prorfus inutilis evafit . Hoc 
ille protinus abjedlo humi, haftas ambabusma- 
rtibus apprehenfas , aggrefsoribus extorquebat . 
Qjjo modo, cum palam haftas quatuoteripuif- 
fet hoftibus , prfccipua caufa extitit * cur in-* 
coepto defperanter abfifterent . Facinoris illius 
ergo eum Narfes in Scutariorum fuotum nu* 
mero deinceps habuit 

G A P UT XXX. 

Conciones militates Narfeti » t$c Totila . 

HIs ita geftis , utrique ad pugnam fe accin- 
xerunt : tum Narfes coa<5tas in anguftuttl 
copias , his fere vefbis hortatus eft . Qjui ad 
dimicandum accedunt cum hofte vitibus pari , 
eos forte verbis hortati pluribus , & accendfcre 
necefse fuerit , ut adverfariis hac faltem parte 
inftrudliores > ex fententia praelio defungantur. 
Vobis autem, o Viri, quandoquidem cum ho- 
tninibus , virtute , numero , & belli apparatu 
Jonge inferioribus certandum eft ; id unum ju^ 
dico necefariunft , ut pugnam hanc ineatU , 
Dco propitio . Hujus ope enixis precibus im- 
perrara, contemptu elati generofiffimo) aggre- 
diminiprofligare latrones iftos, qui* poftquam 
magno Imperatori , cui jam ind6 olim fervie- 
rant > clapfi fugd fe fubduxerunt , afsumpto ex 



c 

A 



B 



D 



plebe tyrannb quodam grtgario > RomanurtL, 
Imperium turbarunt ali<juandiu , impunib^ 
trocinando . Certe merito quifpiam exiittmaret^ 
eos , fi quid faperent , nobis nunquam fc^ 
oblaturos inftrudta acie . Verhm illi incoafultl 
ftudacii perire volunt , & furiosd abrepti pa* 
Ikm temeritate , certam amplefti mortem non 
dubitant . Nec ver6 fpe tanta freti funt , ut (ibi 
ettraordinarium quiclquam , & communi opi* 
nione majus eventurum «xpetftent , fed ipfot 
Deus ad panas anteadta^ vit« debitfcs aperti 
ducit. Nam quibus divinfl fententil fupplicium 
ftliquod decreium eft, id fpontiipfimet^deudtt 
Practerea voi pro bene morata , & cOnftitm** 
Repub. in certaminis aleam veoitis : illi in ju* 
gum legum fe efferentes, novitati ftudeat» nec 
fe fbrtunarum fuarum partem aliquAm h«redi-- 
bus ullfe tranfmifsuros iperant ; at probeintel* 
ligentes omnia fecum peritum , ffe vivunt > ut 
fpeAi non ultra diem producant . Qjure con* 
temptu maximo dtgni funt . Etenim qui uec 
lege , nec laudabili inftituto co&mt f eos vir* 
tus omnis deferit t ptoinde ab ipfe vi6teri<U 
procul abeft, tit ^uippe qu» viftutibw repu- 
gnare non foleat . H&c NarfeS . TVnilas ver6 
ftios, exercitus Romani admitttione dtfitoi 
dens , advocata concione , fic verba fteit . 
' Huc vos collegi , Commiliton» , exttttniim 
hortaturus . Nam poft hot prscliam , nylld 
ampliii^ , ut equidem cenfeo . militafi concton 
ne opus erit, (ed bello dies hic finem afferet* 
Et veiA rtos , Juftinianumque Auguftum (tebU 
litafunt , atque exhaurefunt viribu^ kbores 9 
certamina , fcrumna , in qtiibus diutiffime nt+ 
fati fumus , itSque taedet difficultanim belU f 
ut fi ex hofte feportemus viitoriam hodiemo 
ptelio , nullum aliud Gothi fadluri fiftt ♦ utrifi 
que fpeciofiirimam quieth cauram prtebent^ 
clade. Nam homines in eos cafui^ quibw pef^ 
fimfe jatSVati funt , non audent iterum fe dimit- 
tere : at fi forte neceffitate illuc vehemetitiui 
impellantur, inde refugiunt eotum animi> me- 
moril territi pfafcttritae calamitati< . HiS tudi- 
ti* , o Viri , ttm viriliter gerite , prom^ntei 
totim peftoris vim , nec partem ullam fortitu- 
dinis reponite in tempirt aliud. Q^irdqiiid diffi* 
cultatis occurret , conftanttr fubite , fiec coN 
pus in difcfimen alterum refemte . Nolit^» 
armis , equifve parcere , nulli pofthae futuris 
ufui . Siquidem Fortuna , pfOtritii rtbut om- 
nibu^ , fpei fummam , in hunc diem ufaum ad» 
du6ltim , fervavit . Efgo generofttatem exerce- 
re , vofque ad pugnandum animosfc Wcingite « 
Nam quof um fpes , ut jam veftm , itt pilo ftat> 
illis vel momento brevifTimo refidere fton ex- 
pedit . Ubi enim efifiluxit oecifto ^ fruftra t& 
oper* contentio , quamvls matimi ♦ abdie^nte 
rerum hatura animofitatem pf«poftefam: quip» 
pe elapfa femel opporttmitate , intempeftivCi 
fint , qure confequuntur , neceflfe ei^ . Itaquiu 
e6 vos incumbere debere arbitror, utmomen- 
ta ad bene pugnandum , qufc fe offerent , dex- 
ter£ arripiatis , quo pomn$ bona inde profe- 
dlura percipere . Illud etiam apprime teneatii 
velim , nihil jam elTe perniciofius fugl . Qui 
fuum deferentes ordinem terga dant ♦ nihil 
aliud , nifi viam falutis quaerunt . At fi fugam 
cenum confequatur exitium , qui pugnam fu- 
ftinet , ne is longe tutior eft, quam qui fugit. 
Qjaod ad hoftium multitudinem ex gentibus 
quamplurimis coaftam attinet , ea vobis te- 
mnenda eft: ciimexmultispretioconflata fccie- 
tas , nec fidem , nec vires habear ftabiles , id~ 
que natura ferat , ut quanta gentium , wnta^. 

con- 



Digitized by 



«. 
«. 

itt* 
3« 

.8t 

vir» 
A. 

vti* 

fa, 

kilt f 
ttfial 

u£3t- 
SttMl 

si,ft 
itfci- 

ier# 

!u ^ 

£■» 

pt!* 

ilofc 
fafll 

: 

t& 



ftsed 



DE BELLO GOTHICO. LIB. IV. 



confiliorum divetfitas ift ea fit . Nec putate^ 
Hunnos , Langobardos , Erulofque pecuniA ia- 
fmiti condu&o&, pro ipfis ad extremum fpiri* 
tum dimioaturos . Neque enim vitam adeo vi- 
lem habertt, ut eam argento poftferant ; nec 
dubito quin femta pugnantum fpecte , de it*- 
duftria remifse agant , five quia mercedem jam 
acceperunt , five ut arcanis Ducum fuorUJb* 
roaadaris obtemperent . Enimvero non folum 
hoftilia , fed illa etiam , qu* vulgo habentut 
foavifsima > fi ab homtnibus , vi, pretio, alio- 
ve quopiam ada&is modo , non autem fpoftte 
cxerceantur , ipfis difplicent , atque intolera- 
bilia videntur ob adjun&am necefsitatem . His 
imbuti cogitationibus , toto animi impetu ho- 
ftem adoriamur . 

CAPUT XXXI. 

■UMuftue aciei difpojttio. Singulare ctrtanien. 
TdtUat equitandi pentiam oftentat. 

SEcufcdiim hanc TotiUe orationem , uterque^ 
exercitus ad pugnam cojit , fic difpofitus. 
Ita omnes adverfis frontibus ftabant , ut aciei 
frons utriufque altiffima eflet, atque oblonga^. 
L*vum cornu Romanorum ad collem tenebant 
Norfes , ac Joannes cum Romani flore exerri- 
tus . Uterque enim, prseter caeteros milites, ha* 
ftatis, fcutatifque fatellitibus plurimis, magna- 
que Hunnorum vivi le<5liffimorum ftipatus erat* 
Habebant cornu dexterum Valerianus , Joannes 
Helvo, Dagtftaus \ ac reliqui Romani, pfcdi- 
tum fagittariorum o&o fere millibus ad utrum- 
que latus locatis. Media in acie Langobardos, 
Krulos , ca&terofque omaes Barharos conftituit 
Narfes , juffitque ad pfcdes degredi, ne fi metu, 
tel fottfc perfidiA afdorem pugnie remitterent, 
Adfugam eflent expeditiores . Siniftri RomaftO- 
lum cornu extremitatem , qu# erat in fronte_ 
aciei , produxit Narfes in angulum , equitibus 
ibi pontis mille quingentis : ac quingentis qui- 
dem edixit , ut , fi quod Romanorum agme*L* 
verteretur in fugam , ftatim illi fuccurrer^nt : 
aliis vero mille , ut fimul hoftilis peditatus pu- 
gnare cofepiflTet , k tergo fubirent , qub inter- 
ceptus , utrinque oppugnafetur . Eodem dif^o- 
fitas modo copias omnes objecit hoftibus Toti- 
Ids : tum aciem fuam cittumvolahs , militibus 
fu!>d bat animos , eofque vultu , ac voce ad 
audenduto excitabat . Idem agebat Narfes , ar- 
millas , torques , frsena aurea > & alia quaedam- 
pe&oribus ad pr^lium accendendis idont^ 
fcftendons , haftilibus elata . Ab ineuilda pugna 
aliquandiu utrique fe cohibuerunt, & adveffa- 
riorum impreffionetti expe€tantes , pede preflb 
fteterunt. 

Dcinde Cocas , vir ftrenmtatis laude clariffi- 
ftius- ex acie Gothica proveftus equo, ad Rom. 
exercitum acceffit, unum aliquem pofcens, qui 
fecum vellet fi ^gulafi certamine congredi . Erat 
Cocas ex Romanorum numero militum^ qui ad 
Totihnrv ante defciverant . Mox unus et Nar- 
fetis ftipatoribus , Anzalas nomine , natione_ 
Armenius , fe fe adverfum obtulit , equo^ & 
ipfe vefhis . Prior Cocas , capto impetu , in_ 
hoflem irruit, ipfum haft5 ferire meditans in- 
ventrem inter.ta . Equo Anzalas repentc flexo, 
declinat idlum , impetumque frurfratur . Hac 
arte hofti oblique imminens, in Iatus ejus fini- 
ftrum haftam adigit : il!e cxcuftus equo, exani- 
mi^ humi fternitur. Ex acie Romana tollitur 
ingvns in coelum clamor : neurri tamcn coo- 
riugxur ad pugnam . Unus admodum Totilas 



B 



D 



inter aciem utramque prodit, ncw ad fingulafe 
ctrtamtti, ftd ducendi, eximendique tempo/is 
gratWi . G6m enim bis mille Gothos , quos de- 
fiderabat, m proximo effe audiret, pralium \tx 
eorum adventum extraherts , hasc palam eglt. 
Pf imiim hoftibus oftendere voluit, qui vir eflet. 
Armis auro plutimo illitis indutus erat ; ex 
ejus pilo , atque hafta pendebant phalera pur- 
pura tdeo ardenti infignes, ut Regi plane con- 
veniret mirificus hic oruatiis . Ipfe equo exi- 
mio vefhis , inter geminas acies armorum lu- 
dunS fcire ludebat. Equum enim circumagens, 
ac refie&ens utrogueverfum^ orbes orbibus im- 
pediebat : fic equitans , hallam in auras jacula- 
oatur , eamque, cum ttemula relaberetur, ar- 
ripiebat mediam, & ex altera manu in alter^ 
fgepe tmjiciens , ac dexterfc mutans , operanu 
huic aiti felk-iter navatam oftentabat : refupi- 
nabat fe fe, & flexu mukiplici nunchuc, nund 
illuc ita inciinabat, ut appareret diligenter ip- 
fiim k pueritia didicifle faltare . In hac ludicra 
exercitatione tempus omne matutinum contri- 
vit, habenfque in animo longibs pugnan^pro- 
ferre^ mifit ad Romanum exercitum, & fermo- 
nem velle ft conferre fignificavit. AbnuitNar- 
fes, nugari ipfum aflerens, ac dare verba, qui 
pri^s beilandi f uiflet cupidus , ciim offerri coU 
loquium poflet , nunc autem id peteret in me- 
dio Certaminis campo . 

CAPUT XXXII. 

Yotilos contpd €um exercitu excedit . Norfitis 
pnvidentia . Redetmt Gothi . Pc£«« 
cotwnittitur . Rotnanovtfni-* 
viftoria. Totilm 
cades. 

HOc interim fpatio advenere Gothis duo 
millia bellatofum , quos ubi Totilas i/i 
caftris efle audiit appetente hOra prandii in-i 
tabernaculum fuum cohceffit, & Gothi, foluta 
acie , tetro commearunt . Ad fuum revef fu* 
Totilas diverforium^ illa duo millia adefle jam 
videt , totumque exercitum prandere jubet . 
Mox armis indutis , fummlque adhibita t:ur£, 
ut cuuiSH militariter afmati elTent > Copias in^ 
hoftes educitf incautos aggreflurum fe^ & op- 
prefliirum ratui t at imparatofc noh olfenditRo- 
manos. Veritus enim Narfes , quod contigit, 
ne hoftis inopinatA ihgrueret, edixit , ne quis 
pfanderet, nec meridiaretur, heu loficam exue^. 
ret* neu detraheret frawium equo. Nec tamen 
omhino impaftos manere fivit : fed ipfius man- 
dato , armati ut erant , ftantefque in ordinibus, 
jentarunt* intentis femper ocuife , ahimifque^, 
expe&antes adventum noftium . Alio deinde^ 
modo ordinatae funt acies, ac Romana quidem 
corhua, in quibus peditum faglttariorum qua- 
tuaf millia rfabant, jubente Narfete , frontem^. 
lunarunt . Gothicus vero peditatus omnis poft 
equites confeftim ftetit, ut fi hi forte iriclina- 
rentuf , ad eum refugerent , junfHfque viribus 
hoftem invaderent e veftigio . Id vero Gothis 
prfcceptum commune erat, ne fagittis , aliove 
quopiam telo^ nifi lanceis , in hoc prafclio ute- 
rentuf . Hic certe Tu^ Totilas imprudentiS de- 
ceptus eft , qui in pugna hac ineunda , nefcio 
qua fatiohe indu6lus, copias fuas obiecit hofti, 
armis, rebufque t^teris impares : ciim Roma- 
ni fingulis perappofite uterentuf in dimicando, 
fi\*e fagtttaS mitterent, five haftas impellcrent, 
five gladios, aliudve quippiam , quod ad ma- 
num, & ex ufu efTet, traftarent : partim ^qui^, 

par- 



Digitized by 



366 



PROCO P II 



partim pedibus pro rc nata pugnarent : jam- 
que holtes circumvenirent , jam exciperent ir- 
ruentes , 8c impetum fcutis propellerent . At 
Gothorum equites , reli&is a tergo peditibus, 
folis confifi lanceis , coecoque impetu abrepti, 
ubi coepta ett pugna , temeritatis fu* fru&umL. 
cepenrot. Nam ta&o in hoftes medios impetu, 
fe ab o&o miilibus peditum interceptos non- 
adverterunt . Statim autem contraxere animum, 
iagittis hinc , atque hmc appetiti ; cbm fagit- 
tarii , ut fupra dixi , frontis cornua fenfim lu- 
naflent. Hac impreflione multos viros , equof- 
que Gothi prihs amiferunt , auam cum hofti- 
bus manum confererent ; pemmeque accepti , 
vix tandem ad eorum aciem pervenerunt . Hic 
nefcio quos pras caeteris mirer, Romanos quo£> 
dam, an Barbaros eorum focios . Nam in om- 
nibus par alacritas animi , & virtus asmula_ 
emicabat . Adverfariorum aflultum excipiehant 
finguli validiflime & repellebant. Jam dies de- 
clinabat in vefperum, cum utraque acies fe lo- 
co repente movit, fed ita, ut Gothica referret 
pedem , Romana inftaret . Hanc enim adorti 
Gothi , non reftiterunt : at ceflere contra ruen- 
tibus , effuseque recurrerunt , eorum ingenti 
jpumero, atque apta difpofitione attoniti. Dc 
exerendis viribus minime cogitabant, tanquam 
£ ad fpe&rorum occurfum paverent, vel coeli- 
tus oppugnarentur . Brevi ad peditatum fuum- 
reverfis , increvit , ac multo longiiis proceflit 
malum . Neque enim e6 fe retulerunt compo* 
fite, ut recepti anim£ , jun&ifque viribus pu- 
enam redintegrarent, vel fugam injicerent per- 
lequentibus , aliudve certandi genus capefle- 
rent : veriim adeo inordinati erant, ut eorunu 
nonnulli equitatusRomani impetu occubuerint 
Qpocirca ipfos peditatus Gothicus non excepit 
didu&a acie, nec parta illis falute fubftitit : at 
unk fugerunt citato curfu : tum , quafi in tene- 
bris digladiarentur , ita fe fe invicem concide- 
bant . Romanae copiae , arrepta , quam illorum 
confternatio dabat, opportunitate, obvios quol- 
que immifericorditer ma&abant , chm illi non 
oculos in hoftem , nedum arma , audentes tol- 
lere, ejus arbitrio fe permitterent. Nec fe re- 
mittebat ipforum pavor : quin magis , ac ma 
gis animos occupabat . Congreflu illo cecide 
runt fex Gothorum millia : multi dedidere fc_ 
hoftibus , qui tum quidem ipfos cepere vivos ; 
fubinde vero interfecerunt . Nec foliim Gothi 
csefi funt, fed pars etiam maxima Romanorum 
olim militum, qui priiis a Romana militia, ut 
in fuperioribus hbris narravi , ad Totilam , & 
Goihos defecerant. Demum Gothis , qui mor- 
tem , hoftilefque manus vitarunt , latere , & 
elabi licuit , prout cuique vel equi , vel pedum 
celeritas comitante fortuna favit, pro temporis, 
ac loci opportunitate . 

Jam prclium hunc habuerat exitum , tene 
batque nox terras ; adhuc Totilam fugientenu 
in tenebris cum viris non ampliiis quinquc , 
quo ex numero erat Scipuar , Romani aliquot 
infe&abantur , nefcientes Totilam eum efle^ . 
In his erat Asbadus Gacpes . Hic a tergo To- 
tite imminens , ejufque humeros lancea ferire 
deftinans , irruebat , chm Gothus adolefcentu- 
lus , domefticus Totibe , fugse domini comes , 
cafum tunc oblatum indignans , contenta voce. 
Qpid agis , inquit , o canis , cur i&u petis do- 
,minum tuum ? Asbadus ver6 intenta totis viri- 
bus Iancea Totilam perfodit : mox ipfe , in- 
flidto pedi a Scipuare vulnere , in eo loco hae- 
rere cogitur : hseret una Scipuar a perfequen- 
tium quodam fauciatus . Illi etiam quatuor , 



B 



qui cum Asbado hoftes agitaversmt , his Ototf* 
fis, ut eum fervarent , cum ipfo regrefli funt: 
dum Totite comites , ab illis adhuc fe premi 
rati , nihilo lentite proveherentur , quamvis 
eum lethaliter faucium , & linquente animo 
collabentem deducerent , nempe curfum vio- 
lentum ipfis neceflitas imperabat . Emenfi fta* 
dia LXXXIV. Capras perveniunt: id loco no- 
pien: ubi intermifla fuga, curarunt vulnus To- 
tilx : quem paulo poft mortuum , inibi co- 
mites mandarunt humo , & abfceflerunt. An- 
nos undecim Gothis Totilas imperaverat, cbm 
hunc regni , ac vitse finem habuit , indigmmu 
rebus , quas ante geflerat . Chm enim priora- 
incoepta bene illi procefliflent , a£kis non re- 
fjponciit exitus vitas : fed tunc etiam fortuna fe 
(e palam oftentans , & humana obterens , pro~ 
didit fuam inopinato agendi vim , poteftatem- 

3ue decernendi in didba caufa : fiquidem abs re 
iuturnam Totila? largtta ultro felicitatenu , 
moni adeo miferae iplum auftoritate fua addu- 
xit , nulla causa tunc apparente . Qpas , meo 
quidem judicio , funt ejufmodi , ut nondunu 
potuerint , nec poflint unquam humani capi 
intelli^entid . De his , nullo non tempore de- 
cantatis , fentire quifque, & loqui foiet ad U- 
bitum, oratione, quaevidetur probabilis, igno- 
rationem fuam confoians . Ego vero ad propo- 
fitum redeo . 

Romani Totilam ita extin&um nefcierunt , 
donec foemina quasdam Gotha rem ipfis ape- 
ruit , ac tumulum indicavit . Mendacium fufpi- 
cantes qui hasc audierunt, veniunt in rem pne- 
fentem, atque effofso protinus loculo , educunt 
cadaver Totil* : quod chm , ut ferunt , agno- 
viflent , ad fatietatem fpeftatum reddiderunt 
fepulcro , ac rem totam Narfeti e veftigio re- 
nunciarunt . Qyidam aliter cafum Totite , & 
hoc praelium narrant : id quod mandare literis 
non alienum judico . Ajunt Gothici exercitus 
fugam non fine caufa, nec teroere contigiflc^, 
fed quodam Romanorum agmine velitantCL, , 
confixum efle fagitta Totilam ex improvifo , 
ac prsetfer propofitum fagittarii ; cbro Totilas 
militis ritu armatus, atque inftru&us, temere, 
& fine ullo deledhi loci ftaret in acie , note- 
fcere nolens hoftibus , nec fe praecipue peten- 
dum offerens : verijm hxc agente fortuna , & 
in ipfius corpus fagittam dirigente , placanu 
eum lethiferam accepifle , vi&umque acerbiffi- 
mo doloris fenfu , exceflifle acie , & pedeten- 
tim cum paucis retro commeafle: ciim autenu 
Capras veniflet inve&us equo , ac dolore ibi 
praevalente, coepiflet animo linqui, haud naulto 
poft adhibitum vulneri medicamentum , fupre- 
mum diem obiifle : Gothorum verb exercitum, 
qui jam hofti longe imparviribus erat,ut fuum 
etiam Principem ad pugnam invalidum vidit , 
obftupuifle, quodquamvis hoftes non petiiflent 
prx caeteris Totilam , unus tamen ipfe lethali 
pl^ga a^edlus eflet : hinc fa<SVum , ut metu 
exanimati , ultra modum horruennt , feque in 
fugam conjecerint adeo turpem. Sed de bis ad 
fuum quifque arbitrium diflerat . 



CA- 



Digitized by 



I 
t 
l 

i 
rc 



apa- 

ia 

*«* 



Tda 

tOKt, 

ip 

i . 

ItEfl 

■fctf 



DE BELLO G 

CAPUT XXXIII. 

Narfes Langobardos remittit . Valerianus fruflra 
. r eronam obfidet , remtemibus Francis . Teias 
Rex Gotborum ereatur. Narfes Nar- 
tuam , S^oletium , Perujiam 
captt . Romam oppugnat , 
edque facile potitur . 

NArfes fucccflu Uetus , ad Deum omma«, , 
verum utique au£orem , referebat per- 
petud , atque inftantia digerebat . Ac primumL, 
redimere pretio voluit indignam licentiam Lan- 
gobardorum , quos fecum duxerat : ciim prae- 
ter alia inquinatiffimae vitae fcelera, obvias do- 
mos delerent igni, & faeminis, quae facris aedi- 
bus fe commiierant , turpem vim afferrent . 
Qpare magna pecunia donatos remifit in pa- 
triam , Vaieriano , ac Damiano nepoti fuo , 
eorumque copiis demandad curi , eos ad Ro- 
mani Imperii limitem deducendi , ut in via ab 
injuria , & maleficio temperarent . Poftquam^ 
LangobardiexRomano folo oedem extulerunt, 
caftra Valerianus ad urbem Veronara pofuit , 
ut eam obfidione Imperatori fubjiceret . Qpi 
in urbis praefidio locati erant , de illa fecunu. 
tradenda cumValeriano funt collocuti, urgente 
metu . Hoc nuncio exciti Franci in agro Ve- 
neto ftationarii , omni id ftudio prohibuerew , 
regionem fibi vindicantes , ut fuam : quocirca 
Valerjanus inde cum omnibus copiis , re infe- 
&a , abfceffit . Gothi ver&, qui ex praelio eva- 
feiant , traje&o Pado , urbem Ticinum cir- 
cumje&aque loca occuparunt , ac fibi Regenu 
crearunt Teikm : qui inventa omni pecunia , 
quam Ticini Totilas repofuerat , Francos ad 
belli focietatem pellicere ftatuit , & Gothos 
pro tempore , & re compofuit , inftruxitque . 
circa fe omnes propere colligens . His Narfes 
auditis , Valeriano mandavit , ut cum fuis om- 
nibus ad fluvium Padum agitaret cuftodiam , ne 
Gothi liberius coirent : ipfe cum reliquo exer- 
citu Romam contendit . In Tufcia Narniam de- 
ditione cepit , ac Spoletinis , qui moenibus 
cxuti erant , prsefidium reliquit , juffitquc 
reaedificari confeftim murum , ubicumque di- 
rutus a Gothis fuerat . Mifit etiam , qui praefi- 
diumPerufinum tentarent, cui praeranttransfu- 
fle Romani duo , Meligedius, atque Uliphus. 
Hic antea , cfcm CJrpriani Prote&or elTet , in- 
duftus amplis pollicitationibus Totil® eundem 
Cyprianumdolo occiderat, tuncPraefe&umloci 
pnefidio. Narfeti affentiens Meligedius , urbis 
Romanisdedendaeconfilium cum fuis iniit. Qpo 
cognito, in eos aperti Uliphus , ipfiufaue mi- 
lites confpirarunt . Ibi demum csefoUlipno cum 
ejufdem praepofiti fociis , ftatim Perufiam Me- 
ligedius Romanis tradidit . Cseterum in hoc 
eluxit divina ultio , quod ubi Cyprianum Uli- 
phus interemerat , eodem loci ipfe perierit . 
Ita res in illis partibus procedebant. 

Gothi ver6 , qui prafidio Romam tenebant, 
ut adversbmfetendere , jamque appropinouare 
Narfetem , Rotdanumque exercitum intellexe- 
runt , fe fe ad occurrendum totis viribus com- 
pararunt . Multa urbis aedificia Totilas igni 
corruperat, ciira eam primum cepiffet: deinde 
fecum reputans Gothos , ad modicum redatfos 
numerum , non fufficere cuftodiendis murisom- 
nibns Rom« , partem urbis exiguam , circa- 
Adriani molem , parvo muro cinxerat , eoque 
veteribus annexo moenibus , caftelli fpeciem- 
loco dederat . Ibi Gothi rebus , quas pretio- 



OTHICO, LIB. IV. 367 

A fiffimas ducebant, repofitis , caftellum hoc fe- 
dulo cultodiebant , reliquos urbis muros per 
indiligentiam negligebant. Tuncautem relidtis 
eo loci paucis cultodibus , caeteros omnes ad 
pinnas murorum urbis tulit impetus animi, pe- 
riculum &6turos oppugnatorum . At cum am- 
plior murorum ambitus obftaret , quo miniis 
totum circumcluderent ag^rellbres Romani , & 
Gothi defenderent, difperii , impreffionem illi, x 
ut fe dabat occafio , faciebant ; hi pro re nata^ 
repellebant. Narfes ingenti fagittariorum nu^ 
mero fuctin<5his, muri partem adoriebatur; al- 
teram Joannes Vitaliani nepos cum luis, Phile- 
muthus cum Erulis tertiam, fequentibus caete- 
ris longo intervallo . Nec miniis inter fe difta- 
B bant oppugnatores, auorum impetum oppofiti 
Barbari fuftinebant . Vacabant prorfus reliquje 
muri partes, a quibus abftinebant Romani vim, 
coa&is, ut dixi, Gothis omnibus , ubicumque 
hoftes ingruebant. Interea, Narfetis juifu, Da- 
gifthams, magno feptus militum globo, & chm 
ipfius Narfetis, tum Joannis vexnlum ftcuxru 
habens, fcalifque inftru<ftus plurimis , repenti 
quandam muri partem invadit , defenforibus 
omnino vacuam . Confeftim fcalis omnibus, ne- 
mine orohibente , applicitis , fine ullo negotio 
cum fuis urbem ingrelfus , portas ad libitunu 
recludit . His Gothi ftatim animadverfis , abji- 
cere refiftendi propofitum , & cundh, quo 
cuique licet , evadere . Alii conjicere fe in ca- 
ftellum; alii Portum curfu petere . Haec 
narrantem cogitatio fubit , quo pa<Jto Fortuna 
res humanas lrrideat, nonasquabili motu mor- 
tales adiens, neque iifdem contuens oculis , at 
fe pro tempore, & loco vertens * Ludum quen- 
dam inter ipfos ludit , vel tempore , vel foco, 
vel modo mutans miferorum conditionem Cer- 
te Beflas , qui Romam priiis perdidcrat . haud 
multo poft Romanis Petram Lazicae recupera- 
vit . Rurfus Dagifthoeus , qui Petram pene ho- 
ftibus ereptam dimiferat , momento Romam- 
Imperatoris ditioni reitituit . Verum ejufmodi 
vices ab orbe condito extiterunt, eruntque iem- 
per, quamdiu eadem Fortuna homiiiibus domi- 
nabitur . Tum vero Narfes intento , infeftoque 
D omni exercitu ad caftellum acceffit . Ternti 
Barbari, accepta falutis fide , eodem temporis 
pundVo, fe, & caftellum dederunt, annum Im- 
perii XXVI. agente Juftiniano Augufto . Sic 
Roma fextum capta eft illo Principe, ad quem 
claves portarum urbis Narfes protinus mint . 

CAPUT XXXIV. 



E 



Vttiaria Senatvi , poptiloque Romano luftuofa . 
Ragnaris Gotbi fraus, rrudMtas^ & clades. 
Teias Fran. orum opem frujlra implo- 
rat . Cumas , & Centumcellas 
Romani ok/idt nt . Teias, & 
Narf s cum fuis co[Hs 
fe fe conftrunt in 
Camjaniam. 

ID temporis, humano generi apertiffime pro- 
batum eft , quofcumque Deus perdere fta- 
tuit, illis ea ipfa , quae profpera videntur, in^ 
perniciem vertere , lpfofque , rebus ex animi 
fententia geftis , cum fua illa felicitate extin- 
gui . Siquidem haec viiloria Senatui , populo- 
que Romano gravius exitium attulit , quod ita 
contigit. Fugientes Gothi , fpe depofita obti- 
nendae Italise , obiter Romanos , in quos inci- 
debant, ma&abant, parcentes nemini . Barbari, 
in Romano militantes exercitu, obvios quofque 

ad 



Digitized by 



Google 



368 



PROCOPII 



ad urbis aditus hoftiliter accipiebant ; quibus 
malis iftud accefiit. Antea , juflu Totite , de- 
gebant in Campania Romani Senatores multi . 
Horum quidam , allato nuncio potitum Rom£ 
Caefarianura exercitum, eo migrarunt ex Cam- 
pania. Qpod ubi Gothis, munua tenentibus re- 
gionis illius loca , compertum fuit , in tota^, 
provincia conquifiere Patricios , omnefque in- 
terfecere : in his fuit Maximus ille,cujus me- 
mini in fuperioribus libris . Pra&terea , ciim in- 
de Narfeti iret obviam Totilas, ex urbibus fin- 
gulis nobilium Romanorum filios collegerat, 
le&ifque ex eorum numero trecentis, quos for- 
md , ac fpecie egregios judicabat , parentibus 
quidem dixerat , luos fore illos domefticos ; re 
autem vera habere volebat obfides . Tum ipfos 
Totilas trans fluvium Padum miferat : jam ve- 
ro Teias eofdem ibi nadlus , ad unum omnes 
occidit . 

Ragnaris, genere Gothus, prafidii Tarentini 
PrarfeCtus, etfi de fententia Imperatoris a Pacu- 
rio fidem acceperat , feque , ut fupra dixi , ad Ro- 
manos acceflurum pollicitus , lponfionis hujus 
obfides Romanis dederat Gothos fex ; ubi ta- 
men Teiara Gothorum Regem fa&um , Fran- 
corum auxilia accire, & cum hofte copiis om- 
nibus decernere velle audiit ; mutato confiiio , 
promiflis manere noluit . Ad dolos convertens 
animum, eoque intendens, ut reciperetobfides, 
hxc machinatur. Deftinat, qui fuo nominePa- 
curium rogent, ut Romanos aliquot milites ad 
fe mittat, quo tutiiis Hydruntem cum fuis eat, 
traje&oque finu Ionio Byzantium proficifcatur . 
Nihil miniis cogitans Pacurius, quam quodille 
meditabatur ex fuorum numero quinquagint^ 
mittit . Hos Ragnaris in caftellum adminos , il- 
lico in cuftodiam tradit, & Pacurio fignificat , 
fi milites recipere fuos velit , neceffe effe re- 
mittat Gothorum obfides . Qjjo Pacurius audi- 
to, paucos Hydrunte praefidiarios relinquit, & 
cum caeteris copiis ad hoftes properat. Ragna- 
ris , abje&a omni cunttatione ♦ quinquagenos 
iilos perimit , & obviam iturus hofti, Tarento 
Gothos educit . Commifs5 pugn3 vincuntur 
Gothi, & Ragnaris, amiffa parte fuorummaxi- 
ma, cum reliquis au iigit. Septo undiqueaRo- 
manis Tarento exclufus , Acherontidem fe fe^ 
confert* ibiquemanet^Sed haec ha&enus .Haud 
multo poft chtn Romani Portum obfediffent, 
inita compofitione ceperunt; item in Tufcia^, 
caftellum cui nomen Nepa , ac Petra pertufas 
munitionem . 

TeVas vero , Gothos infirmiores judicans , 
quam ut foli pugnare poflent cum Romano 
exercitu , legatione miffa ad Francorum Re- 
gemTheodebaldum, ad belli focietatem ingen- 
tis pecuniae pollicitationibus eum invitavit . At 
Franci, fuis, opinor, rationibus fervientes. nec 
Gothicas , nec Romanag rei causl volebant vi- 
tanl profundere* fed Italiam fibi fubdere,ejuf- 
que rei gratia bellum gerere cupiebant nulla_ 
impliciti focietate . Ticini quidem , uti antea 
diximus , partem aliquam gazae Totilas repo- 
fuerat; maximamvero commiferat caftellomu- 
nitiffimo. quod Cumis eft in Campania , loca- 
toque ibi prsefidio fratrem fuum cumHerodia- 
nopraecerat. Hos Narfes expugnare conftitu- 
tum habens, mittit Cumas * qui caftellum ob- 
fideant ; moratur ipfe Romx , conftituendis re- 
bus urbis intentus : Centumcellarum quoque^ 
obfidionem aliis eo miflis demandat . Tum- 
TeVas Cumano praefidio gazaeque timens , & a 
Francisdefperans, ita fuos inftruxit, utpugnan- 
di cum hofte confilium prx fe ferret. QjuoNar- 



B 



D 



fes cognito , Joannem Vitaliani nepotem , ac 
Philemuthum in Tufciam proprio cum exerci- 
tu deftinavit , ftativa illic habere juflbs , ho- 
ftiumque profe&ionem in Campaniam impedi- 
re ; quo liberiiis Cumas vel caperent vi , vel 
ad deditionem perjpellerent obfeflbres . Vertim 
Teias, ubique fere reli&is a dexterabreviflimis 
itineribus , per multos , longiflimofque anfra- 
&us , ac per oram finus Ionii, in Campanianu 
pervenit, nemine hoftium advertente. Qjaa de 
re fadkis certior Narfes , Joannem , & Phile- 
muthum , qui in Tufcia tranfitum cuftodiebant, 
accerfit , ac Valerianum , Petri pertusd recens 
potitum, cum ipfius copiis revocat : tum col- 
le<SHs viribus , in Campaniam cum univerfo 
exercitu ad praeliura inftrufto contendit. 

CAPUT XXXV. 

Normulla in Vefuwano incmdio fieri folitcu . 
Utriupjue cafira exercitus . Gotbi ad mon* 
tem Laflarium fe recipiunt. Romanos 
imadunt . Teueberoica fortitudo . 
Eo occifo , Gotbi pertinariter 
pugnant. Tandem pacem 
petunt . jfoannisfen- 
tentia. Pacis con- 
ventio • 

ESt in Campania mons Vefuvius > de quo 
antea commemoravi , ex eo fiepe fonunu 
erumpere mugitui fimilem , ciimque id acci- 
dit , fubinde ipfum ardentis favillae vim raa- 
gnam eru&are. Hsec ibi dixi Porr6, ut JEtnx 
in Sicilia, fic montis hujus vifcera ab imo pe- 
de ad verticem hiatu fponraneo patent , intus 
ardente igni perpetuo. Tam alta eft illa inani- 
tas , ut fi quis in culmine.ftans , audeat indc- 
defpicere, flammam xgri admodum deprehen- 
dat . Qjaoties autem contingit eruptio cineris , 
de qua dixi , etiam faxa ab imo flamma avel- 
lens , fupra montis hujus verticem ea toilit , 
partim exigua , partim grandia , atque illinc 
emittens , quovis temere fpargit . Ibidem rivus' 
igneus a cacumine ad radices , immo & lon- 
giiis profluit : qux omnia in ^Etna quoque fieri 
lolent . Ripas utrinque altas rivus ille igneus 
efficit, alveum excavans . Flamma , quae prin- 
cipib fertur in rivo , ardentis aguae «fluvio fi- 
milis eft . ExtincSVa flamma, curfum rivus illico 
fupprimit , nec ulteriiis manat : quod autenu 
ex igni fubfidit , id limum favill» fimilem di- 
ceres . 

Ad radices Vefuvii funt fontes aquas dulcis , 
& aptse potui , amnifque ab his ortus , no- 
mine Draco , proxime urbem Nuceriam labi- 
tur : tunc auteni utraque ejus ripa fedem prse- 
buit utriufque caftris exercitns. £tfi aquis non 
abundat Draco , tranfitum tamen equitibus pa- 
riter , ac peditibus negat : eo quod in angu- 
ftum fe contrahens , humumque cavans altifli- 
me , praeruptas utrinque ripas efficiat . Id unde 
fiat , ex natura foli , an aquae , ncfcio . Go- 
thi , occupato fluminis ponte , cui caftra ap- 
plicuerant , ligneifque turribus eidem impofi- 
tis , baliftas , quas vocant , atque alias machi- 
nas illic ftatuerunt, ut & fublimi hoftes lacefle- 
re , & ferire poflent . Pugnare quidem comi- 
nus prohibebantur , interjedto , ut dixi, flumi- 
ne : fed propter ejus ripas utrique ftantes , fa- 
gittis plerumque fe invicem petebant: nonnun- 
quam fingularia certamina edebantur , fi forte 
unus aliquis Gothus ex provocatione pontcnu 
tranfiret . Sic menfes duos uterque confumpfit 

exer- 



Digitized by 



k 

i 

k 

A 

cqL 
ti5) 



•'x 

:ia 

liai- 

iasii, 
asi- 
,101, 
:efc 

iiea 
:iprj 
«p 

iuG 
ma 
!cmc> 

fflf* 

m 
& 

.6- 
■13 af* 

ICCfr 
COlTf- 



DE BELLO GOT 

exercitus , & quandiu Gothi in illis partibus A 
Imperio maris gavifi funt , tandiu reftiterunt , 
comraeatus importantes navigiis , cbra vicina_ 
mari caftra haberent . Dein Romanis univer- 
fam hoftium claflem Gothus , qui illi proeerat, 
prodidit , &innumer» naves ex SictJia , aliif- 
que Imperii partibus advenerunt. Simul etiam 
Narfes in fluvii ripa locatis turribus ligneis , 
Barbarorum animos perculit . His igitur ter- 
riti , reique cibarias penuri£ prefli , confugiunt 
in montem prpximum , quem Romani La&is 
montem latine vocant . Eos Romanus exercitus 
illuc fequi non potuit , repugnante loci iniqui- 
tate . V erhm Barbaros continu6 poenituit eo 
afcendifle , ita crefcente commeatus inopia^ , 
ut unde fe , equofque alerent non haberent . ' B 
Qpare fatius efle rati mori in acie , quam fa- 
me abfumi , hoftem nihil tale opinantem ado- 
riuntur, & improvifirepente impetura facium. 
Illos pro re, ac tempore propulfantes Romani 
ftant , non contributa in Duces , clafles , ac 
numeros acie , nec difpofitis ordinibus inter fe 
diftin&i , nec quac dabantur in acie mandata^ 
audientes , fed prout fors ferebat, hofti oppo- 
nentes fe totis viribus . Ac primiim Gothi , 
dimiflis equis , converfifque ad hoftem fronti- 
bus , pedites ftetere omnes, fic, ut alta eorum 
acies . Tum Romani , id confpicati , ipfi quo- 

J|ue amotis equis , eodem omnes modo in acie 
e compofuerunt . 

Pr*lium hic defcribam memorabile , in quo 
fe Heroum nemini virtute bellica fecundunu 
probavit Teias illuftriflimo argumento . Gothis 
animos dabat prasfentis fortunae defperatio : 
Roraani , quamvis defperatos viderent , viri- 
4>us tamen omnibus fuftinebant , inferioribus 
cedere erubefcentes : utrique fibi proximos 
impetebant animofifllmfc , cum hi mortem- , 
illi fbrtitudinis laudem cjusrerent . Initi ma- 
ne pugni , Teias cunftis confpicuus , prote- 
&us clypeo , haftamque intendens , primus an- 
te aciem cum paucis ftetit . Qjiem ut Roma- 
ni confpexerunt , protinus diremptum iri cer- 
tamen rati , R is caderet , in ipfum confpira- 
runt quicumque valebant animo , quorum ma- 
gnus erat numerus . Cun6H in eum haftas par- 
tim impellcbant , partim jaculabantur , cjuas 
omnes lpfe clypeo , quo tegebatur , excipiens, 
fubito impetu multos de medio tollebat . Scu- 
tum infixis plenum haftilibus animadvertens , 
illo fcutariorum cuidam tradito , alterum arri- 
piebat . Ciim fic decertans partem diei tertiam 
exegiflet , accidit ut onuftum haerentibus duo- 
decim haftilibus clypeum haud movere poffet 
ad libitum , neque aggrelsores eo repellere . 
Tum unum e Scutariis contente evocat , nc 
tranfverfum quidem digitum fe loco movens , 
aec referens pedem f neque hoftem progredi 



H I C O. LIB. IV. 369 

finens . Immo nec fe convertit ♦ nec fcuto ter- 
gum applicuit , nec fe Hexit in latus, fed tan- 
quam fi affixus folo elTet , fic in veihgiis haere- 
bat cum ciypeo • hoftium caedcm efficiens dex- 
tra , impetum finiftra reprimens , & nominc^ 
inclamans armigerum . Qjji ubi recentem cly- 
peum attulit , hoc ille ftatim mutavit alterum 
naftilibus gravem . Interea puwSlo temporis pa- 
tuit illius peftus : tum fortc jaculo confixus , 
momento efflavit animam . Ipfius caput conto 
impofitum , elatumque circumferentes Romani 
quidam, utrique exercitui oftendebant, Roma- 
no , ut contra iret audentior ; Gothico , ut 
omni fpe depofita , arma componeret . Ac no_ 
ita quidem cercamini finem impofuerunt Gothi, 
fed ad no&em id produxerunt , quamvis Re- 
gem fiium obtifle jam prob£ fcirent^ Cbmnox 
praeltum diremiflet , ibidem eam utrique tra- 
duxerunt armati . Poftridie , luce prima con- 
furgunt , ac fimihter inftru<5fa acie , ad no&em 
dimicant , obftinati non cedere invicem , nec 
terga vertere, vel retroire . multis licet utrin- 
que csefis , fed afpero efferati inter fe odio 
coaptum urgent . Nimirum videbant Gothi fe 
poftremiim confligere : Romani illis concedere 
renuebant . Denique Barbari, milTis Procerum 
nonnullis , Narfeti fimificarunt , fe janj intel- 
ligere , fibi bellum elle cum Deo : fentire fc^ 
vim adverfam , du&jlque ex iis , quae accidif- 
fent , conjeftur^ rei veritatem tenere: velle m 
pofterum ab armis ceflare , non tamen ita , ut 
Imperatori fervirent, fed cum aliis quibufdam 
Barbaris fuis legibus viverent . Rogarunt , ne 
difceffiim Romani fuum turbarent , neu fecura 
benigne agere gravarentur , fed viatici loco 
donarent pecunias , quas antea quifaue in Ita- 
liae praeficliis repofuiflet . Qjua de re aeliberanti 
Naneti , Joannes Vitaliani nepos au&or fuit , 
ut annueret poftulatui , cum hominibus perire 
volentibus pugnare defineret , nec periclitare- 
tur audaciara , in ipfa natam vitae defperatione, 
non iis mod& quos incitaret , fed obviis etiam 
funefta . Nam, inquit, vincere fatis habent viri 
prudentid , ac moderatione prasditi ; ambitio-- 
fior autem cupiditas utique in perniciem ver- 
tit . Sententiam hanc amplexo Narfete , padlo 
conv^nit , ut qui fupererant Barbari , cum re- 
bus fuis omni Italia confeftim excederent , ne- 
que ulla ratione cura Romanis bellum amplius 
gererent . Hoc interim fpatio Gothi millew , 
caftris egreflt urbem Ticinum , ac regionenu 
Tranfpa^nam petierunt , ctim alios Duces , 
tum Indulphum fecuti , de quo mentio fupnr 
incidit ; cseteri omnes * interpofito jurejurando, 
omnia padla conventa firmarunt . Itaque Ro- 
mani Cumas , ac reliqua omnia cepere prafi- 
dia 9 & annus exiit XVIII. belli hujus Gothi- 
ci , cujus hiftoriam Procopius fcripfit . 



Ftms Procopii de Bello Gotbico . 



A a a 



NO- 



Digitized by 



•370 

NOMINA APPELLATIVA. 

E T V E R. B A 

GOTHICA. VANDALICA 
ET LANGOBARDICA 

HUGONE GROTIO 

EXPLICATA- 



ACtogild m manufcripta lege Lmgo~ 
bardica: ottuplum. 
Adalingi. Athalingi. noHht Pau- 
lo interprete . 
Adrhamire . Soknmtet condicerc- . 
Ramen. 

Agagula . lcna manet in Langobardico fermone . 
Goochelen , prafHgiis uti , undt & caucula- 
tores . 

^Udius . libert<4$ operas debens . Halten. in manu- 

fcriptis efl Haltius, idefl nutritusi alumnus. 
^Jode . Ailodes . Allodium . Anlod. Sors bare- 

ditaria qua Allote in moribus Anglids . 
Aliorumna . Alrunna . AJ-runna . Jnfernalis mu- 

Iter maga . Al olim » nunc Hel-Runna mulier 

in Glojjis. 
Amond. A-mond. extra poteflatem. 
Anagrif. An-grif. aggretfid. 
Andtgavum . Hand-gave . datum rnanu y ut a fa- 

nis fieri folet , inde verbum barbarum Andigare. 
£n-ranfcing . Aggreffio in via publica . Corrupte 

pro eo m legibus Arafcild . 
^ratreit. Har-treit. pars tertia. Male Aratreib 

in manufcripto hariraib. fed fcribendum hari 

trait. 

Arga. ignavut* nmc malitiofum fignificat \ 
^nmanus . Her-man. Aftles gregalis, quipubli- 

cum munus non babet . Poflca pro paupere fum- 

pta vox . Hinr jus Arimandta in feudis . 
^rtigayum . uvort-gave , quod voce datur ut ab 

qgniis . Hinc verbum Artigare . 
^Ulalium . dec^tio . a Latino afius , unde v afto 

animo apud Plautum. 

Bandum. VexUlum: a binden. vincire. 
Pannum. jurifdifko: & inde % mtdfla. 
Barbanus . patruus , manet in Langobardico fer- 

mone . In manufcriptis Barbas . 
Baflus . cuflos ropuli . Baes . manet in Belgicis . 
Bellagines . leges , Gotbis. By-Iagen . pagi leges 

Bi pa*us. lagen, leges. 
Blus-rais. Sanguinis emotio . Afale tro eo inlege 

Langobxrda lib. 1. tit. 8. cap. 24. Pluslaib. quod 

aliui eft. Ex vicino Cono nata confufio. 
Blutare. blooten. Spoliare 9 inanire. 
Brunia. lorica. 

Bunnarium. Bunner. Menfura terr/e 9 corrupte 

bunnuarium. 
Bunna. Bunda. Bodo. terminus. 

Cadarfida. mendofe. Cadarfreda. Caderfedra- . 
Gederfde . UJttatum . Nam Ca pro augmento 
bodirno Ge frequens , & derven , uti in diftio- 
nario . Ufus , piderbi ; idefl bederf . 



B 



Gampio , pugnator* a campo. 
Carratium . palus vitis . Gard-trun . 
Caflus . in foro Hiftania vertitur pierna . QaC 

natos . male catfum . 
Comacin. arcbiteflus .. Gemachin, Oematfju d^ 
mus . 

Derzon . Sepis ruptura . deer-zun . 

Ewa . lexy & tfiamentum , quta vtm 
inde ev-uverd, legis cujos . Sacerdos in 4Xw~ 
nario . 

Faderfium . Fader-feh . paterna pecuma , quod 
mulier de bonis patrnis ad maritum attulit , 
Feh olim pecus 9 pqflea res onmis mobUis 9 utpfr 
cunia Latinis. 

Faja . glans . 

Faida . Faith . Fede . Feithe . Inimcitis te n aX*. 
Fara. generatio, familia. i verbo faren quod efi 

prcgredi, tofl CbrifHanifmum difta fic paracia f 

unde far-ner . 
Fegangi . Dum cwn re mobili it . Deprebenfiofw 

ris du>n rem furtivam pentS febaba . Feh-gang. 
Feld. Cim+us patens. 

Ferquidum. ferquiit. Qmtpenfatum . quiten,^ 

pari referre. fer, prafofitis. farfalia. veryal. 

ferbannitur, verbannen . forbatitus , verbodea- 
Fodrum. foeder . amuma mihtarts . Nwcfenpf 

de pabtdo tantum dicitur . 
Forbannuus. Ferbannen» extra territorimn ftf* 

tus . 

Foreftum . Forft . Wemus atHs diaUttis. Hurd 
Horft. 

Fornacca , in manufcripto legum LangQbardk&wh 

campus arvus . Forn fulcut . 
Frea, libera fcemina* inde firauvo. 
Freda , fredum , pax: & inde compofitio cunu 

Rege. 

Fulboran , Ful-boren , plene natus idefi optimo 
jure . 

Fulfreal . Ful-fre-al , plene & omnsno libera per- 
fona, qua nec operas debet. 

Gajum . Sylva , denfa . In manufcripto : Geha- 

gium.Gehage. Stlvajefta. 
Garathinx. Gar-thinx. tfwuerfitatis donatioin^ 
judicio . Thingen judicare . Sed inde Jumptum 
pro aflu legitimo omm y qualis cejfio m jure. 
Gardingi . VVardingen , vtdgo Warders . Cufio» 
desy prafefti judiciis G. pro W. ponunt Itali. 
Gargathingi , exponitur \ fcundum quaUtatemper* 

fona, compenjatio, vergoething. 
Gamales . Exponitur confabulati afabula 9 quod 



Digitized by 



cft paftum nuptiale , fignificat affliies , vulgoY A 
gemalen 9 conjuges: inde Gemaltfchen percon- 
juges conjmfti. Gamahales %n manufcripto le- 
gum Langobardicarum . 
Gaphans . Gafandus . in manufcripto Gafand . 
Gaf-band • manus donataria . Hares , quuu* 
hareditatis relUHo per modum donationisperage- 
batur. 

Gafindium . Gefinde , familia . Inde Gafindii , 

domeflici Regis . 
Gaflaldus . Gaftalde . Exponitur qui curtim gu- 

bernat. proprie , Pofitus , qui vicem gerat 9 Ga 

& Ge augmenta pro dialeais variant . Aln Ca 

pro eodem ponunt unde Caftaldus . 
Gildonia. SodcUitas , adunatio. Gilden. ab arca 

commune. | g 

Gillonarii. poculorum mmijhri. Gillo poculum. 
Gililes . ufles . Item obfides : fed proprie Sodales 
Gravio . comes , fiue judex , unie Diic-gravii 

aggerum judi es , Landjeravii , terrarum, &c. 
GiuS . Guipha . Wiffa . Signum ex pamo . Wip 

pe. Unde verbum Guifere, infigne proprietatis 

apponere . 

Harnifcara . Harnif-care : Armorum ruptura^ : 
Gallis rotture , & inde mulfta , qus ea igno- 
minia redimitur . Scaren abfcindere . Vide in- 
fira Obfcariones , dr Scariones . Ab eadem^ 
crigine Lidfcarti , membri fcifpo . Orfcarti 
auris fcijjio , verbalia in ti . 

Heribanum. Her-ban . Caflrenfe edtfhm* quoad\ q 
exercitum bomines vocantur , & inde mulfta m w 
emanfores . 

Heriliz Herisliz . Her-liz . exercitus defertio in 
Gtoijisexponitur armorum depofitio , item abfque 
licentia Principis ab bqfle (ii efl exercitu 9 Gal- 
lice hoft) reverti . 

Impains . In-pand . oppignoratus , id eft fervus I 
Regi traditus fub fiducia , ut eum manumit- 1 
tat . ^ 

Intopa invafio a Top, vel Zup Germanico. Ma-\ 
net apud Langobardos , m Glojfario Herizup . 

Laifcum . Cerrus arbor . In manufcripto , Lahi- 
fclo . * ^ i f j 

Lama pifcina . Lada pofterioribus . Paulus Lan- ] 
gobaraus in Fefti compendio lacunam fu£ gen 
tis non Ramana voce lamam interpretatur • 

Largica coxa fupra geniculum , a larptate. 

Launchild . In manu:cripto Launigild . Loon 
gild. Pecunia inpretium data. Donatioms fo- 
knniter fieri in yere debebant . Si quis privatim 
facere v U:t induebat , & venditionis fpeckm^ 
vel veram, vel dicis caufa ; ut Seflertw num 
mOfficut Romani loquebantw , rem addi:erent y 
id eli Launechild. Inde efl quod Glojfa Lau 
nechild exponunt , fine folennitate . 

Leudum,Leudis. com»ofitio,proirie 9 quapro ho 
mine leude daPvr . Species Widrigildi * 

Lidelaip. Lido-Iaip. in mannfcrtpto Lidinlaib.l 
m dereliftionem vita , donatio mortis caufa 1 * 

Mallum . piacitum generale , id efl conventus to- 

tius Regionis : unde , Mael-ftede . 
Mannire . Manen . citare , nomen a luna nova , 

aut plena , qua tempora rebus agendis captabant 

Gernani , Tacito tefte . 
Marchio . contralh uti pleraque in O. Marck- 

Graef , limitis \udex . Mar-hais , fbrator, qui 

equis imterat , ita meliores codices , pro Mar- 

pahis Maruvorphin . Meruvorphin . Mar-u- 

vorfing. dc equo de)e5lio. 
Mafca. ven fi-a , faga . Manet vox Langobar- 
Tom. I. 



371 

dis in Italia , troprie efl larva . 
Methium. Metne. Mede. Sponfalitia largitas, 

& generaliter quavis merces. In manufcripto : ' 

Metfio , dotali pecunid . 
Morgengap . Morgen-gaf . Matutimem donum , 

quod pofl prima n nottem nova nuptx datur 

A**x*kuvr»pix $%»pwr/>* .' Hin? matrimonium ad 

Morgengabicam , minus juflum : maVe ad mor- 

ganaticam in Feudis . 
Morioc. Mor-joc. major )un£tura . Bracbiipars 

fupra cubitum. Mor , pro comparativo paffim. 

Joc, )ugum, in dittionario fcriibitur Jokhe. 
Morth . mord. murd. c&des latrocinaiis . Lati- 

nis fequioris avi mordrum , murdrum. 
Mund . mundium . poteflas ab ore ; quod qui eam 

babcret , pro alto in )ure lo weretur , indc^ 

.Munt-here qui tali poteflaU efl praditus : item 

Mund-uvald . 
Mundeburd , Mundbyrd ; Mundboran . Unic^ 

vulgare Mamburn , ad poteflatem obtinendam^ 

natus. 

Obfcariones . Carrerum cuflodes , iidemque car~ 
mfices , qui & Scariones a Scaren , & obfca- 
ren : quod eft abjcindere . Ovefcarioues in^ 
manufcriptis . 

Ploum . Vomzr cum rotis : Plinio GaV.ica vocc^> 

com^ofita , plam mo-rati , ploug , vulgo , vomer 
Pluslaib . Pluf-laib . Defpoliatio corporis. Pluf- 
fen alia dia r e£lo Bloo+en, vide Blutare. in ma- 
mfcripto pro pluf-laib efl plodraub fioliatio 
aa nudum . 

Rapworfin , in manufcripto legtim Langobardi- 
carum Graef-roving : Se;ultura defpoliatio . 

Sajo . proprie Explorator, minidcr p^tblicus , qm 
merces explorat , quoi Saien Belge , & Saxo~ 
nes ; Franci eflayer vocant . Significatio mox 
latius fiuxit . 
Sala . domus , bodie aula domns . 
Scabinus , Scabineus . Scepeno . Verum nomen 
Efcepen, eltius* a fcepen eligere . Efchevia 
Gillis , alibi gefuvoren , & eleus. Sunt ad- 
feffores ex quorum fententiis )udex prommciat , 
nm promifcue , ut in duitatibus magis popula- 
ribus f fed ad hoc a Principe conjenju univerfi- 
tatis eledi . Vide Capitulare . 
Scacchum . Schaeken . Rapina : unde & ludo la- 
trunculorum nomm y quod a Germanis ad Gr#- 
cos , & Perfas ufqvx pervenit . 
Scamera . explorator , a Scemer ter.cbris . 
Scariones*, vide Obfcariones . 
Scematio . Schenden , corrupito. 
Scala . patera . Fatta olim nuilem ex calva in- 
terfe£ii bominis : (qu* Schcle , hooft-fchele) 
pofiea ex alia mauria ad illius modum . 
Schilpor . Schilt-forer . Scutigr . 

Sculd-Hais . debiti pr&fettus . qui non de ca- 
pite fed de pectmia judicat , mancnte in hunc 
diem nomine , varie corrupto . Scukhcizo , 
Sculdafius , Scultes , Scultet , Scoutet , 
Scout . 

Sculta a latino aufcultare . hoceflinmanufcripto: 
male in editis Sculca . vocem effe latinam etiam 
Thcothylatius notat . Exponunt Glojja vigtliarx, 
& Cavalcatam . Graci £t*pf*p*r , B/>x*r . 

Selpmundio . Selp-mund. Sua fotejfatis arbi~ 
trium , in manufcripto legis Langobardi # . 

Snaida : m manufcrip^o corrupti Sinaida . Scijfio 
in Sylva , Latine collu atio. Glo jis via. Galli 
efiartum , ideft exertwn vocant . 

Soga . Glojps b.ne , funis . Sogen trahcre . Indc 

Aaa 2 in 



Digitized by 



i» diStimsrio • Vrotrahendo funsechatito . 
Sonopair . QMicum Sanf-pair . Pmv* ommum 

verriwn vitfor . 
Spata. fw/«, /atw fctlicet, a fimilitudine ligonis. 
Stallarium. Stalle . fiabulmm . Solicctum glofpL 

exponunt . 

Stolizaz. Stoli-zaz. Solii infeffor, nomine Regis 

fcilicet. Mifftm reris interprctantur leges . 
Strava, ftraba, ftraffe, tdtio . Exsmie didtur de 

inferiis ex captwis bofHbus . 
Sumnis . Suimnis . Impedimcntwn , mora . Cor- 

rupte fcribitur Sunnis , Sonnis , Sunnia , un- 

de , exfoniare , moram purgare • 

Theclatura. Teecken. Signatura . 

Thinx . Solennis donatio , /ft/e potius in Jurc-* 
ceffio a Thingen quod efl judicare , aut rem in 
judicio peragere . unde Thinxdagh , dies dica- 
tus judiciis . Hinc thingare in jure emancipa- 
re . Haftingum, domus judicii Thanganare , in 
Gloffis , judicium petere . Thinc , Saxonibus 
effe concilium teftatur Adamus Bremenfis . m 

Threus . dicitur de eo qm exfilio naturali natus, 

. quafi Thres , Tertius : connumerata ipfa ficnri- 
na in qua fuit culpa . 

Tremum . Trimme . Redmitum , ettam nunc 
Sa<ome. Sic difla in legibus pars bracbii tnfra 
cubitum , quod armillis ornari foleret . 

Trotingi Troftinge. Solatia . Ita di£H Ludiones 
quoi luttwn pellzmt . 

Truftis . Toe-ruft . Expeditid . 

Tyuphadi. Tyf-feden. furum captores. Latrun- 
culatores: nomcn mmoris magiftratus. Ghiulda, 
Thiob . furtum . 

W&d- Latino-barbaris Vadium. wedde, pignus . 

Unde Francis Gage . 
Wadiare. gager. pignm dare , obligare. 
Walapauz. Wala-pauz . Externus , five falfus 

ornatus. Waal , pcregrmus , & inde fro falfo. 



Ai 



B 



ut in amtalibus , Francicis Walamer falfus 

princfps . Pauzen , otnare. 
Valvafores. Waidfefter , ncmorli tufhs . Eofi- 

gnificatione banc vocem reperies femper in tabn- 

lis quas RomaWts votant . 
Warend. Waer-Aand. veturn faHens nutnus, ideft 

qui auftotitatem praftat. Warantus , Ftancis 

Wguarand. 
ardtn. Waraing cufhdia. Ptde Guardtftgi. 
Warengang . qui errando ambulat . Warttn , 
obcrrate . 

Vaffi . Vaften fimi minus quam Drudi in benc- 
ficiis, etiam fidejuffores fic difli , quod alitham 
obligationcm confiment . Alii firiberm Feften. 
Faftermannes, fidtjuffores ab eadem origtm^ 
Saxonibus . 

Vecorin . Wec-weren. via , tvec . Ita fMbitut 
m diftk/nario : nvtnc wegh , leges vecorih ex* 
panunt, viam anteffare , in mdmfcripto Wer* 
vorin , fed fcribendum Weoworin . Saxonibus 
Jtoc dicitur Fariftel. 

Vefttre, non Latmo fignificatu , jkd Qetmafdco> 
feften confirmare : ideft jus altcujus foleMnter 
affirmare, ut fine vitio poffefjumm adipifci 
polfit. 

Widerboren. Wtder-borebe . ttnata : ideft fo- 
lenm modo manwmffa y ita ut nullum fervitmis 
vefttgium man^at . 

Widrigilt . Weregilt, Wereril. conttatk were: 
& Saxonibus Withe . Weaet-gelt retributio, 
pretium damni dati . Compofitio , tnore vettti 
Germanorum , de quo Tacitus . Pars mulfta 
reri , vel civitati : pars ipfi qui vtndicatur, 
vel propinquis ejui exfolvitur. Hoc efi> 
drigilt : illud* freda. 

Wifa. Wifia. Wip. vide Guipha. SMbttvr, & 
Hiupha. 

Zarna. adunatio. Corrupte Zana , aut Zacia. 
Gloffa bene interpretantur Rotta . Hmc Leud- 
fiunium f Subditorum cmgrgatio, in fbtnmlis. 



IMDEX 



Digitized by 



II 

L 
l> 

I» 
* 

er. 
k 



rLeii 
jjtf 



I N D E X 

PROPlUOHUM NOMINUM 



373 



GOTHICORUM. V AN DALICORUM» 



LANGOBARDICORUM* 



A 



Chiulf. Agi-hulf . Stbi auxiliator. 
In vocabulario Alemannico : Egi- 
nolfus. Agen proprius. Inde Agen- 
hine, vel Agenhime, domefticus. 
Adaloaldus . Adal-wald. Nobilitate 
Idem contrafte f ut monet ?aulus f 



pollens 
Ado . 

Adelgifus. Adal-gis. Nobilitate fortius . Servius. 
viros fortes Galli gefos vocant , tn vocabula- 
rio Alemarmico 2 Adalgis . 

^lftii Tacito , JEAi Cajjiodoro , Aifti , Haifti 
aliis : terra Ettonia : Bremenfi Eftland . Po- 
puli Orientales , terra Orientalis 9 Svedia refpe- 
£h$ fcilicet , ab eadem vocis origine Wandali 
Aifttngi, Dioni : Aifdingi , jfornandi . 

Agatha, Haug-ahth. Sublimiter aftimatus. 

Agila. Agil , jornandi. A-geld, liber, immunis f 
non folvens . Eigii in vocabulario Alemamico f 
& Hegilo . 

Agilmundus. Agel-mund. Egel-mund. in vo- 
cabulario Alemamtico liberum os. 

Agilulf. Agel-hulf : Liber auxiliator. Idem con- 
traSie Ago f Paulo monente . Sic Thietmarus 
idem & Timmo , apud Adamum Bremenfem^ ; 
muitaque infra fimilia . Hachburtus idem , & 
Hacho in Hifioria Svedica , quod alii pronm- 
ciant Hugbertus , & Hugo . Sic Ingemarus 
Ingo . Sic Sigfridus , Sicco , Theodericus , 
Theodo , unde Theodonis , villa Germanici 
Ditrichshove . In vocabulario Alemanmco 
Egii-oif. 

Ahimilfus. Haift-hulf. C ler auxiliator. In Ale- 

mamnco vocahulario : Haift-olf. 
Aii> infulanus. Ai , Ei , Infula ab ovi fimilitu- 

dine . 

Alachis , Algis , omntno fortis . 
Alanowamuthis . Atan-wal-muth . Erga Alanos 

optimi affeftus . Gotbus erat apud Ahnos edu- 

£}us. 

Alarichus, Al-rych. omnibus rebus pollens . In^ 
vocabularh Alcmanmco f Alarich , & Ala- 
ricus. 

Alatheus. Al-athe-wis, in omni juramento fide- 
lis. 

Albos . Albifch . Alpifch . Montanus . In voca- 

btdario Alemanmco , Albi , & Alpinus . 
Alboin. Al-bewin, omnia regens. 
Albilas . Albilas . Moatium dtrelittor. in vocabu- 

lario Altmannico , Albolus. 
Aligernus. Al-gera. omnium amans. Pamjbilius 

tn voc. Al m. Alker. , & Alcarius. 
Alpfuinda . Fomimnwn in voc. Alem. Alfsuind . 

Halfschunte , media forma . 
Alfi . Al-fie , cuntta videns . 
Amali > caleles . Familia Gotbica nomcn . Amal. 

in voc. Alem. unde Amalrac, Amalfis, Amal- 

thruth. & alia . 
Amalafridus . Mafculmwn . Amal-fride . C&le- 

ftis pa\*, in voc. Altm. Amalfrid. Aniilfrid. 
Amalafrida. fcem. idem. 

Amalefuenta . Foem.Jornanii . Gracis *p*\***r9* 
& Mar-dlino in Cbronico AmalafunthcL- . 
Amal-fchuente carleftis forma. Amalnfucntlia, 
Cajpodoro ; Amalafuinth atiis minus rcfte. 



B 



Amaloberga. Fcemin. Amal-berge* Geli bofpita 9 

tn voc. Alem. Amulberg. 
Amalarichus . Amal-rych , in Oelo pollens , in~> 

voc. Alem. Amalrih. Anialrich. Amalricus. 
Amalongus . Ameling . C&lo ortus , in vocab. 

Alem. Anaelongus , & Amilin-ling. termma- 

tio plerumque onginem notat . 
Ambri . In voc. Alem. Ambricho . Ambt-reich. 

MiniSleriis pollens . 
Ammatas. Ambt-hais. Mtmfieriis imperans. 
Amo. Idem contra£le f ut fwra alia. 
Andagis . Hand-gis , manu fortis. 
Andala . Handala ♦ manu partiens . 
Antfrid . Anf-frid . in voc Alem. Ansfrid , & 

Ansfredus. Gratiofapax. Ans, vel Anilgra- 

tia in nwo teflamento , & diftionario : undc^ 

Anfericus Anftgifus , & alia . 
Anfila. Ans-ile . Ad gratiam feftinans. Feftina- 

tione , ilunge , in dift. , & manet inufu Uea 

ftftinare . 

Ansprandus . Anf-brand , gratia fervens . 

Anful . Anf-huld . Gratia fidelis . 

Aordus Auward Campi cuftos . 

Aoricus . Au-rych . Campi pollens . 

Appa , tn vocab< Apa , & Appo . Apertus . 
Apen , diatnt , pro quo alii open . inie apen- 
nis , relata in publicum , in formulis . 

Araricus . Araryc quod alias Ererych , ut folent 
ill# vocales commutari . Honore po!Lns 9 Erih, 
& Eriho in voc. Germ. Ericus alias . Saxones 
Ara retinuere bonoris fignificatu . Nec minus 
Dani 9 unde Arnfafti nomcn apud Saxoncm Sia- 
landicum , quod alia pronunciarent Ernfaft , & 
contra£te Ernft. 

Ardaburis. Ard-buren indigena , in voc. Alem. 
Arbirn . 

Ardaricus . Ard-reich Terrarum pollens . 
Argaid . Argaithus . Arg-hait . Ignaviam exo- 
jus . 

Arioaldus . Ar-walt . Honoris tenax , in voc. 
Aleman. 

Analdus . contrafte Ario , m voc. 
Arigis . alias Arichis . Argis . bonire fortis . 
Aripertus , . Ar-preth bonoris copiofas . 
Ariulf . Are-ulf bonoris auxiliator . in voc. Al. 
Arolf. 

Arodus. Ar-oud honoris vetus. 

Arnulfus. Aren-ulf. idem quod Ariulf; fedaplu- 
rali . Honoris auxiliator . 

Asbadus . Heift-bode : celer nuncius . 

Afcalervus . Afcal-erf . navium pojfejfor . Ex ea- 
dem origine. Askirih . in voc. Al. i^/ewEske- 
rich, & Afulf. vox dht manfit apui Saxones , 
qutbus Afcomanni fimt pirata , tefte Adamo 
Bremenfi. 

Afcalrhamus. Afchal-rham. Navilms %loriofus . 
Afdingi. Haift-dingen. Celer in judicio publico . 

Sic Theodinc . & fimilia . 
Afpar. Haift-fpar. cito comparcens. 
Aifi . Haift -ric - Celer ad videniim . 
Athulfus. alias AthauLus, & Athiulfus: Atha- 

ulf. juratus auxiliator . 
Athalarichus . aliis Atalarichus, drAthalaricus. 

Athalriich mbilitate pollcns. ContralU Atalo. 

in 



Digitized by 



374 

tn voc. Athal. nobilis. 
Athanaricus. aliis Atanaricus. Aten-riic. com- 

commeattbus pollens . contrafte Ato in voc. 
Athanagildus , aliis Atanagildus . Aten-gild : 

comm.atus tribums . 
Atto . contrattum ex aliquo pracedentium utfupra 

alia, 

Audovin. Gracis *uf*<V. aliis Attdoin . Aud-vin . 

vetus vincendi . in voc Al. Autoin : Aut-vin. 
Aufufus Auf-haus . patentis domus, eSi & m voc. 

Alcm. 

Augis . Aud-gis vctus fortitudinis . 

Aurona. Fcem. Au-rna campeftris fcemina. Jhtna 
fcemina ; unde Friderum in voc. 

Autarich , ut babet Abbas Biclarienfis Gotbus 
aliis Aut-rich , ab anttquo potens . Al. Autha- 
ris. ^ 

Balthi. familia Gothica nomen. Audaces refte 
interpretaturjf ornandes, Otto Frifingmfis. 

Baodolinus . Baud-Uns . Audax & mitis. 

Baza. idem quod Bafla, BaiTus, Baffing. Baas 
cuftos . 

.Berig. tdemquodBerg. Receptus. in voc. Alem. 
Bericho . 

Bertaridus. Breht-reid. Lath eqmtans. Berd , 
Brehd, Breed, idem funt. Reita, equitatus in 
legibus. 

Berto . idem centraftum ex pracedente . 
Berimundus . Ware-mund . B. pro W. pofito , 

ut Jape Latinis fcriptoribns , veracis oris . 
Beza . idem quod Baza . 

Bledas frugifer. Blada & Blade nunc ferme fo- 
liu n , fed olim frugem fignificabat , ut appa- 
ret ex libris Saxonicis> &Sermone Francorum, 

Caco coniraclum ex Caganhart , ut in voc. Al 
aut Cakan-hart Libo fimile cor, ideft dulce. 

Chindafuvinthus, Chindafuvindus . Chindafuvin- 
th. Liberis potens . . 

Chintila. Plenius Chintilanus : ficut in Hiftoriis 
Hifpanicis . idem Froyla , & Froylanus 
Chint-lands: filius regionis . Chindj quod nunc 
Kind , infans . Eft & alibi , & in diflionario 
Aleman. ut Chela, Keel , Chi/ifi, Kinne . & 
fimilta pajfim . Chintilo in voc. Aleman. 

ClafFo contraShm ex Claf-maer , Rejonantis fa 
m£ . Idem alibi Cleph. 

Cnivida . Cniif-da. cultro efficax. Cniva contra- 
He. 

Cocus . idtm quod Caco : mutatis vocalibus . 

Co iiberga. Fcem. Coning-berge . Regum hofpita. 

Corvulus . in voc. Al. &fic , expreffius Ker- 
volch . Promtus fequi. Ker & Ger promifcue 
ponuntur ; ut Kifal , Gifal &c. Cod pro God. 

Crocus. Krook quajfator. 

Cunibertus . Cun-breet . Animi abundans . in~ 
voc. Al. Chunibert; Cunipertus. 

Cunimundus. Cun-mund. Animofus oris . 

Diethmarus. Dieth-maar. Per populos famofus . 
Idem eft Diet , Deot , Theod , Theot , Thiet, 
Theud , qua vocalibus^ & literis cognatis mu- 
tantur . 

Drodhilf . Drucht-ulf . Fidelis auxiliator . Druch, 
< V Trud , Trouwe , fides . Truchtin dominus . 
Sape occurrit in novo Teftamento vetere Ger- 
mano . Truchtin in Glojfario , & nunc quoqu^ 
Sxedis Rcgina . Drot-ning : puto quod fides ei 
data ftt: ut qui fidem dedsrunt Drudos, Dru- 
di , Druides . Scnbitur hor nomen in voc. Al. 
Tru&olf . Truhtolf . Thrutolf , contrafte 
Truto. 



B 



Ebrimur, Grscis igwip. Jornandi Eber-mor. 

Tranfmarinus , natus trans mare quale cqgno- 

men Regum qmdam m Gallia ab educationc* 

habuit . Ebir quod nmc Over : unde Ebir- 

njuot . Ebiruvin , & alia in voc. 
Ediulf . Idem quod Atha-ulf . aln enim Atha t 

alii Ede pronuntiabant . 
Egiga. Egi-gay . Sua conjuge, fcilicet contentus; 

unius uxoris , ut mos vetus Germania. 
Erarichus idem quod Araricus, mutata vocali pro 

varietate dialefli. 
Erelieva Fom. Ere-Iieve . Honefti amans m voc. 

Alem. Erleve, Erlivi, Erlevi, Erliup, Er- 

lieb . 

Ermanarichus . Erman-rych . Militibus pollens . 
Invoc. Al. Ermenrih . Ermenricus , apud Am- 
mtanum . Ermenricus . Erman , Herman, Ari- 
mani, Erimani, Ermini (tot enim modis fcri- 
bitur ) funt Maniputares. yohannes Abbas Go- 
thus in Chronico a fine riftoris Tunnmenfis f 
habens fecum gentes fortiffimas , qua Barba- 
ro Sermone Herman nuncupantur. Her exer- 
citus Man vvr . Nec aliunde Arminio nomen 9 
6r fiatua Irmanful ditta. 

Erminigildus . Erman-gild. MUitibus tribuens. 

Erwigius. Er-wig. Honoris rejugium. Wig. & 
Wic. in voc. Alem. promifcue ponuntur . 

Evarix, alias Evaricus. Ewa-riich. Legibuspol- 
lens. In Glojfis Lex Ewa. Sic in Cantico Can- 
ticorum vetere Germanico , & in Evangeliis : 
Etpaljhn in legibus Saxonicis, aliifque Ecricus. 
Sic fcribitur Ermodio in vita Eptpbanii. 

Ethefbamara . Puto Ethof-pawara . Juramenti 
cuftos . 

Evages . E wages . pro lege fortis . 
Evin aliter Evi. utrumque efi in vocab. Alem. 
JEquus. 

Euricus . Ew-rych . lege pollens . 
Eutharicus . Euther-rich . Either-reich . glebcu 
pollens . 

Faroald . Faraldus , & Faroaldus , m voc. Fa- 
r-uvald. familia potens. Fara famUia , fivc^ 
generatio , Paulo interprete . Faro idem cm~ 
tratte . 

Faftida . Fafti-da , conftans fatHs , Ex eadenu 

origine foemininum nomen Faftirada. 
Ferdulfus . Ferd-ulf. longe auxilium ferens . 
Filimer , in voc. Al. Filemarus . Filimarus . 
File-mer . Multorum Princepf , Mer Princeps 
Gregorio Turonenfi , & aliis . 
Finni . Fenni . Finnon . Inopes . VetufHJJmi 
populi nomen etiam nunc manens . Tacitus : 
Fennis foeda paupertas . 
Frea libera. Dea nomen apud veteres Germanos> 
qua matrimoniis praerat per qua virgines e ma- 
nu parentum liberabantur . 
Fredigerna . Fridigernus . Frid-gern . facU 

amans, m voc. Alem. Friduger. 
Fridericus . Fredericus . Frigdaricus . Frid- 
riich . pace pollens . 

Godaricus . Gader-reich . Adverns pottens. Ga- 
der peregrinus etiam nunc Anglo-Saxonibus * 
Male altbi Gandaricus . 
Gaidoaldus . Gaide-uvald . Conjugi imperans . 
Gaidul . Gaid-ulf . Conjugi auxtliator . 
Gailaf. Gai-Iof . a con\uge laudatus . 
Gambara . Fcem. Ganc-baere , cito paruns. 
Gapt. dator. 

Geberich . Gebe-rich . -dando pollens . 
Geiferichus . Gaifericus . Gizerichus . Gefae- 

ricus . Geif-reich . viris fortibus pollens . 
Gelilaris Geld-uvilar. Pecuniam expt&a**< 

Geli- 



Digitized by 



Gelimer . aliis Gelfmer . Gilimcr. Geld-mer . 

pecuniofus Princeps . 
Genzo . contraflum ex Genz-reich • Planh pol- 

lens. 

Qepid* Gracis ytirtuhf f Gepait cunflati, pigros 
interpretatur Procopius , <jr jfornandes , nomen 
gentis e Scandinavia . 
<kfelicus . Gifclichus . Geflellich , fodalis . 
Gibal. Gib-%1. dans omnia. 
Gibaraundus . Gave-mond . purum os. 
Gifa . m voc. Al. Gifo . Gizo contraChm ex 

Gifalbrent , vide mox . 
Gifelberga. Fmm. Gifel-berga. comitum hofpi- 

ta . Germam Principes fuos babebant comites , 

ut Tacitus docet , ii Germams difli Gifal . 

Gifel . Gefei : unde corrupte VafTalli . 
Gifelbertus • Gifel-breth . comHum copiofus in^ 

vocabul. Aleman. Gifalbert . Gifalbret . Gifal- 

breht . Gifelbertus . 
Gifelricus . Gefalricus . Gefel-reych . comitibus 

pollens . 

Gifulfus. Giefulf. cmitum adyutor. 

Goar , Goa-ar . Regionis honor . 

Goda. bonus. Guda apud Cajjiodorum . 

Godaricus . Goede-rich . bonis pollens . 

Godebertus. Goede-breht. bonorum copiofus. Jn 
voc. Al. Gotabraht . Gotapreht . 

Godigifelus . Goed-gefel . bonus comcs , id eft 
Principi fuo fidus . 

Godefcalcus . Gode-fcalcus . Dei fervus . Natn^ 
Deum non aliter , quarn bonum nominare mos 
erat Germanis. Schalck fervus in ncvo tefla- 
mento fiepe* hinc Marfchalk, & alia . 

Gontharis . Idacio Guodericu* . Gontha-rich . 
Benevolentid pollens . Similc Theuderichus , 
Theuderis : ex duplici fcribendi modo Rich, & 
Rih. 

Gothi , Gracis . PtoUmao yofant , Finms 
proximi. Plinio* Saxoni, aliis Guttones, Go- 
thones Tacito adje£ia fciliet plurali termina- 
tione, ficux iidem fwti Franci , & Francones. 
Fri/iiy Frifones+five Frefones, Gutten, Guten, 
Goten , idefl boni , i d nomen d vicinis acceperc— 
ob bofpitalitatem , ut d contrariis moribus fuum 
Quadi . 

Gotthaeus . Got-hais : Qothis imperans . 
Gothifcanzia . Gotte-fchans . Gottborum caSiel- 

lum . Loci nomen apud jfornandem . 
Grafulfus . Grof-hulf. Grande amxilium eft , & 

in voc. Alem. 
Grimoaldus. Grim-wald. nv* potens. Efl, & in 

voe. Al. & alibi . 
Gudehoc . Gude-hoc . Booum latibulum . 
Gundamundus. Gund-njuod. Benivolum os. 
Gundbertus. Gund-breht. Benevokntid abundans 

voc. Alem. Guntpraht : Gundeberrus . Gund- 

pertus . 

Gundemarus . Benevolentid cekbratus , 
Gundualdus . Benevolentid potens . 
Gundiberga. Benevcla bofpita. 
Gundulf . Benevolus adjutor . 
Guningi . Benevoli, famili* nomen . 
Guntabuodus . Gunt-bund. Benevolus in fiederi- 
bus . 

Gunthericus . Gundericus . Gund-rych , idenu 

quod Gontbaris . Benevolentid pollens in vocab. 

Alem. Gunderich. 
Gunthigis. Gunth-gis. Benevolus, & fortis. 
Guntruda. Fcem. Gun-trude. Benevola, &fida. 
Guodao . Wodan . Woeden. Ferus. Dei nometu, 

apud Germanos , cui humanis hottiis litaba- 

tur. "\ 

Haiftan furor in Manufcripto lcgum Langobardi- 
carum. 



375 

A \ Hamala , idem quod Amalos . 

Hardericus , idem quod Ajdaricus . HenhqnLi 

terra Germanis 9 ut fcribit Tacitus. 
Helderich . Hilderich . Hilderichus . Vtris «cr- 

miis pollens . 
Helmichis . Helm-gis . Gcded fortis . 
Herduvich Aerd-wyck. Terra refugium. 
Hermenrich . Herman-ryck. m/laibus polltns. 

Idem plane, quod Ermanaricfius fupra. 
Herrainigildus . idem quod Erminigildus . 
Herferme . Harfe-mer . Equorum princeps . 
Hibba. Habtns. 

Hildechis. Hilde-gis. EximU fortis. 
Hilderichus. Hilderis . Idem quoi Heldcrich. 
Hildeprandus . Eximie fervens. Hildibrand , in 
B voc Al. 

Hildibaldus. alias. lldibaldus . Hilde-bald. exi- 
mie audax. 

Himmerit . Him-reit . domefticum equitatum ha- 
bens. Reita equitatus in lege Bavara. 

Hoberos . Curas ruptura exponitur in manufcripto 
legum Lan^obardicarum Hoberis , 

Hunilas . alias Lenilas . Hunne-Ias . ab Humis 
liberatus . 

Hunimundus. Centurh os , five pratofitus . Cen- 
turia . Hundreda , & contraflc Hun , unde & 
Hunni a Gmnanis dith . Hinc Humbert . 
Humfrid . & alia . 

Hunulfus. Hun-ulf . Centuriis auxiliator. In voc. 
Alem. Hunolf. 
q Hunerichus, Hunnericus. Hundricus. corrupte 
Honorichus. Hun-rych. centuriis pollens , in 
vocab. Aleman. Hurich. 

Ibor. in voc. Al. Iburc. Idaburg. In voc. Al. 
Idaburch. Familia munimcntum . Ida, Hida. 
Beda interprete , familia. Unde Hidenen, qui 
m familias fparp vivunty non in populum colle- 
tVt. Sumitur , & pro fundo. Burg, quod 
Burc , & Buruc fcribitur , unde Burgundio- 
nes , Burg-woners , munimentum<, Ca ellum. 
Smtilis Jenfus in voc. Alcm. HehtolfF. & alia 
fcri tione , Jerad . 

Ildibaldus, vid" Hildibaldus , corrupte Ildibadus. 
Ildibold . in voc. Ahm. 
D Ildiges . idem quod Hildechis . 

Indigifal. Indigefelus. Indigifilus. Inde-gifal, 
ultimus comitum . 

Indulf. TifbKf Ind-ulf. ultimum auxilium. 

Ifarna . Ifar-oa , ferro propinquus . 

Itta. Portus . Aith Saxonibus, in voc. Alem. Ito. 

Lamiftio. Lamif-fohn. Vifcinx filius . Lama^i- 

fcina , vide Paulum . 
Langobardi. Lang-barden. Lonps barbis. Sic 

Paulus> Longobardus ipfe, interfrctatnr . 
Lappi . Loppi . Lupiones , in Tabula Pcutinge- 

riana. Curfores . Gens efl curfu valida . 
Leuderis. Leuderichus. Liderichus. Liuterich 
£ in voc. Alim. Leud-rych . Subditis pollcns . 
Leupichis. Liup-gis. Amore fortis Liup amor. 

hinc Liup-man, & alia in voc. Germ. 
Liutpertus. Liut-preht, vel Liutbreht, nam^ 

utrunque id m efi , fubditis copiofus , in voc. 

Al. Liutpert. Liutpret. Liutperth. Liude- 

pertus. Liutpertus. 
Liut-prgndus . Liut-prand . Subditosa:cendens . m 

voc. Alem. Liut-prand. 
Liwa. Leo. 

Liwigildus . Lewigildus. Leovigildus. Leonipar. 
Lupus. Lup. alias Loef. quies efl , in voc. 
Al. Hinc Lupfrid. Lupuvald. in eodem voc. 

Marcias . Mar-kies , equorum dilefior . 

Maf- • 



Digitized by 



37« 

Mafsana. Fce^. Mafle-na . Modo congruens. Maf- 
fe , & Mate , idem : dialefto diffirunt : ut 
Wa(Ter , Water , & mille alia . 

Mathafuenta. Fxm.JornanJwliifq; Mathefuenta. 
M« r Mate-fchuente. Mediocrispulcritudo. 

Maurifco . Maurifch. Niger . 

Miocas . Mick-hais , multis imperans . Mich. 
Megen . Muck . Saxonibus multi , binc Megin- 
gol . Meginolf . & alia nomina in voc. M. 

Minulf . Minn ulf . Fcemims auxiliator . Aman 9 
feminmum , merme , unde Meerminne , maris 
fvmina: & nutrix , foemina per exceltentiam: & 
Minnen fcemnarum amore tangi . Id enim pro- 
prib , & antiquitus fignificat . 

Mitola . 'Mot-las . Turba expers . Moth. ccetus 
eti xm nunc AngloSaxonibus : inde Schire- 
gemotum . Burgemotum . Folkmotum . 

Morras . Mor-hais . Mauris imperans , natum in 

Afrira nomen . 
Munitaurius . Mun-thaur . oris clauflrum . 

Oamer . Oam-mer. Cognatorum Princeps . 
O&aris . Oockt-hari. adauftus dominus , Oocken, 

augere . in Glojfario Alemanico : augeamus , 

auchomes . Hari . Har . Lhminus . 
Oftrigotthi . Gentis nomen . Ofter-Gott-hen- , 

OrientalesGottbi. Et bincfceminanomenOftro- 

gottha. Servat nomen pars Regni Suedici. Cbr- 

rupte Auftrogottht , Vbtiifco . 
Oftrigottha . corruvte Auftrigottha , & Auftri- 

gota ♦ ficut ex Ooft-reich . , imperio Orientali , 

tum apud Langobardos , tum apud Francos fa- 

Hum Auftria, & Auftrafia . 
Ovida . Ou-ida . Vetere familia . Oud. Old . 

Ald. ve t<ts , f#pe m voc. , & alibi , & manet 

in dialettis Germanicis . 

Paldus. id m quod Balthus, & Baldus. Audax. 
na n F. ir B. ut D. & T. five Tb. permuttri 
in Germanico fermone frcquentiffimum . Pald. 
in vo;. Al. 

Pemmo . melius in voc. Al. penno . Penn-hoh 
Vertice em nens. Penne vertex* unde Penninus 
jfupiter . in Alpium vertice . Hoh . Hooch 
Sublimis . 

Peredeo . Pered-eu . Late patentis legis , efi & 

in vo:. Alcman. 
Peret pro Preht . S$pe in vocab. Alem. ut Pe- 

rethman. Perehterich, & fimilia . 
Peria. Perjag. Urfcrum venator . Per pro urfo 

in m*dtis nomlnibus voc. Al. alii Ber dicunt . 
Pertarit . Perth-rith . Equo veflus . 
Perzamin. Pet-zamin. Xe£ti fociator. In dittio- 

nario lettulus Petum . Belgis Bed. 
Phufcia . Fuf-ga. pcdes . in voc. Al. Fuflio. 
Pitza , Pro~opio Pitzia , Ennodio Pundkor. itu. 

voc. Al. Piezo : & Pifo : & Piccius . 

Radagathus.Rad-gath.fe/^rimJi?^/iAiRatheait. 
Radoaldus. Rad-wald. cehr&potens. 
Raginbertus. Ragin-breht . Puritatis copiofus . 

Ragin , & Regin , idem quod Rein purus . 

In voc. Al. Regimbert , Reginbreht , Re- 

ginpret, Rekinpreht, Reinbrehet , Reinbreth. 
Ragnares. Ragin-hare. Purus daminus . Invoc. 

AL Reginhere. Reginheri, Reinhere, 
Raligo . Ralig . Omfilii pattens . Idem cum aug- 

mento Perahtlo m voc. Alm. 
Ranigunda , pura benevolentia . In voc. Regni- 

gund. 
Raptus. Raft, rapax. 

Raberga . Fpn. Rat-berga concilii celans ^tnvoc. 

AI. Ratbirg. 
Ratchis, alias Rat-gis . Confilio fortis . In voc. 



B 



D 



AL Ratgis, & Ratkis, & Ratgifus. 
Raus . Raufch- Streperus . 
Recefuindus . Recefluindus . Reke-fuvind «/- 
tione potens. Suvind in now teftamento fept^, 
potens . Inde Suvinthibold , fimilia nmina 
Rehchan uLtor in dUHonario antiquo . Indc^ 
Rechinolf, in voc. 
Reccaredus. Recaredus. Ricaredus. Reke-re- 

den. ultor cum ratione. ContraSie Recco. 
Regericus . Regin-ryck , puritate pollens . 
Reginb^rtus . vide Raginbertus . 
Relpa. Ked-fpa, loaucns tatdh . 
Rhodanas . Road-naft , quieti proximus . Road . 
Ruad . Rod, m nomnibus Germankis idemva- 
lent , & quittem fignificant . 
Richilanes. Rich-lands . Pollens terrarum . 
Ricimundus . Ryc-mund . Pollens ore 9 invoc. 

Al. Rihmund. Richmunt. 
Rifiulfus. Reife-ulf, Hineris auxiliator. 
Rodelinda. Ffm. Rode-linde, quies tranqmlla 9 
in voc. Al. Ruadlind. Ruoadiind. Ruodlind. 
Roderichus. Yttt&x* • Rode-rych, quietc pol- 
lens. Alibi % & in voc. Al. Rodericus, nomen 
etiamnum Hifpanis ex Gotbico firequens. 
Rodoaldus. Rod-uvald, quietis comPos. 
Romoaldus. Romuvaldus. Rumoldus, & Ru- 
moaldus in vocabulario Rom-uvald. vel Rum- 
uvald. Famdpotens. 
Rofimunda. Fcem. Rofeum os. 
Rotemer . Rote-mer , quietis ptmceps. Ruad-mer. 

in voc. Alem. 
Rothar. Rothari. Rotharius. Rot-hari, muetit 
dominus , invor. Al man. Ruadhari,Ruaahere, 
Ruadheri, Ruodhere, Ruodhiri. 
Rotharic . Rotha-iyk quiete pollens 9 m voc. A- 
leman. Ruadarih . Ruadrih , idem quod Rode- 
ricus fupra. Alibi Ruderichus. 
Rugelant . Terra nomen , qua Rugia Latms . 

Ruge-lant . birfuta terra . 
Rumetruda. Fcem. Rume-trud. celebrata fidei . 
Rumilda. Rumhilda. Fama exhnia 9 invoc.Al. 
Ruomhilt. Rum-hilt. 

Safrais . Saft-rais . Pladdh iter faciens. Aimim 
Saphrax . 

Sallanes . Sal-Iands . Salus terr* . Sal Germanis 
Salus ♦ unde Salach beatus ; Salefrid, falutaris 
pax , fimilia . 

Sandil . Sand-Heil , mittens falutem , ut Sandotf 
mittens .luxilium. In di5iumario 9 Salus Heily , 
und- HeiHrid, & fimUia nomtna • 

Scanzia. Scandinavia. Schantze. Schantzenau. 
CaffeHorum terra , quod in exefis rupibus vditt 
m Caftellis babitarent. Vide Jornand m. 

Scipuar Xx^aoip . Scip-uvard . Navium cullos. 

Scritofinni , ut bab t Paulus : male Scritobini . 
Scrit-finnen. SalientesFinni, interprete Paulo. 

Schoringia infula . Scoring. Locus ereftis Tipis : 
ubi abluvio efl. 

Segericus . Sege-ryc . Wlorus pollens . Alias Si- 
gericus . 

Seluvaldus. Sitf-uvald. Sedum potens. 
Sigibrandus . Sige brand . Vtftorid incenfus 9 in 

voc. Al. Sigeprandus . 
Sigifmundus. Sigef-mund . Vmcens os 9 in voc 

Al. Sigimunt. Tacito Sigimundus 
Siguvald. Sig-uvald, viftoria compos 9 invoc.Al» 

leman. Sigoaldus, Siguvaldus. 
Silingi . Sulingen , populi nomen ad latus pofiti. 
Sinderich . Sind-rich . Senfupollens . Sind,finfus 9 

unde Sindarat , Sindpert, Sindinand, & dia 

in voc. Al. 

Sittones . Sitten . Sedentarii nomen oppofitumvi- 
cinis Suetonibus , idefi 9 laboriofis . Ejufdenu 



Digitized by 



cco. 
It. 



1 Rcad 



Raii 



•Gfc 



itScsi 
Icnicoi. 



nommisi credo , dr orirbtis Sitini *i Viftulam 
Pukmao memorati , 9* Sidones wfcrr battar- 
nas Straboni . Ste & in voc. Aleman. nonun^ 
.viri Sito, ^«oi o/tfr Sizo fcribitur. 

Sifebutus. Sife-but. fir/iw prada. S\fe,firmus 9 
unde Saifir, Seffen. 

Sifenandus . Sife-nand. conjlanter celebratus . Nand 
<* nomme , at Ferdinand , procul celebratus . Cto- 
frafite Sizo i» w<r. 

Sififridus. Sife-frid. Firmapacis. 

Stilicho . <ftr m ottimis libris 9 qui corruptius Sti- 
lico nobilijjimus Romanorum dux , dbmo Vanda- 
lus. Stillick. modejlus , in dift. Stiile , Ji/ttf- 

. tftm. Iwie ftillolf. m ow. dr ftillimuor. 

Suartus. X**pr**(. Suvart-aufer. A nigra ter- 
ra , loco natali : «r Suvartilah in vocubulario 
Aleman. nigro ncmort . Suartau vetus oppidi 
nomen non longe Lubeca . 

Subo. Suf-bold. Suavitcr audaXy in voc. Altm. 

, Suvabold . Suabolt . 

Suithones . Suethones . Suvithen . Sudatores , 
Laboriofi. Suethans, (jrSuethidi a^udjfornan- 
dem. Sueones corrupte apud Tacitum. Suedi, 
Adamo Bremenji. Sueti Saxoni , unde Suetia , 
6* corrupte Suecia, 6* Sueci /ficut tx Dania 
Daciam fecere Suvitger , laborts amans , tn vo- 
cab. Alem. Suvidrich , labore pollens . 

Suinthila. Suvintila. Suvint-las 9 poUntide xutus. 

Suniericus. Sune-ryc. Cmcordid pollens . Sunen 
pacificate in confejjicms formula Gifuonthai, 
conciliavi . Contrafte Suno in voc. 

Tafo . Tato . Tazo apud Paulum . Trazo apud 
Procopium m voc. Al. Taffo, Tatto .. coacer- 
vator . 

Taunafis. Taun-hais. Collibus imperans . Taun. 
Tun. Dun. coUis , & inde Thon. oppidum An- 
glo-Saxonibus , quod pleraque vn collibus fitcu 
erant. 

Teja. Tuias. Tei. lentus. 

Tetraxitse . Tetraug fitten . Sub induciis fedentes, 
quod nomen graca voce UtxueA" reddtdit , ad- 
ditque Scylaci , ut multa alta , exfcripror ali- 
quis . Gotbica gens quietis amans ad Pontunu 
Euxinum. Sic di£h ab Uturgaris. Vide Pro o- 
pium Gotbiccrum quarto . 

Theodemir. Theode-mer. Populorum Princeps. 
De utraque voce y unde bac compofita eff, di- 
ftum fupra . 

Theudas . Theud-hais . Populis imperans . 

Theudatus . Theudathus . Theodahadus . Theo- 
dahatus, Theodatus, Theud-aht , vel Theod- 
aht : populis afiimatus . Aht , & Acht , 
idem . 

Theudelapius . Theodelappo . Theud-tolapo , 

ad populum orcu-vens . 
Theudelinda . Fam. Theude-linda Populis mol- 

lis. 

Theudenanta. Fcem. Theude-nanta, p.r poylos 
celebrata 9 vox po(iertor y & in Gudinandiy apud 
Ca fiodorum, & in Ferdinandi nomin.bus appa- 
ret. 

Theuderada. Fcem. Theude-rada. Populo confu- 
lens . 

Theuderedus. Theudoridus . Theud-ered. Po- 
pvdi* boncratus. 

Tneuderichus . Theude-rych . Pozulis pollens. 
Sic fcribnnt Graci QivMeAX& • Latinis Theo- 
doricus, Theoderichus , Thiodericus , Theu- 
dericus . Ex quo faftum Theudoris apud Sido- 
mum^ in voc. Al. his modis, Theoterih. Theo- 
tirih, Thiotirih, Thiotirihe, Thiorich, Tie- 
terich, Tieterihe, Tehtrich. Contratie Theu- 
do, five Theodo, ut apud Cajfiodorum. Et fic 
Tom. L 



B 



x 377 
Gregcrio Turonenfi dicitur Theudericus prirnus 
Wtjf^ottorum Rex. 

Theudichuia. Theud-chifa. Populos eligens. 

Theuuigifiius . Theud-gifil . Populorum comes % 
altas rh.odigifilus, & ccrrupte Theudifclus. 

Theudigottha. Theudi-gottha.'Ffl?m.)>o^f/<7 bo- 
na. 6crti>ttur & Tbeuaicoda, g in c mutato, 
ut fape m eadem boni vo> e in voc. Al. 

Theudis. Thiodis. Theudifch. popuiaris. 

Thurus. ferox. 

Torifin . Thorifin . Thorifendus . Thori-find. 

Ferax fenfu , id enim olim vox Thor fignifica- 

bat 9 quod nunc pro fioliJc fumitur. 
Torifmund. Thorifmund. Turifmundus. Tho- 

nimund . Ferox ore . 
Toriimoaus. Thurifmodus. Turifmodus.Tho- 

ril-mod. Ferox animo. 
Todalcus , iiem quoi Theudas . 
Toto, corttrattum ex Totilas. Varie fcribitur in 

voc. Al. Totto, Tuto,Tuato,Tuoto,Todo. 
Totilas. in voc. Al. Totila. Toutilo. Tot-las. 

morteiiber. A bamfius. 
Tralamnundus . Trafemundus . Troft-mund. 

conjolans os. Orafamunt in voc.Al. & Thra- 

lamunt , contratie Thrufo . Thriufo ibidcm , 
Triarius. Tri-har. Trium dominus. 
Tuica . tnterpn s , Alibi Ifulca . 
Turicus. Turic . duralnlis . 
Tzazo . vide Tafo . 

Walamer. ScribendumGennanic}, Wal-ah-mer. 
bene afitmatus . Prtnceps , ut Walach , in voc. 
Nam Walemir efi Prmceps extcrnus 9 five fal- 
fus. 

Wachilapus. Wachi-lap, via curfor. 

Wacho , tdtm contratte . 

Vaaces. Vacis. Gracis Ou***»f. Waack-hais. 

E*cubitortbus imperans. Latini Vctujtiores W. 

Germanicum per V exprimunt : ut Vahalis , 

Waal : pofi riores notam propriam fecere , 

Wahal, Winid*. 
Vacimus . Gra.is QUuy.& Waak-him . Excu- 

bans domi . 

Vaccarus. Gr#As O0**x*po{ Waker. Figil.invoc. 
Wachar. 

Waladamarca. Wal-da-marca, bene faciens ter- 
rttorio . 

Valdarus . Gracis ot*>.f*p& , aliis, Waltari, 
vulgo Walterus . Wald-har. Nemcris dominusy 
in voc. Al. Wald-here . Waldheri . Contrafte 
Waldo. 

W -leramus , ccrrapte alibi , Valeravaris , alibi 
Valeranuus Waleram. Bene ctielratus . 

Walderada. Foem. Wal-rade. btne confulens^in 
voc.AL WaIerat,(Jr foni mitioris caufa Wal- 
drada . 

Wallia . Wal-Iia . btne patiens . Scribitur & Val- 
lia . 

Wamba. Ventrofus. 

Wandali Vulgo Vandali Grace B*yfl\oi , Proco- 
pio Zonara Owfuxot Obambulatores . CaJJiodoro 
Wandalii . 

Wandalarius . Wandal-hari . VJandalorum do- 
minus. Alibi corrupte Wandalaricus . 

Warnecautius , in voc. Al. Warnegaufus . War- 
ne-eaut . Cuftos auri * Unde , & Gaufoaldus , 
& Gaufuvinus . In voc. Al. 

Warnefridus . Warne-frid . Cuftos pacls . 

Varus. Waar. Verax. 

Wedlari . Wedl-hari . Vigilia dominus . Wa£ta 
alias 9 Wach-ta inCapitularij Ofrido^ &a!ibi. 
Vedacus . Ve-dack. pxuniam tegens . Vee olim 
pecus 9 poflea res ovmis mobilis y ut Latinispecus. 
Feh. Saxonibus, & Fia. 

Bbb Ver- 



Digitized by Goosle 



3?8 

Veraulfs. Vera-ulf. Lmgh auxiliator . Alii 
fcrilerent Fern-uUus. ut Ferd-nand. ita dia- 

le&is differunt . 
Widin. Wyd-win. Lath vtttor . Ex eadem ori- 
g*n- . Wtgnant. Late nommatus . invoc. Al. 

Et Withram, late cehber . 
Widigola , Wyd-gelant . Late pofefor . Alibi 

Widxula . in vjc. Al. Wialaad . Wielant . 

Wioiant . 
Widimer . Widemer. Late Princeps. 
Widericus. Witirichus. Wyd-rych. Lati p<d- 

Lns . Alibi Vedericus corruptius fcribitur . 
Widulf . Wituif. Wid-ulf. Lati auxiliator. Sic 

habet Ur^en renfis , ex Jornandj , ubi nunc 

ma e Wuiduif . in voc. Al. Witolf. 
Wigilanda . Foem. invo?abularioAlem. Wiclind . 

Wiclinde. Mollis.ac tenh.MoUiti 9 Kerv\kheti f 

in di£honario . 
Viliaris . O0ikt*&* Wil-gare . Vblens prompte . 

in voc. Al. Wol-ger. 
Viias . Graece Qtthu Wil-Ias . volmtatis ex- 

pers . 

Winberta . Fam. Wun-breht ; Partu eopiofa 
Bert pro Breht . fiepe in nommibus . ut Al- 
breht , Albert. Apparet in voc. Al. Wuneiu 
parere . 

Wintharius in voe. Al. Wintheri . Winthiri . 

Wint-hari . Venedorum dominus . 

Wifandus. Wyf-hand. Sapiensmanu. 

Wifegarda . Wife-garda . Sapienti* colleftio . 
Sic Boom-gaerd arborum colleftio . 

Wifimar. Wyfe-maar. Sapientid celebratus. Ali- 
# corruptius Vifumar . 

Wifigotthi . Vifigotthi vulro. Vefegotha Jor- 
nandi. Wiil-Gotten . occidentales Gothi. «Rr- 
vat nom*ri Suedxci regm pars , Concisi Vifi 
apud Sidonium . 

Wittichis . Vulgo , Vitigis. Gf*cis Ouirtyof . 

Wit-gis . Sapins , & fortis . Sic Witichind . 
Sapiens puer . Wit-rad. in vocab. Al. Sapiens 
confdium%nam t, & s in hac voce,ut in multis 
aliisi iiem valent . Sic weteo fcire ; wys , is 
qui fcit . 



A 



B 



Wittericw. Witte-*yc. SapientUfollem. AlL 
bi corruptius flribitur. Vktericus. Apud Atn- 
mianum Vioericus . 
Witiza . Wit-za. Sapiens hs metu. Izcn f me- 

tuere . unde mutta nomma . 
Ulfarii . Welf-hari . Lnporuw domvmu. 
Ultas , OOkUf idem quod Wailia : fed corm- 

ptius elatum . 
Vliphus . Ovw& Welf . Lupus . Nomen G*r- 
manis frequens f ut alia a fris . Eft ^ 
vocabulario Atemannico. 
Uligifalus j OtKiyiv*** Wol-gifal . km comi- 
tatus. 

Ulitheus , Ouxtfi* Wel-ithe . kene famiUatus. 
Umlas , vide Hunilas . 

Unilt . Hun-ild. In centuriis eximius . Hild , & 
Ild y virum exmkm , Hilde fceminam eximiam 
fignificat . Vtde fupra ex eadem origme Unolf. 
Unpert , in vocab. Aleman. 
Wodan. Sic reCHus fcribitur , quam Guodan, 

quodvide* 
Urajas . Oipm** War-jaag. belti quafitor . 
Ufdrilas . OCrtef*** Waire-las , ex ajua libtra- 
tus , d. interje&um nritigando fono f ut m Wal- 
drada. 

Uthericus. Glebs pollens. Uther f & Either, 

pinguis gleba . 
Wulfilas . Wulfi-las , k lupo liberatus. Scribitur, 

& Gulfilas . W. in G. mutato , quod frequem 

Italis, & Gallis. 
Zaban. Zab-an. Loricd indutus . Glofs. Zaba^ 

Lorica. Scribitur 9 & Zava in legibus. Exfiat 9 

& apud Leonem, & Vibicum . 
Zaman . Zaam-tnan, m agmine vir . Papias Za- 

vas interpretatur Rutas , Rotten . Legendmu 

Zamas , pro quo in lege Langobardica itidem 

corrupte Lanas, idefl 9 adtmationes. 
Zangrulf. Zangr-ulf. Infirmi auxiliator. 
Zotto . Suavis nunc fiultum fic vocant , mutattu 

in pejus fignificatione , ut in multis. 
Zuchiio. Zuch-heilo , quarens falutcm- bidc* 

verbum Zuch-heUea : corrupte y Zudkelen • 



Digitized by 



EXCERPTA 

AGATHIiE 

HISTORIA 

HUGONE GROTIO 

INTERPRETE 



Tm.1 Bbb» 



LECTORI MONITUM» 

COroUarii bco opportumm duximus , utpote k&ori minime ingratum, adjmtfert adPro» 
copii hiftoriam, ciim gbjfarium Gothicum, VandaUcum, O Langobardicum, tum tx- 
terpta cx Agathia ad rem Gothicam pcrtinentia , awe Hugo Grotius fux Gothorm 
hiftorU inferuit . Etft enim Vtr Doclifs. Muratorius nofter tn prcfationc Protopii pofeffus je 
pauca tantummodo a Grtcis mutuaturum,ablcgarc d Coilc&tone fua au&orem hunc non im> 
mcritdjudicavcrit ,qudd ferc fempcr illius hiftoria in rcbus , gentibufquc bnge d nobisdiffltis 
verfetur; attamen,ctim ea qtue hic damus ex Agathia,non modd Procopii hiftoru compie- 
tnentum effc videantur , ( co cnim bco fuam orditur ille , quo dcfierat ifte ) vcrum ad rcs Ita- 
licas iliuftrandas maxime conducant ; idco c rc noftra duximus a&orum fcricm continuare ft- 
quuti veftigia Grotii , qui refccatis omnibus ad hiftoriam Gothorum minime pertinentibus , 
h£c egrtco inlatinumtranftulit,cdiditque . QtfaUsautemScriptor fucrit Agathiasfath cnar- 
ravit Bonaventura Vulcanius in fua cditione in ByzantinamiUata ,in qua ntc habet . Nunc 
verd Agathiam biftoricum optimum , qui Juftiniani Imp. res geftas poft Procopium 
Caefarienfem eft perfequutus ,grxc& antenac nunquam typis editum in lucem emitto; 
Agathiam,inquam, virum fuac actatisdo#iffimum,quiqueunus illam tfyy ifofc, hoc 
eft Poeticen cum Oratoria ita conjunxit, ut dubium fit in utra magis excelluerit. In 
utraque certe non dubiam de omnibus fui acvi Scriptoribus vicloriam reportavit . £ 
cujus editione plurimum, & Hiftoriac , & Qrxcac luiguac incremeuti , ornamentique 
eft acceflurum. Cum enim varla, graviffimaque bella adversus populofiflimas , poten- 
tilfimafque nationcs , Francos fcilicet , Gothos, Vandalos, Hunrfos, & Perfas gefta 
defcribat, tum verd de eorum moribus , atque inftitutis, ac praccipue de Perficorum 
Regum genealogia , ac politia multa commemorat fcitu digniffima , qux apud alios 
Scriptores nufquam reperiantur. Stilus ipfe plane eft floridus, atque amoenus, multis 
fententiarum luminibtis illuftrafus . VerMs utitur felecliffimis, & freauenter a com- 
muni ufu, ac fignificatione remotis; adeout Suidas diligensGIoftbgraphus potiffimam 
Lexici lui partem ex hujus fcriptis concianarit . PmriiSmyrnenfem fuiffe, ac profeflbne 
Scholafticwn, (Jive Advocatwn) tradit max nominatus Stddas, qm hec de ilb pwfeqwtur, 
Scripfit hiftoriam poft Procbpium Cacfarienfem Res Belilarii tempore geftas . Itemres 
in Italia, & Africa geftas. Hoc-eft ea, quacNarfes in Jtalia T & inLaxico, &Byzan- 
tino agrogeffit. Hic etiam alips Iibroe 2 partim ligata, partinj foluta oratione compo. 
fuit, ut & ea, quac Daphnica, fiveLaurea vocantur, & circulum novorum epigram- 
matum , qu» ipfc «x Poet» fuo tempore viventibus collegit. FJoruit autem eodem 
tempore cum Paulo Silentiario, & Macedonio Confule , & TribOniano Juftiaiani Inv 
peratoiis tempore. Bakkaffar Bonifadus dcJZao. hift. Scriptoribus nen fpcmaid* amje- 
&ur« contendit Ethnicum rcUgiom fuiffc * affcrens tamcn divcrfe fafticms homincs non ideo 
palam infeftari , m nwrdete, ~ • J- ; ' " 



Digitized by 



tt- 



k 
tr. 

itro 5 
hoc 
i.In 
i.E 

p& 

sji 

nlici 

ba 
kBpa 
:w 



EXCERPTA 



38« 



E X 



AGATHI£ 

HISTORIA 

A FINE PROCOPII 



AD GOTHOS PERTINENTIA 



HUGONE GROTIO 

INTE-RPRETE- 

EX LIB%0 PltlMO. 



POftquam Teias Fridigerna filius, poft 
Totilam fiuftus Gothorum Rex , to- 
tius gentis vires in bellum , pne- 
liumque adversbs Narfetem, & Ro- 
manos tulerat , vi&ufque inter pu- 
pnandum interieiat ipfe ; Gothorum fuperftites, 
snftantium perpetu6 Romanorum fatigati incur- 
fibus , preterea deprehenfi in locis aqui caren- 
tibus, pepigere cum Narfete , ut fuas fibi ter- 
ras habitare tutum eflet , Romano Imperatori 
pahturis inpofterum . His peradtis crcdebatur 
omnibus finem accepifle per Italiam bellunu, 
cum ejus initia tantam fpetfkata eflent hadte- 
nus . Ego fic exiftimo , nunauam defitura mala 
hujufmodi , quandiu erit numanum genus, 
quando jam ab antiquo fe in vitam humananu 
induerunt, ita ut plena bellorum, certaminum- 

2ue fint carmina , fint annales , nihilque in- 
xiptorum monimentis occurrat , crebrius. 
Caufam non arbitror efle in Syderum curfu , 
conftitutifque fatalibus , & incredibili necefli- 
tate ; quippe fi vincit ubique fati vis, periit ab 
hominibus libera voluntatis ele&io , tum vero 
monita omnia , artes , dtfciplinx in irritum ca- 
dunt : evanefcunt fpes eorum , qui vitam ho- 
neftiifimam egerunt . ^Sed neque fas rear caedes 
mutuaa, 8e vulnera Deo adfcribere . Naturam 
quippe illam optimam, ac medicam malorum 
belfis , ac fanguine dele&ari neque dixerinu 
ego, neque dicentt alteri aflentiar. Sponte fua 
ad injuftitiam, & habendi cupiditatem inclina- 
ti hommum animi hos tumultus , has pugnas 
cieut. Hinc non fingulomm tantiim mortes, fed 
totarum gentium interneciones , & mille malo- 
xum facies . Gothi ergo poft illa conventa di- 
verfi iverant, quibus citra Padum fedes fuerant, 
in Thufciam , Liguriamaue , aut ali6 quo vel- 
lent • atque ubi vivere aifueverant : caeteri in- 
caftella, oppidaque circa Venetiam , quibus fe 
multfc ante tenere erant foliti . Hic chm eiTent, 
exfpcdfcabatur ut promifla rebus implerent, 
fuifque contenti, defugerent pericula, atque a 
tot ulamitatibus refpirarent. At Uli exiguo in- 



B 



tervallo temporis res novas , & bellum aliud 
moliuntur, ac pcr fe Romanis armis femet im- 
pares rati, ad Francos fe vertunt . Id in prse- 
fens optimum fadhi , rebufque utiliffimum vi- 
fum eft , petito a finitionis auxilio bellum re- 
dintegrare . Sunt enim vicini Italia? Franci f 
iidem , qui Germani olim dicebantur ; quippe 
Rhenum utrinque accolunt , & olim quidenu 
tenent transrhenana , Gallias non «b ini- 
tio, fed poft addita pofleflione , in quibus , 
& Mafliliam Ionum coloniam . Hanc olinu 
Phocaeenfes Medorum vi ex Afia pulfi eo dedu- 
xere , quo tempore Perfis Darius Hyftafpis fi- 
lius imperabat : paulatim h Grseca fadk eft 
barbara , veterique republica amifla , legibus 
utitur dominantium , ne fic quidem a condito- 
rum fuorum gloria multum degcnerans . Non 
enim feri funt Franci , ut multi Barbarorum , 
fed inftitutis , legibufque , ut plurimum , Ro- 
manis vivunt , pari nuptiarum , pari contra- 
&uum cura , neque Dei cuhu difcrepantes . 
Chriftiani enim omnes funt redrifllmarum fen- 
tentiarum : habent in oppidis Magiftrarus , ha- 
bent Sacerdotes , & communes nobifcum fe- 
ftos dies , &, ut inter Barbaros , infigni mihi 
videntur modeftia , atque humanitate : vix ut 
quicquam eos a nobis difcriminet , praeter ha- 
bitum barbaricum , patriumque fermonern . 
Mirari fane fubit , tum alia eorum bona , tum 
juftitte inter fe , concordiaeque tutelam . Nam 
& antehac , & mea setate in tres , plurefvc^ 
divifiRegesnunquam in bellum exarferunt, nec 
patriam f$darunt civili fanguine . Atquiubijus 
Imperii controverfum , & eequalis partium po- 
tentia , inflari folent , & crudefcere animi , 
attollere fe honorum. locique principis appc- 
titus , & quae aliae affeftiones feditionum , ac 
tumultuum funt gravidae : Apud ipfos tamen , 
fciffbs quanrumvis fepe , ut dixi , impcriis , 
nihil tale: fed & fi quod inter Reges diilidiura 
intervenerit , armantur quidem omnes , velut 
Marte ufuri arbitro, inquecamfumprcccdunt : 
fed ubi invicem fe confpexere populi, dcildcn- 

tc 



Digitized by 



Jfc 



A G A 



te asftu ad pacis amorem redeunt , jubentquc^ 
Reges quce ambigua habent jure potihs difcep- 
tare, aut fi id abnuant, ipfos inter fe fingulari 
certamine expcrin, quod acquum non fit, neque 
patriis ipforum rnoribus congruens ob privatas 
ipforum controverfias rempublicam labeia&ari, 
foite & everti . Subito igkur diffolvunt acies, 
tleponunt arma , pax iterum , & tranquillitas, 
#C fine cuftode commeatus , atque colloquia_, 
longeque ilte quae timebantur. Tanta fubje&is 
«qui, patriceque revereritia: tantaimperantibus 
bonitas, 8c in fuos obfequium. Talibus fe mo- 
ribus jamdudum in imperio valido fuftentant , 
legibus femper iifdem , damni adeo expertes , 
ut pridem poffeflls multa adjunxerint. Nimirum 
juftitia , & famae refpe<Stus, quibus inftitutione 
infita funt , ftatum praeftant beatum , ac dura- 
bilem , hoftibufque minime obfioxium . Hunc 
in modum Franci vivunt optime , fibique , & 
finitimis imperitant , regno a patre femper ad 
filium tranfeunte. Hocipfo tempore, chmGo- 
tbi ad eos legationemmitterent, tribusfubRe- 
gibus erant. Haudabs rearbitror,quandohuc ven- 
*um eft, re altitis repetita, regium genus,& rerum 
cohaerentium fummam ob oculos ponere , do- 
uec ad eos , qui tum regnabant , perdu&a fe- 
rie , coepta perfequar . Fratres fuere Ghildi- 
berrus , Lorharius , Theudericus, Chlothome- 
xus . Hi , patre Chlodoaso mortuo , quatuor 
partibus , gentiurti , urbiumque numero qu im 
xnaxime aequalibus , Imperium inter fe divife- 
tunt . Non multo poft Chlothomerus , dum in 
JJurgundiones bellat ( gens eft Gothica , manu 
j>rompta , bellifque inclyta) jaculo in pe&us 
^ada&o intcriit . Collapfo eo Burgundiones ut 
•capillum viderc folutum , inque terga demif- 
fum , agnovcre hoc indicio occifum a fe ho- 
Jtium Regem . Mos enim eft Francorum Re- 
^ibus tonderi nuncjuam , fed a pueris comanu 
alere , qux pulcre impendet humeris , etiam^ 
frontis crinibus dividuis , & in utramque fc_ 
fpargentibus partem : nec eft , ut illa Turco- 
rum , & Avarorum , horrida , impexa, fqual- 
lens , inque nodum indecore colle&a , fed va- 
xiis medicaminibus purgari , ac pe&ine curari 
folet , idque apud illos regias gentis infigne , 
decufque eft , ciim privati in orbem tonderi 
foleant , neque promittere capillutn finantur . 
Chlothomericaput abfciffum fecutis ipfumciim 
(Burgundimes) oftentarent.trepidationem eis inje- 
cere tantam,,ut fpem abjicerent Franci,frangeren- 
turquc animis velut nunquamarma refumpturi. 
Vi&ores, quibus volebant legibus, bello nnem^ 
impofuerunt . Francicus exercitus pro magno 
habuit vitam domum reportare . Chlothomero 
mortuo fine fobole , fratres , ejus parte au&i 
funt . Neque fuperftes diu Theudericus ; mor- 
bus eum abftulit;adfiliumTheudebertum tum 
bona alia , tum regni honos pcrvdnit . Is ut 
poffeffionem paterni imperii nadhis eft , Ale- 
mannos devicit , aliofque in vicinia populos , 
audax , inquies , periculorum , etiam ubi ne- 
ceire non erat , appetens . Huic Theudeberto , 
poftquam Romanis in Totilam bellum exarfe- 
rat , mens incidit, dum Narfetem , ejufquc^ 
copias Italia , & arma hoftilia detinent , colle- 
€to quod militis robuftifftmum , fortiffimum- 
que habebat , invadere Thraciam , perdomi- 
tifque omnibus , qua? in medio erant in ipfam 
urbem rcgnatricem Byzantium transferre bel- 
lum ? tantoque id ftudio , & tam ingenti pa- 
ratu moliebatur , ut ad Gepidas quoque , & 
Langobardos , aliafque in proximo gentes mit- 
teret JLegatos , qui eos aa belli hujus focieta- 



T 
A 



B 



D 



H I /E 

tem invitarent, minim& tolerandum ratus, quM 
Juftinianus Francicum fe , Aleraannicum , Ge- 
pidicum , Langobardicum fcriberet , aliarum- 
que etiam gentium titulis fe ja<ftaret, quafi ea- 
rum omnium debellator , ac dominus . Neque 
id indignabatur mod6 ipfe , fed & alios ut de- 
decoris participes irritabat . Mea quidem h»c 
fententia eft, etiamfi ingreffus e(Tet deftinatum 
iter , nihil ea temeritate prof e&urum , fed pe- 
nturum fuiffe , ubi in Romanos exercitus five 
in Illyrico , five in Thracia incidiffet . Atta- 
men , quod rem tantam cogitaverit , concupi- 
veritque, nihilque ob id reliquerit intentatum* 
fatis argumenti eft , unde ingenium noris ho- 
minis , excitatum , ferox , & qua* ad infaniam 
accederent fortitudini ducens ; qu6d ni vit» 
exitus conatibus interveniffet , credo , jamjam 
fufcepturus erat expeditionem . Sed forte ve- 
natum progreffo taurus fe obtulit magnus, edi- 
tis cornibus , non ex hoc manfueto genere^ , 
quod ruftico in ufu eft , fed montano , atque^ 
Sylveftri , & cornibus in adverfantes exitiunu 
ferente, bubulos id animalvocant, quales mul- 
ti illam terram depafcuntur . Umbrofa eninu 
nemora , & montes horridi , regioque frigida^, 
circum , quibus omaibus fera llla deledfatur . 
Taurum illum ex Sylvae latebns exfilientenu , 
venientemque in fe ut vidit Theudebertus , fi- 
xit veftigium •, velut haftd fubiturus ; at ille^ 
dum rapido curfu fe jadtat , chm jam propin- 
quus effet , in arborem haud nimis magnanu 
fronte impingitur , vi tanta ut arbor & diffili- 
ret , & in latus utrunque procumberet . For- 
te ex defraftis ramis unus maximorum ruin» 
vehementia refultans caput Theudeberti verbe- 
rat. Ille iftus mortem daturo vulnere , ac do- 
lore infuperabili illico fupinus cadit , «grfcque 
a fuis domum reportatus eodem dievivendi te- 
cit finem . Succeffor ei fit filius Theudibaldus, 
quem , puerum quamvis valde , agentemque 
fub cuftode , ad. principatum lex patria voca- 
bat . Qjuo tempore mortuus eft Teias , & Go- 
thorum res externi egebant auxilii , praerat 
Francis partim hic Theudibaldus , etiamnuiiLi 
adolefcens , partim patrui ejus magni , ut Ro- 
mano more fanguims gradum eioquar , Chil- 
dibertus nomine , & Chlotharius . Ad hos , 
quod habitarent a fe longiiis , non recurrerunt 
Gothi , fed Theudibaldum publica adierunt le- 
gatione , non univerfi , fed qui trans Padunu 
fedes habebant. Nam caeteri optabant auidem, 
& ipfi motus , & res novas , fed h«reDant in- 
certi fiituroruita , & fortunse metuentes incon- 
ftantiam , fufpenfa tenebant inque ancipiti con- 
filia , quid aliis ageretur intenti, & percunfta- 
bundi , caeteriim praeda futuri viftoris . Legati 
aliorum , ut in Regis , Jprocerumque Franco- 
rum confpedhim admifii umt , precaountur eos, 
ne Gothos calcari a Romanis pro nihilo duce- 
rent, fed potihs focii certaminis fervarent gen- 
tem , & viciniam , & amicam , & , abfque^ 
eo fit , propediem perituram . Nec omitte- 
bant , debere Francos, etiamfi fibi folis confu- 
lere vellent , non pati in majus augefcere vim 
Romanam , fed omni modo incrementa fufpe- 
£te potenti» prohibere . Si namque , ajebant 
Legati , nomen Gothicum exciderint , jam mox 
aderunt in vos vetera bella inftauraturi . Ne- 
que cupiditati deerit quam obtendant juris fpe- 
cies . Marios quippe , & Camillos , & Csfa- 
rum plurimos memorabunt , qui in Germanos 
bellaverint, & trans etiamRhenum fita tenue- 
rint , & ob hxc videri volent non vim inferre, 
fed juftisjirmis alieni aihil , veriun majoribus 

pof- 



Digitized by 



Gs. 

ita. 

At. 

x?4 



aijiu 
i,4 

iciai 

nai 

tl^ 
6t aS- 
ict.Fff. 

rtiri 

vpim 

ji,iitR> 
ar,S- 
Ad acs. 
ecnncs 
iier» 

t (j'ji'3i 

tewifr 
itcsflfr 

peraA 

UStti& 

ll.fr 



jniflff' 



D E B E L L O 

pofleffa repetere . Nam non diffimili in nos ufi 
criminatione , tanquam Princeps quondam no~ 
fter , &* huc immigrandi au&or Theuderichus 
per injuriam Itali* fe ingefltflet, res nobis eri- 
puere , gentis panem maximam extinxerunt , 
virorum quondam inter nos fortuna eminen- 
tium conjuges , liberofque in crudele fervitium 
ahfttaxerunc ; chm tamen Theudericus non- 
ipfis nolentibus , fed Zenonis quondam Impe- 
ratoris conceflu veniflet in Italiam , nequo^ 
eamRomanis abftuliffet, qui pridem eam ami- 
ferant , fed depulfo Odoacro invafore peregri- 
no belli jure quafiviflet quaecunque ille poffe- 
derat. At contra Romani, poftquam vires ipfis 
£ug placuere , nihil pro aeauo , & bono fece- 
runt . Sed Theudato primum iratos fe fimu- 
lantes , Amalafunthae Icilicet causi ( id eninu 
belli initium, ac praetextus fuit) ex eo non de- 
finunt per vim cun&a rapere . £t tamen hi 
fiint , qui folos fe fapere , folos Dei metu tan- 
gi , folos ad juftitiae normam cundla dirigere^ 
ja£itant . Ne igitur aliquando , cum eadenu 
patiemini , fero vos inertiae poeniteat , anteve- 
niendi funt hoftes , neque pratermittenda vo- 
bis prefensoccafio, quo minfcs parem rebus agen- 
dis mittatis exercitum, & h vobis gnarum belli 
Ducem , qui prudenter , ac ibrtiter adversus 
Romanos rem gerens , illos quidem Italia^ 
quamprimum deturbet , nos autem in ejus pof- 
leflionem reftituat . Haec C\ facitis , primum- 
Gothos ingenti beneficio obligabitis,falutis au- 
ftores , depulfores calamitarum ; tum vero ve- 
ftra in tuto locabitis , Ionge veftris k finibus 
remoto hofte: pecuniae praterea vobis affluent, 
partim h prseda Romana , partim quas non in- 
grati nos dabimufr. Hasc elocutis Legatis Theu- 
dibaldus, ut qui adolefcens effet fegnis, & im- 
bellis , invalido etiam per morbos frequentes 
corpore , non affentiebatur petitis , neque exi- 
ftimabat aliena mala fuum in periculum ver- 
tenda . Sed Leutharis , & Butilinus , quan- 
quam Rege fuo non probante , Gothorum fo- 
cietatem induerunt . Fratres hi erant gente_ 
Alemanni , fed apud Francos eximie honorati , 
quippe & fuse nationis Duces pridem fa&i , Theu- 
deberto volente. Alemanni, fi ACnvo Q^adra- 
to fides , viro Italo , & Germanicarum rerum 
exa&o Scriptori , convenac funt variis e natio- 
nibus collecfti , id ipfum apud eos fignificante 
vocabulo . Hos quondam Theudericus Gotho- 
rum Rex, ciim omnem Italiam teneret, in ob- 
fequio habuerat fub tributi lege . Eo vita fun6k>, 
ciim jam Juftmianum inter, maximum Impera- j 
torem , & Gothos bellum exarfiflet , Gothi Fran- ' 
corumcaptantesgratiam, ut quorum amicitiam 
fummeexpeterent, tumalialocadeferuere, tum 
etiamAlemannisabftiterunt, contrahendas enim 
ondique fuas cenfebant copias, & ob id , qui 
fabjeckorum oneri magis quam ufui erant , ha- 
bendos derelidlui , utpote cum ipfis jam non 
de longinquis imperiis , & gloria , fed de Ita- 
fia ipfa , deque vitando ultimo exirio certamen 
eflet • Futuri itaque incerta fadlo voluntario ( 
prasvenientes de neceflitate fecere prudentiam . ! 
Hunc in modumaGothis defertam gentem Ale- 
mannorum fibi fubdidit Theudebertus , eoque , 
ka ut narravi mortuo ad filium ejus cum c«te- 
ris populis hi quoque pervenerunt . Habent 
privatim & propria inftituta : in publicum Fran- 
cico Imperio , ac moribus gubernantur : circa 
divina difcrepant : arborum illis cultus , & 
amnium , colliumque , & vallium : hxc numi- ; 
na placant equis, altifque animalibus, quas de- ; 
feftis cervicibus facrant Verhm perpetua cum , 



B 



GOTHICO, 38? 

Francis confuetudo , fenfufque benefick>mm»i 
prudentiores emollit, rrahirque in re<5liora , 9c 
putopaularim univerfos evincet. Infanum enim 
illud & a ratione abhorrens opinionis , etiam 
ipfis fe<5lanribus , ni ftulri plane fint, in aperto 
, ut arbitror , utque deprehenfii ita extin- 
6hi fecil^ . Mifericordii magjs , ac venii quam 
irl eos profequi par eft qui a vero funt devii * 
Non enim volentes errant , labunturque , fed 
ciim id ouod bonum eft expetant , fudicio de- 
cepti inftant femel creditis , qualiacunque e^L. 
funt, pertinaciter . At immanitatem facrificio^ 
rum, nifi miferia potiiis dicenda eft, nefcio an 
ulla ratio excufavent , five per illa luci colun- 
tur , ut apud Barbaros , five alii qui Dit pu- 
tantur, ut Graecorum habent c$remoniae. Ego 
nullam naturam efle exiftimo , cui voluptati 
fint foedata fanguine altaria, & animantium la- 
nienae . Qjjod fi qua tamen eft , cui ifta fint 
cordi , non ea mitis , ac benigna eft aliqua^. , 
fed fera * ac rabida , qualem pavorem Poetai 
fingunt & Metum , & Bellonam , & Malanu 
Fortunam , & Difcordiam , quam indomitam 
appellant . Adde his fi placet quem Perfae Ari- 
manium dicunt , & h tenenis fpedtris fi qu^ 
funt malefica , atque fanguinaria ; quod fi quis 
haec putet non convenire promilfo , fed fuper- 
vacua efle , & a deftinaro aliena • at mihi dul- 
ce eft quaecunque didici proferre in medium-^ 
8e qu« honefta funr ornare laudibus , quas non 
talia palam traducere , & quam fint damnofisu, 
demonftrare . Hanc enim partem , qux maxi- 
me vitae eft utilis, ni habeat hiftoria, fed nuda 
fit & judicatioms expers rerum narratio . apud 
multos certe non pluris videbitur , nifi durum 
hoc dicere eft , quam fabula? quibus mulieres 
laborem lanificii lolanrur . Sed de his cuique^ 
ut volet fentire arbitrarium efto : ego uudc^ 
me receperam revercor . Leutharis , & Buti- 
linus,ut primum impetum ccperant bellandi in 
Romanos , in magnas fpes eredi ambo eranr , 
minimeque contenti prcefente fortuna . Narfeti 
duci purabant non fans animi fore ad vim ip- 
forum expecflandam : fuam illico fore Italiam 
omnem. accefluram deinde Siciliam . Negabant 
fatis mirari fe poiTe, quod Gothi ita expave- 
fcerent homunculum, cubilium cuftodem* um- 
bratili vitae , mollitiaeque afluetum . cui virilc- 
quicquam nec natura permitteret. Ita fibi pla- 
centes, ac gloriabundi ingens conciverant viro- 
rum fortium agmen ex Alemannis, Francifque, 
ad quinque & feptuaginta hominum milliaw, 
impellebantque bellum, velut jam mox Italiam, 
Siciliamque rapturi . Narfes , 8c fi non omnia— 
exa&e noverat , cura providus , omnefque ho- 
ftium conatus anteire properus, ftatim Thufciaj 
oppida, quae Gothis etiam tunc poflidebantur, 
vi perdomare ftatuir. Neque enim ille aut vi- 
dtoria fupra modum rumens infolentiae fe da- 
bat , nec , quod eventurum prope cuivis alii 
fuerat , ex laboribus in otium , ac delicias re- 
volvebatur , fcd ut quidque co^itaverat exfe- 
q^uens movcbat exercitum, ut nunc Cumas ver- 
sus . Eft id oppidum Iraliae firmiflimum , & 
perdifficile expugnatu: fitum eft in arduo , & 
vix aditum admitrente colle , unde in Tyrrhe- 
num mare defpeftus eft : quippe ex ipfo lito- 
re collis editur, itaut pedi ejus adftrepant illifi, 
fra&ique fluAus. Supra funt moenia turribus, 
& propugnaculis egregie defenfa . TotilS , 
Teiaque regnantibus, quicquid raritate fpedta- 
bile aut pretio earum habebant , aut ipfi , aut 
Gothi, id in hoc loco ut omnium tutifumo ab- 
diderant. Gnarum id Narfeti, eoque mag^s fla- 

grabat 



! 
I 



Digitized by 



384 A G A 

grabat & oppidum, & pecunias capere, tunu* 
ne belli fedem haberent Gothi unde ltaliam in- 
feftarent, tum ut plena ipfe , abfoiurfque vi- 
&ori& potiretur . Erat in oppido Aligernus 
fratrum Teias , qui Gothis imperaverat , natu 
ininimus, cum exercitu quantus potuerat colli- 
gi , a pace alienus animo , quanquam & bello 
cecidifle Teiam , & Gothorum res labefa&as . 
dcbilefque certo cognoverat. Ille vero nihil ob 
hxc fra&us , neque ad tantos fortuuae i<ftus pa- 
Vefcens ( tantum in loco vidhifque copia fidu 1 
ciae erat ; ferociebat ultro, ja&abatque fefe, ut 
fecile vim omnem depulfurus. Narfes, dato 
figno , admovet exercitum , cujus milites ma- 
gno cum labore in collem enifi, ac propinqui 
jam oppido , jaculis petunt eos qui in propu- 
gnaculis aoparebant . Sonabant arcus ultro ci- 
troque volantibus fagittis , excutiebantur in fu- 
blime fiindae, machinamenta, quaecunque oppu- 
gnandis urbibus reperta, movebantur. Neque 
legnihs Aligerni milites conglobati in media^* 
•inter turres fpatia repugnare jaculis, ac milfili- 
bus aliis , ingentia faxa manibus demittere^, 
caudicefque, & fecures, & quicquid ufui pro- 
ximum , nec machinis abftinere , aut fi quid 
aliud avertendo periculo . Ipfius Aligerni manu 

{"a&a tela a ceeteris facilfc Romani internofce- 
>ant : ingenti enim ftridore, ac velocitate fere- 
bantur, itaut fi quem lapidem, aut durum quid 
aliud inciderent , id i£us violentia difliliret . 
PUladium fortfe (oon vulgari erat is ajpudNar- 
fetem loco, fed tunc Romano proprie agmini 
praeerat, iocumque inter cohortium Prsete&os 
prsecipuum pridem obtinebat) confpicatus Ali- 
geruus ferresl indutum loricd , magnoque fpiri- 
tu iiuerentem fe muris , fupern£ m eum fagit- 
tam mittit, hominemque per fcutum, per io- 
ricam tranfadigit ; tantum illi fupra alios erat 
robur, & arcu torquendo validae manus ; mul- 
ta talia jaculantium certamina pofteris etianL, 
diebus tuerunt , neutnfque res ex voto proce- 
debat . Sed & Romanos pudebat re infe&a di- 
fcedere, & Gothi facis oftendebant non efle fibi 
in animo cedere obfidentibus Narfes , dux fa- 
dti , & dolebat, & indignabatur ad unum oppi- 
dum , idque modicum temporis plurimiim pe- 
rire . Diu ambiguo , & varianti fententias tan- 
dem hsec oppugnandi ratio placuit; in eo flexu 
collis qui orienti obvertitur, fpelunca eft te&a 
undique, & valde cava itaut & penetralia ha- 
beat nativa & alvum lato hiacu. Hic Sibyllam 
Italicam vixifle ajunt , & Apolline afflatam_ 
ventura prjdixifle fcifcitantibus. Eandem ^Eneae 
Anchifae filio, c-jm ad ipfam veniflet , vatici- 
natam quae poftca evenerunt . Huic fpeluncee 
pars qusedam incumbebat moenium , quod Nar- 
ies obfervatum pro fe efle cenfuit : immiflif- 

2ue continuo in cavum fpeluncae viris , qui in- 
rumenta faxis incidendis * murifque fodiendis 
ferrent, fenfim abrafit. pertuditque convexum 
fpecus,cui munimenta innitebantur. Et eo 
quidem ufque cavando , atque ipfum diruendo 
«dificii folum pervenit, ut jam tundatuenta in- 
ftrufti operis apparerent . Tum vero tign^ 
conjun&im eredla fubftituit quae muri onus fu- 
ftinerent , ne eorum compages brevi diflbluta 
ruinam faceret, & quid ageretur Gothi perfen- 
tifcerent, qui caeteroqui accurriflent ftatim,cu- 
rataque hbe diligentem in pofterum cuftodiam 
adhiouiflent loco . Qjiare ad rem celandanu , 
avertendumque caefura5 fragorem , tunc ciinu 
maximeRomanus exercitus in fumma muri im- 
petum faciebat , non fine vociferatione , armo- 
rumque concuflu, ut major folito fpnus edere- 



T H I M 

tur, plenaque tumultus eflet oppugnatio : dim 
vero jam murus, quoufque fpelunca fe porri- 
gebat, fufFofus penderet, lignis tantum illis in 
altum ftantibus fufFultus tum arentium folio- 
rum ftrue, & quicquid flammam ^ciJe recipit, 
funditque fubjedlo , immiflb igne fubduxere fe 
illico . Non multo poft alente fe incendio fla- 
grarunt fultura , ut 1 erendo jam oneri non ef- 
ient ; ibi quicquid eis impendebat mceniunu 
vi fubita ficfere , labique in vacuum . Turres 
etiam , & propugnacula abrupta ab iis quibus 
cohagferant in praeccps fundebantur . Porta^ 
autem ejus regionis anxie quidem , ut pro- 
pinquo hofte claufa tenebatur , fervantibus 
clavem cuftodibus . Sed & ha&c tota cunu 
B vedlibus, repagulifque loco luo excuffa in 
litus , marifque lcopulos projicitur : diffiliere 
fimul omnia quas connexa tuerant, poftes , pro- 
je<fta , limen fuperum , & qui folo infixi fue- 
rant cardines . His peraftis , facilis videbatur 
Romanis aditus in oppidum , tutoque hoftis 
pofle conterani . Sed ne fic quidem pro fpc-, 
fucceflus fuit. Fiflurae quippe, & abruptatum 
in colle ipfo , tum in citeriore ejus ambitu in 
longum fpatium extenfa confragofam, tranfiri- 
que diffieilem adhuc reddebant humum . Nar- 
les tamen audadler aflultat oppidum , velut 
ipfo impetu capturus : verhm k Gothis eo 
conglobantibus , ftrenueque fua tutantibus de- 
pehitur, nullo fa&o operae pr tio. Ciimneque 
aflidendo, neque incurfu capi oppidum quiret, 
conftituit non ultra ibi totum tatigare exerci- 
tum , fed Fiorentiam , Centumcellas inque alia 
Thufciae oppida it conferre , ut priufquam ad- 
veniret hoftis res ibi conftitueret . Jam eninu 
audierat cis Padum conftitifle Leutharim , & 
Butilinum cum Francicis , Alemannicifquc^ 
copiis . Qjiare maximam illuc exercitus partem 
trahens , properat . Chm non multis ante die- 
bus morbo interiiflet Philimuth Dux Herulo- 
rum, qui in eo erant exercitu, propriumquc* 
eis ducem dari mos exigeret , popularem eo- 
rum Phulcarim Phanthei forore gemtum in- 
eum locum promovet , eique mandat , ut cum 
Joanne Vitaliani , & Valeriano , Artabanc , 
D aliifque Ducibus , & cohortium Praefe&is , ac 
parte exercitus majore , ac potiore Appennini 
juga circumeat , quag Thufciam inter , ^mi- 
liamque fe attollunt , doncc ad Padum perve- 
niat : ibi metatus caftra firmiffimis locorunu 
antecaptis obftec hoftibus , iterque impediat ; 
quod fi penitiis efFedum dare poflet , gratias 
agendas Fonunas : fin id nequirent , fuperaote 
hoftium multirudine , at retardaret hoftium 
iter , neque fecuros eis permitteret proceffus , 
fed terrorem quantum poflet incutiendo reten- 
taret eos quam longillime , donec ipfe Narfes 
deftinata ordinaflet . Et illi quidem qu6 jufli 
ibant , fed & ad Cumas Narfes non modicam 
reliquerat manum , qux moram juxta trahens, 
hoftem teneret inclufiim , & longa obfidione , 
fi aliter non daretur , fubigeret oppidum . Illi 
vallo cinxere Cumas , exitufque oofervavere , 
ut fi quis pabulatum exiret eum caperent, cre- 
debant enim per annum jam circumfeflis ab- 
fumptas res neceflarias . Narfes oppida , qui 
advenit, pleraque cepit facili negotio. Floren- 
tini obviam progrefli fide accepta nihil fibi no- 
citum iri, fe fuaque omnia fpontetradiderunt. 
Tantundem fecere Centumcellani , Volaterra- 
ni , Alfienfes , & Pifani : tam profjperis uteba- 
tur fucceflibus , ut etiam in tranutu cunfta^ 
fubigeret . Soli Lucenfes moram facere , dedi- 
tionemque abnuere , quanquam ante pa&a^, 

cum 



Digitized by 



I 



DE BELLO GOTHICO. 



?«5 



:tefc 

10 fi. 

? 

£ 

^ a 

s.pro. 
wi iaj. 

itnij. 
ffl.Xjr. 

ireetj> 
inpa 

[inea. 

iarru 

ix Herdo- 
im & 

Inahiti 
• Ap:d 

jto 

fapnac 
t lcfc* 
prccefc» 
■ndoias* 
pfe fe3 

a td$» 

Afaiff; 

erfltf» 
renr. cie- 

if q» 

. Flore> 

**** 
Cfl 



cum Narfete inierant , ut , ni intra tricefimum 
diem auxilia ipfis advenirent , tanta, ut non de 
muris, ac turribus, fed aperto Marte, ac pra- 
lio certare poflent , N tum oppidum continub ei 
in manus traderent . Sperabant enim brevi 
Francos adfore , fibique opitulaturos 9 atque^ 
ejus rei fiducii, quod dixi, pepigerant . Janou 
ver6 cUm dies condi&a effluxiflet , nec appare- 
rent fuppeti», libebat illis nihUominus conven- 
ta fpernere , atque exuere . Deceptum fe Nar- 
fes , ut par erat , graviter ferens oppugnationi 
fe parat . Erant apud eum qui perdendos pu- 
tabant obfides , ut fuos lugens civitas perfidi* 
poenas daret. At dux, ratione cunfta expende- 
re folitus , nec irse nimium concedere , eo fie- 
vitias devenire noluit , ut infontes alienum ob 
crimen ple&eret, fed aftum hujufmodi excogi- 
tavit , produxit obfides in apertum revin<Sos 
poft terga decuflacis manibus , capitibus cer- 
nuis , eaque fpecie miferabiles oftendit popu- 
laribus , comminatus & interfe&urum fe con» 
tinufc iftos , ni civitas feftinaret proraifla im- 
plere . Ligna autem duobrevia cuique obfidum 
ab interfcapulto ad cervicis nervos oppa&a- 
erant , ataue ita velata panniculis ut ab hofti- 
bus , longe prefertim diftantibus , confpici ne- 
<juirent ; chm oppidani imperata non facerent, 
juflit omnes ex ordine decollari . Spiculatores 
magna vi gladios incutiunt tanquam cervices 
abfcifuri , idku in ligna illifo ninil pejus pafli 
obfiies ita ut jufli erant proni cadebant , ac 
iponte palpitantes , contrahentefque fefe mo- 
rientium imaginem praebebant , <jueis oppidani 
confpe&is , cum ex magno fatis mtervallo non 
rem ipfam , fed fpeciem rei obdudkam cerne- 
rent , lamentari coepere , ut in magno malo . 
Eranc enim obfides illi non ex vulgo,fed nobi- 
licate , fortunifque praecipui . Talibus orbatos 
ciim fe crederenc Lucenfes , ploratus undique 
& vociferationes maeftae , longasque , prascipue 
mulieres pedtora plangentes, ruptis veftibus,in 
propugnacula procurfabant, five matres eorum 
<jui periifle putabancur, five filias, five alio ne- 
ceflicudinis vinculo conjundbe. Eciara Narfecera 
maledi&is inceflebanc , fuperbum vocantes ♦ & 
improbum , qui inhumanum , fanguinariumque 
ingenium fidta pietate , & Dei cultu incrufta- 
ret. Taliaclamantibus, an non vos ipfi, inquit 
Narfes , confanguineis veftris caufa eftis exitii , 

5[ui iis contemptis , atque proditis confilio pef- 
tmo jurisjurandi religionem , fan&imoniam- 

?ue foederum violaftis ? Sed fi vel nunc agno- 
:ere vultis id, quod expedic, & effe<fta dare , 

S\ux pepigiftis , nihil vobis perieric : revivi- 
cenc quippe obfides , & nec oppido veftro 
quicquam a nobis eric mali : fin recufatis, non 
hSc vobis ftabic dolor : cavendum ne univerfi 
paria patiamini . Hsbc ubi audierant Lucenfes 
dolum effe putabant, quod dixerat eos qui ce- 
ciderant in vitam redituros , & fuberat certe 
dolus , fed non qua parte ipfi exiftimabant . 
Prompte igitur pollicentur , ac juranc etianu , 
fe voluntati ipfius oppidum , fuaque corpora^, 
permifluros , fi vivos obfides videant . Nam- 
quia per naturam fieri non pofle credebanc , 
uc morcui vitam reciperenc , fpeciofum fa6hi 
putabanc , a fe removere culpam , & caufae fuoe 
aquicacem circumdare . Tum Narfes confeftim 
ereftos jufllc ftare obfides , ita ut a populari- 
bus fuis afpicerencur incolumes , atque inte- 
gri . Illi eos confpicati , tam incredibili fpe- 
(Sbculo , uc par eft , commoti obftupueranr , 
ne cum quidem omnibus placuit exequi pa6Va, 
fed fuere qui detreftarent . Nimirum diim fuos 
Tom. 1. 



B 



D 



falvos viderent , inque doloris * ac ludhis Io- 
cum fpes fuccefliflet , vulgi more ad priora^ 
revolvebantur , vincente fas perfidil . Tant^u 
ciim eflet Lucenfium vecordia . Narfes ramen, 
ut magni erat animi , obfides domum remifit , 
neque pretium libertaris ullum depofcens , ne- 
queper id ullasconditiones civitati extorauens., 
Mirantibus oppidanis, & qua de caufa id face- 
ret , dubitantibus , moris mei non eft, inquit, 
inanibus verbis , & fpe lubrica Ia<5landum me 
praebere . Etiam abfque his , nifi cominuo de- 
ditionem facitis , ifti vos cogenc , & gladios 
monftrahat . Ac qui dimifli iuerant , immixti 
popuiaribus per omnes circulos Narfetis laudes 
prfcdicabant , commemorantes, quam comiter» 
oenigneque ab eo fuiflent excepti : Tum ut fua- 
vis , ut affabilis , ut cequitate animi celfitatem 
temperaret , fingulorum auribus inftillabant . 
Brevique hi fermones plus armis peregiflent » 
mulcendo plebem difcordem , ac mutabilenu» 
ita ut plerique inciperent ad res Romanas fc_» 
vertere. Dum haecNarfetem obfidio adhuc de- 
tinet , miflae in ^Emiliam Romanorum copi* 
rebus adverfis percellebantur , & , ut fit, ani- 
mis languebant . Nam ut primhm eo ventumu 
erac , egcrant cunfta confulto , atque difpofi- 
th . Si quem vicum , aut oppidum direpturi 
ibant , fervabant ordines , neque longe inde fe 
amovebant excurfores , ipfi receptus non teme- 
rarii , aut diflbluti , fed cojnpofiti erant , lo- 
cum fuum fervantibus queis mandatum alio- 
rum terga tutari , iplb agmine quadrato ince- 
dente , fuoque complexu praiam ambientCL-, 
mediam , quo redlius cuftodiretur. Hoc modo 
chm primbm hoftiles agros eflent populati , 
paucis poft diebus cundta in pejus fluxerc . 
Herulorum namque Dux Phulcaris, fortis fane 
erat, & holtile nihil metuens, fed ferox idem, 
ac turbidus , & extra quam ratio prseciperet 
vehemens , ut qui boni Ducis indicium pone- 
ret , non bene ftruere , ac regere aciem , fed fi 
ipfe in pugna confpicuus , altofque praecur- 
rens , & ingenti ardore hofti fe interens manu 
pleraque perageret , hoc opere laetus , ac glo- 
riabundus . Ac tunc forte plus folito amens , 
Parmam excurrerat , quod eo tempore oppi- 
dum Francis tenebatur. Reftum fuerat mittere 
primiim exploratores , qui hoftium confiiia ri- 
marentur: deinde ab his edoftum , iter facere 
ordinato agmine . At ille omne in audacia— , 
atque inconfulto impetu prasfidium reponens , 
incompoficumHerulorum agmen, & qui e Ro- 
manis cohortibus aderanc , curfim agit , nihil 
infeftum fufpicans. Sed admonitus ejus reiBu- 
tilinus in amphitheatro fub urbem fito, in quo 
au&oritati in id homines fpe&ante populo de- 
pugnare cum beftiis folebant, dileflos fuorum 
ibrtiflimos, robuftiflimofque abfcondit , praeva- 
lidifque infidiis eum in modum oppofitis. tem- 
pus agendi opperitur. Poftquam citraeosPhul- 
caris , Herulique penetraverant , dato figno 
erumpunt Franci , fparfimque , & negligenter 
euntibus infiliunt fubiti , & , quemque nadVi , 
promifcue occidunt , perculfos quippe fuper- 
ventu inopinato , ac circumventos * velur inda- 
gine. Pars maximaubitandem fenfere quo ma- 
lorura veniflent , degeneres turpem lalutenu 
quacfivere , tergis in hoftem obverfis , eflusi 
fugl , non virtutis , non longae armorum tra- 
dbitionisquicquam memores. Ita dilapfo exer- 
citu fuoDux Phulcaris cum fatellitibus fuis re- 
ftans , non & fibi fugiendum putavit , mortem 
prasoptans honeftam,qukm vitam cum dedecore 
cladi fuperltitem Sterit igitur quam tutillimo 
C c c potuit 



Digitized by 



Google 



385 



A G A 



p<Kuit loco , tergum fultus fcpulcri monumen- 
to , multamque hoftium ftragem edens, modfc 
in eo$ j>rocurrebat , modo retrahebat , vultu 
fcmper in hoftcs obverfo , chm fiigam facile 
poflct capere , idque eum comites fui orarent, 
& ouomodo , inquit , perferre poflem Narfe- 
tis unguam tementatis mihi cxprobratricenu. ? 
Ergo maledi&i , ut videtur , qukm ferri me- 
tuentior , manfit in loco , & pugnare perfeve- 
ravit indefelTus , donec muititudine obrutus , 
multis pedkus telis transfixus , imprefla prete- 
rea in caput fecuri , moribundus in fcutunu 
procubuit ♦ Inde ca&teri omnes paflim c*de- 
bantur , quicunque cum eo fua voluntatc^, 
iive ab boftibus inclufi permanferant . Itau. 
Phulcari , ex quo Du% fu* gentis fadhxs eft, 
non diu frui honore Ucuit , fed poft fortunanu 
profperam brevem , ut ii qui in fomniis teta^ 
confpiciunt, fincm fecit imperii, vitaeque mul- 
tum noc fuccefTu eiati funt, obfirmatique Fran- 
corum animi. Tum verb, & Gothi, qui^Smi- 
liam t i/tguriam , 8c contermina habitabant , 
ccim antehac cumRomanis pacem, focieratem- 
que iniiflent non veram , fed fubdolam , metu 
eo addu&i, quam fua voluntate, hoc nuncto ad 
audendum ere&i , aperte rumpunt foedera , 8c 
Barbaris , conciliante fimili vitas genere , ft^ 
adjungunt AtRomanorum copi», quibusjoan- 
nes Vitaliani, ut di&um eft ante, & ^rtabanes 
praeerant * chmque his qqicquid Herulorunu 
agminis fuga fervaverat, Faventiamcontulerant 
fefe , Ad Parmam enim hserendum fibi diutius 
non putabant, qu6d non longe eflent hoftes,& 
tam inopitma felicitate exultantes non cunu 
modo* haberent fortunam , quippe 8c Gotho» 
rum oppida eis fe pandebant, & capto caftello 
bene firmo , jamjamque irruituri in ilIos t quos 
dixi, timebantur . Hanc ob caufam duces quam 
proxime Ravennam accedendum , atque fic vim 
noftium , quam fua fuperiorem boc tempore^ 
credebant , vitandam cenfuere , Narfes , hxc 
chm ipfi nunciata eflent, indoluit, 6c Barbaro~ 
rum faftu» 85 amiflbPhulcare,viro non h mul- 
ti$ , egregie quippe forti , mul.ifque vi<5toriis 
inclitQ, & tanto , ut , fi prudentia robori ad- 
futflet, qunquam de eo eavifuri fuerint hoftes. 
His de caufis moefto quiaem, triftique eratani- 
mo, non , ut alii folent, abjefto , Wyidove^ , 
quin & excrcitum fuum, quem cafu inopinato 
percuifum videbat , concione advocata alloquen- 
dqm fibi cenfuit , ut fahato metu ad audendum 
eos revocaret. Erat enimNarfes inprimismen- 
te vaUdus , acer, folerfque aptare fe tempo- 
ribus, 8? quanquam Uteris tin<5hjs non erat, nec 
ad eloaueqtiam exercitus, compenfabat h«c in- 
genii (elicitate , nec confiliis exprimendis verba 
deerant» mirum in fpadone, interque aula? de- 
Jicias educato. Corpus illi naturl breve, cura- 
tuvi etiam gracile , fed fortior, & celfior quam 
credi poifet animus • Adeo ubicunque libertas 
generofa in peftore eft , ne quis vir fit opti- 
mus, caecera non impediunt. Narfes itaaue me- 
dius fuorum h«c coepit dicere. Solitis hoftenu 
vincere, 8c res habere profperas, fi vel ad bre- 
ve tempus acciderit , quod non putarant , de- 
fluir gaudium, fpes hebetantur. Ego ver6 fa- 
pientum reor , non nimium inflari afpirante^ 
(brtuna, fed cogirata rerum mutabilitate ad eam 
animum componere . Talibus lata quidem quae 
profpera * at fi quid fecus ceciderit ♦ haud ni- 
mius dolor , Vos ego intueor , milites , plus 
jaquo maftos 1 neq aliunde id vobis evenit, 
quam qu^xi vincendi affuetudine fupra moduyn 
elati , nihil vobis credidiftij pofle accidere ad- 



T 
A 



B 



D 



1 je 

verfi. Si hac opinatione excufla reta qualis per 
fe eft fpedtetis , apparebit non tam gravis , & 
atrox quam videtur. Si Phulcaris, Dux Barba* 
rus, & more gentis pneferox , cum tanta ho- 
ftium multitudine acie inordinata congreflus, 
malum inv^nit, quod expedbui par erat, noiu 
ideo, & vos concidere animis, & dcftinata de- 
fercre oportet. Turpe enim fit, fi chm Gotho- 
rum pauci « gentis cxitio fuperftites, focios fibi 
parent , nobis labores novos; neque tantis fradti 
cladibusdefperent; nos non alio perfuafi viilos, 
non efle , qukm quod non fatis vicimus , tot 
priora decora prodamus animi alacritate abje- 
db , quin eft qubd de cafu hoc gaudeamus ul- 
tro ; caftigata cjuippe e& eft nimia felicitas, de- 
traAaque nobis pan magna invidis , & velut 
novis aufpiciis in pugnas denuo cum fiducuL* 
eundum . Nam fi numero fuperbit hoftis , nos 
eos, (1 fapimus, difciplin» cuftodi& fecile fu- 
perabimus , bellaturi practerea in externos , & 
ut credibile eft rerum quibus vivitur inopes. 
Tum vero receptum nobis , fi opus fit, prabe- 
bunt oppida, & caftella, qufe illis defunt . Ade- 
rit nobis 8c Deus jure noftra renetentibus, 
ciim illi inhient alienis . Ufque adeo ad timeu- 
dum nobis nulla caufa cft , ut ad optime fpe- 
randum nulla defit . Qpare Lucenfes iftos ab 
obfidii malis refpirare non patiamur , ac ve- 
ftr^m fe unufquifque ad cun&a belli mtinia^, 
promptum exhibeto . Hoc fermone dm confir* 
maflet exercitum Narfes , Lucam dilijgentihs, 
qukm ante obfidet . Succenfebat intenm duci- 
bus aliis , quod , reli<ftis locorum maxim^ 00- 
portunis, Faventiam fe contuliflent , quo fefto 
re&fc ipfi conftituta corruperant . Namque co- 
pias illis attributas circbm Parmam voluerat 
efle velur propugnaculi vice , ut hoftem veta- 
rent procwere , ipfe interim tempus ad Thu^ 
fcise res conftituendas , quod fatis eflfet, noftu, 
mox ad ipfos perveniret . Nunc contra evene- 
rat, ut illis longe digreflis , qui Narfeti ade- 
rant primi ad hoftium vim paterent: quod mi- 
nime tolerandum ratus, raifit ad eofdem Duces 
hominem fibi famtliarem , cui nomen Stepha- 
nus , patrii Epidamnus Iilyrica , qui expro- 
braret ipfis ignaviam , apertumque feceret 
teneri eos defertae Reipublic» , nifi ad im- 
perata loca continuo redirent • Stephanus 
mandata executurus, aflumptis equitibus du- 
centis, praftanti virtute , atque armis properat 
iter laboris , ac folicitudinis plenum . Pirs enim 
Francorum illos campos percurfitbat , partiflL- 
pabuli , oartim preag ex agris raotandas cau- 
si , ob id noftu plerunque pergeoant Roma- 
ni , conglobati inter fe , 6i vicibus terga fcr- 
vantes , ut , fi opus eflet , praeiio invenirentur 
non imparati . Audire erat ululatus agreftium, 
& boiim qui abigebantur mugitus , & frago- 
rem arborum qu® cadebantur . Tales inter fire- 
pitus aegrc Faventiam , & ad exercitus perve- 
nere , Ducibus confpeftis Stephanus , quid egi- 
ftis , ait ? ubi veteres gloriae , ubi novarum vi- 
&oriarum promifla ? quomodo Lucam capiet, 
& cis Apenninum fita pacabit Narfes , fi vos , 
non aliter quam ex convento , tranfitum hofti 
datis , &; quicquid ei lubet agere liberum fa- 
citis ? Et ego quidem nihil inclementius di- 
cam , fed non deerunt fort^ qui ignaviam id 
vocent, contemptumque boni publici. Ni pro- 
peratis Parmam redire , non definet Narfes ira- 
fci vobis , & imputare fi quid ultra mali eve- 
nerit . Simul & hoc videte , ne & Imperato- 
rem fentiatis implacatum • Satis intelhgebant 
Duces Narfetis audire fe verba, neque dicere 

pote- 



Digitized by 



i fiF6j 

^,* 

1 teiC [fi. 
N EQpj. 



c ftll;(jt 

afeifai 

w,acn. 

tlli ni^ 

ifltciiafe 

m %ln 

pih 
tfe.oofe, 

NirM 

ofdemta 

iqoc 
aifi «1 ix- 
, 5«fbs 

niis properr 
l.ftna 

btR$ 
Itttjlfc 

siotei^ 
tovarc*^ 

ibcfoffl* 
oenrM; 

i.Nif* 
Vaifc** 

:e!li^ 



D E B E L L O 

poterant per injuriam fe objurgari , excufatio- 
nes tamen quafdam obtendebant fa&o , quafi 
coa&i emigrare , quod in vicinis Parmas iocis 
alimenta non fufficerent militi, nequevero ad- 
fuifset Antiochus Magifter militum , cui cura 
talia , neque ftipendia de more perfoluta ef- 
fent . Stephanus Ravennam ut venit , ilhco in- 
de Magiftrum militum adduxit ad Duces f & 
difficultatibus omnibus remedia adferens , ef- 
fecit ut ad Parmam reverfi caitra ibi figerent . 
His curatis ad Lucam fe referens, opumo ani- 
mo Narfetem efle juffit , & cum prudentia^ 
coeptis infiftere , non enim ultra hoftem obfti- 
turum , cujus repreffi impetus efTent , Roma- 
nis copiis in locum veterem repofitis . Narfes 
neutiquam ferendum ratus Lucenfes ob lentum 
obfidium tam diu refiftere , auda&er moenibus 
propinauat . Admoventur machinae , quas Gra- 
co vocaWo helepoles vocant , in muri coro- 
nam ignita tela mittuntur , lapides praterea_ , 
fagitraque in eos,qui intervalla turrium tue- 
bantur : alicubi etiam laxari coeperat moenium 
compages , & omnis malorum facies circum- 
ftare oppidum , qui obfides ante fuerant , dili- 
gentius jam res Romanas promovebant , & 
paulo minbs permoverant popuiares fuos . Sed 
qui Francorum nomine cuftodiae oppidi ade- 
rant , inftigare plebem , &, armis ut hoftem^ 
pellerent , hortari affidue . Igitur portis aper- 
tis fubiti in Romanos irruunt , hac audacia vi- 
dtoriam fperantes , reipfa parum hoftibus , fi- 
bimet plurimum nocituri. Nam plerique ipfo- 
rum Lucenfium, jam inclinato per deditionis fua- 
fores animo, pugnam averfabantur . Poftquam^ 
multa conantibus nihil Aiccefferat, multisfuo- 
rum amiffis , turpem faciunt fugam , & moeni- 
busredditiar&iiis deinde premuntur, ut egredi 
ultra non liceret . Tum univerfi , non alia fpe 
falutis reliqua , ad neceffitatis imperium mu- 
tamnt fententiam , & confilia a tempore fum- 
pferunt . Et ciim fidem dediflet Narfes , fe^ 
ipfis ob ante a&a infenfum non fore , dedidere 
oppidum , Romanumaue exercitum laeti admi- 
fere , feffi trimeftri obfidio , feque Imperato- 
ris in ditionem reddiderunt. Narfes, Luc5 po- 
titus, ciim nihil hoftile ea in regione reftaret , 
oeque morandum ibi cenfuit , neque vel mini- 
mum intermittendos labores : fed reli&o ibi 
Bono Duce, orto e Myfia Danubio pratenta_, 
viro fumme prudenti, rerumque tam civilium, 
quam bellicarum egregio, traditcopias, quan- 
tx Barbaros , fi quid novarent , reprimere fa- 
cile pofTent . Hoc curato , Ravennam iter in- 
ftituit , ut qui illic erat exercitum in hyberna 
diftribueret . Nam cum finiflet autumnus , & 
bruma immineret , non exiftimabat bellandum 
fibi illo anni tempore ; id enim fuiflet res Fran- 
corum agere , quibus acftus inimicus , & animo 
quoque Tanguorem adfert , unde per seftatenu 
pugnare volentibus non eft, vegetantur frigore, 
tunc firmiffima corpora , tunc dulcis labor . 
Gelida quippe patria natis familiare , & velut 
cognatum algere . Hac de caufa moram inter- 
ponere ftatuerat , bellumque in annum pofte- 
rum difFerre . Divifum igitur in Tnbunos , 
Prafe&ofque exercitum oppidis , & caftellis , 
quas in proximo, hybernare juffit : vere autem 
novo Romam omnes concurrere , ut in deftru- 
&o agmine prodirent . Milites , quo cuiquc^ 
mandatum , difceflere . Narfes fecum Raven- 
nam duxit fervitia tantiim fua, & fatellites, & 
Tom. 7. 



(?j Fortafle Grotius vcrterat apfaritores * qttiUts curaPra- 
torium &c Boraventura Vulcanius . Nirf s vjtv 
Ravevr.am fc rccefit * famulitto tanti.m , fateiiittonm 
fuo fcum fumfto, & ?j*y aulmn admitu- 



G 
A 



B 



O T H I C O. 3 8 7 

Magiftratus ejus , quem gerebat appdritionem, 
cui curae Prsetorium , tum decori caufa , tunu 
nepromiicueadcu.n pateret aditus (*) His Ro- 
manum a canceilis , circa quos morantur, no- 
men eft . Sequcbatur & Zandalas primicerius 
domefticorum , famihaque ctetera, & eos inter 
miniltri cubilis Spadones , cum his , qui uni- 
verfi fupra quadringentos non erant , Raven- 
nam , ut dixi , ibat . Interea Aligernus Fridi- 
gerni filius frater Teise , memoratus mihi , & 
ante in Cumarum obfidione, poftquam Franci 
in Italiam venerant , & ab iis pendere res Go- 
thorum coeperant , folus oftendit intelligerc^ 
fe quid expediret , & de futuris re<ftum judi- 
cium facere . Expendenti enim que gerebantur, 
in mentem venit , Francos honeftum captaffiLj 
titulum latietatis ut acciti venire viderentur , 
fed appariturum aliud illos agere : neque vero 
fi Romanis fuperiores fuerint , Italiam concef- 
furos Gothis , fed reipfa illis primum impofi- 
turos jugum , quibus verbo auxiliatum venif- 
fent : vivendum mox Gothi fub Francis magi- 
ftratibus , carendum patriis legibus . Haec fepe 
cogitans, fecumque revolvens, fimul felfus ob- 
fidii serumnis , redtius duxit oppidum , & pe- 
cunias Narfeti tradere , partemque fe facerc^ 
Romani pofthac Imperii , abdicatis periculis , 
& Barbaricis ritibus , quippe fi Gothos Italiam 
tenere fata non finerent , optimo jure eam re- 
dituram ad veteres dominos , & ftirpitus indi- 
genas , ne hi aeternum fuis domibus exularent, 
Hasc & ipfe pro fua parte decrevit exequi , & 
popularibus re6la fapiendi exemplum dare ; 
quare cum fignifica^Tet obfidenribus , velle fe^. 
conventum ducem , idque impetraflct , Clafles 
ivit, caftellum Ravennse fuburbanum, ubi tunc 
efle Narfetem cognoverat . Eumque ut vidit , 
clavibus Cumarum traditis , cun&a fe fadlurum 
ejus in gratiam promifit . Narfes benigne ac- 
cepto refpondit , cumulate fe vicem beneficio 
redditurum . Statimque partem eorum, qui in^ 
caftris ad Cumas erant juffit intra moenia in- 
gredi , oppidumque , & pecunias tranfumere, 
& diligenter adfervare : cseteros autem milites 
in alia oppida , caftellaque hyematuros ire ; 
omnia ut juflerat fafta . Cum Herulorum manus 
proprii rurfum Ducis egeret , vota gentis irLl 
duos viros infignes ambos , dubio uter utri 
prseftaret, divifa funt ; multi Aruthem maximi 
facere, cundlaque profpera illo duce ominari; 
pro Sinduale alii nitebantur, ut ftrenuo manu, 
bellis exercito : quibus Narfes accedens, hunc 
pmulit , & Herulis quoque fua monftravic 
nyberna . Aligerno autem praecipit Cumas ut 
iret, & cbm veniflet, moenibus confcenfis inde 
fe cundlis tranfeuntibus confpicuum , agno- 
fcendum^ue daret . Hujus confilii ea fuit ratio 
ut Franci , nam illac praetergreflliri eratit , co- 
gnito Aligerni transfugio , & iter Cumas , & 
Ipem pecuniarum ex animo projicerent , forte 
& de belli fumma , ereptis quippe munimen- 
tis omnibus , defperarent ; iile de fublimi prx- 
tereuntes Francos confpicatus , coepit illudere „ 
ut fero feftinantibus omni jam occafione^ 
elapfa , quippe cum tenerent jam Romani ga- 
zam , Gothicique Imperii infignia , ita ut fi 
quis pofthac Rex a Gothis fieret is nihil habi- 
turus eflet,quo fe oftentaret, praeter milirare^ 
fagum , privatis par habitu : Franci regerere 
convitia, proditorem appcllare gentis fiwe. Sed 
ambigui hserebant intuitu prafentium , hoc ip- 
C c c % fum 



flrabantt qtuis ttfton? arrbha ctr t '<* erartt , idqnn tum 
wwzfris, affmatnfjne Cav.ft^ tttm ne frcntrfcue Ci«- 
vis wUnti twgredKndi fouftas cjjtt . 



Digitized by 



?88 A G A 

fum inter difputantes , perfeverandumne in 
beilo effet . Vicit tamen fententia , ne quid 
mutaretur , fed inftaretur coeptis . Inter naec 
Narfes Ravennam poftquam venerat , locutus 
cum iis qui ibi erant militibus , rebufque bene 
conftitutis,Ariminum ivit cum fiio,quem mod6 
defcripfi comititu . Nam mortuo non ita pn- 
dem Vaccaro gente Varno , viro acri , & bel- 
licofo , filius ejus, cui Theudebaldo nomeiu. , 
cum Varnis,qui ipfum fequebantur , Romani 
Imperatoris militiam concupivit, &de eo cum 
Narfete a&urus venit Ariminum. Ea Narfetem 
c6dem caufa perduxerat, ut multa donatos pe- 
cunil Barbaros focietati Romanae devinciret . 
Dum ibi moratur. Francorum duo millia, pe- 
dites partim , partim equites ad praedas, ac po- 
pulationes a Ducibus fuis miffi fub urbenu 
agros vaftabant, trahebant ruris boves, cun&a- 
que pro libidine agebant, intuente ipfo Narfe- 
te , forte enim in fublimi caenaculo confederat, 
unde defpe&us erat in campos . Is turpe, ac fe 
indignum ratus fi inultus tafia cerneret, equum 
confcendit , generofum quidem • fed frano au- 
dientem , quique non temere ja&aret fe • ac 
fubfiliret , fed progredi , refle&ique ufu didi- 
ciflet. Suorum fequi fe jufllt quotquot belli 
non expertes erant. Hi trecenti admodum, in- 
felfis equis, cum Duce in hoftes invehebantur* 
quos ut appropinquantes videre Franci , noru. 
ut ante fparfi palabantur , neque de praeda co- 
gitabant, fed pedites , equitefque congregati in 
aciem confiftere non multum porae&am , ( qui 
cnim polTent pauci numero ad rapinas egreffi?) 
validam tamen fcutorum continuatione , & ad- 
du<Stis in anem cornibus . Romani ut ad teli 
jadhim accefferant , concurrere cum hoftibus 
oene compofitis non ex re fua arbitrati, jaculis, 
miffilibufque aliis conabantur labefacere pri- 
mores , frontifque compagem folvere . At illi 
egregie prote&i fcutjs ftabant intrepidi, incon- 
cuffi , nufquam interrupta ordinum ferie , 8c 
forte filvam juxta denfam na#i arboribus ejus 



T 
A 



B 



H I M 

pro vallo utebantur. Defenfabant fe, & hafta. 
rura conje&u , quas patrio fermone angones 
vocant. Chm darani vix quicquam paterentur, 
Narfes ad commentum fe vertit Barbaricunu, 
Hunmfque ufitatius ; juffit enim fuos vertere 
terga , & curfu concitato retrocedere , velut 
fugientes metu, ut fic Francos a nemore rerao- 
tos in camporum aperta prolicerent , fibi caete- 
ra cutse promittens fore , illi , ut juffiim , iiu 
fuga fe dant . Decepti ea fpecie Franci , qui 
verum pavorem fufpicabantur , audentiores 
aciem dilTolvunt : reli&Sque filvl perfequi in* 
cipiunt , primis equitibus procurrentibus , de- 
inde peditum qui robuftiffimi, velociffimique . 
Ardebant omnes velut ipfum Narfetem vivunu 
jam jamaue capturi , & facili negotio exopta- 
tum bello impofituri exitum : gaudioque, ac 
fpe geftientes , ordinis , cautionifque omnis im- 
memores ruebant . Romani effuiis habenis iiu 
ulteriora ferebantur : diceres reipfa impulfos 
formidine , tam prope ad verum accedebat fi- 
mulatio . Poftquam Barbari longe a nemorc^ 
campis patentibus fpargebantur , tumvero,juf- 
fu Ducis, gregatim Romani convertunt equos, 
& contrario capto itinere, infequentibus fron* 
tem opponunt obvti , cun&ofque inopina rei 
facie perterritos radunt, truduntque , donec vi- 
ciffim fug£re Franci perfecjuentibus Romanis • 
Sed Barbarorum equites . mtelle&o periculo , 
ad filvam . inde ad exercitum reve<SH falutenu 
fibi peperere . At pedites turpi fato oceubuere, 
ne manum quidem movere aufi ; adeo eos fu- 
bita rerum mutatio confternatos velut mentcu 
orbaverat ♦ jacebant paffim velut fuillum , aut 
ovillumpecus foede lancinatum. His interfe&is, 
flore ipfo Francorum , numero ad nongentos % 
alii gentis ejus, qui per diverfa locavagatifue- 
rant , abiere ad Duces fuos , intutum rati a cor* 
pore fuo divelli . Narfes Ravennam rediit, at* 
que ibi rebus ordinati?, Romam perrexit,hye* 
memque in urbe tranfegit . 



EX L1BI(,0 SECUNDO. 



VEr inierat, cum ex Imperio Ro- 
mam convenere copi« . quas Nar- 
fes ut plurimbm in campo exer- 
cebat , firmabatque animum belli 
meditamentis : nunc currere ^u- 
bens , nunc in equos fe iniicere . modo armata 
faltationemoveri, plerumque tubaMarrium ca- 
nente circumftrepi , ne per otiofam hyemenu 
militi» obliti , mox inter pericula fegnes 
oftenderent. Interim Barbaris vacuum luit^age- 
re , raptare locorum plurima . Romam quippe 
& contigua lonee pratergreffi , ultra procede- 
bant, dextrum nabentes mare inferum , parte- 
altera oram late diffufam , quae infero pelago 
tlluitur. Poftquam Samnium, nomen id regio- 
ni eft, attigerant, fcindunt fe bifariam. Butili- 
nus cum majore, eademquevalidioreparteexer- 
citus Tyrrheno adhserens litori, Campaniae ple- 
raque vaftabat , mox in Lucaniam , Brutiofque 
penetrans fretum ufque per^ebat • quod Italiam 
extimam ab infula Sicilia difpefcit . Leutharis 
cum reliqua manu Apuliam , Calabrofque in- 
feftabat , ac poftquam Hydruntem venit , qui 
in ipfo confinio eft Adrise , & Ionii maris , 
quotquot aderant gente Franci magna religio- 
ne , ac reverentia facris ©dibus parcebant , 
ut qui re&as , legitimafque de Deo fententias 
fequerentur , ut dixi alibi , ritufque haberent 



D 



Romanis concordantes . At Alemannic» ori* 
ginis qui erant , quippe alia perfuafi 9 templa 
diripere, ac nudare: multas auferre urnas fa* 
cris didVas ufibus , multa aquas luftralis conce* 
ptacula aurata , pocula nec minus , & cani* 
ftros , & qux alia fandtiffimis c»remoniis in* 
ferviunt , eaque cun6Va pro fuis habere , ne* 
que his contenti , templorum te<5la dejicerc^ 9 
movere fundaraenta , manabant delubra fanie , 
agrique infepultis ubique corporibus fcedahan* 
tur . Non tarda facrilegos fecuta eft paena : 
alios bellum , alios morbus abfumfit , nec cui- 
quam rata fuit fruendi fpes, quippe juris, Dei- 
que contemptus deteftanda femper , atque exi- 
tialia , fed nufquam magis quam in bello > 
atque acie . Patriam tutari , legefque avitas , 
fiaec violantibus nihil cedere r quin omni modo 
eos ulcifci , -pium , ac forte haberi fero . At 
qui lucri cupidine f aut improbo odio , cum 
nihil habeant quod jure alios crhninentur, 
alienas terras tnvadunt, innocentibus graves, hi 
inflati funt , & infolentes , extra aequi , boni- 
que fenfum , nihilque penfi habent an Deunu 
mftis fuis offendant . Supplicia igitur eos fe- 
quuntur acerba , & calamitofus rerum exitus , 
quanquam ad tempus felices creditos : qualia 
& Leuthari huic , & Butilino evenilTe jam vi- 
debimus . Nam poftquam impia ifta patrave- 

rant, 



Digitized by 



k 

% 

K 

tlut 

*.* 
ij hn. 

Satfc 

•cciifea; 

inteneo, 
!o?,pra, 

iieou 
nexit ,'trye- 



• nnaji' 

, Jt* 

afliiist 
heit,* 
]c]i;ert-i 

iiri^ 
m beii 

tero .* 

\M 

; : 

fltf» 



D E B E L L O 

rant • onuftique erant nefariis fpoliis, vere iam 
elapfo , xitate quin ettam adulra , Leuthari 
Ducum alteri placeba^ domum reaire , & par- 
ti coptl irui ; miferat 8c nuncios ad fratrera , 
hortans eum * ut qu\m primim , & ipfe abi- 
ret , feque abfolveret a bello f & venturi in- 
certa forte . At Butilinus ", tun quod juraffet 
Gochis fe tn beilo contra Romanos cum ipfis 
perftiturum , tum quia rumore fparfo delinive- 
rant eum Gothi , velut Regem ipfum fa&uri , 
roanendum fibi cenfebat , pa&aque implenda . 
His ergo motus caufis fubftitit ille, belloque fe 
paravic Leuthari cum fuo agmineabeunticon- 
filium erat , ubi domum venifTec , praedamque 
in tuto collocaflet , auxilia fratri mittere . Sed 
neque ipfi deftinata provenerunt , neque fratri 
fuo opitulari potuit . Ad Picenum ufque euntt 
nihil obviura hoftile . Eo ut venit , Fanunu 
ad oppidum fedet ipfe caftris ; mifit autem 
de more precurfores. fpeculatorefque tria mil- 
lia, non tantiim ut profpe£arent , quaeageban- 
tur , fed ut & hoftem , fi quis fe offerret , 
propulfarent. Artabanes, & cum eo Uldaches 
Hunnus ( nam Pifaurum coegerant Romanam , 
Hunnicamque manum , itineribus infidiaturi ) 
ut prBCuriores illos viderunt , per ipfas litoris 
Adriatici arenas gradientes , eflfufi ex oppido 
infiJiuntimprovidos, ipfi optimeordinati, mul- 
cofque gladiis trucidant . Nonnulli vitando pe- 
riculo in fcopulos litoris abruptos enifi f prse- 
cipites fe in mare ciim jeciffent , vi undarumu 
abrepti perierunt . Attolit enim ibi fe litus , 
& velut collem facit , non fecilera aditu incur- 
fuve, nec , ubi fuperaveris. clemente defcenfu, 
fed lapfui opportunum « modo fub jacentibus 
cavernis, mod6 in pelagi profundum inclinante 
fe fupercilio . His modis pereuntes multos con- 
fpicati alit , fparfim fugtunt , magnifque cla- 
moribus , & ululatu injicientes fe in caftra- , 
cundia implent tumultu , ac trepidatione ♦ ve- 
lut fuperventuris jamjam Roraanis . Leutharis 
ad pugnara fe coraparans • fuos excitat , qui ar- 
mis propere furaptis confiftunt in aciera proje- 
&is in longum ordinibus . Dum id agunt . nec 
aliud eos cogitare tempus finit , captivorunu 
plerique incuftoditi fruuntur illorum negotio , 
oec tanriim fugiunt ipfi , fed 8c de praeda quan- 
thm poterant deportant in vicina oppida . Sed 
ctim Artabanes , 8e Uldaches , impares fe pu- 
mx rati , non educerent exercitura , Franci , 
atflbluta jara acie , ad rerura fuarum curam re- 
verfi , quant?ira darani fecerint cognofcunt, ac 
priufquara plus acciperent mali , optimum fa- 
&u judicarunt quampriraum a Fano in ulte- 
riora digredi . M jventes inde * reli&o ad dex- 
trara Adria , & fabulofo litoris itinere , per 
Apennini radices procedunt , velut iEmiliara, 
Alpefoue Cottias petituri . Sed Pado non citra 
difficultatera tranfmiiTo , in Venetiam defle- 
6hint , Cenefeque confiftunt , quod tum oppi- 
dum in ipforum erat poteftate . Hic in tuto 
cjuidera erant , fed dolebant , cruciabanturque, 
ita ut appareret, animi. dumpaucavidentpnc- 
d« reliqua , tantofque fibi labores faftos utili- 
tatum Ueriles . Sed neque hac fteterunt ipfis ad- 
veria . Nam mox orta lues pefti^era multitu- 
dinem depafcitur. Multi cauiam referebant ad 
coeli circumfluentis vitium : alii ad mutatam- 
vivendi rationem , qu6d ab a&ibus bellorunu , 
Jongifque itinerum repente ad mollia • ac de- 
licias tranfiilTent , veram inrerim caufam , ni 
fallor , non attingentes . Ea enim erat , me_ 

{'udice , & imraanitas facinorum , fpretis Dei , 
lominumque iegibus . Confpicua maxime iiu 



G O T H I C O. 389 

A ipfo Duce divtna ultio . Vecordia eriim , in- 
| /aniaque , plane ut rabidi folent , agitabatur : 
trepidabat corpus : ejularus edebat horrendos» 
I & modo pronus , mod6 in hoc , rurfumque^ 
in alterum latus humi cadebat , manante fpu- 
mis ore , trucibus • diftortifque oculis . £6 
denique furonsvenit homo miferandus, ut fuos 
ipfe artus vefceretur ; infixis namque in bra- 
chia dentibus carnes avellebat , mandebatque , 
ut ferse folent, fanguinem lingens . Ita fimul & 
impletus fui , & paulatim decrefcens , eunu 
finem vine infelicilfimum habuit ; morieban- 
tur interim 8c alii , nec remifit malum , donec 
omnes abfumferat . Febre ardentes plurimi 9 
mente tamen integra moriebantur , aiios capU 
B tis giavedo vexabat , aliis aderat deiirium : va- 
ria maiorum facies : unus omnibus ad monem 
exitus. Huncterminum expeditioni Leutharis f 
&qui eum fecuti funt,fortuna conftituit. Qusd 
dum in Venetia aguntur , Ducum alter Buti- 
linus cbra frero Siculo tenus oppida , caftella- 
que pene omnia populatus eflet , reverfus iter 
in Campaniam , Romamque cepit , ubi Narfe- 
tem agere , virefque Romanas colligi intelle* 
xerat. Neque enim cunclandum fibi ampliiis , 
palandumve cenfebat , fed toto exercitu Mar- 
tis fubeundam aleam : eoque magis quod janu 
& ad ipfos milites morbi pervalerant , multis 
exitiaies . Exa<5la quippe «ftate coeperat au- 
turanus , vitefque erant uvis gravidas , & ipfis 
rerura aliarura inopia , qu6d aliraenra coetera 
Narfes prudente confilio praripuerat . Uvas 
iraque manibus preflanres , edudlo liquore-, ^ 
vini odorari iraitamentaperagebant. Hinc con- 
cirari . ac fluere alvus : interire non pauci : 
nonnulli & evadere . Ergo antequam ad fupet- 
ftires malum pervenirer pugnare feftinabat , 
qualifcunque tandem futurus e(Tet eventus. In 
Campaniam ut venerat , caftra ponit Capua^ 
non longe in Cafilini fluminis ripa , quod ex 
Apennino decidens mult^m oberratis campis , 
inmareThyrrhenum evolvitur. Hlcvallo egre- 
gio cirrumdat exercirum , fifus & loco ; nanu 
dexterlabens amnis & ipfe pro munimento erat 
advershs hoftiles incurfus . Sed & roras cur- 
ruum • quos habebar plurimos , contiguas in- 
rer fe ftantes immerfit folo mediolo tenus , ita 
ut pars tant^m orbis alrera emineret . His , 
lignifque aliis c?im ambiiflet caftra , non la- 
rum reliquit fpatium inobfeptum , per quod in 
hoftem exitus , & ab hofte reditus pateret . Ac 
ne , omtfs£ ponris amnera jungenris curi , da- 
mnura inde acciperet , eum occupat, turreque 
adfa^ricata lignea * viros fortes , optimequc^ 
armatos in ea praefidio locat , qui locum tue- 
rentur , Romanofque tranfitum molientcs ar- 
cerent . His ita difpofiris , cundla ad ufunu 
pragfentis temporis bene proviia credebat f 
fuseque poteftatis fore inchoare praelium, nec 
ante pugnarum iri quara fibi placcret . Qjuse 
fratri in Veneria acciderant, nondum cognove- 
rat , fed mirabarur , quod auxilia ab eo ut 
convenerat non mirrerenrur, non tardaturunu 
fufpicans , nifi quid inrerveniflet adverfi ; at- 
tamen 8c abfque eo vidlorias fpem prsecepe- 
rat^ hoftem etiam fic numero fuperans . Nanu 
ad triginta millia aptorum pralio perveniebant 
ei exercitus reliquise, ciim fub Romanis fignis 
plusoitodecim millia non eflent. Ipfepromprus 
animo milires monebar confiderare • nihil leve 
in hoc praelio verri: aur Iraliam, inquit. pofli- 
debimus . cujus ergo venrum eft , aut mors nos 
manet, eaque turpis. Nonne igitur , viri for- 
tes , illud huic anteponendum eft ? nam id qui- 

dem 



Digitized by 



39* A G A 

dem dubium non eft , quin fi officium nottrum 
facimus, optatis frui Hceat. Haec atque his fi- 
miiia Butilinus hortamenta futs continue adhi- 
bebat,atque illi fpe bona pleni armaparabant, 
Ut mos cuique : cerneres hic fecures acui : ibi 
haftas gentilitias , quibus angonum nomen: ali- 
bi fracca fcuta ad ufum rehci , &c hsec qui Jem 
omnia parvo negotio. Parabilis enim eft,quan- 
tiimintelligo, gentis ejus armatura, nec multis 
opificibus indigens , fed ab ipfis quibus gefta- 
tur facilis , fi quid luxatum lit , reconcinnari . 
Loricas , & tibialia plane ignorant: inte&ica- 
put plerique, pauci galtati praeliantur,pedhis, 
& terga nudi lumbos ufque : inde femoraha in- 
duuntur ad tibias defcendentia c lino alii, non- 
nulli e corio . Equis nifi pauci admodum non- 
utuntur , avito more , & educatione ad pede- 
ftrem pugnam exerciti . Enfis a femore , a fini- 
ftro latere clypeus dependet . Arcus , fundas , 
& quae alia eminus feriunt non habent, fed an- 
cipites fecures, & angones maximorumoperum 
inftrumenta . Sunt angones haitas neque magnae 
omnino, neque nimiumexiguae, taies ut & jaci 
poflint , & n conferta manu pugnandum fit in- 
cuflii validse . Pars harum maxima ferro obdu- 
dfca eft , vix ut haftile appareat , & id qua ter- 
rae infiguntur, in fummo ad cufpidis laterafpi- 
cula prominent hamorum in modum ad imerna 
fe infledtentia. Non temere inter pugnandum- 
angonem ernittit Francus : fi corpus iutraverit , 
penetratcufpis, nec facile fe ea iiberaverit , qui 
vulnus accepit . Prohibent enim unci inhseren- 
tes carni , tantofque excitant cruciatus , ut etiamfi 
cseteriim lethalis idhis non fuerit , dolor ad in- 
teritum fatis fit , quod fi impa&us fit clypeo , 
dependet, & cum eo tircumagitur . parte exti- 
ma folum verrens . Neque poteft , qui impeti- 
tuseft,aut evellere haftam fpioulisretinentibus, 
aut gladio abfcindere, quod ad lignum pertin- 
gere nequeat, ferro intercedente . ld fimulcon- 
IpexitFrancus, partem angonis infimam inftans, 
ac premens pede , praegravatum deducit cly- 
peum , ita ut ferentis cedat manus , caputque 
ejus , & pe6his nudetur. Sic patentem na&us, 
nullo negotio interficit , aut fecuri in frontem 
ada&a , aut hafta alia gulam tranfverberans . 
Talia funt Francis arma, quibus tum prselio fe 
aptabant . At Narfes Romanorum Dux , haec 
ubi cognovit, omni cum exercitu Roma egref- 
fus, caftra ponit ita non remota ab hoftibus , 
ut & fragor audiri eorum , & fpedtari vallum 
poflet . Poftquam mutuo confpicere fe potue- 
rant infenfi inter fe exercitus,ftruicrebro utrin- 
que acies multae ftationes , intentoeque vigiliae; 
obibant fuum militem Duces: fpes, metus , con- 
filiorum mconftantia, & qui certaturos de rebus 
fummis invaJere folent miri motus animorum, 
nunc his, nunc illis oboriebantur . Italiae urbes 
a futuri cafu fufpenfae nutabant , utro fe darent 
ambiguse . Interea Franci proximos vicos ra- 
ptantes alimenta non clam fibi auferebant, quod 
ubividitNarfes graviter tulit, & erubefcendum 
fibi cenfuit , fi hoftium calonibus liceret ita fe- 
cure circumfita perambulare, velut hoftile nihil 
in confpe&u foret . Qjjare id non ferre ultra , 
fed omni vi prohibere conftituit. EratinterRo- 
manos Praefe&os Ghanaranges Armenius , vir 
fortis , ac prudens , & ad pericula , quoties 
oporteret , intrepidus. Huic Chanarangae (ten- 
debat enim fine caftrorum , hoftem proxim& ) 
mandat Narfes , ut impetu in Barbarorum plau« 
ftrarios fa&o damnis eos coerceret quam ma- 
ximis, nec pabulari fineret. Et ille cum paucis 
turmalibus fuis eve&us caetera plauftra abducit , 



T H I JE 

interfe&is qui agebant . Unum eorum onuftum 
Silveftri , vetenque faeno ad turrem admovet , 
quam a Francis lmpofitam ponti jam ante me- 
moravimus . Ubi appropinquatum eft , ignem 
immittit feno,qui in flammamillicoexardelcens, 
fpargenfquefefe, turrem, utpote ligneam corri- 
puit incendio . Qjii in praefidio erant Barbari , 
ciim eam peftem adeoarcerenonpoflent,utjam- 
jam ad iplosperventuravideretur,vifumeftloco 
decedere . Evaferunt aegre , nec fugere ante de- 
/ierunt , quam fuorum caftra introgrefii funt . 
Pons Romanorum fa&us eft . His rebus eum in 
modum fe habentibus Franci damno, ut gentis 
ingeniumeft, commoti armafpe&abant; irafci- 
licet rabidi animo imperare non poterant , fed 
g finemodo, ftolideque audaces , nec quietis pa- 
tientes, nec mor», eo ipfo die certare armiscu- 
piebant : quantumvis pradi&o ab Alemannis 
vatibus non pugnandum eo die , aut fi facerent, 
inllare exitium-. Ego quidem cenfeo etiam fi 
poftero, aut alio die commiflum eflet praelium, 
idem pafluros fuifle, quod tunc pafli funt. Ne- 
que enim temporis mutatio fatis valebat ad 
eximendos eos fuppliciis , quae impietate com- 
meruerant. Sed five cafus ita K tulit , five Ale- 
mannorum vates futura , qualicunque tandenu 
modo, conje6taverant , non vana vifa eft plerif- 
que , neque irrita fuifle divinatio . Nunc quas 
fecuta funt , ordine quaequae fuo, quam potero 
curatilfime , perfequar . Franci itaut dixi ani- 
mati , armifque inftru&i erant . Eduxit & fuos 
caftris Narfes armatos in locum,inquo ordinan- 
da erat acies . Movebat jam fe exercitus , & 
Dux equo ihfederat, cum nunciatur ei Herulo- 
rum quidam non e vulgo, fed clarus inter fuos, 
& ortu nobilis fervum fuum ob culpam nefcio 
quam foede trucidafle . Frasno igitur eauum in* 
hibens , homicidam in meaium protranit , non 
fas exiftimans aggredi pralium, nifi expiato 
hoc facinore . Ciim rem perfcrutanti Barbarus 
fadtum agnofceret, nihil inficiatus, quin & jus 
diceret aominis mancipiis fuis , quod vellent 
ftatuere , ut caeteri , mfi bene parerent , idenu 
fibi fcirent imminere. Videns Narfes nihil poe^ 
nitentid motum hominem fuperbire ultro , & 
j} efle grandiloquum, fatellitibus fuis imperat eum 
interficere. Et ille quidem transfoflus ilia mo- 
ritur . At Herulorum multitudo, ut barbara-, 
indignabunda prselio fubducere fe agitabat» 
Narfes lastus abfterfa piaculi labe, nec Herulos 
nimium curans , in aciem progreditur, clamat- 
que , ut cundH exaudirent , vidtorias qui parti- 
ceps efle vellet, is fe Ducem fequeretur. Tan- 
ta illi erat in Deum fiducia , ut velut futuri 
certus in rem ferretur . At Dux Herulorunu 
Sindual turpe, ac probrofum putabat fore * fi 
tanto in certamine ipfe , milefque ipfius defer- 
torum crimen incurrerent , crederenturque ho- 
ftium formidine teneri , fed metui obtentum fe- 
cere ftudium hominis mortui . Ob id quietis 
; impatiens fignificat Narfeti , paulifper opperi- 
retur : jam & fe adfuturos . Refpondit Narfes f 
morx non efle tempus : curae tamen fibi fore 9 
ut locum conyenientem in acie haberent, etiamfi 
aliquanto poft advenirent . Heruli igitur bene 
armati, ordinatique incipiebant incedere. Nar*- 
fes ubi ad locum praelio eleftum pervenerat , 
ftruxit aciem . Latera tegebant equitum ate , 
levibus cum haftis, peltifque , & arcubus, ac- 
cindtse, & gladiis; quibufdam & fariflae erant . 
Ipfe in dextro cornu conftitit , unaque dome- 
fticorum ejus Praefedhis Zandalas , (ervitii , ac 
minifterii quicquid arma ferre poterat , fecum 
habens . Parte altera Valerianus , & Artabanes 

cum 



Digitized by 



!^ 

ilTifci. 

5 

fcefc 

eiifH 
& $ 

w Jtfa 

:erci(B,l 
eifci 
)inter::3, 
Ipaaudb 
reip» ' 
itralit.sj 
oiii apo 
idBifes 

quod 

frent.iia 

■euInU 
mpemsa 
feite 
t barbirLi 
c f& 
cec Hcris 
nir,du* 
if^ 

velot 
-ienilci^ 

■torf* 

jcrop 
ditXft* 
ifibi^: 
ent.eti^ 
eirjrfc* 
lere> 
etveaeistf 

iife«* 
ue i# 
irvitM 

Ar# 5 



D E BELLO 

cum fois s fed his pwrceptu* occultari ad tem* 
pus intcr ncmoris umbras , & ctim caepiflent 
confligere hoftes , tum & Utebris in cos ir- 
ruerc , 8c circumveutos includcrc . His interje- 
£t* pedes implebat, in fronte primores loricati 
ad pedes ufque * galcis te&i nrmifltmis , pra- 
terea fcutis confertis fe obfepferant ; inde ion- 
jga ferie poft alios alii , donecextremi ordinum 
ia agpos defincrent; velites,&quoruminjacien- 
do vis eft, terga rircumcurfabant, tempus op- 
nerientes quo tela expcdire juberentur ; vaca- 
bat media in acie deftinatus Herulis locus : 
nandum enim advenerant . Interea Herulorunju 
duo 9 qii aliquanto ante ad hoftes perfugerant, 
ideoque poftrema Sindualis confiliaignorabant, 
non defioebant incitare Barbaros , quampri- 
mum ut tn Romanos infilirent . Reperietis , 
ajebant • difcordes . ac turbidos, dum irati He* 
ruii prariium detredfcutt , horumque fecefltonc 
confternantur caneri . Butilinus quse vera vole* 
bat credebat facile : itaque ftatim in hoftem* 
rapit 9 ibant Barbari magna alacritate in Ro- 
manos , non placid£ , ac compofito gradu , fed 
< ita nunciatis exultabant ) cum impetu , ac 
violentia , velut illico quicquid erat hoftiunu. 
difcerpturi . Acies ipfis cunei , aut Delroti in 
fpeciem , k latirudine in anfhim procurrebat 9 
fermc ut caput fuillum ♦ cujus velut os den- 
fum , firmumque fcutis vallaoatur . Latera per 
ordines ♦ cohortefque in longum porrigeban- 
tur • tranfoerfo fermfc pofitu 9 paulatimquc* 
magis f ac magis diducebantur , ut in fine am- 
plitfimum occuparent fpatium . tanta ibi rari- 
tate 9 ut multum ioci inanis interponeretur 9 
rergaque hominum aperta confpicerentur . Sta- 
bant averfi inter fe , ut re<5Vk fe hoftibus obji- 
cerent * pugnarentque tutiores fcutis prote6H 9 
terga autem mutuo illo contrapofitu munitJU. 
eflent . At Narfeti , afpirante tortuna re&if- 
que ipfius confiliis , optime cun<fta procede- 
bant . Nam fimuK ac Barbari magno cum fre* 
mitu 9 & clamore . citato curfu fe in Romanos j 
intulerant . ftatim disjecere prtmores medias. 
aciei . irruperuntque in vacuum* qUem fignifi- 1 
cavimus locum , necHum enim venerant , qui 
eum implerent Heruli . Primus Barbarorunu 
globus penetratis ordinibus , casde non magna 
edita in poftremam Romanorum aciem incu- 
buit . quidam 8t progreffi longius , fpe hofti- 
lia caftra capienii. Tum Narfes paulatim pro-j 
dudlis, curvatifque cornibus , quam for.nanu 
talium artifices mflexam anticam vocant , equi- . 
tibus fagittariis imperat « ut ex latere utroque 
coeuntibus telis . terga hoftium infeftent, quod 
illi nullo negotio r ecere , quippe Barbaros pe- 
deftri fungentes militia , ipfi ex pguis editiores ' 
ferire facile poteranr , raros prs(ertim & di- 
ftantes nulloque objedhi defenfos . Neque ar- ! 
duum illis m ximh equitum , qui & locis fubli- 
mioribus conftiterant , hoftium fibi proximos 
urgere defuper telis , & fi quis advers&m irc— 
auderet . abfterrere vulneribus ♦ ita undique a 
tergo teriebantur Franci . alii ab his, qui in- 
dextro cornu alii ab his, qui in laevo erant po- 
fiti . Atque ita contrario inter fe curfufereban- 
tur fagittse , & quicquid in medio erat lanci- 
nabant , ut neque cavere fibi pofTent Barbari , 
nec fatis difpicere unde tela advenirent. Nam 
quia illos rant&m fpeAabant, quibus fronte ad- 
vcrfi conftiterant , manuque pugnabanr in ve- 
lites fibi oppofitos , equites aurem jaculatores , 
qui pone ipfos erant non videbant, vulneraque 
non pedtori^us , fed tergo accipiebanc , quid 
illud eflet mali , oequibant intelligere , multis 



G O T H I C O. 391 

A oec dubitare , aut qtuerere vacalut : ita mors 
fubita idhim fe<juebatur. Nam ablatis qui exti- 
mi fteteraot , ioteriores oudabantur , idque^ 
chm magis , ac magW fieret , multitudo, quae 
fuerat,adpaucitatem redigebatur. Interea Sin- 
dual , ac Herult ad pugnam adventances in eot 
hoftium incident, qui prtmiRomanorum traje- 
centnt aciem , jamoue k fuis , ut dixi, loneius 
va^abantur. Hos ilfi cominus adorti rem ftre- 
nue gerebant . At Franci re inopinata perculfi, 
8c infidias fubefle fufpicati , terga fiatim ver- 
tunt , multa transfugas criminanao , & quibu* 
deceptos fe arbitrabantur , infiftebant Heruli , 
donec alios proftravere, alios in flumen egere** 

Erstcipites. Hac re perafta ingreffi funt tidem 
leruli fervatum fibi locum 9 oc impleco quod 
vacabat , confummata eft acies . Franct ex eo, 
claufi velut indagine , ex parte omni c«deban* 
tur, diflbluu quippe eorum acies erat, aliique 
in alios fuorum convolvebantur. quid agerent» 
quid non , ignari. Neque eos fagittis tantiunu 
interficiebant Romani , fed 8c gravis , & levis 
armatura qui erant pedites • partim haftis eos 
transjiciebant , partim trudebant contis, partim 
cooctdebantgladiis, equites pneterea produ<ftis 9 
donec coirent, cornibus circumventos quafi ir- 
retiebant . Si qui ^ladios eflugerant , vi per- 
fequentium coacli tn amnem fe demittebant : 
miferaque erat ubique Barbarorum pereuntium 
fiicies . Tantaque internecio fuit , ut Dux Bu- 
tilinus, exercitufque ejus omnis caderet, etiam 
illi dudt qui ab Herulis ante prseliuTi transfu- 
gennt, nec quifquamGermanorum in patriam 
rediit , demptis quinque folis , quibus nefcio 
qu* (brtuna effugium dedit , quis non videat 
impietatis illos deJifle psenas , oc vim fuperam 
eorum impendifle capitibus , chm tantus illc^ 
numerus Francornm , Alemannorum, & qui ex 
aliis gentibus aderant, ita funditus interierir, 
Narfetis de exerciru vix ocftoffinta defideratis 9 
qui primum impetum hoftiTem exceperant . 
Virtutis laudem in hoc prselio tulere Romanse 
gentes quot fuerunt prope omnes ; fociorunu 
AligernusGothus (nam & hic pugnantibus ad- 
fuit ) & aliorum nuIU gloril inferior Herulus 
Sindual . Nirfetem autem omnes & celebra- 
bant , & mirabantur , ut cujus prudentil tan- 
tum decoris partum erat . Viftoria enim tam 
clara , atque illuftris , & tot rebus exccllens , 
haud facile , credo , veterum cuiquam conti- 
ffit ♦ qu6d fi qui olim populi parem cladcnu 
lenfere , repertas & hos per fua inique fadlaw 
everfos . Datis olim Darii Regis fatrapa cunu 
PerficoexircituMarathonem cbmveniflet, Afri- 
cx quin immo & Gratcise omni exitium roolie- 
batur . Caufa belli neque fandVa , neque jufta 
erat, fed qu6d Darium Afia tanta non caperer, 
inquietum animi , nifi & Europam adjiceret . 
Vi£t\ igitur egregia Miltiadis virtute Medi : 
tantaque Barbarorum occidio fuit, ut qui ante 
prcelium Dianse voverant Athenienfes capras pa- 
res numero hoftibus, quos interfefturi eflent , 
adeo faventem habuerint Deam in venatu hpc 
bellico, ut implere promiflamgratavicem non 
poflent % nequaquam fufficiente ad id viAima^ 
rum copia. Jam ver6 maguus ille , & mirificus 
Xerfes, qua caufa a Grsecis fuperatus eft , nifi 
guod infolens, atcjueviolentus, fervitutieosde- 
ftinans k quibus iniuriam nuilam acceperat, folo 
fretus fuorum multitudine , & ingenti armorum 
paratu , confiliis reftis non utebatur ? Grsci ni- 
mirum pia induerant arma pro fua libenate^ , 
viribus neutiquam comparandi , fed re^>a con- 
filia captando , & capta exfequendo , fe!ices . 

Videa- 



Digitized by 



Google 



?9i 



A G A T H I JE 



Videamus. & Gylippi -Spartani -tropha» * & 
Niciav Demofthenifque interitum, & omnia^ 
Syracuferum mala . Aliunde-ne ea orta funr, 
quam ex vecordia, & alieni cupidine* quid 
enim in mentem venerat Athenienfibus , ut. re- 
li&is ad limen p&trium hoftibus , longinquam 
adeo navigationem fufciperent , Sicili* inlefti? 
multa ejufmodi commemorari poffint impru- 
denter , atque injufte cogitata , qua? in raalunu 
cogitantibus verterint . Sed haec in praefens fuf- 
fectura arbitror . At tunc Romani, ut ad prio- 
ra revertar , mortuis fuorum quidem jufta fe- 
cere, hoftium vero detraxere fpoiia* magnum- 

3ue armoruTi) coarcevarunt cumulum . Captis 
ein , direptifque Barbarorum caftris , praedd 
onufti, ovantes canticis, coronis revin&i, Du- 
cem fuum Romam ufque compoiito agmine 
profequuntur, Cernere eratplerofque apudGa- 
puam campos perfufos cruore, amnem ver6 ita 
cadayeribus refertum,ut fupra ripas exiradaret. 
Mihi vero, & indigenarum. ouidam carmen re- 
tulit lapidese rabute, quaa ad ripam pofita erat 
infcriptum, quod fic habet: 

Unda Cajttnu Tyrrbeni ad litaris oram 
Fluxit Barbaricis plena cadaveribus, 
Butilmi cum figna Deis \mifa fequentes 

Occidit Francos bafla Latim viros. 
Felix aMnis> eris tu pro fulgente tropbao 
. HofHli longum fanguine tinftus aquas . 
Sive autem reipfa incjfi faxo fuere hi ver- 
ftr> , five fama celebrante vulgati ad me ufque 
pervenerunt, non alienum cenfui ab operis ln- 
ftituto eos hic iuferere , raonumentum, ut cre- 
do, non infuave praelii illius, eventuumque . Sub 
hoc tempus nunciantur Romanis & quae in- 
Venetia Leuthari, ejulque copiis acciderant. Per 
id dupiicato gaudio , & pleos, & miles feftos 
dies agere , ducere choreas, ut omni ab hofte 
metu iublato alta in pofterum pace fruituri. 
Nam chm ita funditus interiiflent , qui hoftili- 
ter Italiam invaferant, neminem pofthac idenu 
aufurum fufpicabantur, Et haec quidem vulgus 
ita exiftimabat, non folitum exa&e de rebus ju- 
dicare, fed ut otii eft cupiens, ita ad vota fua 
opinionem futuri infle&ere . AtNarfeti, rationis 
ad examen cundtet vocanti, intemperantid animi 
infanire videbantur , qui crederent nullum la- 
boris ufum in pofterum, fed ad mollitiem, lu- 
xumque verti fecurum femper fore . Neque^ 
enim multiim aberant quin clypeos , & galeas 
vini amphoris, citharifque commutarent ; adea 
fupervacua* nullique uiui deinceps arma futura 
fibi perfuaferant . At Dux magnis indiciis Fran- 
cica bella reditura praefumens , metuebat ne^ 
Romani immerfi otio , & otii vitiis apimos 
enervarent : deinde , fi tempora prselium po- 
fcerent , per ignaviam pericuia detugerent . 
Forte 8c hoc ipfum brevi eveniflet, nih ille ex 
ufu arbitratus eifet , vocare quamprimum con- 
cionem , egregiifque praeceptis ad modeftianu 
fimul , & fortitudinem excitare mentis , & ja- 
&an.tiae nimium illud compefcere . Poftquam 
convenerant , progrefTus in medium fic infit , 
Qui fubito , ac recens admodum bonam na&i 
funt fortunam , non mirum fi parum moderate 
id ferant , elati re infolita , maxime fi quod 
evenit , non expedtantibus modo , fed & indi- 
gnis evenerit . At vos, fi quis immutati animi 
arguat , quid eft quod excufationi poffitis 6b- 
rendere ? An prater folitum evenifle vobis 
vi&oriam ? atqui vos eftis , qui Totilam , qui 
TeVam , qui gcfntem omnem Gothicam profli- 
gaftis . An majorem vobis.quam capiatis obti- 
gifle fortunam ? At vero quae. eft tanta felicitas, 



A 



B 



.<]U2 Romanam magnitudinem* tequare poffit i 
innatum vobis, avitumque eft femper hoftenu 
vincere . Viciftis ergo : fed rebus digni non- 
infcrioribus qukm haec fiiit vi&oria, neque vos 
minorem impendiftis operam, quam res exige» 
bat . Veniftis huc bonorum , non per fegni- 
tiem , ac voluptates , fed per labores affiduos, 
fudorefque , & periculorum exercitamenta^ : 
quare manendum vobis in iifdem inftitutis , 
neque praefentibus gaudendum mod6 , fed cura 
adhibenda, ut & futura refpondeant. Nam qui 
non ita rem dqputant , his non ftabilis folet 
efle felicitas, fea in contrarium verti fortuha^. 
Argumentum habete Francorum cladem , de^ 
qua jure nunc gloriamini . Erant in rebus pro- 
iperis , fed faftu tumidi ; bellum in nos (um- 
pferunt, non pro/pedto fpei lubrico . Periere 
igitur omnes, fuapte magis temeritate, quam 
armis noitris . Turpe autem fuerit vos , Ro- 
mani qui eftis , eodera quo Barbaros modo af- 
fici , neque confilio tantundem pneftare , quan- 
tum robore . Nemo enim veftrflm exiltimet 
nihil ultra iofeftum imminere , velut confe- 
<ftis hoftibus cundkis . Primbra fi maxime. id 
exploratum foret , ne fic quidem vertendi vo- 
bis mores, neque ab honefto demigrandum. At 
vero qui fapiet , res ipfas reperiet mukum di- 
ftare a veftris cogitatis . Francorum maxima^ 
gens eft , & populorum foecunda, & apprime^ 
vilida belli meditamentis . Exigua eorum por- 
tio qui vi€ti funt, & quae reliquis ade6 metum 
ncn mcuflura, ut iras magis excitaturafit. Non 
igitur credibile eft quieturos , & fecum conco- 
iti ros hoc dedecus. Brevi, brevi, majore cum 
ex rcitu aderunt, bellumque inftaurabunt. Vos 
igitur roso, ut, abjedld pigritid, repetatis ve- 
terem ad fubeunda pericula ardorem, atqueau- 
geatis etiam, quantomajora prateritisnuncfunt 
expectanda . Nam in eo animo perftantibus vo- 
bis, ut i 111 quam celerrime adfint, paratos vos 
invenient,nutliufque morae indigos . (iiod fi illi 
forte cellaverint, utrumque enim dicendum eft, 
at veftra in tuto erunt , & confilia ceperitis 
longe optima . Haec ubi dixerat Narfes, fubiit 
animos pudor , & lafcivke pcenitentia . Et illi 
quidem,exut4 fecordii, immodeftiSque, veteri 
difciplin» fe reddiderunt. At pais Gothorum , 
feptem ferme millia, apti pugna? omnes,egre. 
gium antehac Francorum rebus auxilium, ciini 
apud fe reputarent , non quieturos diu Roma- 
nos , fed in fe quamprimum &(fturos impetum, 
recipiunt fe in caftellum cui Campfe nomen- , 
firmum fatis munimentis , fitu magis, quippe- 
monti impofitum arduo, in cujus vertice, abru- 
pta8 undique rupes in altum eminebant, fuooue 
ambituaditum prohibebont hoftibus. Huc ctun 
fe collegiflenr Gothi , in tuto fe efle rati^non 
modo de deditione non cogitabant , fed & Ro- 
manis , fi in fe venirent , vi obfiftere decreve- 
rant . Audlor , inftigatorque audaci« vir erat 
Barbarus, Prafedhis ipforum,Ragnarisnomine, 
quanquam nec gentis , nec nationis ejufdem- , 
(erat enim ille ex Uturguris, quod Hunnorum 
genus eft) Sed quod folers eflet , atque etiam 
vafer, & gnarus paranda quocunque modo po- 
telbtis , multitudinem fuam fecerat , & bellum 
reparare agitabat , quo majorem fibi famanu 
circumdaret, Narfes line mora omni cumexer- 
citu ip eos ibat, ciimque incurfu locum adori- 
ri, interque confragola pugnare non poflet, ad 
obfidionem fe parabat,diligenticuftodia nequid 
importaretur,neve illi impune exirent. Verinn 
nihil eo afflidVabantur Barbari , quibus abunde 
erat neceflariarum rerum : neque enim alitnen* 

ta 



Digitized by 



Google 



r 



4«, 
itos. 



■W COG36- 

lais? i 
?>m 

BtteJ. 
rorxE pa- 

tfftft* 

te^ 

iicesbd 
iilia crpi 
arfeife 
■ntii.fcj 
ique • TK 
GoActjc» 

diuRfi» 
jsifflp 
uoiiiei!-, 

•nic^ 
ast.faf 
..ffcfc 
Teffli^ 

cijvtr^ 

■qsfiS" 

» rnodo pc- 
.prfet^ 
a 



DE BELLO GOTHICO. 



39? 



ta tantiim , fed & rerum pretiofilTima in hoc 
caftellum, tanquam inexpugnabile, incluferant. 
Dolentes tamen circumfiderife, & turpehaben- 
tes ita ar&o fe loco teneri inclufos , faepe excur- 
fabant in hoftem , fi eum fic poflent depellere ; 
nullum tamen opero pretium fecerunt . Inter 
h«c hyems chm tranfiiuet, appetente jam vere, 
colloqui cum Narfete Ragnaris ad res pr«fentes 
conducere exiftimavit . Cumque impetraflet . ad- 
fuit cum paucis medio inter caftra * & caftel- 
lum loco . Poftquam cojerant , multa commu- 
tavere verba . Sei ciim animadverteret Narfes 
Regnarem fuperbientem, crepantemque alta^, 
pofcentemquemaiora fua forte, nonaliterquam 
f\ bello fuperior leges di6hu-et , diflblvit collo- 
quium , pa<Slaque aonuens , dimifit eum , man- 
iurura cujus tunc erat conditionis . At is ubi in 
jugum afcendit , nec procul muro aberat , 
indignatus elufum fe fpei , tendit arcum-., 
(agittamque in Narfetem dirigit . Sed irritus 
6Jhic fuit , alidque cecidit telum , noxium ne- 
mini . Nec tamen perfidia paena defuit . Nam 

J|ui Narfeti aderant fatellites deteftati hominis 
_ uperbiam in ipfum jaculantur tam feliciter, ut 
iethaliter idVus ceciderit , meritb fane , ut qui 
injuftum , flagitiofumque confciviflet facinus . 
Vix eum fui comites portarum intra caftelli 
maenia pertulere . Biduum vulneri fuperftes , 
inglorius interiit , dignumque tulit pretiumtum 
faltus fui , tum violaw fidei . Eo mortuo Go- 
thi , qui fuftjncndg obfidiooi impares fe fentie- 



B 



bant , k Narfete vitam pafti incolumen , jureju- 
rando in id ejus accepto , fe , & caftellum de- 
diderunt . Intenecit eorum neminem Narfes , 
tum promifli tenax , tum au&d in vuftos fevire 
inhumanum crederet . Sed ne iterum rebella- 
rent, omncs ad Imperatorem Byzantium mifit, 
qu* dum agunrur adolefcensTheudibaldus, qui 
vicinos Italiae Francos regebat , ut dixifle me- 
mini , miferam obiit mortem , congenita fibt 
tabe adefus . Ciimque Childibertum , & Chlo- 
thanum fanguine prox:mos , ad fucceflionenu 
pueri lex vocaret , grave diffidium intervenit , 
parumque abfuitquin genti univerfe exitium ad- 
ferret . Childibertus , & declivis erat fene£Vi , 
& mal£ fe habebat t arrenuato , arefa&oque cor- 
pore : neque ei erant virilis ftirpis liberi , fed 
unicum fene&utis folatium filise. Chlotarius,& 
robufto erat corpore , & vix fenex , ut qui ru- 
gare tum primhm inciperet , & filios habebat 
quatuor , adulros , animofos , ad audendunu 
impigros . His fretus , negabat fratrem in par- 
tem venire debere bonorum Theudibaldi , ciim 
ipfum etiam Childebcrti regnum , & patrimo- 
nium propediem ad fe , liberofque luos eflct 
deventurum : nec fefellit eura fpes fua . CeC- 
fit enim fenior hareditate , vira , credo , viri 
veritus , fimul inimicitiarum fugiens : finiitque 
yitam non multo poft , & fic omne Francorum 
imperium unus accepit Choltharius . Hic erat 
eo tempore ftatus Itaiicarum , Francicarumque 
rerum . 



Fim exctrptorwn ab Agathla . 




Torn. t. 



Ddd 



Digitized by 



Digitized by 



Google 



PAUL I 

WARNEFRIDI 

LANGOBARD I 

DIACONI FOROJULIENSIS 

DE GESTIS LANGOBAR.DORUM 

L 1 B Itl VI 
Ad MSS., & veterum Codicum fidem 

E D I T I 

A FRIDERICO LINDENBROGIO 

B E L G A. 

ACCE SSERU NT 

VARI/E LECTIONES CODICUM 

AMBROSIANI , AC MODOETIENSIS , 

ET ANNOTATIONES 

HORATII BLANCI ROMANI* 



Tm. I. 



Ddda 



Digitized by 



Digitized by 



Google 



IN PAULI DIACONI 

HISTORIAM LANGOBARDICAM 
PRAEFATIO 

LUDOVICI ANTONII 

MURATORIL 

PAulus, quem vulgo Diacontm eruditl appellant * nationeLangobardus, Pacrem 
habuit Warnefridum ; quae caufii eft, ut etiam Warnefridi cognomenco do» 
netur . Ipfo tefte lib. 4. cap. 39» de Gefh Langob, ejus abavus Leuphis e* 
Langobardorum genere cum eis in Icaliam venit. Proavus Lupicis in Ca* 
ftro Forojulienfi in Provincia Venetiae, quum lares fixifiet, inde in captivi* 
tatcm ab Avaribus du#us , tamdem Forum Julil reverfus , res & familiam ibi repa- 
ravit . Hic , ait idem Paulus ,?cnuit Avum meum Arichim^ Arichis vero Patrem meum 
Warntfrid, Warnefridex Thcudelirtda conjuge fuagemiit me Paulum , metmtque germantmt 
Arichim, qtd nofirtm Avum ccgrwnine rettdit. Forojulil natum & ipfum Paulum, auilor 
eft Herkempertus , uno rantum feculo ab eo diftans in fufiote Hiftoria Langobardo- 
rumapudCamillumPeregrinum, ubi Diaconwn Paulum laudat , quiftut ortus exForoju- 
lienji tivitatc. At in ejus Epitaphio Hildericus Abbas , difcipulus olim Paull ipfius, 
ipfum gemtum dicit , nitidos ubi facpe TimaviAmnis habet curfus: quae verba Aquilejam 
potius defignare videntur Patriam Pauli . Hinc atitem fa&um , ut apud plcrofque 
Viaconus Aquilejenfis appelletur , quo tamen nomine forcafle non illius Patria , fed Ec- 
clefia , cujus Clero fe addixit , indicatur ; Forum enim Julii aeque, ac Aquileja uni 
Epifcopo , feu Patriarchae fubeft . Adolefcens Ticinum profe&us , & in Regali aula 
educatus fe lirerarum ftudio totum dedit , carus propterea Ratchifio , Cuniberto , & 
Defiderio Langobardorum Regibus . Si fides jLeoni Marficano in Chronico Cafi- 
nenfi lib. 1. cap. 1$. capta a Carolo MagnoPapia, & Langobardorum viribus omnino 
accifis , Paulus in Franciamdu&us eidem Regi Carolo familiaris admodum fuit . At 
quum ab aemulis excitata calumnia accufatus deinde fuiflet conceptae in Carolum 
' conjurationis , & obduratae fidei in Defiderium olim Regem fuae gentis , Carolo man* 
dante 9 in Diomedis Infulam relegatus fuit . Poft aliquot exfilii annos inde fugiens , 
apudArichifiumBeneventiDucem magno in honore vixit, atque eo tamdem Principe 
e vivis fublato , in facra Cafini Montis folitudine Monachus fa&us , ibi reliquum vi- 
tae curfum piifilme confummavit. Leonem Marficanum, claufis oculis, in ejufmodi 
narratione defcripferunt fubfequuti Scriptores. At celeberrimus Mabillonius inAnnal. 
Benedi&in. ad Ann. Ch.777. inter veterum fabellas hocce Pauli exfilium referendum 
cenfet . Quod extra dubitationis aleam eft , Cafinatibus Monachis fe adjunxit Diaco~ 
nus , atque in eo Monafterio ldibus Aprilis circiter annum Chriftianae Aerae 799. 
diem claufit extremum . 

Variis fcriptis Paulus Diaconus fuam apud pofteros famam propagavit. Nempe re- 
liquit Appendicem ad Eutrcpii Hifiorias, a Valentiniano & Valente Auguftis deduilam 
uique ad Juftinianum, de qua jam fupra egimus in Praefatione ad Hiftoriam Mifcei- 
lam . Libellum quoque , fcti Hifioriam Epifcoporum Metenfium , rogatus ab Angelrammo 
cjus urbis Epifcopo, fcripfit. Tum vitam S.GregoriiMagni Papae j & praecer Homiliam 
de S. Benedi&o, feorfim editam, Homiliarium prolixum juffu Caroli Magni concinna- 
vit , ad totius anni fefta accommodatum , & decerptum ex Homiliis SS. Ambrofii , 
Auguftini, Hieronymi, Origenis, Leonis, Beda* &c. Quae omnia publicis typis edi- 
ta habentur , ut & quaedam epifiolarum fragm&nta a Baluzio evulgata . Eidem quoque 
tribuuntur vita> five paffto S. Cybriani , vitacSanttorumBeneditti , Mauri , 0* Scholafii- 
cae virginis , Carmen de eadem j, Scholafiica , & Hymni quidam , quos inter celebris in 
honorem S. Johannis Baptiftae , nempe , ut queant laxts &c. Sed haec incerta . Vita 
S. Armdphi apud Bedam eidem Paulo Diacono tributa, non alia eft , ac quae legitur 
in Hiftoria Epifcoporum Metenfium. Dicitur etiam literis confignafle Commemarium 
in Rcgulam S. Benedi&i , qui in quibufdam Codicibus MStis occurrit ; verum V. Cl. 
Mabillonius Hildemaro potius tribuendum hoc opus concendit. Si Galefinio credi- 
mus , Hifioriam quoque Epifcoporum Papienfium Paulus reliquit . Galefinium ego tanti 
non facio , ut eumdcm in hac re judicem idoneum putcm. Certe nemo alius hanc 

aut 



Digitized by 



19* . > 

aut antea , autpoftea vidit , & nc ipfi quidem Ticinenfes , qubruro tamen Werent 
aut fervare, aut redimere opellam iibi gratiflimam . Fragmenta alia Opcrum Pauli 
Diaconi innuit Johannes Baptifta Marus in Notis ad Opufculum Pctri Diaconi dc 
viris Muftr. Cafin. 

Quod eft ad Hiftoriam , feu Libros fex , de Geftis Lan^obardorum , quam nunc rccu- 
dimus, certiifimum Audtorcnt iUa habct Paulum noftrum., e^mque ille fcripfit, poft- 
quam Monafticairr vitam profcfTus £uit. Egregium fanc opus, auo fublato jejuna , & 
manca nimis forct apud Italos Laugobardici Kegni, & Populi Hiftoria. Sunt qui pu- 
tejnt,eum nH nifi fabulofa enarafle de origine~, ac tranfmigrationc Langobardorum , 
& potiffimum Cluvcrius Pauli Diaconi fiderp hcic prorfus Celev^re non djubitat . Et 
profcdlo- nuHa fcre Populorum , aut Familiarum origp cft , cjuac fabulis non fcateat, 
& nec ipfe Paulus ejufmodi mcrcibus carct . Attamen uti jam. monui &p. X. Anti- 
qukat. Eftenf tam acri , atque ampla fentcntia minimc configenda , & nc in his qui- 
dcm contemnenda videtur rauli au&oritas , qui praetcrquamquod dc gcntc fua , qua 
cum floruit , multa rcfcire potuit , fe etiam alibi perquam accuratum , & eruditum 
exhibet , & prae oculis etiam habuit Hiftoriam Langobardicam , a Secundo Triden- 
tino co icm feculo (criptam, quo in Italiam Langobardi eruperunt. Prodiit Hiftoria 
haec Auguftae Vindelicae anno 151 5. tum Bafilcac anno 1532., ac deinde Lugduai 
Batavorum anno 1595. In hifce editionibus Opus in haec vcrba defiit Francorum % 
Avarumquc pacem cuftodiens . • At Fridericus Lindcnbrogius cditioni Hamburgi anno 
iSii.fragmcntum addidit, quod & Frcherus inter Hiftoricos Francicos Hanoviac an« 
no 161 3. cditos ex Codice MS. Palatino cxhibuit . Laciniam eamdem cgo quoque in 
hac editione attexam, una cum aliis additamcntis ab Anonymo antiquo fa&is, & ab 
eodem Frehero evulgatis . Nihilominus quum in aliis Hiftoriac Langobardicac MStis 
defideretur f ragmentum illud , cquidem praeftarc nolim , Paulo noftro finc dubitatio- 
nc & hoc effe tribuendum . dcrtc Gruterus de hoc fupplemento agens exftare ait 
ipfum in unico illo MS. , cui tantum quifquc tribuat , quantum licet afflrmationi \tfiis 
unius. Imo eruditiflimus Pagius in Critic. Baron. ad Ann.774.num. 7. rm dubito\ in* 
quit, quin addit amemum illud fit alicujits junioris Auttoris. Id autem Pagius ex eoevin- 
cit , quod additamcnti Au&or ftatuat , Papiam dcbellatam , Defidcrium Regem 
captum , finemque habuifle Regnum Langobardorum armo Dominicae Incarnationis 
DCCLXXIH. quum tamen ex communi calculo Hiftoricorum vcterum , ac monu. 
mcntorum conftet, ea contigifle anno tantum fubfequente, hoc cft 774. Illorum tem. 
porum aequalis fuit Paulus Diaconus , imo teftis oculatus proftratae gentis fuae , ac 
proindc falli non potuit in aflignaudo anno tam mcmorabilis cxcidii. Ad haec Paulus 
dc Regibus fuis copiofe, amice, atque honorifice fempcr loquutus cft ; fragmenti au- 
tem Scriptor animo averfo , ac nimis jcjune dc poftremis Regibus fcribit ; & Dcfidc- 
rium quemdam Ducem Lanvobardorum , veluti hominem ignotum , appcllat , qui tamen 
Tufciae Duxerat, & noviflimus Regnum Langobardicum rcxit. Tamdem ut hoc mo» 
neam in Bibliothcca SS. Patrum Tom. X. imprefla legitur Langobardica hacc Hifto» 
ria, uti ad calccm Hiftoriae GothorumaGrotio cditac Amftekxtami anuo 1655., de* 
fiderato tamcn fragmento Frcheriano . 



Digitized by 



%99 

!g HORATIUS BLANCUS ROMANUS 

LECTORI HUMANISSIMO 

S P D 

,^^"""^l 1 ^ m ww * ^ au ^ Diacon * *Mtn colle&umi buic 9 qua doBiJJimum Muratorium auttorem 
} : •« 1 9 prapofita ratione temporum accedere deberet , ufatit miW <meri$ 0 ?*/<*• 

^to, ' ■ tinii nq^rif impofitum ejfet , <if m^w w ^irox doRrind , /brfi* praftantid exi~ 

X. Ani ' J mioi , mibique multis nominibus beneficentifftmos , obfervantiam fr obfequium , atque 

his^ ^ i» oj><xe ip/b diligentiam pro viribus oftenderem 9 cogitare ccepi quodnam celebratiAu- 

f ua ^ florix exemplum inter vulgata feligerem : f/nr* «liw circumferuntur non leviter inter fe difcor- 

i r J| tantia 9 ut e a fimul conferenti patebit . Erat animus caftigatiorem quoad fieri pojfet editionem pra- 

V/j £*re, quodque in recudendis aliis AuRoribus curavimus 9 id maxime in Paulo Warnefridi pra- 

jjf^ ftare : bomo quippe nationis Langobardica res amplijfimi hujus olim Regni ab adventu gentis iru. 

^Vi Italiam , unicus illiterati avi Scriptor 9 non inelegans pro temporum infelicitate , fervavit , itaut 

ujfcii eodem amijfo , mtfxima in Italica Hiftoria lacuna fieret 9 inclyta huic Urbi jaftura 9 qua ad 

Wifli regia fedis majeftatem elevata per univerfam ferme Italiam late dominabatur 9 & veteri labentc^ 

irdj^ Romano Imperio 9 Gothorurnque avulsd fortund 9 Italica potentia decorem in fe accepit , atque fir- 

lov ' mavit . Et fane fi Paulum noftrum auferas y qua tenebra in Langobardici Regni rebus non in~ 

ducentur , quantufque urbi decor non effluxerit 9 tacentibus ceteris penh Scriptoribus omnibus 9 
y^ 1 verbum unum aut alterum vix ad alia properando pronunciantibus ? Qua demum juri noftro ca- 

™M ligo induceretur 9 fi feudorum leges a Langobardicis dedu£la 9 atque in banc diem Jervata Paulia- 

cac 1% na letlione minime juvarentur ? His igitur de caufis expetebat accuratiorem diligentiam Paulus , 

eamque ut pro viribus adhiberem 9 Friderici Lindenbrogii exemplum comparavi typis Plantinianis 



5$ 



orumtsi 
isfnae.t 



exftji^ J vulgatum , gratiafque iterum rependo virodoRiJfimo D. Joanni Gafpari Berrettae CaJJinenfi Mo« 



nacho , qui libri bujus diu fruftra quafiti ufum prahuit 9 cum Ambrofianum alterum parem loco 
movere religio fit% atque Lindenbrogianam editionem ob id potijfimum cateris pratuli 9 qudd ma~ 
gni nominis vir 9 & antiquitatum peritid laudatijfimus 9 manufcriptorum codicum ope varias ad- 
:xeo ^ didit leCiiones , ac eruditijjimis notis illuftravit , nomine fuo per initiales tantum literas defigna- 

ifl Rejta to , quod Angelum a Nuce Cajfinenfem Abbatem in fuis notis ad Leonem Oftienfem in errorem 

icmii traxerat , cum hanc a fe probatam editionem Bonaventurae Vulcanio tribuat , qua reddenda ejl 

autiori /eioLindenbrogio . Acceptiorem praterea futuram fore literatis viris putavi , fi ex nova^ 
mea collatione cum aliis vtteribus codicibus genuina leflio cognofceretur ; quamobrem do&if. Jo- 
fephi Antonii Saxii Ambrofiana Bibliotheca Prafefti beneficio vetus MS. exemplum optima nota 
adhibui poft Hiftoriam Mifcellam eodem uno tomo alligatum 9 ejufque fpecimen charaileris in fe~ 
liicc ™ quenti tabula incifum volui ad probandam antiqui codicis fidem. Occurrit praterea codex alter 

gmcflti» cum forte in Modoetienfis Bafilica Archivo Comes Donatus Sylva doftijfimus ,£r ego 9 inter frag- 

l&ft^. menta cartarum , adnitente humanijfimo Canonico Brenno vetera monumenta inveftigaremus ad 

quj^ Langobardos noftros pertinentia ; fed refugit animus infelicem fortunam 9 perditamque operam 9 ac 

JC hocrav veterum vel calamitatem , vel negligcntiam . Occurrit , inquam 9 inter plures MSS. codices ibidem 

im fervatos Hiftoria Pauli noftri cateris auftior in iis 9 qua ad eamdem Bafilicam fpeCiant , quaqut 

in Afcenfiana editione paucis variantibus leguntur , ut fuo loco notavi: hujus ettam fpecimen dedi 
ifyji* fequenti tabula ; fed certiorem fortaffe notam alteram avi ejus 9 in quo fcriptus eft codex ille y quit 

mecum arguet a fequenti claufula , quam idem librarius una charaClerum forma , continenti 
ferie , inter Italia defcriptiomm circa finem lib. II. loco fatis incongruo inferuit fol. MS. XXIII. 
Hac ibi leguntur. 

Regnante Ottone minore Imperatore menfe Augufti totum apparuit ftella cometis percurrente 
indidhone III. In ipfo anno hoc fuit XIII. Kal. Februarii. Luna amifit lumen fuum quafi honl 
un3. & terremotus fa&us eft magnus. juxta gallorum cantus. pro indi&ione IIII. 

Item regnante Ottone Imperatore genitor fuper & fcripti Ottonis minoris pro indiftioncL. 
XIIII. Hoc fuit pridie Kal. novembns apparuit fignum inCoelo. vifa funt veraciter ad panem 
fentent$onis circa gallorum cantus Coelum claruit ficiit aurora. In ipfa claritate columna can- 
dida nimis apparuit erecla a terra. capud ejus ufque ad fententrionale ftellam. ex utraque parte 
ejus coelum flamineum erat ficut ignis & illic apparuerunt nebulae fulphureag tenebrofae plenae 
imbribus. Vifa fjjnt hec omnia <|uafi fere hora quarta. 

Cumque III. IndiCiio femel tantum in annos ImperiiOttonis minoris inciderit: is enim 9 ctfi du- 
plirem epochen habeat , longiorem non ultra protraxit , quam ad annum Imperii XVl. 9 quo poft 
infelicem cum Gracis pugnam dum occupanda TranJIyberina Italia inhiaret 9 poftliminio reverfus 
Roma occubuit anno Chrifti CMLXXXIII. , ut accuratiores Hiftorici notant , hinc Indi£iio tll. 
CMLXXV. anno eft ajjignanda , quo ftella comctes apparuit , dr fequenti CMLXXVl. , quo lunaris 
cclypfis , dr terramotus fa&us eft , Indi6lio IV. cofque duos continuos annos noftra numerandi 
ratione diftin£tos bene Amanuenfis ifte quifquis fuerit unum tantum ajfcrit ; fuis quippe tempori- 
bus non a Nativitate , fed ab Incarnatione annorum periodus deducebatur , eaque de caufa Fe~ 
bruarius menfis IV. IndiCiionis in eodcm anno recenfetur, quo III. effluxerat Indittio . CaterunL» 
eclvpfin hanc , terramotum , atque alia phanomena eo libentius notavi , quod nulla in ejus avi 
S^riptoribus baftcnus mibi occurrerit mentio , atque inde ajferere poffe crediderim codicem bunc Mo- 
dotttenfem fubOttone minore fcriptumfuijfe ; congruit enim ipfa cbarafterum forma y ut periti ro- 
gnofcent , frcquenfque apud veteres erat ufus injigniores fuorum temporum res per iftas claufulas 
memoria tradcre , ac aliorum libris inferere , quod Mabillonius , aliique plures animadvcrterunt . 
Sed ad Pauli editionem redeo . Ser- 



Digitized by 



Google 



46o 

Servato Lindenbrogiano textu variantes ab tpfo VuJgatas leRiones , & meas utriufque laudati 
codicis in calce adjeci fignatis initialibus literis , nempe A. M. , & L. quibus Ambrofianus , 
Afodoetienfis , & Lindenbrogianus codex fuo quifque loco notatur cum vel minimum a prapofito 
txemplo difcordet: pldcet enim eruditis viris religiofp ifthac diligentia, qua fape vitiati Aufto* 
rum loci , puritati fua refiituantur ; nec piguit ajjidua tot aliorum Scriptorum leftioni labor 
rem hunc improbum addere , in quo adjutorem habui accuratijjimum Philippum Argelatunu, 
noflrum , ut amplior tibi , LeSior humaniffime , fuppellex foret , ac judicio tuo Pauli men- 
tem in ipfa exemplarium copia commodius inveftigare pqffes , Ambrofiani prafertim codicis opc^ 9 
qui altertrantiquior ad illius tempora propius accedit , & multis in locis pecutiarem habet le&io* 
nem , ut plurimum cafligatiorem . Appofui praterea Lindenbrogii notas , qtlibus vir eruditijji- 
mus plura in Auftore noflro ex Graca , <jr Latina penitiori antiquitate illuflravit , ornaviu 
que concinnitate maxima , fr do6lrina , cumque in iis perlegendis animadverterim laudatijjtmunu 
virum ab iis , qua ad hiftoriam pertinent non libenter abflinuijfe , quod dr in epiflola fucu 
manifefti profitetur , id mibi laboris tribui fufcipiendum : temere quidem , fi cum viro edito- 
rum operum famd clarijjimo , nullius ego nominis in fccenam venire cogitajfem occafione af- 
fettata , fed ipfo propemodum allicimte , ac opportunitate congrua , illius Manibus morenu 
potius gejjiffe mihi videor , quod unice optavi . Noverat enim oculatijjimus Liridenbrogius non uno 
in loco Paulum nofirum a veritate aberrare , in iis pracipue , qua fuam atatem pracefferant , vtl 
temporum ordinem non fatis indicaffe 9 immo aliquoties manifeftd pravertiffe . Praterea cum tri- 
plicem hiftoriam unico filo Paulus duxerit , Gracam , Francicam , & Langobardicam , quod pluti* 
ma potentijjimas has inter nationes res intercejferint , fingulas non femper cateris reffondentes ita 
contexuit , quin erroris notetur; qua caufa fuit ut feveriores crittci in eum acerbius infurrexe- 
rint. Verum aquioribus ingeniis jamdiu perfuafum hiftoriam hanc plurimi faciendam , fi qua ab 
impuris fortaffe fontibus haufta expurgentur. Id equidem optaverat Lindenbrogius r, & obfervatio- 
nibus fuis, celebratijjimi viri data occafione prafliterunt , Baronius prafertim facra princeps hU 
jftoria , cum Langobardicorum temporum feriem ex inftituto fuo percurreret . Id ego iterum tanti 
viri facem fequutus perpetuis notis abfolvendum tentavi 9 ut LeHoribus prafto effent in ipfa Pauli 
ledione argumenta, quibus narratarum ab eo rerum ordo vel corrigatur* vet explicetur . 

Animum ad hanc operam dedit praflantijfimorum Virorum auftoritas Excellentifs. nempe Comitis 
Caroli Archinti , & Marchionis Theodori Alexandri Trivultii , qui ex doShina peritiaque fua , nm 
ex tenuitate mea rem aftimantcs\ itame monitis & eruditionis copia frequenti apud eos de re litera* 
ria fermone pene objbrinxerunt , ut jam erubefcerem ab eorum fententia deflinare , veritus ne defi* 
dia tribueretur mea longior excufatio . Satius itaque duxi Patronorum meorum arbitrio vinci , 
arreptoque calamo id primum cura fuit ut Langobardicorum Regum chronologiam ab ipfo Albou 
ni adventu in Italiam anno fcilicet CCCLXVIII. ufque ad Liutprandi obitum, quo Paulus bifto* 
riam abfolvit ita difponerem , ut fingulorum Regum anni quos Nofier enumerat , loco fuo feric^ 
tontinua notarentur, in quo plurimum ab eruditis viris laboratum eft . Ad eos ipfe inveJHgandos 
non alias volui conjeiluras, quam qua ab ejufdem svi Scriptori teftimoniis deducerentur , fi forti 
occurrcrcntj vel ex datisRegiorum diplomatum 9 atque tetinam uberior eorum copia in vulgus pro» 
diretj ut certiorem chronologia rationem inire poffemus cum ex baCtenus vulgatis nonnulla fint in 
numeralibus notis vel temporum injuria * vel negligentid librariorum vitiata . Hoc ipfe conatu $ 
quandoque a recentiorum Hiftoricorum chronologia difceffi , potijpmum Sigonii ; fed argumentcu 
fubjunxi 9 quibus aliorum auftoritati minime deferendum putavi. Non abfimili ratione per Ducum 
Langobardicorum atates excurri , Camilli Peregriaii , aliorumque bujus nota virorum fententias 
recenfendo . 

In iis verb locis , quibus nofter veterum aliorum teflimoniis fulcitur pari modo notavi ut major 
bomini fides accederet , <jr celebrem controverfiam de vrizine gentis Langobardica in ipfo Hiftoria 
initio confulto repetii ex doCiifJimis virisCluverio , ^Grotio; rem enim eruditione fua ita exege» 
runt , ut vix novi aliquid afferri poffit , proderitque in ipfo bifloria veflibulo altius fontem repe» 
tere. His ego Le&or humaniffime tuam inire gratiam putavi 9 cr fi probes 9 gaudium 9 fi crrorenL* 
notes lucrum a caJHgatione tua obveniet . Id poftremd te monitum voh in hac editione noflra pag. 
472. ut in aliis Lindenbrogii , Grotii fummam capitum non bene fuis locis appofitam . Caput 
rnirn XLVIIL in fuperiori XLVII. initium habet ab iis verbis apud Beqeventum &c. quo fumma 
ejufdem retrahenda effet; ne tamen variam ab editis capitum divifionem dartmus> atque itamajus 
mcommodvm oriretur, crrorcm diffimulavimus > Valt. 



LAN* 



Digitized by 



Sl 
s- 

i 

S 

.1 

1 

;!% 

i?» 

jj» 

«ft 

Tft 



SPECIMEN CHARACTERUM HISTORIAE 
LANGOBARD. PAULI DIACONI 

ex Yodicejlmbrosiano petyarnenotfia- iitQ.rtn 

(C^C^ IfemTRtOfuliT pky* cjuant^tn^iT dxthfoUfrqnat^cfoee nui+Ujfrujvre re^^, 

J *|»ta mortalt)»;; VtuJrpir. tmam* pojiferu^mulaxui uW Atxoo fot x*e u* nunmetw 

uniueW*. iU rejto r*n ^S^ufx^fjA^cciAw^liicec fyprvf tocd>ine<\ Ar^uUnun 
cupem^nomtnti; j*enerali z^mtxoc&/mto yrmAna- uoctccty cfu£u*f dfdti&T utcra rr' 



nui 



inypuinct^ f-ofnan» cuea loc* occup^fotr^fu^rtorem tn^rnor^j^rnn^ntAm 
Jtxcnnx^. ^tfjac ^^rmAniA? ^e^tnnjum^^ileTc^atu^m curmg a*Uuc(e menJc-v 
mfyoptif fcto JtftraJmur^ - — — — — — ~ * — 



— ^j^^au^tutiT^ncf cuTtac oKjtunaf fr^ton «xntmo tulc^.T^nv Jtf 

rom^^jtr^ifpolecut rru&A lj tldtnc u^cwu^ r rurfo^. c<xirratr^e r* UUumif^uA^iX^fa* 

£x Qodice c^iodoetiensi 




femofe utctnton eo fem^ mor£ AkmW .^edtuacfa 
tnimtte <*f ta itioralil^ >vn£e fct. 



— plaficmp otaoorub; cjudm 

armtffulenf. w^tnu lcmp cura fwna>Mjm dAtaKkj^ 



Digitized by 



4 01 

LANGOBARDORUM REGUM CATALOGUS. 



i. 



AGELMUNDUS 



II. 


LAMISSIO 


Ttf 

III. 


ILcLlMU 


IV. 


HILDEHOC 


V. 




VI. 




xr r i 

VII. 


1 AIU 




WACHO 


VIII. 


WALTARI 


IX. 


AUDOINUS 


X» 


I. 

AT tir>TKTT70 




If 

11. 


Vf 


/^T t?Dur\ 




fii 


vir 
XII* 


ATTTUAD ? 

AU 1 ri/lKI 




IV. 


Vflf 

XIII. 


APIT T7T DUT7C 




V. 


VIT 7 

XIV. 


ALAuOALuVb 




VI 


XV. 


ARIOALDUS 




VII. 


XVI. 


ROTHARI 




VIII. 


XVII. 


D^HAAT T"%TTO 

KUDUALUU5 

• 




IX. 


XVIII. 


A n TDPD TTTC 

AKIrEKTUo 




X. 


XIX. 


BERTARIDUS & 




VjSJVllDhsMX IKJO 




Yf 
Al« 


vv 

AA« 


(jrKlMUAJuL/UiJ 




XII. 


XXI. 


BERTARIDUS 




YffT 

A.HI. 


YYIT 

AAII. 


rTTWlHITDTTTC JXInc 
v*U1N1de,KA Uo lOlUS. 




XIV. 


WTff 
AAIII. 


T ff TTRITDTTTC 
1*1 U lOC.K.1 UCI 




AV. 


YYT\7 


KA^JTwlN DtLK 1 UO 




AVi. 


XXV 


ARIPERTUS 




XVII. 


XXVI. 


ANSPRANDUS 




XVIII. 


XXVII. 


LIUTPRANDUS 




XIX. 


XXVIII. 


S. RACHISIUS. 




XX. 


XXIX. 


AHISTULFUS. 




XXI. 


XXX. 


DESIDERIUS 



Ex profapia Gungincorum , mortuis Ibor , & Ayone Ducibus f 
Langobardorum Rex falutatur . P<w/. ^r.413. i Bulgaris 
occifus , reliCta filia captiva , 414. 

Agelmundi alumnus cum Amazone pugnat , 414. Kegnum 
accipity Agelmundi necem vindicat . Moritur , pag.qif. 

Regnavit annis XL. filio Regnum reliquitjpag. 415. 

Langobardos in Rugorum regionem duxit f pag. 415. 
Fi/ici* Gudeboc , pag. 416. 

Fi/icw Claffonis . Herulorum Regnum delevit f pag. 417. 4 XVacbo- 
nefratrts fui Zuchilonis filio vita dr Regnoprivatus 9 pag 418. 

In Regiisfaftis d Pauto minime numeratus , nejctf i Rotbari Reg* 
in fuo legum prologo , quodRegnum vi occupaverit 9 pag^iS. 

Filius \Nacbonis genere Litfoingus , tit antecedentes Reges , r*- 
gnavit annis feptem ipag.^iy. 

Langobardos in Pannoniam duxit, Gepidos vicit t pag. 419. 
Rodelindam uxorem habuit> filium Alboinum *pag. 424. 

Cunimundum Gepidorum Regem occidit ejus filiam Rofemun- 
dam uxorem babuit mortud Clotfuindd f pag 424. Langobar- 
dos in Italiam duxit, pag.qiZ confilio Rofemunda conjugit 
ab Helmiche occifus regnavit annis tribus 9 pag. 435. 

Maffanam conjugem babuit regn. an. unum menfes fex d fa- 
miltare fuo jugulatus , pag. 436. 

Clepbonis plius primus Flavius appellatus Brexellum expugnat* 
pag. 444. Tbeodolindam Garibaldi Bajoariorum Regisfiliam 
ducit 450. veneno fublatus regn, annosVl. pag.^. 

Taurinatium Dux Tbeodolinda altermaritus d Langobardis in 
Regnumlevatus 9 pag. 453. filias babuitN. Godefcalchi Par- 
menfis uxorem , pag. 459. & Gundibergam , pag.tyt. Aladoal- 
dumfilium, quemRegni confortem facit >pag. 463. regnavit 
annos XXV. pag 469. 

Jn infaniam lapfus d Regno ejicitur poftquam cum matre X. 
annos regnaverat ypag. 469. 

QuiAladoaldo fufietlus regn. an. Xll.pag. 470. uxorembabuit 
Gundibergam , «t piito . 

Gmere Arodus. Leges edidit ibid. regn. anno XVI. menfet 
IV.pag.472. 

Rotbari filius , buic Paulus uxorem dedit Gundibergam, qusfor- 
taffepoft Arioaldum Rothari nupferat.pag.471.Occi fus d Lan- 
gobarao cujus uxorem vitiaverat regn.ann. Vll. dieb. V.p. 473. 

Ftl. Gundualdi Tbeodolinda fratris regn. annos IX. 

Ariperti filii regn. ann. I. menf. III pag. 485. Ob mutuam di- 

fcordiam d Grimoaldo Beneventano duce Regnum occupatur 

occifo Godeberto 9 &Bertarido in fugam afto *pag. 474. 
Confirmato Regno uxorem ducit Ariperti Regis pliam . Dum 

columbamfagitta fcrire niterctur nonopofi phlebotomiam die, 

ruptd vend moritur . Regn. annos IX. relifto Garibaldofilio . 
Iterum in Regnum non fine miraculo vocatus 9 pag. 485. Cuni- 

bertum filium Regni confortem facit 486. moritur poft- 

quam folus cum filio regn. an. XVIII. 
Hermelmdam uxorem babuit ex Saxonum Anglorum generc^ 

ortam *pag. 487. cum Alacbi rebelle pugnavit , dr vicit >pag. 

488. regn. folus an. XII pag. 496. 
Cuniberti filius puer admodum fub Anfprando tutore dRagun- 

berto Taurinatium duce Godeberti Regis filio , i Regno deji~ 

citutypag.w;. 
Eodem anno mortuus ibid. 

Ragunberti filius . Liutpertum Regem in bello captum occidit f 
497* Anfprandum tutorem in fugam egit* in ejus uxo- 

rem dr filiam faviity pag. 498. Ticinoflum. merfus^pag. joi. 

regn.cumpatre & folusufque adannumXII. pag. 502. 
Bajoariis ad quos confugerat juvantibus Aripertum vincit , 

poft viftoriam Regno potitustres menfes tantum vixit 9 pag. J02. 
Anfprandi filius paulo ante patris mortem Rex appellatus . 

p. $02. Praclara multa geffit . Morbo ceffit regn. ann. XXXI. 

menf. VlL pag. jio. 



Sub quo Regnum Langobardorum d Carolo Magno everfum . 
Tora. I. " E e c Epi- 



402 

Epitaphium Pauli Diaconi ab Hilderico Abbate 

illius difcipulo fcriptum. 



hjerfpicua clarum nimium cum fama per acvum 
>ftra fimul jun&um pangant ce coecibus almisj 
<eridicos, Levica, cuos quis fumme criumphos 
f-ucifluis, Paule, pocuic depromere di&is? 
O fua, fed le&or properans huc nofcat, & hofpes 
c/iacrato cumulo requiefcere membra fub iftoj 

paudis, amande, tuas fummacim carmine digno 
>lmificos a&us dignum eft referare canendo. 
Wximio dudum Bardorum ftemmate gencis, 
<iribus acque armis, quae cunc opibufque per orbem 
»-*nfignis fuerac, fumpufti generis orcum. 
Ham digna eft, poftquam nicidos ubi faepe Timavi 
>mnis habec curlus, genicus cu prole fuifti. 

(^ivino inftin&u regalis procinus aula 

Ob decus & lumen pacriae ce fumpfit alendumj 

Oum cua poft Tibridem populis & Regibus alcis 

H^tinc placida cun£cis vica, ftudiumque manerecj 

Omnia Sophiae coepifti culmina facrae, 

^ege monence pio Racchis, penecrare decenter. 

hslurima capcalTes digne cum dogmaca, cujus 
poefblendens cundlos, fuperis ut Phosbus ab aftris, 
>r<4oas rucilo decorafti lumine gences. 
P3c fic jam nimium, fluidi cum gloria fecli 
Oondignis dicaret ovans te fedule gazis; 
pucis ob secerna» vitam fine fine beacam 
>udader fprevifti hujus devocus honores: 
poegis & immenfi fretus pietace polorum 
^ernanci huc Domino properafti pe&ore Chrifto 
coubdica colla dare Bcnedicti ad fepta beaci. 
Wxemplis mox compca tuis ubi concio facra, 
Hum jubar ut fulgens coepit radiare corufcis. 
h-*n te nam piecas jugicer, dile&io dulcis, 
55e<5Ureus & pacis amor, paciencia vi&rix, 
oimplicicas folers nimium, concordia fumma, 
Omne fimulque bonum femper venerande manebat: 
^unc ideo coeli te gemmea regna retentanc, 
coideream recinens paricer per fscla coronam. 

Hoc cibi pofco, facer, gracum fit carmen honoris, 
Hilderic en cecini quod lacrymando tuus: 

Qiiem requiem capcare cuis fac quaefo perennem 
Sacracis precibus, femper amande pater. 



N08I. 



Digitized by 



NOBILISSIMIS, AMPLISSIMISQUE VIRIS, 

DNa OTTONI A DURINGv 

ECCLESI/E BREMENSIS DECANO, 
PR/EPOSITOQUE VALLISLILIORUM, 

D Na vito ortelio 

flNSEMIO. ia 

SERENISSIMI REGISDANIyE CONSILIARIO, 
ATQUE HAMBURGENSIS ECCL. DECANO. 

D. D. F. L. B. 

AMpIiffimi viri, vetuftate nobiles, nobilitate felices, prccUra lemper mihi vifa cft veteris poe» Lucillii fenten- 
ua , monentis ante omnia nos debere commoda 
' patriai prima putare , 
Demde parentum , tertia jam pcjkemaque noflra . 
Meritiilimo enim , optimoque jure primas ubi partes poftulat terra qua genuit, que aluit, que educavit , qu« latente» 
in nobis divinae mcntis fcintillulas eruit , connabellavit , fovit j quod equidem mihi pneftitum ingenufe fatecr : utque 
aliqu4 redhoftirem, hanc Fauli Hiftoriam dcnuo luci dare volui. In qua etfi prsecipue de Langobardis agat , non raro 
tamcn aliorum Germanias populorum mentionem facit. Nefcio fane quid Hiftorii utilius dare pofsem : ex ea quomodo 
fecularium fortium variaverit urna difcere, & velut ez arce 

errores ionge , latcque per orbem 

defpicere licet ; qu« etiam virtute fua praeponderat , quantumvis impolito, & barbaro flilo fcripra . Id quod huic acci- 
diife «quo animo ferendum eft. Ita tunc tempora erant, rar5 aliquis Mercurialibus gratiis litabat f adcb deierta erant 
ftudia, aded tmus uirique mzenia marcor opprefferau nec accendebatur tyro amulatione fetianda . Quanta admiratione ( di boni ! ) 
haec effent, fi iftis temporibus contigiffent , cum quod rebus deerat, dos eloqueritum fupplebat, nunc fub verbomm vili- 
tate jacent res marim» . Quid enim prohibet fic putare , res ab eis maximas geftas , qui bellicoftllimis viris , & contra 
quos Mars haud aufit (ut Comicus loquitur) hifcere, tcrrori fuerunt . Hi enim funt, quos Alexander vitandos pronuncia- 
vit , Pyrrhus pertimuit, Ofar exterruit , hi denique funt in quibus Romanorum , aliorumque pax defiit . Vcram ne 
Gcrmanos meos nimium amando ipfemet odiofus ftm , ad vos mihi potius viri Ampli/fimi flectatur oratio , qui cum in 
nobili gente inter nobiles maxime eftis, vos felegi quibus prxcipue hunc librum oftcrrem, morem in hoc imitans majc- 
rum, 8c ut illi primitias quafdam frugum, aliaque dona dis fuis libare folebant : f\c ego vobis hoc libamcnta ftudiorum. 
Qua? veftra amplirudo , atque humanitas eft , ea benigne fufcipite, ac me vobis commendatum habetc. Lugduni in 
Belgio, Prid. Eid. Julii. Anno CIq. I^. VC. 



FRIDERICI LINDENBROGII 

PR/EFATIO. 

UTbanc de Langolardis bifkriam ederem , movit me ttnica > eaque boneJHJfma caufa , communis patria* bcc eft Germa- 
nia> amor . Cim entm viderem paucijf.mos effe , qui majorum noftrorum egregta fafla literis tradidtjfent , atque ex iis 
opttmum qttemque m communcm ( id quod di xoluerunt ) locum abhffe > ne & bk Jimilem fcrtttnam pat&etitr , ei 
malo Juljiilendum cenfui. Et quamvis bic nofier Paulus inter proletarios , & imt fubfdltt fcriptores iocandus fit , ta- 
men Ji reUum ferib amamus , fatendum erit , difci ex eo quadam poffe , qua frufira quis apud aiios quarat • Ut )ure bic Varro- 
nianum iliud dicatur : Neque in bona fegete nullum eft fpicum nequam, ncque in mala non aliquod bonum . Ejufce rei 
ergQ novam banc editionem paravi, nec me ab incepto arnovere potuit ftilus ejus , qui non iiia 

grandia indomiti Ciceronis verba minatur ; 

immo m aiiquibns iocis barbarus efl . Unde fit ut cum fummo tadh a multis , maxime iis , qui tnl , niji quod Jplendidum , atqug 
fcbolaflicum efl , pati pojfttnt , bujufinodi libri legantur . Ut verb tadulos iflos aliquanttdum reconciliarem , injtdia mihi aurwus 
facicnda fuerunt , idcoque Notas quajdam *velut epicitbarifma poit fabulam , addidiiht quibus qua ad mores antiquos pertinebant , 
aliaque loca^ qwe mims a vtdgo intelligi poffe putabam , explanare voiui : quod anfeliciter fub manus cejjirit , probe DG&crum 
judicium etio . A a m fungos iffos , fjr qui nafo plus quam ratione judtcant , nuilus moror . Dedita autem opera obfervavi ,ne ad 
rem , quam docere cupio^ probandam y nimis muita exempla cor.^ererem^ auamvis id mibi diffxile non fuijjet; ftd relinquere bunc 
campum illis malui $ in quo fe exerceant , qui bmc palmam expetunt . Sea nec qua ad bifloriam faciunt , milji notare mens fuit , 
ne offevfam eorum incurrerem, quibus fortaffis bac res elaborata jam diu.Ut nunc porrb confiety ad quorum fidem bac cditio ador- 
nata fttyjic babe. Ufus fum MS. exempiari^quod mibi fuOpeditavit V.C. & de literis egregie mentus Abrabamus Ortelius: tum 
duobus imtrefis, altero ab Afcevjjo Armo CIq. Iq. XIIII. altero Augufla Vtndelicorum Atmo CIq. Iq. XV. qucrum concilia* 
tor mibi fuit amictis metts Francifcus Rapbeleneyus E Ex bis pottjf.mutn MS. & Auguftanam edhionem fecutus fum , quia tn om- 
niLusfere conveniebant , immo nejcio qttid ytiaxor magts babere vtdebantur . Afcenfiana verb miiie locis difcrepabat , fed ego eas 
tantim varnantes lelTiones excerpere volui , qua alictijus momenti erant : nam omnes enotare cm bono \ His igitur , quifquis lettor 
eris 9 & tu m primis feiix tfatu Germania fruere > jhuiiifque mas fave . 



JOHAN- 



L 



Digitized by 



yOHANNES TRITEM IUS . 

ABBAS SPANHEIMENS^ — 

j„ Cataioso de ScriftotiMs Eccleftaflicis. 

P. . , „,,„. ra *«,«ii;s cosnobii , oidinis & Benediai , natione Italus > vir in divink fcripiuris «uditiffimuj , fc 
Aulu» Monacha C^nienfis < ^ io fuM , s , & c i arus e iM Ujo , «ropte, icientiam apud Carolum ImpT- 
m ^^'^^"^K^S . «coUm ante convTrfionem Tuam piaconus fuit Aquilegienfis Ecdefue.Sc 
ratorem m ■ magn o ^^**™ Sancdlarius , & cum eodem captus a Garolo in Galliam duftus, demum Mona- 
"S Kt-i T SS^S™5uam. P rola oratione non pauca volumina , dc qutbus ego tantum r^ fobjpa.. 
^awAdelburgafilixDtfidernregisaddidit , . - . . 

MCbronicm Eutropiilib.il- 

Gefla Epifcoporum Metenjium .Itb.u , -- * 

Vitam GregorH Papa Prmt. itb. U 
Vitam S. Arnulfm. /r*. 

Ge/fci Langobardorum , lib. VI. 
1 Hymnos fluret diverfo ntetro .^lib. U 

Tuffu Carof oriSt WftS^&leaioncs per totum annum , fingulis fef^ratibus fan£torum congruentes.Et aUa mul- 
u digeffit , 8c fcripfit. Claruit ejufiiem Caroli Magm temponbus , Anno DCCLXXX. 

Defiderii bujus Paulta tm mtnrimt, quentadmodtm nee HaUtulpbi , qui ante buttt regnavit , Aitno DCCLHL utfcribit Begi- 
m>, apud quem piura lii. ii.debis duehu regibus wlenti iegere iicet. 



Digitized by Goosle 




P A U L I 



WARNEFRIDI 



(■) 



DIACONI FOROJULIENSIS 

DE GESTIS L ANGOB ARDORUM 

L I B E % l 



C A P. I. 

De Gemama> quod plures nutriat populos f 
uteoque ex ea multa gentes 
egrediantur. 

V Eptentriona- 
lis plaga- , 
quanto ma- 
gis ab seftu 
lolis remota 
eft,&nivali 
frigore^eli- 
da, tantofa- 
lubrior cor- 
poribus ho- 
minum , & 
propagandis 
eft gentibus 
magis (i) coaptata: ficut econtra omnis meri- 
diana regio , qub folis eft fervorj vicinior , eo 
femper morbis abundat, (3) &educandisminiis 




( i ) lta hujus auttoris venim nomen effe ipfemet fcribit 
in hac hiftoria Iib.4. cap.39. Diaconum eumple- 
ra pars vocat , alii etiam Monachum , ut 8c MS. 
exemplar Pauli Cajftmenfis Monacbi. Videturautem 
prim6 fuhTe Atrienfem ; nam in veteribus gloflis , 
ubi fub ejus nomine citantur fragmenta Feftt , 
quem hic nofter nimis pol magno Reipublicae li- 
terariaa damno laceizvh , PaiUus Atbemenjts vocatur, 
quod vir magnus corruptum putat,fcribendumquc 
Paulus Atrienfis: <jui ut fufpicari licet, tunc tem- 
poris Atrienus fuit , poftea Diaconus , ultimo Mo- 
iiachus . Saxo Grammaticus eum folummodo Pau- 
lum vocat , nullo prasterea addito nomine , quem, 
fi lubet,vide libro VllL Undenbrogius . 
Codices noftri MSS. ex quibus varias le&iones hic 
adnotavimus ita infcribuntur . Ambrofianus. Inci- 
fit MJloria Langobardorum Liber Primus . Modoe- 
Tom* L 



B 



eft aptamortalibus. (4) Unde fit ut tantae populo- 
rum multitudines, Ar&oo fub axe oriantur : ut 
non immeritd univerfa illa regio Tanai tenus , 
ufque adocciduum ; licet & propriis loca in ea 
fingula ouncupentur nominibus, (5) generali ta- 
men vocabulo Germania vocitetur ;((5)quamvis & 
duas ultra Rhenum provincias Romani, ciim ea 
loca occupaffent, fuperiorem, inferioremquc^, 
Germaniam dixerint.(7)Ab hac ergopopulofa 
Germania, fiepe innumerabiles capnvorum tur- 
mse.abdudte meridianis populis pretio diftra- 
huntur ; multse quoque exea, pro eoquodtantos 
mortalium germinat , quantos alere ( 8 ) vix fuf- 
ficit, fepe gentes egreffas funt, quae nihilomi- 
ntis, & partes Afise, ied maxime fioi contiguam 
Europam, afflixerunt. Teftanturhoc(9)ubique 
urbes erutae, per totam Illyricum, Galliamque: 
fed maxime miferae (10) Italiae, qua? pene omnium 
illarum eft gentium experta fevitiam . Gothi 
fiquidem,(n) Wandalique , Rugi , Heruli ,atque 
Turcilingi, nec non etiam aliae feroces, & bar- 
bar» nationes e Germania prodierunt . (ix) 



tienfis vcro . PauU Dtaconk de geftis Langobardorum . 
(*) Alias deeft *> magb. Lindenbrogius . 
Ita in Ambrofiano. 
) Alias eb morbis efl alundantior. Lind. 
(4) Septentrionalis plag« prgeftantiam a frigore potifli- 
mum ,& nivibus , unde nobis rbrtafle horror , Pau- 
lus arguit, ut Langobardos fuos, quos inde dedu- 
cit , vel hoc naturae beneficio confpicuos afleveret ; 
nec immerito quidcm ; nam & yctcrum teftimo- 
nio , ac recentiorum commerciis noiifllrna hoc 
tempore regioni quis hanc laudcm abripuerit ? 
MttxpofiiHf Macrobios antiquis celcbratifiimos fub 
coelo Septcntrionali pofitos nOvimus ; unde apud 
Plutarchtim qtitfi. naturah cap, 30. 
Afclepiadcs , ait JEtlAofts celerms fevefcere a>m fciljcct 
ti igefimo i idque propterea quod eoriim Ccrpora nhnio 
Fff Solis 



! 



Digitized by 



4o6 



DE GESTIS 



• Solisajht exuratttur. InBritannia contra feniumanno 
CAX btcboarii qubd corpora ob frigiditatem ijlaritm 
regbnum igneam tn fefe contineant naturam , & cor- 
pora JEtMopwn rariora ejje , qttud relaxentur calore 
Solis . In Septentricnalibus regienibus corpora denjiora^ 
ideoque etiam vtvaciora , iifque de caufis Hippocra- 
tes libro dc aere, locis, & aquis (i*Kpo/3/*f «Te , 
ait , ris arSpdirHs wtzhs fjLcitkoy *!kos tirat 
*<npmv 5cc. adn iSt x iyptdwepet , S yyLtpditpu* 

Homms autem ifios longioris ejfe vita , qtutm cxteros 
^ mme fi* Morefque agrefies potius ,quammanfiutos. 
(f) Modoetienfis habet, umverfa illa regio ufque ad occi- 
duum iitus 9 licet loca fingula nuncupentur proprto no- 
tnine, getierali tamen &c. Utraque Ie£ho fortaflc 
manca , quippe maximam Germanias divifionem , 
qui inSeptentrionem porrigitur non fatis defignat: 
a vulgatavero minime recedendumcrediderimcum 
plures indicet fines , & fenfus fu univerfam illam 
Europae partem AG« conterminam, ab axe Ar&oo 
ad Tanaim , 8c ad litus occiduum generali Ger- 
maniae vocabulo vocitari , itaut non exigua pars 
Mofcovitici, ac Polonici Regni Svecia, Dania, & 
NorvegiaGermanise adfcriberentur , maxima tamen 
divifione , non ea qua Romanr Germ. diftinxerunt, 
ut idem Paulus monet . Tanais ctenim fluvius , 
Cujus origo , & curfus , & fi veteribus non ktis 
«arploratus i cum felsd a Rhiphseis montibus in 
devium iter abduxerint, Europam ab Afiadiftin- 
guebat. Lucanus tib. 

Qua Croefo fatalis Haiys* qui vertice lapfus 

Rbipbxo Tanais dherfi nomina mundi. 

hnpofuit ripis , Afiaque & termmus idem - 

£«rop^ medide dtrimens confinia terra. 

Tacjtus lib, i. de moribus Rom. exaaiori ftyloGer- 
maniam defcribit. Germania omnis a Galliisy Rbe- 
tttjque* & Parmonns Rbcno , & Dambio ftummibtts , 
a Sarmatis , Dacijhtie mutuo metu , aut montibus fe- 
faratar : catera Oceanus amlit , latos finus* & tnfu- 
Larum immenfa fpatia complc&ens , nuper cogmtis qui- 
bufdam gentibusy ac regibus , qitos bellum aperuit* 

Facile tamen ad Taciti verba locum hunc Pauli ac- 
commodaveris , fi Tanaim a Rhiph#is montibus 
( quos Tacitus innuere videtur) cum veteribus de- 
duxeris : eos enim Paulus in Plinio fuo Europas 
fines optime noverat lib. 4. cap. 13. Exettndumy 
inquit , demde efl ut extera Ettropa dicantury tranf 
greflfque Rbipbais montes litns Oceani Septentrtonalis 
in lava donec pervematur Gadeis &c. 

(6) Quid fibi velint hac verba : ut non immerito &c. Ger- 

mania vocitetur , minime affeveraverim , nifi forte 
ad notiffimam Germanias etymologiam reipexerit, 
ut numerum exercituum vel ab ipfo nomine indi- 
care voluerit, 

(7) Frequens apud Hiftoricos , & Geographos haac Ger- 

manias divifio in inferiorem , 8c fuperiorem , ad 
tempora circiter Augufti refcrenda , ut e* Dione 
Caflio , Tacito , aliilque probat Cellarius in Geo- 
graph. antiq. lib. x. cap. 5. pag. 369. 

(8) 00 qubd tantas mortalium turmas germinat % quantas 

alere &c. Lindenbrog. & Modoct; 

(9) Teftantur bucufque ttrbes &c. Modoet. 

(10) per miferam Italiam. Lind. Mifera Italia. Modoef. 

(11) Humu\ HeruJi , Turingi . Lind. Gotbrfiquidem , Vvan- 

daliy Quertdofi Heruit , atqite Turgilingi &c* 
(ix) InexplicaBilis ferme nodus in iplo veftibulo nobis 
occurret , fi gentium earum , quas hic Paulus re- 
cenfet origines enarrare vclimus > antiquafque fe- 
de$ in tanta rerum obfcuritate certius inveftigare . 
Sedul5 quidem viri dodiflimi , & de antiquitate 
optime meriti duras hafce provincias tentarunt , 
quorum iortafle diligentior Philippus Cluverius in 
iua Germ.antiq. Vertm is non uno in locoPauii 
noftri fidem ratficitus evellere nifus eft; Langobar- 
dos enim non e Scandinavia migrafle , at Semno- 
nibus conterminos au&oritate Strabonis t Taciti 
ac Paterculi cap. XXVL lib. IIL contendit , idem 
que de ceteris gentibus hoc loco memoratis d. lib. 
IIL cap. XLVL , unde ad pleniorem illuftraoo- 
nem Pauli noftri , ejus luc verba fubneftere non 
incongruum duxi . Vandalis igitur genuino refti- 
tuto nomine , hachabet , Videndum igitur nunc qtta 
nattones Vandalici fuermt generts . Plinius nominat 
folos Burgundiones , Varrinos , Carinos , Guttones: 
quorum bi ad Vifiulam amnem , Varrirti in Mecbel- 
burgenfi ducatu , baud procul Albi fiumzne fedes ba- 
buerunt: mtra quos fines multi etiam alH populi apud 
Sinum Codanum fiti fuerunt . Verum nil mrrum . 
Plinius nullius generis populos orrmes recenfet y fedunos 
atque alteros tantitm , qtws vifum futt iproinde ex ce- 
teris aufloribus funt fupplendi. Vandafis igitur adji- 
v cio Lemovios * fiv* Herulos , Rugios , Tidinos 



LANGOBARDORUM 

Ai 



B 



E 



Suardones, Eudofes, Anglos, Caviones , Theu- 
ringos , Nuitones , & Langoljgrdos . Quum Bur- 
gundiones , Guttones , & V trrm , ac Langobardi . Van* 
daiici ftiermt genc ris , de reiiquis inter bos fitis dubi- 
tari nonpoteji. De illis tribus natiombus diferte u* 
fiatur Plinius , de Langobardis , fabulofus equidem , 
idoneus tamen quartum ad boc probandum attrnet te- 
flis efl Paulus Diac. qtti m gefiis Dmgpbard. ex mera 
nationum , nommwnqite ignorantia Vandaios drjerfos 
facit a Vviniiis, bellaqtte mter bac dm nomina, ceu 
altcvijfimas inter fe nationes gefia narrat . Verba ejus 
iib. 1. cap. 1. bac funt Gothi fiquidem &c. & cm- 
tinuo cap. %. Pari etiam modo occ. Faifum boc ejf$ 
de Scandinavia fath fuperque mibi fupra m Ungo- 
bardis conviBum efi . Credo m eadem cum Diacono 
fuijfe opmione , & Jomandem , aui m Scanzia fug 
"memorat gentemVinovilotb: quod vocabuium fufpicor 
natttm e genuina Vandalorum adpeliatione Vindoli . 
Sic quidpe eidemjornandi funt Yimaitha , acSvetbuUy 
qui ntdli alii fuere , qudm Fimi , & Svetbi , Jw$ 
Svedi* utfupra oflenfum . Pergit Diaconus cap. VII. 
tn btc verba . Igitur egreffi de Scandinavia winili 
cum Ibor , Sc Ayone ducibus in regionem , qua 
adpellatur Scoringia venientes , per annos illicali- 
quot confederur^» IIIo itaque tempore Ambii, & 
Afli wandalorum duces vicmas quafque provincias 
bello premebant . Hi jam multis elati viftoriis 
nuncios ad ^vinilos mittunt, ut aut tribu» Vvan- 
dalis perfolverent , aut fe ad belli certamina w«- 

Sararenc, & cap. 9. Certum eft tamen Langobar- 
os ab intafto terro barbae longitudine , cum pri- 
mitus Vvinili di&i fuerintiupoftmodum adpella- 
tos ; nam juxta illorum linguam lang longam , 
bart barbam fignificat . Idem Sigebertus narratM- 
ditque uterque praeltum mter VvMos , & Vvandalos 
commijfum . De belio Langobardorum cum fimtimis 
verumfueritf item de nomine Vviniloriim i atdeori- 
srne t Scandinavia omnmo faifum i rnbilo entm magis 
quam ceteri ifti Vvandali, Gotbi* Rugii* atque Tur- 
ciimgi , & altt e Scandmavia profetli funt : Jtcet iy 
Gotbos , & Rugios , & Herulos e Scandmam^ornafh 
des deduxerit Varius bic, & inexplicabilts pem crror 
rudiilliy atque imperito Jomandts , Dtacmque [*- 
tulo mde natus eft> qubd unius ejufdem Vvandakirm 
gentis adpeliatio multis modis pro ratiom dialeaorum 
variata fuit . Fuerunt igitur Langobardi alio vocabub 
adpellati Vmliy idefl VmdM.feu Vandait , non firo* 
prio , ac pecuiiari , fed comrnum omnsbus natwmlm 
finum Codanum mter Viflulam* Aibhnque, & Cba- 
lufum incolentibus . Belium eos rtlquts Vandaln m- 
ter Albmty & Viadrum movijfe> inde tnaxtme credh 
derim , quia & ipfi a communi eorwn adpeilatim 
poftmodumm exteHsregimhtsfeparatifuerunt ,auem- 
admodtim, & Gotbones* Burgundiones , fterutt, ac 
RugHy de quibus ommbus mox piura dicam. Vocab^ 
lum autem Vmiiiyfive Vhmult, Vvhnli.ac Vvmli 
propriam fuife Vandaiorum adpeUationm,qmjtVin- 
dili , ac Vinduli ex Helmodi maximi fatet btfioria 
Sclavica : fic enim fcribit iib. L cap. XL ubi ergo 
Poloniam finem facit ,pervenitur ad amjjbffimim 
Sclavorum provinciam , eorum,qui antiquitus Van- 
dali, nunc autem Vinithi , five VinuE appdlan- 
tur. Horum primi funt Pomerani, quorum iedes 
protenduntur mfque ad Odoram , & mox alter 
fluvius, ideftOdora vergens in Boream,tranfitper 
medios Vinulorum populos, dividens Pomeranos 
aVilais, & deinde. Poft Odoraj igitur levemmea- 
tum , & varios Pomeranorum populos ad occiden- 
talem plagam occuirit Vinulorum provmcia eo- 
rum , qui Tholenzi , five Redarii dicuntur . Mtlo 
magh , mi Heimode* ita me Mufa bene ament Vm- 
tborum , five Vinidorum , ideft Sclavorum Profrta 
adpellatio fuit Vinuii y quam Vandali- Vmdos ecw- 
dem,ftve Venedos fuijje Sclavos , tdefi SarmMas ju- 
pra fatts valtdisy certifque probatum S ' mxtn argu- 
mentis . At Vandalos, fiveVmdeios fuifje Gemanos 
citra Viftuiam colentes , jam CCCC. ctrctter ams an- 
te Venedorum, five Sclavorum in Germantamtra^ 
migrationem teftati funt iuailentiJJ^miaulhresPlmm 
& Tacitus , quorum bic etiam tam vetuftam eam m- 
dicat jam tum balritam fuijfe adpellationem ,itttuwn 
ex ipfitts dei Tuitonis ftlitts eo nomtne adpeUatumfuij- 
fe qutdam crediderint . Revoco igttur tUud vocabulm 
Vmuli , & item Vinili , quod unis Langobardu k- 
viori errore tribtdt Diaconus ad Vandtiorum , Jive 
Vandulorum, & Vindelorum norrten. Venedi auhm, 
five Vtnediy ideft Sclavi , cur Vindeli , & Vandalt 
adpeliatifint ttuiia alia fuit ratio^ nift qua & Mar- 
comamtos Svevosy poftque bos etiam Sclavos , Jtve Vt- 
nedos , qui filA ipjis , & ceteris Sclavis auyntur Cze- 
cbi • Bojobemos normnari fecit : quum Bojobemt fro* 
prii fuerint Boji Galli ante Ntartxmams regtonem 



Digitized by 



L I B E R I. 



407 



Hercima fylva tncinSam babhantes* qua inde nomen 
Bojobemi accepit: nempe ut Marctmumm , & poftmo- 
dum Czeclri , <ma Bopbemum occuparunt dfett funt 
Bojobemi : fic rtnidi Sarmata , quta Vandalorum ob- 
federant agros adpellati funt Vaudali> cui adpeilatio- 
m baud parum caufs preebuit , aubd Vtnidorum, ac 
Vmdilorum nomina , baud omntno fibi tnvicem abfi- 
milia &c. 

Adversus hec Hugo Grocius in fuis prolegomenis 
ad Hiftoriam Gothicam , Vvandalicam, & Lan- 
gobaxdicam , 8c fi Cluverii fuppreffo nomine , 
gentes eas , aliafque Paulo memoratas Scandina- 
yiae reftitururus , acerbius fortafie , quam par crat 
invchitur rerum Suedicarum amore accemus : im- 
tno lubidine quadam fcriptoribus pene omnibus 
zecenrioris myi hac in re communi , qua fin- 
guli noffaras a fuis ereptas opes , & everfum im- 
perium acerrime contendunt , «ternam profe&o fa- 
mam h noftris fpoliis fibi mordicus vmdicantes 
Grotius itague poflajuam Gothorum origines con 
tra Gluverii fententiam ad Scandinaviam , immo 
ad Suedos revocavit, hmc de Vvandalis, 8c Lan- 
gobardiseruditiffimfedifserit. DeVvandalis quideft 
quod quifquam hoc tempore adferre fe putct poffe ex- 
ploratiusy quam rmlle abbinc anms Procopius attulit , 
qui m Africa cum Vvandalis fapiffimk efl coilocutus 
praterea Gilimerem Vvandalorum regem , procerefque 
rvandaiosConftaminopoIim perduclos quotia iana famt- 
liaritate cognbvit? credibilene eft bomtnem , adeb om- 
nia antiqua percunBandi cuptdum , id vel non praci- 
fue quafivtffe , unde effent Uli Htfpania , Afrtcaque 
mfefforesVvandali* aut Gilimerem , & alios ejusgen- 
tis primores ex fama antiqua , carmtnibufque perpe- 
tua memoria prodstti nibu babmffe certi quod refpon 
derent ? h autem Procophts Vvandalkorum primo 
Vvandalos non mtnus* quam OJhrogottbos , quamVve- 
ftrogattbos , quam Gepidas , popuios effe dicit Gottbicos^ 
nommbus dsftin&os , origine, ac monbus congruentes : 
iinguam praterea ipfis effe Gottbicam , neque fe dubi- 
tare qum olim una gemfuerint , ac ne temere id di- 
eeiffe putetur , Gottbicorum quarto rurfum Gottbicis 
populis Vandalos accenfet : eofque pariter cum Gottbis 
ipatria fede ad Meottdem paludem vemffe memorat. 
Accedat Jornandes * qm ubi Scanzia recenfet populos* 
pontt & Vinoviloth , qum vox Vvmolorum pofseffio- 
mrmfignificat . Ot entrn pofsefjfio eft etiam prifcis Sa 
xombust unde feot , five feudum fiduciaria fructuum 
Pofsejfio. li autem qm' Gracss Vandili, aliis Vandaliu 
Vanaalij Vvandaii , Tabula veteri Vanduli, Paulo 
Vvarnefiridi /unt VvtnUi , Adamo Bremenfi Vmuli , 
aliis Vvtnuli , mutatis vocalibus , ac D. litera , aut 
addita , aut extrita , quod crebrum Germanis , &ante 
monuimus. Procophy & Jornandi teftem de Vvanda- 
lorum origine mox addam Paulum Vvarnefredi , ubi 
aALangpbardos pervenero. Non ignoravit pleraque bac 
vir ilie leftionis plurima , fed tngenio fijus , ut alibi 
fape , cedere bis nolmt . Qmd igitur ipfum tn bac re* 
ut ante de Gottbis a vetujhjjmta optntone depulit t Lu- 
bido quadam • Quid tamen obtendat videamus . Sub 
Vtnaelicis Pltnius m Germania comprebendit Burgun- 
dionet , Varrtnos , Carrtnos , Guttones y ubi eft Vinde- 
lici m codicibus vtUt legi Vindeli . FactU largior 
tsnam eamdemqiie effe vocem termtnatione , qua Iwera 
extemis , dherfam non invitus agnofco . At quid id 
caufs mea nocet , cum Vvandalos jam olim , & ut 
credo tnter primos , nam eo me tnducit jfcmandes in 
Germantam pervemffe , ibique nomtullos reiiauiffe fui 
fangwms , & nominis populot , ut & Gottbi fecere 
non negem ? Etboc quidem ad difcuttendum quodobji- 
citur fatts eft. Ceterum , ut dicam quod fentio ^rebuf- 
que per antiquitatem obfcuris lucis , quantum potero 
adferam, non credo aut Vvandalos , aut Suedos gentis 
elle nomen % fed ficut Jazyges quidam diUi funtMeta 
nafta% & Lattnis Sarmata vagi, Jic & Germanorum 
quofdam arbitror nonafe iffis , Jed ab iis , qui primi 
eorum vim fenfere , quomodo a Tungris orta Germa- 
norum appellatio* dittos modb Suevos 9 modb Vvanda- 
los . Cur autem alti boc , altt' illo nomine , id cenfeo 
fortuitum , prout vifum efi populit , quos attigerant , 
nam voce &bac, & illa eos fignificari^ qui non certis 
fe tenent fedtbusyfed nunc buc> nunc illuc ambulavt, 
novere omnes , qui Germanicum fermonem &c. 8c 
infra. 

Kbnergoquarendum nobit efi, quam late patuerit Vvan- 
dalorum appeliatio . Patere enim tam late potuit , 
quam ipfa vagandi* alienaque occupandimos : fedunde 
tlii quiHifpaniam , ac pofl Africam tenuere Vvandalu 
de tns enim nunc agimus , ortos fe & crediderint % & 
dixermt : qua in re deceptos eos futffh non magis cre- 
dibile eftt quam fi quis de Batavis velit idem fufpi- 
cari , qui a Cattis fe ortos Tacito , Romanifque alns 
aliquot pofi faculis pradicabant . Quibus accedat De- 
xippi vetsrts biftorici teftimomum . Soripfit enim is . 



A 



B 



Galieni tcmporibus, ttt ex Trebelh , & Eunapio di- 
fctmus. Is autem eos de quibus agtmus Vandalos , non 
ab tnterna Germania , ubt Vandalos ponit Tacitus ,fed 
ab Oceani iitore venifse memorat . De Langobardis 
illis dko , quorum rngem tum alibt^ tnrn poitremo m 
Italia potentatus fuit , cui potiits credam , Quam Paulo 
Vvamefredi Langobardo ? qwd entrn tn hs a noftra 
memoria remotit adeo rebus baberi certius potcft % 
quam quod gentis cujufqtte carmma , & a majoribus 
adpofteros manans perfvtua fama fervavtt l Ejus baC 
funt ht Langobard. Pari modo 8cc Langobardos re- 
&e Vvtnulos tdeft vagos vocat , quos tamen mox cum 
Vvandalis att pugnafse , auia ejufdem vocis mutata 
temporibits pronunciatio effecerat , ut aliud id nomen 
putareturz quod cum refti obfervavertt Germania de~ 
fcriptor iaudem ei promeritam iubens reddo. Secutus 
Paulum Bremenjis & ipfe eofdem dsci ait Vvandalos 
per Vvinulos . Sed addaidus eft Pauli illnis notijfimis 
iocis alius nrmus cognitus ex mifcella ejus biftoria , 
namque ubi ad Tbeodofii filiorum pervenit tempora fic 
ait ipfe , ttt dixi , Langobardus . Eodem tempore 
erant Gotthi , 8c aliae gentes multe , 8c majamfc 
trans Danubium habitantes : ex quibus ratiorubi- 
liores quaruor funt, Gotthi fcilicet , Huifigotrhi 
( mendose editttr Hypogottbi , qubd ex altis ejufdem 
Scriptoris locis evincttttr : folebant autem HV pro 
W. pom) Gepidcs, 8c Vandali , 8c nomen tan- 
tum, 8c nihil aliud mutantes, omnes autem fidei 
erant Arriang malignitatis . lAi fub Arcadio, 8c 
Honorio Danubium tranfeuntes locati funt in terra 
Romanorum , 8c Gepides quidem , eac quibus po- 
flea divifi funr Langobardi , 8c Avares, villasqu« 
funt circa Singidonem , 8c Sirmium habitavere . Et 
ex Gracorum non editis iibris exrerpfit nobis eruditif- 
JtmusSalmafius TmmUt o\ Ktyiuxroi AoyyolSupfm, 
sdeft Gepidi, qui dicunrurLangobardi: jic & Con- 
ftantinus Porpbyngeneta C.P. Imp. exl teopbatds bi- 
floria tranfcripfit ttjTuilts ife Sr vrtpo* PippiSn- 
arar Aoyyoffdploi . Gepidae ex quibus diifidio fa- 
tlo orti Langobattii . Si ex Gepiais funt Langobardi 
illty quorum Paulus memtmt , Jane prrnvtus cx Got- 
tbisi Gepida uamqnc fine dulio ex Gottborum prcfa- 
pia duamt orighurm , qua verba funt Jornandis , at- 
que idem unde proprium nomen acceperint nefdre ws 
non patitur : nam qubd cum prrmi.m Gottbt e Scan- 
zia tribus navibus exiifsent , navi una tardius ve&i qui 
fuerunt , difsociato 4 gentilibus ceteris cctifilio fuo tn- 
fulam Viflula amnis mfederint s tmde pofl m Jongin- 
qutora funt profefti , origmem Gepidarum nomtnis 
Jornandes a mora ipforwn deducit : aptid qucm mate 
Gepanta fro Gepaita nunc legitur , efl entm Gepait 
Germanis is , qui moram fectt , ifque fmus etiam cla- 
rior audttur in eodem nomme , ttt a Gracis ejfirtur 
ynraififZ etiam P)-ocopius , ubi gcntes Ulas cogna- 
tas , moribufaue^ & fermone conrexas memorat Got- 
this, idefl Oitrogotthis , Vvifigotthis , & Vandal.s, 
addtt Gepidas , & Gepidarum prinapi nomcn ait 
ftafse Oitfogottho, neque vero primus banc Ltngo- 
hardis fuis dedit Patdus Vvamcfredus , fed ante eum 
idem fcripferat Profper Aquitanus vir optinue fidei , 
Epifcopus Rkegimjis , cujus , uU ad Tbeodofii ventum 
eft tempora bsc funt verba . Langobardi ab extre- 
mis Germania finibus, Oceanique, protinus lito- 
re , Scandiacjue infula magna egreffi , 8c novarum 
fcdium avidj , Ibone , 8c Ajone ducibus Vandalos 
primum vicerunt . Hos fccutus aultores Otto Frifin- 
gevfis Latigpbardis non mmus , qttum Gottbis originem 
€ Scanzia ajf.gnat . Quid vcro bts % qui fe opfontt bo- 
mo tnnnme elmguis , mLiine babet quod pro ft dtcat t 
labet Jane : fed, fi quid egp vidco , leve admcditm . 
Langobardos ait , muito ante bujus exittts tempora m 
tnteriore Germania ponunt Strabo , Tacitus , Ptole- 
maeus , ponnnt fane* nec ttm kco: ad Viadrum Ta- 
crius, cts Albim & Strabo , & poft Tacttum Ptoie- 
tnaus . Facilis (Llutn nodus , fi quis .conjldiret nonun 
boc mbil aliud J/graficare , qudn fromi^a barliz bomi- 
ttesf ut omnes Gevmam nvrunt , & PauUts ilie agno* 
fcit. Talia autem ex babttu nomma dhcrfis locis , *r- 
que temponbitsy nwic bis* nunc tilis bommilus ab iis 
ad quos accedunt dari folent . Erat quidem Gennants 
Ujitatum , memoravte Tacito, crincm barbamque 
lubmittere , nec nifi hoite c«fo exuere votivum , 
obligatumque v/rtuti oris habitum ; & exemplttm 
in Cruili Batavo Labemus afttd ettndem Scriftorem . 
Sed quoties ingens agmen uno eodemqueoris babitu ac- 
ceferat , non mirum fi ea novitas , nunc bk , nunc il- 
lic novo nomini canfam dedit , quid commune Domi- 
th AbenQ-barbo , & Friderico Barbarofl'a f aliimr pi- 
rata ejuflem nominis ? nibil^{immo M*xpova>yvroic f 
8c Langobard is ) nifi quhd eadem fuit cris fptcus % 
mieapfeUatio cadem txorta eft. Omnia qiia buc uf 

qw 



4o8 



DE GESTIS XiA 



CAP, n, 
De Scandinavia vnfula* & quia ex ea Wmilorum 
boc eft y LangQbardorum gens eft egrejfa. 

PAri etiam modo , & Winitorum , hoc eft, 
Langobardorum gens, quce poftea in Italia 
fehciter regnavit, a Germanorum populis (13) 
onginemducens,licet & alise caufas egreflionis 
eorum afleverentur, ab infula, quse Scandinavia 
dicituradventavit, cujus etiam infulae,(i4) Plinius 
Secundus in libris , quos de natura rerum com- 
pofuit, mentionem facit . Hsec ergo infula, ficut 
retulerunt nobis, qui eam luftraverunt, nontam 
in mari eft pofita, quam marinisflu6kibus,(i5> 



rf difputavhnut in mum collefta firmat Imperator 
P. quem modo nominavi Conftanttnus Porpbyrogeo- 
ntetery auttorem iattdans mSanttorum album a Gra- 
eis relatum Tbeppbanenh ait enim ttnius Gottbica ori 
gvnts ejje 9 & Gottbos xta proprie diflus* & Geptdas % 
& V \mndalos : ex Gepidts autem effe Langobardos . 
Credamus ergp veteribus , quando bic novi Scriptores 
vibii credi dtgtnus attuiere, Vvandaiosy Ofixogotbos , 
Vveftrogotbos x Gefidasi Langobardos* otnnes Scanzia, 
&quidem ei partt^quam Sueones tenent fuam debere 
ortginem . hortmamiorum autem poftericri voeabuio 
Sueonas, vei pracipue contineri . Hsee fufius quam 
praepofitus nobis norarum modus expetebat e Clu- 
yerio,8cGrotio exfcripfiffe le&oribus fortaffe non 
injucundum . Erunt cnim integr» differtationis 
loco ad Langobardorum originem cognofcendam 
poftquam Cluverius a Paulo , ahifque medii »vi 
Scriptoribus abfceflit , multofque recentiorum in 
fuam fentemiam addiuit, abvogar& veterum fide. 
Reliqua verb qu» Bodinus in medium protulit , 
ut Langobardoa e Gallia fua deduceret , a Lango- 
nibus nempe , ac Bardis, omnibus pene Scriptori- 
bus funt reprobata. 
Ceterum ad Crrotii partes , immo Pauli noftri meus 
adhuc libenter calculus accedit , fi tamen tantieft, 
ut numerum faciat , conitantiffimac gentis illius 
traditioni plurimum tribuens , qu» unica rerum 
geftarum memoriam inter arma , & frequentes; 
migrationes , & quod magis eft , inter feroces ,. 
ac illiteratos mores diu iervavit , 8c cicuratis in 
ItaliaLangobaidis, fer6 quidem in hiftoriamcon- 
ceflit, Pauli noftri potiflimum beneficio . Tradi- 
tionem hanc unicum Langobardis monumentum 
antiquitatis aperte fatetur m fuo legum procemio 
Autnaris ipfe Rex , qui ceterorum nomina regum 
ex memona fenum recenfct ; unde non rairum fi 
vel anachronifmus , irrepferir, vel manca, 8c mi- 
nus eaca&a rerum feries habeattir . Accedit etiam 
ad firmandam Paulo fidem San&ifc. Pontificis Gre- 
eorii cognomento Magni teftimonium, meaquidem 
fententil plurimi faciendum; quippe tot ipfecum 
Langobardis pace , belloque in ipfo gentis in Ita- 
liam adventu res ge/fit, ut illius originem , & no- 
viffe debuerit, & a Jornande fideliter enarratas , 
(erat enim infelici feculo divinarum , humana- 
rumque rerum peritiflimus ) obfervavit . Hinc li- 
bro dialog. III. cap.XXXVIIL hacc habet. Mox 
illa terribiiia a Ccelo Jigna fecuta funt ut bafla , at- 
que acies ignea ab Aquiione viderentur . Mox effera 
Langobardorum gens de vagina fws babitatioms edu- 
fta in noflram cervicem gfajfata efi , eaque verba de 
vagina fua bdbitationis a Jornande profe&b exfcri- 
pierat lib. I. cap. IV. edit.noftrsepag. 193. 
Demum non incongrua huic loco quas pwrfatur Al- 
bertus Krantius in fua Dania . Operapretium , in- 
auit, vtfum efl uniufrujufque regnt res feponere* ut 
Juum cuique decus refpondeat , dtvtfimque recognofca- 
tur quid rerum Dacia , quid Svecia ( qus & Gotbia ) 
quidqtie Norvagia peregerit . Nam regnum Langobar- 
dorum in Itaiia (quam Galliam veteres Itaii dixere 
CifalPinam) conflitutum y Danorum gloria efl Scartia 
egrejfbrttm: Gottborttm atttem decus Jubegijfe Italiam y 
vaflajfe urbemRomaniy diu regnum in Itaiia^ diu in 
Gaiitis , &Hifpanits tenutjfe . ftorvagii veruproprium 
fibi vtndicarunt maritima Francia de fuo nomine di- 
xijle Normanniam , inde in mediterraneam Italiam 
ujque penetrajfe , ac in Apuiia , Caiabriaque primb 
ducatum , & tn Siciiia comitatum poftea nobiie re- 
gnum in utraque Sicilia , quod tifque m banc diem 
dttrat fundafse . 
(13) Lindenbrogius legit : originem ducens e Scandmavia 
Baltei , fett Baltici maris infula , novarum fedium 



NGOB ARDORUM 

A propterplaniticmmarginum,(i(5)terras ambie*. 
tibuscircumfufa . (17) Intra hanc ergo conitituti 
populi , dum in tantam multitudinem pullulaf- 
fent,(i8)ut jam fimul habitare nonvalereat, ia 
tres , ut fertur , omnem catervam panes divi- 
dentes,(i9)qu»ex illis parspatriamrelinquere, 
novafque deberet fedes exquirere, forte perqui- 
rit. • 

CAP. III. 
Quod Ibor , & Ayo , primi Duces V/mhrum , 
cum matre fua Gambara fuerunt . 
Gitur ea pars , cui fors dederat genitale fo- 
. lum excedere, exteraque (20) arva fedbari, 
ordinatis fuper fe duobus , Ibor fcilicet &(n) 
Ajone, qui & germani erant, & juveniliadliuc 

seta- 



B 



r 



D 



quarendarum gratia ob muititudinem profith efl , 
iicet aiia cauja egrejponis eorum ajseverentur . Cu- 
jus &c. 

Lojigum eflet hjc veterum repetere fabulas > & er- 
rores de infula Scandinavja , Plinii pratfertim , 
unde non paucos haufit Paulus nofter, quod eam 
Latini » & Graci , ut Zieglerus in fuo peculiari li- 
bello fcripfit , fere incognitam babuerunt: argumento 
eft qubd ifibic terrarum Zonam frigidam perpetuis 
damnatam nhibus , omnifque anmantis hnPattentem 
dixerunt magno confenfu oc. Ita Plinio, oc Solino 
appellatur , Jornandi Scanzia , veteribus Baltia , 
& Bafilia , ut allatis teilimoniis probant Cluve- 
rius, Grotius, Cellarius, aliique in illius delcri- 
ptione, Zieglero Schondia, atque hec de illius 
etyniologia fcribit . Manfit iiii Scbondsa nomen , 
qubd amasnttatem^ ut dixi , Jrve ut verbumverbored^ 
dam pulcritudinem Jtgntficare , quoniam caii beneficun 
teiiurts obfequio , portuum , C7 emporiorum comrho- 
ditate , maritimis opibus , iacuum , & fluminum pi- 
fcatione , venatione nobiiium ftrarum , auri , argenti , 
aris , & piumbi imxbaufiis venis > coioni mdufiria agro 
exercendo , oppidorum frequentia , civiiibus inJHtutis 
nuiia cedit beata regtom - Verum hec eruditorum 
conlenlu nominis etymologia reprobata , eaque pe- 
nes ceteros invaluit, quam Grotius ex Jomande 
colligit cit. prolegom. pag. 3. quia omnes ejusterra 
popuii excifas rupes (ut legit ipfe) pro cajteilis ba- 
bebant , eaque ipja muntmenta Scantztn dtxere. Hinc 
factum Scandia , & addito au vocabulo quod terram 
Jignificat. Scandinavia illius delcriptio lununatim 
ex iplo Zieglero apud quem tabul» . Ctrcumfcri- 
bttur autem ab Occtdente Oceano Hyperboreo, a Sep- 
tentrione terra mcognttd , ab Oriente parte RsijJ.a al- 
ba y & mart Baitbico , a mertdie Gotbano Jtttu , (Sr 
parte Dacia . Complelhtur vero imperia regia rm 
Nordvegiam , Sveciam , Gottbiam . Lynafiias vero 
qua Regibus parent. XXXV IL Peninfula verius quam 
jniiila , tantoque magnitudinis , ut veteribus alte- 
rius orbisvenerit appellatione , ut apudPUn.lib.4. 
cap. 10*. 

(14) Lindenbrogius notat iib. 4. cap. 13. Locus ifie aClu- 
verio excuffus lib. III. Germania antiq. cap. de 
Scandinavia . 

(15) propter pianttiem margmum terras ambientibus . Haoc 

in Alceniiana editione defunt . Lindenbr. 

(16) margtmim. Alias marium . Lind. 

(17) Audi Cluverium hoc locb. £uid boc quafo efldicere. 

Non efl in marifitay Jedfluthbus martnis ctrcumfu- 
fa ? Vtdeo quid bowinem deceperit. Audiveratab att- 
quo de Seiandia mjula y qua litoribus efl platntyquam 
iiie inteiiextt Scandiarum efse maxvmam , auatverat 
item de immenfa iila Scandinavia peninfuiam banc 
pottus efse quam tnfuiam . harratwnes bas duas per 
obitvi0iem % ut eredoypofka confundens unam tndef^ 
ch infuiam parvam , non tam in mari pofitam , 
quam marinis flu&ibus circumfulam; qutbus ver- 
bis peninfuiam tndicare voiuit . Ha igitur Ptolomat , 
Diaconiquey &Jt qua aitorum fuerint Jtmiies nuga , 
repudianda funt *ne dum eas ampltfttmur , gravtorum 
auttorum Jidei tnjuriam fadamus . 

(18) puiiuiajsent . Modoet. popuiafsent. 

(19) Modoet. quadam ex iiiis pars patriam reknquem , ut 

novas deberet &c. 
Lindenb. quanam ex iiiis patriam efset reitctura , «* 
novas fedes exquirerent forte difqutrunt. 
(10) arva feaari, & terras petere. Lind. u 
(xi) Ajoney alias Agione* & fic infra quoque Lindenw. 
ita M. ^ , . 

Hic revocanda funt , qu* de egreffu LangoDawo- 
rum hisDucibus fcripferat ProiperAquitanus loco 
a Grotio citato. 



Digitized by 



P AULI D 1 A 

setate floridi , & ccterls praeftantiores , ad ex- 
quirendas quas poflint incolere terras * fedef- 
que ftatuere , valedicentes fuis fimul & patrire , 
iter arripiunt . Horum erat Ducum mater , no- 
mine(«)Gambara, mulier (23) quantiifn inter 
fuos, & ingenio acris, & (x4)confiliisprovida, 
de cuius in rebus dubiis prudentia , non minimum 
<;onfidebant% 

C A P. IV. 
De fiptetn vtris apud Germamam darmierttibus . 

HAud ab re effe arbitror, paulifpernarran- 
di ordinem poftponere , & quia adhuc 
ftilus in Germania vertitur , miraculum, quod 
illic apud omnes celebre habetur , fed & quae- 
damaliabreviter intimare. Inextremis(i5)Cir-i 
<;ium versiis Germani* finibus , in ipfo Oceani 
litore, antrum fub eminenti rupe confpicitur , 
ubi feptem. viri ( incertum ex quo tempore ) 
longo fopiti fopore auiefcunt , ita inlaefis non 
foluro corporibus, feaetiam veftimentis, ut ex 
hoc ipfo, quod fine ulla per tot annorum cur- 
ricula corruptione perdurant , apud indociles 
eifdem & barbaras nationes , venerationi ha- 
beantur . Hi denique quantum ad habitura* 
fpe&at , Romani effe cernuntur . E quibus 
dum unum quidam , cupiditate ftimulatus vel- 
letexuere, mox ejus, ut dicitur, brachia aruc- 
runt, poenlque (vA ceteros proterruit, ne quis 
eos ulterius contingere auderet. (k$) Videris 
ad quem eos profe&um, per tot tempora, pro- 
videntia divina confervet . Fortafle horum- 



(11) Saxo Grammaticus hift. Dania lib. VIII. cam ap- 

pellat Gambaruc. 
(*$) Alias quantum tnter barbaros . Lind. 
(14) Alias cum filiis provida . Lind. 
(*J) Sic editio Auguitana. MS. circumverfus . Alias cir- 
cumverjis ( ut M ) alias m extremis autem G c rma- 
nia fimbus . Lind. Retinendum omnino Circium . 
(atf) Septem SS. Martyrum Dormientium hiftoriam iub 
Decio Epheft coronatorum ex Metaphrafte > Ce- 
dreno, aliifque Graecis au&oribus reiert Baronius 
in an. ad an. Ch. CCLIV. 6c in Manyrol. Rom. 
%y. Julii .. De aliis feptem ex Gregorio Turonenn, 
Cc Sigeberto, quos eofdcm effe putat, ac cos , 
quorum hic meminit Paulus , ea fortafse conjc- 
ttura, quod au&or nofter ab eodem S. Gregr rio 
atta S. Hofpicii pene ad verbum hiftorias luac , 
nec non alia pleracjuc inferuerit, ut infra noubi- 
mus . Verum S. Gregorius in Majori Monalterio 
vulgb Marmoutier prope Tnronum , & Paulusin 
extremis Germaniae finibus Circium versus, hoc cft 
ad ip/umQceani litus locum dederedormientibus; 
unde alios eise facihus mihi pcrfuadcam ; ctlinon 
% me lateat citaum a doctik Baronio epiit. S. Gre- 
gorii Tur. a recentioribus inter fuppofttitias aman- 
dari . Ceterum an Paulo iit habcnda fides intc- 
grum cuiquc quod Iibuerit. 
(17) Alias Scritlofinni . Lind. Scrtttobini • Ambrof. Scri- 
ftobmi. Modoet. 
Hos a faltando vocatos fcribir. Durat hodie illavox 
apud Germanos ; nam Scriten eft divaricare, & 
diducere pedes , vel ut Paulo placet faltare ; in 
quo ille cum Graecis convenit , qui id <r*f/T«v di- 
cunt . In nomine difsentit a Procopio , in cujus 
de bello Gotthico lib. a. Xxftng/xoi vocantur: ab 
aliis Scritofim. Lind. 
De iis Cluverius lib. ?. Germ. antiq. cap. 38. m cu- 
jus {Scandmavut infuls) extremis y versus Ctrcium , in 
ipfb Oceani litore Scrhofimios collocat Paul. Diacon. 
ttb. 1. cap.4. &$• qui , bodieque in extremo Fntno- 
marcbia versus Septentriones litore , ad Rubeas pro- 
mantonum dicuntur the Scricfinder , & infrapag. 17$. 
Komen illorum a Procopio lib. x. de rebus Gottbtcis ci- 
. tatur XxfiStvixot vocabulo depravato pro ZxotOiQtvvoi 
Scbritifinniy nam etiam nunc totum boc genus appel- 
iatur ¥mnen % & Fevnen . Neque enim ecrum pfacet 
intemhefirva xp/Vi c , qui nuper in Diacono juxta , at- 
que Jornande legendum docuerunt Scritobim , tan- 
quam a voce bcin , qua peiem Jrve crus ftgnxficat , 
. eorum deduttum fit nomen , quia Diaconus tradit a 
f fom. L 



ONI LIB. I. 409 

quandoque ^ quia non aliter nifi Chriftiam effe 
putantur , gentes i\\x prajdicatione falvanite 
funt . 

C A P. V. 
De gente Scrit^Vfinorum . 

HUicIoco(*7) Scritobini, fic enim gensilla 
nominatur,vicini funt, qui etiam aeftatis 
tempore nivibus non carent , (28) nec aliis , (19) 
utpote feris ipfis ratione non difpares, (jo) quam 
crudis agreftium animantiura carnibus vefcuntur ; 
de quorum etiam (31) hirtispellibus fibi indu- 
menta coaptant . Hi a faliendo, juxta linguam 
barbaram etymologiam ducunt . Saltibus enim 
utentes , arte quadam ligno incurvo, ad arcus fimi- 
litudinem, ferasaflequuntur. (32) Apud hos eft 
animal, (33) n<?n fatis affimilecervo , de cujus ego 
corio, vt fuerat pilis hifpidum, veftem in mo- 
dum tunicae, genu tenusaptatamconfpexi,(34) 
ficut jam fati, ut relatum eft, Scritobini utun- 
tur . Qpibus in locis circa aftivale folftitium, (3 5) 
per aliquot dies , etiam no&u clariffima lux 
cernitur, diefque ibi multo majores,quamalibi 
habentur, ficut e contrario,circa (36) brumale 
folftitium , quamvis diei lux adfit , fol tameru, 
ibi non videtur, diefque minimi, cjuam ufquam 
alibi, no&es quoque longiores exiftunt. Qiiio^, 
fcilicetyquantomagis a (37) folelongiusdifce- 
ditur,tanto fol ipfe terra? vicinior apparet, & 
umbrse longiores excrefcunt . Denique in Ita- 
lia, ficut & antiqui fcripferunt, circa diem na- 
talis Domini , novem pedcs in umbra ftatun» 
humanx , hora fexta metiuntur . Ego autem in 

^ Gal- 



faitendo Gtrmanica iingua id ftrmatum. Ex Fenno 
rumyjhe Finnorum tos futj]* nomtne paritcr > ac ge- 
nere% Jinon tot aullurum F* vcl <& fcriUnttum una- 
nimts perfttackre potuit cotjfenfus ; id faltem movijjet* 
qttvd bodieqtte Tanis , horvagiis , ac Svevnilus , /;/ /- 
que ipjis appellantur Skrikfinntr , vel ut illorum firt 
ortbograpbta Skrikfinder . A'CJuverio minime in his 
diffentit Grotius in prolcg. , qui & alias hujus 
gentis appellationes e vcterum tcilimoni is adfcrt . 
Ceterum de fitu eorum hxc Adamus Brcmcnfis 
de fitu Danias . In confinio Svecnwn > vel Nordman- 
norum ccntra Boream talttant Scrttefinniy quosajunt 
eurfu firas frctre , ctvitas eortim maxima HaJjtnga- 
land , & Haljingaland regio efi &c 
Alias nec aliur fieri potefl, quam ttt criulis agrefiium 
ammantium camtkts &c. Lind. 

(29) Ambrof. 6c Modoct. nec aliud- 

(50) Modoet. qum. 
Modoet. birfutis. 

(ji) Scntofinnorum mores paulo aliter defcribit Proco- 
pius de belloGotthico, etfi eos errore maximoad 
ultimara Thulen ablegct Iib. z. cap. 15. cdit. nc- 
ftrae pag. 187. ^ # 

(jj) Aliis deeit ti non. Lindcnb. 

Legendum fortafse non fatts aljimile cervo ; namque 
dc fera illa quam hic Paulus dcfcribit haec fape 
laudatus Cluverius Jib. I. Gcrm. antiq. pag. 13/. 
Eft bodicque animal m illts terrts magnitttdtne , & 
ccmibus cervo baud abjimtle , vocabtthtm ei vulga- 
re een rhene , e quo nomen traxtjfe , modo di- 
ftum tegumenn genus ( nempe rbenonem Caela- 
re, & Salluilio memoratum , quod deicribit Ifi- 
dorus lib. iq. cap. xj. ) qtwd Patdtts vidti in Ita- 
lia , aut Gallia , batid ditbtum efl ; nam quod qut- 
dam Grammatici ixAie docent dttlum fuijje rbeno- 
nem dv6 Jtf (Iojvuv , ideft ab ag)tinis pellibus , td 
falfum ejfe teflatur Varro lib. 4. de iingua lathia 9 
qiti greca Itngua battd ignarus , peregrinum id , atqtte 
Gallicum affirmat ejje vocabulttm 9 & item IJidurus 
qtd Germanicum . 
Now fatis pro non multitm^ habet infra Paulus cap. 
VI. Anaihfius Bibliothccarius aliique hujus notae 
Scriptores, quanta dicendi elegantia ipfi vidcrint. 

(J4) Modoet. qtta , ut relatum efl Scnptobini &c. 
Lindenb. qua* utfireiatur Scrtftofinni &c. 

(35) Hxc verba ufquc ad illa quamvis dtei, ifl Afcenfia- 
na cditione dciunt. Lindenb. 

(]6) Modoet. pro brumale y Icgit pruinale . 

(37) w longtia> aliis dccil Lind. 

Ggg 



4io DE GESTIS LA 

Gollia Belgica , in loco qui ( j8) Totonis villa dici- 
tur s conftitutus , ftatus mei umbram metiens, 
decem & novem f & femis pedes inveni . Sic 
quoque contrario modo , quanto propinquiiis 
meridiem versiis ad folem acceditur , tanturru 
femper umbra breviores videntun ( * 9) in tantum , 
ut iolftitio «ftivali refpiciente fole de medio 
caeli , in /Egypto , & Hierofolymis , & in eo- 
rum vicinitate conftitutis locis , nullae videan- 
tur umbrae . In Arabia vero hoc ipfo tempore 
fbl fupra medium caeli , ad partem Aquilonis 
ceraitur , umbraeque verfa vice contra meri- 
diem videntur. (40) 

CAR VI. 
De duobus umbilicis Oceani maris , qui ftmt 
ex utraque parte BritamUa . 

NEc fatis(4i) proculab hoc de quo promi- 
fimus litore, contra occidentalem par- 
tem , qud fine fine Oceanum pelagus patet , 
profunchffima aquarum iila vorago eft , quam 
ufitato nomine maris umbilicum vocamus , quae 
bis in die fludfeus abforbere , & rurfum evo- 
mere dicitur , ficut per univerfa illa litora^,, 
accedentibus , & recedentibus flu&ibus , oe- 
lentate nimia fieri comprobatur . Hujufmodi 
vorago,(4t)five vertigo,k poetaVirgilio Cha- 
tybdisappellatur, (43) quam illeinfretoSiculo 
efle fuis in carminibus loquitur , hoc modo 
dicens : 

Dextrwn Scylla latus , lavwn (44) mplacata 
Cbarybdis 

Obfidet , atque imo baratri ter gurgite (45) vaftos 
Sorbet m abruptum fiuftus , rurfufyue fub 
auras 

Erigit alternos , & fidera verberat unda . 
Ab hac fane dequadiximus(4<f)vertigine, faepe 



NGOBARDORUM 

naves raptim , curfimque adtrahi adfirmantur , 
tanta celeritate , ut fagittarum per aera lapftj 
imitari videantur , & nonnunquam in illo ba- 
ratro horrendo nimis (47) exitu pereunt. Saepfc 
ciim jam jamque mergendse fint , fubitis un- 
darum moUbus retroadte , tanta rurfus agilitate 
exinde eiongantur , quanta priiis (48) adtradfee 
funt . Affirmant efle & aliamhujufmodivoragi* 
nem, inter Britanniam infulam , (49) Galliamque 
provinciam : cui etiam rei adftipulantur. (50) Se- 
quanicaB, Aduitaniaequelitora, quas bisindietam 
iubitis inundationibus opplentur, ut quifortafse 
aliquantulumintrorfus(ji) a iitore repertusfiie- 
rit, evaderevix poflit. Videas earum regionum 
flumina, fontem versiis curfu velociffimo 
B relabi , ac per multorum millium fpatia , dul- 
ces fluminum lymphas , in amaritudinem verti. 
Trigintaferme a Sequanicolitore (j^) Evodiain- 
fula millibus diitat , in qua , ficut ab illius in- 
colis adfeveratur , vergentium in eandem Cha* 
rybdimaquarumgarrulitas (54)auditur. Audivi 
quendam nobilimmum Gallorum referentem , 
(fnod aliquantas naves , priiis tempeftate con* 
vulfae , poftmodum ab hac eadem Charybdt 
voratae funt . Unus autem ex omnibus viris fo- 
lummodo , qui in navibus iliis fuerant , mo- 
rientibus cseteris , dum adhuc fludhbus fpirans fu- 
pernataret , vi aquarum (5$) fluentium abduftus 
(ytf ) ad oram ufque immaniflimi illius baratri 
pervSnit . Qjri cbm jam profundiflimum,& fine 
fine patens chaos adfpiceret , ipfoque pavorc^ 
premonuus , fe illuc ruiturum exfpeftaret , fu- 
bit6 quod fperare non poterat , faxo cjuodanu 
fuperjedlus infedit . Decurfis fiquidem jam ora- 
nibus, qiue forbend» erant, aquis, (57) oreil- 
lius fuerant margines denudati . Dumque ibt 
inter tot anguftias anxius , vix ob ( j8) metum pal- 
pitans refideret, dilatamque ad modicum mor- 

tem 



(38) Alias Tttronis villa. Lind. 

Servandum onnino Totonis nomen contra&um . 
Tneotonis villa notiffima in hiftoriis Francorum; 
ibi enim fub Mecoringis ^ 8c Carolingis regibus 
diu ftetit celeberrimum palatium , in quo Carolus 
M. habito conventu Procerum , advocatiique filiis 
Pipino, & Ludovico, regnum partitus eff, ac te- 
ftamentum condidit nova lervanda pacis conftitu- 
tione , aliifque folenniis roboratum . An. rer. eeft. 
a CaroL M. anno DCCCV. » 8c VI MichaelGer- 
manus apud Mabil. de re diplom. Iib.4*cap.i4i. 
Extat adnuc illius conftitutio fub nomine Capitu- 
laris Caroli Magni dati ad villam Theotonem 
anno ejus Imp. V. HodieGallis Tbkmrille adMo- 
fam fluvium,haud longe ab urbeMettenfi,dequa 
Paulus nofter hiftoria Epiicoporum illius optime 
merirus. 

(jj) Al. in tantum ut crrca folfittium aflhale rejpicienti 
folem de medio Gzli m JEgyfto, & Syene* & eo- 
rum vicma mdla &c. Lindenb. 

(40) Hflcc Paulus forte a Plinio hift. natur. hb. cap. 75. 

Notiffimi ex fphcxa populi Jrxtoi , Jpp/moi , 
irt 9 o<riLtot , nrtotrxioi , hoc eft qui nullas, aututrin- 
nue habent umbras , alterumbres , ac circumbres , 
de Arabibus vero vulgatiftimum illud* 
Ignotum vobis Arabes veniflis tn orbem 
fjmbras mtrati nemorum non ireftmflras. 

(41) tfec fdtss* alias nec multvm. Lind. 

(4x) five vertigo , aliis defunt Lini iu 8c in Modoet. 

(42) jEneid. hb. III. alii tamen etiamTbule adtribuunt, 

ut 8c Stat. lib. V. SiL L 
— e re?uo circumfona gurgite Thule . 

Quod verb additur, naves ibi abforben , ac rurfum 

evomi , idem tangit 8c Ovidius Metamorph. lib, 

XIILfeb.VIIL 
Stylla latus dextrum , lavum tnquietata Cbarybdis 
Infeftat , vorat bac raptas , revomitqm cartnas. 

Lindenbrogius . 

(44) tm$lacata % alias implicata. Lind. 

(45) vaflosy alias vaflo. lind. 

{46) vertigtne* alias voragtne. Lind. 

(47) exitu. Modoet. exitio. 

(48) De hac voragine Cluverius . Nunc §4 confinia Norva- 



gia , Fmnomarcbiaque ejfe vulgari vocabulo Mad- 
ftroom ,velfUt alti vocanU Muskeftroom tnter tnfuUts 
Laffbt,& Vveroe nemo barum regionum Peritus tgno- 
rat . Zieglerus in tab. Nordvegi® , feec addit . 
Maretnter infulas , &Nordvegiam dkitwTyaUeslundt 
EuriPus , vel anguftia . 
Staffwen tnfula &c. 
Lofotb &c. 
Lavganas &c. 
Vaflral &c. 

Inter tres bas infulas mart appellaturMmh^rom^jdefl 
aflus . Hk mare forbetttr mtra cavemas accedente 
fiuxu , & reflatur refluxu , quanto maxtmo 
deferuntur torrcntes . Navigatur boc mare donec tnfe- 
rhu eft faucibus fcopttlorum : & qui tniquo ttmwt 
tncidertnt feruntur pracipites in voragmsm - ** u v r *f 
gbrum reliqtri* perraro redduntur % &fi qnando redr 
duntur* repertuntur robore attrita collifione fcopukh 
rum , ut tanugine quafi obduBa videantur • J^.fP 
potentia natura fahulofas Symplegadas , & formtda- 
tam Maieam , & Stcniam Cbarybdrm , & omnta mh 
racula fuperans : qwt naturam efficerc rtliqm mm 
compertum mortaltbus eft . 

(49) Ambrof. Galittiamque . . . . 

(50) Alias Sequanicai Aquuankaque Ittora . Iind.naBiocl. 
(ji) Alias ad litora deprebenfus. Lindenb. 

Modoet. ad litora repertus . 
(ji) fontem . Modoet. fontes. 

(J3) Frequentius Ebodta vulgb Omay , 8c Aldemay. ^u- 
lielmus Camdenus in fua Britannia, pnmumqm 
Norntanmsj/fve Lexobiorum iitori AUkrney adjacety 
qua tn regiis Arcbrms Aureney , & Aurigney dtua , 
ut Aurica illa videatur , qua apud Antonmum mter 
Britmmici marh mfuias babetur . Hsc vix feptem a 
PromomorioNormanni* ieHaque abefl mil.&c. titttO 
tn oecafum fcopuiofa cauttum emrmntia procurr* 
nautis metuenda , qwbus Cafquettes appeilantur . 

(j4) Alias deeft to audttur. Lindenb. 

(jf) Alias deeft ri fiuenttum. Lindaib. 

(j6) Modoet. ora ufque immanijjtma Hiius &e. 

(j7) Alias ora iUius voragtms denudata reli&a erant. Utnu 
ita Modoet. . . 

(j8) Abaspropenfo tnetu , paipitanfqm refidsrtt. wna* 



Digitized by 



PAULI DIACONI LIB. I. 



411 



tem nihilominus opperiret , confpicit ecce fu- 
bito » quafi magnos aquarum montes de pro- 
fundo refilire, navefque, quaeabforptae fueraut, 
primas emcrgere • Cbmque una ex illis et con- 
tiguafieret> adeamfe nifu (79) quopotuit ap- 
prehendit • Nec mora , celeri volatu prope li- 
tusadveihis, metuendse necis cafus evafit, pro- 
prii poftmodum periculi relator exiftens . No- 
ftrum quoque, ideft, Adriaticum mare , (60) quod 
licet rainhs , fimiliter tamen Venetiarum , Hy- 
ftrbeque litora pervadit , credibile eft parvos 
hujulmodi , occultofque habere meatus , qui- 
bus & recedentes aquae forbeantur , & rurlum 
(61) invafura litora revomantur . His itaque pra- 
libatis ad cotptkm narrandi feriem redeamus , 

GAP. VII. 

Quod Wimli in Scoringam venenmt ; & quia 
AmM , & Ajffi Wandalarum Duces eis 
tributa ferfolvere mandaverunt • 

IGituregrefli (tfi) deScandinaviaWinili,cun 
Ibor, & Ayone (63) Ducibus, in regionerff, 

3ux appellatur Scoringa venientes , per annos 
lic aliquot confederunt . Illo itaque tempore, 
Ambri , & Afli , Wandalorum Duces , vicinas 
quafque provincias belio premebant , Hi jam_ 
multis elati vidtoriis, nuncios ad Winilos mit- 
tunt , ut, aut tributa Wandalis perfolverent , 
aut fe ad belli certamina prapararent . Tunc 
Ibor, 8c Ayo, adnitente matre Gambara, de- 
liberant melius eiTe armis iibertatem tueri , 
(64) qukm tributorum eandem folutionefoedare , 
mandant per legatos Wandalis , pugnaturos fe 
pociiis , quam iervituros . Erant fiquidem tunc 
Winili univerfi , aetate juvenili florentes , fed 
numero exigui , quippe qui unius non nimise 
ampiitudinis (6$) inful», tertia folummodo parti- 
cula fuerint . 



(jp) Lind. & Modoet. auo potuit accedem apprebendit. 

(60) quod licet Oceano difftmiley tamen Venetia , Iftriaque 

litora pervadat. Lind. 

(61) Alias invafo litore revmnantur , Lind. invafo iitore re- 

vertantur. Modoet. 

(tft) Alii addunt feu Scandavia inftda. Lind. 

(63) S. Profper Aquitanus in chronico . 

(54) Alias quam trtbutorum penjione fadare . Lindenbrog. 
Modoet. quam tributi eos pro folutione fcedari . 
Hinc evince aut Paulo Scandinavix riotitiam , quam 
tn ipfo Plinio legerat immenfa magmtudmis , por- 
tionem tantum ejus , quod fit notum , HilUvionum 
gtnte D.incolente pagis % alterumque orbem terrarnm^ 
appellari memona excidifie , aut fibi forte fuifle 
cornpettum Vvinilos ab una ex adjacentibus Scan- 
dinavi« infulis non nimis amplitudtms , ob angu- 
ftiam loci novas ferro fedes occupaturos emigral- 
fe, nottoriique regionis tantum expreflb nomine, 
tem nobis undequaque tenebris obvolutam tradi- 
diffe . 

(€6) Alias adOoddanum , 8c fic infra quoque Lind. 
Amb. 8c Modoet. habent, Godan. 

(67) quos prmuan , alias Priores . Lind. 

(68) cumque ita fafhtm fuijjet , eofque Godan oriente Sole 

mtentk confpiceret , dixti. Modoet. 

(69) tunc acceffijje dicitur & Gambara. Amb. 

(70) componerenty alias dtmitterent. Lind» 

(71) eregione. Amb. in regtone, 
(rx) Langobardit Amb. Longobardil 

(75) Vetiiiiorem hujus fabula Saiptorem Paulo extare 
non puto : nam 8c Saxo Grammaticus iibro VIII. 
ejus ex Paulomeminit , ubi tamen pro Frea » Frig* 
fcriptum eft . Verba h*c funt . Prtmian itaque Ble- 
kbtgam advefh, ac demde Mormgam praternavigan- 
tes ad Gutlandiam fe appulerunt , ubi & Patdotefie, 
autm Frig Dea% Lcmgol/ardorum vocabulum > qtio- 



B 



E 



CAR VIII. 



De Wodan f & Frea , ridieula fabula . 

REfcrt hoc loco antiquitas ridiculunu 
(abulam , quod accedentcs Wandali ad 

(66) Wodan, viaoriam dc Winilis poftulavcriut, 
illeque refponderit, fe illis vidtoriam daturur* 

(67) quos primiim oriente Solc confpexiflet;(6*8) 
tuncaccefli(Te (69) Gambaram ad Fream,uxorem 
Wodan, &Winilis vi<SboriampoftuIalTe, Fream* 

J|ue confilium dediflTe, ut Winilorum mulieres, 
olutos crines erga faciem , ad barb« fimilitu- 
dinem (7o)componerent , manequeprimocum-* 
virisadeflentf fefeque a Wodanvidendaspariter 
(71) e regione» qua ille per feneftram, Orien- 
tem versus , erat folitus adfpicere , colloca- 
rent : arque ita fa&um fuifle . Qjjas chm Wo- 
dan conlpiceret orieate foledixifle:Qpifuntifti 
(71) Langobardi ? Tunc Fream fubjunxifle , (7 j) 
ut quibus nomen tribuerat, vidtoriaracondonarer; 
ficque Winilis Wodan vidloriara concefliffcw . 
Haec rifii digna funt, & pro nihilo habenda^, 
Vidtoria enim non poteltati eft adtributa ho- 
minum » fed e coelo potiiis miniftratur . 

CAR IX. 

Quare Winili Langobardi afpellati fint , 
& quod Wota ipfe fit , qui apud 
Romanos Mercurius dicitur. 

CErtum eft Langobardos , ab inta£te ferro 
bartwe iongitudine , cbm primitus Winili 
di£H fuerint , ita poftmodum appellatos . (74) 
Nam juxta illorum linguam , lang longanu , 
Baert barbam fignificat . (75) Wodan fane , quem 
adje&£ literi Gwodan dixerunt , ipfe eft , qui 
apud Romanos Mercurius dicitur , & ab uni- 
verfis Germanise gentibus ut Deus (76) adoratur ; 
(77) q 11 * non c i rca h&c tempora , fed longe ante- 
rihs , nec in Germania , fed in Gracia fuiflc^ 
perhibetur « 

CAP. 



rum poftta gentem condtd&unt traduntur acctpijfe . 
Lindenb. 

Qu* Paulo Frea, & Saironi Grammatico Frig ridi- 
culi atrerius Vvodan uxor , Adamo Bremcnh Frtcco 
turpiffimus ille dc quo infra mutaco generelcciu?. 
(74) Inde vocatos Langobaidos etiam Orto Frifingenfis 
fcribir lib. II. cap. XIII. de geftis Fridcrici lmpe- 
ratoris , & Gunrerus lib. II. 
Dicitur a longis ea Lrmgokardia l*arlis 
- • a quibus alii diffentiunt , qui eos a Bardis Saxo- 
ni» populis dicros afF.rmant. Lmd. 
Inter eos qui a Paulo diflentiunt praacipuc numeran- 
dus Bodmus in methodo hiltorias, nameos aLan- 
gonibus, & Bardis , ut fupra notavi, ortos efsc 
voluit, & dici ; veriira hoc adversus illum habct 
Erycius Puteanus hilt. Iniubr. lib. cap. II. n. VII. 
Ingtrm ba nuga fttnt* nulli enim gente^ plures mge- 
nio Bardif maleque Fdfio ballucmantt Bodmtis crcdt- 
dit in voce Bardus : licet vates Galhrum , & canto- 
res Bardi diclt Jir.t . Laxgcnes verb ht Gallia Lmgo- 
nesfuerunti utjic quidem Lincobardt frifco vocabulo 
dtcendi ejfent , quos newto mn Longobardos , non nemo 
Germantca voce Langobardus appeliavtt &c. 
(70 Godan. Modoet. Gwwfa». 

Ambrof. adjetla Itt. D. Goddan dixtrunt. 
(j6) adoratur . Amb. adorabatur . 

Alius erat Vvodan deus Sveonum , de quo bene M. 
Adamus in Scprentrional um populorum hiftoria, 
iiuper ex generoiilHmi D. Henrici Kanzovii biblio- 
tfaeca edita : m boc templo ( Ubfola patrio lermo- 
ne vocato ) quod totum ex auro paratum efi , ftatttas 
trntm deorum veneratttr popuius , ftaut potentijfmus 
eorum Tbor in medio jolum babeat trickmum , binc 
& inde locum pojfident Vvodan , & Fricco . Quorttm 
Jigmjlcationes ejufmodi Jtmt . Tbor , ntqttittnt , fra/idet 
tn a*r$> qm tomtrus^ (x ftUmim% ventos% tmbrejque 

fere- 



412 



DE GESTIS LANGOBA R DORUM 

A 



CAP. X. 



Quomodo Langobardi Wandalos vicerunt , 
& de fame Langobardorum . 

Wlnili igitur , qui & Langobardi , com- 
miflo cum Wandalis prselio, acriter ut> 
pote pro iibertatis gloria decertantes , vi&o- 
riam capiunt ; qui magnam poftmodum femis 
penuriam (78) ineademScoringaprovinciaper- 
peffi , valde animo confternati £unt . 

CAR XL 

Quia Langobardi in Maurhngam tranftre 
volentes , ab AJJifpttu junt 
impediti. 

DE qua egredientes, duminMauringam(79) 
tranfire difponerent, Aflipitti (8o)eorum iter 
impediunt,denegantes eis omnimodis (8i)per fuos 
terminos tranfitum . Porr6 Langobardi , cSitxl. 
naagnas hoftium copias cernerent , neque cum 
eis, ob paucitatem exercitus , congredi aude- 



frenat , & fruges gubemat . Alter Vvodan* tdefi , 
firtior beiia rcgit , bominumque mmiftrat vtrtutem 
contra twmicos . Tertius efi Fricco pacem , voiupta- 
temque iargiens mortaltbus , cujus etiam fimulacrwn 
fingunt mgenti Priapo ; Vvodanemvero fcuipunt arma- 
tum , Jicut nojiri Martem fculpere foient . Tbor au- 
tem cum fce^tro Jovem exprtmere videtur . Hacte- 
nus illc. A noftro Vvodan, quem eumdem cum 
Romanorum Mercurio facit , etiamnum hodie 
Belga diem Mercurii Vvoenfdag dicunt corrupte 
pro Vtfodenfdag . Sic etiam ab uxore Vvodani Frea, 
Freidag (Danis Fredag) ideft Veneris diemdedu- 
Ctum puto ; quanquam id non certb affirmare au- 
fim. Erravitautem,& male patriam linguam in- 
tellex t P. Nannius, qui putat Vvoenfdag a lucro 
dichim , quia Romanorum Mcrcurius lucri praefes 
cluebat,quemadmodum nec illud mihi veriiimile 
fit Freidag dici quafi liberationis dicm , quia Ve- 
nus libertatisDea, Pro^w^nautemclanls.J.tip- 
fius in comment. ad Tacitum legendum ceniet 
Vvonjlam , vel Vvondam , a lucro nomme deduclo, 
quod fi cui magis placuerit legat ita. Lindenb. 
Cluverio hac Lipfii etymologia non probatur. Ejus 

hxc funt verba lib. L Germ. ant. pag. %i6. 
THequaquam ita Jlm felix mi Lipji a lucro majoribus 
tuis dttlus fuit dies Mercurii quafi a patrio vocabtdo 
Vvonnen , quod efi lucrifa&um , itve partum , quod 
tpfum eft a verbo Vvinnen , ideft , lucrari ,five parere; 



1 



ab ipfo Mercurii Trifmegifii vocabuio Godan , 
unde etiamnum Vefiopbalts idem dies dicitur Godenf- 
dach , nonnullis tuis popularibus contrafle (ut in 
pknfque voctbus apud vos in mcdto duarum vocaiium 
eitdttur) Goenfdach, reitquts Vvoenfaach contratte 
ittdem a Vvodcnfdach , quod a Vvodan Scc. 8c infra 
Vorrb ex jam ditlts fatis etiam patet inDiaconi Gctbe- 
fridtqne exemplaribus pro Godan , Vvodan , & Go- 
tan , Vvotan f male atque imperite Jupponi Godam, 
Vvodam , e>*Gotam , Vvotani , tamquam accujativi 
cajus a nominattvis Goda , Vvoda , Gota , Vvota 8cc. 
At nec ipie Cluverius ablque caftigatione a Grotio 
in citacis prolegomenis ad fuam hift. , ubi repro- 
batis iis , quae congciTcrat ille ut demonftraret 
eamdem <^fse vocem Tbeut>&c Dan y explicata ea- 
rum genuina fignificatione fcribit . wodan a wo- 
den, quod efi Jerocire , creditus Germanis veteribus 
prajidere paci , ac beilis deus , quem ob duplicem po- 
tefiatem Latinorum , alii Mercurium , alti Martem 
dtcere maiuerunt . Idem efl qui omifsa Ittera duriore 
Othinus aliis fcribitur Scc. 

(77) Alias quod non tantum circa &c. Lind. 

(78) Alias famem 9 commeatufatte pemtriam . Lind. 

(79) Mauringi* pariter ac lupra memoratae Scoringia 

certos fines defignare in tanta Scriptorum vane- 
tate vix longa diflertatione polfibile cuiquam fue- 
rit, ne dum brevibus hifce noftris excurfionibus . 
Clarifs. Leibnitius e rccentioribus in fuo libello 
de origine Franc^rum hac habet. Maurunganiam , 
vei potius M&uringaviam , five Mauringiam fitijfe fi- 
tam ad mare Baltbicum conjiat ex Pauio Vvarnefri- 



B 



D 



rent, dumque quid agere deberent, decerne- 
rent, (82) tandem neceflitas confilium reperit. Si- 
mulant fe in caftris fuis habere cynocephalos, (8 j) 
ideft , canini capitis homines . Divulgant apud 
hoftes hos pertinaciter bella gerere, humanum 
fanguinem bibere , & fi hoftem affequi non^ 
poffint, proprium potare cruorem . IJtque huic 
aflertioni fidem facerent , ampliant tentoria^, 
plurimofqueincaftrisignesaccendunt. (84) His 
hoftes auditis,vififque (85) creduli effefti.bellum, 
quod minabantur, jam tentare non audent. 

C A P. XII. 

De monomacbia duorum virorwn fortium , 
quorum unus e Langobardis , alter 
e AJpfpittis fuit . 

HAbebant tamen apudfe virumfortiflimum, 
de cujus fidebant viribus, poffe fe pro- 
culdubio obtinere quod vellent , hunc foluitu 
prae omnibus pugnaturum objiciunt. Mandant- 
que Langobardis ut unum , quem vellent fuo- 
rum mitterent, qui cum eo ad fingulare certa- 
men exiret, ea videlicet conditione, ut fi fuus 

bel- • 

di , vuigb Diacono , iter Langobardorum ( etfi fitntium 
defcribente ) praterquamquod tpfo vocabuio indicatur • 
Eji entm Mauringta regto maritima, ut Mormiy t(t 
Aremortca , & bodieqae eadem f cre regio Pomerama 
appellatur , ftmt emm Pomerani Slavico fermone fiti 
ad mare, ut Polabt* hti ad Albim, hibe etttm 
bis efi Slavis. Ad h«c illuilrandaJoannesGeomus 
Eccardus 8c fuam nominis etymologiara addit , 
ejufque argumento certiores hnes defignat, vel ab 
ipfo Leibnitio pro quo pugnat hac parte ^rius. 
Pauius Diaconus (inquit) eandem regtonem Maurin- 
giam vocat , & Scoringi* , five regtont Cberfonenfi 
Cimbrica Ittorali, qua injuias Vanicas refptctt vtci- 
namfuijje tndtcat. Pofl Moringiam idetn btc autbor 
Golandam > five Gotborum regtonem ponh , nonquod 
ipfa Gotborum regio Maurmgi* proxtme adfita fue- 
rit : fed qubd tntermedue gentes tunc a Gotois domi- 
narentur . Poterit autem opttmo jure Vvagria , & 
vicina frovmcia^ una cum Lavenburgicis , & Meclen- 
burgicts terrts Mattrmgia vocari a luis Moris, Jhe 
paludibus, & lacubus. Kuiiibi enim tamfrequen- 
tes paiudesf quam btc locorum mvenies. Et vuUntur 
Slavi irruentes tnde adjitam regionem Pomeraniam , 
five ut ipfi loquuntur ItomorSe nommaffe , non tam 
qubd mari (ita enim integro iitori nomen Pomerania 
conventret ) quam qubd veteri Mauringia victna efiet 
&c. Eavero quxGalli potiffimum Scriptores con- 
tra Leibmtium congefferunt non eft hujus loo re- 
ferre, fatifque fuent aiiquantum lucis Paulo no- 
ftro ex Ciarifs. Viro anulifTe: cui etfi fides illius, 
r hoc loco prxfertim , iufpefta , jam pr«mifimus 
ex Grotio, quac minime adhuc abrogandam tor- 
tafse fuadeant. m m . 

(80) De his ita laudatus Eccardus adLeibnitium deong. 

Francorum . 

AJJipttti* quos fupra Maurinpam comnumorat Pauim 
toto cceio ab UJipetibus inf crioris Rbeni accoits dt§e- 
runt , & figntficant Aisos refiduos , qui fctitcet ntm 
tverant in oeptentrionem cum Odmo . 

(81) omnimodis. Amb. ommmodo. 

(81) Modoet. dumque quarerent 9 quid agere deberent , tath 
dcm &c. 

Lind. pro decernerent , alias quarerent. 

(83) VLiwo*.iQ<*\*< , Kat ? xtvo^ttfag , aliaque id genui mon- 

ftra timuit etiam m immaniflim* illius bellu» 
ventre abforptus olim cum navi Lucianus ver» 
hiftoriaB lib. L x 

(84) Simile ftrategema Beiifarii apud Agathiam hb. V. 

Nc/xrof £4 ivtytyvopiMt , ^} ? oxw^tai oivHirrt toXX*« 
1V1 piyct *m nrt&i* vxtfetvvu/uttvotc . fv« °i vo\t- 
fxtot op«vTff , oin$ettv /utyt?ov ttvott 4 MetrAp* «<C 

nrofcttg dvetfjttroSvrH . Nec vanum hoc ftrategema, 
nam ex igne in caftris incenfo de hoftium copns 
judicari folitum , etiam Carfar indicat lib. II dc 
bello Gallico . Quas caftra ut fumo , atque jgni- 
bus fignificabatur, amplius miile UX. in latxt. 
patebant. Ldnd. 

(85) Aliis deeft. Lind, Ita in Modoet. 



Digitized by 



P A U L I DIACONI L I B. I. 



4*3 



» 

& 

a, 
:a 

% 
s> 
11 



bdlator vi£oriam caperet, Langobardi itinere 

2uo veneranc (85) abirent: finverifuperarecur 
b altero , tunc fe Langobardis tranfitum per fines 
proprios non vetituros . Cbmque Laneobardi 
quem e fuis potihs adversbs virum belUcofiffi- 
mum mitterent, arobieerent, quidam exfervili 
conditione fponte fe ODtulit, promittit fe pro- 
vocanti hofti congreflurum , ea ratione uc fi de 
hofte vi<5toriam caperet, a fe fua<jue progenie 
fervitutisnasvum (87)aufefrent.QjLud plura?gra- 
tanter qvx poftulaveratefle (88) fadhiros polli- 
oentur. Aggreflus hoftem expuenavit,& vicit; 
Langobardis (89) tranfeundi facultatem, fibi fuif- 
que, ut optaverat jura iibertatis indeptus (90) eft. 

CAP. XIII. 

Qudd Langobardi in Mauringam tranfterunt, 
^ ac deinde ad ulteriora Ioccl* 
progrefji funt . 

IGitur Langobardi tandem in Mauringanu 
pervenientes, uc bellatorum poflint amplia- 
re numerum,plures afervili jugo (9i)ereptos, 



(8tf) Modoet. per quod venerant . 

(87) Alias nexum. Lind. 

(88) Amb. & Modoct. fefe fattttros &c. 
Modoct. Langobarats adttum tranfeundi exUbuit : fibi% 

& fuis qua oftaverat jttra &c. 



go) Amb. adeptus 



Amb. conaitione 

Amb. & Mod. habent mgct,r.itat . 
Notandus ritus manumiffionis . Nam qui in lcgibus 
( Langobaidorum titulo de manumiffionibus ha- 
bentur ,alterius generis funt. Lbtd, 
Forte veteribus Langobardis mos erat manumirtendi 
fervos pcr traditionem , aut jattum fagitt* > ifouc re- 
centioribufrexolevir. Pluraquidem manumifaonum 
genera recenfenmr a Rege Hothari lib. 1. legum 
tit. jj. ut animadvertit JLindenbrogius. Solemnior 
verb ea, per quam quis fulfreal feciffe dicebatur , 
cujus h»c formula. Quifulfreal. (liberurainter- 
pretatur Lindenbrogius in fuo gloffario adeaidem 
feges *a germanico fulfrey ) & afe extraneum , idefi 
amund (five extra poteftatem ut Grotius explicat 
in luo nomenclatore edir. noitr» pag. 370. B) Jic 
debet facere . Tradat eum prhis tn manus alterius 
bomhtss liberi , & per garantbhtx ( five ceffionem 
idem Grotius ) ipfum cmfirmtt % & tlle fecundus tra- 
dat eum in manus tertH eodem modo % & tertius tra- 
dat eum in quarti % & tpfe quartus ducat eum in 
quadrivio % & tbhtgat in Yradsa ( emancipet ab ob- 
iigatione) & GtJtUs (teftes) ibi fint% & dicantjtc. 
De quatuor viis ubi volueris atnbulare liberam babeas 
foteflatem &c. itaut per cjuadrivium ad quatuor 
orbis plagas plena vagandi libertas non incongrue 
fignificetur . Erat etiam manumifEo , qua fervus per 
ttnpans > ideft in votum flegis dimittebatur, 8c in 
Sacrofandis Ecclefiis per manudu6bonem Sacer- 
doris circa altare; ac demum alia, per quam,ut 
ab ipfa lege arguo minorem fervus acquirebat li- 
bertatcm , eifcque aJdium quis feciffe dicebatur . 
Aldio latinum noftrum libertum reipondere nou- 
vit Grotius Ioco citato. 
Invaluit etiam quandoque apud nos alius manumit- 
tendi modus a lcge Salica per excuffionem denarii 
de manu fervi , ut videre eft in pafto ejuidem le- 
gis tit. XXX f 
(9}) Alias applicuere fefe m Rugulandiam . Ltnd. 

Modoet. Rogulanaam librarii vitio pro Ruguiandsam 9 
qua Rugiorum terra, idque huic cum Golanda , 
commune, qu6d Rugii nario & ipfa Gothica, ut 
Procopius alferit hift. Gothica lib. i* edit. noftras 

(94) A&s Jmaibos, & Bantaibos pari ntodo , & Burgun- 
daibos dicuntur per anms &c. Lind. 
Modoet. Antabosy & Purgandaibos m rebq. cum Lhv 
denbrogio. Ambrof. pro Furgundatb % legit Vur- 
contbaib. 

(05) Imrno ver6 regionum. Ad illuftrationem FauU no- 
ftri hoc loco eruditiffimus Eccardus ad Leibnitium 
de orig. Francorum pag. Mauringia tranfmi- 
gratd dicit venifle Langobardos th Golandam , boc efl 
Cotborum terram . Hos ensm prafertim fub Herma- 
Tcm. L 



B 



ad libertatis ftatum perducunt, utcjue rata eo- 
rum haberi poflet libenas, (91) fanciunt more fo- 
lito per fagittam, immurmurantes mhilominus, 
ob reifirmitatem,aua»dampatriaverba. Egrefli 
itaque Langobardi aeMauringa, applicueruntin 
Gotanda^ (9;) ubialiquantotemporecommorati 
dicuntur . Poft hsec Anthabet, (94) Bathaib ♦ pari 
modo StVurgundaib, per annos aliauot pofle- 
difle, qu* nos arbitrari poflumus efle vocabu- 
la pagorum, feuquorumcumquelocorum.(95) 

CAP. XIV- 

Qtda mortuis Ibor, & Aycme ducibus 9 Lan- 
gobardi primum regem AgjUmundum 
babuerunt . 

MOrtuis interea Ibor , & Ayone (96*) ducibus, 
qui Langobardos a Scandinavia(97)eduxe- 
rant , & ufquead haectemporarexerant, (98)^0- 
lentes jam ultra Langobardi efle fub ducibus , 
regem (ibi ad ceterarum tnftar gentium ftatue- 
runt . Regnavit igitur fuper eos primus Agel- 
mundus, (99) filius Ayonis, ex profapia ducens 

ori- 



nerico m omtA litore tnaris BaJtbici etiam cis Vifiu- 
lam tmperajfe JonuDides tton obfcure prodit . Ex Go- 
tbonsm patria eot in Anthaib , boc efi Antarum rc~ 
gionem % jhe Pofottiam , demde m Bathaib defcendfle 
refirt. Bathaib bocjltie dulto efl Gepidarum terra, 
vetus nempe Vacia . Gcpidx enim dt&i funt qttafi 
Gotborum rejidui a bcitcn , biden f mancrey rcji~ 
duum efle. Et pide, beite, bathe pro rejiduo regtt- 
lariter dicipotefi , prcefrtimfi a mcre veteri ut c 
emncietttr. Bathaib ergo ex Batborum , Jive rejiduo- 
rum> fcilicet Gotborum regio* qua iidem acGcptda. 
Burgundaib efl Burgundictmm terra , qnam Jciitcet 
Gepidite proximam tetiucnmt antequam Gailtam in- 
trarettt &c 0 

(90 - ) Alias Iborey aL Ebore ♦ & Agione. Lmd, 

(97) Alias a Scatmavia , fuu (ut dixi ) Scandavta adduxe* 

rusnt. Lindeng. 

(98) H«c vcrba non leguntur in Amb. 

(99) Modoer. Algemundus . 

Lingobardorum R^gum fcries , quam hic Paulusab 
Agelmundo exorditur, poft feptimumRegcmTa- 
tonem non bene convenir cum proeinio lcgum a 
ILege Rothari editarum • Hujus proemii partem 
Carolus Sigonius hiflor» fuas ad annum Chntti 
DCXLIll.attexuit. Integrum vab ex ipfiusMSS. 
fchedis hic adnotandum cenlui ad Au&oris nollrt 
fupplemenrum . Ne tamen probata hominis fidei 
fraudcm facere vidcar , Ledores monitos volo re- 
centiori manu , 8c non fine mendis ab uno , vel 
altero illius amanuenfium efle tranfcriptum nullo 
addito teltimonio codicis, in quo ifta legebantur. 
Nec diffimulavero beneficium V. CL Jolephi An- 
tonii Saxii Ambrofian* Bibliothecae Pr^fetti , cu- 

. jus humanitate praefto funt codices omncs , quod- 

3ue mihi pnc ceteris jucundiffimumpcnitioriseru- 
irionjs fiue largiffimus apparatus. 

IN NOMINE DOMINI. 

Inciptt ediflum , quod renovavi cum Prhvatibus meis 
Judkibus Ego ht Dei Nomine Rotbar R*x vtrExcel- 
lenttjfmtus* feptimus dectmus Rex generis Langobar- 
dorum anno regtti mei 9 Deopropitto, oBavo% atattf- 
que mea trigejimo oftavo IndiUtone fecunda , & pofl 
adventum m provthcia halia Langobardorum , ex quo 
Alboin tunc temporis Rex , procedente Divma poten- 
tia adjuntlus atmo feptuagejimo fexto feJictter. Da- 
tum Terhto th Palatio. 

Quanta pro fubjeftis noflris , auanta noflra fuerit folici- 
tudhtis cura , vel Jtt fubter adnexata norma de- 
ckratf tam propter affiduas pracifuefatigationet pau- 
perum, quam etiam propter fuperfluas exaSiones ab 
bis qui majorem virtutem babent , quos vtm pati co- 
gnovtmus. Ob boc ccmftderatftes Dei Omnipotentu gra- 
tiam* necejfartum e(]e profpeximus prajentem corri- 
gerey & componere ugem% qua Priores omnes reno- 
vata% & emendata% & quod deefi adjiciat% & quod 
fuperfluum eft abfctndat %ht uno providtmusvolumttte 
comple&enda % quatettus liceat unicutque JaJva lege % 
& jujktia qutite vtvere% & Propter operattonemetiam 
Hhn htimi- 

4 



Digitized by 



Google 



4*4 DE GESTIS LA 

originem (100) Gungincorum , quae apud eos ge- 
nerofior habebatur . Hic ficut a majoribus tra- 
ditur, tribus & triginta annis Langobardorum 
cenuit regnum . 

C A R XV. 
De meretrice, qua feptem infantulos peperit, 
ex quibus Lamiljio unus fiut , & de 
monomacbia ejus cunu 
Anazone . 

HIs temporibusqiMedam meretrix, unopar- 
tu feptem puerulos enixa, beluis omni- 
bus mater crudelior , in pifcinam projecit ne- 
candos. Hoc fi cui impoffibile videtur, relegat 
hiftorias veterum ,• & inveniet non folum fep- 
teminfantulos , fed etiam novem unam mulierem 
fimul(ioi)peperifle. Et hoc certum eft maxi- 
me apudiEgyptios (102) fieri . Gontigit itaque 
ut rexAgelmundus, dum iter carperet , adean- 
dem pifcinam deveniret. Q,ui ctim eauo reten- 
to miferandos tnfantulos miraretur, haftaque , 
quam manu gerebat, huc illucqud eos inverte- 
ret, unus ex illis manu inje&a haftam regiam 
comprehendit . Rex mifericordiS motus , fa- 
ftumque altius admiratus , eum magnum futu- 
rum pronuntiat . Moxque eum e pifcina levari 
praecipit,atque nutricitraditum, omnicumftu- 
dio (103) mandat alendum . Et quia eum de pifci- 
na* quas eorum Ungua Lama(i04)dicitur,abftulit, 
Lamiflio (ioy) eidem nomen impofuit . Qjii chm 
adoleviflet , adeo ftrenuus juvenis effe&us eft , ut 
& bellicofiflimus extiterit, & poft Agelmundi 
fiinus , regni gubernacula rexerit ( 106 ) . Fe- 
runt hunc , dum Langobardi cum rege fuo iter 
agentes ad quepdam fluvium perveniflent , & 
ab Amazonibus eflent prohibiti ultrapermeare, 
cum earum fortiflima in fluvio natatu pugnafle, 
eamque peremifle , fibique laudis gloriam , Lan- 



NGOBARDORUM 

A gobardis cjuoque tranfitum paravifle : (107) hoc 
fiquidem inter utrafque acies pritos conltitiffe , 
quatenus fiAmaaona (108) eademlAmiffionem 
iuperaret , Langobardi a flumine recederent ; 
finver6 aLamiffione, ut & fadhimeft,ipfavin- 
ceretur , Langobardis eadem permeandi fluenta 
copia praeberetur . Conftat fane , quia hujus 
aflertionis feries, miahs veritate fubnixa eft % 
Omnibus etenim, (109) quibus veteres hiftorise 
not» funt , patet , gentem Amazonum , longfc an- 
tea, qukm hsec fieri potuerunt , efle deletam (110) 
nifi forte quia loca eadem ubi haec geftaferun- 
tur, non iatis hiftoriographis nota nierunt , & 
vix ab aliqup eorumvulgata funt, fieripotue- 
rit , ut ufque ad id tempus , hujufcembai inibi 
B mulierum genus haberetur. Nam & ego re- 
ferri a qutbufdam audivi , ufque hodie in inti- 
mis (iii) Germaniae finibus gentem harum exi- 
ftere foeminarum . 



CAP. XVI. 
Quomodo Bulgares noClu fuper caflra Lango- 
bardorwn irruentes , Agelmundum regem 
interfecerunt 9 & filiam ejus 
captivam duxerunt . 

IGitur tranfmeato Langobardi , de quo dixe- 
ramus , flumine , ctim ad ulteriores terras 
perveniflent, illic per tempus aliquod commo- 
rabantur. Intereachm nihil adverfi fufpicaren- 
tur , & eflent quieti , (11«) longa nimis fecuritas, 
qufle femper detrimentorum mater eft, eis non 
modicam perniciem peperit . Nodte denique-i 
chm negligentia reloluti quiefcerent cun&i , 
fubito fuper eos Bulgares (113) irruentes , plures 
ex iis fauciant,multosprofternunt,&intanthm 
per eorum caftra debacchati funt , (1 14) ut ipfum 
Agelmundum regem interficerent, ejufqueuni- 
cam filiam forte captivitatis auferrent. 

CAP. 



inimicos laborare, fuofque fines defindere. 

Tamen quamquam bac ita fe babent utile profpeximus 
propter futuri temporis memoriam , & ante nomina 
Regum antecejforum nojbrorum , ex quo genti Langp- 
bardorum Reges cceperunt ejfe memorati , rn quantum 
per ant*qtios bommes didicimusy in boc numbrano adr 
notari jujpmus . In boc fuit 

Primus Agelmundus. 

II. Lamifio . 

III. Lethe. 

IV. Gildech . 

V. Gudeoch filius Gildehoc. Leg. Hugode boc, 

VI. Caffo filius Gudehoc . Leg. Daffo fil. De boc. 
VII Tato filius Caffonis, & 

VIIL Unichis filius Tatonis . 

IX. Unabo filius Unichis , nepos Tatonis . 

X. Valamir. 

XL Albotn , qui erercitum utfupra in Italiam 
adduxic. 

XII. Clepes ex genere Belleos. 
XIIL Aginulfus Turingus. 

XIV. Autari filius Depex ex genere Aravad. 

XV. Audofal filius Aginuifi . 

XVI. Aruand ex genere Caupus. 

XVIL Ego inDei Nomine , qui dicor Rothar Rex 
filius Nandigi ex genere Arodus . Nan- 
digus filius No&onis. No&o filius Ala- 
mano filius Chilzonis, Chilzonis Vveo, 
filius Fronconis . Fronco filius Faconis . 
Faco filius Mamonis . Mamo filius Ob- 
thora . 

Rotbar jura dedit 9 qua leftor prima videbit. 

De Unictii, & Unabo regibus VIII. & IX. loco 
praefentis caralogi , quem emendaris in Sigonii 
fcheda numeris ita diitjnximus, altum apud Au- 
ftorem noftrumfdentium , ur fi genuina iiflccpro- 
logi ledio , manca fir Pauli feries ; contra ver5 
Andoinus Alboini propdcceffor memorift excidit 
Rothari , itaut fi regiis fafiis eumdem addideris , 
Rotharis ipfc XVIII. Rex habearur. Expunaif- 
que Unichi , & Unabo , ut Paulus habet, jam 
Rotharis non XVII. fed XVI. loco regnaverit . 
Quod miror, haud obfervafle oculatii&muxn vi- 



E 



rum Sigonium noilrum ; quippe fi Langobardis , 
ut ait lib. 1. de regno Italiae edit. VvecheliancB 
pag. 4. praerat Alboinas Andomi filius Rex jam de- 
cimus numeratus , cum ad Rorharim venens uter- 
que manifefti erroris evincitur . Recedit etiam a 
raulo noftro haec prologi lettio in epoche adven- 
tus Langobard. etfi nos cap. XXL ad eumdem 
firma fronte remittat . Sed hac infra . Interim 

i'uvat ex aliis etiam monumentis primos Lango- 
>ardorum reges cum Paulo novifle . 

(100) Alias ducens & profapiam , & originem Gungmgo- 

rum. Lind. 8cModoet. Gungingos , five Gunmgot , 
Grotius interpretatur Benevolos , eoque nomine fa- 
milia regis Agelmundi appellabatur, ut aliaAde- 
linfforum , de qua infra . 

(101) Amb. & Modoer. femel. 

(iox) Haec Paulus a Pliruo fuo excerpfit Iib. 7. cap. j, 
de pordigiofis parrubus . Tergeminos , ille , mfci 
certum efi Horatwrum , Curatiorumque exempio . 
Supra tntra oflenta adducitur f praterquam m Jtgy- 
pto , ubi fcetiferpotu Nilus &c. 
(ioj) Alias cufiodia. Lind. & Mod, 
(104) Vocem etiam apud Feftum reperies. Lacuna,aqu4 
colleStio , a lacu derivatur , quam alii lamam , 
alii luftrum dicunt . Beatus Rhenanus legendum 
putatrjuaiamam a fcaturigine, Nam quellen Teu- 
tonicaBngua fcaturire fonat . Lsnd. 
(10 f) Lamiflio, quafi Lamif-fohn filuis pifcin». Grotio. 

106) Modoet. fufceperit. 

107) paravijfe 9 & tnter utrafque &c. Modoet. 

( 108) Alias Amazon eundem . Lind. & ModoeU 

(109) Alias confiat autem bujus ajfertiovis feriem mbms ejfe 
veritati fuffultam . LindL 

(110) Vide Jornaridem de rebus Geticis cap. VIII. & 

auae m peculiarem libellum congeffit. P.Petitus. 

(111) Alias ultimis. Lind. 

(nx) Alias ejfent longa fub qusete mintme filliciti* fecuri- 
tas &c. LintL & ejjent longa in qutete mmisfollu 
citi &c. Modoet. 
11O Alias Bulgari, & fic fcmper. Lind. 
114) Al fatamdiuytamque atrociter per eorum caflra graf 
Jantes &c. Lind. 
Modoet. debaccbati funt diu vagantes t ut itfum &c» 



Digitized by 



PAULI DIACONI L I B. I. 



4*5 



J> 
ic 

3 

a 
fr 

3, 
1 



CAP. XVII. 

Q^modoLarmjJio rex cfih&ut efl, & quaUter 
Bulgares fuperavit . 

REfumptis tamenpoft hxc incommoda Lan- 
gobardi viribus , Lamiffionem, de quo 
fuperius dixeramus fibi regem conftituerunt . 
Q)xi ut erat juvenili aetate fervidus , & ad belli 
certamina fatis promptus, non aliud nifi Agel- 
mundi (115) necem ulcifci cupieas , in Bulgares 
armaconvertit . Primoque praeliomoxcommiiTo, 
Langobardi hoftibus terga dantes ad caftra re- 
fugiunt • Tunc rex Lamiifio ifta confpiciens , ele- 
vata altiJis voce omni exercitui clamare coepit, 
Ut opprobriorum , (116) qu« pertulerant , remi- 
nifcerentur , revocarentque ante oculos (117) de- 
decus,quomodo eorum regero hoftesjugulave- 
rint, quam miferabiliter ejus naram, quamfibi 
reginam optaverant, captivam abduxerint. Po- 
ftremo hortatur, ut fe fuofaue armis defende- 
rent, melius elTe dicens in oelto animara po- 
nere, aukm ut vilia mancipia, hoftium ludi- 
briis fulbjacere . Haec & hujufcemodi vociferans 
ciim diceret , & nunc minis , nunc promiffioni- 
bus, ad toleranda eorum animos belli certa- 
mina roboraret: fi auem etiam fervilis condi- 
cionis pugnantem vidiflet , libertate eum fimu 
cum pnemiis donaret . Tandem hortatu, exem 
ploque principis , qui primus ad bellum pro- 
filierat, accenfi, fuper hoftes irruunt, pugnant 
atrociter, & magna adverfarios clade profter- 
nunt. Tandemque de vidtoribus vi&oriam ca- 
pientes , tam regis fiinus , qukro proprias inju- 
rias ulcifcuntur . Tunc magna dehoftium exuviis 
prsedi potiti , & ex iilo jam tempore , ad expeten 



(iij) Alias cmfervatoris fui A^eimtmdi . Alias alumns ftt 

Ageimundi* ut in Mocloet. Lind. 
(nrf) Modoet. ut opprobrtum , quod pertuierunt memmtf- 

ftvt. 

(117) ALias mentis oculos dedecus acceptum* ut eorum &c 

Lindenbrogius . 

(118) Alias expetendos » obettndofque . Lind. 

(119) Amb. & Modoet. audactores. 
^ito) Alias Letb. Lind. & Modoet. 
(111) Alias Gildeocbum fiiium fuum. Und. 

Modoet. Qildeboc. 
(itz) Alias m regnum numero fust, regns fuccejforem reli 
qtut . Lind. 

(113) Alias Gedeocbis. Lind. Gudeoc. Ambr. 

(114) Ertavimus hucufque velut in labyriruho per varias 

Langobardorum fortes , & regiones ab eifdem oc- 
cupatas chronologico filo deilituti , nullum pne- 
bente Paulo, vef alio quopiam fcriptore , ni de- 
bili conje6hirae conatu temponim oidinem divi- 
nare potius , quam invcftigare velimus . Liceat 
hinc iecuriori greflu Hifiorici noQxi vefligiis adho- 
rere . 

Certam epochen evcrfionis regni Rugorum, quam 
hic nofter innuit a Caffiodoro habemus . Verba 
ejus hsec funt e Chronico excerpta . 

Boetius V. C. Cof. 

Hoc Cof. Odovater Pbwba ret*e Rugorum vitlo , c apto- 
que potitus eji . Anonymus vero Cufpinianus aTa- 

fio relatus , hac addit . Sub Confulatu ejufdem 
nempe Boetii ) pugna fafta efi inter Odoacrem Re- 
gem y & Febanum Regem Rugorum , & vicit Odoa- 
cer 9 & adduxitcaptivum Febanum Regem fubXVII. 
Kal. Decemkris . Confulatus Boetii communiori 
calculo incidit in annum D. N. Jcfu Chrifti 
CCCCLXXXVIL & XIL regni Odoacris in 
Italia . 
(i*j) Alias Odoacrem . Lind. 
(1x6) Alias regnarat. Lind. 

(117) Amb. Fleba. CdSbod. Pkwba . Anonym. Cufpiniani 
Febanus , aliis Fabay Favia* Favianus , Feuba , Fe- 
tbia. Eugippio in vita S. Severini Feletbeus , 6e 
Feletkus » ahis FUetus , Feletrus, Seva> 8c Selettus* 



B 



dos ( 118) belli labores , audaces (119) effedtf 
funt • 

CAP. XVIII. 

Qudd mortuo Lamiffione , regmon Lecbu 
fufcepity & pofl bunc , pbus ejus 
Hildeoc, pofl quem quoquc^ 
Bodeac regnavit . 

DEfunfto poft hxc Lamiffione , qui fecun- 
dus regnaverat, tertius ad regniguberna- 
culaLethu(i2o)afcendir. Qpi cbm quadraginta 
ferme annos regnafTet , Hildehoc (iai) filium , qui 
quartus fuit (122) in numero regni fucceffbrem 
reliquit. Hoc quoque defundlo > quintus Ge- 
dehoc (wj) regnum fufcepit. 

CAR XIX. 

Bellum inter Edoagar Regem Torcilingorum f 
(y Felecbeum regem Rugorum , & quomodo 
Langobardi fuperatis ab Odoacre 
Rugis , eorum provinciam 
pojfederunt. 

HIs temporibus ( 124 ) inter Odoachar , 
(125) qui in Italia per aliquot jam an- 
nos regnabat, (126*) & Feletheum, (127) qui 
& Feva didhis eft, Rugorum regem* magna- 
rum inimicitiarum fomesexarfit. (128) QjuiFe- 
letheus illis diebus ulteriorem Danubii ripam 
incolebat , quam a Norici finibus (129) idem 
Danubiusfeparat.In his Noricorum (ijo)finibus, 
Beati tunc erat Severini coenobium , (i^i) qui 
omni abftinentiae fandlitate praditus (132) multis 
jam erat virtutibus clarus . Qjui cfim hifdem in 
locis, ad vitse ufque metas habitalTet, nunc ta- 

men 



ut notarunt dodifllini Patres Bollandio fuccefs. 
ad a6iu S. Scverini . 
(ix8) Caufam belli inter Odoacrem , & Fclerheum cxci^ 
tati narrat Eugippius cap. XII. Frtdericus ( erat 
is Felethco fratcr) B. Sdvertni morte compertapau* 
per , & impius barbara cuj.iclitate femper immatuur, 
veftes pauperibus deputatas , & alta mnnulla credidit 
auferenda . Cui fctleri ficrilegium copulans , calicem 
argenteum, cateraque altaris mmtfteria pracepit au- 
ferenda &c. Alrajis ommbtis Munafterits rebus , pa- 
rietes tantt m quos JOanubio non potutt transfrre dt- 
tnijst ; fed mox m eum idtio denunciata fcryhttt ; 
nam intra menjls fpatium a Fridtrtco fratrts filto tn- 
terfeftus pradam pariter amtjit , &vham . Quapro- 
pter Rex Otbacar Rugis intultt beilum y quibusettam 
devtfiisy & Friderico fugato y patre quoque Fava ca- 
pto , eum ad Itaiiam cum noxta conjuge fupra mt- 
ntorata, vidtlicet Gifa tranfmigravtt . 

(129) Alias auam Onerici fints , idiftDanubiifeparat. Lind. 

(130) Alias Onericorum . Lind. 

(131) Eugippius ubi fupra. Tunc itaque Sanffijfimus Dei 
famulus Sevcrinus de partibus Orientis adventens in 
vicinis Norici Ripenjis , & Pamoniorum partibus , 
qttod Afturis dicttur oppido morabatur , a barbaris 
excifum, ut praxlixerat. Frequens poftmodum, ut 
ait Aventinus in Annal. Bojor. fervata hoc loco 
Eugippio fide, & Batbavi&y & Quintian* ( Qutn* 
tanorum colonia eft) in Vtndelictay atque Vietnta in 
Norico babitavit . Batbavix in rtpa etdem extat dt- 
dtcatum templum , eftque , ut appellatur parocbta a 
Vtema vero ad tertium lapidem pagus eft Severtnus , 
cognomen adhuc rettnet . In notis ad Eugip. Ceils 
rudera in pago Sifcrtnga extare teftatur Lazius* & 
pago nomen ejje a S. Severtno. Cufpmianus iftbtc vil- 
iam , ubi ceiis Severmi veftigia ob ejus memoriatn 
emifle fe teftatur. Diftat magno miliari h Vtettna . 
At Monafterium majus futjje ait Lazius m loco , qui 
Heyligftat dtcttur , ideft iocus Sanflus a Santhrum ' 
iftutc babitatione. Inde faxa abftuiit S. Leopoidus ad 
iSeoburgi clauftraiis adificationem &c. * " 

(ijl) Alias omni fctentta* & prtrogatxva fantHtatis pradi- 
tus. Lind. omm fcientia y & fantsttate. Mdtfoct. 



Digitized by 



4i6 



DE GESTIS LANGOBARDORUM 

A 



men ejus corpus (135) Neapolis retinet • Hic fae- 
piiis hunc de quo diximus Feletheum, ejufque 
conjugem, cujusvocabulumGifa(i34) fuit, ut 
ab iniquitate quiefcerent , verbis coeleftibus mo- 
nuit. Qiribus piaverba fpernentibus , hocquod 
eis poftmodum contigit , longe antea futurum 
pwedixit. Adunatiserco(ij5)(Woachargentibus, 

guae ejus ditioni parebant , ideft ,Turciungis , & 
Ierulis,Rugorumque parte, quos jam dudum 
poflederat, (ij<5) necnon etiara Italte populis, 
venit in Rugiland, pugnavitque ciim Rugis , ulti- 
maque eos clade conficiens, Feletheum infuper 
corum regem extinxit. (137) Vaftataque omni 
provincia, (138) Italiam repetens , copiofamfe- 
cum captiyorum multitudinem abduxit . Tunc 
Langobardi de futs regionibusegrefli,venerunt 
in Rugiland, (139) quas Latino eloquio Rugorum 
patria(i4o) dicitur, atque in ea, quiaeratfolo 
Fertilis , aliquantis commorati funt annis . (141) 



(135) Alias corfufculum Neafolim. Lind. ita Modoet. 
S. Severim Noricorum Apoftoli coipus anno fcxto 
depoiitionis ejus , ut ait Eugip. migrantibus in 
Italiam Romanis a Rugorum fexvitute liberatis 
j>rimum in Montem Ferctrum , inde vero aucto- 
ritate Gelafii Pontificis, petente iJluftri foemina 
Barbaria in caftrum Lucullanum,8c poftremb in- 
feftantibus Campani» litora Saracenis anno Chr. 
DCCCCX. Neapolim translatum , & in celebri 
Monafterio S. Severini per Joannem Abbatem fo- 
lemni pompa conditum , ubi 8c adhuc religiose 
afleryarur. Acla SS. Bolland. 

(t}4) Aliis Gila , utfupra . 

(135) Alias Igitur Odoacer gentibus fua ditionis congregatis* 
utfote Turgiimgis, jZu Turivgis* Erults, Rugorum- 
que farte , quam jam dudum fojfidebat , necnon , & 
Italta fofutis venst m Rjugulandkm , fugnaufque cum 
Rugis &£. Lini 

(ijtf) Amb. & Modoer. foffidebat. 

(137) C*teri omnes Feletheum cum uxoreGifa captum, 

& in Italiam abduclum afferunt , quosinter Ano- 
nym. Cufpinianus fupra rclatus diem addit acli 
ab Odoacre in Urbe Roma triumphi , poft quem 
fortfe Feletheus occifus. 

(138) Alias vi itaaue Italiam refetens. Lind. 

(139) Alias Ruguiandam . Lind. 

(140) Alias regio . Lind. 

(141) Quot annis Langobaidi Rugorum legionem inco- 

luerint ex Procopio deducere licet lib. *. cap. 14. 

Iwixa fjtivrot Ava^drioc Pojfdaiotv rhu Qavtktiav nra- 
fi\afitv $ *x i^oyrtf Ef*\ot ip* Sc nvac dv$fdirotv 
no \otriv i\$ottv , xxra$e utvot rd ov\a , wVi/^w 
iutvov y ftovoc r% durotc iviauwtv rfttiv §v raurn df) 
rn tiflmf trotfin^ xj duroi ic dyav dx$^f* tv9t • P*- 
J$\<pov dviflwj o-pvv wv nytjuiva ixdxi Y ov . <fr»/T<wr- 
TfV n ati nrxf durSv fxa\9axovrt xj ytwaixufn 
\*v . aAoit ri rtvtv dt/nv i?t%t\Svrt{ ovouavt , 
xoV/um *o*tvt iXotfooSvro . PodiXpof «i rlm fiftotv 
ci; nxt$a ^if<ur, ivi hoyyifidf^a^ tifiv dfixSvrac 
isodrfaTtv* «W rtva vQitrtv d/u*ordfa ivtvtyxAv y 
Sfi Xutrtv nvd «$f %uyxti(Jtvt»v <rxt+dutvoe , ei\\d 
voXtfJtov iviQioe*v airtav iix ix 0vrot • SujCefttS ab 

AnajUfto (ut in edir. noftra pag. E) Riom 
habenis Imferis , ttcn babcntes Eruli quos deincefs 
tnvaderent* armis depofitis quicvere* ac triennio fax 
illa ftetit, quam gravita fertafi t Roduifo Regijuo 
maledicebant , iffwnque adhantes , mollem & effce- 
minatum vocabant$ altifque id genus conviciis fer 
fummum dedecus os ejus verberabant . Permotus con- 
tum.Ha Roduifus m Langobardos flane infontes exfe- 
dstionem fufcifit , nullius delifti foftulans t nec vtola- 
tas faftiones fratexens, fed bellum irtferens ex ammi 
mera libidtne. m % . 

Terrio igitur anno Imperii Anaftafu a Rodulfo m 
Langobardos arma funt illata / ifque Chrifti Do- 
mini CCCCXCIIL Atqui de Rugorum regione 
jn campos feld tribus anre annis venerant , ut 
Paulus ait cap. feq. Confequens ent ab annoCh. 
CCCCLXXXVIL Odoacns viclorift infigni, vel 
paulo poft ad CCCCXCI. Anailafii primumRu- 
gorum rcgionem habitafle. Cui temporum ratio- 
ni nihil in Paulo noftro repugnans obfervo. Ce- 
terum ex hoc Procopii loco notandum Langobar- 
dos jam tum fuifse Chriftianos > fed Ariana pcr- 
fidiae infedos. 
(141) Alias Gedeocbus. Und. 



B 



C A P. XX. 

Mortuo Gedeoc , re&iavit Qaffb , foft 
btmc Tato , qui delevit regnwn x 
Herulorwn . 

INterIwcmoriturGudehoc,(i4a)cui fucceffit 
ClafFo filius fuus.(i43) Defunfto quoque Claf- 
fone, Tato (144) ejufdemfiltus, feptimus adfcen* 
dit ad regnum . Egreffi quoqueLangobardi de 
Rugiland, habitaverunt in campis patentibus, qui 
fermone barbarico/fW(i45) appellantur . Qjioin 
loco dum per trium annorum fpacia moraren- 
tur, bellum exortum eft inter Tatonem, atque 
Rodulfum, Herulorum jRegem. Qjii cum pri- 
mitus foedera nedlerent^ caufa inter eosdifcor- 
dix ifta fuit. (146) Germanus Rodulphi Regis, 
ad Tatonem ferencte pacis gratii venerat, qut 

chm 



Alias ejus. Lind. 
(144) Alias Tado , & fic infra quoque. LhuL 
(i4j) AUas filden . Lind. felden legunr Germani pene 
omnes plurali numero a feld fcrvau Grammari* 
ces ratione, 8c fenfus eft non eos tanrdm campos 
dequibus hic loquitur Paulus , fedquembberalium 
Germanica lingua feld appellari . Eos veto defi- 
enat Vvolfangus Lazius iib. XIL de migrationi- 
bus gentium , ubi de feptima Langobardorum 
habitatione vexba facit , foflremb meOfterrama pe* 
tentes Iftrum versia camfeftria Cub Herulorum regis 
tributo ea acceferunt > qua ht Moravia bodie extenta 
Jate cernuntur &c. 
(14^) Alteram belli caufam, immo nullam interRo- 
du Iphum Herulorum regem , &Langobaidos nar- 
m Eutropius , cui (i potior habenda 6des , miiot 
Langobardum hominem talia in fuos commen- 
tum fuiise . Sequitur ille difto cap. XIV. ortf 

fVficfir Aoyyofidfdai dxoy faa/Sov , vifA-\avrtt TOtod 
liv Po£$\q>o*i dvtvuvBavovro , %j rlm airiav i%iotw 
tiniv, j»f fi) Ivtxa EfvXei iv ov\oi< |V aW{ #Y- 
vai xotvo\oySnut , t/ fjttv rt dvtftonxafft ri{ tio-ty* 
f«f. d\\* durixa /utd\a %uu ptyd\y duw aTorivttv 
ii o*l fjtiju^ovrat fjttrotov rffot tvn/Bai dfv qopov , 
aTkot fxtiX» mtivttv durov « finirort Aoyyofidftou 
oxvnooi io-ovmt. mui* fMv «nfc 'tpirfltis +poittvoutv*i 
fyu aVf/Xji 0 Po£S\qo{ dvoTtfA^dfJLtvot ^oof» n\au~ 
vtv. oi <fi xj av6i{ +pi<r&us ido*t **? du4v e*U 
\avrt{ , nrtfi aurmv rroWd \oiiraoSvrt^ ixirAov. 
Stm di xj $S fAriovv dvaTkaytrmv , roiwi ^pio-fiw 
1 *jr*f dunv nxovrtf, iirtivov , Eoti\*( To\tuov «Vfo- 
<pd?i$ov fxnJafi£{ 9pio*tv inrtvtyxtiv. hu ydp ixttvot 
yvdfJtn mtdurn §V* du*m\ imo-ij xj duwi *\\ f'x«V*o/, 
d7k x d{ fjtd\tfa huayxavfitvot dvrindfyvmi wT{ iviirt. 
fiaorufdfjttvot dv 9tov , $ dvio i fonrn^ *i flfax*** 
rii w traodvav ixjudc rrdvn rj» dv$oohr»v Juudpu 
dvrifyc fcat. duwv n tixot rns «w nro\i(i* airi*C 
ttyf*tvovt dfJtpotioots ^pwmv&o-ai i txdxni 4 Wf*f. 
oi futtv muiu iinrov , dt*t*rt&at murp «le iriovmt 
oiofuvot. EfvXei *i Croftt\dfJttvot nrdvwty i*l* > 
Aoyyo/3doJai( iyvotvav i( X**^ • but** H 

dfxponoot dyx,i$d nrn d\\4\otv iytvovwy wv f*iv urtf. 
6iv Aoyyofiaodtov difa , %uui&aivt futt\aivn rtvi rf- 
pf Xii xj i\ dyav nra^tia x*\uTri&at . c/Vif ii 
Ef»X«5 aiOfiav i/Vffpc/a?^ ttvat. ois M itxpnfi*- 
fitvof ttxavtv am% fV/ rf vqvv nrovnfot if rlw fyf* m 
&q\Iu> E?S\*i iivai. v ydf rt ritmt nrixfoitfov fi*f- 
fidooif noa( tt\ f*d%uu xa$t^afutvote oiiv n • 
d fjttv mt do*i turot Efts\oi wporttx** v * ¥ * a ^ 
nravntivactv dpfovrt^nravntc , nro\\f rfi xarapfwn- 
fjtari inri n*c vo\tfti*c ixdf**% v\n$tt^fJti\* » « 
nro\ifjut cytBjuiotfiivot nrioac . fVt/ o*i i /u*xn iv X*1 m 
ori yiyovtf $vn'vx*9t fttv nV Ef**»* *roXAw> $vno-xu 
di xj PoSS\poc duwc . oinw d\\oi nrdvntc Q&y»ri» 
dvaxodwc , ddtfutag d\xnc utfjtvn/uivot . xj %S *»Xi- 
fiitvv vtio-iv inrtewofit**>y , oi . fxtv xXf/fOi aunn tvt- 



cov , o\iyot <Tt rtvtc o*tto>it$nrav . Quo Langpbardt 
audito mtttunt * qus ex iffo Rodulfo fihentur fuf- 
flices caufam movendi contra fe belli , de quo EruJ* 
conjilia , ac fermones conferrent . Si qua fint fraudatt 
vefhgalium farte: Jpondent fe illico refenfuros cum 
tnagnofcenore: fi levius ejfe tributumquerantur , baud 
grave Langobardis fore majus facifci • Profonentes 
totc legatos Ebdulfus remsttit mtmiabundus , ac fcrro 
fergtt . Ab eadem gente mittittar altera cum vfdem 
frecibus ensxis legatio : quafimiliter refulfa* geren- 

tes 



Digitized by 



P A U L I D I A 

cbm cxplcta lcgationc patriam repeteret, con- 
tigit ut ante Regis filiae domum, quae Rume- 
cruda dicebatur, tranfitum haberet. Illa multi- 
tudincm virorum , & nobilem comitatum afpi- 
ciens , interrogabat quis ifte efle poffit , qui 
tam fublime obfequium haberet . Di&umque 
eft illi: Rodulphi regisgermanum legatione per- 
fun£a (147) patriam regrcdi. Mittit puella, (148) 
qui eum invitaret,ut vini poculum (149) dignare- 
turaccipere . Illecordefimplici, ut invitatus fuc- 
rat,vcnit. Etquiaerat ftaturapufillus , eumfa- 
ftufuperbiae puella defpexit, verbaqueadversiis 
eum lrriforia protulit. At illeverecundia pari- 
ter & indignatione perfufus , talia rurfus ver- 
ba refpondit, quse ampliorcm puellae confufio- 
nem adferrent. Tunc illa furore foemineo fuc- 
cenfa, doloremcordiscohiberenonvalens, fce- 
lus,(i5o) quod menteconceperat, explerecou- 
tendit. Simulat patientiam , vultum exhilarat, 
eumqlie verbis jocundioribus demulcens , ad 
fedeMum invitat. Talique eum in loco federe 
conftihiit, quo parietis feneftram ad fcapulas 
'haberet^ Qjiam feneftram quafi obhofpitis ho- 
norem, re autem vera, ne eum aliqua pulfa- 
ret fufpicio, velairiine texerat preciofo , pra- 
cipicns atrociflima (151) belua propriis pueris, ut 
cbm ipfa quafi ad pincernam loquens , mifce 
dixiflet, illi eum k tergo lanceis perforarent,fa- 
ftumquc eft . (iji) Moxcrudelisfaeminafignum 
dedit,iniqua (1 jj) raandataperficiuntur. Ipieque 
vulneribus transfixus in terram corruens expi- 
ravit. Ea cum Rodulfo regi nunciata fuiflent , 
tam crudele germani funus ingemuit,do!orif- 
que impatiens, ad ulcifcendum fratris mortcm 
exarfit , foedufque , quod cum Tatone pepige- 
rat irrumpens , eidem bellum indixit . Cbrid 
plura ? (154) Conveneruntutrorumque in campis 
patentibus acies . Rodulfus fuos in pugnam di- 
ricit, ipfe in caftris refidens, de lpe vidtoriae 
ninil ambigens, ad tabulam ludit. Erant fiqui- 



tes ad tpfum tertiam , dtnunriant > commrttendum 
non ejfe Erulisy ut arma de nibilo in fe intendant : 
fe emm tali invadenttbus anhno oppqfittaros aciem , 
tton fua voluntate , fed fumma necejfitate addutlos , 
ac teftatos Deum 9 cujus ad nutum* vel modicus vapor 
omnilm bumanis viribus retundendis 1 Par ontntno futu- ] 
rusjit. Convenientiffimum autem ejje ipfumbeiii cau- 
fis permotum , utrique genti pugna exitum pro im- 
perto cmflituere . JHac ilit ; autbus aggrejfores terri- 
tum tri exifhmabant. At wbtl prorfus veriti Eruli , 
confilium urgent conftigendi cum Langobardis . Ut in 
propinquo ftttere acies y cosli partem , qua Langobar- 
dis immmebat , nubes atra f denfifftmaaue obduxh : s 
fapra Erulos maxtme fudum erat . Unde quis conje- 
ciffit Erulos in pratlium fibi exttiale vadere: nec tri- 
fttus eo fortentum ofierri pojje barbaris certammi fe 
cfferentibus . Sed neque buc mentem advertentes Eruiu 
cum fumma f$curitate f ac fuperbifftmo contemptu bo- 
ftem pctunt , de eventu beiii augurantes ex armato- 
rum multitudine. Ubi ad manus ventumefty magna 
fit Eruiorum cades , eaque Rodulfus ipfe involvitur : 
cjeteri omnes confternantur m fugam , virtutis imme- 
nynres , infequentibus boftibus , plerique ibidem oppe- 
tunt , pauci admodum eiabuntur . 

(147) Alias perfunEfam. Lind. 8c Modoet. 

(148) Ati&Quellam qut . Lind. 

(149) Alias deeft vmi. UxuL & Modoet. 

(150) Modoet. maium. 

(1 $0 pracipiens fueris fuis rem atrocijfmam. Lind. 

(152) faShanque tta eft: nam mox crudelis &c. Und. 

(1 JO Alias Ulique mandata peragunt &c. Lind. 

(tJ4) Haec verba aliis defunt. Lmd. 

(1 JJ) Alias Erant tunc Eruii beiiandi peritia , pndtorum- 
que flrage notiffimi . Lind. beiiorum^five exercituum 
ufibus , multorumque flrage &c. Modoet. 

(ijtf) Alias fe contemnere tndtcareut. Lind. 

(1 $7) Motem hunc nonnutlis GetmanuB populis , immo 
& Gallis ftiifie pluribus veterum teftimoniis pro- 
bat laud. Cluvenus Germania antiquelib.Lcap.44. 
quibus addendus Procopius de Antis eadem refe- 
rens cit. hiftjib. UL c.14. edit.. noft. pag.51 col.i. 

(ij8) AiiKfibifuorum. Lipd 
Tow. /. 



O N I L I B. I. 417 

dem (15 j) tuncHeruIibellorumufibusexercita- 
ti, multorumaue jamftrage notiffimi. Qjii five 
ut expeditius bella gererent, five ut inlatum ab 
hofte vulnus contemnerent, (ijct)nudipugha- 
bant , operientes folummodo corporis vere- 
cunda . (1 $7) Horum itague viribus Rex indubi- 
tanter fidens, dum ipfefecurusad tabulamlude- 
ret, unum e fuis in arborem, qu« forte aderat 
afcenderejubet, quatenuseifuorum (1 j8)vi<fto- 
riamceleritisreferret, coraminatus ejus fecaput 
abfci^Dirum , fi Herulorum aciem fugere nun- 
ciaret.Is cum Herulorum fle&i(i$9)acies,&a 
Langobardis eos opprimi confpiceret,interro- 
gatus a Rege fiepibs quid Heruli gererent, eos 
optim^ pugnare refpondit. Nec pribs malurru 
quod cernebat loqui audens (160) aperuit, quam 
univerfo acieshoftibustergapraberent. Qpili- 
cet fer6 tandem in vocem erumpens,(i6i) ve tibi, 
inquit,mifera Herolia,(i6a) qu? coeleftis Domini 
beris ira . (ictj) Ad haec verba commotus Rex 
ait, Numquid fugiunt Heruli mei ? At ille, Non, 
inquit, hoc ego, fed tuRex ipfedixifti. Tunc 
ut in talibus fieri affolet , rex ipfe & omnes 
perturbati , dum quid agerent haefitarent, fu- 
pervenientibus Langobardis , graviter caedun- 
tur. Rex,quoque ipfe nequicquam foniter fa- 
ciens, extin&us eft. Herulorumveroexercitus 
dum hac illacque dififugeret , tanta fuper eos 
(1CT4) c?litus ira refpexit, ut vifidantia campo- 
rum lina cernentes , natatiles aquas efle puta- 
rent. Dumque auafi nataturi(i6j) brachia ex- 
tenderenc, crudeliter hoftium fenebantur a gla- 
diis . Tunc Langobardi patratfl vidtori5,ingentem, 
uam (ictcS) in c^ftris repererant, inter fe pr?dam 
ividunt . Tato vero Rodulfi vexillum , quod 
Bandum (167) appellant, ejufquegaleam, quam 
in bello geftare confueverat, abftulit, atque jam 
ex illo tempore , ita omnis Herulorum virtus 
concidit , ut ultra fuper fe regem omnino non 
haberent. (168) Jam hinc Langobardi ditiores 
effe- 

(159) Alias aut Eruiorum fieCli acies > & Langobardus eos 

opprimere fe vtdere dicertt. Lind. 
(itfo) Amb. 8c Modoet. nonaudcns. 
(161) Tunc enhn licet farb in vocem prorumpens. Lind. 
(iox) Alias Erulia. Lind. 
(161) Alias piefkns hra. Lind. 

(164) Alias tanta amentia ceittusimmijfaperciti funt . Lind. 

(155) Proxima vcro fabula fi adtos Herulos in lini cam- 
pos it^praBpeditos confideres , ut ad aperiendam 
fuga8 viam extentis brachiis linos defleaerent , & 
nudi (peciem narantium infcquentibus prabcrent. 

(156) Alias ingcntem pradam , quam tn caflris Rodulfi rep* 
pererant htter je dtvtdunt . Lind. 

(16*7) Suidas Botvfo* xaXtf?/ P»f*xiot <m o-nptiov ^ jp nroXjuv 
ChjfariumLatino-Gracum Eandum Xiyvor, hgendum 
a-iyvow . Conftantini Magnus ad Siiv.jhtm Vapam : 
0/ue/*>{ Jtj net fiariXixol vxH^rr^ot , x| nrotrra ntk ciy- 
ya 9 *j % «2 , ^ ttk \oivd %07fjt»/uaiu i (Zctri- 

\ix* f fiiyaXtiormf . HtHC JSayJoqjdfoc ifiv 4 t$ otn- 

fAtlov i» havfx /Sa^ov . jta jam oltm ab oftimo 
Cefnero editum > & emendatum , nec opus fucrat ea 
denlto ah aliis repeti. 0 fntum ! o mms ! Lind. 
(io"8) Excifum Langobardorum vi^lorii Heruiorum re- 
gnum Procopius etiam tradit dicto cap. XIV. » 
Inde profequitur gentis illms hiftoriam, afserirque 
poft infelicem pugnam partem eorum in Rugorum 
regione ftttilse, atque illinc urgente fame ad Ge- 
paedum fines confugifse : poitremb tranfito Iftro 
flumine cum Romanis in Illyrico > imperante 
Anaftafio, confedilse ; at brevl rioftris nioJeltos a 
Juftiniano vi coercitos , illiufque benignitate agris 
donatos,Chriftianareligione inftitutos. Partcm al- 
teram in Thulen infulam , pro qua reponenda eft 
Scandinavia , utalibi notarum , migraise, arque 
illinc a rcliquis Herulis in lllyrico dcgcntibus- 
Aordum regii fanguinis virum , qui fuis impera- 
ret, afcitum fuifse narrat contra hic Pauli \erba % 
ifque cum longo iri nere tardior diu expeclaretur 
impatientcs Heruli alterum a Juftiniano- rcgem 
petiverunt, qui Suarruam dedit ; fcd Aordo ad- 
veniente, a Suartua, 8c mox ab Imperatore defe- 
cexunt. 

Iii 



3 



4x8 



DE GESTIS LANGOBARDORUte 



effe&i 9 au&o de diverfis (169) gentibus , quas 
fuperaverant, exercitu, ultro coeperunt belhL- 
expetere , & virtutis gloriam circumquaque_ 
protelare . (170) 

C A P. XXI. 

Dc morte Tatonis , & regno V/acbonis f & quo- 
modo Vfacbo Suavos fuperavit ; & de oxo- 
ribus ejus , & filiabus ; & de regno 
Yfaltariftluejus. 

AT vero Tato poft hasc de belli triumpho 
(171) non diu tetatus eft . Irruit namque 
fupereum Wacho(i7i) filius germanifuiZu- 



B 



(io*v) auBo a totdtvarjis gentibusy quas Juperaverant . Lind. 
8c Modoet. 

(170) Alias prolatare* Lind. 

(171) Alias poft bunc belli triumpbum. Lind. 

(172) In Modoet. Vvalcbo. 

Minime recenfcndus in Regiis faftis ex Pauli , fen- 
tentia , qiunv non eft alscquutus ipfius epitoma- 
tor in argumento pr«pofito pratfenti cdpiti XXL 

2uippc poft Taionem , qucm ieptimum dixerat 
,angobardorum Regem, odtavum numerat VvaU 
tarim , explofo , ut rn prologo legum a Rege Ro- 
thari editarum, Vvacone , qui non legibus patriis, 
fed vi Regnum abripuerat f occifo patruo (uo Ta- 
tone , arque Hidelchi Tatonis filio 9 feu verius ne- 
pote in fugamadGepacdesado. Eaquede caufa in 
iHius locum RothansHidelchim,vel Unichim, ut 
noftrahabet le&io forufse in Langobatdicis nomi- 
nibus vitiata,VIIL numero repofuerat , eique fuc- 
cefsorem dederat filium Unabo , de quo ne ver- 
bum quidem in Paulo noftro . 
(17J) Amb. Lucbilonis . Modoet. Zacbiionis , ut eum ab 

bac luce frivaret , & ita Lind. 
(174) Amfc. Htlcbis. 
(17J) ModoeC Tadonis. 

(176) Alias Gepidasy 8c fic infra quoque variat. tind. # 

(177) Juvat hlc etiam Vvachonis fortunam ex Procopio 

repetere Iib.ni belii Goth.XXXV. UU* a*yy- 

fi*oivv Ouxxn; , Iw ri; oi *vt+i6t ?t*ii\o}o% 

ovou* . Sv fn 6 vou*S inruidv Oudxns itX&iirV** , 
inri rtw nyt'Ji9vi*r>ixd\ti . ttfovonca; Qv Oudxn; ow; 
tt\ i9V iratf* tov aurS tf *\x^ » iyx\np* P*- 

vti\Qy tTivtyxdv, airiav *x a*v$o*- 
irov tfyutuTiv. os M & *B&v *v*?*C W r*rei»v , 
%iw o\t')9t; rtriv i( Wf Oudevns dtrrixa q>Ayu , 
ttcuJoov oi diro\t\ttuujv»v ivrauBa iuotv . 
«T^ Ouaxn; nvs fl*f/Sxett( wwf avivtvt fiv ?to*t*\Qov 
xnTv*t. «Trf P/r/«Xp» ira/JW o f ^i^v if? twXA'*»- 
(Tl , o ^ f nfof ( lk*i'n+* S»/*" ) E , xXfle - 
<p^i/. « toXXw fciv »v f/"r«^» o uiv Oucixns 
votrnr*; & avBooiirMV npotvtfO. • f <^l Ouot\**\ov y 
<mv OuaxH yov , if A«m3* ? cTwv * f ^ • k # » 

TO/eT/' x^/cTii okti, iV/VpoTref x*m?as Auioutv* rlm 
df^lw ftyxtin. Juvduii rt roWv «V 
at/wj t&J «f^&tl «x If /uxxpciv ^l . i¥ T«/^of nl 

Quo temPore Lan^obardis Vaces vnperabat nepotem ba- 
bebat (fratris faium dixerim fervata propna Cgni- 
ficatione w «Vi+/« ) nomine Ri/iulfum , quem lex 
adregJium vocabat, pofUfuam ex vha Vaccs miffraf- 
fet. Vaces autem id provide curans , ut filto fuo prin- 
dpatwn relmquerel , Rifitdfum crtmmatus , abfque 
caufai exilio multavit. Statim ille expatrta adVar- 
nos cum paucis profus>it , rehclts ibi duobus^lns. Hos 
Barbaros fecuma Vaces ad Rifiulfi cadem perpelltt 
Filiorum Rifiulfi alter morbo extinguitur ; aiter cut 
mrncn Udtfeus ad Sclavenos evadit . Haud multo pofl 
morbo Vaces obtit , ac Lan^obardorum prmctpatus 
Valdalo obvenit Vacis filio : cttt admodum puero tutor 
adbibitus Audumus regnum admmiftrabat . Htncmul- 
ta auBus potentia , brevi ipfe regnum obtinuit , citm 
puerum repente morbus oppre/pjfet. # 

Supplendam ex his Vvarncfndi hiftonam , probaa 
damque prologi leaionem cenfeo , etfi Procopius 
Vvachoni , vel, ut ipfe grocca dialedto , pronun- 
ciat Vaci regnum afserat , fratns fino poft lpfius 
mortem unicfe tribuendum , quod ex mmus exacta 
Langobardicarum rerum notitiafortafse exciderat. 
Novifse tamen oportet cjufdem aevi Scnptorem 
Tatonis filium , & nepotem , quorum pnmum 
Rifiulphum appcllat, lldifguin alterum. Utrum- 
que item recenfuit Rotharis Rex , etfi diverfis no- 
niinibus , *a quo juxta patrias leges non tam qui 
regnaverant, quam qui regnafse debuerant nume- 



chilonis, (173) & eum ab hac.Iuce privtvic . 
Conflixit quoaue ad\rershs Wachonem , HiU 
dechis ^174) filius Tatonis, (175) fed fupenm* 
te Wachone dwidhis f ad Gepidos (176) cqq- 
fligit, ibique profugus ad vit$ finem ufoueper^ 
manfit. (177) Qjiam ob caufam Gepidi cuau 
Langobardis ex tunc inimicitias contraxere . 
(178) Eodemque tempore Wacho fuper Suc- 
vos irruit , eofque dominio fuo fubjugavit . 
Hoc fi quis mendacium , & non rei exi/li- 
mat (179) veritatem , relegat prologum edi- 
<Ski , quem Rex Rotharii (180) de Laogo- 
^ardorum legibus compofuit , & pene ia om- 
nibus hoc codicibus , ficut nos in hac hifte- 
iiola inferuimus, (181) fcriptum reperiet . Ha- 

buit 



sati , cxpuntbt iis , qui per vim regnum occupa* 
verant . Hinc fi leger» in Paulo noftio Bddcbis 
nepos Tatcnzsj non filtusj ut ipfe habet , qui cene 
Procopio Ildifjjus , concordes omnes habebimus , 
nifi mea me fillit opinio melioribus argumentis 
illico cefiura . Interim Procopio noftnun oedoe 
velim . 

Ab eodem Craeco au&ore dido cap. XXXV.osnam 
habemus temporis notam , 5U0 Hidelchis ad Gc- 
pacdes confugit; nempe Julbniano Imperante, ac 
Vigilio Summo Pontifice Conftantinopoli degeme, 
anno belli Gothici XIV. qui Erudfconim calcuio 
DXLVIIL asrfle Chriftian» numeratur. 
(178) Belli hujus Langobardos inter & Gepcdes exitum 
narrat idem Proc.cit. cap. Qy» deHidelchi fcribit 
hlc refeto ad uberioiem Langobatdicts hiftori» o> 

piam . Iuh x* nivuu rvnurin x*l AmyytfMpttut 
• nro\t(j»s **Wpr, 4mrif(ioi ttftmu . l\tfoyt Mvf 
Aa-yyo/SapfHv tvf oi rri*rouiv*i xai £xAa/3W>- toX- 

tirayofjitvoi , if Tnir*i**s n\$t . x*l dtniv T»- 
t **t*t% xarxSfytv rr/ rhu dcxhju |'Xt/^* ym* 
Hifuv di tfT iv rp rrdoovrt n^; Aayyofid^ mw 
^»*, 0 fiir Aufoutv nv Mioyw tfWj an n^f 
\*v ifcnrtiw Tnrraidotv . oi *i 4v uiv Mourov ix- 
douJuat dJaux lyvot*** . %x%\^ov H du4v tv${vo*i 
dra\\*yiv>*t 9 ovot fiv\om , ti9vtl y iAat . x*l U 
ffXXwVt/ unttfuji %m fff «?C itrouin^ xui Tmi* 

rtfiv i$%\*viott , ic Ex\*$kv*t tuJin d*tun. 
iv$tvn aVacaf nrufoi T*ri\*v n x*l Tor9ui . 
Stdrbu* ux naror n ic ft*xixi\i*t ty* Ivrptx*'* 
iTiBivtriac d^txoutvo^^ Patfi*ioic nriv BWitW/r, 
£v Aafa^c rfytc « , tc Ziif*t * • ^p+W^ • 
«Wf, irAX^c ixmw . * uirmt Tortoit ?ani^ir. 
aAX* l Tf 09 nror*(i6v jtafldt otihi i{ Z*\*fiWi ««• 
XdfnTiv . 

Noto demum , ut dixi , beUo Gepodes inter oc hoifp- 
bordos , protmus Ildifgus cum LmgpbarHs% fdfi 

' iffi adjunxerant , ac numcrofa Sclavenorwn manu ad 
Gtptdes fe contulit . Ac fterabant Gefadesfcn «t 
illum m regnummducereHt. Jamvero faSacumLah 
gobardis pace , extemplo Audumus a Gefadibmitm- 
quam amicis Ildifgtsm repetiit. Hi tradere mlcnsn 
ixminemybortati Junt, ut inde muxumque vdletei*- 
deret. Nulla is interpofita mora cum fuis ac nomujlts 
Gepadibus voluntariis , fefe adSclavenos rgtultt . Hac 
profeaus Totiiam , Gottbopsue adire tnfiitusti vm^ 
torum non mntus fex mtllia fecum babens . Agrum 
ingreffus Venetum , cum obvia Romanorum mm \% 
quam Lazarus ducebat confiixit , eaque nfwf» *** 
tnultos occidit . Nec tamen fe admifcuh GottWi U* 
iterum tranfito flumine adSclavenos concejht^ Pott W 
ad Greccos etiam Conftantinopolim confugiwaju- 
ftiniano Immanffimeacceptus,fchoI»miIitupra^ 
fitus. Venim Goar homine Gottho fuadentefugttvus 
iterum ad Gep»des conceffit , ubi noxius Imperaton, 
arte Auduini brevl & vittm amifit . Procop.Lf c^7* 

(179) Modoet. »0» effe exijhmat . Lind. & non ejjeverum 

exiftimat. 

(180) Alias Rotbarh. Lind* 

(181) Alias deeft » infeniimus. Und. • 1 AJ ft 
Si genuina in Sigonii fcbedis recitata ptologi kobo 

mirum profeao Paulum noftrum ad eurodempw- 
vocare, cum adeo ah ipfo difcotdet, ^."^f^ 
femvimus . Ceterum perquiienti mihi diUgenu 
cura, vel editas Langobatdorum leges y^^C 
bere potui , vei manufcriptas, ou« m <^^°T* 
nue notx fervantur in hac Ambtofiana BiWiot». 
ca I. O. a jj. 4. nufquam ptologus lfte °ccurtaf 
unde fufpicor eriarn Vvarneftidi «vo non omniw» 
legum codicibus fuuTe TOcpofitum . 1^^ 
pats apud Sigonium , 8c quamplures alios to- 
quentilfima . 



Digitized by 



* 

e, 
ie. 

it, 

i 

i 
4). 

b. 

i 

SEV 

nt 



PAULI D I A 

bdit autem Wacho uxores trcs , hoc eft , pri- 
mam Ranicondam (181) filiam regis Turingo- 
rum . Deinde duxit Auftrigofam (i8$) fiiiam- 
regis Gepidorum , de qua habuit filias duas . 
Nomen um Wifegarda , quam tradidit iiu 
snatrimonium Theodeberto (184) regi Franco- 
rum . Secunda autem di&a eft WaTderada^ , 
qux fociata eft Cufwald (185) alio regi Franco- 
rum, quam ipfe odio habens, (186) uniexfuis, 
qui dicebatur Garipald , in conjugium tradidit . 

(187) Tertiam verb Wacho uxorem habuit , 
Herulorum regts filiam nomine Salinganu . 

(188) Ex ipfa natus eft filius quem Waltari 
f 189) appeilavit , quique Wachone mortuo 
itiperLangobardos jamo&avus (190) regnavit. 
Hi omnes Lithingi (iqi) fuerunt , iic eninu* 
apud eos quagdam nobilis profapia vocabatur . 

CAR XXII. 

Mortuo Waltari regnavit Audoin, qui Lan- 
gobardos m Pammiam adduxit. 

WAltari (191) ergo chm per feptem (195) 
annos regnum tenuiflet , ab hac lucc_* 



(i&z) Alias Ravicundam wjmine ffliam&c. Lind. 

Amb. Aurigofam. Modoeri HafiHgofam. Lind. Ho-\ 
firjcofam • j 

(184) Alias Tbeudefarto, 8cfic femper ia hoc nomine vauj 
riat. Und. 

(i8f) Modoer. Cbufupald. Ltnd. Supaldo. 

(180") Alias,H*cveroa ufque ad illa Tertiamvero defunt. 

, D Lhd. 

t&7) Meminit utriufque Francorum Regin* D. Grego- 
rius Turonenfis in iua hiitoria >ied earum alteram 
appellans cujujdam regts jiliam , genens Lan^otw- ' 
dici nullum pr«buit teliunonium , quod a noitro j 
cxpetendum. At hlc duo errorts corri&ndt , ut icn- 
bk Pagius in fua Cnrica hutor. cnronol. «u* ann. 
DLVI. num. XVL aiter itbrarti , a/f e r tjjiujma j 
- Jbif/f , y«i de rtbus Rtgum Fra>iccrum Jaj>c non b*nc 
tdoEhis fuit . Loco emm Cujwaid 9 legcnaum 'Luwaid, 
idefi Tbeodobaido . Edttio Gruteri magis Ocjravata , j 
babet entm Cuiupald juxta Mb. Patatinum . hx 
. .Turonenji \.emendandus tauius , ^141 1 heodoval- 
dum uni ex iuis, qui dicebatur Garipaid , Vvzi- \ 
dradam in conjugium tradidtjje . id emm a CUota- 
rio , non verv a Toeodovaido faftum , £r Gartvatdus , 
non Regis domejhcus , fed Lux trxbutarm JSaparta 
Prafettus , Vide caetera apud eumuem. 
(188) Alras Saiigam* lind. 

(18$) j\mb. & Modoer, Vvalteri. Lind. Vvaltaritiu* 
(iop) Amb. 

Librarii forcaffe licentf" , qui & ipfe Pauli mentem 
noo eft affequutus . Servandam cenieo editorum 
Jeclionem ex fbpra notatis, Quippe nolier inieii- 
«ces £Iium , 8c nepotem Tatonis prastericrat , quos 
t C cixm '^rbcopio , 6c Rothari repokierifi Vvaitari 
jam decimus ilex numerabitur . 1 
Amb. & Modoet. Adahngi. Lind Adelingi. 
De hujus nominis fignificatione Cluverius German. 
Antiq. lib. L pag. n. frobtles bommts , utt nmc\ 
etiam vulgb tn Germania patrto fermone apjttiantur 
die Aedeleute , & die Acaelen , aitdque dtautto Ld- 
deliide, & Eddelenj & ipja nuiuttas acr Adei 
Jic olim nobiies dicebantur fro dtaittlorum vartttata 
thi Adahnge, Athalinge, Aethelinge , LviaeJinge, 
laud dubie ab illo Jnrimtitvo nobiiitatis vocabuioAdzl, \ 
five Athal, Athel, & Adel. Aaaiin^i Jura m ve- 
teri carmine ad Hludovkum Regtnjj & ajud Paut. 
JDiac. &c. uh Langobardorum rtgibus VLU. enumt- 
ratts bac addit . Hi omnes Adaiingi iucrunt ; hc 
enim apud eos qua^dam nobilis pr;iupia vocaba- 
tur. Abw quadam mtbercules apui Langobardos , Jm 
quavis apud omnes Germani<e natwies &c. 
At pace tanti viri genericum nobilitatis nomen po- 
terat etiam uni Gudchocci prolapjaa , quaa in Vval- 
eari puero £nem habuit ob exiimam veterum no- 
b?litatcm tributum tuiffe , ut Gungingorum ahe- 
nim ejufdem natur» gencri AgeJmundi . Supcr- 
fluum effet a ceteris etiam natiombus exempla re- 
Petere. 

Vvaltari Iccus datur in reci/s faitis a Paulo, item- 
que a Aege Rothari , cxplofo patre Vvachone ,non 
alia, ut opinor, ex caufa , nifi qubd puerulus hic , 
mgim Chuoms profapi» priaceps 9 etfi adnitente | ? 



CONI L I B, L 4»P 

A fubtra&us eft . Poft qucm nonus (194) Audoin 
regnum adeptus eft, qui non multo poft tempo- 
re Langobardos in Pannoniam adduxit% ( 19J ) 

CAP. XXIII, 

BeUum Gcpidcrum cum Langobardh , in qm 
Albom filium Regis Gefidarum 
extinxit , 

GEpidi ergo , ac LangobardJ , conceptanu 
jamdudum rixam, (196) tandem parturiunr, 
bellumque ab utrifque partibus praeparatur • 
Commiflb itaque praelio , dum ambje acies for- 
titer dimicarent, & neutra alteri cederet, con- 
B tigit ut in ipfo certamine, Alboin filius Audoi- 
ni,(i97) &TurifmodusTuri(indi (198) filius,fibi 
obvii fierent, quem Alboin fpata percutiens, de 
equo prascipitatum extinxit . Cernentes Gepidi 
Regis filium, per quem magnaexparte bellum 
conftiterat , (199) interiifTe, mox difTolutis ani* 
mis fogam ineunt . Qjuos Langobardi (aoo) infe- 
quentesacriter fternunt , caefilque quamplurimis 
ad detrahenda occiforum fpolia revertuntur . 

Ciim- 



patre regnum per vim obtinuerit, vivo adhucHi- 
dclchi , ut Procopius rcfert citato cap. XXXV. , 
jure, patriiique lcgibus confirmatum lub Audoini 
tutela, brevi iicetipatio, admimitraverit . 
(105) Amb. quatuw. 

(194) Amb. {bfumus, continuato librarii errore ut fupra 
notavi . 

( l 9$) Qi l o tempore Auduinus LanpobaTdos in Panno- 
mam duxerit explicat idem Paulus infra lib. II. 
cap. VIL unde Langobardorum in Pannoniam mi* 
grati ,>m annus Chnlti DXXVI. eft afTignandus , 
qucxi & Si^ebenus in chronico teftatur . Proco- 
pius cap. XXXIil. Iib.111. belli Gotthici , ubi al- 
tius rcpetit res Barbarorum Occidcntis Imperium 
iacerantium, de hac migratione verba facit, aftc- 
nt^ue Langobardos Juibniano donante in Panno- 

mam vcnijfc Aa^c/3dfoag 64 /S«^/X^)^ lgfwctvot 
%<ta>itn<ram Nof/x^ <r» noktt , xod »/f inri Yluwott**; 
c^f«a»cr/ 19 xou ctXXot; ^wf/o/f vroWofs, xotl Xfti- 
HOKTt ptydtet; ayav . 6id <©/ tiOvv «^f ira- 

tywv Aotyyofiatdou ^tva^avm , ivQivii votuu* 
i<ftu<rav9 9 rnirouJuv « voWgj droCiv . Cum autem 
urUm tsoricum , (y Pamioma numtiortcs , aliaque 
ioca , ac pecuniam mfiq-ir viaximam $uftmiamis Au* 
gujtus Langotiardts dot:aj]it y earn tili ob caufam y pa* 
trus Jtdibus rdtliu , tn advtrfa fiumtms nfa confe- 
tLraht , Laud j^rocul a Gepas+tbus . Narrat indt fcq. 
t»p. 34. omim mter .Gcysdcs , 6c Langobardos 
belium , lcgationcmque ad Imptratorem ab utro- 
gue genuum illarUm Ilcge e.<ptdiia:n, ut aux»lia 
iinpetrarcnt, adduque *??>j Ji »w r»irodJuv 

Qoftriv ov^uctf 6i iiw^v A uJoot* . Ti'>;c tempo- 
ris *i bcrojtnus imperabat U^adibus - $ Auduinus Lan* 
goiardts . 

{196) Alias concepta jamdudttm -rixa , tandjm in apertttm 
exarftrutJ U iium , quod ab tttrtjque partibus pro Ja~ 
cuitatibus adj aralatur . Lind. 
Immo pluries Gepseties intcr , & Langobirdos in- 
itructum iujfTe bcllum audor cft citatus Proco- 
pius hb. Iii. cap. XXXIV. & lib. IV. cap.XVIII. 
apiiJ quem res gciiae utriulquc ^entis antc hanc 
Langobardorum vicioriam hic in iupplcmentum 
Pauli noilri rcccniendae ; caquc fcrtalsc non alia 
iuit, yuam quae ab ipioProcopionarraturlib.lv. 
cap. XXV. cujus ab Auduino la;ius nunciusCon- 
Itantmopolim mililis , anno belli Gotthici XVII. 
qui eeros Ghriilianas DLL 
(107) Alias Aibotni fdms Auduinus . Lind, vitiata quidcm 
le&io j nam ex Procopio, c*terifquc Scriptoribus 
liquido comlat Auduinum prsecduise Alboinum. 
(i^3) Turifmdum, iivc Thoriiinum Gepaedibusregem eo 
tempore , quo Auduinus Langooardis imperabat 
aiserit, 8c Procopius , ac parem Vvr.choni hujus 
fortunam rcfert , exturbato e Gepaedum re^no Ultri- 
cottho Eurnundi Hegis hlio, qui ad Auduinurn 
lugicns, ut iidiigus ad Gepaxics, per impiumice- 
JusabAudoino otciius , preiium luit occifi paritcr 
a Tl#orf^no Iljiigi, vel Hidelchis. anno bclli Gor- 
thici XVIII. Vide Procop. lib. IV. cap.XXVIL 
(109) magna fute partis belia conjliterant , Modoet. gc Lind. 
(100) Ahas 4 Langobardi decit. Lm<L 



Digitized by 



420 



DE GESTIS J.AN 

A 



Chmque pera&2 Langobardi vi&orifl, ad fedes 
proprias remeaflent , Regi fuo Audoino fugge- 
runt, ut ejus (201) Alboin conviva fieret, cujus 
virtute in praelio vi&oriam (tot) coepiffent, ut- 
que patri in periculo, ^03; ita & in convivio 
comes (204) effet . Qpibus Audoin refpondit fe 
hoc facere minime pofle , ne ritum gentis in- 
frtngeret . Scitis enim , inquit , non.efl&apud 
nos confuetudineta , ut Regis cum patre filius^ 
prandeat, nifi priiis a Rege gentis exterae arma 
fufcipiat. (205) 

CAP. XXIV- 

Quomodo Alboin cum quadraginta viris ad Turi- 
fendum Regem , cujus filium interemerat, pro- 
feclus ett, arma ab eo petens, ut cum fuo 
patre poffit in convivio refidere > 
quomodo a Turifendo 
arma accepit • 

HIs Alboin a patre auditis, quadraginta fo- 
lummodo juvenes fecum tollens, ad Tu- 
rtfendum , (206) cum quo dudum belluni gef. 
ferat, (207) Regem Gepidorum profedhis eft, 
caufamque qua venerat intimavit. Qjuieumbe- 
nigne fufcipiens, ad fuum convivium invitavit, 
atque ad fuam dexteram , ubi Turifmodus ejus 

J|uondam filius federe confueverat , collocavit . 
nter haec dum apparatus varii (208) epulas 
caperent , Turifendus jamdudum feffionem filii 
mente revolvens , natique funus ad animum (209) 
reducens, praefentemque peremptorem ejus loco 
refidere confpiciens , alta trahens fufpirta , fefe 
continere non pdtuit : fed tandem dolor in vo- 
cem prorupit. Amabilis, inquit, mihi locus ifte 
eft , led perfona quae in eo refidet , fatis ad vi- 
dendum gravis . Tunc Regis alter qui aderat 
filius, patris fermone ftimulatus, Langobardos 
injuriis laceffere coepit, afferens eos, quia furis 
(210) inferius candidis utebantur fafciolis, equa- 
bus, quibus crurum (211) tenus pedesalbi iunt, 
fimiles efle (212) dicens. Faetulae (tij) funt 
equ» quas fimilatis . Tunc unus e Langobardis 




quam valide ifte , quas 
praevaleant calcitrare , ubi fic tui difperfa funt 
offa germani , quemadmodum vilis (215) ju- 
menti in mediis pratis. His auditis Gepidi, con« 
fufionem (ti6) terre non valentes , vehementer 
in ira commoti funt, manifeftafque injurias vin- 



(101) Modoet. & Amb. ut ei. 
(iox) Alias vbrtutem . Lind. 

(103) ut Jicut in patris periculo . Mod„ 

(104) Ahas commums . Lind. & Mod. 

(X05) Vide quae notavit Petrus Pithoeus J. C. adverfar. 

lib. I. cap. I. Lhtdenbrogius . 
(106*) Alias Turi/indum . Lind. 

(107) Alias cum quo paulo ante gejferat . Lind, 

(108) Alias apparatas epulas fumerent. Lind. 

(109) Arob, ad memoriam . 
(xio) m furis. Mod. 8c Lind. 
(xn) Amb. 8c Mod. crure . 

(ziz) Alias ejfe perjimiles % 'oddidhque dicens , fadles funt 

equa , quas refertis , feu Jimulatis. Lind. 
(xi j) Amb. & Mod. ftetida fiott , mquit eqwt , quas Jimth 

latis. Lind. fcetiles . 
(X14) Amb. Feld. Idem fonat Germanidl linguS, ouod 

Latinis campus ; at hic accipitur a Paulopro loco 

pugna defignato . 
(X15) pili t Mod. 8c Lind. 

(%i6) Amb. quam a Langobardis perpejjp fuerant , vebmen- 

ter &c, 

(X17) A lias adjiciunt MS. mittunt* Land» 
(xi8) Mod & Lind. bofo ttem» 
(xij) Alias CQttflium. Lmd. 



B 



D 



GOBARDORUM 

dicare nituntur. Langobacdi ccontfa parati ad 
bellum 9 omnes ad gladiorum capulos manui 
injiciunt. ^17) Tunc Rex a menla profilieas f 
fefe in medium objecit» fuofque ab iia f belkv 
qu.e compcfcuit, interminans primitus eum pu» 
niri qui primus pugnam commifilfet, oon effe 
vidVoriam Dep placitam dicens > ctun quis inu 
domo propria hoftem (ti8) perimit . Sic de- 
nique jurgio compreffo, jam deinceps tetisani* 
mis convivium (ti$) peragunt . Sumenfauc^ 
Turifendus arma Turifmodi filii fui, ea Alboin 
tradidit * eumque cum pace (120) incolumem 
ad patris regnum remifit. Reverfus ad patrem 
Alboin , ( 221 ) ejufdem conviva binc effeftas 
eft . Qjxi dum cum patre Uetus regias delicia* 
caperet , ordine cundta retulit , quse fibi apud 
Gepidos in Turifendi Regia contigitfent • (ux) 
Mirantur qui aderant, & laudant audaciam Al- 
boin , nec minus adtollunt laudibus Tuhfeodi 
maximam fidem • 

CAP- XXV. 

De Regno^uflimartiy & vtfforw ej«r. 

HAc tempeftate (223) Juftinianus Auguftol 
Romanum Imperium felici forte rege- 
bat , qui & bella profperi geflit , & in caofe 
civilibus mirificus extitit . Nam per Beliffc- 
rium (224) Patricium Perfas foniter devicit > 
perque ipfum BelifariumWandalorumgentem, 
capto eorum Rege Gelifmero , ufque ad inter- 
necionem delevit , Africamque totam , poft aa- 
nos nonaginta & fex , (22p Romano Imperio 
reftituit. Rurfumque Belifarii viribqs, Gotho- 
rum in Italia gentem f capto Withicis (ud) 
eorum Rege fuperavit . Mauros quoque poft 
haec Africam infeftantes* eorumque Regcm At- 
tilam , (227) per Johannem Exconfulem (11Z) 
mirabili vinute protrivit, pari etiam modo, tt 
alias gentes belli jure compreflit . Qpam ob 
caufam propter horum omnium viftorias , nt 
Alamannicus, Gothicus , Francicus , Germani- ' 
cus 9 Anticus , Alanicus , (229) Wandalicus f 
Africanufque diceretur , (^30) habere agoomi* 
na meruit . Leges quoque Romanorum , qua- 
rum prolixitas nimia erat , & inotilis diflbaan- 
tia , mirabili brevitate correxit . Nam omnes 
conftitutiones principum , quas utique multis 
in voluminibus habroantur, intra duodecim li- 
bros coarftavit , idemque volumen Codiccm 
Juftinianeum. appellari prscepit . Rurfumque-» 

fia- 



(xxo) Alias eumqae ad patris Regnum incolumm redirt per* 
mifit. Lmd. 

(m) Alias Albotnus tam cJaris armts injtffutust moxtpif" 
dem cotruTva ejfMus eft. Lind. 

(li») Alias qwt illi regi* contigiflint . Aliat qua UUrtffOt 
ntenfaque contigiffettt . Lind. 

(%%%) Juftinianum in Imperium a Juftino avunculo ttfci- 
tum anno Chrifti 517. Kal. Aprilis, ncmpe iliiu» 
natali die jam li<juid6 conftat . Ego vob Lango^ 
bardicas res ipfo imperante geftas quantum pocui 
ttd illius annos Imperii revocavi . 

(1x4) MS. Bellifarium, alias Bilifarbtm. 

(115) Mod. nonagmta & feptem . Alii ita bgunt : ams% 
& jure » & vi Ramano. TamcnRefiinoetiam XC. 
8c VI. annosponit, alii nonaginulepcem. LmL 

(%%g) Alias Vviticbtfo. Lind. 

(xx7> MS. Atitalam , zlii Attakmty Amtalan. Ltnd. 

(128) Mod. Proconfulem , & iu Lind. 

(1*9) Mod, Atticus, Abaricus. 

(xjo) Sic reftitui ex corrupu Afcenfiana cdidone . Naffl 
in MS. 8c Auguft. untim eiat , Alamanmcus • 
Anticus, AIanicus,Vvandalicus, Africamw. Re- 
ftum autemeffe, quemadmodum fcripficonfinmt 
Agathiaslib.L &ipfejuftinianus loconon uno. 



Digitized by 




% 
% 

*. 

effe 
»«. 
■ k. 
?mj. 

K 

trtj 



apnl 

& 
adi 



PAULI DIACONI LIB. I. 



411 



? 

«, 
1% 

!» 

erio 

■< 
.4 
4 
3 
» 

R> 
3- 

5 

! 



fingulorum magiftratuura , five judicum leges » 
(t^i) quas ufque ad duo millia (132) pene li- 
bros erant extenfge , intra quinquaginta libro- 
rum numerum redegic , eumque codicem Di- 
geflorum , five Pandeftarum vocabulo nuncu- 
pavit. Qpatuor etiam Inftitutionum libros * in 
quibusbreviter univerfarum legura textuscom- 
prehenditur , noviter compofuit • Novas quo 
que leges, quas ipfe ftatuerat, in unum volu- 
men reda&as , eundem codicem Novellarunu 
ouncupari fancivit . Extruxit quoque^ 
idem Princeps intra urbem Conftantinopolim , 
Chrifto domino, aui eft iapientia Dei patris , 
Oemplum , quod Grseco vocabulo, AriAN XO- 
4>IAN, (»34) ideft, fandkam fapientiam nomi- 
navit. Cujus opus adeo cun&a aedificiaexcellit, 
Ut in totis terrarum fpatiis , huic fimile non- 
poffit inveniri . Erat enim hic Princeps fidc_ 
Catholicus, in operibus redlus , in judiciis ju 
ftos, ideoque ei omnia concurrebant in bonum. 
(t?5) Hujus temporibus Cafliodorus, apud ur- 
bem Romam tam feculari, qukm divina fcien« 
ria claruit , qui inter caetera , quae nobiliter 
fcripfir, pfalmorum praecipu6 occmta potentiffi 
me referavit. (ij<S) Hic primitus Conful, (237) 
deinde Senator, (238) ad poftremum veroMo- 
nachus extitit . Hoc etiam tempore Diony- 
fius Abbas in urbe Roma conftitutus , (239) 
Pafchalem Calculum miranda argumentatione 
eompofuit. (*ao) Tunc quoque apud Conflan* 
tinopolim Prifcianus Gefarienfis Grammatioe 
"tiSf ut ita dixerim , profunda rimatus eft . 
(241) Tunc quooue nihilominus Arator Roma- 
1» Ecclefiae Subdiaconus , pofita mirabilig , adtui 
Apoftolorum verfibus Hexametris exaravit.(242) 



B 



(*J 1) Aljas judicum , iurifconfultorumque leges . JJnd. 

q«* fet* ad duo mtllia tibrorum eram extenfit. 

Lind. J 
(*H) Alias AW//jw. Lind. 
<*H) VidcProcopium de xdiRais Juftiniani GefarisIib.I 

Lind. 

(*M) Et fi plures inter Hiftoricof , & Jurifconfultoj no- 
Itros m laudes Sacratiffimi Principis Juftiniaiii fint 
pforufi, non defuerunt qui & hrrefim Apthardo- 
citarum , hoc eft Incorruptibilium eidem expro- 
u ^ nnt » a2ia 9 ue memoria quidem indigna. Sed 
ab jlla refipuifle probant veterum teltimoniis Emi- 
nenuffimus Baronjus ,aliique . Laudavit cum Paulo 
noftro Tuftinianum Sura. Pont. Agatho, & Odil- 
bertus Mediolanenfis Archiepifcopus. 
Anno Chrifti DXIV. 
(*J7> Immoyero Pratfe&us Pr*rorio cx Athalarici bene- 
ficentia f cui cariffimus fuit ; nam Senatoris Caf- 
fiodoro cognomen a fuis libris plerique arguunt . 
Librum hunc in pfalmos eodem anno fcripfit , quo 
fc Monaftica? vitas dicavit in fuo celebn Vivario 
ad Scyllacium urbem , ubi ortum habuerat. No- 
nagenario majorem occubuifTe conftar . Incertum 
quo anno . 

Extguus cognomento, natione Scytha,Gn»c«,La- 
finoque Iinguas peririffimus cycli Pafchalis au6tor, 
Sac. Canonum coIIe6tor celebrariffimus, quiPau- 
10 noftro , & Beda lib. de temp. rarione dicitur 
Mbas Ronuma urlns . Caffiodoro amicus , & fo- 
cius , ab eoque Monachus rantum appeliatus, ut 
notar Pagius in fua Critica ad an. <%7. nu. X. 

(Ho) Armo DXXV. scras Chrift. 

(»40 Aiias frofunda (crutma. LinA 

De Pnfaano idem Caffiodon» de Orthographia 
cap. iz. 

(142) Eolque Vigilio &im. Pontifid dicavit VIII. Idus 
Aprilis terrio anno poft Conf. Bafilii V. CI. In- 
diSL VIL qui cotmmuni caiculo incidit in DXUV. 
Tom. I. 



C A P. XXVI. 



Dc Beato Benedi&o , & miraculis , 
£r laudibus ejus. 

HIs quoque diebus Beatiffimus Benediftus 
pater, & pius , (145) in loco qui Sub- 
lacus (^44) dicitur, qui ab urbe Roma qua» 
draginta milibus abeft, & poftea in caftroCaf* 
fini, (245) quod Harum (246") appellatur, & 
magna vitae meritjs , & Apoftolicis virtutibus 
effulfit . Cujus vitam, ficut notum eft , Beatus 
Papa Gregorius in fuis Dialogis fuavi fermone 
compofuit. Ego quoque pro parvitate ingenii 
mei ad honorem tanti patris , fingula ejus mi- 
racula, per finguIadiftichaEIegiaco toetro hoc 
modo contexui: 

Ordiar(247)unde tuosfacer 6 Benedi&e triflphos, 

Vinutum cumulos ordiar unde tuos ? 
Euge BeateRater, meritum qui nomine prodis, 

Fulgida lux fa&cli, Euge Beate Pater. 
Nurfia plaude fatis tanto fublimis alumno, 
Aftra ferens mundo, Nurfia plaude fatis. 
O puerile decus tranfcendens moribus annos^ 

Exuperanfque fenes f 6 puerile decus, 
FIos paradyfe tuus defpexit florida mundi , 
Sprevit opes Romse , Flos paradyfe tuus . 
Vas pa5dagoga(a48)tulitdiremptfl pecSkoretrifti: 

Laeta reformatum vas paedagoga tulit . 
Urbeyocamen habes (^49)tyrone cautibus abdit f 

Fen pietatis opem urbe vocamen habens. 
Laudibus antra fonan t mortalibus abdita cun&is : 
Cognita Chrifte tibi laudibus antra fonant. 
Frigora,flabra, nives,fers tu (250) tribus impiger 
l«mnisanwreDeifrigora,flabra,nives. (annis. 
Fraus veneranda placet , pietatts funa probantur, 
Qjw fecer altus erat, fraus venerandaplacet. 
Signat adelTe dapes Agapes, (251 ) fed lividus 
obftat, 

Nil minus alma fides, fignat adeffe dapes. 

Or- 



D 



Lngcntique plaufu ante conftiEonem B. Petri Cle- 
ro, & Populo recitavit. 
(i4j) «Alias fanr primim. Lind. 
(*44) Alias Sublaco. Lind. 
(145) Alias m CaJJino. Lind. 

(245) Amb. Arum . Lind. Alias Aurum^Clarum , vel Ba- 
crum . Modoet. ArXy qua; Ie6b'o ceteris omnibus 
praeftantior, &veterum Cafmi Montis deicripticni 
congruentior , ut in Marco Poeta aliifque. 

(»47) Omttes bi verfus ufque ad 17. caput Afcaifuw* edtiio- 
ni (Lfunt. Lind. 
In MSS. noftris leguntur. 

(148) Pardagogam dixit nutricem D. Benedifti , quae fu- 
gientem ab Urbe iequuu de frado capiilerio la- 
menubatur, ut fcribit D. Gregorius, nempe \»ale 
ad purgandum triticum ,,quam vocem adhucapud 
Sabinos audivifTe memini. 

(149) S. jRomanus Monachus ab Urbe nomen habens» 
qui cum deftdertum S. Beneditti cognovijjtt » & fe~ 
cretum tenust, & adjutorium tmfendity eique Janfls 
comxrfationis baJAtum tradidtt , fjr in quantum licuit 
ntmijhravit . D. Greg. 

(ifo) Alias ferfers. Lind. 6t ita in Amb. 
(a/i) Sic indigetabanr prifci Chriftiani convivia ad qu« 
pauperes vocabantur . De his bene Tertullianus 9 
ut alia ejus loca omittam , Apologer. cap. 39. 
Ccenanoftra de nomine rationem fui oilendit,vo* 
carur enim dydr* , id quod diledio penes Gratcos . 
Quantifcumque fumpnbus conitet , lucrum eii 
pietatis nomine facere fumptum ; fquidem inopef 
quoque refrigerio iito juvamus . Vide Cyprianum 
Teftim. lib. j. CaiEanum collat. 14. cap. j*. 
De agape Chriftianorum multa pailim prcter ea f 
quac notavir Lindenbrogius • At hic Paulo noftro 
agapis appellatione S. Romani dile^tio explicatur, 
qua panem quotidie S. Benedido fune demirtebat, 
ailigatoeidem tintinnabulo , quod, ixnmittcnte Dia* 
bolo fajcum 9 attrituxn fuit • 

KKK 



Digitized by 



4ii 



DE GESTIS LANGOBARDORUM 



Orgia (252) rite colit, quia Chrifto commodat 
aurem , 

Abftcmium pafcens Orgia rite colit. 
Pabula grata ferunt avidi ad fpetea fubulci, (255) 

Pe&oribus Isetis pabula grata ferunt . 
Ignis ab igne perit, lacerant dum vifcera fentes 

Carneus aethereo ignis ab igne perit. 
Peftis iniqua latens (254) procul eft deprenfa 
fagaci, 

Noh tulit arma crucis peftis iniqua latens • 
Leniaflagra vagam (255) fiftunt moderamine 
rhentem , 

Excludunt peftem lenia flagra vagam. 
Unda perennis aquae nativo e marmore manat, 

Arida corda rigat unda perennis aquae . 
Gurgitisimacalybs (256) capulodivulfepetifti, 

Deferis alta petens gurgitis ima calybs . 
Jufla paterna gercs (*57) dilapfus currit in aequor, 

Currit veftus aquis juffa paterna gerens . 
Praebuit unda viam promto ad praecepta magiftri, 

Curfori ignaro pr*buit unda viam . 
Tu quoque parve puer raperis necoccidisuudis, 

Teftis ades verax, tu quoque parve puer. 
Perfida corda gemunt ftimulis agitata mali- 

■ gnis,(i 5 8) 

Tartareis flammis perfida corda gemunt . 
Fert alimenta corax digitis oblata benignis , 

Dira procul juflus fert alimenta corax. 
Pe&ora facra dolent inimicfl labe peremptfi ,(259) 

Difcipuli exceflum pedtora facra dolent . 
kyris amoena petens (260) ducibus comitaris opl 
mis , 

Coelitus adtraheris Lyris amoena petens. 
Anguis inique furis luco fpoliatus, & aris, 

Arniffis populis anguis iniqufc furis . 
Imprpbe feflbr abi, tmedenturmarmoramuris, 

Cogeris imperio, (261) improbe feflbr abi. 
Cernitur ignis edax falfis infurgere flammis , 

Nec tibi gemma micans cernitur ignis edax 
Dum ftruitur paries lacerantur vifcera fratris, 

Sofpes adeft frater dum ftruitur paries . 
Abdita fa&a patent , patulo produntur (262) eda- 
ces, (2<Sj) 



(*fi) GraBCorum more pro facris ; at parum felici Mi 
nerva: orgia quippe ab ira dicebantur facra Bac 
cho, nec bene Pafchalibus Chriftianorum folem- 
©iis conveniunt , in quibus olim a Chriito moni- 
tus Sacerdos D. Beneditto cibum appofuit. 
Paflores cum ei cibum afferrent corporis , ab ejus ore 
tn fuo peftore alimenta rvferebant yite . D. Greg» 

(»54) Cacodxmon fub nigraj merube imagine D. Bene- 
di&o moleftus, figno Crucis in fugam vertitui. 

(tjf) Monachus virgi leniter ceefus inorationeperfeverat. 
Falcaftrum, ut fcribit Dl Gregor. quod de manu 
Gotthi , qui ad converfionem venerat in lacum ex- 
ciderat, Retentum manubrium,D.Bcnedi&us tulitde 
manu ejus , & mifit in lacum ; 8c mox ferrurn a 
profundo rediit, atque in manubrium intravit. 

(%p) S. Maurus juflu D. Benedi&i fuper lacum ficco 
pede currens S L Placidum eripit. 

(»58) Florentius Presbyter invidia percitus D. Benedifto 
infe&um veneno panem mifit , quem corvus ab- 
ftulit . 

(ij9) Immiffis in hortum puellis Florentius , quem ve- 
neno de mcdio tollere non poruerat, tentationis 
periculo in fugam vertit. Moxverb de folarioprse- 
cipitem , exammatumque presbyterum dum Bene- 
di&o difcipuli laeti nunciant, ipfe lacrymatur. 

(itfo) In Cafinum montem venit, qu& Lyris amnis ad 
radices labitur . 

(261) De lapide gravato per infidentem diabolum figno 
Crucis hoftem ejicit, eumque facile Monachi tol- 
lunt ad extruendas cellas. . 

(l6%) Amb. probatjtur. 

(%6y) Monachis extra cellam paratam ccenam abfensno- 
verat , narratifque cibis\ 8c numero potatorum 
calicum objurgat. 

(1*4) Totila Rcgis notiffima firaus , & de illius vita D. 
Benedi&i vaticinium. 

(t6$) Amb, fubruentur. 



B 



D 



Muneris accepti abdita fefta patent. 
S«ve tyranne (264) tiMcfruftranturretia&audis, 

Frena capis vita faeve tyranne tuac. 
Mfnia celfa Nutn? nullo vertentur {t6$) ab hofte, 
Turba gravis (%66) vertet maenia celfa Num*. 
PleAeris hofte gravi, (267) ne lites munus adara, 

Munera £ers aris plefteris hofte gravi. 
Oiunia fepta gregis,pr?fcitu eft traditageti,(i68) 

Gens eadem reparat omnia fepta gregis. 
Fraudis amice puer 9 fuado capuris ab Hydro 
Hydro non caperis fraudis amice puer . (169) 
Mens turaefadfca hle,tace, (270) & ne carpe videa- 
Cunfta patent vati > mens tumefa&a file . (tem^ 
Pellitur (271) atra fiimes delatis coriitus efcis, 

• Nihilominus mentis pellitur atra &mes. 
Pedfcore cunfta ftupent, quod eras fine corpore 
prefens . 

Qjjod pervifa (*7*) mones pedtora cundbu 
ftupent . 

Vocis ad imperium (273) facris non effeftnmtur* 

Interfunt facris vocis ad impehum. 
Tellushiukrafinucorpuspropellithumatfi (174) 

}ufla tenet corpus tellus hiulca finu . 
Perfidus ille Draco mulcet properare fiigacem, 

Siftit iter vetitum perfidus ille Draco. 
Exitiale malum capitis decuffit honorem, 

It procul imperiis exitiale malum. 
Fulvametallapius, nec habet^promittitegemi; 

Cotlitus excepit fulva metalla pius . 
Tu miferande cute var iant cui pelie (t7$)co\\ibt^ 

Incolumem recipis tu miferande cutem. 
Afpera faxa vitrum rapiunt, nec frangere poffunt; 

Ilkefum fervant afpera faxa vitrum. 
Cur prome conde times ftillam preberelecyti? 

Doliacertefluunt,(27cj)curpromecodetimesl 
Unde medela tibi fpes eft cur nulla (alutis, 

Qpi femper metuis (277) unde medela tibi? 
Ah miferande (278) fenex hoftili concidis idte, 

16hx fed refipis ah miferande fenex. 
Barbara lora manus ignaras criminis arcent, 

Sponte fua fugiunt, barbara lora manus. 
Ille fuperbus equo reboans clamore minaci, 

Stratus humi recubat ille fuperbus equo. 

Col- 



(t66) Turbo axt evertet &c. Amb. 

(107) Clericus cnergumenus, cui praedixcrat fi ad Sacros 
ordines accederet futurum fore , ut iterum a dia- 
bolo vexaretur, 

(id8) Caffinenfis Monafterii everfionem Thcoprobo Ma- 
nacho praedicit , quas irrumpentibus Langobardis 
fa&a eft; cumque ad hiftoriam gentis illius per- 
tineat, vide qux notavit do&ifs» Mabillon. in D. 
Gregorii dialog. de temoorc iffius irmptionis. At 
PauTus nofter Langobardus & ipfe amorc fuorum 
fortafHs , hsec addit Gens eadem reparat omtia feptd 
&e£isy quod utique verum dl ; nam fubfcquentcs 
Langobardi Principes de CafEnenfi Monafterio , 
atque univerfa Benedi^kinorum familia funt opri- 
me tneriti . 

(»6*9) Exhilaratus nomine , qui ferpentem in abfcondito 

vixii vafculo monitus reperit. 
(170) Amb. tacita , Monachus Defenforis filiut fuperbia 

ektus dum S. Benediao miniftraiet. 
(270 Aliis hi duo verfut defunt. Lmd. 
(*7*) Amb. pravifa. 
(*7J) Amb. * 

Vods ad rmperium temnunt dare frena loauelir, 
Ebufiis fughmt uocisad mperium . Amb. & Lind. 
Sandhmoniales, qua poft mortem a (acris difccde- 

rc, ac icerura bcnedicente SS. Patre intereffe vifij 

funt . 

(174) Pueri Monachi corpus , qui i Monafterio ad pa- 

y x * h{ 9* bcncdiftione difceffeiat. 
(*75)Ahas 

?i*il n 'fe rancl * cutem varia cum ptlle coJubrs 
MS. variant cui fella colubri. Lind. 

> ^ a PF J** 10 P°ftremam leftioncm habet. Amb. 

5*767 Alias cerne fluunt. LinA AmK. 



Digitized by 



P A U L I 

Colla paterna fernm extindti vifcera nati , 

Viventem (279) natum colla paterna ferunc . 
Omnia vincit amor , vinxit (280) foror imbre 
beatum , 

Somnus abeft oculis , omnia vincit amor . 
Simplicitate placens inftar petit alta columba?, 

Regna poli penetrat fimplicitate placens . 
O nimis apte Deo mundus cui panditur omnis, 

Abdita qui luftras, 6 nimis aptfc Deo . 
Flammeus orbis habet juftfi fuper setheranantem, 

Qpem pius uffit amor ftammeus orbis habet. 
Ter vocitatus adeft teftis novitatis habendus , 

Carus amore patris ter vocitatus adeft. 
Dux bone bella monens exemplis peftora firmas, 

Primus in arma ruis, dux oone bella monens . 
Congrua figna dedit vita confortia linauens , 

Ad vitam properans congrua figna dedit. 
Plalmicen affiduus nunguara dabat otia ple&ro, 

Sacra canens obiit ptelmicen affiduus. 
Mensquibus una fiiit tumuloretinentureodem, 

Gloria par retinet mens quibus una fuit. 
Splendida vifa via eft facibus ftipata corufcis, 

Qjia facer afcendit fplendida vifa ?ia eft. 
Kupea fepta petens na^a eft errore falutem, 

Errorem evafit ruoea fepta petens: 
Pomau parva dedit famulus pro munere fupplex, 

Exul, inops, tenuis , poemata parva dedit. 
Sint precor apta tibi coeleftis tramitis index , 

O Benedidke pater fint precor apta tibi . (281) 

jfymum quoque Jtngtda ejufdem patris mirn- 
*ula contmentem metro Jambico Arcbilochico ita 
texusmus . 

Fratres alacri pe&ore, 
Venite concentu pari, 
Fruamur hujus inclytas, 
Feftivitatis gaudiis: 
Hac Benedidhis aurea 
Oftenfor ar#i tramitis, 
Ad regna confccndit pater 
Captans laborum prsemia 
Effulfit ut fidus novum , 
Mundana pellens nubiia . 
/Etatis ipfo limine, 
Defpexit xvi florida . 
Miraculorum pncpotens, 
-Afflatus alti flamine, 
Refplenduit prodigiis 
Venturo feclo pnecinens 
Laturus efum pluribus , 
Panis reformat vafculum , 
Ar&um petens ergaftulum, 
Extinxit ignes ignibus. 
Fregit veneni bajulam 
Crucis per arma cymbiara , 
Coercuit mentem vagam t 
Leni flagello corporis 
Funduntur amnes rupibus. 
Redit calybs e gurgite, 
Currit per undas obfequens , 
Peplo puer vitat necem . 
Virus patefcit abditum, 
Mandata prapes efficir f 
Hoftem mina contcrit . 
Cedit fremens Ieo grave , 
In imo (t8t) fit moles levis; 
Rogus migrat fantafticus, 



D I A C O N I L I B. 1. 
A 



4*3 



t%79) Alias vtdendi. Lind. 
(*2o) Amb. vicit. 
(*8i) Laudavit ctiam Paufus fimili carminc » ac metro 
S. Scholafticam , & MaUrum Abbatem . 
Amb, immota. 

Amb. & Modoet. bnmm » ufque dum buc vemret , I 
gu* piohau le&o eciam in lennone Petri Dsun. { 



Fra&um revifit fofpitas, 
Exceffus abfentoro patet . 
Redtor vafer depretderis, 
Inique pofleffbr fugn ; 
Futura praenofcemini, 
Arcana cor non contigit . 
Fundantur «des fommis, 
Tellus vomit cadavera, 
Dracone frenatur fu&ax . 
^Sther pluit numifmata , 
Vitrum refiftit cautibus, 
Manant olivo dolia, 
Vin&um refolvit vifio , 
Vitam receptant funera, 
Tanti poteftas luminis, 
B I Voto fororis vincitur, 

Qjjo plus amat quis pluc valet. 
Enare quem cernit polum 
Non ante fcclis cognitum 
No<ftu jubar efFulgorat, 
Qpo totus orbis cernitur, 
Flammifque fubvehi pius , 
Hac inter inftar neftaris 
Miranda pleftro claruit . 
Nara pinxit apte lineas 
Vitse facra fequacibus , 
Jam dux alumni fat potens, 
Adfis gregis fufpiriis , 
Glifcat bonis hydrum cavens, 
Sk callis ut fequax tui . 
Libet me breviter referre quod Beatus Grego* 
rius Papa minime in hujus San&iflimi patris 
vita defcripfit . Denique cum divina admoni- 
tione a Sublacu in hunc, ubi requiefcit locum, 
per quinquaginta ferme millia adventaret , tres 
eum corvi , quos alere folitus erat , funt cir- 
cumvolantes fecuti , cui ad omoe convivium , 
(285 ) ufque dum hic veniret , duo Angeli in 
ngura juvenum apparentes, oftenderunt ei quam 
viam arripere deberet . In loco autem ifto , 
quidam Dei fervus tunc habitaculum habebat f 
ad quem divinitus ita di&um eft 

Hiis tuparce locu , alter amicus adefi; (284) 

Huc autem , hoc eft in Caffini arcem perve- 
niens , in magna fe femper abftinentia coanfta- 
vit ; fed pra&cipue auadragefim* tempore in- 
clufus , & remotus a mundi ftrepitu manfit . 
Hxc omnia ex Marci poetse carmine fumpfi , 
qui ad eundem patrem huc veniens aliquot ver- 
l/us in ejus Jaudem compofuit , quos in his li- 
bellis , cavens nimiam longitudinem , minimi 
defcnpfi . Certum tamen dt hunc egregiunu 
patrem vocatum coelitus ob hoc ad hunc ferti- 
lem locum , & cui opima vallis fubjacet , ad- 
venifTe , ut hic multorum Monachorum , ficut 
& nunc Deo prsfule fadla (285) eft , congre- 
gatio fieret , His curfim , qu* omittenda non- 
erantnarratis, ad noftr« feriem revertamur hi- 
ftori» . 



CAP. 



Ofiienfis Epifcopi , qui Paulum a verbo libet uf- 
gue ad illa m ejus laiidem compofuit ledlioni lum 
fnferuit . 

(1^4) Marci poeta verfus : casteros kge apud cit. Marti- 

nengium . 
(%2j) Amfe faOum efl. 



Digitized by 



4*4 



DE GESTIS LANGOBARDORUM 

l A 



C A P. XX VII. 

De morte Auioin^ & Regno Albom , & quomodo 
Alboin Cunimmdum , Regem GepidorunL, , 
fuperavit, filiam ejus Rofemm» 
dam in matrimonium duxit . 

IGitur Audoin , de quo pr&miferamus , Lan- 
gobardorum Rex , (x8tf) Rodeliodam (287) 
in Matrimonio habuit , quas ei Alboin virunu \ 
bellis aptum , & per omnta ftrenuum peperit. 
Mortuus itaque eft Audoin , ac deinde Regum 
jam decimus Alboin , ad regendam patrianu 
cundkorum votis acceffit . Qjui ciim famofiffi- 
raum , 8t viribus clarum ubique nomen habe- 
ret, (288) Chlotarius Rex Francorum , Chlot- 
fiundam (289) ei fuam filiam in matrimonium 
fociavit, de qua unam tantiim filiam Alpfiun-' 
dam nomine genuit . Obtit interea Turifendus | 
Rex Gepidorum, cui fucceffit Cunimundus in 
Rsgno . Qjii vindicare veteres Gepidorum in- 
jurias cupiens , rupto cum Langobarcjis faede- 
re, (290) bellum potiiis, quam pacem elegit. 
Alboin ver6 cum Avaribus , qui primvim Huni, 
poftea a Regis proprii nomine Avares ( 291 ) ! 
appellati funt, (292) foedus perpetuum iniit , | 
dehinc ad praeparatum a Gepydis bellum pro- j 
fe&us eft . Qjii chm adversiis eum e diverfo j 
properarent , (29 j) Avares , ut cum Alboin- \ 
ftatuerant , eorum patriam invaferunt . Triftis j 
ad Cunimundum nuacius veniens , invafiffe Ava- j 
res ejus terminosedicit . Qjii proftratus animo, » 
& utrifq ue (294) in anguftiis pofitus , hortatur 

(286) Alus Langobardorum Rex nonus , qui ex Radelinda 
conjuge Aiboinum , de quo jam pMcula fbripfimus , 
pofi muita praclaregefta fato concejftt . Poft cujus fu- 
nus , ju(laqu3 perafta , Alboinus fapencminatus Rex de* 
cintus ad reqendam Langobardorum 9 cun£hrum &c. L. 

(187) Qusnam fiierit Rodelmda ex Procopio dilcimus 

lib. IV. Cap. %$. xou Auct\at<poUoc TorBoc dvio , 
fiuz\aQ»t'o*»c uiv $u}arptdSc O^teTf p/^» w Tot- 
$cov 0XTt\ivc fltVgXpnf, EoutvtQPto** <ff t}6{ i* G©- 
fiyyojv nyjirauivtt . ovvt» Bt\tTaftoe uiv Ow't- 
riytfi ie Bu^dvrtov nyayt > @a<rt\&c o*i Pvuatuv 
dtx.oviu x«n$-»fV*w, xod rlw csutv do*t\Qlw , At/^#- 
vtv tw A*yyofiotofuv *?zovTi xanyyuno-t . Et Ama- 
lafndus ( e numero ducum erat) vbr Gottbus, ex 
futa nepos Amalafrida fororis Tbeoderici Gottborum 
Regis , & fiiius Hjrmenefridi Rcgis Tborhtgorum . 
Hunc Amalafridttm cum Pittige Byzantium deporta- 
tum a Belifano Romanorum ducem Imperator creavit* 
& fororem ejus Auiuino LangobardoruRegi collocavit, 

(i£8) Alboini Regis no nen pluribus celebrat Nicetius 
Trevirenfis Epifcopus a doclifs. Sirmondo editus 
tom. LConc.Gall. Stupentes fumus , ait ille, cum 
gentes illum tremunt , ci,m Reges venerationem tm- 
fendunty cum Poteftates fine ce]\attone laudant^ cum 
& ipfe Imperator fuis ipfum proponit , qubd anima 
remedium non feftinus requirit : 8c infra . Talis oma- 
tus% talis vbr , qualis Aiboinus Rex efje dtcitur* talis 
fama quem mundus (k prafonit, quarenonconverti 
tur , aut quare tardus ad rec\utreniam viam faiutis 
apparet ? Scribebat enim Nicetius anno Dom. circ. 
$6\. ad CModofoindam Reginam > ut maritum ab 
Ariana pertidia totisviribus revocare curaret. 

(»89) Amb. Colotfuindam. Cblodfuhtda. Lind. quo con- 
jugio potenriflimi Regis gener, 8c quatuor Fran- 
corumRe^um Alboinus cognatus, VideCregor. 
Tur. hift. Frajic. lib,4. cap.jj. 

(190) Alias Ltngohardis a patre ifh fiedere, Lind» 

(xpi) Mocjoet. Abhares. 

(i9t) The^phyhaus lib.7. cap. 

(193) Al: is prt$ararentwr , Lind. 

(X94) A;nb. ittrinctue. M xioet. triflifque^ & itaLind. 

i*9S) Bwham hoc rcceptum , nam deScythis ita fcribit 

Strabo lib. 7. *«i ud\i^x «?pf ExuOvv %t v^uiyv^mv > 
xcu rotQX3$2yt}vTbiv , xju 94; xfojviote ixvvuotrt 
/u«W. Pliniuslib.7. cap, 11. Prioret antbropopba- 
gosy quos adScptentrumem e(fe diximus* decem die- 
rum ittnere fupra Boryficnem amnemoffibus bumano- 
rum capitnm bibere 9 cutibufaue cum captiio pro man- 
ultbm anteptBora uti. Ammian. Marcell. Hb. 27, 
Scordtfci , lon^e nunc ab iifdem provtncHs dtfparati * 

fevi quondam & truces* ut antinuitas docet , boftiu 
capthorum Bellona iitantes , & Marti , bumanumnue 

fanguinem in tjfibus capitum bumanorum bibentes avi- 
4m. I*4kL 



B 



D 



tamen fuos primbm cum Langobardis conffi. 
gere. Qjjos fi fuperare valerent , demum Hun- 
norum exercttum e patria pellereat. Commit- 
citur ergo proelium , pugpatumque eft totisvi- 
ribus . Langobardi vidlores eflEc^i funt, tanti 
in Gepidos iri fasvientes t ut eos ad interaecio- 
nem ufque delerent , atque ex copiofa multi. 
tudine , vix nuncius fupereffet • In eo praelio 
Alboin Cunimundum occidit , caputque tllius 
fublatum, ad bibendum ex eo poculum fecit, 
( x 95) <l u °d genus poculi apud eos fcala (296) 
dicitur , lingui vero Latini patera vocitatur . 
Cujus filiam nomine Rofimundam , cum magna 
(imul multitudine diverfi fexus, & «tatis, du- 
xit captivam. Qpam , quia Clotfuinda obierat 9 
in fuam, ut poft patuit,perniciem duxit uxoiem. 
Tunc I^ngobardi tantam adepti (unt pwdim f 
ut jam ad ampliflimaspervenirentdivitias.Ge- 
pidorum vero genus ita eft diminutum , ut ci 
illo jam tempore ultra non habuerint Regcm^ 
fed univerfi , qui fuperefle bello poterant, (197) 
aut Langobardis fubje&i funt, autufauehodie 
Hunis eorum patriam poflSdentibus, auro Im- 
perio fubjedki gemant . (298) Alboin verb ita 
pr^eclarum longe, lateque nomen percrebuit, 
ut ha&enus etiam tam apudBajoariorum(i99) 
gentem , quam &Saxonum, fed & alios ejuf- 
dem linguae homines , ejus liberalitas , & gloria, 
bellorumque felicitas, & virtus, in eorum carmi- 
nibus celd>retur . (joo) Arma quoque pmcipua 
fub eo fabricata fuifle i multis huc nlquenarratur. 



(zq6) Non dum cxolevit b«c vox ufitata nonGermanit 
folum , fed & aliis populis Ifidorus Etymolog. 
lib. zo. cap. $. Calices, & calathi 9 &fiah focuith 
rum genera, antea ex lign fa&*>«*d* U wcata. 
Graci omne iignum caia dicebant. 



Lind. 



(197) Alias beilo fuverftites efie poterant. Iind. 

(ztf) Hwc aliis dfelunt. Lmd. 

Lazius ad hunc Pauli locum , nasc fcribit. Euh* 
nus Diaconus : qua liqmdo oftendunt nobUiffima gah 
tis htteritum $ ut de aiiis fedibus Gepiaarum wbis^ 
deinceps opus > baud fit mquirere. Quippe qui claA 
fuperfuerant fupra jazyges in monttum anfraUihn 
occuitati Avarum , atque Hwmorum fervhhfubjicnm- 
tur , & bodie adbuc Hungarts pofteritati Avarum , 
ac Hurmorum fubeffe bis , de quibus loquuti frpra 
fumus locis , ac finibus dignofcuntur . 
Everfi Gepaedum Regni epochen , haud confen&en- 
tibus Scriptoribus , temerfe non affijpaverim . Si- 
gel^ertus in Chronico anno {47- tribuit, Abhas 
Biclarienfis VII. Juilini , qui Chrilli m. crudi- 
torum calculo, DoftiiEmus Pagius in lua critia 
certiorem a Procopto deducere tptat, relatiique 
xis , quac fupra excripfimus de libri IV. cap. »J. 
contendit faec accidifle annoChrifiijfi. EgoveA 
maximac au&oritaris viro non fubfcripferim , co 
qu5d narratum a Proa^piobellumalterumfuifle 
putem ab hoc eztremo Gepasdibus exitiali , pri- 
xnumque revera Auduinum inter acThorifinum, 
poitremum inter eorum fiUos Albuinum , 8t Cuni- 
mundum , eo duftus argumento , quftd idemPro- 
copius anno fequenri referat Ildifgum ad Gepcdes» 
Uftrigotthum ad Langobardos confugifle, lbique 
utrumque ex pafto necatos, auod utique Regno 
everfo evenire non poterat . Quamobiem ad Bi- 
clarienfem accedo, & Juftino Impcrante h«c afia 
fuiflecrediderim, tamen prioribus Imperii annis, 
quippe feprimoAlboinus jam in luliam vcncnt . 

(199) Alias Bavivariorum . Lind, 

(j 00) Tacitus de moribus Germanorum : Ceiebrant car* 
mimbus antiquis , auod unum apudiUosmemorki& 
armalium genus eft : ad quem locum lege notata 
do6tiffimo Upfio . Non abfimilia his fiiifle puto 
carmina, qu«Bardidecantabant, dequibusAm- 
rnian. AIarccllin. lib. XV. Bardi fbrua vitorum 
illuftriurn fa£U heroicis compofita verfibus , cum 
dulcibus Lyr« modulis canritarunt • Atbencus 
lib.^ % ex Pofidonio. KiXW/ , , vtftdyQrm utf 
9'auwv *o\tuiv<nt voufimvte , Sc xaXirt nrafwrinu 
Sm cTt iyxoiuta atnuv xou <+>i{ *$»QHe \{y*7tf a* 
$?bfT*e oruMt^vxe , xal +pic txofov jtf xenA uifK 
•\«v»v axfotouiv»* . &i d**<ru*m aumv wb rf 
**Uutv*t Bei^ 9t . T9ami *i Sw ruyxdwri utt 
»*ic ivoivnc Xiyormi. 



Explidt Libtr Prknus dc Geffis L*n go bardorum . 



INCI- 



Digitized by 



INCIPIT LIBER SECUNDUS 

DE GESTIS LANGOBARDORUM. 



4*5 



C A P. I. 

Quomodo Langobardi condu£H a Narfete Cbar- 
tularioy etdem cantra Gotbos auxilium 
prafiiterunt . 

IGitur chm circumquaquefrequentesLan- 
gobardorurn viltorise perfonarent, Nar-. 
m Chartularius ( i ) Irnperialis , qui tunc 
pneerat Itali», bellum advershsTotiUm 
Gothorum Regem praeparans , cbm jam 

{>rtdem Langobardos foederatos (a) haberet , 
egatos ad Alboin ( 3 ) dirigit , quatenus ei pu- 
gnaturo cum Gotnis , auxilium miniftraret . 
Tunc Alboin ele&am e fuis manum (4) dire- 
xit, (5) qui Romanis advenhm Gothos {6) 
fuffragium ferrent, qui per maris Adriatici fi- 
num mltaliam tranfve&i, fociatique Romanis, 
pugnam inierunt cum Gothis . Qjuibus ufqut^ 
ad wternecionem deletis , pariter cum Totila^ 



B 



( 1 ) Gloffarium x*r»V° x *Z » Cbartularius ; fed hoc aliis 
non probatur,qui difcrimen inter **f»$>i/'x«xa , & 
Chartularium faciunt . Suidas eumdem efle cum 
Scnniario dicit : Xxfividfioc , 0 %apw\cifi9{ n* 

fVaff^», 9 at*f*v 79 axf/V/ov, ntot w xipdrtov . Jam 

vero ^flff»^x«xa autor Etymologici etiam £x P /- 
victoiov vocat , ut hinc aliquo modo tueri pofTct 
interpretatioGlclTarii. Officium ejus pene exLeo- 
nis, 8c Anthemii verbis colligitur I. 3. C. de ca- 
non. iarg. tit. ubi fic fcribitur; Cbartulanos ,qut de 
cobortalibus offkiis uniufcujufque provincia larmtio- 
tsales titulos retraftare ^conftituuntur . Emittebant 
ctiam vup&oxx ^ ideft commonitoria, ut D. Cuja- 
cius docuit . Erant fub difpofitiope Pr*pofiti Sa- 
cri cubiculi , ideoque a vetcre Scholiafte Juliani 
Patricii conft. XV. tit.tfo. Cubicularu interpretan- 
tur Cbartularii . Sic Narfetem, quem alii chartu- 
Iarium vocant , cubicularium nominat Cedrenus 

Georgius rot xtf %ru inrifJi<p$* Ncrfawj b K«/S/x*X«- 
fttf ii{ Pdfulwy voXepfirott »r f rorBote. . Fit Ctiam 

Magm Cbartularti mentio apud Curopalatam ; 
quemadmodum & Cbartularn magiftrorum equitum, 
& pedttum. C. Theod. 1. y. de diverf: offic. & ap- 
parit. quo pertinet Zonaras lib. III. xai TlauXov 

^v n^S (ZaviXtx&v ivnroxo/xojv inric-anSvnet , ^erfwXtt- 
ftov fi Potfxaiuv oi<tt nZnov Xiytiv tpovtf , cui fimile 
Mcet* Qtodofoc. 0 Z*f*voc zapntXcsfiOc. iv 4{S inrnro- 
?d$fjtoJV. 

(i) Alias/;^ fiederatot. Lind. 
(3) Alias Albomum. Lind. 
(4; Alias elettam ei bellatorum tfutttum • Und. 
(S) Procopius lib. 4. cap. 16*. Narfetis copias adversus 
Totilam y & belli apparatum referens , haec fcri- 

bit, xat/ AvJot/iv 6 Aor)io/3otfftSy nyttfutvo; , xfirpavs 
*ro\\oic. dvotvaS-tif Ittfiviavji /Sao-iXtt , xai rji rH; 
°P*w' a t Ztwttxp, nrtwwtxoo-ixs 79 xai cT/^/X/tff ofcf 
ei ivofjivvv dnroXf^oifjtvof av&fac.^ dyaQxc. m nro\i- 
t* 1 * 9 U typpaxiav durp tTt/u^tv . 01 c. xai Sffoe- 
Tf/otv fx*x*t*** dvtffotv i*o>xo itXiov jf rfi%i\i'o)V. & 
Audumus Langobardorum Rex a Juftmiano Auguflo 
multa pecunia , & federis fanftione tndu&us , delettu 
Juorum babtto , bis miiit ducentos bellatores egregios 
auxilio mifirat, Infque m famulatum addiderat am— 
, x **** pvgnatorum miliia. 

(6) Alias Getas. Lind. 

17) Diffimulat nofter Langobardorum fovitiam, 8c im- 
pia fuorum gefta primo in Italiam advicntu fibi 
lbciali fcedere obftridbtm ; fed ea rurfus k Proco- 
pio reperenda lib. IV. cap. jj- N^tr^ *i 

fyif nii vvfJinrtnrrtoXQvt ytvo/utvo; t irrava^iftv tix 
avtu rev Qtov diravm (onrtf xal 6 d\n$ti; Xoyoc 
fyivtn) W 1» iv voa-i ityxu-m . xat ^polia fjdv «$* 
oi iviovofAivov Aayyo$dfo\uv dWa^dtov atoviac 
( ot y% ttpic rjr dWrt t\ riw fiowntv nrapavofiiot nd; 
19 otxoftofjt/ctc , aic dv ivru'xottv , ivtnrt^parav , xai 
ymouV wc d( <ml itfd xa*ntQ)bywou% j3ia r optvoi 
iirXnr/a^ov) ^nfuact /utydXotc dvric ftfyewdfttvoc ^ 
is w ndrfta j$n dpHxtv iirat 9 BaXifiavov n xai 

Tom. I. 



fuo Rege, honorati multis muneribus, viftores 
ad propria remearunt. (7) Omniauetempore, 
quo Laagobardi Pannoniam poflederunt, Ro- 
manae Reipublics adversum «mulos adiutores 
fueruat. 

CAP. II. 

Quomodo Narfis Buccellinum, & Ammgum 
Francorum duces fuperavit^ de morte 
Leutbarii tertii ducis. 

V 

HIs temporibusNarfis etiamBucceIIino(8) 
duci bellum intulit, (9) quem Theude- 
bertus Rex Francorum cum in ltaliam introif- 
fet, reverfus ad Gallias cum Hamingo alio du- 
ce, ad fubjiciendam Italiam dereliquerat . Qjui 
Buccellinus chm pene totam Italiam direptio- 
nibus vaftaret , & Theudeberto fuo Regi de^ 
prada Itali« rounera copiofa conferret,eiira in 
Campania hyemare difponerct , (10) tandem 
in loco, cui Tannetum (n) nomen eft, gravi 

bel- 



bypiavov , t9V aW orVfAp/^v , %ujj toic cVstifyo/j 
t%*yit&at t»5 oVtt d-^ft i; m ?ooijLcttojv cfta *$ivt 
xtXAo-tCy Ztojc finiivi iv rjf diroirofita Xufitivwnn. 

Narfes fucceffit latus ( nempe infigni vidtoria ad- 
versus TotiIam,qui eo bello cecidcrat) ad Veum 
omnia , verum utique auclorem ferpttub rtfirdat > 
atque mfiatttia digerebat. Ac primum redimtre frttio 
voiuh mdtgnam Itcentiam Latigobardcrwn , quos fe- 
cumduxerat : ciim prater alia mquinatift.ma vit* fa- 
lera % obvias domos deitrent igvn , & fammiti qua 
ftcris adibus fe commiftrant^ turpem vim affirrent . 
Qtiare magna pecunia donatos rtmijit in patriam > 
raienano , ac JDamiano nepoti fuo , eorumque cofiis 
demandata curd , eos ad Romam Imp. limitem dedu- 
cendi% ut invia ab mjuria^tr maleficio temperartnt 9 
eaque gefta funt anno Imper. Juftiniani XXVI. 
bclli Gothici XVIII. qui Ch. 1. 

(8) Alias Bucilmoy & fic femper. Lmd. 

(9) Anno Chrifti DLIV. Bucellinum a Narfete interem. 

ptiim exProcopio, atque illius continuatoreAga- 
thia Valeflus, aliique Francicarum rerum Scripto- 
res optime arguunt, veterum plerifque Chronogra- 
phis inter fe de tempore difsentientibus . Ab utro- 
que Graeco Scriptore Francorum in Italiam cxpc- 
Stjoncm fub Theudebcrto Rege, ab Agathia in- 
felicem illius fortunam cognofcimus , & Bucell - 
ni, atmie Leutharii cladem , qui patratorum in 
Italia lcelerum paenas ultori Deo dederunt . Dc 
Bucellino D. Gregor. lib. 1. dialog. 

(10) InCampania caftrametatum Bucellinum refert Aga- 
thias , proDerante in Franciam reditu Lcuthaxio , 
vana Gothici regni fpe infUmmatum. 

(n) Alias Tatmeta. Lind. & Modoet. Ad ripas Cafilint 
fluminis, qui & Vultumus dicitur bellatum fuifse 
conflat exxitatoAgathialib. i. locufquc infcriptis 
carminibus celebratus , ut pa^. 391. edit. nollras 
Conftantinus Porphyrogen. in tnem. Impcrii Orien. 
lib. x. them. XI. *v <ti Rtm\i vov xa^niroXt unrtv d 
Nsrpywf fctfd nv nroiatfxbv YJxo-hXivov . BltCellimtm 
verb Narfes prdio vicit ad ftumenCafilinum . D.Gre- 
gor. Turon. aliique plurimi . Locum autcm Tan- 
neti a Paulo memoratum afEgnare me non pofse 
in^enue fateor , nifi divinare velim cumdem 
fuifse , aui a Porphyrogen. memoratur lib. de ad- 

minift. Imp. Cap. XXVIL « <H Kdnrva hL nro\t^ 
tSnrtfutyiQnc xai iotXoj Cirb X£ OvstvttiXojv , Htot 
Acpftxuv xai xot<ti\u7xv dvrtuj . ifnuoxdc;?* <fi Scnc 
ttixttv iv dur* Aayyi/SstfJot . x*i vdXtv >%S Apf/xwv 
iTtfXouivw xar dvrtw osxoicfJLno-tv inrio-xoiroc t\av- 
o*i\$oc xdc-fov tic rlw yspofav ni nronuuS , xai i tk- 

voftao-tv dvw Kanrdvrluj . Capua erat urbs ingins : 
capta verb a Pandiiisy five Africis dtftrulla eft , at- 
que ita cim deferta jaceret , inbabitarunt eam Lango- 
iardi . Mox Africis rurfttm mgru^nttbus , Landuifus 
Epifcopus ad pontem flumhtis caftrum crextt , qttod 
Capanttn appeiiavtt* ignotumquc hbi Cluvcrius af- 
ferit , cui Tanneti oppidum propc Parmam ex- 
ploratis . 

LU 



4 i6 DE GESTIS LA 

bello a Narfete fupcrttus , extinftus eft . Ha- 
mingus (ia) vero dum Widin (i?) Gotho- 
rum comiti, contra Narfetem rebellanti auxi- 
lium ferre conatus fuiffet , utriaue a Narfete 
fuperati funt . Widin captus Conftantmopo- 
lira exiliatur . (14) Hamingus vero , qui ei 
auxflium prabuerat , Narfetis gladio penmitur. 
Tertius quoque Francorum dux nomine Leu- 
tharius, (i<) Buccellini germanus, (16) dum 
multi pra&cbi onuftus ad patriam cuperet re- 
verti , inter Veronara , &Tridentura , juxta la- 
cum Benacum (17) propria morte (18) de- 
fundtus eft. 

CAP. III. 

Qwmodo Nacfis Sinduald Htrulvrum regulum 
Jibi rebellantem extinxit . 

HAbuit nihilominusNarfes certamen adver- 
shs Sinduald (19) Brebtorum (io) re- 
gem, qui adhuc de Herulorum ftirpe remanfe- 
rac, quem fecurainltaliamveniens, fimul Odoa- 
car adduxerat . (21) Huic Narfes fideliter fibi 
primura adhaerenti , multa beneficia contulit , 
(22) fed noviflime fuperbe rebellantem , & 
regnare cupientem , bello fuperatum & cap 
tum , celfa de trabe fufpendit. (23 ) Eo tem 
pore quoque Narfes patricius , per Dagifteum 
magiftrum militum , virum bellicofum , & for- 
tem , univerfos Itali« fines obtinuit . ( 14 ) 
Hic Narfes prihs quidem Chartularius fuit , 
deinde propter virtutum merita patriciatus ho- 
norem promeruit. (25) Erat autem vir piiffi- 
mus, in religione Catholicus , in pauperes mu- 
mficus, ift reparandis (t6) Bafflicis fatis ftudio- 
fus, vigiliis, & orationibus in tantum ftudens , 
ut plus fupplicationibus ad Deum profufis , 
quam armis bcllicis vi&oriam obtineret . (27) 



NGOBARDORUM 

A 



(ii) HamingumFrancici exeroitus mltalia ducem altero 
poft Bucellinum , & Leuthanum anno vitkum , 
. necatumque contendiuit Scriptores Gallici , qui 
fupra . Ejus in Narfetem , ac Romanos odmm 
Menander Prote&or lib. 1. 

(ij) Alias Vvidino. Lind. 

(14) Alias in extlium abiit* Lind. 

(ij) Alias Leutbardus. Lind. 

(16) Natione Alemanni. . 

(17) Ad urbem Cenedam, vel ut fcribit Agathias Cenefam. 
M) Foeda nempe rabie itaut fuas iple dentitms carnes 

Iacerans \ ejulanfque occubuenc, deleto vi morbi 
univerfb illius exercitu. 
(19) Abas SmduaJdum. Alias Ilduald. Lind. 
(2,0) Amb. Brentarum. Modoet. Brttonorum . Lind. alias 
legt t Braonorum , Brtonum , Bontorum , Brttonorum. 
(ti) Hoc aliis dceit. Ltnd. A 
H*) Narfetis in Sindualem beneficia enarrat idemAga- 
thias lib. 1. pag. 387. Pwerulerat cnim Aruthi , ac 
ducem Herulorum conftituerat . Laudatur ctiam 
ab eodem audlore Sindual prubat» m Romanos 
fidei, ac bellic* vinutis, qua contra Bucellinum 
ftrenu? pugoavit, vide pag. 591. col. %. 
Sigcbert. an. J4?. 
(24) Da£ifth*i potiifimum virtute Roma Goth*. erepta , 
iuifque reftituta anno XXVL Imp. Juftiniani , 
ut Procop. refert lib.4. cap. $}• pag. 3*7. in caufa 
fuit uc univeria etiam Itaha recuperaretur , eoque 
fenfu intelligendum elTc Pauium noftrum hoc 
loco putaverim . ' . 

(i<) Hunc honorem fummam dignitatem Juitmianus vo- 
V 3 cat Inft. lib. I. tit. XII. Sc qus fob morte folva- 
cur. Kam 3 utCaffiodorus fcnbit lib. V I. torni. IL 
mox ut datus fuerit ( hic honor ) in vita tempus re- 
Itquum bommifit coavus, cmatus hsdsvtdus cmrulum 
fidJet quod nefcit ante deferere f quam de mundo con- 
tmgatexire &c. Vide fodes totum locum; nam 
cgre^ic huc facit . Lind* 



B 



CAP. IV. 

De figni* feftilenti* , & mortalHatt* , 
qua tempare Narfetis haliam 
vajlavit. 

HUjus temporibus in provincia praBcipue 
LiguriB, maxima peftilcntia excrta eft . 
(28) Suhic^ enim apparebant quedam fignacu- 
la per domos, oftia» vafii, velveftimenta, qu« 
fi quis voluiflet abluere, magis, magifque ap- 
parebam . Poft annum vcrd explftum , caspe- 
Tunt nafci in inguinibus hominum, vel in aliis 
delicatioribus locis , glandute in modum nucis, 
feu daftyli,(*9) quas mox fequebarur febriqm 
intolerabilis seftus , itaut in triduo homo extia* 
gueretur . Sin ver6 aliquis triduum tranfegif* 
fet, habebat fpem vivendi. Erant autem uhi- 
que ludhis, ubique lacrims • Nam , ut vulgi 
rumor h^bebat , fugientes ctadem vitare , re- 
linquebantur domus defertx habitatoribifs, fo- 
lis catulis eas fervantibus , peculia (jo) foltu 
remanebant in pafcuis, nullo adftante paftore. 
Cerneres pridem villas , feucaftra repletaagmi- 
nibus hominum , pofte& ver6 die univerfis fu- 
gientibus cunfta e(Te in fummo filentio . (ji) 
Fugiebant filii , cadavera infepulta parentuia- 
relinquentes . Parentes obliti pietatis vifcera, 
natos relinquebant asftuantes . Si quem forti 
antiqua pietas perftringebat , ut vellet fepelire 
proximum , reftabat ipfe infepultos , & dum 
obfequebatur, perimewtur ; dum funeri obfe- 
quium prabebat, (31) ipfius funus fine obfe- 
quio manebat . Videres «eculum in antiquum 
reda&um filentium . Nulla vox m rure , ( 
nullus {Miftorum fibilus , nulte infidia beftia* 
rum in peCudibus , nulla damna in doraefticis 
volucribus. Sata tranfgrefla metendi tempus, 
intadta exfpedbtbant meflbrem , vinea amiffis 
fbliis radiantibus uvis illagfa manebat , Hyeme 
propinquante , no<Shirnis,vel diurnis horisper- 



(%6) Alias recuPerandis . Lixid. & Amb. 
(t7) Eximios habet Narfes laudatores Nicephorum Pro- 
copium, arque Agathiam, aliofque GrflecosHitto- 
ricos ; at iis omnibus prfcftantiorem Eugrium 
lib.4. cap.xj. aBaronio relatuxn. DeKarfite.am 
familiariter cum eo vixere illud perHknt » ita iffvm 
ex dwmo numtne pependtffe , atque id ornms gemrts 
pietate coluijfe , & Virginem^ tama^mamVet Gem- 
tricem tta veneratum effe, ut Ula mamfejh * a tt* 
rem quando pralium committendum effet 
uequt Hlum facili prius in aciem defcenayi* <P** 
ab M cognoviffet . 



nequt \ 
tempus 1 



(18) E^tremo Juftiniani Imp. anno ,_qui um 9^*5? 



kuciiiu luxuniani xuip. «umw , ^ 

DLXV. inguinariam luem in Itaba jgraffaumdlc 
rctlb notavit ex hoc Pauli noftri capite facrapnn- 
ceps hiftori* Baronius : fcribit enim nofter pauio 
inferius inter bac ^tiftmiano trinciPe vita decedeife . 
Adftipulatur etiam D. GregoriiMagni tejumonium 
dialog. lib. 4. cap. %6. 
(*o) Suidas ddxrvXot nra f d voXXig oJ fiaXaroi n< 

Aliter etiam Kicolai dicebantur . Gloff» lfidon : 
NicolausdaOylus* quod nomen eis indidjt Augutt^ 
Casfar , cui creberrirae c Syria a Nicolao Dan^ 
fceno ejufmodi da£tyli mittebantur : quos umw 
non dadylos fuiffe , fed placentas fcnbunt Hdy- 
chius Illuftrius in vitis Philofophorum , « « ^ 
Suidas in Nicolao Damafc. Pto placentis coam 
fierenus Sammonicus ufurpat 

Grana peregrini piperis diffindito qtu*Pf* . , 
Ntcolao molli, qtue mammferta cap^es. U^. 



tuttL 



(jo) Alias fecuaria. Al. pecora. Lind, 
(31) Alias tn fumma vafttiate* &Jiientio. ^ 
(\%) Modoet. dum htferre obfequium meditabatur tpf* J+ 
uus&c. Littd/dum canferre obfettwm defuftsfr* 
meditabatur , iffe fine obfequto fiaurum cadavtr r$< 
manebat . . 
Alias nulla vox audiebatur* niji gtmerttum m *ort* t 
uullus pajhnm &c. lind. 



Digitized by 



PAULI DIACONI LIB. II. 



427 



fonabat tuba bellantium ? audiebatur a pluri- 
bus quafi murmur exercitus . Nulla erant ve- 
ftigia commeantium,nulius cernebatur percuf- 
for, & tamen vifum oculorum fuperabant ca- 
davera mortuorum . Paftoralia loca verfa fue- 
rant in fepulturam hominum > & habitacula^ 
humana fa£U fuerant confugia beftiarum . Et 
haec quidem mala intra Italiam uptum, ufcjue 
ad fines gentium Alamannorum , & Bojoano- 
rum f folis Romanis acciderunt . (34) Inter 
hxc Juftiniano principe vita decedente , Jufti- 
nus minor Rempublicam apud Conftantinopo- 
lim regendam fufcepit. (35) Hisquoquetem- 
poribqs Narfes patricius, cujus ad omnia ftu- 
dtum vigilabat, Vitalem Epifcopuro Altinas ci- 
vitatis , (36) qui aqte annos plurimos , ad 
Franoorum regnum confugerat , hoc eft, ac 
Agonthienfem (37) civicatem , tandem com 
prehenfum , apud Siciliam exilio damnavic 
(J8) 

C A P. V- 
De invidia Romanorum adversus Narfetem . 

IGkur deleta, ut di&um eft , vel fuperata_* 
Narfes omni Gothorum gente, Hunnis(39) 
quoque, de quibus diximus , pari modo devi 
6Hs , dum multum auri , five argenti , feu ce 
cerarum fpecierum divitias adquifilTet, magnam 
a Romanis , pro quibus multa contra eorum 
hoftes laboraverat , invidiam pertulit , (40) 
qui contra eum jfuftino Augufto , & ejus con 
jugi Sophiap, in harc vcrba luggeflerunt dicen 
res: Qpia expedierat Romanis, Gothis potifcs 
fervire qukm Grsecis, ubi Narfes imperat Eu 



O4) Aflertioai huic Pauli noftri ditficile cpngruunt ea 
quas tefert D. Grcgorius Turon. 4e Rhemenfi po. 
pulo a luc fervaro intercedente S. Remigio , Ar 
vctncnfi ope S. Galli, ac Treverenfi S. Nicetii, 
njfi ad fubfequentes anno* dicam haac in iis re- 

Jonibus calamitatem levocaverii . 
nus junior Dulciffimj ex Vigilantia Juftiniani 
forore menfe Novembri e/ufdem anni DLXV. a 

{oanne Exlcholaftico Patruicha coionatusfufcepit 
mperiura . 

(30O Barbarorum incurfionc diruta, ejufquc fedcs 
fipifcopalis poft vi&oriam Rotharis ad Scultennam 
Torcellum translata fuit per Paulum Epifcopum. 
Vitalis hujus fuga ob fchifma , de qub infra, & 
fortaflc unus Epifcoporum , qui Narfetem diris 
devoveranr,ncque alius hic Naries , etfi dubitetBa 
ronius, quam Eunuchus ille Patriciuique . 

(57) Modoet. magotbienfm . Magontinenfem . Lind. 

(38) Baronius ad hasc vcrba fcribit . Porrb non tanta fib\ 
arrogaffe frarfetem virum pium , ut tn Eptfcotxx ma- 
nus tmiceret , quifque fciat niji cian id jujjutn iffi 
fuit fluribus literis a Pelagio Papa Joamas bujus 

Sadecejfore » prout aua recttata fuvt fuperius tpjius 
iagii liUr& facile asmonflrant &c. nempe quas ic- 
citaverat anno yo". num. 4. 8c feqq. 
(jp) Alias bis quoque. Lind. & Amb. 
(40J Alias contraxtt . Lind. 

(41) Alias Juftmus Aupiftus . Lind 

(42) MS. gyneceto. Lind. 

(43) Alias aeponere, ac detexere. Lind. 

(44) Amb. ISkafoUm Campanue cwhatem. Lind. Neapolim 

Campanta cwitatem fecedit unde legatos . Modoet. 
Neapotim Campama cwhatem fecedit , legatos mox. 

(45) Modoet. pauperrima • 

(46) Adversus hasc pluribus argumenris, quas hic recen- 

iere longum eflet Eminentifs. Baronius carmine 
potiifimum Corippi probare contendit Narfetem 
in indignationem Romanorum venire non potuif- 
fe, quod jam ante Conftantinopolim revocatus a 
Juftiniano , Juftini Imp. inaugurationi interfuiiset 
neque inde reverfum . At eruditis viris exploratif- 
fimum eft Narfetes tres uno, eodemque tempore 
fama iUuftres fuifse • Spado nofter Patricius, at- 

2ue Itali« Pr«fe6his, Aratii frater alrer, de qui- 
us Procopius lib. 2. de bello Gothico cap. i|. 
Tertius ille , de quo Theophanes ad ann. VL Ju- 
ftini , Thcophyladus in hiftoria Mauriciana . Se- 
cundus iUe Aratii frarer ceciderat in bello Pecfico 



B 



nuchus, & no$ fervitio prcmit , & haec noftcr 
piiffimus princeps ignorac. Aut libera nos de^. 
manu ejus , aut certe & urbem Romam, 8c 
nofmet ipfos gentibus trademus . Ciimque hoc 
Narfes audi(Tet f hasc breviter retultt verba: Si 
male feci cum Romanis , male inveniam . Tunc 
Auguftus (41) in tantum adversus Narfetem 
commotus eft, ut ftatim in Italiam Longinum 
mitteret pnEfeftum , qui Narfetis locum obti- 
neret. Narfes verohiscognitisvalde pcnimuit; 
& in tantum,maxime ab eadem Sopnia Augu- 
fta territus eft , ut regredi ultra Conftantino- 
polim non auderet . Cui illa inter cetera , quia 
eunuchus erat, hxc fertur mandafle , ut eunu 
puellis in gynaeceo' (41) lanarum faceret pen- 
fa dividere. Ad que verba Narfes dicitur hec 
refponfa dedifle ; Talem fe eidem telam ordi- 
turum, qualem ipfa dum viveret , deponere (43) 
non pouet. Itaque odio , metuque exagitatus, 
in Neapoiitanam civitatem (44) fecedens, le- 
gatos mox ad Langobardorum gentem dirigit , 
mandans, ut paupertina (4?) Pannoniae rura^ 
defererent, & ad Italiam , cun<ftis refertam di- 
vitiis, pofEdendam venirent. Simulque multi- 
moda pomorum genera , aliarumque rerunu 
fpecies, quarum Italia ferax eit , mittit , cjua- 
tinus eorum ad veniendum animos pofTet illi- 
cere. (46) Langobardi teta nuncia , (47) & 
qua? ipfi praoptabant , gratanter fufcipiunt,de- 
que futuris commodis animoR attollunt. Conti- 
nu6 apud Italiam terribilia nodlu figna vifisu» 
funt,hoc eft,igneae acies in coelo apparuerunt, 
eum fciiicet, qui poftea efFufus eft,fanguinem 
corufc^ntes. (48) 

CAP. 



N Juftiniano Imp. ut Procop. fctibit lib. z. c*d. xr. 
Poflremus fortafsc ille idera eft, de quo Mifcei. 
lib. 17. a Phoca igne crematus , ad quem D. Gre- 
gorii Magni datsc literae lib. i. atque de ipio Co- 
rippi carmina ; nam optimc conveniunt iis , quae 
rcfcrt Theophancs loco cit. Erat ergo inltalia Ju- 
ftino imperante Narfcs , atque inde per injunam 
revocatus potuit Langobardos accerfiviise , quod 
utcumque Gracci Scriptores rcticuerint, Latiniplu- 
rcs cum Paulo noftro alscrunt Anaftoiius Bibl. in 
vita Joannis III. Hift. Mifcel. lib. 17. Melhtus , 
Ifidorus Ifpalenfis, Marius Avcnticcnfis, Sigcber- 
tus, aliique plures. Ccdcndum itaque concra Ba- 
ronii fententiam Latinorum teflimonio, quibus in 
re prasfenti notior efte potuit Nar(etis rtbcllio , 
ejufque cum Barbaris amicitra notillima paffim a 
Grascis, & Procopio potiilimum narrata. Immo 
viderant noftri Langobardos iplbs ing^ntibus pr«- 
miis paulo ante a Nariete donatos , officiique ipe- 
cie extia Italiam ab illius nepote duttos , utfupra 
nouvi . Atque hinc fortafse iterum irrumpentibus 
Langobardis frequens Italis rumor de Narietis re- 
bellione , qu» ipfo jam mortuo Conftantinopoli 
forian dhfimulata, minimc obftitit quin illiusca- 
daver in urbem regiam reciperetur , inane vi^io- 
riarum, ac bellicx virtutis prasmium. Neque ho- 
minis laudata pietas evincit Narfetem jufto dolori 
minime indulfifse : quippe Boniracius etiam Co- 
mcs, qui laudatorem hat>uit D. Auguftinum Van- 
dafos ad occupandam Africam excitavit. Idunum 
Paulo noftro minime probaverim Langobardis po- 
ma , 8c varias rerum lpecies, quarum Italia ferax 
eft mififse : quippe focii Romanis in bcllo Gothi- 
co guftaverant pridem , Scfamem, atque iibidi- 
nem in Italia explcverant. 

(47) Amb. lati ntmcio . 

(48) Alias tali corufcatione protendentes . Lind. 

Signa hac pneceflHse Langobardorum irruptioncm te- 
ftatur D. Grcgor. M. dial. I. j. cap. 38. Mox enim 
ilia terribilia in ccelo Jigna fecuta funt , ut bafta , 
atque acies igne* ab Aqutlonis parte viderentur . Mox 
ejfera Langobardorum gens de vagma fua Labttattonis 
edutla in noftrafn cervtcem grajjata efl. ItemHomil. 
pr. in Evang. Prn\s quam itaita g^ntdi gladto fe- 
rienda traderetur > igneas m ccelo acies vidimus , ipfum- 
que i qni poftea humam generts fttfus eft fangumm 
corufcantes . 



Digitized by 



4%8 



DE GESTIS LANGOBARDORUM 

A 



CAP. VI. 



Qualiter Albotn ad fuum auxilium Saxones 
adfcvuit. 

ALboin vert> ad Italiam cum Langobardis 
profe&ums, ab amicis (49) fuis vetulis 
Saxonibus auxilium petit , quatinus fpatiofam 
Italiam (50) cum pluribus pofleffurus intra- 
ret. Ad quem Saxones plufquam vigintimillia 
virorum cum uxoribus iimul & parvulis , uc 
cum eo ad Italiam pergerent,juxta ejus volun- 
tatem venerunt . Hoc audientes Chlotarius, (5^) 
& Sigisbertus Reges Francorum , Suavos (52) 
aliafque gentes in locis , de quibus iidem Sa- 
xones exierant, pofuerunt. (53 ) 

CAP. VII. 

Quomodo Alboin cum Langobardis reliftd 
Pamomd ad Italiam venit. 

TUnc Alboin fedes proprias , hoc eft Pan- 
noniam , amicis fuis Hunnis contribuit , 
eo fcilicet ordine , ut fi quo tempore Lango- 
bardis necefle eflet reverti , fua rurfus arva_ 
repeterent . (54) Igitur Langobardi relidfci 
Pannonii, cum uxoribus, & natis . omniquc 
fuppelleftili Italiam properant poflefluri. Ha- 
bitaverunt autem in Pannonia annis quadra- 

?;inta duobu? ; de qua egreffi funt menfe Apri- 
i, per indi&ionem primam , alio die poft fan- 
&um pafcha, cujus teftivitas eo anno , juxta_ 
calculi rationem, ipfis Kalendis Aprilibus fuit, 
chm jam a Domini incarnatione,anni quingen- 
ti fexaginta odfco eflent evoluti . (SJ ) 



(49) MS. inimicis. Lind. 

(50) Alias fpatiofam regionem. Lind. 

(p) Failitur hicPaulus, txi fbrre librarius pro Guntramnoj 
vcl altero quopiam Sigeberti fratre pofuerit Cblo- 
tarium patrcm ,qui parantibus ejrpeditionem Lan- 
gobardis minime fuperfuit ; excefserat enim e vi- 
vis anno ftfi. ut Marius in Chronico teftatur . 
ChlotariiRegis filiam ChlodofindamAlboincr uaco- 
rem fupra notavi . 
(fi) AUas Stievos* & fic femper. Lind. ita Mod. 
(yj) Amb. introduxerunt . 
(J4) Alias rectpercnt. Lind. 

DocUs. Pagius in fua Critica anno $6*9. ad h«c 
Pauli verba : Hunnis Marcianus Imper. Daciam , 
cuam mtncTran/Jivaniam vocamus aftignarat, ut atmo 
CCCCLiy. vultmus , fed poft Langobardorum difcef- 
fum fedes extenderunt ufque ad Amfum fluvium » in- 
dique Bajoariam fummopere afitxtre &c. 
(SS) Eruiitorum plures Marii Avenricenfis au&oritate , 
qui Langobardorum in Italiam irruptionem cum 
anno III. Conf. Juftini alligavit, in an. DLXIX. 
contra Pauli teftimonium infignem hanc epochen 
rcjiciunt. Ego ver6 iis adhasfcrim , qui noftro fi- 
dem a/scverant , cum pluribus liqueat argumentis 
ex D. Gregorii Migni Iiteris » procemio legum 
Rotharis, &Sigeberti tefti monio, haud relu&antc 
Procopio . Scnpferat D. Gregorius Inditt. XIII. 
lib. V. edit. novifs. do&ifs. Bened. San&i Mauri ad 
Conftantiam Auguftam . yiginti autem & feptem 
annos ducimus , qubd tn bac Urbe inter Lanepbardo- 
rum gladios vivimus, 8c ad Phocam Imp. lib.XUL 
Indict VI. Qualiter ewm qiwtidianis gladrts » & 
quantis Langobardorum mcurjiombus ecce jam per tri- 
gmtaquinque annorum longitudinem pramimur nuliis 
explere fuggeftionis vocibus valemus . Cumque prima 
data fit anno ajraChrift.DXCV. detra&is XXVII. 
ad DLXVIII. revolvimur , eademque ratione fe- 
cunda , qu* dau eft DCllL Mihique vejrofimile 



CAP. VIII. 

Quomodo Albcm ad Italus fines veniens nmte.x 
regis adfcendit 9 de bifmibus feris . 

IGitur dim Rex Alboin cum omni exercitu 
fuo, vulgique promifcui ($6) multitudine^ 
ad extremos Italiae fines pervenifTet , montenu 
qui in eifdem locis prominet, afcendit ; inde- 
que, prout confpicere potuit , partem Itali« 
contemplatus eft . (57) Qjii mons propterhanc, 
ut fertur 9 caufam ex eo tempore Mons regis 
appellatus eft . Ferunt in hoc monte Bifontes 
( 58 ) feras enutriri ; aec mirum cW ufque ad 
B Pannoniam peningat , (59) qua? horum ani- 
mantium ferax eft . Denique retulit mihi qui- 
dam veraciffimus fenex , tale fe corium in hoc 
monte occifi bifontis vidiffe , in quo auinde- 
cim, ut ajebat, homines , unus juxta aliunu, , 
potuifTent cubare . 

C A P. IX. 

Quomodo Alboin Venetiarum fines ingrejfus 
in foro jfulii Gifulfum fuum Nepotem 
ducem confHtmt . 

INdeque Alboin ciim Venetise fines,qu« pri- 
ma eft Italias provincia , fine aliquo obfta* 
q culo, hoc eft civitatis, vel potihs caltri Foro- 
Juliani terminos introiflet , perpendere coepit , 
cui potiffimiim primam provinciarum quanu 
coeperat , committere deberet . Siquidem omnis 
Italia,qus versiis meridiem , vel potiiis in Eu- 
rum (^o) extenditur , Tyrrheni , (61) fivc^ 
Adriatici ( 6t ) maris fludtibus ambitur , ab 
occiduo vero & Aquilone , jugis Alpium ita 
cireumcluditur, ut nifi per anguftos meatus, & 
per fumma juga montium , non poffit habere^ 
mtroitum . Ab orientali ver6 parte , qua Pan- 
noniae conjungitur, & largius (6;) patentem, 
& planiifimum (64) habet ingreuum. Igitur, 

ut 



(5^) 

Cf9) 
(<^o) 

(**) 

<fi4) 



videtur SS. Pontificem ab ipla potius genus incur- 
fione * quam a grmata illius dominatione calami- 
tatum periodura deduxifse : contra Theophanis 
chronologia: ait llle, m ipfts caiendis Aprilis egrejp 
funt Langobardi de Patmonia , & ficunda Indiclione 
ccepere preedari in Italia : Tertia verb Indi&one do- 
minari coeperunt inltalia. Quis enim fibi perfuafe- 
rit e Pannonia in Italiam venientes Langobardos 
tantum temporis impendiise ? Vel fi prima Indi- 
6tione venerant , manus in alterum annum cohi-i 
builse ? Firmatur etiam Pauli chronologia ex ci- 
tato Rotharis prooemio : datum quippe Inditlione 
fecunda* qua incidit in annum DCXLllI. pojl ad~ 
ventum in Provinciam Italia Langobardorum , ex qu» 
Alboinus tunc temporis Rex advenst atmo feptuagejnno 
fexto y apertiflime notat annum DLXvIlI. Ke- 
pugnante ver6 Paulo noftro huic ledioni lib. 4. 
cap. 44. ubi legitur feptuagejimus feptimus * eraen- 
dandac potius in di6to capire le&ioms, quamever- 
tenda chronologiae placet argumentum . Proco- 
pius tandem contra nollnim minime pugnat > 
quippe utfupra notavi , etfi ann^ belli Gothici 
XIV. migrationis Langobardorum in Pannoniam 
meminerit, res tamcn altius repetcnda, & ad pri- 
mos Juftiniani ajmos revocanda , iuut XLIL ann * 
in ea ffegione habitaverint. 

Amb. promifcui fexus muititudme &c. 

De Pannonia in Italiam defcendens Alboinus pet 
conterminas Julias alpes fortafte iter habuit , qua 
GothorumRex Alaricus venerat , de iis pluraCiu* 
vcrius Italiee antiq. lib. pr. 

De iis vide Cluve*. Germ. antiq. lib. j. c.47. 

Mod. cum ufque buc Panwnia pertmgat . 

MS. Lind. m Corum . Amb. /Etruriam . 

Pro & Barbari faeculi Scriptoribus pai&m ijl ufu • 

Adriani maris . Lind. 

Modoet. locum. 

Alias pkmjjimum . Lind. 



Digitized by Goosle 



1S 

i 
k 

!* 
:es 



uc diximus, dum Alboin animum intenderet, 
duem in his logis ducem conftituere deberet , 
Uifulfum, ut fertur, (65) fuum nepotem, vi- 
rum per omnia idoneum , qui eidem ftrator 
crat* quem lingua propria Marpahis (66) ap- 
pcllant, (6y) Forojulian» civitati, & toti re- 
gioni illius pwficere ftatuit. Qjii Gifulfus (68) 
non prihs fe regimen ejufdem civitatis, &po- 
puli fufcepturum edixit , nifi ei quas ipfe 
eligere voluiflet Langobardorum Faras , (69) 
hoc eft generationes, vel lineas tribueret. Fa- 
^umque eft, & annuente fibi rege , quas op- 
taverat Langobardorum preecipuas profapias , 
ut cum eo habitarent, accepit : & ita demum 
du&oris honorem adeptus eft. (70) Popofcit 

Suoquc a rege generoiarum equarum greges , 
t in hoc quoque liberalitate principis exaudi* 
cus eft. 

CAP. X. 
Qui Reges eo tempore Francis imperabant, 
& de Benedifk Pafa . 



PAULI DIACONI LIB. II. 

A 



B 



H 



Is diebus quibus Langobardi Italiam in 
vaferunt , Francorum regnum , mortuo 



(6$) Hac verba non Ieg. m Amb. 

(66) Arab. Macbedonas. 

(67) Suidas Xrfei^f ttfof aZieijuavs , officium ttutem tale, 

ut dominum in equum fuftoI!eret,equumquedu 
ceret. Sparrianus: Cim illum in eqxtum ftratorfuus 
Uvarety fugione latus confodit . C >nftantinus Ma- 

gnUS **l xpct7»K7f; »k x*\tvov n9 /Vr* duti 

wfo^ oqqUio* iToincrautv . Unde etiam Equiftrato- 
res , & Protoflratores didti . Au&or vit« Cflpriani ; 
yenerunt ad eum frmcifes duo , unus firator officii 
Calerii Maxirm froconfulis , qui AJpaJio Paterno 
fuccefjirat%& aJhis equifirator a cufiodiis ejufdem of- 
ficii &c. De protoftratoribus videndus Curopalata. 
Sed & fiatores hi dicebantur , ut ante citatum 
cxemplum indicat , 8c h*c infcriptio vctus 
D. M. 

M. ANTONIUS 

HEUTUCAS AN 

TONIO . FOR- 

TUNATO . STA 

TORI . AUGUSTO 

RUM ALUMNO 

BENEMERENTI 
FECIT. 

Quid autem illud Marfabis fit, plane fubodorare 
nequeo: veriorem puto ie<5h'onem MS. codJcis, in 
quo Marbais legi tur, oui fic didhis eft , quod juf- 
Coiwm , 8c imperium habeat in equos ; ficut fcul- 
tiass t quod in legum rranlgrefsores . Mar equum 
fominam efiepauci non fciunr, undeetiam Mar- 
fcalK equarum iervus . N&mfcaJK fervum figni- 
ficat , non Germanis modo, fed 8c Getis, quos 
oerrum eft Germanico idiomate ufos , in eorum 
libris fic legitur , in Cantico Simeonis , quod vidi 
' apud Dluft. Jofcphum Scaligerum ; Fra leitais 
tcalKtheinana. Nunc dimittis fervum tuum . Apud 
hunc noftrum autem Paulum ftratorem eumdcm 
efie, quem Galji grand Efcujer dicunt, virmagnus 
putabat , cujus opinionem hic apponere vnfum 
eft . Ltnd 

hi pac"fc> Ieg. SaJicx Morefcakus diftinguitur a^rr^- 
tore itaut primo equorum cura commifsa fuerit , 
alter fkmendis tanrum equis , & domino addu- 
cendis qperam daret. 
(62) Al&s Sigulfus . Lind. 

(69) Fara vox etiam in leg. Langob. Iegitur tit.64. §.1 
De 90 quod cum fara migrare fermijfum &c. Lind 
Alias fbaras boc efi generationes tribueret ad babitan- 
dum. Itaaue anmente rege 9 quas optavtt Lang. &c. 
Lind. 6c Mod. 
fjo) Hinc plerique deducunt esdmim dizniam in Italia 
inftitutionem , primumque Gifumim ducem aise- 
runt, ea norione, qua vulgd utimur. 
(71) Alias Heribertus. Lind. 
p%) Alibs CbUpericus. Lind. 
Oi) ^lias Senonet, & ira Mod. 
(74) Aiias Sigibertus. Lind. Sicbtpertus. Mod 
(7$) Annum emortualem ChJotarii cap. 6. bujus Iibri 
nouvi. De ipfius filiis 9 h0c iubet Gregor. Turap. 
Tom.L 



429 

jam rege Chfotario , ejus filii quadrifarie re- 
gebant divifum > primufque ex nis Aripenus 
(71 ) fedem habebat apud Parifios , fecundus 
vero Guntramnus , civitati prsefidebat Aurelia- 
nenfi: tertius quoque Hilpericus, (72) cathe* 
dram habebat apud ^ueiRonas , (7) ) in loco 
Chlotarii patris fui : quartus nihilominus Ss~ 
gisbertus, (74) apud urbem regnabat Metten- 
iem. (75) Hoc etiam tempore , Romananu 
Ecclefmm vir Sanftiffimus Benedidlus Papare- 
gebat. (7^) Aquilejenfi quoque civitati, ejuf- 
que populis Beatus (77) Raulus Patriarcha^ 
praeerat. Qpi Langobardorum barbariem me- 
tuens , ex Aquileja (78) ad Giados infulam confu» 
git, fecumque omnem fua? thefaurum Ecclefi» 
deportavit. (79) Hoc anno (80) fuperiori 
hyeme, tanta nix in planitie cecidit, quanta in 
fummis Alpibus cadere folet . Sequenti .vero 
fleftate , tanta fertilitas extitit , quanta nulla_ 
aetas afleveratur meminiffe . Eo quoque tem- 
pore, comperta Huni, qui & Avares , morte 
Chlotarii regis , fuper Sigisbenum ejus filium 
irruunt. Qpibus ille in Tuhngia occurrens,eos 
juxtaAlbira (8i)fluvium potentifiimefuperavit , 

eif- 



lib. 4. cap. n. quac Paulus cxcerpfitw Sic inter fe bi 
quatuor , idtft Cbaribertus , Guntcbramnus , ClAlptrt- 
cus > atque Sigibertus dhifionem legtthnam faciunt . 
Deditque fors Cbariberto Regnttm Clildeberti > fedem- 
que babere Parijiis , Guntcbramno verb Regnum Cbk- 
domeris , ac tenere ftdem Attreiianenfem , Cbilperico 
verb Regnum Cblotacbarii patris ejus, catbedramqu§ 
Sueffionas babere ; Sigiberto quoque Regnum Tbcodo- 
riciy fedemque babere RJxmenfem . In editione For- 
beniana hxc nowta lcguntur . De dhifione autem 
Rjigni aliter diflerit Gregorius Turon. Itb, 4. cap. 14. 
ubi didt non Senonas , fed Sueffonas : nec Mcttenfes , 
fed Rjemen. nec Aripertum , fia Cbaribertum primum 
filiorum Cbiotarh . Sabellicus autem Etmead.8. lib.$. 
dicit qttjd Parrbifiis Arkbpertus maxrmus natu re- 
gnarit , m Aureltantnji Guntranmus , CbtJfencus in 
Suejfiombus , in Mettenfibus Sigebertus . 
(j6) Anno DLXVW. quo Langobardi in Italiam vene- 
rant Joannes hujus nominis III. Fontificatum ge- 
rebat, illiufque fuccefsor Benedidhis I. cognomen- 
to Bonofus creatus eil anno DLXXIII. In errc- 
rem traxerat Faulum Anaftafius, qui haftc habet: 
Benedi&us , natione Romanus , ex patre Bomfacio , fe~ 
dit asmos quatuor , menfes duos , dies ouindecim . Ejuf- 
dem tempore gens Langobardorum invafit totam Ita- 
tiam , Jtmulque & fames nsmia , ut etiam multitudo 
caftrorum fe tradertt Langobardis , ut temperare pof- 
fet inopiam famis . Quas non de tempore advenrus, 
ut Faulus nabet , ied de latiori dominatione , ut 
indicant verba illa totam Italiam funt accipienda. 
(77) In M. non leg. in editione Forbeniana non legit. 
merito quidem non convenit enim Schifmatico- 
rum PrincJpi Paulino, de quo plura apud Emi- 
nenti(s. Norifmm . Hunc fals6 ferunt a S. Hono- 
rato Mediolanenfi Epifcupo fuifse confecratum , 
de mio accuratiffima difsertario interMSS. Codices 
Biblioth. Ambrofianas , qua fadlum eft , ut ex an- 
tiquo Breviario Ambrofiano error hic, qui diu in- 
valuerat expungererur. 
yS) Mod. & Lind. Aqtiilegia femper. 
(70) Paulinum Aquilejeniem Archiepifcopum , nonPau- 
lum meru Langobardoru m deAquiIeja inGradum 
infulam erportato Ecclefia thefauro migrafse, ac- 
curatiffime probat Eminentifs. Norifius in fuadif- 
fertar. dcV.Synodo, eumdem illum, de quoPe- 
lagii Papse L ad Narfetem epiflolae, ejufque fuc- 
cel&orem poft Probinum , Heliam , auftoritate Pe- 
lagii II. fedem etiam in infulam tranftulifse , 
auod 8c Gradenfi Synodo confirmatum. Utini fe- 
det hodie ampliffimus Patriarcha , cu jus olim la- 
riffima jurifcliaio; integram quippc regionem a Pan- 
nonia ad Abduam fiumcn , Rhetiamque II. con- 
tinebat . De Aquilejenfi Patriarchatu multa Ba- 
ronius , Norifius , aliique rerum facrarum Scripto- 
res . 

(26) Hsoc verba ufque ad illa Sequenti verb, aliis dcfunr. 
Ita eiat in Modoct. fed recendori charadtere func 
addita . 

(81) MS. Atfcn. Alias Alben. Lind. Albem. Mod. 

M m m 



Digitized by 



4?o DE GESTIS LA 

eifdemque tweatibus paccm dedit. (8i)Huic 
Sigisberto de Hifpaniis adveniens , Brunichil- 
dis (83) matriraonio jundta eft, de qua illz^ 
fiiium Childcbertum nomine fufcepit . Rur> 
fumque Avares cum Sigisberto in locts, ubi 8* 
prihs, pugnaates, Francorum proterentes exer- 
citum, vi&oriam funt adepti. 

CAR XI. 

De morte Narfetis . 

NArfes ver6 de Campania £84) Romanu 
regreffus , ibidem non poft mulcumtem- 
pus, (85) ex hac luce fubtra&us eft . Cujus 
corpus pofitum in locelio plumbeo , cum om- 
nibus ejus divitiis Conftancinopolim eft peria- 
tura. 

CAP. XII. 

De Felice Epifcopo Tarvifiano. 

IGitur Alboin chm ad fluvium Alpem (8$) 
veniflet , ibi ei Felix Epifcopus Tarvifianae 
(87) Ecclefias occurrit • Cui Rex ut erat 



NGOBARDORUM 

A largiflimus , omnes fi» ^cclefir &cultttes* p*« 
ftulanti conceffit , & per fuum Pragmaticutt 
( 88.) poftukta firmavit . 

CAP. XIII. 

De boc todm Felice , & Fbrtwtato 
fafimiffim vtro, 

SAnb quia hujus Felicis fectmus mentionem , 
hbet quoque pauca nos de venetabHi , 8e 
lapientiffimo viro Fortunato retexere,qui hunc 
Felicem fuum afleverat focium ftitfse. Deni* 
que hic de quo loquimur Fortunatus , natus 
quidem in loco, qui Duplavilfe (89) dicituf, 
B tuit, qui locus haud longe k Ceftiteafe Caftro , 
vel Tarvifiana diftat civitate ; fed tamen Ra» 
venna? nutritus, & dodhis, in arte Grammats 
ca, five Rhetorica , feu etiam metrica, (90) 
ciariffimus extitit. Hic ctim oculorum dolorem 
vehementiffiraum pateretur, 8e nihilominus Fe- 
ix ifte ipfius focius pari modo oculos doleret* 
(91) uterque ad Bafilicam beatorum Pauli, 
atque Johannis , quae intra eandem urbem fita 
eft, perrexerunt, in qua etiam altarium in ho* 

norem 



(8*) Bellum Hunnicum Sigeberti Regis , refert D. Gre- 
gor. Turonenfis lib. 4. cap. z6. 

(83) Athanagildi fjilia, vide Turonenf. lib.4. cap.aS. de 

illius nuptiis extat carnien Fortunati. Sed turbat 
Faulus chronologiam , qu« Gallicis Scriptohbus 
reftitura. 

(84) MS. deSamnio. Lind. CamU* Amb. mendosfe qui- 

dem , conftat enim ex Anaftafio de Campania re- 
diiffe Narfetem . Scribit ille. Ut cognavit Joarme. 
Papa , quia fuggeftionem fuam ad Imperatorem con- 
tra Narftcm Senatorem mifijjent Romani fejintusvenit 
Neapolim i cceptt eum Joarmes Papa rogare , ut rever- 
teretur Romam. Tunc Narfes dixit ei : Dic Santtifs. 
Papa , quid mali feciRomams \ Vadam ad pedes ejus 
qui me mifit , ut cognofcat Italia quomodo totis viri- 
rtts laboravi pro ea . Refpondit Joannes Papa dkens : 



citils tgo vadam , quam tu de bac terra egrejfusfue- 
ris. R^uerfus efl ergp Narfes cum Joanne San&ifsimo 
Papa . Hinc SantVfs. Papa retinuit fe in coemeterio 



SS. Tibitrtii % & Valeriani* & babitavit ibi multum 
temporis » ut etiam Epifcopos ibi confecraret. Narfes 
vsru ingrejpa Roimm mmpoft mulutm temporis mor- 
tuus <ft. Anno labente DLXVIII. vel LXaX. in- 
fequente communi intcr Eruditos conje&ura , cum 
in geitis Alboini Regis altum fit dc Narfete filen- 
tium . 

Ha&enus de Narfete iis veterum teftimoniii , quai 
jamdiu in vulgus prodierant , nunc etiarn addenda 
qu« viri Clar. Bcnedic^i Bacchinii bcneficio paulo 
ame kgimus in Agnello , five Pontificale Raven- 
nate,magni quidem facienda, & qu«alibifruftra 
qu«fieris . Pontificale in vira S. Agnclli XXVII. 
Ravennatis Epifcopi . ht dicbus ifthts expulfi funt 
franci de Italia per Narfetem Patricium . %t foft 
batcapparuit (iella Coinis menfe Augufto ufque mRal % 
Otfabris . Et mortuus eft Juflinianus Auguflus Con- 
ftantinopoli quadragejlmo aimo Imparii fuiy & lu&us 
ingens ubtque fuit , & mceror nimis de taii ortbodoxo 
vtro . Et appartierunt Jigna rubra in ccelo* & dvitas 
Fano ipte concremata eft , & multitudo hominum 
flamma confumpta eft ; caflrumque Cefenatum incen- 
dto devoraiunt eft . Tertio veru armo Jujhns minoris 
Imperatoris Narfis Patricius de Ravenna evQcitatus , 
egrejfus cft cum drvitiis omnibus Italia , & fuit Re- 
&or XV L annity & vkit duos Rieges Gotborum , & 
Duces Francorum jugulavit gladio. Sequitur in vita 
Perri Senioris XXVIII. Eo a mto ( nempe II. Indi- 
dfcione, qua Perrus fucrat Romx confccratus) oc- 
cupata V mrtia a Langobardis eft , & invafa , abfque 
bello expivft funt. Anno quinto Jnftim IL Imperato- 
ris peftiientia boum , & interiius ubique fuit ; pofl 
verb ddpradata a Langobardis Tufcia , obfederunt Tt- 
cinum , qu* civhas Papia dicitur : Et mox . Tunc 
illts temporibus m Cctfarea juxta Ravermam a Longi- 
no Pr<ffi£k> Qalocopiam, ( nve at legit Clar. Mura- 
torius ) palorum copia in modum muri propter me- 
tum gentts extrufta eft; deinde paulatim Romanusde- 
fectt Senatus , & pcftRomanorum libertas cum trium- 
pbofublata efi . A Baflii namqug tempore Confuii 



tum agentis , ufque ad Narfetem Patrichm Provhh 
dales Romani , ufque ad nibilum redaSli funt . Pofi 
tac verb exierunt Langobardi % & tranjierunt Tufciam 
tifque ad Rotnam , & ponentes ignem Petram pertu- 
fam mcendxo concremavertmt . Et cxmflruxerunt pra- 
diUi Langobardi Torum CornelH , & m fummata ejl 
civitas ab eis. ln diebus illis excitata efl gens Avaro- 
rum , in Pannonia deventi funt . Narjtfque Patrictut 
obih Roma , foftquam geftit muitas vtaorias tn Italia 
cum denudattone ornntum Romanorum , Italia in Pa- 
latioquievit > nonagejimoqumto vita fua anno mortuus 
eft . En ergo alterum pr«ftantifiimurn deNarlete, 
ejufque cum Romanis irumicitia , & obitu tefti- 
monium a Scriptore , qui ut in accuratiffima fua . 
prafatione, qu« noftr» huic edidoni accedet , Mu- 
ratorius nofter probat,anno8|9. vixerat , qui^ue 
non hanc hiftoiiam Pauli , ut crediditBacchinius, 
fcd communia utrique monumentt Langobardi- 
carum rerum viderat , ut ex varietate narou 
tionis mihi perfuadeo , 8c infra noubitur . An- 
num igitur emortualem Narfetis obfidionem Ti- 
cini pnecefEffe conftat ; dumLangobardiTufciata 
depradabantur , Aenellus emm iis verbis 4 Bajjlti 
\ namque tempore aitius repetit ces Narfetis , Ro- 
manorumque fortunas , quat fub eodem Patricio 
penitusexciderant , juftafque inimicitix caufaspw- 
bebant. Optime igitur convenit inter Anaftafium, 
8c Agfiellum , cum potuerit NarXes e Ravenna , 
unde revocatus fuerat in Campaniam fe recipere, 
moxque Romam , ubi e vivis excefiit ferme cente- 
narius , eaque gravis etate , quam do&fs. Baro- 
niuscalculo factodefignabat . HoeunumtnAgneU 
lo mihi non bene notum : Italus m palatio quuvit % 
quae de fepulcro illius intelligenda, nifi pro Cw- 
ftantinopoli irrepferit Italia . 
Alias paulo poft. Lind. 
(85) Alias Blavem* Plavem . Lind. Vlabem. Aiob. P2a- 
vem . Modoet. quae leftio ca&teris pracflat. Cluver. 
Ultra Silim arnnem , Ahinumque , Tarvtfium op* 
pida Plavis efl arnnis in primis Italim magnus , vitigp 
nunc adcolis halis la Piave Germanis diPleif dic\us. 

(87) Modoet. Tbarufiatut . De hoc Felice fibi cariflimo 
Fortunatus in fuo carmine 

Qua rnea Tarvifus refidet *Ji molliter tntrax 
llluftrem Socium Feitcem , quafo , require 
Cui mecum litmen Martinus reddtdst olim &C. 

(88) Hoc eft refcriptum , vide Mabillon, de re diplomat. 
pag. 19. Glof. Du-Chefne hoc verbo . Cecterura 
notandaRegis humanius, qua forCan animoslta* 
lorum in ipfo adventu ad fe trahere conabatur . 

(89) Qyi 8c Duplavelis vicus ad Plavim amnem inter 

Tarvifium , 8c Cenetam Rheginoni memoratut 
Chronic. lib. 1. & ipfi Fortunato poetts cujus 8C 
patria Cluverius fuifie autumat in edito colle ad 
laevam amnis ripam , ubi nunc vulgari appella* 
tione vicus S. Saivador$ . 

(90^ Alias Geometrica. Lmd. 8c Mod. 

(91) Alias eorunukm dolore laboraret. Lirvd. 



Digitized by 



Fe. 
i, 



ri 



13- 

* 

s 



PAULI D 

norem beati Martini confefsoris conftrudhim- 
propinquam habet feneftram , in qua lucerna^ 
ad exhibendum lumen eft conftiruta , de cujus 
oleo, mox fibi ifti , ( 92 ) Fortunatus fcilicet & 
Felix dolentia lumina terigerunt ; lilico dolore 
fugato, fanitatem quam optabant, adepti funt. 
Qjja de caufa FortunatusintantumbeatumMar- 
tinum veneratus eft , ur reli&fi pairi£ , paul5 
ante quam Langobardi Italiam invaderent , (95) 
Turonis ad ejuldem beati viri fepulchrum pro- 
peraret. Qpi fibi, ut in fuis ipfe carminibus 
refert , illuc properandi per fluentilia Menti , 
(94) & Rounam , perque Ofupum & Alpem 
Juliam , perque Aguntum (95 ) caftrum , Dra- 
vumque & Byrrum lluvios, ac Briones tk Au- 
^uftam civitatem, quam Virdo & Lech (96*) 
Suentant,iter fuifse defcribit. (97) Qjji poft» 
quam Turonum (98) juxta votum proprium 
adv&iit, Pi&avts pertranfiens (99) illic habitavtt , 
multorum ibidem fan&orum gefta, partim pro- 
fa, partim metrali oratione confcnpfit Novif- 
fimeque in eadem civitate primhm presbyter , 
deinde Eptfcopus ordinatus eft, (100) atque in 
eodem loco digno tumulatus honore quiefcit . 
Hic beati Marttni vitam quatuor in lioris He- 
roico verfu contexuit, & multa alia, maximfc- 
que hvmnos fingularum feftivitatum , & prt&ci 
pue ad fingulos amicos verficulos , nulli poeta 
rum fecundus, fuavi & diferto fermone conv 
pofuit. Ad cujus ego tumulum,cum illuc ora 
rionis gratii adventafsem , hoc Epitaphium- 
rogatus ab Apro, (101) ejufdem loci Abbate, 
fcribendum contexui . 

Ingenio clarus, (loa) fenfuceler,ore fuavis, 
Cujus dulce melos pagina mulfa caait; 

Fortunatus apex vacuau veaembilis a&u, 



I ACONI 
A 



B 



(91) Alias poflquam fratres ifli. Lind. & Mod. 

Alias Itakam tnuaderent , iffins fan&.ffimas reiiquias m 
QaUia Jitas vifitarv decr^veht : epiai tter Juxtm per 
flwnma* momes y vaUety ofPidd* p*gos> Me m car» 
mmibus fuis dtlucide defcrtht . Qui poflyuam &G. 
Lind. • 

(94) AIk* jfwKtaTMavrrtrtay &Retmam. AKas Hetmiam. 

Lind< Mod. per fruenta aJia Men$i f & Reutum per 
Cjfopum. Amb. properattH Rrumm, cadU tioti kg. 

(95) Alias Agantum. land. 

(96) Alias Lecba . Lind. 

(97) Hwc omnia feftituenda ex fe&ofte Chiwii ftaL 

Mliq. pag. 199. properaadi pw fluettta TiUamentiy 
& Reumam , per Ofuyum t & Apem jfuhmm « per- 
fue Aguntum caflrum , Dravttmgue 9 & Byrrumfiu* 
vias> ac Briones , & Augttflam cwitatum , quamftr* 
4o% &Lecb ftu&rtznt , ex ipfa reftituta leftione For- 
tunau \li b. IV. de viu S.Marcini. 
Pergis ad Auguflam , quam Ftrdo^ Lycufquefluentant 
Iliic offa facra wmrabere martyris Afra. 
Si vacat ire viam » neque U Bajoarius obflat ; 
Qua vkma fedent Breonum hca perge per Alpam 
lngrediens rapido qm gurgite votvttur 0£nus . 
Inde yalentini bettedifti templa requtre i 
h crica rura petens « ubi Byrrus vertitur undis . 
Per Dravum itur iter 9 qua fe caflella fupinant 1 
Heic montana fidens tn colle fuperbtt Aguntus . 
Hinc pete rapte vias , ubi Juiia tendttur Alpis 
Altius adfurgensy & nwns in nubila fergit. 
Inda Forojulti de nomme prhtcipis ext 9 
Per rupes Ofbpe tuas% qua labttur unda% 
Et fuperinflat aquis Reunia Ttltamenti . 
Juguftam betc mtelligi f^mdelicorum Auguflpurg. apud 
quam duo flumina Licus, & Vtrdo* vulgd nunc funt 
Lecb 9 & Fvertacb , binc Vipitenum oppidum ntmc efl 
Stertzthgen : Byrrus amnis nunc Atcba in Aifacum 
afud vicum PyrbaK confiuens Ltttamum > &Loncium f 
atque Aguntum funt bodie Luttacf? 9 Lientz, & In- 
sncben . Tiliamentum , five Tilavemptu* amnis 
vulg5 nunc Tagliamento . Reunia caftellum nunc 
Ragonia in TiJavempti finiftri ripa . Ofopum f five 
Oiupum ad idem flumcn in eminenci iaxo caftel- 
Jum aJiud,quod nomenretiner Ofopo. AlpemTu- 
liam hic falsd Faulum vocafie Noricas alpes plu- 
ribus contcndit dt. Cluveiius* 
(98) Aliia Turonos. lind. J 



l 1 a 1 1. 431 

Aufonia genitus hac tumularar humo, 
Cujus ab orc facro fanftorum gefta priorum 
Difcimus : hxc monftrant carpere lucis iter. 
Felix quse tantis decoraris Gallia gemmis. 

Lumine de quarum nox tibi tetra fugit. 
Hos raodicos promfi plebejo carmineverfus, 

. Ne tuus in populis fantltc lateret honor . 
Redde vicem mifero, ne j udi ce fpernar ab $quo 
Eximius meritis pofce beate precor . 
H«c paucis de tanto viro , ne ejus vitam fui 
cives funditus ignorarent , delibavimus ; nunc 
ad hiftoriae feriem revertamur. 

C A P. XIV. 

Qucmodo Alboin Fenetiarwn provinciam 
ctpit . 

IGitur Alboin Vincentiam , Veronamque , & 
reliquas Venetiae civitates, exceptis Patavio, 
& Montefilicis, (103) & Mantua, cepit. Ve«- 
netia enim non folum in paucis infulis , quas 
nunc Venetias dicimus , conftat ; fed ejus ter- 
minus a Pannoniae finibus ufque Adduam (104) 
fluyium protelatur. Probatur hoc Annalibus li- 
bris , in quibus Pergamus civitas efle Jegitur 
Venetiarum . Nam & de lacu Benaco in hifto^ 
riis ita legimus . Benacus lacus Venetiarurau , 
de qoo Mintius fluvius egreditur. (105) Enett 
(106) enim licet apud Latinos una littera adda- 
tur, Grscce laudabiles dicuntur. Venetiac etiam 
Hiftria conne6titur , & utrseque pro una pro- 
vincia habentur . Hiftria autem ab Hiftro flu- 
mine cognominatur, quas lecundum Romanam 
hiftoriam, amplior quam nunc eft, fuiffe per- 
hibetur. {107) Hujus Venetia Aquileja civitas 

exti- 



(99) Amb. adv^nkms. Lind. 

(100) Negamnt nonnulli Vcnantium Forrunatura fuifle 
Pictavienfem Eyio pum coatra Pauli teftimcnium 

. , at Iiquid6 ccnitat ex reUtis pcrFagium anno568. 
num. 4. in iua crinca ad Baronium, immo invo- 
catum fuifle in liuniis Monaftcrii S. Cypriani ex- 
tra muros Pictavicnfes . lllius in Gallia peregri- 
nationem Do&ifs. vir anno jc>f. ncut , 
Ica MS. alias a freslytero . Lixvd. m Mod. rogatm 
ab eju fdem ioci Ab . 
(102} Hi vcrlus in Afcenfiana cdirione dcfunt . Lind. in 

Mod. recentiori manu funt addita. 
(ioj) MS. Augutiana ed-tip ; ExCiftts Patatium* & 
Mantemfsltcis , & Mantuam . Luid. vitiata icctione 
ut infra patebit. 

(104) Alias ad Duam. Lind. 

(105) Sunt mba Strvii, oc ifidori orig. lib. 13. cap. 1$. 

Benacus hodie Lago dt Garda . 
(106*) Alias Henetum enim licet aptid Latinos aftiratio in 
u. vertatur Graci laudabilem dictmt. Lind. 
Enetum eram itcet apud Lat. tma Itt. ad. Graci lau- 
dabiltm dicunt . Mod. 

Cluverius lib. 1. Ital. antiq. pag. 119. relatis Servii 
verbis . Inde venit qutdam JLnctus Rex , qui Vene- 
tiam tenuit , a cujus nomine Jtnttiam dtflam poflcri 
Vcuctiam nominaverunt . Hsoc addit : Strvtus ditlo 
ioco an fcrtf ferit iEnetus Rex 9 & ^net;am tqui- 
dem adbttc dukho , & faciie fufptcety uti Galiorum 
trans Alpes populus promtfcue afud autkrts legit. 
modb JEdui , modo Hcdui 6cc. Stc apud Servutm 
quoque vocabula tfta Henetus , & Henetiam , pojha 
ab exfcriptoribus facla Aenetus, atque Aenetiam : 
nifi apud PauJ. Diac. malum grammattcum potii.s % 
qulim btfloricum bonum tta firtftum forct; Lneti 
licet apud Latinos una litcra addatur gr&ce lau- 
dabilcs d icuntur6cc. (Jnam tile Itteram wtetJigit u. 
quia Latims dtcebantur Veneti , qiu Gracts Ln-mt . 
At Jaudabiiis , jive praedicabilis , grace non dtctba- 
tur fVfjpf , fid xivevis a voce prtmtttva aiyo s , auat 
iastdem , & encomium /igmjicat . Vtra quidem hxc t 
at afpera Grammaticorum more ; ncc pro Faulo 
pugnantibus deerunt exempla in aiiis vocibus 
dyphthongo contra rationcm ic la pronunciationis 
amnitatc variau . Sed quorium ifta? 
107) Probat hapc laudat. Ciuverius, qui vetercs Hiftriji 
fines pluriinis pro more vcterum teiiimoruis ckiign^t. 



Digitized by 



Google 



4n 



DE GESTIS LANGOBARDORUM 



extitit caput , pro qua nunc Forum-Julii , ita_ 
di&um , quod Julius Caefar negotiationis forum 
ibi ftatuerat, habetur. 

CAP. XV- 
De Liguria fecunda Italiai provincia . 

NOn ab re efle arbitror , fi etiam ceteras 
Itali» provincias breviter adtingamus . 
Secunda provincia Liguria, (108) a legendis , 
ideft , colligendis leguminibus , quorum fatis 
ferax eft, nominatur, (109) in qua Mediola- 
num eft, & Ticinus , (110) quas alio nomine 
Papia appellatur. Hacc ufque adGallorum fines 
extenditur. Inter hanc & Suaviam , (m) hoc 
eft, Alemannorum patriam, (112) quas vershs 
feptentrionem eft pofita, dus provinciae, id elt 
Rhetia prima, & Rhetia fecunda, inter Alpes 
ponfiftunt, in quibus proprie Rheti habitarc^ 
nofcuntur. 

C AP. XVI. 

De qubtta Italue provincia , quaj Alpes 
Cotti* appelhntur , & de fexta, 
qua Tbufcia dicitur. 

Q^Uinta verfc provincia Alpes Cottiae ( iij ) 
dicuntur,quaefic a Cottio Rege,qui Ne- 
^ ronis tempore firit , appellatae funt , haec k 
Liguria in Eurum (114) versiis , ufque ad ma- 
re Tyrrhenum extenditur , ab occiduo ver6 
Gallorum finibus copuiatur • In hac Aquis , 
{115) ubi aquas calicke funt, Dertona, & mo- 
nafterium Bobium , Genua (ntf) quoque & 
Saona ("7) civitates habentur. Sexta provin- 
cia Tufcia eft, qu« a thure , auod populus il- 
lius fuperftitiose in facrificiis deorum fuorum 
incendere folebat,ficappellata eft. (118) Hxc 
habet intra fe Circium versiis , Aureliam , ab 
Orientis ver6 parte Umbriam . In hac provin- 
cia Roma , oux olim totius mundi caput exti- 
tit, eft conftituta. In Umbria ver6 quae iftius 
in parte ponitur Perufium , & lacus Clitorius, 
Spoletumque (119) confiftunt. Umbria autem 
difta eft, auod imbribus fuperfiierit , quunu 
aquofa claaes olim populos devaftaret. 



(108) Alias fecunda igttJtr poftVenetiam eft Liruria. Lind. 

(109) Iterum infultat Cluver. his verbis . De catero no- 

men id unde genti vndttum , parum compertum ba- 
beo , fabula qutppe funt , & nugamenta Puttda , qua> 
barbarijam Jaculi grammatict de eo adnotarunt > in 
quibus Paui. Diac. Keliqua vide lib. 1. cap. 7. 

(110) Alias Ticinum. Lind. 8c Mcd. 

(111) Mod. Suevtam. 

(112) Alias provinciam * Lind. & Mod. 

(113) Alias Coccia, Cocrio* 8c fic femper. Ltnd. 

(114) MS. in Corum. Lind. tn quarum. Amb. 
(iif) Alias coPuIatur tn aquis. Lind. 
(n6)Jenua. Mod. 

(117) Alias Savona. Lind. r 

(118) Quafi «W ii 9u«¥ a facrificando. 

(119) MS. Spoletium. Alias Spoletmum . Lind. 

Id Pl nius lib. IIL cap, XIV. Solinus cap. VIII. 
Senrius ad XIL Virg. , & Ifidor. orig. IX.cap.II. 

(120) Alias Silerum . Lind. SUerem. Mod. 
(iti) Mod. Neapolim . 

(122) Alias Salermtm. Lind. 

(123) Amb. Briccia, qua rta a regtone. 

Nominis etymologiam a Jomande fbrtaffe accepe- 
rat Paulus; at meliorem vide in Geograpius 

(124) Alias Ptftum , & Lamum . Lind. ' 

(125) Alias extenfa). Lijidi 



B 



C A P. XVII. 

De Campama Italia fotmaptvuiacia, 
& de Lucama , fiue Britia 9 
qua efl o&ava. 

SEptima quoque provincia Campania^ab ur- 
be Roma ufque ad Siler (ixo) Lucanue 
fluvium perducitur , in qua opulentiflSn» ur- 
bes , Capua , Neapolis , ( iti) & Salenius , 
( 121) conftitutfle funt . Qj» ideo Campanisu 
appellata eft, propter uberrimam Capua? pla* 
nitiem ; ceterbm ex maxima parte montuofa^ 
eft. Porro o£fcava Lucania, qua nomen a quo- 
dam luco accepit, a Silere fluvio incboat cum 
Brutia, (iaj) quae ita a regiim quondam fuae 
nomine appellata eft , ufque ad fretum Sicu- 
lum, per ora maris TVrrheni, ficut & dux fu- 
periores, dextrum Italise cornu tenens, penin- 
git, in qua Peftus , & Lanius , (114) Gaffia- 
num , & Confentia , Rhegiumque funt pofi» 
civitates. 

CAR XVIII. 

De Appenmm Alpibus, aua nona eft Italia 
prevmcia, ©* de Atmilia> qua 
eft decima . 

NOna denique provincia in Appenninis AI- 
pibus nuncupatur , qua inde originenu 
capiunt, ubi Cottiarum Alpes finiuntur.H» 
Appennin« Aljpes per mediam Italiam pergen- 
tes , (iiy ) Ttiiciam ab iEmilia , Umbriamque 
a Flammia divtdunt . In qua funt civitates, 
Ferronianus , (ntf) & Montepellium, (127) 
Bobium , & Urbininn , nec non & oppidunu 
quod Verona appellatur . Alpes autem Appen- 
ninoj (128) diiJte funt a Punicis, (129) hoc eft, 
Hannibale, & ejus exercitu, qui per eafdenu 
Romam tendentes tranfitum habuerunt . (130) 
Sunt qui Alpes Cottias, & Appenninas, unam 
dicant e(Te provinciam : fed hos Vidtorini re- 
vincit Hiftoria, (iji) qj» Alpes Cottias per 
fe provinciam appellat . Decima porr6 /Emilia, 
a Liguria incipiens inter Appenninas Alpes,& 
Padi fluenta , versbs Ravennam pergit . Hasc 
locupletibus urbibus decoratur , Placentia fci- 
licet Parmaque , Reeio , & Bononia , Corne- 
liique foro , cujus caltrum Imolas (132) appel- 
latur . Extiterunt quoque qui ASmUiam & Va- 

le- 



(iitf) Alias Ferromanum. Und. 
(1*7) MS. Monsbellmm . Alias Monsbdlus. Lind Mast* 
bellum. Mod. 

(128) Alias Apamina. Lind. 

(129) Alias <t Pcenis. Lind^ 

(130) Adduais Ifidori , & Servii lodf , unde forfan hfi 

Paulus cxfcripfit merit6 Cluverius exclamat. £f- 
quid bos bomines ullamltaJia cognitionem habuijfe ii* 
xeris t ecqutd Romanas biftorias de bello Hannibalico 
umquam ugijje credidens ? Ftx arbttror ; quifpe qm 
tam rudis* smperitufque rerum Rom. effe potejl, qm 
ignoreti quo traBu Jtnt Pennir», Jive ut alHfcriP- 
fere Poemna Alpes, quas Hannibal cum Pumco fm 
exercitu firro, igKt, acstoque rttpijfe traditurl netth 
pe, qui nunc vocatur mons Jovis , jive alto nmim 
Mons D. Bembardi. 

(iji) MS. Lind. Vitloris % & ita in Amb. alias Sedtakt 
dtthres revtncunt btjhrta, & iu Mod. 
Ita impreffi libri . Sed in MS. Fiforis legitur . Eft 
autem Sextus Aurelius Viflor , cujus heC vcrba 
in excerptis Impp. Rora. in Nerone Pontum m jm 
provincia Polemonis Reguli pertmjfu redegit , a qm 
Polemoniacus Pontus appellatus eft , itcmqut CottM 

, > AfesCottio Regernortuo. Lind. 

(ij*) ALas Imola. Usvi. 



Digitized by 



P A U L I D I 



leriam , Nurfiamque «nam provinciam dicerent: 
fed horum fententia ( ivf) ftare non poteft , 
quia inter ^Emiliam &Valeriam,Nurfiamque, 
Tufcia & Umbria funt cooftituts . 

CAP. XIX. 

De FlamMa mdecima Italia provincia <,& de 
Piceno , qua duodecima computatur . 

DEhinc undecima provinciarum eft Flami- 
nia,qu£ inter Appenninas alpes & mare 
eft Adriaticum pofita ; in qua nobiliflima ur- 
bium Ravenna, & quinque alife civitates eon- 
fiftunt,G»co vocabulo Pentapolis (154) di&f 
Conftat autem Aureliam, /Emiliamque,&Fla- 
miniam , k cpaftratis viis , qu» ab urbe Roma 
veniunt, (135) & ab eorum vocabulis , k oui- 
bus funt conftratse, talibus nomiaibus appella- 
ri. Poft Flaminiam duodecima Picenusr (13*$) 
occurrit, h^bens ab auftro Appenninos mon- 
tes, ex altera veri> parte, Adriaticum marc_. 
Hacc ufque ad fluvium Pifcarium (137) perten- 
dit, in qua funt civitates , Firmus , Afculus, 
(138) & Pinnis , & vetuftate confumta Adria, 
qux Adriatico pelago nomen dedit. (139) Hu- 
jus habitatores chma Sabinisilluc properarent, 
in eorum vexillo picus confedit, atque hac de 
caufa Picenus nomen accepit . (140) 

CAP. XX. 

De Valma* & Nurjia, qua pro tmiadecmcu 
poniturj & SamniOf qua eft decimaquarta . 

POrr6 tertia decima provincia Valeria , cui 
eft Nurfia annexa,inter Umbriam &Cara- 
paniam, Picenumque confiftit, quae ab oriente 
Samnitum regionem attingit . Hujus pars occi- 
dua, quas ab urbe Roma mitium capit, oliia* 
ab Etrufcorum populo , (141) Etruria didta^, 
eft . Hasc habet urbes , Tyburim , Carfilis, (142) 
Reate, Furconam, (143) & Amiternum , re- 

f onemque Marforum , & eorum lacum qui 
ucinus appellatur . Marforum cjuoque regto- 
nem % ideo intra Valeriam provinciam seftimo 
computari , quia in catalogo provinciarum Ita- 
lise minime ab antiquis defcripta eft . Si quis 
autem hanc per fe provinciam efle vera ratio- 
ce comprobaverit , hujus rationabilis fententia 
modis erit omnibus tenenda . Qjiarta decima^ 
Samnium, intra Campaniam, & mare Adriati- 
cum , Apuliamque a Pifcaria incipiens habetur. 
In hac funt urbes, Theate, (144) Aufidena^, 
Hifernia, (145) & antiquitate confumta Sam- 
nium, a qua tota provincia nominatur, & ipfa 
harum provinciarum caput ditiflima Beneven- 



A C 
A 



(133) Alias fed eorum fintentia , quia mendax Jft in multis 
probatur. Lind. & Mod. 

(134) MS. &alii, Qua graco vocabulo Pentapolim appel- 

lantur . Lind* 
(ijj) Alias ad urbem Romam ducunt. Lind. 

(136) Alias Picenum. Lind. 

(137) Alias Pifcariam. Lind. 8c Mod. 

(138) Alias Firmum , Afculumy Phrna, qua jatn vetuftate 
confumta efl, & Adria. Lind. & Mod. 

(139) Non ab hac Hadria Piceni , fed ab altera ad Padi 
oftia contendit Cluver. pomen accepiffe Hadriati- 
cum mare. 

(140) Ita Feftus, 8c Strabo. Alii a Pico Saturni filio - 

(141) Aliis hec tferba defunt. land. 

(141) Alias Carfuloty vel Carfiolis. Lind. Carfiblis. Mod. 

(143) Alias Furcanum. vel Furconsum. Lind. 

(144) Alias Tteata. Lind.< 

(i4f) Alias Efirnia, qua efi antiquitau confumpta. Lind. 

(145) Altas Beneventum. lind, 

Tonu I. 



B 



O N I L I B. 1 1. 433 

tus. (1460 Porr& Samnites nomen accepere^ 
olim ab haftis, (147) quasferre folebant,quaf- 
que Gratci Samia appellant. (148) 

CAR XXI. 

De CalaMa, & Apulia, & Salento , qus 
decimaquinta provincia apptllatur. 

QUinta decima provinciarum eft Apulia-, 
cum fociata fioi Calabria, intra quara eft 
w regio Salentina. Haec ab occiclente vel 
Africo habet Samnium , & Lucaniam : k folis 
ver6 ortu Adriatico pelago finitur . Ftec habet 
urbes fatis opulentas, Luceriam, Sepontunu y 
(149) Canufium , Agerentiam , Brundifium , & 
Tarentum , & in finiftro Italise cornu , quod 
quinquaginta millibus extenditur, aptam mer- 
cimoniis Hydruntum . Apulia autem k perdi- 
tione nominatur, citiiis entm ibi folis fervori- 
bus terrse virentia perduntur . 

CAP. XXII. 

Jhcta dccima provincia Italia Sicilia efl. Septima 
decima Corjica , ottava decima Sardima . 

SExta decima provincia Sicilia infula com- 
putatur , qu« Tyrrheno mari , feu Jonio 
alluitur, (150) de Siculi ducis proprio nomine 
nuncupatur. (151) Septima decima Corfica^. 
Ofhiva decima Sardinia ponitur, qus utreeque 
Tyrrhenis fluftibus arabiuntur . Porr6 Corfica, 
k duce fuoCorfo, Sardinia a Sarde (151) Her- 
culis filio nominatur. 

CAP. XXIII. 
Ob quam caufam aliqua pars Italve, 
Cifalpina vocatur Gallia . 

GErtum eft tamen Liguriam, &partem Ve- 
netise, iEmiliam quoque, Flaminiamque, 
veteres HifioriographosGalliamCifalpinam ap- 
pellaffe . Inde eft quod Donatus Grammaticus 
in expofitione Virgilii, Mantuam in GalJia efie 
dixit. Indeque eft quod in Romana hiftoria^ 
legitur, Ariminum in Gallia conftitutum . Si- 
quidem antiquiflimo tempore , Brennus Rex 
Gallorum , qui apud Senones urbem regnabat, 
cum trecentis millibus Gallorum Senonum ad 
Italiam venit, eamque ufque ad Seno-Galliam, 

Se k Gallis Senonibus vocitata eft occupavit . 
ufa autem cur Galli in Italiam venerint, h«c 
fuiffe defcribitur. Dum entm vinum deguftaf- 
fent ab Italia delatum,aviditate vini illefti, ad 
Italiam tranfierunt . Horum centum millia non 
longe a Delphos infula properantes , Graeco- 
rum gladiis extin&a funt. Alia ver6 centunu 
millia in Galatiam (153) ingrefla, primlim Gal- 

lo- 



(147) Alias accepere olim h Samnio colle » quem frimum 

mfiderant. Lind. 

(148) Ita MS. & Auguftana editio . Puto tamen Ic^cn- 
dum quas Graci rdw/a afpellant Hcfychius : Tarc^ 

fl a? j3*tixo>, qunm le^ionem Plinius 
confirmat lib. j. cap.XII. Samnitium* quos Sabd- 
los & Graci Satmtas dixere* coioniam Bovianum ve- 
tus &c. Lind. Ex his Plinii verbis t aliifque vete- 
rum Hiftoricorum arguit, Cluverius Samnires non 
ab haftis, fed a Sabirus di<5tos , vide lib, IIL IuL 
antiq. pag»648 # 

(149) Abas Stpontum. Carvifium. Lind. 
(ifo) Amb. abiuitur* 

(151) Nominis etymologiam inful» celebratiffims melio- 
ribus veterum teftimoniis aliunde recentiorcs de- 
ducunt, eamque vulgatiffimam quifque novit. 

(ifx) Alias Sardo. 

(153) Alias GalaQiam. Lind. Galitiam. Amb. 

Nnn 



4?4 DE GESTIS 

lo-Graci , poftea vero Galaw appellati funt . 
Et hi funt quibus do&or gentium fcripfitEpi- 
ftolam Paulus. Centum millia quoque Gallo- 
rum, quae in Italia remanferunt,Ticinum,Me- 
diolanumque , Pergamum , Brexiamque con- 
ftrucnces, Cifalpiase Gallias regioni nomcn de- 
derunt . Iftique funt Galli Senones , qui olim 
urbem Romuleam invaferunt . Sicut enim di- 
cimus Galliam Tranfalpinani , quae ultra Alpes 
habetur : Sic Galliam hac parte quae infra Al- 
pes eft, vocitamus Cifaipinam. 

CAP. XXIV. 

Quare Italia fic vocitatur, ut (jtdd etiam 
Aufoma , vel JLatium dictfur • 

ITalia quoque quae has provincias continet , 
ab Italo oiculorum duce, qui ean* antiqui- 
tus invafit, nomen accepit. Sive ob hoc Italia 
dicitur, quia magni in ea boves, hoc eft, Ita- 
li habentur . (154) Ab eo namque quod eftlta- 
lus, per diminutionem licet un£ iireri additi, 
alteri immutat£ , vitulus appellatur . Italiaetiam 
Aufonia dicitur , ab Aufono Ulyflis filio . Pri- 
mitus tamen Beneventana regio hoc nomine^, 
appellata eft , poftea ver6 tota Hg coepit Italia 
vocitari . Dicitur quoque etiam Latium Italia, 
pro eo quod Saturnus Jovem filium fuum fu* 
giens , intra eam inveniflet latebram . Igitur 
poftquam de Italiae provinciis > vet ipfius no- 
mine, intra <juam res geftas defcribimus, fuf- 
ficienter eft di&um, (155) nunc ad hiftoriae or- 
dinem redeamus . 

CAP. XXV. 

Quomodo Alboin Mediolanum ingreffus eft • 

ALboin igiturLiguriam introiens, indiAio- 
ne ingrediente tertia , tertio Nonas Sep- 
tembris , ( i$6) fub temporibus Honorati Ar- 
chiepifcopi , Mediolanum ingreftus eft . Dehinc 
univerfas Liguriae civitates , praeter has qux in 
littore maris funt pofitae , cepit . Honoratus 
ver6 Archiepifcopus Mediolanum deferens , ad 
Genuenfem urbem confugit. (157) Paulus quo- 
que Patriarcha , annis duodecim (acerdotiunu 
gerem , ab hac luce fubtra&us eft , regeadam- 
que Ecclefiam Probino reliquit . 



LANGOBARDORUM 
A 



(154) Ex Fdlo fumtum . Und. 

( l S$) Univerlae Iralia partitionem antecedentibus capiri- 
bus a Paulo dehgnatam fcio plaribus effe impro- 
batam , utpote veteribus Provinciarum divifioni- 
bus non i omnibus locis refpomtentem , Atqui va- 
rias variis temporibus fuifle Italia? provincias pe- 
ritus quifque antiquitatis minime ncgaverir , la- 
cunamque pene immenfam in hifloria , labente 
Jlomano Imperio # Hinc argumentum pro, noftro 
fumpierim ejufdem regionis homine, qui vicinio- 
rem fibi rerum ftatum noviffedcbuerat ; Cautum- 
que velim iis tantum argumentis oppugnari , qux 
veterumteftimoniisfulciantur. Dodtiffimi viri jam 
diu plures difputarunt, eifque notata referre ope- 
tofuHmum quidem fuiffet , 8c quod rajdium le&orf- 
bus ad hi/toriam properantibus ferret , eaque de 
caufa confultb praetermifi. 

(*$6) Alias ad Nonas Septembris. Lind.&Mod. 

(157) Annales Mcdiolanenfes S. Honoratum ad Tanuen- 
fes fugifse fcrunt dolore a&um , quod auctor fuif- 
fet traden.lx Alboino civitatis , quam contra pa- 
ctum ferocifiimus Rex diripuerat. 

(ifi) Optimo quidem hoc loco Pauli mentem eft afse- 
quutus Bernardus Saccus in fua hilloria Ticinenfi. 



CAP. XXVI. 

QtmnodoTkmenfh cMtas tribus anms obfejfa efh 
& quia langobardi Tufciam invaferunt. 

Tlcinenfe eo tempore civitas ultra tres an- 
nos obfidionem perferens t fe foniter con- 
tinuit : Langobardorum exercitu non procul 
juxta eam ab occidentali parte refidente . Inte- 
rim Alboin ejedlis militibus invafit omnia , uf- 
que ad Tufciam , prater Romam f & Raven. 
nam , vel aiiqua caftella , qu» erant in littort^ 
maris conftituta . (ij8) Nec erat tunc virtus 
Romanis , ut refiftere poflent , quia & pefti. 
B lentia, ^159) quse fub Narfete facka eft, plori- 
-mos^inLiguria, & Venetiis extinxerar, & poft 
annum,quem diximusfuiiTe ubertatis, fiunes ni- 
mia ingruens , univerfam Italiam devaftabat * 
Certum eft autem tunc Alboin multos fecunu 
ex diverfis , quas vel alii reges, vel ipfe cepe- 
rat , gentibus ad Italiam adduxifle , unde u(que 
hodie eorum in quibus babitant vicos , Gepi- 
dos, Bulgares, Sarmatas, Pannonios, Suavos, 
Noricos, five aliis hujufcemodi nominibus ap- 
pellamus . 

CAP. XXVII. 

Quomodo Alboin Ticinum imgreffus eft* 

AT vero Ticinenfis civitas poft tres annos , 
& aliquot menfes obfidionem perferens , 
tandem fe Alboin, &Langobardis oofidentibus 
tradidit . In quam ciim Alboin per portanL. , 
qu» dicitur Sanfti Johannis , ab Orientali ur- 
bis parte introiret , equus ejus in portse medio 
concidens , quamvis calcaribus ftimuiatus , (160) 
quamvis hinc inde ab ftratore (i<$i) verberibns 
casfus , non poterat elevari . Tunc unus ex eif- 
dem Langobardis, (i6t) taliter regem allocu- 
tus eft, dicens: Memento domine Rex , quale 
votum vovifti . Frange tam durum votum, & 
ingredieris urbem . Ver& etenim Chriftianut 
eft populus in hac civitate . Siquidem Alboin 
voverat, qubd univerfum populum , auia fe- 
tradere noluiflet, gkdio extingueret. Q^ipoft- 
quam tale votum dirumpens , civibus indulgen- 
tiam promifit, mox equus ejus confurgens , ipfe 
civitatem ingrefTus , nuili tefionem inferens , 
in fua promiffione permanfit. Tunc ad eura* 
omnis populus in palatium , quod quondamRes 
Theudericus conftruxerat ( 16 j ) concunrens , 
poft tantas aqimum miferias , de fpe jam fidm 
futura, coepit relevare . (1^4) 

CAP. 



Triemialem ( fcnbit ille ) fuijje Papiee obfidmm apud 
onrnes Scriptores conflat , Platma etiam Itoc atteflant* 
in vrta Joannis III. Alboino Rege cum exercitus fartt 
urbem acerrime premente 9 ac dtu> nofluque tnfiflaih 
tem , ir ne de civitate liberanda cogitare Longims » 
aut Imperator pojfet » altcram exercitus partem Al- 
boinus Padum trajicere> & m JEmilienfes » & Tufcos 
fopulos arma vertere juffit : uno itaque tempore , una- 
que gente exagitata triltts m regionibus Italia fuit t 
rndlo dtice , axit oxercitu Longobardico furori caflra 
opponente . 

(159) Alias pejhs ingubiaria . L\nd. 

(160) Amb. quamvts binc tnde haflartm verberibus cafas. 

(161) Mod. a tratlorio. 

(i6x) Paulo aliter a Scriptoribus rerum Ticinenfium ur- 
bis dcdirio refertur , ac Dalmatium Presbyterum 
pietate fua, & miraculo iratum Alboini animum 
compefcuiiTe . 

(1^3) De palatio Theuderici fufius Agnellus in vita San- 
cli Petri Senioris XXVIil. 

(1^4) Afcenfiana editio : pofl tantam rmferiam de Jpejam 
fidens coepit animum ad meliora levare . Auguftana 
aW 7* rekvare Iubet revelare. Lwd* 



Digitized by 



PAULI DIACONI LIB. II. 



435 



CAP. XXVIII. 

Qucttodo Alboin , pofiquam tribus regnavit 
*rtms y confilio fu<g coniugis , ab Hel- 
mecbis mterfeftus eft . 

QJJi Rex poftquam in Italia tres aonos , & 
fex menfes regnavit , infidiis fme conjugis 
* interemptus cft. (165) Caufa autem in- 
terfe&ionis cjus> hxc fuit . Cum in convivio , 
ultra quam oportuerat , apud Veronam Isetiw 
refideret , cum poculo, quod de capite Cuni* 
mundi regis fui foceri fecerat , regin# ad bi- 
bendum vinum dari pnecepit , atque eam ut 
cum patre fuo lsetanter biberet , invitavit . Hoc 
ne cui videatur impoflibile, veritatem tin Chri- 
fto loauor , ego hoc poculum vidi in quodam 
die fefto , Ratchis (166) principem ut illud 
convivis fuis oftcntaret,manu tenentem. Igitur 
Rofemunda ubi rem animadvertit , alcum con- 
cipiens inxorde dolorem * quem compefcerc- 
oon valens , mox in mariti necem , patris fu- 
nus vindicatura exarfit.Confiliumque mox cum 
Helmichis , (167) qui regis Schilpor , (i<*8) 
hoc eft armiger, & colla&aneus crat , ut re- 
gem interficeret, iniit. Qjji reginae perfuafit , 
ut ipfa Peredeo,(i69> qui erat vir fortiflimus, 
in hoc confilium adfciret . Peredeo (170) ciim 
reginx fuadenti tanti ne£ts confenfum adhibere 
nollet, illa fe txxShi in le&ulo fua Veftiariae 
cum qua Peredea ftupri confuetudinem habe- 
bat,fuppofuit,ubiPeredeo rem nefcius veniens 
cum regina concubuit. Gbmque illa ♦ patrato 
jam fcelere, ab eo qusereret,quam fe efTe exi- 
ftimaret, & ipfe nomen fum amicse,quam efTe 
putabat, nomratfTet , Regina fubjunxit : Ne- 
quaquam ut putas, fed ego Rofemunda fusru 



B 



(itfj) H«c verba foftquam tres anms, & fix menfes regna- 
vit , ncgotium dederunt Baronio, Camfllo rere- 
grinio ♦ aliifque plunbus in coniltuendo anno 
emorruali Regis Alboini. Laudaciffimus Peregri 
nius in foa Hiftoria Princip. Langobard. diflert. 
de annis ducatus Zotonis m Carolum Sigonium 
tnfurgit ob difknctam duplicem epochen advenrus 
Langobardorum in Italiam , eorumque Regni con- 
ftituti; nihilo minus adhuc Sigonio adhiercndum, 
quem vir Clar. Bacchiiuus in d.ffert. hill. chrono- 
log. ad vitam Petri Senioris Ravenn. Epifc. vin 
drcavit, ut icnfus fit poft captam abAlboino Pa- 
ptam «egni LangobaTdici annos a Paulo nurnera. 
tot , quod &c aiicrum reftimonio probatur, Sige- 
berto pouflimum , &: Hermanno contra&o , qui 
.ut Pagiusnotavit,in iuhori clironico fcribit Alboi- 
num occupata Papia ibi fedem regni itatucntem 
///. awtos , & Jt x numfes w Italia regnaffe , qua 
mente accipiendus ctiam Turoncnfis lib. 4. cap.3 j. 
minime cum Baronio corri^endus . 

(166) Alias Rattcbis. Lind. 

(167) Alias Hdmtfres. Lind. Uehmgis . Mod. 

(168) Magnorum virorum hoc munus erat . Nam deNar- 

icte fcribit Corippus , eum armiccrum fuiffe Tu- 

ftini lib. II. 

Armiger interea dommi ve/ligia luflrans 
Eminet excelfus fuper agmtm vertice Narfes . 
Curopalata eos £x*tf P /«c vocat ; Procopius utputo 

rfopi/<po' ? »f . Ita enim de Oioacrc lib.I. belliGetici 

ex MS. Illuii Joicphi Scaligeri *v Jj r« sv «(/- 

Xa5k, nifi potius ibi S^^o^nq domefticos velis in- 
terpretari , nam ita hi dicebantur . Socrates lib. I. 

\Cap. XIII. J$ dofupopeo* Tts , Oixtta$ xoc\«t 6 

>w/X^ff de his lib. XII. Cod. tit. XVIL & ibi 
Jacob. Cujacius J. C. Fit etiam in notitia Imper. 
Aomam Armigcrorum mentio : Armigeri frofu- 
gnatores ftniores » Armigeri frofugnatores juntores . 
acd illi diverll ab his iuere : quemadmodum & 
apud Guntcrum iib, 7. Armigeros vulgares tantum 
mihtes effe puto , vel fatellites , nam eos veteres 
Grammatici armigeros interpretantur . Sed8capud 
PaulurJT noftrum dvri Scbilfor > fchilphorlcgere 



D 



inquit . Certe nunc talern rem Peredeo perpe- 
tratam habes, ut aut tu Alboin interficias, auc 
ipfe te fuo gladio extinguat. Tunc ille intelle- 
xit raalum quod fecit, & qui fponte noluerat> 
O71) tali modo in regis necem coacftus alfen- 
nt. Tunc Rofemunda , dum fe Alboin meridie 
fopori dedifTet, magnum in Palatio fllentiunL* 
fieri pnocipiens , omnia alia arma fubtrahens > 
fpatham illius ad leftuli caput , ne tolli , aut 
evaginari poflet, fortiter colligavit , & juxta*. 
conulium Helmichis Peredeo (172) interfefto- 
rem,omni beftia crudeIior ? introduxit. Alboin 
fubito de fopore expergefa&us , malum quod 
imminebat intelligens , manum citibs ad fpa- 
tham porrexit,quam ilri&ius religatam extra^ 
here non valens , apprehenfo tamen fcabello 
fuppedaneo , fe cum eo per aliquod fpatiurru 
defendit. Sed heu proh dolor , vir bellicofiffi- 
mus, & fumm« audacise , nihil contra hoftem 
pravalens, quafi unus de inermibus (^73) in- 
terfedhis eft, uniufque mulierculse confilio pe- 
riit, qui per tot hoftium ftrages bello lamofif- 
fimus (174) extitit . Cujus corpus cum maximo 
Langabardorum fletu , & lamentis , fub cujuf- 
dam fcalae adfcenfu, quaj palatio erat contigua, 
fepultum eft. (175) Fuit autem ftaturf proce- 
rus, 'fit ad bella peragenda toto corpore coap- 
tatus . Hujus tumulum noftris in diebus Gifel- 
bertus , (176) qui dux Veronenfium fuerat , 
aperiens, fpatham ejus , & fi quid in ornatu 
ipfius inventum fuerat, abftulit . Qjui ob hanc 
caufam vanitatc foltta apud indo&os homincs > 
(177) Aiboin fe vidiffe , ja&abat . 



CAP. 



. mallun , qux vox Germanis ufitata . Lttid. 
{16$) Al as Pendttim . Lind. Ptredeum , qui trat vir for~ 
tifs. bfi boc cvnJiUum affitlarct . Peredtits &c. Mdd. 

(170) Mud. jPt-raiw lemper . 

(171) Modoct. Ttmc tlle mtcUexit > quod fectt , & quod 
ff onte &c. 

(17*) AlKisjtixta cxmfilium mitttm Pereddtim * & Helmigem 

mterftfhres . Licd. Pcreder , & heJmtcbis. Mod. 
(175) MS. de zncejhs. Al. de mertibus. Lind. ut in Mod. 

(174) Alias furttmatjfp.mtts . Lind. 

(175) Agneflus in Pontif. Ravcnnate , & vita Pctri fe- 

nioris paulo aliter occifi Alboini hifloriam rcfert 
Peredeum focium criminis, utPaulus habet, mi- 
nimc novit , occifumque , vel ab ipfo rcluttante 
Jielmige narrat, metu patrati adulterji allofmun- 
daHemna in tantumfcclus adado. incxtcriscon- 
venit cum Paulo noiiro , adduquc : Su^ratufque 
Rex inttrfeVtus eft. VUwrtmt Laugo/ardt btmc m:e~ 
rimere bomkidam , & Regmam cnm eo, fid tictum 
conji/tumj vcnit Vtronam doxcc furor foftdi iuhr,uie- 
ficrct . Sed jurganus forttter Langobardt covtra cam* 
dcfoftdato falatio cum multttudim Gebcdtram , & 
Lavgvbardcrtim mevfe Augujio Ravemam vtmt , & 
bonortfice a Lungim Pr<tj t cTo fufccfta tft cum omni 
ofe regia . Ex lis apparet de loco acfee trdgc2Q)m 
minime cum Paulo convcnire Agnellum,niii for- 
te Alboinus in villa prope Veronam occifus fit : 
neque dc fuga , qux Longini favore in noftro, ut 
cap. feq. in Agnello Gcpiedum luorum , tk Lan- 
gobardorum factione Roimundaa facilis fuit. Ma- 
rius . Anno IV. Confulattts Juftini Juntoris Augujti 
Indttlione V. Albtu,nus RiX Langobardorum a /uts , 
idcft Hdmegis atm reltquts , conftnttente uxore fua 
Vcrctta interfttlus efty & Jufraf rtftus Helmegis curn 
reliquis confctrttente uxore fua Verona inttrflchs eft , 
ir fufrafcriftus Hifongts cum antedtcla uxore tfj/us f 
qiuim jili m matrimomum fictavtrat , & omm tbe- 
fattro , tam quod de Panmma exbtbuerat , quam quod 
de Italta congregaverat , cum farte exercitus Ravtn- 
na fe Reifubitca tradidit. 
(175) MS. Ciskfcrt. Lind. 

(177) Alias indochs bomines furgando Albwmm id juffijfe 
jaftabat. Lind. 



Digitized by 



Google 



436 



DE GESTIS LANGOB ARDORUM 



CAP. XXIX. 



Quia Helmecbis rcgnare voluit, fed nm potuit. 

IGicur Helmichis extin&o Alboin , regnunu 
ejus invadere conatus eft : fed rninirae po- 
tuit, quia Langobardi nimiutn de raorteillius 
dolentes , eum moliebantur extinguere . Sta- 
timque Rofemunda Longino Praefe&o Raven- 
nae roandavit, ut citiiis navem dirigeret , quse 
eos (178) fufcipere pofTet. Longinus tali nun- 
cio kerus efieilus , feftinanter navem direxit, in 
quara Helmichis cum Rofemunda jam fua con- 
juge, no&u fugientes ingrefli funt, auferentef- 
que fecum Albfuindam (179) regis filiam , & 
omnem Langobardoram thefaurum , velocihs 
Ravennam pervenerunt . Tunc Longinus Prse- 
fe&us fuadere coeptt Rofemund» , ut Helmi- 
chis interficeret , & ejus fe nuptiis copularet . 
Illa, ut erat ad omnein nequitiam facilis,dum 
optat Ravennatium domina fieri , ad tantunu 
-perpetrandum facinus aflenfum dedit , atque^. 
dum Helmichis fe in balneo abJueret, egre- 
dienti ei (180) de lavacro , veneni poculunu , 
quod falutis eife afTeverabat, propinavit. Ille^ 
ubi fenfit femortis poculum bibille , Rofemun- 
dam , evaginaro fuper eam gladio , quod reli- 
quum erat bibere coegit . Sicque Dei omnipo- 
tentis judicio interfe&ores iniquiffimi uno mo- 
mento perierunt . 

CAP. XXX. 
Quomodo Longinus pofl eorum mortem Albfum- 
dam cum Langobardorum thefauro Impera- 
tori direxit: & de Peredeo , quomodo in 
Conftantinopolim leonem occidit . 

HIs ita peremptis,LonginusprsefedhjsAlb- 
fuindam cum Langobardorum thelauris 
Conftantinopolira ad Tiberium Imperatorenu 
direxit. (181) Amrmant aliqui etiam Peredeum 
pariter cum Helmichis, & Rofemunda Raven- 
nam veniffe , atque exinde cum Albfuinda^ 
Conftantinopolim diredhim effe,ibique in fpe- 
ftaculo (182) populi coram Imperatore leo- 
nem mirse magnitudinis occidifle . Cui , ut fe- 
runt, ne aliquid malignum in regia urbe, quia 
vir fortis (i8j)^rat, moliretur, juflu Impera- 
toris oculi evulfi funt . Qjii fibi poft aliquod 
tempus duos cultellos aptavit , quibus in utrif- 
que fuis manicis abfconfis, palatium petiit, at- 



(178) Alias fe & Helmigem. Lind. 

(179) Aiias Albifindam y & fic infra. Lind. & Mod. 

(180) Alias egredienti mortis foculum , quod falutare ajje- 
ruxt fropmavit . Lind. 

(181) Amb. ad Imperatorem dxrexit . Agnellus loco cit. 

Tunc Langinus Prafcftus abfhdit omnes Langobardo- 
rum tbefaurosi & cunths opes regias , quas Rofmun- 
da de JLangobardorum regno attuictat , una cum Rof- 
munda, & AlboimRegis filia ad^ufttnum Imp. Cort- 
ftantiwpoJim tranfmijtt ; & gavtjus efl Imp. , &au- 
xit PrafetToplurima . Juftino Imp. non Tybcrio 
alitus lucceflore fublatum vivis Alboinum ceteri 
omnes aflerunt , expetitaue fuperius notata chro- 
nologia. Hinc emendanda Pauli leflio. 
(18*) Amb. confpeftu . 

(183) Mod. magiUB virtutis. 

(184) ambos cultris illis e manka trattis graviter ka fau- 

Ctavit , ut ftatim m terram corruentes exptrarent . L. 
fortiter ita fauciavit &C. ut fupra Mod. 

(185) Mod. Cleb. Lind. Clobem, feu Clepbem. 

(186) Ejctinfto Alboino, 8c cum ipib regia ipfius profa- 

pia Clephonem fibi Regem ftatuemnt Langobaidi 
in ordine XIII. , fupplendut cnim catalogui Ro- 
rharis , qui Andoinum, five Audoinum pnettrmi- 
ferar, vel uc ipfe mihi perfuadeo amanuenfisvitio 
in citatif do&ils. Sigonii fchedis minime legitur. 

Exptkit Liber Secmdus de 



B 



que fe qtuedam ad Augufti utilitatem , fi ad 
eum intromitteretur locuturum promifit < Ad 
quem Auguftus duos (ibi familiares , qui ejus 
verba fufciperent, patricios mifit. Qjii cbm ad 
Peredeum veniflent, ille ad eos , quafi aliquid 
eis fecretius di&uros propibs accelut , atque*. 
ambos utraque manu (184) gladiis , quos ab- 
fconfos habebat, fortiter vulneravit,ita ut fta- 
tim in terram corruerent , & expirarent . Sic 
Samfonis illius fortiffimi ex aliqua parte noru 
abfimilis, fuas injurias Oltus eft , & pro anuf* 
fione duorum luminum, duos Imperatori viros 
utiliffimos interemit • 

CAP. XXXI. 

De regno Gepb, qui fecundm rtgnavit. 

LAngobardi ver6 apud Italiam,omnes com- 
muni confilio Cleph (185) nobiliflimunu, 
de fuis virum , in urbe Ticinenfium fibi regem 
ftatuerunt. (186) Hic multos Romanorum vi- 
rospotentes, alios gladio extinxit, alios ablta- 
lia exturbavit . (i8-ylfte cbm annum unum & fex 
menfes , cum Maflana (188) fua conjuee , re- 
gnum obtinuiflet , a puero de fuo obfequio 
gladio juguiatus eft . (189) 

CAP. XXXII. 

Quomodo duces Langobardorum per decem anrm 
fine regefuerunt 9 per quos Italia 
fubjugata efl . 

POft cujus mortem Langobardi oer annos 
decem regem non habentes fut> ducibus 
fuerunt. Unuiqui^ue enim ducum fuam civi- 
tatem pbtinebat. Zaban Ticinum (190) Uva- 
iliari Bergamum: Alachis Brixiam: Euin Tri- 
dentum: Sifulfus Forum-Juiii. Sed & alii ei- 
tra hos in fuis urbibus trig inta duces fuerunt. 
(191) His diebus multi nobilium Romanorum 
ob cupiditatem (192) interfedli funt , reliqui 
ver6 per hoftes (193) divifi,ut tertiam partem 
fuarum firugura Langobardis perfolverent , tri- 
butarii efficiuntur . Per hos Langobaidorunu 
duces feptimo anno ab adventu Alouuin, & to- 
tius gentis, fpoliatis Ecclefiis , Sacerdotibus in- 
terfeois, civitatibus fubrutis, populifque, qui 
more fegetum excreverant, extindtis, exceptis 
his regionibus , (i94)quas Albuuin ceperat , 
Jtalia ex maxima parte capta , & k Langobar- 
dis fubjugata eft. (195) 



(187) Mala qusB fub Alboino , Cleplione Regibus , ac 

XXX. Ducibus Italis illara func, videre eft in li- 
bris dialog. , & epift. D.Greg^rii Magni, Grego- 
rii Turonenfis , aliorumque illius wvi Scriptorum, 
eaque ff viti^ monumeU collegi t Baronius ad anj7 j. 

(188) Afane. Mod. Meflbna, vel Anfare. Lind. 

(189) Sasvitia nempe f ua odium in fe , atque arma tra- 

xerat, acte tragaed^ modus intercidit. 

(190) Mod. Zaban Ttctnum^ Albotn Medhlanum , VvalUri 

Pergamum , Alacbis Brixiam, Eoin Trentum. 
Zabanus Ticinum , Albotnus Mediolanum . Lini 
VaHarus Bergamum , Comus Trentum , feu Tridentunu 

lAnd. Eom Trid. Amb. 

(191) Gummarith alter Langobardorum Dux a D. Gre- 

gorio M.memoratur ad Populonium Etrurie lib.dia- 
lo^. 2. cap. II. 

(192) Alias ob cupiditatem ducum. LtYuL 
(195) Alias bofpites. Lind. partes. Mod. 

(194) InMS.totum hoc caput ita l^ebatur. Itaque mor* 
tuo Clepb , per deccm annos abfque Regt fuere Lath 
gobardt: tantummodo duces praerant . Lind. 

(19 j) Non feptem armis ab adventu Auduini , lc.d longo 
plus tempore in Italia gra/sati funt Langobordt 9 
ut ex aiiatis teftim miis confiat, idqac Paulus el 
Gregorio Turonenfi in hiftoriam fuam tranltulit 
sll us verba m^lb mtapretatus . 

Geflis Langobardorum. 



Digitized by 



437 



INCIPIT LIBER TERTIUS 

DE GESTIS LANGOBARDORUM. 



CAP. I. 

Quia Duccs JLangobarderum ad pradandum 
m Gallia diretti funt . 

IGitur aliquanti ex ducibus Langobardo- 
rum,cum valido exercitu Gallias ingrc- 
diuntur. (i) Horum adventum vir Dei 
Hofpitius , qui apud Niceam (x) erat 
inclufus , Sandto fibi reveiante Spiritu , 
longe ante prsevidit , ejufdemque urbis civibus 

3uas mala imminerent pradixit . Erat enim vir 
te magnas abftinentiae, & probabilis vioe, qui 
conAri&us carnem (3) catenis ferreis , induto 
defuper cilicio , folo pane in cibo cum paucis 
da&ylis utebatur. In diebus autem quadragefi- 
m«, radicibus herbarum -flEgyptiarum, quibus 
Eremitae utuntur , (4) exhibentibus fibi nego- 
tiatoribus , (J) alebatur . Per hunc dominus 
magnas virtutes operari dignatuseft,qua fcrip- 
tm nabentur in iibris venerabilis viri Gregorii 
Turonenfis Epifcopi . (6) Igitur vir ifte &n&us 
adventum Langobardorum in Gallias hocmodo 

{>rasdixit. Vemwt, inquit , Langobardi in Gal- 
ias, & devaftabunt civitates feptem, eo quod 
increverit malitia eorum in confpe&u Domini. 
Eft enim omnis populus perjurhs deditus,fur- 
tis obnoxius , rapinis intentus, homicidiisprom- 
ptus, in quibus non eft juftitiae fru&us . Noru. 
decima* dantur, non pauper alitur, non tegitur 
nudus , non fufcipitur hofpitio peregrinus • 
Ideo haec plaea ventura eft fuper populunu 
iftum . Monacnis quoque fuis pra&cipiens dixit: 
Abfcedite vos a loco ifto, auferentes vobifcum 
quashabetis. Ecce enim gens appropiat (7) 
quam prsedixi . Dicentibus illis , Non relinque- 
mus te fan&iffime pater , ait . Nolite timerc_ 
pro me* Futurum eft enim ut injurias inferant 
mihi , fed non nocebunt ufque ad mortem . 



(1) Varias Langobardorum irruptiones in Gallias ance 
Sigeberti Regis morcem accuratiffime pro more 
fuo diffinguit Pagius in critica Baron. ad an. $7$. 
Primam afeerit Mummulo Patriciatum Provina* 
gerente , qui Amato ejufdem dignitatisviroaLan- 
gobardis vi&o , necatoque fucccfserat , ut refert 
D. Greg. Turonenf. lib. 4. cap. 16". 8c 57. In ea vi- 
&i Langobardi ad civitatem Ebredunenfem , 8c 
Saxones poftmodum Langobardorum Socii in ter- 
ritorioRegienfis civitatis ad Stablonem vicum, Al- 
boino regnante . 
Alteram a Fredegario in epit. cap. 6*3. 8c Mario in 
chronico relatam, Talaoido, 8c Nuccioneducibus 
Langob., oui a Vviobco, 8c Theudofredo Gun- 
cramni ducious vi&i fuerunt : annus a Biario no- 
ratur his verbis : Clebus Rex Langob. h puero fuo 
interfeBus tft, & eo anno fterum Langobarai m vaile 
f funt>& Clufas obtmuerunty & in Monaflerio 
vaunenfium diebus muitis babitaverunt , & po- 
m Bacci pugnam contra exercitum Francorum 
conrmiferunt , ubi pene ad integrum mtarfiSi funt , 
pauci fuga libtrati . Qu» lic^ a Mario in an. VIIL 
Conf. Juftini , 8c Ind. VII. referantu/, optimevir 
Clar. emendata chronologia ad annum DLXXVL 
revocavit. De hac irruptionePaulus nofter mini- 
mfe verbatadr. # 
Poftremam , qua Amo, Zaban, 8c Rhodano duci- 
bus fuperiorem excepit ; eoque tempore gefia fiint 
Tom. I. 



00. * 



B 



D 



E 



CAP. II. 

De Langobardo qui beatum Hofpitium 
extinguerc voluit . 

Dlfcedentibus autem monachis, advenit exer- 
citus Langobardorum . Qpi dum cun<fta 

?uas repererat , vaftaret, ad locum ubi vir (an- 
kus inclufus erat, pervenit. (8) At ille per 
feneftram turris fe eis oftendit . Illi ver6 cir- 
cumeuntes turrim, dum aditum quaererent, per 
quem ad eum ingredi poITent, & minime inve- 
nirent, duo ex eis adfcendentes te&um difcoo- 
peruerunt illud . Et videntes eum cinltum (9) 
catenis, indutumque cilicio , dicunt : Hic ma- 
lefadkor eft, & homicidium fecit , ideo ih his 
ligaminibus vin&us tenetur . Vocatoque inter- 
prete, (10) fcifcitantur ab eo quid mali fece- 
rit, ut tali fupplicio artaretur . At ille fatetur 
fehomicidamene,omniumque criminum reum. 
Tunc unus extrafto gladio, ut ejus caput am- 
putaret, (11) mox ejus dextra in ipfo i&u diri* 
guit, (12) nec: eam ad fe potuit revocare. Qjii 
relidhim gladium terre dejecit . Hsec videntes 
focii ejus, clamorem in coelo (ij) dederunt , 
flagitantes k fanfto , ut auid eis^agendum e(Tet 9 
clementer inflnuaret . Iple ver6 impofito ialutis 
figno, arens brachium fanitati reftituit . Lan* 
gobardus autem qui fanatus (14) fuerat , & ad 
fidem Chrifti converfus , ftatim clericus , dein- 
de monachus effedhis eft,atque in eodem loco, 
ufque ad finem vite fuse , in Dei fervirio per- 
manfit • Beatus ver6 Hofpitius dum Langooar- 
dis Dei verbum loqueretur , duo duces , qui 
eum venerabiliter audierunt, incolujnes patriae 
redditi (15) funt ; quidam vero , qui ejus ver- 
ba defpexerant, in ipfa provincia miferabiliter 
perierunt. 

CAP. III. 

Quomodo Langobardorwn exercitui Amatui 
Fatricius bellum imulit , & quomodo 
ab eifdem vmttus e(i & occifus . 



1 



Gitur devaftantibus Langobardis Gallias , 
Amatus (16) Patricius provinciae , (17) qui 

Gun- 



3usb D. Gregorius Turonenfis , & Paulus noftet 
e S. Hofpitio narranr , qui Lingobardorum ir- 
niptionem pracdixerat . Hoc igitur ordmc reitirui 
debent omnia , qu* de Langobardis in Galliam ir- 
rumpentibus ex D. Greg. Paulus nofter exfcripfit. 
(%) D. Gregor. Nidam. 

( j ) Amb. conftriftis ad camem catems. Modoet. conflnch* 
h carne • 

(4) Amb. JEgyptti. Mod. Eremitte utehantur . 

(f ) Ex his D. Greg. verbis Rumartus , 5c Mabillon. fre- 

quentiffima eo tempore Gallos intcr 8c ^igyptios 

commercia deducunt . 

(6) Hift. Franc lib. VI. cap.VI. Lind. 

(7) Amb. approperat. 

(8) Modoet. cunth* qua repererant devaftalant >ad locum 

ubivbr S. btchifus erat pervenerunt . 

(9) Amb. vinflum. 

(10) Alias vocatumque in partem interrogant . Lmd. voca- 

tumque interpretem fcifcitantur . Mod. 
(n) Alias amfutaret dextram ertgit i fid ejus dextra mox 

&c. Lmd. 
(n) Mod. m ipfo i&u fufpenfa diriguit . 

(13) Mod. ccelum. 

(14) MS. renatus. Lind. 

(ic) Mod. reduEU. t . _ _ 

(16) qui nuper Celfi fuccejfor extiterat, inquit D. Grcgor. 

lib. 4. cap. 4*. T . _ 

(17) Alias Patricius Provincis Alemcmnica. Lmd^ 
v " • Ooo 



438 DE GESTIS LANGOB ARDORUM 



Guntramno Regi Francorum parebat, contra- 
eos exercituoi duxit, comraiflbque bello terga 
vertit, ibique extincftus eft . Tantamque ftra- 
gem tunc Langobardi dc Burgundionibus fece- 
runt,ut non pollit colligi numerus occiforum. 
Ditatique inaeftimabili praeda , ad Italiam re- 
vertuntur. 

CAP. IV. 

Quomodo Langobardi Galliam ingrejfi h 
Mummulo Patricio funt deviai • 

Q^Jibus difcedentibus Ennius, (18) qui & 
Mummulus,accerfitus a Rege Patriciatus 
^ honorem emeruit . Irruentibus iterum 
Langobardis in Gallias , & ufque Muftiafcalmes 
(19) accedentibus , qui locus Ebredunenfiadja- 
cet civitati , Mummulus exercitum movit , & 
cum Burgundionibus (10) illic proficifcitur . 
Cireumdatifque Langobardis cum exercitu, fa- 
ftis etiam concifis per devia filvarum , (21) 
irruit fuper eos , multofque ex eis interfecit . 
Nonnullos vero cepit , & regi fuo Guntramno 
direxit . Langobardi quoque his patratis , ad 
Italiam funt regreffi . 

CAP. V. 

Quomodo Saxones cwn Langobardis in Italiam 
venertmt. 

POft haec Saxones , qui cum Langobardis in 
Italiam venjerant, ln Gallias perrumpunt , 
(22) & intra territorium Rhegenfe , ideft , apud 
Stablonem (23) villam, caftra conftituunt, dif- 
currentes per villas urbium vicinarum , diri- 
pientes praedas, abducentes captivos,vel etiam 
cunfta vaftantes . Qjuod ciim Mummulus com- 
periflet, fuper eos cum exercitu irruit , mul- 
tofque ex eis interfecit , ac donec nox finenu 
faceret, caedere non cefl&vit. Ignaros enim re- 
pererat homines , & nihil de iis qua? acciderant 
autumantes. Mane autem £u5to ftatuunt Saxo- 
nes exercitum , praeparantes fe fortiter ad bel- 
- lum , fed imercurrentibus nunciis pacem fece- 
runt . Datifque muneribus Mummulo , reli6Hs 
captivis, & univerfa praeda , ad Italiam rever- 
tuntur. 

CAP. VI. 

Quomodo Saxones cum wcoribus , & parvulis 
fuis iterum Galliam mgrejfifunt . 

IGitur regrefli Saxones in Italiam , affumtis 
fecum uxoribus , atque parvulis fuis , cunu 
pmni fuppellc&ili , rurfum ad Gallias delibe- 
rant venire , (24) fcilicet ut a Sigisberto rege 
fufcepti , ejus poffint adjutorio aa patriam re- 
meare . Certum eft autem hos Saxones ideo ad 
Italiam cum uxoribus, & parvulis advenifle, ut 



(13) Amb. Emius. Mod. Eumus , ut leg. in D. Greg. 
(19) Alhs Mttftiam Scalmcsy vel Mufctam Scalmes . Lind. 

Mufcias Scalmes. Amb. 
Ad D. Gregor. varias le&iones notavit Ruinartus in 

cod. C:>rb. Mujiicafcalmes . Bec. Mufciafcalmes . 
(xo) Alias Francis. Lind. fervanda prima lectio , ut ha- 

bet D. Gregor. 
(ai) Gregor. Turon. lib. 4. cap. xi. aftifque codicibus per 

dwortia viarum . Lind. 
(n) tn Galltas perrumpunt , non leg. h«c in Amb. 
(1$) Alias Sutbowm. Lind. 

(14) Mod. rcdire. 

(if) Alias tcmpus meffJum erat colli&ndarum , netentes, ac 
r *\ ™ u ' a "[ es f™*cKta comedebant. Lind. &itaMod. 
{16) Alias deeit . Utid. 



in ea habitare deberent . Sed quantum datur 
intelligi , noluerunt Langobaworum imperiis 
fubjacere . Sed neque eis k Langobardis per- 
miflum eft in proprio jure fubfiftere , ideoque 
seftimantur ad fuarh patriam repedafle. HiGal- 
lias ingrefluri , duos ex fe cuneos faciunt , & 
unus quidem cuneus per Niceam urbera , alter 
vero per Ebredunum ingreflus eft, UU rever- 
tens vi$L , quam anno fuperiore tenuerat . Hi 
quia tempus meflium (25) erat, colligentes, ac 
triturantes frumenta comedebant , ac fuis ani- 
mantibus ad efum praebebant . Deprsdabantur 
pecora, fed nec ab incendiis abftinebant . Qjai 
chm ad Rhodanum (26) amnem perveniflent , 
ut tranfmeato eo regnofeSigisberto conferrent 
B occurrit eis Mnmmulus cum vatida multitudi- 
ne. Tunc illi vifo eo valde timentes,datis pro 
redemptione fua multis auri numifmatibus , 
Rhodanum tranfire permifli funt . Qjii dum ad 
Sigisbertum regem pergunt, multos in itinere 
negotiatione fua deceperunt , venundantes re- 
gulas seris, (27) quae ita nefcio quomodo erant 
coloratae, ut auri probati , atque examinati fpe- 
ciem fimularent . Unde nonnulli hoc dolo fe- 
dudli , dantes aurum & aes accipientes , paupe- 
res funt effedfci. Pervenientes tandem ad regem 
Sigisbertum, ad locum unde priiis egrefli fue- 
rant, rcdire permifli funt. 

CAP. VII. 



Quomodo Saxones de patria fua Suavos, alias 
gentes , qua ibi rejidebant 9 expulere. 

QUi dum ad fuam patriam veniflent, inve- 
nerunt eam a Suavis , (28) & aliis gen- 
^ tibus , ficut fupra commemoravimus 
retineri . Contra quos infurgentes , conati funt 
eos deftruere , (29) ac delere . At illi obtule- 
runt eis tertiam partem regionis, dicentes: Si- 
mul poflumus vivere , & fine collifione com- 
muniter habitare . Cbmque illi nullo modo ac- 
quiefcerent,dehinc obtulerunt eis medietatem; 
poft haec duas partes , fibi tantum teniam re- 
fervantes . Nolentibus autem illis, (jo) obtu- 
lerunt cum terra etiam omnia pecora, tantum 
ut k bello ceflarent . Sed nec iis (31) Saxones 
adquiefcentes, certamen expetunt, atque inter 
fe ante certamen , qualiter uxores Suavorum-. 
dividerent, ftatuunt. Sed non eis ut putabant, 
ev&rit. Nam commiflb proelio, viginti millia^ 
ex eis interempta funt . Suavorum ver6 qua- 
dringenti odtoginta ceciderunt , reliqui verd 
vidloriam capiunt . Sex millia quoque Saxo- 
num , qui bello fuperfuerant , devoverunt fc^, 
neque barbam , neque capillos incifuros , nifi 
fe de hoftibus Suavis utciicerentur . (32) Qjii 
iterum pugnam aggredientes , vehementer ad- 
triti funt , & fic a bello quieverunt . 



CAP. 



(27) Alias 6ra6kaSf & lammas *ris pro attress : erant enim 
ita n#fcio , quo fttco colorat* . Lind. 

(18) Alias Sttevis. Lind. 8c Mod. 

(19) Mod. extradere. 

(30) Alias nolenttlm Saxombus. Lind. 
(ji) Amb. boc. 

(31) Non pr»termifit hoc Tacitus dc moribus Gcrmano- 

rum : ejus hajc verba: Alns Germanorum ufttrpa- 
tum ij-aray & privata cujufqac audentia, apud Cat- 
tos in confenfum vertit 9 crinem y barbamque fubtnit- 
tere , hec tafi bofle caifo exuere votroum , Mgatum- 
<fue virtuti oris babitwn . Extac qaoque fimile vo- 
tum in narrationc de Apolionio Tyrio : quam fi 
quis tanti fecerit legat ibi . Und, 



Digitized by 



Google 



FAULI DIA 

C AP. VIII. 

Quomodo tres duces Langobardorum 9 boc ejl, 
Amo , Zaban , & Rhodanus , d 
Mummulo devi&i funt . 

POft haec tres Langobardorum duces , id cft, 
Amo, Zaban , (jj) ac Rhodanus , Gallias 
irrupcrunt . Et Amo quidem Ebrcdunenfenu 
carpehs viam, ufque Machovillam, (34) quam 
Mummulus munere Regis meruerat |, acceffit , 
ibique tentoria fixit. Zaban ver6 per Dienfem 
(jy; defcendens urbem , ufque Valentiam ve- 
nit . Rhodanus autem Gratianopolim aggreflus 
eft . Et Amo quidem Arelatenfem deoeUavit 
provinctam , cum urbibus qu« circumfitae funt, 
& ufque ad ipfum Lapideum campum , qui 
adjacet urbi Ma(Biien(i,accedens,univerfa quce 
reperire poterat depopulatus eft . Aquinenfibus 
(36) autem obfidionem parans , viginti duabus 
libris acceptis argenti ,ab eodem loco difceffit. 
Rhodanus quoque & Zaban , pari modo in- 
cendiis,& rapinis , loca ad qux accefferant de- 
moliti funt. Qjwe chm Mummulo Patritioper- 
lata fuiflent,cum valida manu veniens primJim 
cum Rhodano , qui Gratianopolim debellabat , 
conflixit, & multos de ejus exercitu peremit, 
ipfumque Rhodanum lanced vulneratum , ac 
snontium excelfa fugere compulit . Qpi exinde 
cum quingentis viris, qui ei remanferant, per 
devia filvarum prorumpens , ad Zaban , qui 
tunc Valentiam urbem obfidebat, perv£nit,ei- 
que omnia quae adta fuerant , nunciavit . Qui 
pariter dum ad Ebredunenfem urbem omnio^ 
deprsedantes veniflent,ibi eis Mummulus (37) cG 
innumero exercituoccurrit,commiflbque proe- 
lio eofdem vicit . Tunc Zaban & Rhodanus 
Italiam repetentes , Secufium (38) devenere . 
Qpam urbem Sifinnius magifter tunc militum, 
k parte retinebat Imperatoris . Ad quem puer 
(39) Mummuli adveniens, literas ei dire&as a 
Mummulo porrexit , eumque citibs adventare 
dixit. Qpo compertoZaban & Rhodanus exin- 



(jj) Aliks Laban , 8c fic fempcr . Gregorius Turon. cum 

Raban vocat . Und. 
(J4) Alias Macbonem villam. Lind. Macbaovillam . Mod. 
qu« lecfcio vet. cod. Corb. , & Bcllov. hifL Franc. 
D. Greg. ut obfervat Ruinartus hoc loco. 
(jf) Hscc Iec"fco Ruinarto probatur in noris ad D. Greg. 
qui bmc addit : alii Deenfem , qitod fermde eft . 
Namque Dia , feu Dea Vocontiorum ctvitas eftfco- 
palis etiamnunc celebris. Tamm Bellov. babetVerdu- 
ftenfem , & Corb. Vtrdnnenfcm , quamquam prima 
manu fcriptum fuiffet Vinfunenfem ; fi-d corretHo ejuf- 
dem eft avi , ac codex MS. Et quidem Freberus m 
wtarg. monet in • MS. fcilicet Palatmo baberi Virdu- 
nenjem . Unde Valefius exiftimat duo batrc urbem no- 
mina babuiffe y lattnum unum 9 Deam fcilicety alte- 
rum galltcum , quod eft Virdumm &c. 
(jtf) Alias Aquenfibus . Lind. 

(37) Alias Mumrnulum cum exercitu occurrentem babue- 
runti commijfoque fralio ab eodem viih funt. Lind. 
(j8) Alias&^fam.Lind.vulgo Suze adDuriam amnem. 
(jo) ad quem fuer aMummulo miffus litcras fertulit Mum- 
mulum adventare fignificantes . Lind. 
Pueri vox fic pofita pofteriorum temporum Scripto- 
ribus nil aliud , quam famulum denotat ea no- 
tione Sidonius ufus eil lib. 1. epift. 11. Si venatione 
nuntiata frocedit 9 arcum lateri imtectere citra gravi- 
tatem regiam judicat . Quem tamen , fi cominus avem 
feramque venanti monflres , aut viantt deus obtulerit 
(fic lego exMS. , qua aliquando uius, fceda. vul- 
g6 venanti monftres, aut vtanti) manui poft tergum 
refiex* puer infent , nervo lorove fluthmntibus . Ljnd. 
(40) Alias Largare Rugilo . Sed & ita in MS. legitur ; 
quam ob caufam Comes Langobardorum td. . . . volens \ 
Ragdo nomine Anagms veitiens defradatus efi gam,L. I 
U%) Alm ad Magnos , fic fic iufra quoque Lwi 



O N I L I B. IIL 439 

de mox ad propria difcefferunt . His auditis 
Amo , colledla omni praeda , Italiam rediturus 
proficifcitur, fcd refiftentibus nivibus, praedam 
ex magna parte relinquens, vix cum fuis Alpi- 
num tramitem erumpere potuit , 8c fic ad pa- 
triam pervenit . 

CAP. IX. 

Quomodo Franci Anagnis cafkim Langobardo- 
rum cepenmt j dr quomodo Ragilo comes a 
Francorum du;e Cbramnicbe 
. occifus efl. 

HIs diebus advenientibus Francis , Anagnfc 
caftrum, quod fuper Tridenrum,incon- 
finio Italias pofitum eft , fe eifdem tradidit • 
Qpam ob caufam comes Langobardorum dc- 
Lagare Ragiio (40) nomine , Anagnis (41) 
veniens depraedatus eft. Qpi cbm de prasda re- 
verteretur , in campo Rotiliano ab obvio fibi 
duce Francorum Chramnichis , cum pluribus e 
fuis peremptus eft. Qjiii Chramnichis non mul- 
tum poft tempus Tridentum veniens devafta* 
vit . Qjuem fubfequens Evin (41) Tridentinus 
Dux, in loco qui Salurnis dicitur , fuis cunu 
fociis imerfecit , prdsdamque omnem , quanu 
ceperat, excuflit. Expulfifque Francis Triden- 
tinum territorium recepit . (43) 

CAP. 1 X. 

Dc mcrte Stgtsberti Francorum Regis ; & dc 
mptiis Evin ducis . 

HOc tempore Sigisbertus Rex Francorum 
occifus eft,fraude Hilperici germanifui, 
cum quo bellum inierat . Regnumque ejus 
Chiideb ertus ejufdem filius adhuc puerulus , 
cum Brunichilde (44) matre regendum fufce- 
pit . (45) Evin quoque Dux Tridentinorum , 
de quo prsemifimus , accepit uxorem filiamGa* 
ribaldi Bajoariorum regis . (46) 

CAP. 



(42) Alias Eoinuty 8cfic infw. Lind. 

(4j) Francorum in Italiam contra Langobardos excurfus 
ifte a Sigonio itt an. $77. merito reccnfetur , de lo- 
cis hoc capite memoritis , vide Cluverium in fua 
-Italia . 

(44) Brtmicbilde. Lind. & Mod. 

(45) Hasc item a Gregorio Turon. acceperatPaulus ,bcl- ' 

lumque interSigebertum^Guntramnum, 8c Chil- 
pericum, vide lib.4. Sigcberrum a duobus ficariis 
cultro veneno infe^is e vita fublatum conftat arte 
Fredegundis Chilpcrici Regis uxoris, quod & San- 
&us Gcrmanus ante praedixcrat Sigeberto , moncns 
ne Chilperico fratri mortem parando in fovcam 
cadcret,quam fccilset. Cnmmuni literatorum cal- 
culo annus emortualis Sigeberti DLXXV. nume- 
ratur . 

(40O Fufius narrat Joannes Aventinus in Ann. Bojor. 
Fraude Fredegunda uxoris Byiferici a duobus ferfu- 
gis Sigebertus mkil mwus mttuens, qutpfe ab eifdan 
fratris confilia exploratus , conjbditur . txercitus Jm» 
duce , qu<j quemque timor tulit fuga dilapfus ift. 
Brunbylda cafta *Hyldebertus imfubis imminenti fe- 
riculo ereftus a Gundovaida duce m Gtrmamam ab- 
ducitur : in Medtomatricum url* Rex falutatur : & 
infra: Porrb Tbeodoperti films Gariovalda Stgelerti 
mortemdivulgat , Toejjalonttm fimul fcrtiffe diffttans. 
Deinde ducatum Bajoarta interctfit , Bojos in fua 
verba jurare cogit , & quo augufttor foret ( cwtemfta 
Hyidcbertt fuerittdy Hylferici & Guntramni Rtgum 
Francia ignavtij qttod ftufris , luxuque firditi, mu- 
tuis infufer fiiffos vulnertbus ccnificerent) Regem fi 
affellat . Deinde ut ofes firmaret fuas Langobardo- 
rum frvceres ajfimtate jtbi jungh : dat m matrimo- 
nium Kvino duct Trtdenttno fii ta , alteram Tbtodolmdam 
nomine &c- Utoario Re^t Langobardorum dejfi>nd«t. 



44* DE GESTIS LA 

CAP. XI. 

Ve morte jfuftini minoris. 

P2t haec tempora apud ConftantinopoliflU , 
ut fupra prsemiuum eft , Juftinus minor 
regnabat, (47) vir omni avaritias deditus,con- 
temptor pauperum, fenatorum fpoliator . Cui 
tanta fuit cupiditatis rabies , ut arcas juberet 
ferreas fieri, in quibus ea , quas rapiebat auri 
talenta congereret. (48) Qjiemetiam ferunt in 
haerefim Pelagianam dilapfum . (49) Hic cbm 
a divinis mandatis aurem cordis aveneret , ju- 
fto Dei judicio , amiftb rationis intelledhi , amens 
effe&us eft . (50) Hic Tiberium Csefarem ad- 
fcivit,(5i) qui ejus palatium, vel fingulaspro- 
vincias gubernaret; hominem juftnm , utilera, 
ftrenuum , fapientem , eleemofynarium , in ju- 
diciis aequum , in viftoriis clarum , & quod his 
omnibus fupereminet , veriffimum Chriftianum. 
Hic chm multa de thefauris , quos Juftinus ag- 
gregaverat , pauperibus erogaret, Sophia Aiv- 
gufta frequentiiis eum increpabat, quod Rem- 
publicam redegiflet in paupertatem , dicens v 
Quod ego multis annis congregavi , tu infr&^ 
paucum tempus prodige difpergis. Ajebat au- 
tem ille : Confido in domino , quia non dderit 
pecunia fifco noftro , tantum ut pauperes elee- 
mofynamaccipiant, utcaptiviredimantur. Hoc 
eft enim magnum thefaurum fecere, dicente^ 
domino; Thefaurizate vobis thefauros in coelo, 
ubi neque aerugo , neque tinea corrumpit, & 
ubi fures non effodiunt, nec furantur. Ergo de 
his quse tribuit dominus , congregemus in coelo 
thefauros, & dominus nobis augere dignabitur 
in faeculo . (52) Igitur Juftinus cum undecinu 
annis (5)) regnaflet, amentiam quam (V4) in- 
currerat, tandem cum vita finivit . Bella fanfc 
qu» per Narfetem PatriciumGothis, vel Fran- 



(47) Juftinum juniotem onno DLXV. Imp. fufcepifce 

notavi lib. %. cap. 4. Eminentifi. Norifii conjedu- 
ram fequutus in aurea difserr. de V. Synodo • 

(48) Hasc iifdem fere verbis Hift. Mifcel. libL 16. , qax 

fomfsc ab c®dem Paulo fuerunt inferta . 

(49) Legcrat hoc Paulus in D. Gregor. Turonenfi , qui 

folus hacrefim Juftino exprobravir. 

(S°) Juftinum ob plures acceptas dades in phrenefim in- 
cidifee Grsecis , Latinifque illius mvi Scriptoribus 
narratur . Evagrius lib. f. cap. ix. addit Sophi© 
Auguflae legationem ad Chofroen Regem Perfa- 
rum de viri fui calamitate conquerentis , induciaf- 
quc a yi&ore petentis • Morbo elatus Juftinus in 
Biduarium fratrem fuum irruit, injuriifque lacef- 
fivit ; fed lucido poft mentis ufu refipifcens iterum 
honeftavit . A bbas Biclarienfis , qui tunc temporis 
Conftantinopoli degebat in fuo chronico , hasc 
fcribit : Jujlinus Imp. gravi hifirmitate coneutitur , 
qua tnfirmitas ab aiiis quidem cerebri matio , ah alih 
aamonum vexatio putabatur . Iifque Baronii fen- 
tentiam firmaverim ad Juftinum hunc II. ea refe- 
rentis , quse D. Gregor. Turonenf. in Iib. de glor. 
Martyr. cap. 6. narrat, per virtutem fandti Freni , 
quod maximum nunc feliciflimaa hujus Metropo- 
leos decus, & praefidium, ab illufionibus dacmo- 
num Imperatorem Juftinum liberatum . 

(|i) De anno quo Tiberius Cscfar adoptatus fuit a Jufti- 
no , & ad Imp. vocatus pluribus poft Baronium 
difputarunt Eruditi argumento poaffimum du^to 
e lapide Romano , quem Boetianum appellant , 
actandem univerforum fermeconfenfuDLXXIV. 
affignatus eft , dies adhuc in incerto . Rei a6fas lar- 
gjfEmum teftimomum in Evagrio lib. j. cap. 13. 
Cedreno,Greg. Turon. ,Mifccl. , aliifque paffim . 
Hoc unum differunt inter fe » qubd alii Joanne 
Patriarcha , casteri Eutvchio aftante, atque univer- 
fo Senatu Tiberius adoptatus fuerit ; at in omni- 
bus reponendus eft Joannes , quippe conftat S. Euty- 
chium tunc temporis exulem aoipfoTiberiofuifle 
poftea cevocatum. 



NGOBARDOTtUM 

A cis illata, fuperiusper anticipatiooemdiximus f 
. hujus temporibus gefta funt . (55) Denique & 
ciim Roma temporibus BenediiSH Papcc , vaftan- 
tibus omnia per circuitum Langobardis , famis 
penuria ($6) Uborarec , multa millia frumentt 
navibus ab iEgypto dirigens (57) eam fus ftu- 
dio mifericorouB relevavit, 

CAR XII. 

De principatu Ttbem Conftartttm* de bcm 
atiibus ejus . 

MOrtuo ergo Juftino t Tiberius Conftanti- 
nus 9 Romanorum regum quinauageft» 
3 mus , fumfit Imperium . Hic dm , ut fuperius 
diximus , fub Juftino adhuc Cxfare palatiunu 
regeret , (y8) & multas cotidi& eleemofynas fa* 
ceret , magnam ei dominus auri copiam fub- 
miniftravit . (59) Nam deambulans per Pala- 
tium f vidit in pavimentodomus tabulam mar- 
moream , in qua erat crux dominicafculpta, & 
ait : Crucem domini , (60) qua frontem noftram 
& pedtora munire deoemus , (61) ecce eanu 
fub pedibus conctiicamus. Et citibs d\Ao juifit 
eandem tabulam auferri . Defoflaque tabula^ , 
atque eredfca, inveniunt fubter & aliam hoc fi- 
gnum habentem , qui & ipfam juffit auferri . 
Qpa amota, reperiunt & tertiam , juffuque ejus 
cum haec fuiifet ablata , inveniunt magnumthe- 
C faurum , habentem fupra mille auri centenaria. 
Sublatumcjue aurum , pauperibus adhuc abun- 
dantiiis quam eoafueverat, largitur. (<fe)Nar- 
fes quoque patriciusltalias, chm inquadam(tfj) 
civitate, intra Italiam , domum magnam haberet, 
cum multis thefauris ad fupra memoratam ur- 
bem adv&nit . Ibique in domo fua occulte ci« 
fternam magnam fodit , in qua mulca millia^ 
centenariorum auri , argentique repofuit . In- 
terfedfcifque omnibus confciis, uni tantummodo 

feni 



(51) Alias m ccelo. Liad. 

Hac item in Greg. Turon. & MifceL f«i ad ver- 
bum . 

(Jl) Alias XII. Lind. & ita Mod. au« leftio vero pro- 
D pius accedit , quippe non undecim tantum annos 

regnavit Juftinus , fed communi Eruditorum cal- 
culo duodecim , menfes decem , depofitufque fuit 
die V. Oflobns anni DLXXVUi. ut ex Norifio 
ttcentiores. 

(f4) Alias amentia quam mcurrerat , tandem vitam fmxt 

Lind. & Moi 
($S) Noiier his verbis ea qu« fuperius narravit manifefft 
revocat ; at nos cnronologiaj ordinem fiiit locts 
notavimus. 
(Jd) Alias vhletttia. Lind. 
(J7) Alias dirigens Tiberim . Lind. 
(j8) Inde Curaepalatii vocati iib. 1. C. deComit.8cTnh> 
Scholar. De his bene Corippus de laudibus Ju- 
ftini lib. L , r 

Cum magm regeres dwtna falatia fatritt 
Par extans curis , folo diademate dijpar % 
Orditte pro rerum vocitatus CuropalatH. . 
Agathias eos folummodo Curatotes, djflos fcriwt 

E lib. V. Avff* «r w «/<r*W «Vf» nrtfMUt'm , 

xat/ nrforyt ti pfomVa ri$t&su , x«i t*T/f*f>i/*y V 

odtopxs di wwj xaXvcn fwxTot . Formulam eorum 
vide apud Caffiodorum lib. VIL Lind.^ 

(J9) Alias fuppeditavit rmro quodam judieio . Iind. 

(60) Ruinarrus ad D. Gregor. Turon. optime notavit leg. 
C Theodof.qua Impp. prohibuerant neCruxDo- 
mini in folo fignarerur. 

(tfi) Tertullianus de corona Militis cap.4. Ad omnem 
progreffum , ataue promotum ad ontnem aditum* *d 
exitum , ad vejtitum , ad calceatum * ad iavacra * ea 
menfas » ad ittmma , ad cubilia , ad fedilia y quacum- 
que nos excufatio exercet » frontem Crucis jiff*nu* 
terhnus. Lind. 

(6%) Hoec omnia Gieg. Turon. & MifceL 

{6\) Amb, m quadam Itaiia civitate. 



Digitized by 



P A U L I D I A 

fcni h«c pcr jufamcntum ab co exigens , com- 
mendavit. (64) Defun&o vero Narfece, fupra- 
di&us fcnex (65) ad CaefaremTiberiumveniens, 
dixit : Si inquit , mihi aliquid prodeft, magnam 
rem tibi Csefar dicam . Cui ille : Dic ait auod 
vis, proderit enim tibi, fi quid nobis profutu- 
rum efle narraveris . Thefaurum inquit , Nar- 
fetis habeo reconditum , quod in exrremo vitae 
pofitus celarc non pofliim . Tunc Csefar Tibc- 
riusgavifus , mittit ufque ad locum pueros fuos, 
precedentem ver6 fenem hi fequuntur attoniti 
(66) Pervenientefque ad cifternam , deopertam 
ingrediuntur . In qua tantum auri vel argenti 
repertum eft , ut per multos dies vix a depor- 
tantibus potuiflet evacuari . Q^iae ille pene om- 
nia fecundum fuum morem erogatione largiflua 
difpenfavit egenis. (67) Hic ciim Augultalem 
coronara accepturus effet , (68) eumque juxta 
confuetudinem ad fpe&aculum circi poptjlus 
expedlaret , infidias ei prseparans , ut Juftinia- 
num , Juftini nepotem , (69) ad dignitatem Im- 
peratoriam fublimaret , (70) illc per loca fan- 
dla priiis procedens , dehinc vocato ad fe Pon- 
tifice (71) urbis, cum ConfuIibus,ac Prsefe&is 
Palatium ingreflus, inducus purpurS, diadema- 
te coronatus, throno imperiali impofitus, cum 
immenfis laudibus in regni gloria confirmatur. 



C 
A 



(64) Alias pumdo , qui juramentum ab eo obflritlus crat 

commendavtt . JLind. fcc Mod. 
(£$) Alias fupradt&us puer jam f<nex effMus . Lind. 

(66) Poft v. pueros fuos y hajc aliis delunt. Und. 

(67) Integram hanc de Narfetis thefauro narrationem a 

D. Gregorio Turonenfi Paulus noilcr acccpit, 6t 
ipie forufle author Hift. Milcel. atque Anaftafius 
Bibliothccarius . Grj)cis H.ftorxis ne verbum qui- 
dem , eaque de caufa communiter inter fabula 
numeratur ; At meo quidem judido , quidquid 
de thefauro quifque fibi periuadcat,malo ulus cft 
argumento Pagius, ut Paulum noftrum crrons 
cvincerer, haoc fcribcns . Secundb fabulofum , quod 
idem Paulus iib. z. cap. 1 1. de Narftte tradit , cum 
fctlicet Roms ex bac luce fubtractum efle , ejufqx 
corptis pofttum in locello tilumbeo cum ormdbus cj\ 
drvttiisConfiantinopoIim efje perlatum . Si enhn Aar 
fes, ut pofija refert Paut. Itb. J. cap. ix. cum muitty 
tbefaitris Conflantinopolim advtnit , ibtque occulte cv 
flernam magnamfudtt , in qua tbifaurum \ fuum refo 
fuit 9 ac in ea urbe (Lfunctus ftt , ut idem balet 
quomodo Rom* mori potuit , omnefque ejus divtti* 
Conflanttnopolim Ttoma perferri l At pace tanti viri 
Paulus noiter minime fibi contradicit ; quippe fi 
bene ienfum narrationis ejus teneo, non Conitan- 
tinopoli thefmrum abiconditum fcribit , ied rw 
quadam civttate intra Italiam, atque ut in Ambr. 
Icgitur Itiliti unde poftmodum , mortuo Narfttt , 
Conftantinopolim cft allatus , eoque icniu acci- 
piendus Gregorius Turon. cujus eadem fere funt 
verba. CccemmlaudataBNarietis pietati fervorum 
caedem non confentire dicendum eft , etil lati- 
nis Scriptoribus tanto viro avaritias nota inura 
tur . 

(62) Anno fcilicet DLXXVIII. quo Juftinus e vivis ex- 
ce/Terat . 

(59) Juftinianus Germani filius Romano excrcirui dux a 

Tiberio praepofitus . 
(70) Optimc de hoc ritu Curopalata , fjtm <ti <j*w , « 

vtoc fiaTiXti; %vl v%vi*?i* xa6i&iit rra/fim ii\ 
^>foc t xti paivtm nrda-t wU xdruBtv t$autvon xAV- 
Btr$. x*riz*Tt fi vei fiir ifJiVfO&iv n{ amUog au- 
^ « o 0*Tt\&t xai nrari? ava^oo^ofjLtvn , %dv ^uv 
Iuj y xai o nraroidox^. *k *l •* vXayitnv xai ovit- 
^Ik, ol tv oiZtUjuutTtv (/irtoixovrwf . nyovv ftmomt , 
ct&asoxfdroott , idv oItiv . « dt , oi xotirrovt; 
xai &y$viftoot oioxovrmv: m cT' xx i?i nrarno , W 
(u4v viis dartfo; ifjtttpoJriv i ivrjjutJnoof dttupa- 
vtSv f J[£ oioxovw fJittA 1* raTotdox* . « dt yt 
Snrt&tvy Sf ivofitv. Corippus lib. 2. 
Quatuor ingentem clypeis fublimius orbem 
Mtoilunt lefti jtevettes , mambufque hvatus 
Ipfe mmsflrofumfttpraflettt. 
Plura lege apud Petrum Pythoeum J. C. adverf. Iib.*. 
cap. 6. Poft levationem ver5 a Patriarcha unge- 
batur. CuropaUta . Mttd di ttti/m ira/fH piv 6 
Totts* I, 



B 



ONI L I B. III. 441 

Qpod ejus adverfarii audientes , nihilque ei,qui 
in Deo fpem fuam pofuerat, officere valcntes, 
magnoluntconfufionis pudore cooperti. Tr.nf- 
adlis autem paucis diebus , adveniens Juftinia- 
nus, pedibus fe projecic Imperatoris , ob me- 
ritum gratiae, quindecim ei auri centenaria de- 
ferens. Qpem llle fecundum patientias fuag ri- 
tumcolligens,fibi in PalatioadfifterejulTit. (72) 
Sophia vero Augufta immemor (7$) promif- 
fionis, quam quondam in Tiberiutn habuerat, 
(74) inhdias ei tentavit ingerere . Procedente 
autera eo ad villam , ut juxta ritum Impena- 
lem triginta diebus ad vindemiam jocundare- 
tur, (75) vocato clam Juftiniano volutc eunu 
fublimare in regno . Qpo comperto Tiberius 
curfu veloci (76) Conftantinopolimregreditur, 
appreheafamque Auguftam omnibus thefauris 
fpoliavit, (77) foliim ei vidlus quotidiani alt- 
mentum (78) relinquens . Segregatifque pueris 
ejus ab ea, alios de fidelibus fuis pofuit , qui 
ei parerent, mandans ut nullus prorfus de an- 
terioribus,ad eam haberet acceflum. (79) Ju- 
ftinianura ver6 verbis folummodo increpatum, 
tanto in pofterum amore dilexit , ut filio ejus 
filiam fuam promitteret , rurfuraque filio fuo 
filiam ejus expeteret . Sed haec res quam ob 
caufam nefcio, minime ad effe&um pervenit. (80) 

Hu- 



/SaT/XA'{ , 0 , t/ dv QOf» iiri xt^aX*»? . 4i$t)( °* 
nruvits So-at AfSTxovm tv t^J vott/t oitroxaXvirruTt itti 
xt(pa\t( tfxvmt . 0 dt x nrarfici^x^ %ei« ^av^ondui 
rtuj xt$x\bjj w /3ay/Xgiwc Otty ftuoy , tvtXi}** 

ftrydkn Tij qovh 7» , £yto<; . Liutprandus lib. Vi. 
Miro ornatu , miroque apparatu fufceptus ab eo<Lm 
Summ. Pcntific. &c. unfii<jnetn fu(c pit Imptrn , 
Idcoque laapinlmc hsec ita jun6U videbis , inrcgem 
fublimatus, unclufque. Ltnd. 
(71) S. nempe Eutychio Patriarcha Conft., qui non diu 
poiljoannis Scholaftici mortem annoDLXXVII., 
expetentc univcrlo populo, clarufquc miraculis in 
iuam fcdem ab ipio Juftino, ac Tibcrio iuerat re- 
ftitutus. 

(71) Haec Jterum Paulus cum cateris omnibus in prce- 
ienti capite narratis a D. Gregor. Turon. pene ad 
vcrbum in fuam tranflulit hiitoriam . 

(7J) Mod. mcndax. 

(74) Alias Ttbcrto fkerat . Lind. 

(75) ^' on novum noc apud hiibricos, maxime illos qui 

Imperatorum vitas fcripierunt. Non folumautcm 
vindcmiarum tempore ieria erant , ied & mcflium: 
de his agitur Cod. Thccd. de feriis lib. 1. Ornnts 
dies jubemus efle juridtcos , illos tantnm manere ft- 
rtarum dies fas erit , quos gemmts mtiifdus ad rc- 
quum iaLoris indulgeyttior atmus accepit , aftrots fW- 
vurtbus mtttgandts , & autumni fcetwus dvcerptndis . 
Nam tunc temporis cauiam agcrc, aut dicamali- 
cui icnberc, lcg.bus non licebat, quod & Statiufi 
tang:: lib.IV. iilvarum. 

Ctrte jam iatia ncn mifcent jurgia lcgcs , 
Et pcuem ptgtr annus iabtt , ntifltfque nverfs 
Ltmtftre jorum^ nec jam tibi turia noruin 
V flibuloi querultque rogant txtre clnvtis. 
Minutius Fclix in Oclivio . Ad vttuLmtam frlt 
judiciariam curam laxavxratit . Poit eleciionem quo- 
que Imperatoris ieriari moris erat. Curopalata : 

t\txa di i$t*»S *7*sV«>, H trXiittf , H iy)Cq t Aarruq 
Tktoi* { tsdi ^df t?i vtvout7fjtivos dftOfuot ifut?wv « 
«AX 1 Sv*>i dtv (iaKitTo o fiotTi\&{ ) i-^m/art nrav- 

(7d) Amb. vdociffimo. 
(77) Amb. fpoitatam . 

(76) vtthim quotidianum* & amiftum rclmqucns. L. &M. 
(79> Cauiam cur Sophia Auguita poft mariti obitum fit 

avcriata TibeXiUm paulo alitcr narrat Hiilor. Mi- 
fcel. lib. 17. ex Zonara fortaiTe ; nempe citm accia- 
tnatum ej]it Anaflijia Augufla , t u vincas ; faiva Do- 
mme quos imperare juflflt , iratam ciTe rei novitate» 
qua ipe dccidcrat ie Auguitam , uxoremque Ti- 
beriofuturam, ipfius namque matrimonium igno- 
rabat, quod vix credibile in lmperatore. 
(80) De maximo clemcnti® Tiberii exemplo dubitatio- 
nem injiciunt, qua» aGraecis auctoribus narrantur 
dc Juftiniano : conftat enim Tibcrium, abrogata 
illius poteitate , quod in Perfas non cadem , qua 
Ppp prius 



Digitized by 



44* DE GESTIS L ANGOB ARDORUM 

Hujus exercitus ab eo dire<5tus Perfas (81 ) A 
potentiflirne debellavit , vidlorque regrediens 
tantam molem praedse,cum viginti pariterEle 
phantis detulit , ut humanae crederetur pofle_ 
iufficere cupiditati . (8x) 



CAP. XIII. 

De aureis quos Hilperico Imperator dhrexit , 
ejr de Beato Gregorio . 

D hunc Hilpericus (83) Francorum Rex 
fuos legatos dirigens , multa ab eo orna- 



prius fortuna uteretur , Mauritium fuffcciffe cdm- 
que de tempore vix liquidb conftet . Simocata 
enim lib. 3. cap. if, vivo adhuc Juftino, Evagrius 
lib. j.cap. 19. 6c Biclarienfis interLatinos habeant 
Ttberitts poft mortcm juftini cum jam Imperiaiem 
coronam gejhret , Juftiniano poteftttem abrogavit , fa- 
cilius m.hi perluaferim utraque de caufa conjura- 
tionis nempe , ac defidiae Mauritium Juftiniano 
fuiffe fubrogatum . 
(81) Alias in Perfidm mijfus f Perfas potenttffime debeliavit. 
Lindenb. 

(8x) Hasc Juiliniani de Chofroe Rege , Perfifque vi&oria 
narratur a Theophyiacto lib.IIL cap. XII. 8c feq. 
Tiieophane , alnfque Greccis Scriptoribus ad fu- 
periores tamen annos eft revocanda nempe ad 
DLXXV. Ex noftratibus Biclaricnfis ad ann. IX. 
Juftini . Coflroes Perfarum Imp. cum nimia multi- 
tudine exercitus ad vaftandos Romanorum terminos 
promovet : cui Juftmianus dux Romam miiitice , & 
Magijkr militum Orientis a Tiberio deftinatus bel- 
lum parat : & in campos , qui inter Daras , & Ne- 
ztnhs ponuntuT) forti pugna congrejfus , babens fecum 
gentes fortijfimas , qua barbaro fermone Hermam nun~ 
cupantur , memoratum Imperatorem bello fuperat . 
Quo cum fuo exercitu m fugam verfo* caftra ejus 
fervadtty & Provincia Perjidt fines vitior Juftinianus 
vaftat , exttviafque eorum pro triumpbo Conftantinopo- 
lim dtrigit XXiy. elepbantos inter catera , aui ma- 
gnum fpstlaculum Romanis in urbe Regia exbibu9runt. 

(8j) Alias Coiipaicus. L nd. 

(84) Alias nummos. Lind. 

(8f) Amb. iutbentes quadrigam fyc. 

(8<5) Alias equum. Lind. & Mod. 

(87) Ad h»c tempora revocanda funt , qua fcribit Me- 
nander Proteclor cdir. Regiae Pariil pag. 1x4. 

H to li^wtoTov Ttfieoib KuvfxvTivu Ka/aapof /Sct- 
*i\(iX{ , tV Ty 0pax»f %uuu»vi z$tt « ExXctfituudiv %$- 
vo; /uf^/ irou^iXfx^Mv ixottwv 6*CC Ort 6 Kctto-oto 
tfffXf xotrd rku lfuXitv ^utiov oruyyov , ot^i xtv- 
rluftfteov TftotAOvin , drtvt yi £t\ trn YYotu^oovto; c^»- 
fxx , oifyuuz /SstftXtws irotnro ixoutvovm ix iHs ttptT~ 
@UTt{cti Pw/iwj . xxid #n rtuj $xti\i#oi Tlwtxatvvot 
oitpfyuivos iiri utrp , ip p cfiVo-f/? t$5 Ka/Vap/ ^9. 
Totyaynv , t»i \not\ix ixrtTou^oouivn tu?S J$ Aoyyi- 
flaffaiv tTtcfpouxtc iirawwou. 6 &i Kx/tup , #Vf/ 
avT^ 0 r<roAf ci9( 0' rtfT/x9f airavTBt luj , xa/ fVt- 
xt/wVt 0X9? . ixtJo-t g-fXTtdv *x. otog tt lw ixvifjt- 
nrnv . nfi u'ut uua t^ toi xai xati tIw iarifxv 
nro\tuniix yt aVrp hvou ifoxH . ^'fxatot &i d\\t*% 
iiriiuxt TlauVoovtp , i^* p Ttvdc $S tytuowv ni 
Aoyyij3d?o*(av iOvxc ( uireoc yt tc-at duTp fuuam ) 
nrttTOi nx xtfjac iuHoav th fJtfm@a\i&at oic Pa>/ua- 
ivt %uu ti\ xxt auTxf Juuduet. xai tj?*» lia\ta 
{J* ivo%\iiv . tito di xxi xam tIu) ttu t wo\t i unTH9vrotc y 
xai t* Pvuxivv iirtxoaTeta ivtxttfHTou dnrmOHvmv o*t 
«?&f A*yyi@d?&<»v , 0( X ttxic 9 Tbu trioxv iivou , xai 
rtvxc «i^f ^pa^/xfljK nytuowv itrl ^ ^nudwv 

iiriJwTzuc tTouoiTaerou . xa/ iteuTti t*kh(wou tw xa/ 
tXTft^ou 'tfS Aoyyi/3-tofcov tIuj duxixutv, 

Ctrca quartwn lmfidr. Til/erii Conflantini annum centum 
fcre millia Sdavorum ih Tbraciam irruperunt &c. 
Gsfar mijit in Italiam magnam auri qiumtitatem uf- 
que ad centwn tri^inta pondo , qtt* Pampbronius no- 
miney dignitate Patricius h feniori Roma ad Impera- 
torem atiulerat . Is timc ad regiam venerat , ut pre- 
cibus a Ctfare impetraret , ut Italiam a Langobar- 
dorum excarfionibus oppreffhm m libertatem vindica- 
ret . Crfar verb , cui omnia prm bello Perfico nuliius 
momenti erant , quippe qui totus m illud tncurnberet , 
exercitum mittere non poturt , neque beilum in Orien- 
te> & m Occidente fimul fibi gerendum ftatuit 9 fed 
pccunias dedit Pampbronio , quibus fi qua poffet , ali- 
quos Lzn^obardorum perfuaderet ad Romanos tranfire 
una cum eorwn exercitu , & Italiam mmime turbare. 
SiLan^obardi renuermt* ut vcrifimile trat ,beilatum 



B 



roenta , aureos (84) etiam (inguUram libttrwn 
fufcepit, habentes (85) ex una parte effigiem 
Imperatoris, & perfcriptum in circulo , TIBE- 
RII. CONSTANTINI. PERPETUI. AUGU- 
STL & ab aliaparte habentes quadrigam, (8tf) 
& adfcenforem, continentes fcriptum : GLORIA 
ROMANORUM. (87) Hujus in diebus Bea- 
tus Gregorius Diaconus , qui poft Papa extitit, 
chm effet Apocri/iarius , apud eandem regiam 
urbem , (88) Morales libros compofuit , (89) 
Eutychiumque ejufdem urbis Epifcopum , de 
refurredlione errantem , in confpeiftu ejufdem 
Augufti fuperavit . (90) Hac etiam tempeftate 

Fa- 



forss tre* Francorum Ducum aiiquos mercede fibi fo- 
cios adjungere , & bac ratione Langobardorum pcten- 
tiam labefatlaret , atque mfrmgeret . 
(88) Varie difcuffum eft inter Erudiros, quo Poneifice 
S. Gregorius M. Apocrifarii Sedis Apoftolic» mu- 
Here Conftantinopolim fuerit lcgatus . Melior ta- 
men conjtclura probatur ea , qua Emuientifsimus 
Norifius,PelagiumII. afferit hoc ei muncris injun r 
xiffe , atque in S. R. E. Cardinalem Diaconum 
legiffe initio fui Pontificatus , & imperi) Tiberii 
Cilaris . Apocrifarii munus paflim in rerum Gr«- 
. carum Scriptoribus occurrit, caque officii iumma, 
ut procurandis Ecclefiae ncgotiis apud Impcrato- 
rem vacaret , quod 8c in gloffariis notatur . Vir 
Clar. Bacchinius in Pontif. Ravennate ad vitam 
Joannis Kom. animadvertit ex epiftola ejuid^m 
D. Gregorii ad Caftorium , delcgata Exarchis Im- 
peratorja poteftate , Romanos Pontifices iuos etiam 
ApocrifariosRavennam mifiise. Extat ad D. Gre- 

for. Pelagii II epiftola data IV. Nonas 06tobris 
ndia. III. Chrifti anno DLXXXV. dum Con- 
ftantinopoli Apocrifarii munere fungcretur ad res 
Langobardicas hoc tempore cognofcendas apti/fi- 
ma , eamque in fupplementum Pauli noitri de 
Baronio excerpfi. 

Pelagius Epifcopus diiefh filio Gregorh 
renerabili Liacono. 

Ompia qtudem qua necejfaria fuerunt fer Honoratum 
Notarium tibi curavimus mdicare , quem cum fratre* 
& Coepifcopo Sebaftiano ad dileCtionem tuam dtrexi- 
mus : Ut qusa m iliis partibus ad Ravennam ufque 
nunc cum vtro gloriofo domino Decio Patrtcio fuit , 
ipfe fua relatione ftudeat te de omnibus informare : 
vei fi neceffaria judicavtris , pojjis domisio Imperatori 
fuggerere , auia tantee calamttates , ac tribuiationes 
nobis a perpdia Langobardorum iilate funt contra 
proprium jusjurandum , ut nuiius poffit ad referen- 
dum fupcere. Prsdiftum autem fratrem SebaJUanum 
quomodo fufceperimus , vel quali afud nos te fugge* 
rente fuerit clarttate 9 ipfiut poteru relaticnit cogno- 
fcere . Qui etiam jam promifit nobis, necejfitates , vel 
pertcula totius ltaii<* piijfimo D. bnp. fuggerere . 

Loauimmi ergo & tratlate pariter , quomodo nojhis ce- 
leriter pojjltis fubvenire ptricuiis : qtua ita bic coan- 
gufliata eft RefpubL ut nifi Deus fiifsimi m corde 



PrhtciPis mfpiraverit , ut infitam filA mifricordiam 
fuis famtdts largiatur , & fuper iliam diacopjin , vel 
unum Magiftrum miiitum , & unum ducem dtgnetur 
concedire* in ornni Jimus anguftia dcflitutiy quia ma- 
xime partes Roman* omni pnefidio vacuata videntur. 
Et Exarclms fcribit nuilum pojfe nobis remedium fa- 
tere : quippe qui nec ad iilas partes cujhdtendas fe te- 
Jietur pojje fufficere . Imperet ergo illi Deus tsojlris 
veiociter pericuiis fubventre antequam nefandifstma 
gentis exercitus ioca , qu<e k Republica detmentur , 
Deo fibi contrario ( quod alfit ) pravaieaut occttpare 
&c. Harum litcrarum ftimulis , & D. Gregorii 
opera gefta cfse , qu?e fupra notavi ex Menandro 
credcrem , nift metachron fmi vitio arguerer. 

(89) VeriOis dixifset fcribere incoepir , quippe Moralium 

libros Conftantinopoli reverfus abfolvit, 

(90) De S. Eutychii errore idem S. Gregorius comment. 
in Job. verf. & rnrfus circumdabor pelie mea ♦ enar- 
ratis iis , quae fcripferat Patriarcha de Refurre- 
^tione , nempe futuram abfque palpabili carne, 
fubdit . Tunc itaque de bac re in ionga contentione 
perdufti , gravtjfima ccepimus a nobis fimultate refdi- 
re. Cumpidt memoria Til>erius Conjlxnttnus ImVer. 
fecretbme* & iiium fufcipiens , quid inter nosdifcor- 
dia verfaretur agnovity & utrittfqtte parth ailegatio- 
nes penfans , eumdem iibrum , quem de Refurrectione 
fcripfrat , fuis quoque aliegationibus deflruens , deli- 
beravit } ut flammis cremari dekuifjit . A quo ut egrejfi 



a 

3 

,\ 

3 



PAULI DIA 

Faroald (pi) primus Spoletanorum dux , cum 
Langobardorum exercitu Claflem ( 92 ) inva- 
deos 9 opulentam urbem , fpoliaum cun&is 
divitiis nudam reliquit. (93) 

C A R XIV. 
i> Protog Patriarcba . 

MOrtuo vero apud Aguilejam Patriarch^ 
Probino , (94) qui Ecclefiam unum re- 
xerat annum , eidem Ecclefi» Sacerdos Helias 
pneficitur , 

CAR XV. 

De morte Ttberii Conflamini AugufH, 
& de Imperio Mauritu. 

Tlberius igitur Conftantinus, poftquam Im« 
perium Teptem rexerat annis , (95) fen< 
dens ubi diem mortis imminere, unacumcon- 



C 
A 



B 



Jwnuty me agrttudo vaJida > eumdem verbEutycbhtm 
amtudo , & mors frotthus efl fequuta &c. Unde fa- 
clie annum a&e difputatioms conjicere licec , 
nempe ultimum S. Eucychii , qui fatalis ctiam 
Tiberio fuit. 
(91) Alias Pbaroaidus. Lind. 
(oa) Fidem adftruit Faulo Agnellus in vita S. Joannis 
XXXII. AgiluIphiRegis tempore Ravennatis Ec- 
clefiaEpifcopo. Scribit ille. Hic autm ajunt qui- 
dam cives cmtatem Clajjis ab bofttli Oopulo ofe mul 
ta Ecclefia tribus vicibus emit ; non Jbium civitatem 
fed & babitantes in ea cum fuburbams fuis ornmbus 
ut faSum fuum emit . Qua licet in Faroaldi tem- 
pora quadrate non conveniant , fubfequentem in- 
relidmm« urbis fortunam declaranr. 
(9)) Hic inferenda funt, qu« refertMabillonius tom.II 
vet anale& ex fubfcriptione in calce Colle&mei 
ex libris S. Auguftini per Eugipium Presbyterum , 
& Abbatem Lucullanenfem excerpti, qu« ita le- 
p tur „ nempe Reduce Ncapoli tarue urbis Epifcopo • 
Et eo jubente egp Petrus Notarius S. Ecclefia Catbo- 
lica heafolitana , ut fotui , emendavi fub die iduum 
Lecembrtum , Imperatore Lomino noftro Tiberio Con- 
fiatitinopoits AgufH anno feftimo , foft Confulatum 
ajufdtm Agufti amto tertto. Indifhone quthtadecima , 
eljtdentibus Langobardis Neafolitanam ctvitatem • Ir- 
rupiionis Langobardorum in Tranftyberinam Ita- 
liam , & Neapolitana urbis obfidionis fub XXX VL 
Ducibus minime Faulus mcminit; fed infra cap. 
XXXIII. hac fcribit . Circa bac temfora futatur 
effe faftum , quod de Autbari Rege refertur . Fama 
efi enhn tunc eumdem Regem fer Sfolethtm Beneven- 
tum fervenijfey eamdemque regionem cefijfe, & uf- 
que ttiam Regium extremam Itaiia civitatem vicinam 
Sicilta ferambulafle, clariffimamque urbem a Joan- 
ne tantum Conhno invafam refert infra lib. IV. 
cap. 35. At ni fallorconfentaneumallato teftimo- 
nium fubodorare licet in Conflantino Forphyro- 
geni etatantopere a Feregrinio in fua diflertat. de 
tempore inftituti Ducatus Beneventani exagitato; 
ipfeque Faulus id minimefibi, ut parerat, explo- 
ratum aperte fatetur ; unde mancam illius hifto- 
riam evincere poffimus, non tamen fupplere, de- 
ficientibus antiquarum rerum ubexioribus monu- 
mentis. 

Ad Tiberii tempora revocavit etiam ez Anafiafio 
Bi bli othecario , aliifque Latinis Scriptoribus Lan- 
gobardorum impetum in ipfam Romam Sigo- 
nius , hxc fcribcns . Proxtmo amto ( nempe 57^. ) 
Longobardi communi confilio Etruriam , qua th di- 
tione Romanorum remanferat mvadere , tjr Jires frof- 
pere* cederet , ipfam demum adoriri Romam decrevere . 
Quare contraths undique copiis infefio agmtne th fines 
trruperunt , ac populatiombus effuse faBis , agrtfque 
iatiigney ferrojuevaflatis oppida Romanat ditioms ag- 
grefli funt . Eo tmfetu Sutrium , Polimartium , Orta , 
Tudertum , Amerta , Perufia , Luceoli , & alia vix 
vftentata oppugnatione addutla . Et infra : Longobardi 
shdefpe certiore , Jive prads , five viBoria Romana 
illeat in agrum Romanum procejjerunt , ac fecoribus, 
qua adififci potuerunt , abaais , fiede th bomthes etiam , 
arbores , ac figetes , & tetta occurrentia favierunt , 
ac demum urbi ipfi caflra admoverunt . Erat urbs 
tson folum fine fr^JMio , fed etiam fine Duce , quod- 
que calamitatem cwitatis augebat , ne frumentaria 
quidem rei Ji diutins fuflmenda obfidio ejfet affatbn 
ertt 9 qubd & contmua) Lmgpbardormm mcttrjmes 



O N I L I B. III. 443 

filio Sophi* Augufte , (96*) Mauricium genere 
Cappadocein , (97) virum ftrenuum , ad impe- 
rium elegit, ornacamque fuam filiam regaliW 
ornamentis ei eam tradidit, (98) dicens: (99) 
Sit tibi imperium meum cum hac puella coa- 
ceflum, utere eo felix, memorfemper utasqui- 
tate, & juftitia deledleris . Haec poftquam di- 
xir , de hac luce ad «ternam patriam ( roo ) 
migravit,(ioi) magnum luAum populisdefua 
morte relioquens • Fuit enim furamae bonita- 
tis, in eleemofynispromptus, in judiciis juftus, 
in judicando cautiffimus , nullum defpiciens , 
fed omnes in bona voluntate comple&ens, om- 
nes diligens , ipfe quoque eft dileftus a cun- 
£txs . (102) Qjio defundo Mauricius indutus 
purpurd , redimirus diademate, ad circumpro- 
ceffit, acclamatifque fibi laudibus, (ioj)largi- 
tus populo munera,(i04)primus exGraecorum 
(105) genere in Imperio confirmatus eft . 

CAP, 



agreftes in agris fitie fericulo verfari wm faterentur » 
& ea aftate meflmm xibii fecijjent , & frtorum an~ 
norum inofia ipjaEccIefia borrea jam frofe funditut 
exbaufijfet . £uod cim Benediflus P(mtifex~pro fua 
frudentia cerneret , extemplo literas ad Ttberium 
mifit , orans ut fi agrorum vaftationi , atque Urbit 
olftdioni obviam tre fra longo marium , ac terrarum 
thtervallo non fojjet , faJtem fe thopia, ac famis hn- 
fendentis fericuio liberaret , ac magnum frumenti nu* 
merum mari ad Urbem Jubmitteret . j^uod podquam 
accefit Tiberius , contthuh naves onerarias th Mgyptum 
ad coemendum frumentum ire , atque thde Romam 
contendere juffjt . Interhn Longobardi cum tentata 
Urbis offugnatione fafius a muris Romanorum vtr- 
tute refulji minus opthtone profecijfcnt , Urbem obfi- 
dione cthxerant &c. Frumcnto tandem in Ofti» 
portum allato , atque inde Romam quamquam 
contra tendentibus Langob. eve&o , de relinquen- 
da ii obfidione cogirarunt , ac Romams petentibut 
inducias concejjerunt . 
(94) Nomen Probthij aliis deeft. Lma\ 

Notanda vetuitiulma Patriarcha appcllatio. 
(9f) Nempe quatuor annos , meiifes decem , 8c dies to- 
ndem iblus , ceteros cum Juftino patre. 

(96) Quonam padto Sophia Aug. quam iupra rebellan- 

tem dixerat, in gratiam Imp. redierit, id omni- 
no reticuit Paulus . 

(97) Arabiffum Cappadociae oppidum patriam habuit 

Mauricius genere Romanus. 

(98) AUas eidem nuftum dedh. Lind. 
Chronicon Alexandrinum Data illi nempe Mauritio 

th uxorem a Tiberto novo Confianttho filia Ccnflanttha 
XIV. AugujU. Zonaras annal. 14. edit. Regias Pa- 
rif. f. 7». addit Tiberium fentientem ex phtifi mor- 
tcm fibi imminere Charitonem filiam Germano , 
Conrlantinam Mauritio in matrimonium dcdifle % 
& utrumque Carfarem appellaise . Inde Mauri- 
tium Imp. coronari juuifse. 
(00) Vi morbi non pronunciavit ipfe orationem Tibe- 
rius, fed ipfius jufsu Joannes Rhetor , qui Qiias- 
ftoris munere fungebatur : eam pluribus refcrt 
Zonaras lib. 18. cap. 6. elegantiffimam fane pio- 
que dignam Imperatore . D, ctiam Greg. TurofU 
unde Paulus hac habet , aliique plures . 

(100) Aliis deeft. Lmd. 

(101) Altera poft orationem die. 

(10») Sunt verba D. Greg. Turon. lib. 6. cap. jo. 
(ioj) Alias laudibus 9 r> plaufibm . Lind. 

Exempla ejus rei abunde in vitis Imperatorum ha- 
bentur. Corippus 
Laudibus inmmeris regnantum nornma toliunt 
Julhno vitam tercentum vocibus optant . 
Augufia totidem Sopbia plebs tota reclamat 
Mille canunt laudes vocum diftrimine mille . 
Jttftthum , Sofbiamque fares duo lumtha mundi 
Effe ferunt : Regnate pares th facula dicunt . 
Felices annos domhhs felkibus orant 
Infinuit vox illa diu, tandemque quievit . Lind. # 
(104) Bis hoc fiebat in electione Imperatoris a Senatorii 
ordinis viro , vocabanturque ea mifflia %inxon(li* . 

Curopalata fivrc^rcu «f XatoV a Xi^aa-dP |V/- 

XQ(U/3i* . §V $i 91*19* . TfJtttfMllBt |X irOLVItoV xgVTOV- 

, Xflu 4r rfxaVfl* Tfjftfxart vOfAtCfxaiu #«*r<» ui* 
Tflcty dfyvfot £i 'mvctCtBL y xeu ro(* {1% o/SoXuv nrt^ 
PHttfo-avTtf , flirf*Tt* **f « nrXXBoi; . Lind. 

(tof) Alias m Qracorum Imferio confirmatus. Lind» 



Digitized by 



Google 



444 



DE GESTIS LANGOBA RDORUM 



CAP. XVI. 
Dc Regno Autbari , & quanta fecuritas 
ejus tempare fuit . 

ATver6Langobardi , cbm pcr anuos decem 
fubpoteftateducumfuiflent, tandem com- 
muni confilio Authari Clephonis filium fupra 
memorati principis, regem fibiftatuerunt . (106) 
Qiem etiam ob dignitatemFiavium appeilave- 
runt , quo prenomine omnes 9 qui poltea fue- 
runt * Langobardorum reges feliciter ufi funt . 
Hujus in diebus ob reftaurationem regni, duces 
qut tunc erant , omnem fubftantiarum fuarunu 
medietatem regalibus ufibus tribuunt , ut efle 
poflit unde Rex ipfe , five qui ei adha?rerent , 
O07) ejufque obfeauiis per diverfa offieia de- 
diti, alerentur • (108) Populi tamen aggravati, 
per Lan^obardos hofpites ( 109 ) parthmtur . 
Erat fane hoc mirabile in regno Langobardo- 
rum , nulla erat violentia , nuliae ftruebantur 
infidi». Nemoaliqueminjufteangariabat, (110) 
nemo fpoliabat. Non erant furta, non latroci- 
nia , unufquifque quo Ubebat , fecurus fine ti- 
more pergebat . (m) 

CAP. XVII. 
Quomodo Childebertus Italiam introivit, 
fed fafta pace difcefjh . 

HOc tempore Mauricius Imperator , Chil- 
deberto regi Francorum quinquaginta^ 
millia folidos per legatos fuos ob hoc direxit , 
ut cum exercitu fuper Langobardos irrqeret , 
eofque 4e Italia exterminaret . (112) Qpi cum 



(106) Anno DLXXXVI. cum Pagio Antaris electionem 

affigno, pluribus in diveriamfententiameuntibus, 
qui ut fubfequentium rerum chronologiam feivare 
poiGnt , annos Ducum contra Pauli telhmonium ad 
minorem numerum perftringere coguntur, vel ul 
Sigoniui ,8cBaronius habent ad antecedentem an. 
ele&ionem retrahunt . AbbasBiclarieiifis inChro- 
ruco . Anno Leovigildt XIIL Lfingobardi m ItaliaRe- 
gemfihi ex fuo genere eligtmt vocabulo Antbartc , cujus 
tempcre & mtittes Romatri omntno fintt catfi.A nnus ver6 
Leov^ildi XIII., Chr. DLXXXVI.mmime refoon- 
det,ficum ipfo Pagionumeretur, Eminentimmus 
Baronius ex D- Gregorio proxjmum Antharic ele- 
ftioni miraculum clavis San&i Petri narrat , quod 
fubfequentibus fortafle annis accidit. 

(107) Alias adrant. Lind. & Mod. 

(io3) Ex legibus Langobardis , quid (im/Ie conjicere 
licet , dc tributis Regi debitis , quas tertio 
quoquc anno in Palatium inferebantur , ut 
Gualla fcribit. Quod 8c notafle memini viram 
eruditiffimum Sinapium , editis in arte Medica li- 
bris laudatum , in fuis MSS. commentariis , in 
quos totius ferme antiquitatis fele&iffimos flores 
congeffit . Eos Excellentiis. Comes Carolus Ar- 
chintus genio, do&rinaque fua fervavir ,* 8c inflo- 
rentiffimam bibliothecam congeffit. Sinapiusenim 
frequenti literatorum hominunv infehcitate pref- 
fus , eo forrunae injuria mi/eriarura venerat , ut in 
faoc Mediolanenfi Nofocomio vita fiinclus , com- 
mentarios hofce fuos , unicam haereditatem , pri- 
mis occupantibus reliquerit, 

(109) Amb, fro Langobardis bofptcia, 

(1 10) Nec altquem mjufte mgartabant , nemtnem fpliabant . 

Modoet. 

Glofsarium Angaria *tfttty*r/*> ofxW«, i? y*<ri*. 
Inde angariare verbum , 8c Angarianus , qui agrum 
locat, ut angariam accipiat,4it habetur inveteri- 
bus glofsariis , quae doQu viri de angariis , 6c pa- 
rangariis fcripferunt non oompilo, quinpotius le- 
6tores ad eorum libros /emitto • Lind, 

(111) Adversus ha>c EminentiiBmus Baronius ann. j8j. 
H<*c Paulus 1 fed Longobardus etipfe fiia genti fii- 
tnium favit: non ita cateriy qui boc tempore vixere* 
pr^rf rthn verb Gregorius Pafa , qui fape ob mgentia 
ab eifdem fcelera ptrpetrata , iffos Longobardos gtn- 
tem nefindiffrmam nominat , compluraque de Hfdem 
refrt , qua contraria omnrno w, qua a Paulo nar- 
rantinr effe nofcuntur . Non negaverim ramen fub 
Anthario BLegc Langobardorura fanritiam tempe- 
rafse novam Regni fbrmam , quaprioribus depras- 
^arionibus fbrra&e ceAatunii cautumque neLan- 



B 



innumera Francoruna mulritudine , in Italianu 
fubit6 introivit . Langobardi ver6 in civitatibus 
communientes fe, intercurrentibus legatis, obla- 
tifque muneribus , pacem cum Childebeno fe* 
cerunt . Qjii ciim ad Gallias remeaiTet, cogoito 
Imperator Mauricius y quia cum Langobardis 
foodus inierat , folidos , (113) quos ei ob Lan« 
gobardorum detrimentum (114) dederat, repe- 
tere coepit . Sed ille fuarum virium potentiA 
fretus, pro hac re nec refponfum reddere voluit. 
CAP. -XVIII. 
De expugnatione Brexelli , ejr defuga 
Doftrulfi ducis. 

HIs ita geftis Authari Rex Brexillum civi- 
tatem , fuper Padi marginem (itam , ex- 
pugnare aggreffus eft , in quam Drodlulf (iij) 
dux a Langobardis confugerat , feque partibus 
Imperatoris tradens , fociatus militious Lango- 
bardorum exercitui fortiter refiftebat . Ifte ex 
Suavorum, hoc eft, Alemannorum gente oriun- 
dus, (116) inter Langobardos creverat, &quia 
erat form& idoneus , ducatus honorem merue* N 
rat . Sed ciim occafionem ulcifcendae fu* capti. 
vitatis repperit , contra Langobardorum illico 
arma furrexit • (117) Adversiis quem Lango- 
bardi gravia bella geflerunt : tandemque eum 
cum militibus , quos juvabat exuperantes , Ra« 
vennam cedere compulerunt . Brexillus capta 
eft , (118) muri quoque ejus ad folum ufque^ 
deftrudVi funt . Poft h«c Authari Rex cunu 
Smaragdo Patricio, qui tunc Ravennae pneerat, 
ufque in annuoi tertium pacem fecit. 0 ! 9) 

C AP. 



gobardos homo ii^lis ut ante moleltus liberiori 
Jure belli uteretur, quippe jam de retincnda Ita- 
lia Langobardi cogitaoant , captifque munitioribus 
urbibus , aihi&aque univerfa gente merit6 fpera* 
bant . Nifi forte venientis in Italiam Childcberti 
fama perciti novum fibi prarfidium fub uno Regc 
paraverinr, ac miticres effetli Italoc aFrancis cfi^ 
vertere tentaverint . 

(ui) Baronius ex Cedrcno hanc Mauritii lcgationem ad 
Childebertum Fr*ncoruni Rcgem , cjulque in Itsu 
li«un expeuitionem, in anno tertio illius lmpcrii naf* 
rat , eu mque reibondere afseri t Chr. DLXXXVIIL 
Gregorius vcrb Turonenfis in anno ChildcbertiRe- 
gis nono, qui cum PagioDLXXXlV. refpondet. 
Extant apud Du-Chefne in iua colle^tione Scrip- 
torum Francicorum epiftolae ad ChildebertumRc* 
gem diredae occafione iftius cxpeditionis, 8c alte- 
rius, de qua Nofter infra: primas dius ad hanc 
pcrtinere judico, alteram ad poftremam, de qua 
cap. XXX. In iis legimus plura, qu« nofterpra>. 
rennifit a Graecis contra Langobardos acla, cxpu- 
gnationem fcilicet Mutinae , Altini, ac Mantu«» 
necnon deditionem Parms , Rhegii , & PlacentiaB 
dum Graaci ad eas obfidendas proficifccrentur. 

(iij) Alias foiidorum . Lind. 

(114) Alias expuljionem. Lind, 

(115) Alias VroHrulfus, J-ind f & Modoct, 

(116) Haec verba nonleg. Item fequentia : erat formaidth 

neus ducatus bonorem meruerat: fed cum. LnuL 

(117) Modoet. contra Langobardos illicq in armafurrmt. 

(118) Modoet, Brexillum vi cafta efl. 

(119) Paccm inter Antharium Regem , & Smaragdum 
DWBceffiise annum DLXXXVI. , argumento cft 
epiftola I. Pelagii II. ad Epifcopos lilriaj, quam 
di^o anno daum communitcr afnrraant . ln ea 
haec leguntur , 

Pehgius &c. 

Dikmjfimis fratribus Elia , alhfque Efifcopb &C. 

Qubd ad dilecrionem veftram firatres , filihue cariffm 
noftra tardtis fcripta dtrigimus , non malevolavoluth 
tatis, attt dtflimulationis , vel negligentia 
datitr : fid Jicut ncftts* temporalis quairtas , &bojWts 
ntcejfitas balknus tmpedwit , Nam ficut ait Lomtnus 
per Propbctam : fsumqujd obltvifcetur multerfUturn 
uteri (ut \ Non ergo credatur nos vtfcerum m&rorum 
dnrfionem non cum gravi ftetu, ac gemitu aWutJIe : 
fed utinam cariffmi , illumtnet Dommus oculos cor* 
dis veftri j ut mfiri cordis getmius ptro vobuw^ 



Digitized by 



Google 



r AULl 

CAP. XIX 



D I A C 
A 



De morte Doflrulfi> & quali Epitapbio 
bonoratus ejf. 

HUjus fani Drodtolft, de quo pnemifimus, 
adminiculo , faepe Ravennatium milites , 
adversum Langobardos dimicaruut . Extrudfca- 
que chffe Laogobardos , qui CJaffe (xto) ur- 
bem tenebant, hoc adjuvante pepulerunt . Cui 
cbm vita? expleflet terminum , honorabile fe- 
pulchrum ante limina beati Vitalis martyris 
tribuentes , tali ejus Jaudes epitapbio extule- 
runt: 

Clauditur hoc tumulo , tanthm fed corporc^, 
DnxShilf. (121) 
Nam meritis tota vivit in urbe (m) fuis. 
Cum Bardis (ix$) fuit ipfe quidem, namgente 
Suavus; (124) 
Omnibus & populis inde fuavis erat. 
TerribiJis vifu facies, fed meote benignus, (125) 

JLongaque robufto pe&ore barba fuit. 
Hic & amans (126) femper Roipana & publica 
%na, 

Vaftator gentis adfuit ipfe fuae. 
Contemfit (127) caros, dum nos amat ille,pa- 
rentes, 

Hanc patriam reputans.efle Ravenna fuam. 
Hujus prima fiiit Brexeili (128) gloria capti. 

Qjjo re/uens cun&is hoftibus horror erat . 
Qui Romana potens valuit poft figna (129) juvare 

VexUium primum Chriftus habere dedit. 



fofsttis . Quis enivt* ficut att beatus ApoftoJus 9 nt- 
firmatur , & ego non tnfirmor I qtds jcandalizatur %\ 
& ego non uror l & alibi. Qtfia fi patitur unum f 
nteml/rum compatiuntur omraa membra . Poflea ergo 
quam L>erts omnipotens trro felicitate CbHftiamfsimo- 
rum Prmcipum , per labores* atque folicttudmem filn 
noftri excetlenttfsimi Smaragdi Exarcbit & Ctartu- 
iarti facri Palatii pacem nobis interim » vel qtmtem [ 
donare dignatus eft: cum omm f Itdtudim fejmamus 
frafintia ad vos fcripta dirigere &c. 
Extat ejufdem Pontificis alcera epiftola de rcbus 
Langobardicis ad Aunahum , five Aunaharium I 
Epifcopum AJtifiodorenlem , ut afierit Sirmondus , 
in fua colle£t Concil Gallican. qua dictum Epi- 
fcopum rogavk , ut Francorum Reges a Langobar- 
dorUm contcsderatione di velleret , eaque ad fuperio- 
ra XXXVI Ducum tempora revocandaeft , utpote I 
data annoDLXXX. , veliequenti , juxta le&ioncm 
Sirmandi . Ex ea caetenfque paifim notatis evinces 
Pauium noftrum fummis tantum Jabiis , ut cii in f 
dicfeno, Langobardicam hirlonam guftaffe , & ma- 
xima rerum geliarum momenta filentio pr«teriif- 
k . Idque mamfelius apparet ex altero veterum 
Grsccorum infigne monumento his Mauritii tem- 
poribus inferendo ex Tfieophylacco , acTheopha-J 
ne , quibus poft clarifilmam Komanorum de Per- [ 
Gs victoriam ad Martyropolim , altera de Lango- 
bardis memoratur ad ipiam veierem Romam , ut 
appellant recentiorum temporu m Grasci Scripto- [ 
res P»>* M , fcribit Theopny^^ us "b. j. cap. 4. 

nptv&uniS tut( «Jfcf Aoyyof3dpfc*p dvrti^tv iQoJoif . 

Roma vetus Langobardorum impetus retundit,6c 
Theophanes anno 580. fecuncium Aiexandrinos | 

**rp rfi %rm . juW Zt-rrtfu/3. /W/xt. {. #/ Aoyyt- 
/Baffoi xa<m Pv/uaivr voXt/jtop tteotrw. HOC tempore I 

merue Septembri , Indicbone fexu Langobardi cum j 
Romanis beiio conHigunt. Pr«cefl*erit ver6 indu- 
cias hoc capite memoratat hasc Romanomm vi- 
ftoria , etfi Grascorum characleres huic tcmpori noo 
bene conveniant , probabilis fortaffe copjeChira • 
(120) Amb. Clafjem. 
(iiiy Alias Lrothtifus corport folo. Lind. 

Amb. pro DroSlulf. DoOrtm. 
tivt) Alias orbe. LituL 
(ixj) Mod. Vadit. 

AL Ex vaJidis fuit iffe quidem , nam gente Suava 
Ortus adbuc juvems captus ab bofte Juit. Liftd. 
(1*4) Amb. Suevus. 
(izf) Alias corda bmgva. Liod. 
Tom. L 



B 



O N I L I B. III. 445 

Inde etiam retinet dum Claflem fraude (130) 
Feroaldus 

Vindicet utClaflem, claflibus arma parat. 
Puppibus (iji) exiguis decertans amne Badri- 
no,(iji) 

Bardorum innumeras vicit & ipfe manus . 
Rurfus & in terris Avarem fuperavit Eois . 

Conguirens dominis maxima palma fuis . 
Martyns auxilio Vitalis fultus ad iftos 

PervSnit, vi£tor f«pe triumphat ovans. 
Cujus & in templis petiit fua membra jacere, 
Hsec loca poft monem buftis habere juvat • 

Ipfe facerdotem moriens petit ifta Johannem , 

His rediit terns cujus amore pio . 

CAR XX. 

De Sacerdotio PelagU Papa 9 & errore 
Helia Patriarcba. 

DEnique poft Benedi&um Papam , Pelagius 
RomanaB Ecclefiae Pontifex , abfque juf- 
fione Principis ordinatus eft , eo ou6d Lango- 
bardi Romam per circuitum obnderent , nec 
poffet quifquam a Roma progredi . (13 j) Hic 
Pelagius Heli* Aquilejenfi Epifcopo , nolenti 
tria capitula Calcedonenfis Sjmodi fufciperc- , 
Epiftolam fatis utilem mifit ,quamBeatusGre- 
gorius, ciim eflet adhuc Diaconus, confcripfit. 

CAP. 



(116) Alias arma fequens femper Romana. Lind. 
(1x7) Amb. contemnit . 
(1x8) Amb. Brextlli. 
(119) Alias prajigna. Lind. 
(ijo) Alias clajjem claffbus arma 

Armts opponit mcenta noftra diu . Lind. &Mod. 
(iji) Alias 

Lango bk Bardorum vhres contrwit opefque 

Ipforum titulis clarus ad aftra datts 
Martyris auxilto frc. Lind. 
(ijl) Mod. Brandmo. 
(ijj) Alias faujia futura putans . Lind. 
(1J4) Alias mortens bac dona pettvit 

Quis exaratis latus ad aftra abttt . Lind. 
(ijf) Anno DLXXVU. Pelagius ad Pontificaturn afccn- 
dit, ac de illius eletbone h«c habet AnaAafius , 
unde fortaflePaulus; ordmatur abfqtie juftione Pri*- 
cipis 9 eo quA Lmgobardi objiderent croitatem Roma- 
nam% & multa vaftatto ab ets fieret m Italta. 
(ij6) Aquilejenlis Schiirrutis hilloria, quam rebus Lan- 
^obardicis Paulus norter incexuit , alcius puriori e 
fonte repetenda, ne cum iplo in maxirnos erro- 
res , quos infra cum viris doclSrina , fic purpura 
dariuimis, Baronio nempe, acNorifio, fuis locis 
noubo. DamnatoPelagianorum Principe Orige- 
ne , qui Rufinum Monachum Aquilejenlem erro- 
rum propugnatorem in Occidente habuit , nova 
turbarum & calamitatum ieries incoepit. Quippe 
Theodorus Caefare» Cappadocum MetropoIita,co- 
gnomento Aicides , Origenis defenfor acerrimus , Ju- 
ftinianum per fummam fraudem decepit, fuadens 
Acephaiot ad iubfcnbendam Synodum Chalcedo- 
neniem adduci pofle fi tria tantum capitula , qui- 
bus ofTendebantur corrigeret . Acephalorum gens 
Alexandria nata erat , fcnbit Norifius : plurimi enim 
ab Aiexandrmo Antiftite* qubd Cbalcedonenfem Syno- 
dum admijerat rebellantes , cum Jine capite, dogmati- 
zarent , AcepbaJi dicebantur • Capitula verb hac 
propofuic Theodorus nempe Si damnetttr Tbeodo* 
rus EpiCcopus Mopfttejknus teflorti' magifter , cujus 
iaudes tabentur in epiftola Iba Prafuits Edejfeni m 
Synodo CbaJcedonenfi recitata . Dein fi probibeantur 
itbri Tbeodoreti cotttra XII. capituia Sanai Cyriili in 
Epbefina Synodo confecrata , quos iibros Patres Cbal- 
Ceaonenjes non condemnarant contenti dtclo contra AV- 
ftortum aprtefcnte Tbeodoreto anatbemate. Tandem 
Ji rejiciatur memoratilba epijhia ad Marim Pcrfam, 
in qua laudat Tiieodorum , S. Cyriilum accufat , ac 
EpOefinam Synodum lata citra examen practpttts cott* 

tra 



44$ 



DE GESTIS LA NGOB ARDORU M 



CAP. XXI. 



De bello Cbildeberti contra Hifpartos. 

INterea Childebertus RexFrancorum,bellum 
advershm Hifpanos gerens , eofdem acie_ 
fuperavit . Caufa autem hujus certaminis ifta^ 
fuit . Childebertus Rex Ingundem fororenu 
fuam Herminigildo , Lewigildi Hifpanorum- 



tra Nefiorium fententis infimulat . Theodora Au- 
gufta , que palam Acephalis ftudebat id ipfum 
Juftinianoinculcat Sed eo confilio ut ubi femslCbai- 
cedonmfis Concilii correftto m aliquibus peret , jam 
ttniverjim ejufdem auBoritas coiiaberetur . Annuic 
his Frinceps , atque anno DXLIII. ut contendir 
Norif. primum hoc adversus tria capitulaedictum 
emifit, cui fublcripfere Parriarcha, rcnuente Ste- 
phano Diacono Vigilii apocrylario . Hinc jurgia 
8t lites ac mox dwifa m partes Ecclefia , nam Oriens 

Eiem ediSum Jufttniani refeferat , Occidentaies , //- 
a, Italiy Galli* Hiffani, Africam* pro tribus 
A >itulis defugnabant. Motus ingentibiM tumuki- 
bus Imp. plena Synodo quxftionem in Regia ur- 
be decidendam curavit , iub Acephalorum Secl* 
concilianda fpecie Epifcopos ad aynodum facris 
divalibus congregans, VigiliumqucPontificemad 
fe accerfivit. Hic de urbe Roma in Siciliam navi- 
gans , 8c inde Conftantinopolim , honote fummo 
a Juftiniano exceptus contra Acephalos decretum 
illico promulgavit, 8c Mennam Conftantinopoli- 
tanum Patriarchara a communione lafpendir , 
qubd plurimos Epifcopos ad fubfignandum Jufti- 
niani decrctum compuliffet . Mox ver6 mutata 
fcntentia, ad eumdem judicatum icripfit, 8c pro- 

fiugnata huculque tria capitula damnavit . Litus 
mp. novo edicto haec iterum publicavit, fed fre- 
mentibusOccidentalibus Ecclefiis ferb compertum 
cft ex Vigilii judicato Jites au&as , nulkmque 
fpem nifi in OEcumenfca Synodo ad quam Epi- 
fcopi accedere ju/B . Inrerim Vigilms judicatum 
Mennas manibus repctiit, quo integra Patribus 
in Concilio caufa forct , & trium capitulorum 
quaftioni velut inducias faclac . At earum impa- 
ticns Theodorus Iibrum contra tria capitula edi- 
dit, & Imp. fuaiit, ut recufantibus Occidentali- 
bus ad Synodum accedere , edictum ipie contra 
tria capftula publicarer, quod 8c fccir, Onenta- 
libus Epifcopis facfcionis iu« proemio donatis, ac 
caeteris damnationi capitulorum minime fublcri- 
bentibus exilio mulclatis. Adversus hacc VigiJius, 
ut par erat , infurgens , in Imp. iram incidit, quam 
ut vitaret e Placidianis «dibus adEcclcfiam S. Pe- 
tri in Ormifda confugit , indcque accejpto fecuri- 
tatis Sacramento in Placidianas aedes lterum re- 
diit; fed cum violatatn fidem in dies cognofceret, 
Chalcedonem transfretavit , rurfufque accepta fidc 
Conftantinopolim revocatus a Juftiniano mitius 
cft habitus , 8c fidef profeffionem a Menna Pa- 
triarcha , Theodoro Celareenii Epifcopo, aiiifque 
ad bonam frugem redeuntibus accepit , revocatis 
etiam Imperatoris edictis , ut res integra ad Syno- 
dum deferretur, quas tandcm anno jjj. Conftaa 
tinopoli eft habita CLXV. Patribus m ea ieden 
tibus. Vigiliusadeffe recufavit, 8c fcriptolibello, 
qucm vocant Conftitutum , acta Synodi exau&o- 
ravir; qu6d pari numero Patrum ex Oriente, at- 

Jjuc Occidente congregandam fuiffe contenderet ; 
ed adnitente Juftiniano cuncla inSynodo V.funt 
abfoluta , atque inter cstera , quae longum eflet 
hic recenfere , tria capirula damnata . Muuta ite- 
rum fcntentia Vigihus Synodum approba^t , 8c 
Cortftitutum , aliaque prius pro tribus capitulis 
fcriptis derogavit , ac poftmodum Romam redux 
in itinere mortuus eft. 
Vigilio fuccefTor Pelagius hujus nominis L Juftinia- 
ni perfuafione tria capitula damnans in Italorum 
odium , ut Vigilii memoria , incidit : quia jam fibi 
plures perfuafaant novo decreto Sacroiancltas Clul- 
cedonenfis Synodi auftoritatem labefa6Uri . Ve- 
netiarum , 3c Iftri« Epifcopi fupra coeteros refra^ 
gabantur , 8c fchifrnate faclo in partes feceflerant 
adcout Pelagius per Narfetera Patricium,8cPr*- 



B 



regis filio, in conjugium tradiderat. Qjii Her. 
minigildus praedicatione Leandri (137) EpifcQ- 
pi Hifpalenfe , (138) atque adhortatione fvm 
conjugis , ab Arriana Fferefi , qua pater fuus 
languebat, ad catholicam fldem converfus fue- 
rat, quem pater impius , in ipfo facrato Pa- 
fchali Dei , (139) fecuri percuflum intereme- 
rat. (140) Ingundis ver6 poft mariti 8c martj^ 
ris funus, de Hifpaniis tugiens , dum Gallias 
repedare vellet , in manus militum incideos , 

2ui in limite (141) adversiim Hifpanos,Go- 
iofque refidebant, cum parvo filio capta , at- 

que 



fe&um vi cogere tentaverir repugnantes ad reci- 
piendam Synodum . At xlli Narfetem ipfum dkit 
devoverunr,quod fupra notavi, 8cPaufino Aqui- 
lejenfi Patriarcha, ut Paulus habet, inftigame , 
provincialem conventum habuere , atque in eo 
tria capitula a Chalcedonenfibus Patnbus non 
damnata a quoquam profcribi pofse negarunt . 
Mortuo intenm Juftiniano , Juftinus fuccefserat , 
qui laceratas icliiimate provincias , novi^ue m 
dies excitatas quasftioncs videns,edi&umfidei publi- 
cavit, optimo confilio, led inani eventu, revoca- 
tpque de Italia Narfete Schifmatici Veneti ani- 
mofiores fac^i , advenientibus Langobardis ftatim 
adhajferunt, uthoc etiam armorura prajfidio in- 
lblentius infurgerent , nullifque momtis Joannit 
III. qui Pelagio I. fuccefserat,Bencdicli, 8c Pe- 
lagii II. ad bonam mentem revocari potuerunt, 
quamquam horum poftremus in ipfos beneficen- 
tiifimu« fuerit ob translatam fedem in infulom 
Gradum , quod 8c Paulus narrat : probat enira 
Norifius in eadem Gradenfi Synodo, qua Pelagio 
acclamatum eft , conrra V. Synodum iterum 1 
Schiimaticif Epifcopis juratum. Poft haK, pac^is 
Langobardos inter, ttcSmaragdum induciis , Pela- 
gius ad Schifmaticos converius modis oranibus 
eos ad Ecclefiam revocare curavit , plurefque de- 
dit ep iftolas ad Eliam , quarum prinura fupra 
nocavi , aiiafque recitavit Baronius , eas verb 
aS. Gregorio confcriptas Paulus nofter teftatur, 
ctfi Pontifex beatif. in fuis epiftolis , ubi de Pe- 
lagii notatis Iiteris mentionem facit , id modeftie 
caufa reticuerit . 
Pelagius datis ad Heliam narratis literis cian furiit 
eaner$ fe intellig&ret , abjefto caiamo armata manu 
cum Scbifmattcis agnidum ratas , fcribit Norif.,con- 
tra eoidemSraaragdum Parncium concitavit. Illi 
verb datis Mauricio Imp. precibus id obtinuerunt 
perliteras adSmaragdtim datas ut nullatenus quem* 
quam Sactrdotum fro caufa cornmwnonis mquietart 
frafumeret , quae lunt verba libelli ad Imper. fub 
Gregorio tranfmiifi , in quo cum legantur hgc 
Dum Smaragdus gloriofus Cbartularius Patrem wh 
firum S. mem. Heliam Arcbiefifcofum Aquilejenjis 
Ecclefia pro caufa ipfa pluribus contnftaret , mani- 
fefti erroris evincitur nofter cum de Helia fcribat 
nolenti tria capitula Cbalcedonenfis Symdi fufciferey 
ciim ipfe pro tribus capitulis tutandis fchiima fo- 
vtret . 

(1J7) Ahas Heleandri. Lind. 8c Mod. 
(158) Mod. Hifpanenfis. 
{119) Amb. dtg. 

(14°) Haec item narrat D. Gregorius cognomento Ma- 
gnus lib. 3. dialog. cap. XXXI. 8c Gregor. al ter 
Turonenfis Hiftoriw Franc. lib. j. cap. 39. <l ul ™f 
de Ingunde S. Hermenegildi uxore . Sedlngundn 
Sigederti Rggis fiiia cum mapio apfaratu in Hijf*' 
mas dtreBa ab avia Goifvmiba ( erat enim Brum- 
childis Sigcberti Regis uxoris mater , quam ex 
Athanagildo Rege priore marito fufcepetat) cum 
gaudio magno fufcipitttr , quam nec fajja eft tn Mt- 
giom Catbolica dtu commorari, fid ut rebafttzaretur 
sn Ariana barefi blandis cctfit fermonibus Jnltcere , 
fed tila vtriiiter reiutlans cwfit dtcere : /*#ctf I*** 
me ab origrnali feccato Bafttfmo faiutari fimei ab- 
iutam fuijje , & S Trnatatem m una aquaittate eye 
confejfam &c. Hac illa audiens tracundta furore {uc- 
cenfa adprebenfam per comam cafitis pueliam tn ter- 
ram coniidit , & dtu caicibus verberatam >ac Jangta- 
ne cruentatam juffx exfpoliari, & pifiins tmnurfjtj, 
fed ut ajjirunt muiti numquam animum fuum ajm 
nofhra refkxit . _ . ^ 

(141) Ahas qui limitam Htfpanum adi*r*a Gotbos froUge- 
bant. Lind. 



Digitized by 



P A U L I D I A 

que in Siciliam dedufta eft,fi4i) ibique diem 
claufit extremum. Filius vero ejus Imperatori 
MauricioCooftantinopolim eft tranfmiffus. (143) 

CAP. XXII. 

De Francorum cxercitu, qui in Italiam venit. 

RUrfum Mauricius Auguftus , legatos ad 
Childebertum mittens , eum (144) ut 
contra Langobardos in Italiam exercitum diri- 
geret perfuafit . Childebertus exiftimans fuam 
adhuc germanam (145) apud Conftantinopolim 
vivere, legatis Mauricii aquiefcens , ut fuaixu 
poffet Ibrorem recipere,iterum adversum Lan- 
gobardos Francorum exercitum ad.Italiam di- 
rexit . Contra quos dum Langobardorum acies 
properarent* Franci, & Alamanni diffenfionem 
lnter fe habentes * fine ullius lucri conquifitio- 
ne, ad patriam funt reverfi. 

CAR XXIII. 

De aqua diluvio, & miraculo , quod faflum efl 
in Bafdica Santti Zcnorm . 

EO tempore fuit aque diluvium in finibus 
Venetiarum & Liguri«,feu ceteris regio- 
nibus Italiae t quale poft Noe tempus creditur 
non fuiffe . Fa£te iunt lavin» (146*) poffeflio- 
num, feuvillarum,hominumquepariter & ani- 
mantium magnus interitus . Deffrudla funt iti- 
nera,diflipat« funt via* , tantumque Atefis(i47) 
fluvius tunc excrevit , ut circa Bafiiicam Beati 
Zerionis martyris, (148) qu« extra Veronenfis 
urbis muros uta eft, ufque ad fuperiores fene- 



(141) In Africa periifle Ingundem kribit citat. Gregor 
Turon., ncque de illius tuga cum Faulo concor- 
dat . Scribit ille . lgitur ut fuperha diximus Ingun- 
dis a vrro cum Imperatoris exerchu derelitta , dum 
ad ipfum Principem cum filio parvulo duceretur 9 h? 
Afrtca defuuBa eft , & fepuita . Qu* D« Gregorii 
narratio , mea quidem lententia , vero propius ac- 
cedit: conftat enira a S. Hermenegildo Conilanti- 
nopolim ad Mauricium Imp. S. Leandrum able- 
gatum fuifle , ut auariba contra motam Ariano- 
rum perlequutionem impetraret, ibique meniora- 
tum Epifcopum cum D- Gregorio Magno amici- 
tiam iniiflc; idemque Turonenfis Gracorum arma 
S. Hermenegildo foederata narravit, lib. V. cap. 
XXXIX. hsec addens. At tlle % nempe Leuviclul- 
dus $ datis Praftfto Imp. triginta mil. foiidorum ut 
fi ab ejus folatio revocaret , commoto exercitu contra 
eum venst : Hermenegiidus verb vocatis Gracis contra 
fatrem egredhur f relicia ht urbe conjuge fua. Cian- 
que Leuvkbildus ex aduerjb ventret yreliluts a foia- 
tio , cum videret nibtl fe pravaiere pojfe , EccUjiam 
qua erat Propmqua expttnt &c. 
Cftterum & Hermenegildi Martyrium fiiperveniente 
Pafchalis feftivitatis die , ut refert D. Gregor. M. 
contra Baronii fententiam anno DLXXXV. re- 
centiores affignant , teftimonio potiflimum Ab. Bi- 
clarienfis. Scxibit ille. Anno III. Maurieii* qui eft 
Leovegildi XFIL anrtus, Hermenegildus in urbe Tar- 
raconcn/i a Shberto mterfkitur. Franci Gailiam Nar- 
honenfm occupare cupientes cum exercitu ingrejfi&c. 
Cujus expeditionis meminit etiam D. Gregor. Tu- 
con. difto iib. 8. cap. 18. Leuvigiidus verit Uerme- 
necbildum fiihtm Juum , quem ante difta muiier ba- 
Mt ntcrti traduvt. Qmlmde caufis commotus Gunt- 
cbramnus Rex m Hifpanias deftinat &c. eoque loco 
notandum hanc , quam Paulus Chi Ideberto expedi- 
tionem tribuit, Gunthramno ejus patruo affigrafle: 
nifi fbrtafle uterque in Hifpanos lrruit, & ut Va- 
lefius contendit duo fuerint poft Manyrium San- 
&l Hermenegildi cum Hiljpanis Francorum bella. 
De Ariani Leuvigildi perlecutione , vide Chronic. 
Gothorum Ifidon flsra DCVIIL 

(<4l) Vide in appendice ad hiftor. Franc. D. Gregor. Tu- 
roncnfis varias epiftolas Childeberti , 8c Brunichil- 
dis ad Athanagildum S. Hennenegildi filium da- 
cas, atque ad imp.aliofque, cum ille Copfianti- 
Tom. L 



c 

A 



B 



O N I L I B. IIL 447 

flras aqua peningeret, licet (149) Beatus Gre- 
gorius poft Papa fcripfit , in eandem Bafilicam 
aquam minime introifle . (150) Urbis quoque 
ejufdem Veronenfis muri ex parte aliqua ea- 
dem funt inundatione fubruti. Fa&a eft autem 
hsec inundatio, fexto decimo Kal. Novembris. 
(151) Sed & tantfc corufcationes^ & tonitrua^ 
fuerunt , quantse fieri vix seftivo tempore fo- 
ient. Poft duos quoque menfes , eadem urbs y 
Veronenfium, magna ex parte incendio con- 
cremata eft . In hac diluvii effufione in tantum 
apud urbem Romam fluvius Tyberis excrevit , 
ut aquas ejus fuper muros urbis influerent , 8c 
maximas in ea regiones occuparent . Tunc per 
alveum ejufdem fluminis , cum multa ferpen- 
tium multitudine , Draco etiam mirae magnitu- 
dinis per urbem tranfiens , ufque ad mare de* 
fcendit.Subfecuta ftatim eft hanc inundationem 
graviffima peftilentia, quara inguinariam appeU 
lant . Qpae tanta ftrage populum devaftavit , ut 
de inseftimabili multitudine , vix pauci remane- 
rent. Primuraque Pelagium Rapam, virum ve- 
nerabilem perculit, & une mora extinxit • De- 
inde paftore interempto , fefe per populos e*- 
tendit. (151) 

CAP. XXIV. 

DePontificatu BeatiGregorii, & cladc, qus 
tunc Rom# fatta eft . 

IN hac tanta tribulatione Beatiflimus Grego- 
rius , qui tunc Levita erat , a cunftis gene- 
raliter Papa eledtus eft . Qjii dum feptiformem 
Letaniam fieri ordina(Tet,intra unius ho« fpa- 
tium , dum hi Dominum deprecarentur , o&o- 

gtnta 



nopoli dcgeret * quibus antiquitatum peritifTimi 
PP. Congregationis S. Mauri editionem luam il- 
ludrarunt. 

(144) Mod. ei. 
(i4f) Mod. forcrem. 

(145) Alias lacuna. Lind. 

GloiTasIftdoTi: Lavina lapfum inferem^ tegituretiam 
apud D. Hieronymum . Apud Diaconum quoque 
sn continuatione Hiflorias Eutropii lib. XVIII. fa- 
B<e fttnt iacunapoflljfionum 9 feu vtllarum , Icgcndum 

falia* funt lavina pofjijjumum > feu vtliarum . Nam 
vulgata leclio plane corrupta . Lmd. 

(147) MocL Adexis. 

(148) Mod. atque Cbnfcflbris. 

(149) Amb. UcH & Jtcut B. Gregorius &c. 

(150) Amb. aqua mmhne introiertt . 

(iji) Alias mundatio Kal. Novembris. Lind. &Mod. 

De utraque Tyberis » 6c Athefis inundatione D. Gre- 
gor. Magnus lib. 3. dialog. cap. XIX. qui mira- 
culum exundantium aquarum ad Bafdicaro S. Ze- 
nonis , prsiente Rege Antharico fa6him aflerit . 
Annum ex altero Gregork) Turonenfi conjicerc li- 
cet lib. 10. cap. 1. Scribit ille. Armo XV. CUidc- 
berti Regis ( qui ChriHi DLXXXIX. ) Liaconus 
nofter ab urbe Roma cum San&orum pignortbus ve- 
niens Jk retulit 9 qtCd anno fuperiore menfe nono tan- 
ta tnundantia Tyberis fluvius urbem Romam obtexh , 
ut ades antioua dhuerent , borrea etiam Eccie/ue fub- 
verja fint , m qwbus notmuila tritici modiorum mil- 
lia periere . muithudo etiam ferpentum cum magno 
dracone tn modum trabis validm fer bujus flwit al- 
veum in mare defcendtt &c. Eminentulimus Baro- 
nius draconem rtufle putat unam ex repcntibus 
beliiis miroB magniwdinis , quas Plinius boas ap- 
pellat , aliquando in regiombus prope Tyberim 
vifas . 

(ijx) Hasc Faulusde Gregor. Turon. qui loco citato fe- 
quitur . Subfecuta eft de vefltgio clades > auam mgui- 
nariam vocant : nam medio menfe XI. aavemens pri- 
mum omnium juxta illud quod m Ezecbiele Propt*ta 
leghur* a Sanchtario mw mcipne , Pelaghtm Papam 
ftrcuih 1 quo dejun&o magna ftrages popuii de boc 
vtorbo fafta efl* Pelagii vero Pontificis obitum an- 
no DXC. plunbus firmat dodif. Pagius in f ia 
critica , qua mihi ChronologisB perpetuus filus , 
nifi alitcr manjfeOa ratio fuadeat . 

Rrr 



Digitized by 



44» 



DE GESTIS LANGOBARDORUM 

A 



ginta ex eis fubito ad terram corruentes,/piri- 
tum exhalarunt . Septiformis autem letania_, 
ideo di&a eft,quia omnis urbispopulus a Bea* 
to Gregorio in feptem' partes deprecaturus Do- 
minum eft divifus . In primo namque choro , 
fuit omnis clerus; in fecundo, omnes Abbates 
cum monachis fuis ; in tertio omnes Abbatiirae 
cum congregationibus fuis ; in quarto omnes 
infantes ; in quinto omnes laici; in fexto uni- 
yerfe viduae ; rn feptimo omnes mulieres con- 
jugatas • (153) Ideo autem de Beato Gregorio 
plura dicere obmitcimus,quia jam antealiquot 
annos ejus vitam , Deo auxiliante , texuimus . 
In qua quaecunque dicenda fuerant , juxta te- 
nuitatis noftrae vires , univerfa defcripfimus . 
0*4) 

CAP. XXV. 
Qumodo Beatus Gregorius Anglos comertit. 

HOc tempore idem Beatus Gregorius , Au- 
guftinum , & Mellitum , & Johannerru , 
cum aliis pluribus monachis timentibus Domi- 
num,in Britanniam mifit,(i55) eorumque prg- 
dicatione ad Chriftum Anglos convertit. 



Otf) AnnoDXC. dic IIL Septembm D.Gregorius Pon- 

tifex confecratus, crafsante quidem inguinariape- 
fte , quae Pelagium iunulerat . Qu» de litaniis re- 
fcrt Vaulus noitcr ab altero Gregorio Turonenf. 
exlcripfit , ut indicat ordo peribnarum , 8c loco- 
rum , unde Septiformis litania ducta eil * qui 
niinims rcfpondct alteri ab iplb Gregorio Magno 
diftributo in fuo fermone hoc tempore habito, 
. cujus initium Gporttbat fratres cariffimi^ ut nota- 
vit ErninentifTimus Baronius , cui placuit conje- 
ftura repctitas fuifse ordine vurio litanias , eaque 
de caufa Gregonis etiam ordinem varium nota- 
tum . 

(154) Extat adhuc D. Gregorii Magni vita per Paulum 
noiirum defcripta, quae fcriptis ejufdem S. Ponti- 
ficis praeponitur in poftrema caftigatiori editione 
PP. Benedictinorum S. Mauri. 

(1J5) Non uno eodemoue tempore D. Gregorius Augu- 
ftinum , oc Mcllitum in Angliam mifu . Extant 
in regeftro eput. lib.VI. IndiclXIV. annoChri- 
fti DXCVI. plurcs D. Grcgorii epiftols , quibus 
AugultinumTher>dcrico, oc Theodeberto Regibus 
Francorum, 3c Brunichildi Reginae, iteraque va- 
riis Gallias Epifcopis, 8c Abbatibus commcndat. 
Q\\o tempore data etiam & altera ad Epifcopum 
AlexandrinumEulogium , qua calamitates a Lan- 
gobardis pafsas dolct his vcrbis . Quanta autem 
nos a Langobardorum gladiis in quotidiana noftr&rum 
crjhrm depradattone y vel dttrmcattone , atque interitu 
patimuri narrare recufamus : ne dum dolores noflros 
loquimury ex comfajjione , qnam nobis impenditts % ve- 
Jh-os angeamus . Libro vero XI. Indict IV. com- 
mendat Mcllitum , & Laurcntium Presb/terum 
ad Auguftinum mifsos . Occafione di&arum epi- 
ftolarum pluribus difputatum eft, praecipue inter 
Scriptores rerum Francicarum , at perbelle foluti 
funt nodi in adjunciis notis ad cafdem inlaudata 
edit. PP. Benedift. Vide etiam Pagium anno c$>6\ 
Defun&o Hclia Aquilejenfi Patriarcha , Severus , ut 
narrat Paulus , ei fucceflit, quem pro tribus capi- 
tulis accrrime pugnantem Smaragdus ad Gradum 
wnicns inEcclciia cepit,ac militari licentia inju- 
riis , 8c vcrberibus laceflitum fccum Ravennam 
deduxit , ubi coram Archicpifcopo tria capitula 
damnure coactus fuit , atque una cum Severo To- 
t annes Parentinus, Severus Tergeiiinus, ac Vm- 
demius Cznctenfis Epifcopus capti , qui & tria 
capitula damnare coa6ti . Ad pleniorern illuftra- 
rionem prflefentis capituli addam verba do6tiffimi 
Norifii . Hk Pauli Diaconi textus corrigendus , qui 
cim dicat tres Eptjcopos cum Sevtro Ravenmm de- 
duflos , poftea in fiw capitis edit. GrotH eos veluti 
quinque recenfet boc pafto : Severus , Parentinus ,Joan- 
nes tfatricius, Vindemm % acjoanwti mm ita pror- 



B 



D 



CAP. XXVL 

De morte Helia Patriarcba, (jr facerdotio 
Severi. 

HIs diebus defun<5to Helia Aquilejeofi ftu 
triarcha, poftquam quindecitn annos fa- 
cerdotium gefierat , Severus huic fuccedens t e- 
gendam fulcepit Ecclefiam. (i$6) Qjiem Sma- 
ragdus Pitricius veniens de Raveima in Gra* 
dos , per femetipfum a Bafilica extraheos, Ra* 
vennam cum injuria duxit, cum aliis tribus ex 
Hiftria Epifcopis : ideft, Johanne Pareotino, St 
Severo, atque Vindemio , (157) nec non etiam 
Antonio jam fene Ecclefiag defenfore . Quibus 
comminans exilia, atque violentiam inferens , 
communicare compulit Johanni Ravennati Epi- 
fcopo trium Otpitulorum damnatori, qui tem- 
pore Papse Vigilii,vel Pekgii, k Romaia Ec~ 
clefias defciverat focietate . Exempto vero anno^ 
a Ravenna ad Grados reverfi funt , Qjiibus nec 
plebs communicare voluit,nec ceteri Epifcopi 
eos receperunt . Smaragdus Patricius a Demo- 
nio non injufte correptus , (i$8) fucceflbrenu 
Romanum Patricium accipiens,Conftantinopo- 
lim remeavit . Poft ha?c fa&a eft Synodus de* 
cem (159) Epifcoporum in Mariano,(i<So) ubi 
receperunt Severum Patriarcham Aquilejenfem 

dan» 



fus legendum efl Sevnus Tergtjhnus , Joatmes Parnh 
tinus , Vmdemtus . ld*m vero Scripor itidem ait di 
Smaragdo , vi illos m Joatmis Ravcrmatis fententiam 
adegijje: Quibus % inquit comminans exilia &c. Ita 
CatbolicumjEpifcopum , ac Romana jidei vtndtcem ob 
Ujloria ignorantiam ab Apojktica Sede rebellemfmpt 
&c. De bac Severi captrvttate bac Jbribunt Scbifma- 
tici ad Maurictum : Pofl boc ordmato in S. Aquile* 
jenfi Ecclejia Beattfs. Arciupifcopo noftroSevero* qua 
z contttmelia illat* ftnt^ & quibus injuriis , ac cade 
corporali fuflium » & qua violentia ad Ravetmatem 
dvrtatem fuerrt perduBus , atque redaftus m cuflo* 
dnim, quibufve necejfitattbus oppreffus* atque contri- 
tus fuerh j potutt ad L omm noftri pias aures fint 
dubio pervenire . Ex quibus patet errare Sigcnium 
dum Jcribit Smaragdum ob captum , vexatumque Se- 
verum h Mauricio ex Italia revocatum , dato etdetn 
fucceffore Romano Patricto > nam Scbifmatici boc mi- 
tmne reticutfjent , neque anfaftum Imperatori nmo- 
tuijfet fubdubitajfnt. MS. Aqttilejenfia Smaragdurn 
uti Sacrilegum a Dtemone tnvafwn fuiffe cornmm* 
fcuntur , b*c enim Sc/nfmatici publicabant , queis ple* 
bem in errore dettnerent &c. 
hsterim ubi per Iftnam , ac Venetias vulgatum eft &• 
vcrum^ ac collegas Ravema tria caphula condenmaf* 
fe , eorum prafntiam Jinguli quique fugkbant » mc 
ante communioni Eccbjiajhca admtjfi Junt , quam f» 
N Synodo iterum pro tribus capitulis cautionem datoSa- 
N cramento prajiarent . Indtcla autem futt Synodus Ma- 
rani , quod munitiffimum modo Venttorum oppidutn 
eft ftagnis Adriatici maris feri ctrcumdatum in Foro- 
julumfi littore ad Celmam amnem Jitum. Decem Efi- 
fcopos eu conveniffe fcribit Paulus &c Nomina vtrb 
Epifcoporum in edftis libris ita recenfentur Petrus de 
Altino clarijfimus, Ingenuinus &c. ut fupra . Atfi 
decem convtnere , cur novem tantum Scbtfmaticorum 
nomina exprimuntur f Et bic error in codicem trtef- 
ftt ; nam clarijfimus male apponitur , ut epitbetum 
Petro Alttnati , eft rnirn nomen Eptfcopi Gmcordievfis % 
qiti anno 519. alteri Synodo mterjuit. Itaque boc pa- 
(h legendum Petrus de Alttno , ClariJJmus de Con- 
cordia . Laurenttus etiam Bellunenjis atci debet , ne- 
que enim Lunenjis Epifcopus in Liguria ad Macram 
erat fuffraganetis Aqutlejenfis Metropolita , & in al* 
tera Synodo proxime babtta fcribitur Laurenttus Bel- 
lunenfis : efl autem Bellmum Venetia urbs . Porro 
omnes fere illi Epifcopi Synodo anm $»9. nomen dede- 
rant. Tarvijinus tamex* & Vtcerrtinus tunc nm ad- 
fttere , & SoJarto Veronenft Junior fubrogatus Juerat . 

(1J7) Costera ufque ad pun&um aliis defunt. LM. 

(1 j8) Mod. a domino jufle correptus. Alias Snuaragdus 
tem Patrtcrus jufte corretlus &c. Lifld. 

-(iJ9) » decentj non Iegitur inMod. 

(ido) Alodj Mawiano. 



Digitized by 



P A U L I D I A 

tSantem libellum erforis fui, quia trium capi- 
tulorum damnatoribus communicarat Ravennse. 
Nomina vero Epifcoporum , qui ic ab hoc 
fchifmate cohibuerunt , haec funt : Petrus dc^ 
Altinoclariflimus, IngenuinusdeSabione, Agnel- 
lus Tridentinus , Junior Veronenfis , Horuntinus 
(161) Vicentinus , Rufticus de Tarvifio , Fon- 
tejus Feltrinus , Agnellus de Acilio , Lauren- 
tius de Lunenfis . (i6t) Cum Patriarcha autem 
coramunicaverunt illi Epifcopi: (itfj) Sevems, 
Parentinus, Johannes Patricius, Vindemius, & 
Johannes . Hac tempeftate Rex Authari ad Hi- 
nriam exercitum mifit,cui exercituiEuin(itf4) 
Dux Tridentinus praefuit . Qpi poft pra&das , & 
incendia , fedla pace in annum unum , magnam 
pecuniam Regi detulerunt . Alii quoque Lan- 
gobardi in Iniula Amacina, (165) Francionem 
magiftrum militum , qui adhuc de Narfetis 
parte fuerar, & jam fe per viginti annos con- 
tinuerat, obfidebanr. Qui Franciopoftifexmen- 
fes obfidionis fuse , Langobardis eandem mfu- 
lam tradidit, ipfe vero ut optaverat, (166) di- 
miflus a Rege, cum fua uxore, & fupelle&ile 
Ravennam properavit . Inventae funt in eadem 
infula divitiae multa», qu« ibi de fingulis fue- 
rant civitatibus commendatae . (167) 

CAR XXVII. 

Quomodo Rex Autbari fororem Cbildeberti 
^ in matrimonium accepit . 

AT veri Flavius Rex Authari , legatos ad 
Childebertum mifit , petens ejus germa- 
nam fuo matrimonio fociari . Chmque Childe- 
bertus acceptis muneribus k LangobardoruiiL- 
legatis, fuam germanam eorum Regi fe datu* 
rum promififlTet , advenientibus tamen Gotho- 
rum de Hifpania legatis , eandem fuam germa- 
nam,eo quod gentem illam ad Fidem Catholi- 
cam converfam fuifle cognoverat , repromifit . 
(168) 

C A P. XXVIII. 

Quamodo Franci in Italhm introierunt , <Jr k 
Langobardis devifti funt. 

INter hxc legationem ad Imperatorem Mau- 
ricium direxit , mandans ei , ut quod priiis 



0*5) 



(166) 

(167) 



0*8) 



Amb. Horocius. Mod. Hcrontius . Lind. Htrentius* 
Amb. Beldunenfs , Maxenttus Julcjenjis , & Adrta- 
mis Polenjis . 

Mod. Velumnjis* Maxentius Vilienfis , <Jr Adrianus 
Polefenfis. 

Lind. Feluncnjh , Maxaitius Julknfis , & Adrianus 
Polcnjss . 

Amb. fcilicet Seyertts &c. 
Alias Eoinus* Lmd. 

Amb. Amencina , alias Amacina , a!. Cumactna , ut 
in Mod. (juaa le&io cailigatior , quippe fcrmo eft 
de infula mLario lacu XX.mil.pai.ab urbe Como . 

Alias obtuhrat . Lind . 

Gefta hacc omnia Carolus Sigonius anno 587. nar- 
ratj fi ver5 pfeudoiynodmn inMariuno iunt iub- 
fequuta, ut Paulus innuere videtur , ad iublcquen- 
tes annos funt rcvocanda. 

Alias eorum Regi promtjit , legationemque ad Impera- 
torem &c. 

Anno J87. Autharis Iegationem ad Childebertum 
Regem , ut Chiodoiuindam Sororem fibi in ma- 
trimonium daret exccpit , altera Reccaredi Gotho- 
rum Regis S. Hcrmenegildi fratris, qui Lcuvigil- 
do patri fuccefserat , Rcgnumque inftitutione S. 
Leandri ab Ariana peftc purgavcrat : ejus legatio- 
nis meminit S. Gregorius Turon. lib. o. cap.1d.15. 
8c %2. unde repetere licet diftxultates , cjuas ob 
mortem Ingundis , quae Reccaredo etiam imponc- 
batur, datis decem iolidorum millibus Brunichil- 
di , 6c Childeberto lcgati fuftulerunt . Chlodofuin- 
da verb an Rcccaredo uxor fucrit , non bene li- 



c 

A 



B 



D 



E 



O N.I LIB. III. 449 

non fecerat nunc contra Langobardorum gen* 
tem bellafufciperet,atquecumejus confi!io(i69) 
ab ItaliaTemoveret . Qj.ii nihil moratus exer- 
citum fuum ad Langobardorum debellationem 
in Italiam direxit. Cui Autbari Rex tk Lango- 
bardorum acies non fegniter obviam pergunc f 
proque libertatis Jtaru fortiter confligunt • In cz 
pugna Langobardi (170) viftoriam capiunt 9 
Franci vehementer ca?fi, nonnulli capti, pluri- 
mi etiam per fugam elapfi, vix ad patriam re- 
vertuntur. Tantaque ibi ftrages fa<fta eft dcu* 
Francorum exercitu,,quanta nufquam alibi me- 
moratur. (171) Mirandum fane eft, cur Secun- 
dus qui aliqua de Langobardorum geftis fcrip- 
/ic, hanc tantam eorum vi&oriam prseterierit > 
ciim hxc 9 quaB prairnfimus de Francorum inte- 
ritu, in eorum hiftoria hifdem ipfis pene ver- 
bis exarata l^gantur . 

C AP. XXIX. 

Quomodo Rex Autbari in Bajoariam perrexit, 
ut fuam jpnfam videret. 

FLavius vero rex Authari Iegatos poft hxc 
ad Bajoariam mifit , qui Garibaldi eorum 
Regis flliam fibi in matrimonium peterent . 
Qposille hcnignefufcipiens,Theudelindam(i7t) 
fuam filiam Aurhari fc daturum promifit. Qui 
legati revertentcs ciim haecAuthari nunriaftent» 
ille per femetipfum fuam fponfam videre cu- 
piens, paucis fecum , led expeditis ex Lango^ 
oardis adhibitis , unumque ubi fideliirimum , 
& quafi feniorem fecum ducens , fine mora ad 
Bajoariam perrexit. Qjui ciim in confpeciuGa- 
ribaldi regis , juxta morcm legatorum , intro- 
dufti elTent, & is qui cum Aumari ?Juafi fenior 
venerat, poft falutationem verba, ut moris eft, 
intuliifct, Authari cum a nullo illius gentis co- 
gnofcererur , ad regem Garibaldum propin- 
quiijs accedens , ait : Dominus meus Authari 
rex , me propric ob hoc direxit , ut veftrairu 
filiam ipfius fponfam , quae noftra domina futu- 
ra eft, debeam confpicere , ut qualis ejus for- 
ma fit , meo valeam domino certius nuntiare . 
Cbmquerex hoec audiens fiiiam venire juiTiflet, 
eamque Authari , ut erat fatis eleganti forma , 
tacito nutu contemplatus elfet , eique per ora- 

nia 



quet: Baddo enim Regina e;us uxor III. Tolera- 
jio Concilio fubicripiit niii iorraise > ut Mariunus 
rer. Kiipan. lib. 6. cap. I. aiscr.t ,ea morrua , Cl lo- 
dofuincfam duxcrit ; at rcpugnant chronolo^ic» 
notae di&i Concilii, ut l\igius animadvertit. 

(169) Amb. cvnjilio eos ab Itaira &c. 

(170) Alias itaut Lahgobardi vinccrcnt omnes. Galli antem 

vebementer aftilii , ctji muiti ca}tt y fiurimi tamtn 
per fugam ela{Ji. Lmd. 

(171) Hasc etiam de Childcixrrto in Italiam expcditionem 

meditante narrat pluries cit. Grcgor. Turcn. lib,^. 
cap. xo. additque Childebertum cidcm Rcccarcdi 
legato Felici, qucm ad Gunthramnum patruum» 
ut de petito matrimonio deliberarct, ablcgabat » 
in mandatis etiam dcdilse , ut ab eo paranti fibi 
expcditionem in Italiam impctraret auxil.a , ad 
quac Gunthramnus hon pojjiim, inquit, ht Italiam 
exercitum meum dtrtgere> ut uitro ecs mcrti tradami 
gravijjima enim lues Italiam nunc dtvaftat. Cohibe- 
re tamcn non potuit ardentem atate > atque defi- 
derio juvenem , paterna quippe ditioni recuperan- 
d« inhiabat . De illius exercitus clade idem Gre- 
gor.lib. 9. cap. Commotis ducibus* cum exercitu 
illuc abeuntilus cunQtgunt partter . Sed nojhrts valdi 
ctjts , multi prvjhati, ncmwlli capti* plurimi ettam 
per fugam lapji, vix tn patrtam redierunt. lantaque 
ibi futt jhrages de Francorum exercitu , ut oltm Jimi- 
lis ncn reculatur . Eaque ciades communitet anno 
DLXXXVHI. notatur. 
(t7x) Amb. Tetdmdam. 



\ 



45o 



DE GESTIS LANGOB ARDORUM 



nia fatis complacuiffet > ait ad regem : Qpia_ 
talem veftra fili» perfonam cernimus , ut eam 
merito noftram reginam fieri optemus , fi pla- 
cet vellrce poteftati de ejus manu , ficut nobis 
poftea faftura eft , vini poculum fumere pra- 
optamus. Chmque rex id fieri debere annuiflet, 
illa accepto vini poculo , ei priiis qui fenior 
efle videbatur propinavit . Deinde c&m Autha- 
ri, quem fuum efle fjponfum nefciebat, porre- 
xiflet , iile poftquam fcibit ac poculum redde- 
ret, ejus manum nemine animadvertente digito 
tetigit , dextramque fuam fibi a fronte per nav 
fum , ac faciem prodqxit . IUa hoc fua* nutrici 
rubore perfufa nunciavit • Cui nutrix fua ait : 
Ifte nifi ipfe Rex & fponfus tuus eflet , te om- 
nino tangere non auderet . Sed interim filea- 
mus , ne hoc patri tuo fiat cognitum • Re enim 
vera digna perfona eft, quae tenere debeat re- 
gnum , & tuo fociari conjugio . Erat autenu 
tunc Authari juvenili setate noridus , ftaturl de- 
cens, candido crine (173) perfufus, & fatis de- 
corus afpe&u . Q.ui mox a Rege commeatu ac- 
cepto, iter patriam reverfuri (174) arripiunt , 
deque Noricorum finibus feftinanter abfcfedunt. 
Noricorum fiquidem provincia,quam Bajoario- 
rum populus inhabitabat , habet ab oriente^» 
Pannoniam , ab occidente Suaviam , k meridie 
Italiam,abaquilonis ver6 parte Danubii fluen- 
ta . lgitur Authari ciim jam prope ltaliae fines 
veniflet , fecumque adhuc , qui eum deduce- 
bant , Bajoarios haberet , erexit fe quantunu 
fuper equum cui praefidebat potuit,& toto an- 
nifu fecuriculam , quam manu geftabat , in ar- 
borem quae proximior aderat nxit , eamque_ 
fixam reliquit , adjiciens hsec infuper verba^, : 
Talem Authari feritam(i75)facerefolet.Ciim- 
que h«c dixiflet, tunc intellexerunt Bajoarii , 
qtii cum eo (176) comitabantur , eum ipfum Re- 
gem effe Authan . Denique poft aliquodtempus, 
ciim propter Francorum adventum , perturba- 
tio Garibaldo Regi adveniflet , (177) Theude- 
linda ejus fiiia cum fuo germano, nomineGun- 
doald , ad Italiam confugit » feque adventare^ 
Authari fponfo nuntiavit . Cui ftatim Ule ob- 



(173) AVlasflava cafarie. Lind. 

(174) Alias cum fuis in Italiam reverfus eftt Norkorum fi- 

nihus fftinantcr abfcedens . Lind. 
(*7f) ^lias ^«w» feu feritam. Lind. Ferrtatem. Amb. 
Fertta eft plaga, five i&us. Sic explicatur m legi- 

bus Langob. Tit. IIL §. V. Tit. X. §. IIL 
(176*) Mod. cum eo erunt > & comitabantur eum , ipfum &c. 

(177) Vercbatur enimChildebertus neBoji, qui ejus tri- 

butarii crant ea Regum affinitate ad Langobardos 
delcilcerent . Gari baldoTaUilonem fuccefliffe con- 
ftat: incertum an ipfe adveniente Childeberto ad 
Autharim iugerit, vel in beiio perierit . 

(178) Anno DLXXXIX. 

(179) Alias arufpicins peritum . Lind. 

(i3o) Sedfata neaueunt immutari , hxc aliis defunt. Und. 
(181) Amb. Conftantmopolim . 

(181) Alias Cmftanttnopoli legatione ptrfun&us cum esdem 
Regi&c. Lind. 

(183) Mod. ulturum fe. 

(184) Haec qua Paulus more fuo trunca narrat fufius re- 

cenfenda. Childebertus ad Mauritium legatos di- 
rexerat Bodegifilum, Evantium, & Gripponem . 
Hi Carthaginem appulerant, atque unus e famu- 
lis Evantii monilc mercatori abftulerat. Mercator 
cdmfua precibus repetere non potuiffet, vi femu- 
lum retiriens , gladio ab eodem occifus eft . Co- 

Snita casde Prxte&us , comitante miiitum caterva 
;atim ad legatos venit , rixaque inter eos oru , 
legati Bodegifilus , & Evantius a miiitibus occifi , 
Tum Grippo violata gentium jisra , & jpacis fce- 
dera querens ad Mauritium venit , qui le legato- 
rum Childeberri mortem ulturum promiferat. De 
frequentibusIegationibusChildebera adMauritium 
plura funt monumenta ia hiftoriis Giccorum , & 
Francorum . 



B 



viam cum magno apparatu nuprias celebraea- 
rus in carapo Sardis , qui fupra Veronam eft 9 
occurrens, eandem cun&is laetantibus in conju* 
gium Idus Majas accepic * (178) Erat autenu 
tunc ibi inter caeteros Langobardorum duces , 
Agiiulf dux Taurinenfium civitatis . Qjjo in lo- 
00 ctim perturbato afere lignum quoddam 9 
quod in regiis feptis fttam erat , cum magno 
tonitruorum fragore vi fulminis i&um fuiflet f 
habebat tunc Agilulf quendam de fuis arufpi- 
cem puerum , (179) qut per artem Diaboli- 
cam 9 quid futurum portenderent idkus fulmi- 
num, intelligebat , aui fecrete chm Agilulf ad 
requifita natune reficleret, eidem dixit : Mulier 
ifta, quae mod6 regi noftro nupfit, tua nonpoft 
muitum tempus conjux futura eft . Qjiod illc^ 
audiens , caput fe ejus amputaturum ,fi hac de 
re amplius quid diceret, comminatus eft . Cui 
ille: Ego quidem inquit* occidi poflum , fed 
fata nequeunt immutari , (180) nam certe ad 
hoc ifta in hanc patriam femina yenit , ut tuis 
debeat nuptiis copulari . Qjiod ita quoque poft 
fa6him eft . Hoc tempore , quam ob caufanu 
incertum, Anful cognatus regis Authari, apud 
Veronam eft interfedhjs. 

CAP. XXX. 

Quomodo iterwn Francortm exercitus 
m Ztaliam venit . 

HAc etiam tempeftateGrippo legatus Chil- 
debeni regis Francorum , cbm a Con* 
ftantinopoli (181) remeafTet , (182) & eidenu 
regi fuo 9 quomodo honorifice ab Imperatorcw 
Mauricio (ufceptus fuiflet , nunciaffet ; & ouia 
injurias , quas apud Carthagtnem perpeffustue- 
rat, Imperator ad voluntatem Chilaeberti re> 
gis ultum iri (183) promififlet , (184) Childe^ 
bertus confeftim iterat6 in Italiam exercitunu 
Francorum cum viginti ducibus ad debellan- 
dam Langobardorum gentem direxit.E quibus 
ducibus, Andualdus,(i8y) & Olo, & Cedinus, 
(i8tf) eminentiores fuerunt . Sed Olo chm im- 
portun^ ad Bilitonis (187) caftrum accefliffet , 

ja- 



(iSf) A\\^Aldoaldusy^Holo y ^citm^.L^^Mol 

(186) Greg. Turon. Cbedmus. 

(187) MS. UbtUoms. Lind. 
Philippus Cluverius in fua ItaL anriqua lib.Icfl^. 

XIV. ut Caninos campos, 8c Bilitionis oppidum 
certius inveftigaret, hsec de Gregorio Turonenfi, 
qua ad Pauli noftri illuirrationem conducunt re- 
petiit . Hh a Grippone Cbddeberto relatis (nempe 
quas fupra notavi ) cxmfeftim exercitum m Italiam 
commoveri jubet : ac vigrnts duces ad Langobardorum 
gentem debellandam dtrigtt . Adproptnquantes autem 
ad terminum Italue , Andovaldus cum VL ducibus 
dextram petiit , atque ad Medioiasumfem urbem adve- 
iw>, ibique eminsss tn campeftria caftra pofuertmt . Oh 
autem dux ad Bilitionem bujus urbit caftrum* m 
campis JhumCantnis , importum) accedens , jaculo fib 
fapilla fauciatus cecidit , & mortuus eft . Bi autem 
cian egreffi fuijfent in prada , ut aliatnd viQur adqm* 
rerent , a Langoiardis rrruentibus pafsim fer loca pro- 
fternebasttur . Erat autem ftagnum quoddam m iffi 
Medtoianenfium urbis territono , quod Cerefium voct- 
tant , ex quo parvus quidem fluvius , fed profunaus 
egredhur. Super bujus laci iitus Langobaraos rejtde- 
re audierant . Ad quem cum approptnquajjent , prtuf 
quam flumen* quod diximus ytranjierant a litore illo* 
unus Langobaraorum , ftansLorica proteSus & g*l&* 
contum manu geftans , vocem dedtt contra Francorvm 
exercitum dtcens . Hodte apparebtt cui Dtvinitas ob- 
tinere vitToriam praftet . Tunc pauci tranfeuntes con- 
tra Langpbardorum bunc , decertantes projkaverunt 
eum , & etce omnis exercitus Langobardorum m j 0- 
gam verfus fraterttt . Hi quoque tranfeuntes flunum , 
nullum de tit reperiunt ; wji tantum recognofcentes 
apparatum caftrorum , ubi vel focos babuerant , vel 
tentorta fixerant . Cumque nuUum d$ us depr^^ 



Digitized by 



PAULIDIA 

jtculo fub mamilla fauciatus cecidit , & mor- 
tuus eft . Reliqui vero Franci ciim egrefli fuif- 
fent ad pradaodum , a Langobardis irruentibus 
paffim per loca fingula prolternebantur . At ve- 
ro Andualdus , 8c lex alii duces Francorum, ad 
Mediolanenfium urbem advenientes , ibi emi- 
nus (188) in campeftribus caftra pofuerunt . 
Qpo loco ad eos Imperatoris legati venerunt > 
nunciantes adefle exercitum in folatio eorurru , 
dicentefque : quia poft triduum cum eifdem ve- 
niemus . Et hoc vobis erit fignum , ciim vide- 
ritis vilte hujus, quae in monte fita eft, domus 
incendio concremari , & fumum incendiiad coe- 
los ufque fuftolli , noveritis nos cum exercitu , 
quem polliceraur, adventare. Sed exfpedlantes 
Francorum duces (189) diebus fex juxta pla- 
citum , nullum ex iis ; , quos legati Imperatoris 
promiferant,veniffe contemplati funt. Cedinus 
autem cum tredecirh ducibus (190) Isevam Ita- 
lia ingreflus, quinque caftella cepit, h quibus 
etiam facramenta exegit . (191) Per Placentiam 
vero exercitus Francorum ufque Veronam ve- 
nerunt , & depofuerunt caftra plurima per pa- 
cem poft facramenta data, (192) quae fe eistra- 
diderant , nullum ab eis dolum exiftimantes . 
Nomina autem eaftrorum,qua5diruerunt in ter- 
ritorio Tridentino , ifta funt : Tefana , Maletum, 
(195) Semiana , (194) Appianum , (195) Fagi- 
tana, Cimbra, (19^) Vitianum, Brentonicum, 
Volenes,(i97) Ennemafe ,& duo in Alfuca,& unfi 
in Verona . (198) Hxc omnia caftra ciim diruta ef- 
fent a Francis , cives univerfi ab eis du&i fuht ca- 
ptivi. Pro Ferruge (199) ver6 caftro , interce- 
dentibus Epifcopis , Ingenuino de Savione^ , 
(200) & Agnello de Tridentino, data eft re 
demptio, pro capite uniufcujufque viri folidi 



fcnt i ad caflra fua regrefsi funt . Cbedmus autern 
Cum XllL ducilus lavam Itaiia mgrejfus V. caftella 
cepit &c. ut ex eodcm audore habet Paul. Addit 
verb Cluverius . Htc igitur autkr fitum Camorum 
camforum ciarius tndicat . Namque Bilitio caftrum , 
Jtve cafollum , boduque in radicibus aipium Rbatica- 
rum fupra lacum Vtrbanum » qus vuigo dicitur adco- 
lis Lago Maggiore ad Ticmum amnem fitum , detor- 
to paulllm vocabulo dicitur Beiizotta , & Bettmona . 
Ducum igitur Cbildelvrti Regis ex Galiia cum extr- 
citu prcf&orum Andovaidus dextro itimre , quod bo- 
dieqite maxime frequentatur , ex Heivettis per mon- 
tem D. Gotbardi, & vallem Lepontinam juxta Ti- 
cini ripam ad Biiitionem oppidttm , five cafteilum , 
atque mde Medicianum venit . Cbedinus verb Uevo iti- 
nere per Orifonum > quos vocant , oppida , Curtam 9 & 
C/avermam , atque btnc per Larium iacum , & Co- 
tnum opptdum tn ejufdem Medioianenfis urbis agrum 
pervmt &c. 

(188) Amo. omnes. 

(189) Amb. Luces exercitum diebus &c. 
U90) M. tredccim millibus. Lind. 

(191) Amb* lequitur Pervenit etiam exercitus Francorum 

ujque Veronam f & depofuerunt&c. 
(19%) Alias Poft facramenta autem data , gentes , qua fe 

ets crtdtd.rant perempta funt , nullum ab eis doium 

exiftimantef. Lind.&Mod. 
(19 j) Ahas MaJetunum, Sermofanum. Lind. 
(194) Mod. Sermofana. Arab. Sermiana. 
(i$f) Amb. Api panii. 

(196) Ahas Cumbra* Britianum,vA Brixianum. Lindenb. 

Mod. Brttianum. 

(197) Al. Beiones, al. Balonefcne* Mafe. Lind.8cMod. 
Amb. Volaernes. , 

(198; Ad bxc Cluverius Ital. antiquas lib. L cap. XV. 
Ex bis pleraque effe trans Atbefim tnkVxetorum agroy 
fequenti capite patebit • Pro ijks vocibus Voienes , En- 
nemafe , aita exempiaria babent ; Balenefene , & Ma- 
fe. Ego feri conjecerim fcrtptum fuijfe Volenes* & 
MaJftJtne : quorum iiiud trans Atbefim poftea mon- 
ftrabo : in Benaci ripa media regione tnter Brentmum y 
& Brentonicum > bodteque dicitur oppidum Malffene. 
Et inira cap. feq. Le Cimbra ntLtijplane itquet . 
Tejana vuigb bodie vocatur TeJJina inter Feltriam , & 
'Jridentum. Medtwn bis intercedti Vtvtanum in edtto 
Tbttt» I* 



C O N I L I B. III 451 

A fexcenti . (101) Interea Francorum exercitum , 
cijm e(Tet tempus arfhvura-, propter inconfueti 
acris incommoditatem , dyfenterise morbus gra- 
viter exagitare coepit , quo morbo plures inte- 
rierunt ex eis. Q|iidplura?Ciim per tresmen- 
fes Francorum exercitus Italiam pervagaretur, 
nihilque proficeret, necjue fe de inimicis ulci- 
fci poffet, eo quod fe m locis firmiffimis con- 
tuliflent, neque regem adtingere valeret , dc^ 
quo ultio fieret , qui fe intra Ticinenfcm ur- 
bem munierat , ut diximus , infirmatus aeris 
intemperantia , (tot) ac fame conftri£tus (103) 
redire ad propria deftinavit . Qjii revertentes 
ad patriam , intantum famis penuriam (104) 
perpefli funt, ut pribs veftimenta propria , in- 
B fuper etiam & arma ad coemendum (105) vi- 
<aum praberent,qukm ad genitale folum per- 
tingerent. (206) 

CAP. XXXI. 

Quomodo Rcx Autbari Beneventum perrexit . 



Clrca h*c tempora putatur eflefaftum quod 
de Authari rege refertur. Fama eft enim 
tunc eundem regem per Spoletium (207) Be- 
neventum pervenifle , eandemque regionem ce- 
piffe, & ufque etiam Regium extremam Ita- 
lix civitatem vicinam Sicilise perambulaffe . Et 

3uia ibidem intra maris undas columna quas- 
am eiTe pofita dicitur ,ufque ad eam equo fe- 
dens acceflifle , eamque de hafte fux cufpidc^ 
tetigifle dicens : Ufque hic erunt Langobardo- 
rum (208) fines • Qjua5 columna ufque hodic-i 
dicitur perfiftere , & Columna Authari appel- 
lari . (209) 

CAP. 



coile apud Brenta ripam fitum , ex cujus nomine col- 
itgo vtttofum ejje apud Paui. Diac. vocabuium Vitia- 
num ypro quo aiia exempiaria babent ionge corruptiis 
Brixianum ; nifi quod figura litera X. propius acad.t 
ad u. quam t. Appianum fupra Tridcntum vulgu nunc 
adpeliatur Aitiano . Stmiana vuigb nunc inter Aifu- 
garn^ , & Feitriam apud Cifmonem amnem , dicitur 
Mean . 

Inter boc & Feitriam tft vicus vuigari vocabuio Faian* 
is forti fuerit Facitana . Hinc verb Vohnes is batid 
dubie vicus eft , qui vulgb nunc apud Atbtfim fufra 
Veronam prope Ciufam , dicttur Votagne, & Volar- 
gne. Poftremi iiitus iociyqui vocatur tnvulgathPauti 
exempiaribus in Ferruge* nefcto an non corrupUim fit 
vocabulum a vero genumoque Verruca> quod eidem 
Cluverio Caftel della Pietra . 
(199) Amb. Femigero. 

(100) AI. de Sahxme % & Apneiio de Tridento • Lind. ita 
Mod. cui Agnetlo . Amb. Saviano . 
Cluver. capit. cit. Locus Subiabione » five Subiavione 
ex itinerisduthii atque mtervallo deprebenditur futf- 
fe circa oppidum Brixen in citeriori Alptum iatere ad 
fumen At/acum fitum* epifcopatus tituio confptcttum 
Pauio Diac. Lang. rer. tib. IIL cap. XXVI. epifco- 
faie bis in oris memoratur oppidum Sabto : cujus vo- 
cabulum poftea cap. XXXI L eft Savio &c. Eft bodie 
oppidulum X. drciter rmllia pajjiium a Brixena dtf- 
Jttum , vuigari vocabulo Sabeiu unde epifcopalem Jc- 
detn translatam ejje Brixenam amales borum locorum 
teftantur . // ighur iocus extra controoerjiam eft an- 
tiquum illud oppidutum Sabio , feu Savto . 
(»Oi) Al. feiid us unus ufque ad folidos fexcentos . Modoet* 

Amb. & Und. 
\[xo%) AI. exercitus ut dixi labefaBus aeris mtemperie . I* 
l>oj) Mod. fame conjhnttus exercttus &c. 
(104) Al. famis violentiam . Lind. 
>oy) MS. comedendum. Lind. 

(aotf) Haoc pene ad verbum ex D. Greg. Turon. lib. io v 
cap. j. 

107) Al. Spoletum. Lind. Spoktmum. Mod. 
(*o8) Aliis dedl. Lmd. 

(xo^) Ad hflec Camillus Peregrinius in fua Diflertat. 
Quando Ducatus Beneventamis fit injhtutus . Et qu%- 
dem non eft > qui nefciat Scrtptores , Ji quando re% pa- 
rum } aut ml Jtbi expioratas enarrarc contingat ,Ja 
Sfi tum 



Digitized by 



45* 



DE GESTIS LANGOBARDORUM 



CAP. XXXIL 

De Zottone primo Beneventorum duce* 

FUit autem primus Langobardorum dux (aiq) 
inBencventonomineZotto, qui in eaprin- 
dpatus eft per curriculaviginti aunorum. (xii) 

CAP. XXXIII. 

Quomodo Autbari Rex legatos ad Guntranmmn 
mifit , ejr de ejus miraHli vifione . 

INterea Authari rex legationem verbis paci- 
ficis ad Guntramnum regem Francorurau , 

rtruum fcilicet Childeberti regis, direxeiat , 
quo legati iidem jocunde fufcepti , fed ad 
Childebertum,(aia)<juieinepos ex fratre erat, 
dire£H funt,ut per ejus nutura,(xi3) pax cum 
gente Langobardorum firmaretur . (214) Erat 
autem Guntramnus ifle , de quo diximus , rex 
pacificus, & omni bonitate confpicuus . Cuius 
unum fe&um fatis admirabile , libet nos huic 
noftre hiftorias breviterinferere , prafertim cum 
hoc Francorum hiftoria noverimus minime con- 
tineri . Is ciim venatum quodam tempore iiu 
filvam iflet , & ut folet fieri , hac illacque dif- 
currentibus fociis , ipfe cum uno fideliffimo 
tantiim fuo remanfifiet, graviffimo fomno de- 
preflus , caput in genibus ejufdem fidelis fui 
reclinans, obdormivit. De cujus ore parvunu 
Animal, in modum reptiiis egreffum , tenuem 
rivulum propter (ti$) difcurrebat , ut tranfire 



B 



! V 



tunc illas tribuere , Juamque filere deponere fidem ; 
quem morem a Paulo fervatum ( ut mterim alterum 
ejus confilium dijfimulem , de qtio patilo pojt ) baud 
aifficiliarSiw) conje6hrai certo enim certiiis noluit ille 
eonftanti fntentia adfirmare , quod de columna Autba- 
ris uulgj blaterabant Beneventans figmentum , qua 
quovis alio cafu , Jive a Regis , five ab alterius vrri 
tiomine cim tale obtinuiffet cognomen , ejufmodi fa- 
tulam fomniarunt 9 anfam naEti opportunam > quomam 
Langobardi univerfam feri pojfidentes Italiam 9 ultra 1 
firetum in Siciltam non trajecerunt tmquam , atque 
fuarum Dynajliarum ter ninos defixis demonftraverunt 
columnis , aliqnandoque ad Rbegium pofita oolumna 
fines fr&fcripjit rvgionis. At hxc utcumque optimi 
judicii mimmc Paulo fidem abrogant ; quxnimmo 
ex ipfo Autharis tempore frequentiorespoftmodum 
Langobardis marchas repeterem . 
(110) Non leg. in Modoet. 

(xii) Nullus in Pauio noftro locus occurrit, qut gravius 
Uteratis viris negotium dederit , quam praefentis ca- 
pituli:ex eo enim inveltigantes initium Beneven- 
tani Ducatus in diverfas quique fententias abie- 
runt . Primus qui fibi quseitionem hanc propofue- 
rit Antonius Caracciolus in fuo propylajo ad IV. 
Chronologos ab ipfo cditos na£tus dubitandi oc- 
cafionem ab Herchemperto in catalogo Ducum Be- 
neventi , qui aperte tradit ab ipfo anno $6$. quo 
JLangobardi cum Alboino Rege Italiam funt in- 
greffi Zotonis Ducatum initium habuifle , 8c Leo- 
neOftienfi lib. I. Chronic. CafEn. cap.48. qui cum 
narret urbem eam a Syrnbaticio Graeoorum Patri- 
cio captam anno 891. addit Ducatum Beneventa- 
num durafse annis 3x0. unde iis detra&ig de 891, 
ad annum Chriiti <yu revolvebatur , eamque opi- 
nionem firmat argumento potiffimum epillola D. 
Gregorii Magni a3 Joannem Ravennatem Epifco- 
Dum Indi& X. qua defignat annum f 91. cumaue 
in ea Aroges, qui Paulo Arichis, Zotonis in du- 
catu fucceisor , nominetur , 8c ex Paulo coniiet 
cumdem a Rege Agilulpho f ut eft illius conje- 
ftura non multb poft quam ille regnum iniit , videli- 
cet eodem armo 591. vel fummum anno feq.$9t. con- 
dudit nan poffe dari , uti fane dandi funt , Duci Zo- 
toni armos 10. nifi ab anno *$z. retrocedendo devenia- 
mus ad annum 571. Non placuit haac ratio Camil- 
Io Pf regrinio in citaja fua difsert. de terapore In- 



poflet fatagere coepit . Tunc ifdem in cujus 
gremioquiefcebatjipatham fuam vagin* exerrj. 
tam 9 fuper eundem rivulum pofuit , luper quarn 
illud reptile, de quo diximus, ad partem aliam 
tranfmeavit. Qjaod ciim non longe exinde , ia 
quoddam foramen montis ingreuum fuiflet, & 
poft aliquantum fpatii regrelTum , fuper ean- 
dem fpatham pratatum rivulum tranfmeaflet , 
rurfum in os Gunthramni de quo exierat intrr> 
ivit.Gunthramnuspoft haec (xi(J)expergefe6hjs, 
mirificam fe vifionem vidilTe narravit . Retulit 
enim apparuifle fibi in fomnis , qu6d fluvium^ 
quemdam per pontem ferreum tranfifset,&fub 
monte quodam introifTet, ubi mulu auri por> 
dera afpexifset. Is vero in cujus gremio caput 
tenuerat , ciim dormi(Tet, quid de eo viderat , 
ei per ordinem retulit . Qiiid plura ? EffolTus 
eft locus ille , & ingftimabiles theiauri , qyi 
ibidem antiquitus pofiti fuerant , funt reperti . 
De quo auro ipfe rex poftmodum ciboriuou 
(217) folidum mirae magnitudinis , & magni 
ponderis fecit , multifque illud pretiofifsimis 
gemmis decoratum , ad fepulchrum Domint 
Hierofolymam tranfmittere voluit . Sed c&m 
minime potuifTet , idem fupra corpus B. Mar- 
celh martyris, quod in civitate Cavallonno (118) 
fepultum eft, ubi fedes regni illius erat, poni 
fecit, 8e dt ibi ufque in prefentem diem. Nec 
eft ufquam ullum opus ex auro effedhim, quod 
ei valeat comparari . Sed nos his breviter, qu{ 
relatu digna erant, conta&is, ad hiftoriam re- 
vertamur • 



CAP. 



ftitutionis Ducatus Beneventani , utque Caraccioti 
fundamenta everteret Leonis potifEmum Oftienfis 
le^kionem ex MS. Cafinenfi dubiam fecit 9 afse- 
ruitque in MS. Codice non 310. nec 318. fed trc- 
centos triginta legi , ut in Veneta , & Parifienfi 
editione . Hinc allatis Conftantini Porphyrogenne- 
Ut verbis lib. de adm. imp. cap. 27. iongius ex- 
currit,atque ducatus inftitutionem ante advenrum 
Alboini in Italiam vix audet aftrmare » primos il- 
los Langobardos Romanorum in exercitu Narfetis 
focios a Procopio memoratos au6tores indicans . 
Eamque conjec\uram viro acerrimi judicii miror 
tantum impoiuifse > cum ex ipfoProcopio exiguus 
iilorum numerus appareat , 8cquod magis eft ,idem 
autkor eft extra Italiam jab ipfo Narlete fub ho- 
noris fpecie fuifse amandatos , ne in fociorum res 
ulterius irrumperent . Utcumque tamen k res 
beat inclinat animus ad Caraccioli argumentum 
ex epiftola D. Gregorii illius acvi Scriptoris, qus- 
cumque fuerit Oftienfis le6lio , neque urgent ea, 
quae addit vir do&if. ad Chronicon Ducum Bene» 
vcnti in fua comparatione annorum di ct^rum Du- 
cum cum jcraChriftiana,quippe nodosomnesjam 
ante folvit D. Benedictus Bacchinius in Pontific 
Raven. difsertat. de «tate Petri Senioris 8cc. fua 
npvacomparatione cumCamilloPeregrinio,quam 
vide. Inclinat etiam animus cum Caracciolo argu- 
mento Neapolitana obfidionis , quam fupra nouvt 
TiberioCflcfarelmperante, qua cognofcimus Lan# 
gobardos in Tranftyberinam Italiam excunilse long 
prius , quam Paulus nofter ex vulgi rumoic fiU 
perfuafent. 

(xn) jufcepti, ac ad ClAldebertum . Amb. & Lind* 

(nj) Ai. votum. Lind. 

(114) Vide D. Gregor. Turon. lib. 10. cap. j. 

(xiy) Mod. qui prope. 

(%i6) poft bac de fotnno expergefaflus . Mod. 

(xi^) roculi genus eft in modum foliorum colocafiorum 

fadtum 9 ut interpretatur Scholiaftes Horatii Pot- 

phyrio ad iilum lerm. lib. %. Od. 7. verfum 
Oblruiofa lavia Majfico 
Ciboria exple 

Hefychius n/^»fiay, tuyovri<xv oVftp* iwl T»Wf/»« 
(xi8) Amb. Cabillono . Mod. Cabillomno. Lind. CabM* 

wnfi , ab iplo Guruluamno Rege fundatuxn . 



Digitized by 



PAULI DIACON 

A 



CAR XXXIV. 
De morte Ambarii regis, & de rtgno Agilulfi \ 

INterim dum legati Authari regis io Francia 
morarentur, rex Authari apuaTicinum No- 
uas Septembris yeneno , ut tradunt, accepto 
moritur, poftquam fex regnaverat annos. (119) 
Statimque a Langobardis legatio ad Childeber- 
cum regem Francorum mtfla eft , quas Authari 
regis mortem eidem nunciarec 9 & pacem ab eo 
expeteret . (tto) Qjiod ille audieris , legatos 

2uidem- fufcepit , pacem ver6 in pofterum fe 
aturum promifit. Q^i tamen pratfatos legatos 
poft aliquot dies promifsa pace abfolvit . Re- 
ginam ver6 Theudelindam , quae fatis placebat 
Langobardis , permiferunt in regia confifterc 
digmtate, fuaaentes et ♦ ut fibi quem voluifset 
(ut) ex omnibus Langobardis virum eligeret, 
talem fcilicet,qui regnum regere utiliter pof- 
fet . Ula ver6 confilium cum prudentibus ha- 
bens , Agilulfum ducem Taurinatium , & fibi 



(»19) Mortuus Antharis Kex anno DXC. quo D.Grego- 
rius Magnus ad Pontificatum cve&us , extat illius 
epiftoU ad univerfos Ittliae Epifcopo$,Indid. IX. 
cxquaimpium Autharis Rcgis edi&um paulo anre 
quam moreretur cognofcimus: in ca Iegitur. Quo- 
mam nefandifimus Antbarit in hac% qua nuper exple- 
ta efl , Pafcbali fulemmtate Lingobardorum filios m 
Ftde Catbolica baptizari probibuit : pro qua culpa 
€um divisia Majeflas extmxit , ut fokmmtatem Paf- 
cba alterius non videret &ۥ 

(tio) Mod. expc&aret. 

(ixi) Mod. ut quem ipfa vellet. 



B 



1 l 1 b. nr. 455 

& Langobardorum genti regem elegit.' 



virum, 

Erat enim ifdem vir ftrenuus, & bellicofus, & 
tam forml , quam animo ad regni gubernacu- 
la coaptatus . Qpem ftatim regina ad fe 

venire mandavit , ipfaque ei obviam ad Lau- 
mellum oppidum properavit. Qjui cJim ad eam 
veniflet, ip& fioi poft aliquot verba vi- 
num propinari fecit. Qyae dim prior bibiffet , 
refiduum Agilulfo ad bibendum tribuit. Isciim 
reginae accepto poculo manum honorabiliter 
ofculatus elTet , regina cum rubore fubridens , 
non debere fibi mahum ofculari («4) ait , 
quem ofculum fibi ad os jungere oporteret • 
Moxque eum ad fuum bafium erigens , ei dc^ 
fuis nuptiis , deque regni dignitate aperuit . 
(225) Qjiid plura ? Celebrantur cum magna_* 
laetitianupti»: fufcepit Agilulfus,quierat(at6) 
cognatus regis Authari , inchoante jam menfe 
Novembris regiam dignitatem . Sed tamen (117) 
congregatis in unum Langobardis,poftea men- 
fe Majo , ab omnibus in regnum apud Medio- 
lanum levatus eft . 



(mi) Cui regma ftathn ad Ce y ut mandarat vevienti otviam 
ad Laumellum opviaum frcperavit 9 & accepto poculo 
vinttm profmari fetit . Lmd. 
(12 j) juxta fe ettm fidvre fecit , atque poft aliqua verba t*~ 

mtm &c. Lmd, 
. (114) fibi mattum » fid os ofculari. Lind. 
(115) AIias deqtie Regm dignitate adetmda decretum fuum 

aperuit. Lind, 
(t%6) Mod. fuit. Amb. fuerat. 
! (1*7) Al. fed tunc paucis tantim cortgregatis itt unum 1m* 
I gobardis * poftea menfe Majo &c. 



Exfliat Liber Tertkss de Geflis Lar^arderm i 




Digitized by 



454 



INCIPIT LIBER QUARTUS 

DE GESTIS LANGOBARDORUM. 



CAR I. 

Quod Agiluifus rex pro captivis legatos 
in Francum mijfit . 

GOnfirmata igitur Agilulfi ( qui & 
Ago dicShis eft) (i) regia dignitate, 
causd eorum, (i) aui ex caftellis 
Tridentinis captivi a Francis dudh 
(3) fuerant , Agnellum Epifcopum 
Tridentinum (4) in Franciam mifit . Qpi exin- 
de rediens aliquantos captivos , quos Brunihil- 
dis (5) regina Francorum ex propriopretio re- 
demerat, revocavit • Evin (5) quoque duxTri- 
dentinorum ad obtinendam pacem ad Gallias 
perrexit, qua & impetrata regreflus eft. 

CAP. II. 

De fiecitate qua eodem anno fuit, & de locufflis . 

HOc anno fuit ficcitas nimium gravis k 
menfe Januario f ufque ad menfem Sep- 
tembrium, & fa&a eft magna penuria famis . 



( 1 ) D. Gregorio Turonenfi Paulus etiam nuncuparur 
lib. 1 o. cap. % t Vencre legati > mquit , mortuum Aptba- 
carium Rcgem mmciantes , Paulumque m ejus focum 
fubflttutum , indcquc nominis mutacionem fa&am 
putat Eminenti/fimus Baronius, quod ad Catholi- 
cos veniens Agilulfus, ut infra narratur, hoc no- 
vum fibi a&umpferit . 

(*) AI. ad redimendos eos% qui Tridento capthi &c. Lind. 

O) Mod. deduBi. * . 

(4) Agnellus ific Tridentinus Epifcopus cum Schifma- 
ticis in caufa trium capitulorum Romano Ponti- 
fici, Catholicifque adverfabatur: Gradenfi , & Ma- 
ranenfi pfeudofynodis fubicripfit , atque fuggeftio- 
ni Schifmaticorum ad Mauricium Imp. > ut nota- 
vit Eminentifcimus Norifius. 

f f) Al. BrwucLildis . Lind, 

(6) Al. Eohsus* vel Ennius. Lind. 

(7) Alias pcmtria amtona* & farms valida &c. J.Jnd. 
(3) AL fruticefque. Lind. 

( 9) Supplenda Puuli ctiam hoc loco hiftona ex regiftro 
epift. D. GrcgoriiMagni : inter eas enim datas in- 
dittione X.plures occurrunt, quibus Ariulphi Du- 
cis in Romanos impetum San&iflimus Pontifex 
dolct, eiquemodis omnibus occurrere tentat,epift. 
qux in ordine novif. PP. Benediainorum S. Mauri 
tertia ad Velocem Magiftrum militum data, hacc 
fcribit . Et pridem exprejfimus gloria veflra , quia 
milttes iliuc erant parati venire : fcd quoniam intmi- 
cos cimgregatos , & buc dtP urrere epiftola veftrajigni- 
ficaverat , bctc eos btc caufa rettnuit . Nunc verb utile 
eft vtjum , ut aliquanti tlluc mtlites tranjmittantur , 
qaos gloria tua admoncre^ & bortari , ut paratijint 
ad laboremftudeat . Et occafione mventa* cum glorio- 
fis filtis noftris Maurilio , & Vitaliano loquere > & 
qwscumque vobis , Deo adjtitore , pro utilitate Rfiipu- 
lltca ftatucrmt , facite. Et fi huc vel ad Ravetmates 
partes nec dicendum Ariulplmm cogttoverttis excurrere, 
vos a dorjd ejus ita fictct vtros dectt fortes laborate : 
quattntts opinio vcftra ex laborts veftri qualitate am- 
plirts in Republica , Deo auxiltante , proficiat &c. al- 
tera ver5 in ordine XXIX. ad ipibs Maurilium , 
& Vitalianum data, qua ftbi Ariulphum ad ur- 
bem Romam excurrere nunciatum fuifce fcribit , 
idipfum hortatur, ut a tergo infiftant, & lequen. 
XXX. ad eoldem de dubia Suanenfium fide,quos 
ad Ariulphum defcivilse argumento erant ipfius 
Langobardi ducis litex», fedulo monet, paratum- 
qire illius exercitum fi ad Urbem excurrere co- 
gnoverint, ut loca Ducis deprsedentur invitat. Et 
in quadragefima fexta ad Joannem Ravennatem 
Epiicopum idipfum lachrymis repetit fcribens . 
. 4j>uvd multis fcriptis vejhra) beatitudmis mtnime ref- 



B 



(7) Venit quoque & magna locuftarum multi- 
tudo in territorium Tridentinum,quae nDajores 
erant qukm ceterse locuftas. Hae,mirum diftu, 
herbas paludefque (8) depafte funt , fegetes 
ver6 agrorum exigu^ contigerunt . Sequenti 
quoque anno pari nihiiominus modo adventa- 
runt. (9) 

CAP. III. 

Qudd rex Agdulfus Minulfum occidit , de 
rebellathne Gaidulfi, & Ulfari. 

Hlis diebus Agilulfus rex occidit Minulfum 
(10) ducem de infula fandli Juiiani, (11) 
eo qu6d fe fuperiori tempore Francorum du- 
cibus tradidiuet . Gaidulfus (12) ver6 Perga- 
menfis dux in civitate fua Pergamo rebellans 
contra regem fe communivit ; led datis obfidi- 
bus pacem cum eo (13) fecit . Rurfum fe Gai- 
dulfus, in infula Comacina reclufit . Agilulfus 
vero rex in eandem Comacinam infulam mgrefl 
fus, homines Gaiclulfi (14) exinde expulir , & 
thefaurum, quem ibidem a Romanis pofitunu 

inve- 



fondi y non boc torpori meo » fed languori diptta- 
te : qttia pvcratis meis factentibus , eo tempore quo 
Arhilpbus ad Romanam urbem veniens , alios occidjt , 
a/tos detruncavtt , tanta majktia affcBus (v.m , ut ht 
colicam moleftiam caderem . Nec fola ducis Ariul- 
phi laavitia S. Pont ficem dolore maximo afficie- 
Dat; fequitur ille in dicta epiilola, quas lupra caj- 
teras Romajias rei hoc tenipore faciem exhibet . 
V alde autem mirabar quid cjjet , qulA illa mibi wo- 
tiffima folltcitudo veftra Sanclttatis buic urbi , mctf- 

Jfue necejfitatibus mtntme prodejfet : fed fcriptis vejkis 
ifcurrentibus agnovi vos qutd^m folltctte agcre , fed 
tamen apud qtiem agere pojjitts non baberc. Peccatis 
ergo boc meis deputo, qwa tjte qui nupc mterefly & 
fugnare contra tnimicos noftros diflrtuiat , p nos f'a- 
cere pacem vetat , ( Romanum ratncium intelligit) 
quamvis jam modo . ctiamji veltt faare , omnmo non 
fofliimusi quta Ariulpbus exvrcttum Autbari «c^Abr- 
duipbi bibens eorum Jibi dart precaria dcjiderat , ut 
ttobtfcum aliquid loqui de pace dtgnctur &c. 8c infra: 
Siquando tamen eft aliquis cum eo (nempe Romano 
Patricio) locus obttntndii agat apud eum fraternitas 
vejtra, ut facem cum Artuipl/o y ji ad altqutd farum 
JfoJJumus faciamus : quia mties de Romana urbe tul- 
tus eft , Jicut ipfe novtt . Tbeodojtaci vtrb qui inc re- 
manferwtt , rogam nott acciyientes , vix ad murcrwn 
quidem cuftodtam fe accummodant : & dejhtuta ab 
ommbus ctvitas , // pacem non Oalet* auomodo Juljiftetl 
Et infra : De bieapolttana verd urve ExcLiievttjjimo 
Exarcbo inftanter rmmtnente vobis mdtcamus , quia 
Artgis , ut cognovtmus cum Aritdpbc fe fectt , & Rei- 
pub/ica contra fidem venit , & valde injultatur eidem 
ctvttati , m quam Ji cclcrtnr dux non mtttatur orrmtm 
jam inter perdttas babetur . Ariulphum vero eum- 
dem illum futlfe Spolctinorum ducem ieq. cap. 
XVII. a Paulo memoratum ambigi non pofle 
crediderim , illiufque victoriaxn ad Camerinum h«c 
omnia fubiequutam iu»fle. 

(10) Al. hfenulfum. Lind. 

(11) Al. S. Juiti. Lind. 

(12) Al. Gandulfus verb Bergomenfis dux tlf Ctvitatt fi* 

Bergomo . Lind. 

(13) Al. cum rege, Lind. 

(14^ Alias auxiltarii Gaidulfi . Lind. 

Homines hjc eo fignificatu accipiendi , quo apud 
Jur. Confult. fic apud Capitolinum in Pertinace : 
Tam lucri cupidus fuh > ut apud vada Sabatia mer- 
caturas exercuerit Imperator per bomtnes fuos ; non 
aliter quam privatus folebat . Sic apud Symmachum 
bomo mcus , epitt. XXVII. hb. III. epift. LIV- 
liU V. Vide D. Cujacium obfervatioaum lib. VUL 
cap.XIV. Und. 



Digitized by 



'3. 

l 

i 



3. 
3- 



PAULI D I A 

iflVenerat, Tidnutri tranftulit , Gaidulfta ver& 
$terat6 Pergamum contugicns, ibique ab Agi- 
lulfo tege obtentus, (15) rurfus in eratiam re- 
ceptus eft. Rebellavit quoque dux Ulfari (16) 
contra Agilulfum regem apudTarvifium,&ob- 
fktim captufque eft »ab eo . 

CAP. IV. 

De pefle apud Ravnmam , & de bcllo CbUdtberti 
eum fiio Hilperici . 

HOc anno fuit peftis tnguinariaiteruipapud 
Ravennam,Grados, oc Hiftriam mmihm 
gtavis, ficut & prite ante triginta annos exti 
cerat. (17) Hoc etiam temjpore Ajalulfus rex 
cum Avaribus (18) pacem fecit . Childebertus 
quoque bellum gefsit cum confobrino fuoHil- 
perici ^19) filio, iri quo pnelio ufque ad tri- 
ginta millia hominum cseia func . Fuit autcnu 
tunC hyems frigida nimis , qualem vix aliquis 
pribs recolebat fuifte. In regionequoqueBrio» 
aum fanguis de nubibus fluxit. Et interim flu^ 
vii (xo) quafi rivuli cruoris emanavcrunt. 

CAP. V. 

Qudd codieem dialogum Beatus GregoriuJ 
Tbeudetinda rtgtns dtrextt • 

Hlh diebus (apientifsimus , & bartifsimus 
Papa Gregorius Romanaeurbis, (xi)poft- 
ouara alia multa ad utilitatem fandte Ecclefiae 
rcripferat , etiam libros quatuor de vita Sari 
^omm comjpofuit , (m) quem codiccm Dia 
fcrcum, id elt, duorum locutionem , oufa eura 
cofloqucns cum fuo diacond Petto edkicftit,ap- 

Sellavit- Hos igitur librosprsefktusPapaTheu- 
elind» reginae direxit , quam fciebat utique 
fit Chrifti fidei deditam , & in bonis ju&bus 
<aj) efle praecipuam . 



C 
A 



0:NI LTB. IV. 



455 



8 



Alias caOtus. Lind. 
[i<0 AL Ul\ faris dux Tarvifinus contra Agonem , fiu Agi- 
lulfum. Lind. 

(17) Plunes inguinariam peftem per tariis Itali* icgio- 



l 



fies grafiatam fuifse , tum ex Paulo noftro , cum 

cxaliis — n r - - — u—i*» . 

ftat. 



noftrarum lerum fcriptoribus iiquido con- 
Lmd. 



J18) AI. Abbaribus, & fic infia 
19) AL Cbilperki. Lind. 

,ap) AI. &tntra Rbenifluxm aquas rivulus cruorit vrww . 
wf . A. & L. aJ. &tnternt fluvti rivulus aquas cruoris 
emifit. AI. * Moterna fluyti &c. Lind. 
C*x) AL «rto Efifcopus. Lind. 
(*a) Anno fcilicet mrm Chriftianse DXCUL VelDXCIV. 
ut ex ipfo dialogomm libro defumitur, lib. enim 
UL cap. iy. legitms antt boc feri oumquenmum , 
Quando afudbanc Romanam urbem alveum fuum Ti- 
teris egrejfus efl, & lib. 4. cap. 16. tn ea quoquemor- 
taJtiate, qus ante triennhtm banc urbem vebementiffi- 
ma clade vaflavit . Inundarionem cx D. Gregor. 
Turonenfi annoDLXXXIX. ,& inguinariam pe- 
ftem DXC. notavi , unde varias has temporum 
notas minime accommodaveris , nifi protracia lon- 
pus pefte, extrema illiua tempora SS. Pontificem 
mteUexiffe credideris. Alteram venb chronologi. 
cam notam habemus ex epift. ejuldem, S. Ponci£ 
~ .IfovnuaiMm Epifcopum Syracufanum , qua 
lcnbens, aJiqua de tmracuiis Patrum , qtue tn Jta- 
fia fa3a 9 eumdem rogat, ut ea quorum metmxut 
*"di<x* i cOmque data fit ea epftola lndiet XL 
tobieguenri anno edicot dialogos cptime conjici- 

(«$) Al&sartibm. Und. 
<M)Mod.fuMimitates. 

UlJ fixtac adbuc DipJoma Regit Agilulphj in tomo V. 
BuUanj Caffinenfis ,& apud Ughellum in fua Ita- 
lia i Sacra , quo S. Columbano Abhaxi , & fociis 
habitancibu* ad Bafilicam & Petri in valle Bo- 
oienfi poffidcnda ccrffic ab omni parse per circui- 
Tom. /. 



B 



CAP. VI. 



PErJianc quoque reginam multura utilitatis 
Dci Ecciefia confecuta eft . Nam pen^ om* 
acs E&zlefiarum fubftantias (14) Langobardt , 
dum idhuc genttlicatis errore teoerentur,iava« 
ferunt ; Sed hujus faiubri fupplicatione Rcx 
permotus , & catholicam fidcm tenuit , & muU 
tas pofTefeionesEcclefia^Chrifti largttus eft(iy) 
atque Epifcopos, qui tn deprefsionc, & abje- 
ftion? erant , ad dignitatis folit» honorem re* 
duxit. r 

CAP. VII. 

Quod TaJJUo * Cbildeberto Frmcorum r?ge 
\ rex ordinatus efl. 

TTIis diebus Tafsilo (ttf) a Childebcrto re- 
XT ge Francorum apud Bajoariam rex (17) 
prdinatus eft . (28) Qjui mo? cum exercitu itl* 
Sclavorum provinciam intrbiens,patrat4 vi&o- 
ril ad folum prbprium cum maxima prsbda^ 
remeavit. 

C AP. VIII. 

\Quod Romanut Patricias civitates 9 quas Lango- 
bardi tenebant invajit , & qvia rex Agilul- 
fu» Mamtponm ducem occidit, & qma 
cum beato Gregorio, & RmanU 
facemfecit. 

HAc etiam tempcftatc Romanus Patricius , 
& Exarchus (29) Ravennae , Roraanu 
jproperavit. Qui dumRavennara revertitur, re- 
cepit {30) civitate», qua a Langobardis tene> 
bantur,quarum ifta funt nomina: Sutrium,Po- 

li- 



tum milliaria quatuor , five culto f fi\ie inculto . 
Datum Mediotani m Palatio fub die IX. KaJ. Aug* 
Eejmi ncftri felicifpmi oBavo per IndiOkme qutnta . ' 
In nis tamen chronologicis notit errocem irrtepfifle 
dicendum eft; nam fi Ajgilulphus, ut Paulus no- 
fter fupra cap, ultimo lifci certii fcribit , fufcepit 
inchoante jam menfe Novembri Regiam dignita- 
tera ; fed tamen coneregatis in unum Langobar- 
dis , pofiea menfe Majo ab omnibus in Regnum 
apud Mediolanum levatus eft , utcumque illius 
B£gni epoche initium habeat , vel ab inchoata , 
vel a confirmau Regia poteftate , odavus regni ejua 
annoc in indictionem quintam incidifle non po- 
tuit: ex epiftoJa enim D. Gregorii liquidb conftat 
poftftmum Pafcha vivo Anthario Regc celebratum 
ad annum DXC. effe referendu ni ,eoque anno ocia- 
va Indittio decunebat ; quamobrem Agilulphus 
poft Sepcembrem y inchoau jam indicaone nona » 
8c fufcepit Regnum , 8c in eo fuit confirmatus , 
atque inde fi numerus annorum re^ni ejus ad oc- 
tavum ducatur, in indi^ionem pnmam ,non verb 
quintam , ut in editis legitur, veniemus . Extant 
ctiam aliaRegis Adaloaldi diplomata , auibus hoc 
Agilulphi confirmatur, eaque infra notaoimus- 
(atf) Mod. Taxillo. 
I (x7) 1* Rex non leg. in Amb. 

(18) Anno fcilicet DXCV. ur Sigebcrtus, & Hermannus 
I . Contraftus in chronico . 

|(xp) Gloffaxium Gr«coIatin H m K* n . t froceres , principes. 
Und. 

Exarchi appellatio viris eruditis quafi tV <* *?x**'»t 
a frincipe . Summi fuit nomen Magiftratus , qui 
vicet Imperatorts in provinciis gerebat , legiraus 
Exarcbot Ita/ia>* Afhca* &c. Exarchus Italue Ra- 
vennaj refidebat, unde fuit edamappellatus. Lon- 
ginus a Juftino Imperacore contra Langobardos- 
mifliis pnmus hoc nomen in Italia, 8c auftorita* 
tem haouic. 
[(jo) MocL rettnuit. 

Ttt 



Digitized by 



456 DE GESTIS<LA 

limarttum, Horta, Tudertum, (31) Ameritu, 
Perufia, (32) Luceolis , & altas cjuafdam civi- 
tates . Qpod fadhim chm regt Agilulfo nuncia- 
tum efTet , iiatidv Ttcino egrefl&is cum VaKdo 
exercitu civitatem Perufium petiit, ibique per 
dies aliquot Maorifioaem (33) ducem Larigo» 
bardorum , qui fe Romanorum partibus tradi- 
derat, obfedit, & fine mora captum, vit| >pri*> 
vavit. Hujus regis adventu in tantum Beatus 
Gregorius Papa extemtus eft, ut ab expofitio- 
ue templi, de quo in Ezechiele legitur , defi- 
fteret,iicut ipfe quoque in fuis homiliis refert. 
(34)Rex igitur Agilulfus rebus a>mpofitis(jj) 
Ticinum repedavit. Necmultum poft^ fuggeren- 
ce maxime Theudelinda regina (ua conjuge* fi* 
cut eam Beatus Greejorius fuis epiftolis fepiiis 
admonuit , cum eoaem fkn&iflimo Papa Gre- 
gorio , atque Romanis , pacem firmiflimam pe- 
pigit, eidemque reginae , idem venerabilis Ja- 
cerdos, pro gratiarum adHone (36) hanc epi- 
ftolam direxit . 

CAP. IX, 



Epifiola Beati Gregorii ad Tbeudelindamf \ ; * 
reginatn . 

GRegorius Tbeudelinds regma Langobardo- 
rum. Quia excellentia vefira ad faciendam 
pacem ftudiqfius , & benigne fe ficut folet impen- 
derit f renunciante filio nofiro Probo abbate, cogno- 
vimus. Nec enim aliter de Cbriffianitate veftra 
confidefidum fuit, nifi quia in caufa facis laborem 
& bonitatem veflram omnibus monftraretis * Unde 
wmipotenti Deo gratias agimus , aui ita cor ve- 
ftrum fua pietate regit * ut ficut fidem reSam tri- 
iuit , ita quoque placita fibi vos femper operari 
conccdit* Non enim, excettentijfima filia, de fan- 
gfiine 9 qui ab utraque parte fundendus fuerat,par- 
vam te credas adquifijje mercedem . Ex qua re~> 
voluntati vefira gratias referentes , Dei noftri mi- 
fericordiam deprecamur , ut bonorum vobis vicem 

MS. Hortefiuder . AL Hortam Faider. Lind. 

(}*) Al. Perujium. Lind. 

ill) AL Mauritionem . Lind. & Mod. 

(14) D. Gregorii verba pratfat. in lib. II. fuper Eizechie- 
lem. Quia multis curis prementibus Ezecbtelis Pro- 
pbcta librum coram cbaritate vefira totum per ordi- 
nem perfcrutari non licuit: bonis dejideriis ptacuit pa- 
rere , ut faltem extrema ejusvifio 9 qtia ei fafta efl de 
adificio m monte conflituto , atue & cunBis efl vifioni- 
bus ejus obfcurior > exponi aebuijfet . Et quidem w>- 
luntati veftra me parere neceffe efl . Sed duo funt qua 
bac in re ferturbant atnmum meum , unum qubd bac 
tadem vijto tanta obfcuritatis nebulis tefftur , ut vix 
ht ea aliquid inteUe&u interlucente videatur ^ Aliud 

Juud jam Agilulpbum Langobardorum Regem ad obji- 
ionem noftram fummopere fcftmantem Padum tran- 
fiffe cogitovhnus % unde penfate fratres cariffimi in ca- 
itgrnojis & myfticis fenjibus penttrare quid valeat mens 
, tnifera timoris fui fertwrbationibiis occupata &c. re- 
citau ver6 homelia XXII. haec air. Nemo autem 
nte reprebendat , fi pofl banc locutianem ceffavero , 
quia ificut omnes cemitis , noftrce tribulationes excre- 
verunt . Undique gladtis chrcumfufi fumus , undique 
imminens mortis periculum timemus . Alii detrunca- 
tis ad nos manibus redeunt , aJii capti f aiii interempti 
nunciantur . Jam cogor linguam ab expofitiom rettne- 
re : quia tadet animam meam vita mea <£rc. 
ttS) Ahas extintTo Mauricione. Lind. & Mod. 
(l6) Amb. gratia Reifgtonis. 

(37) MocL referintus. 

(38) Mod. pacem , qua utrifque efl partibus profutura &C.] 

(39) AI. verttatem. Lind. 

(40) AL babuit. Lind. 

(41) Lind. 8c Mod. epiflolis. . 

(42) Amb. fummopere. 
<43) Alfeditio. Lind. 
(44) Mod. debuh. 

U$) B* regi^ ro cpift. D. Gregorii apparet Iias datas in- 
ditfcione II. At fi fequenti menfe Tanuario appa- 
ruit ftella cometes, 8c Joannes Archiepifcopus Ra- 
vcruwe mortuus eft, iique anno DXCY. ut Barcv 



NGOBARDORUM 

A in cerpaH>& a*im,M 

Saltttasites tws prafterea patevna dtie&iane borta* 
mt*r, ttt apud exctllemijjimum canjugem veflrum 
illa agatis, quatims CbrifHana rtipublica fodt- 
tatem nm remat. Nam ficut & vos fcire credi- 
mus, mtUtis modis e(i.utUe. r fi fe ad ejus amcu 
tiam conferre voluerit , Vos ergo more vefiro qus 
ad gratiam partium pertinertt Jmper ftudete, atque 
ubi caufa mercedis fc dederit 9 elaiorate , ut bona 
vtftra arnpliUs antt omnipotentis Dei ocuhf corn* 
mendetis. 

CAP. X. 

Item tjufdem Epijiold ad A&tuifwnregem. 

GRfgorkisAgilulfi) regi Langobardorvm . Gra* 
tiai . excellentia veftra refero , (57) quia pe- 
~ titiamm: nofiram audientes> pacem 9 quam 
utrifque effe partibus credebamus profuturam y ficut 
de votis confidentiam babuimw , ordinaJHs , ex qua 
re exceUenti$ veflra prudentiam 9 & bonifatenu 

(39) valdt /audamusyjjuia pacem diligendo,Deum 
vosy qui auShr efl ejus y amare moyftraftis . Ndm 
fi iquod abfii) fafta mn fuiffet^ quid agi debuit 9 

(40) mfi ut cum peccato , & pericuio partiwiLs 9 
miferorum ruflicorum fanguis,quorum laborutrif- 
que proficitj ftmderetur.^Sed m prodejfe nobisean- 
dem pacem qtiemadmodum a nobis fatta eft , fen- 
tiamt$s 9 paterna cbaritate vos falutantes petimus % 
ut quotiens .occafio fe dederit ; , ducibus veftrisper 
divrrfa loca , maxhne in bis partibus conftitutis 9 
vefhris prttcipiaxis exemplis , (41) Ut bznc pacem 
fictft p^mfium eSi pure fai) cuftodiant^& occai 
fiones fibi aliquas nqn yuprant , unde aut conten*, 
tio quadfltflt &ut ingra^tudo,{4i) s^catur 9 qu^ 
tinus, VQlwtfati yeftra gratias agere valeamus . La» 
toresverofr/efentium liX&aruwi 9 fi^ 
nesveflros y in eo qmdect^H^^^^M^P^h, 
quia jufhm f«*t* ut viros fapientes , & qui pa- 
cem faSlam Deo propitionunciarunt r cwn carita* 
te &iffiapere i > & dimftterc deberfmus . (45) , 

CAP. 



nius , 8c ex Agnello Bacchinius contcndit , e vivis 
fublatus eft * ad fuperiores annos firmata Lango- 
bardos inter 8c Romanos pax effet reyocanda . 
Minime verb acceptam hanc chronotaxin everee-i 
„ rem argumento potiflimum alterius epiftola ejuf- 
dem S. Pontificis ad Innocentium Atrica 'Prasfe- 
&am lib. X. , dat« fubfequente indi6Uone IIL in 
qua fcribit. Cognofcentesighur quale ftudium 
parandis dromontbus geffbritis Jollicitudinem vejhram 
dejiderato nuntio, relevamus , indicantes cum Langp- 
bardorum Rege ufque ad menfem Martium futwra 
quarta fndictionis > de pace > propitiante Dommo cow- 
vemfle . Ouet Ji retmeatur ignoramus , auia idem Rex • 
obiijje poftea nunciatus efl , licet adbuc babeatur mer- % 
tum . Cumque in ea pacem ad proximam quar- 
tam indi£lionem fancitam fuiffe aperte conltet , 
datas etiam antecedenti IL gratulatorias ad Agi- 
lulphum, & Theodolindam necefsarib dicendum 
eft ex brevitare temporis , qua nondum canltabat 
de valctudine Regis . Ex ea etiarn epiftola cogno- 
fcimus pacis conditiones , quas minime Paulus re- 
cenfuit , eamque fuifse pretio comparatam ex eo- 
dem lib. epift. tacile quis arguet , atque ad id for- 
tafse refpiciunt , ea quac ad Conftantiam Augu- 
ftam fcribit . Vigjnti autem jam & feptem atmos du- 
cimus , quod in bac urbe inter Langobardorum gladiot 
vhimus . Quibus quam midta bac ab Ecclejia quoti- 
dtanis diebus erogantur , ut inter eos vivere poflimus » 
fuggerenda nonfunt . Sed breviter mdico , Quia ficut 
inRavenme partibus Bominorum pietds apud primum 
exeratum ttalia Sacellarium babet, qui caujis fuper- 
' vernentibus quotidianas expenfas faciat , ita & m bac 
urbe ex caujis talibus eorum Sacellartus egofrm . E* 
tamen bac Ecclefia , qus uno * eodemque ternpore Cle* 
ricis , Monafieriis , pauperibas , popuio , atque infuper 
Lopgobardis tam multa tndejintnter expendit , em 
adbttc ex omnium Ecclejtatum premitur afflt^one&t* 
Qttantum V er6 labons > 8c ftudii impendenc So. 
Pontifex ad earn , reluftantibus Graecis , comparan- 
dam , plures ali* indicsuit epift. f quas longum d- 
fet hic recitare. 



Digitized by 



P A U L I D I A C O N I L I B. IV. 



457 



fl 
K 



CLA P* XI. 

- XV yfr#* comete>& morte Jobanms Epifcopi, 
& £w» ducis } & de Bajoariis. 

INter hasc fequenttnnenfe Januario, appar-uit 
ftella cometa mane& vefpere per totum raeq- 
fem ; Eoquoquetemporismenfe (^tf) dtfuodhis 
eft Johannes Atchfcpifcopus Ravennae , cujus tn 
locum Marianui (4^> civis Romanus fubftitu- 
tus eft. Evin quoque duce in Tridento mon- 
tuo, dacus eft eidenv loco dux Gaidoaldus vir 
bonus, ac fide jcatbolicus. Hifdem ipfisdiebus 
Bajoarii ufque ad duo milUa virorum fuper 
Sclavos irruunt, fuperveniente Cacano(48)omnes 
interficiuntur.TTttritf jprimum caballi filvatici,8c 
bubali in Italiam delati,Itali« populis miracu- 
lafuerunt. v . 

c ap; xi i> 

De morte Cbildefyrti ) Frm / ic m m rai* s &dt> 
bello Avar&hmxum Francis,Grrfi; \ . 
trmfitu Gimtramni regis . . 

HAc etiam tempeftate Childebertusi rex 
Francorum.artatis anno vigefimo quirito 
cum uxore propria,ficut fertur, vi veneni ex- 
tinguitur . (49) Huni quoque , qui & Avares 
dicuntur , a Paqnonia in Turingiam ingreffi , 
bella graviflima cum Francis geflerunt . Bruni- 
childis tunc regina cum nepotibus adhuc pue- 
rulis Theudeberto< (jo) & Theuderico regebat 
Gallias, a auibus acceptt Huni pecuniA , re- 
vertuntur aa propria.Morrausquoque eftGun- 
thramnus rex Francorum , (51) regniimque il- 
lius Brunichildis regina fufcepit \ cum nepoti- 
bus adhuc parvulis fiiiis Childeberti . 

CAP. XIII. 

Qtua Cacanus legatos ad Agilulfum mifit , & 
, depace cum Gallicino fatricio . 

PEr id tempus Gacanos rex Hunorum lega< 
tos ad Agilulfum Mediolanum mitteAs,pa< 



(4*5) Amb. eo quoqtte tcmpore. 

(47) Ita etiam appellatur m decreto Gratiani ', cateris 

Marmtamis defun&i Joannis Romani nepos extant 
ad utrumque plurcs D*. Gregorii epiftol* , quas 
omnes diJigenti cura recenfuit Vir Clar. Bacchi- 
nius ad Pontif. Ravenn. 

(48) Attib. Cacam Rege. 

(40) Anno videlicct labente DXCVI. ut ex epiftolis D. 
Gregorii ad Theodericura , 8c Thcodebertum ejus 
filios rc&h collegit Baronius . Hermannus Contra- 
clus longe aliter ac nofler illius obitum narrat 
Cbilddxrtuty inquit, Rex Fratitorum fortit , &ftre- 
nuus , filius Sigeberti XXL amto Regis , mtatis verb 
XXP. vencnoy ut ajunt* a ccnjuge accepto moritur . 
Brunichildis avi« tutcl», ut noiler habct,filiiejus 
crediti funt. Vide Fredegarium cap. 16. 
(jo) Mod. Tbeodeberto , & Tbeoderico, fcmpet. 
(SO Amb. Burgundionum . 

Guntramno Burgundia:Re£i fuperffitem fuifseChil- 
debertum contra Baronii fententiam ;am liquidb 
conftar; legimus enim apud Frcdeganum Regnum 
ejufdem Cotldehertus affumpjit , & apud Grcg. Tur. 
fib. 4. de Miraculis S.Marrini cap. 37. Tewporequo 
Pofl obitum glariofiffimi Regrs Gmtbramm Cbilde- 
Jertus Rex Aurelianenfium urbem adiit &c. de illius 
obitu Fredegarius cap. xy Amto XXXIIL Regm 
Cuntbramm qutnto Kml. Aprilis ipfe Rex moritur , 
fepultufque efi in Ecclefia S. Marceili tn Monaflerio* 
quod ipfi conflruxerat. Ex his, atquc folari eclypfi 
per eumdem Fredegarium narrata fuperiori anno 
BoIIajidiani fucceflores ciariiEmi Henfchcnius , & 
Papebrochius in prseliminari exegefi de genealo- 
gia RegumDagobertinonun ad tonaum IiLmen- 



B 



cem cum eo fecit. Romanus quoque Patricius 
moritur, cui Gallicirius /ucteffit , & cum Agi- 
lulfo rege pacis concordiam iniit. 

c ap/ XiV. 

Derpacr dgihrtfi cum Franch* & de mofie 
< 2aagrulfi 9 & Warnecautii. 

' • 1 • . r, 

HOc etiam tempore (51) Agilulfus cunu 
Theuderico rege Francorum pacem per- 
:p'ttuam fecit, Poft h«c Agilulfijs rex rebeUan» 
tem fibi Zangrulfum Veronenfium ducem ex- 
tinxh * Gaidumim (53) quoque Pergamenfenu 
ducetn, cui jacn bis pepercerat, peremits pari 
etiam modo & Warnecautium (54) apud Tici- 
jmtn occidit'. > % . 



C A P. XV. 



th pfJJe apud Ravennamj & mortalitate 
. apud-rirti^ 

SUbfequenti tempote rurfus Ravennam , & 
eos, qui circa otam mamerant , pe(tis gra^ 
vifsima vaflavit . Sequenti quoque aiuio mona^ 
litas valida populos Veronenfium actriviti (55) 



ca p. xyi. 

Defigno fangumeo in ccelo> & belh 
Francorum mter fe . 



TUno etiam fignum - finguineum in coelo 
apparuifle vifum eft , & quafi hafti fan- 
guineas, & lux clarifsima per totam no&enu . 
Theudibertus rex Francorum eo tempore cum 
Clothario(56)patruele fuo bellum gerens,ejus 
exercjitum vehementer afflixit . (57) 



CAP. 



fis Manii ann. emortualem GunthramniDXCJII. 
firmarunt. Cgetcrum piiflimiRegis virrutes ita cla- 
ruerunt , ut in album Sancl:orum relatus fuerit, 
eique facer dies XXVIII. Martii , ut videre eft in 
cit. afkis SS. BoIIandii . 
Qu» verb ad Langobardos noflros perrinct, hoc 
etiam temoore a Paulo non integrc rclata , filen- 
tio minime prastereunda Cotronenfis urbis expu- 
gnatio , ingenfque captivorum numerus abduous 
anno DXCVX ut ex epiftola D. Gregorii Magni 
colligere pof3umus: ea data ell ad Theotiftam Pa- 
triciam , qua S. Pontifici , ut & cecteri plures , 
magnumauri pondus ad redimendos captitfos lar- 
•gita fuerat. Vide lib.VU. Indic^XV. 
(51) Hac etiam tempeflate. Mod. 
(Sl) Al. Gandulfttm quoque Bergomenfem. Lind. 
(5*4) Al. rverwcauftmt.Und.&yiod. Vvamecantixtm . A. 
Hxc eadem ferme Ponrif. Raven. in vita S. Marinia- 
niXXX. cap. II. Iflius fgitur temporibtts ctrca com- 
morantes marina litora. , maximeque m bac chntaU 
Ravetma gravtflima pefle vaftati funt , & voiutato amtt 
csrculo Veronenfts crues vaitda mors cmfumpfit . Pcft 
boc vifum efl terribile m ccelo fignttm , & velut bofles 
Jangumei Per totam wtTern dimicdntes , & lux cla- 
rtfjima iujtrata efl . 
(jtf) MS. Lotbario , 8c fic infra quoque Lind. fcrvanda 

editonzm le^io. 
(J7) Bellum mter Theodebertum Auftrafi« t ac Theodo- 
ricum Burgundiap Reges contra Clotharium IL 
' Neuftriae Regem narranr Fredegarius in Chronic. 
cap. io. Aimoinus lib. j. cap. 88. eique narratam 
a Paulo Meteororum apparitionem parem faciunt, 
atmic in annumDC.incidifse communiter finnant 

recen- 



Digitized by 



DE GESTIS XjA^TGOBARDORVM 



CAP. XVII, 



De morte Ariulfi ducis Spolctani, de 
ducatu Tbudelapii . 

SEquentt anno Ariulfus dux , qui Faroaldo 
($8) apiid Spoletum fuccefferar, tqoritur • 
Hic Ariuifus ciim bellum contra Romanos in 
Camerino geffiflet, vi&oriamque patraflet, re- 
^uteere a luis hominibuicoepit, quis vir jllcJ 
•fuerit,quem ipfe in illo bello quod geflferat, 
cam ftrenufc pugnantem vtdiflcft Cui ciiro fui 
viri refponderent , fe ibi .nullum aliquem fbr* 
•ttfis facientem, qukm ipfum ducem vidifle, ille 
ait: Certfc multum & per omnia me meliorem 
4bi alium vidi, qui quotiens me.adverfae partis 
aliquis percutere voluit, ille vir ftrenuus me^ 
femper fuo clypeo protexit. Chmque dux ipfe 
propeSpoleturo, ubi bafilica beati martyrisSa- 
bini(59) fita eft, in quaejufdemvenerabilecor- 
pus quicfcit, adveniiiet , interrogavit cujus h$c 
tam ampla domus effet . Refponfum eft ei a 
viris fidelibus, Sabinum ibt martyrem requie- 
fcere , quem Chriftiani auotiens in bellum con- 
tra, hoftes irent, folitum haberent (60) in fuum 
jmxilium invocare: Ariulfus ver6 cbm adhuc 
eflet gentilis , ita refpondit : Qpi potcft fieri 



recentiores. Sufceptum inftigante potiflimum Bru- 
nichildcThcqdeberti ,8cTheoderid avia mfelicem 
Clothario exitum habuit . Putgnatum quippc in 
Scnoncnfiumditione adfluviolumAioanem, haud 
procul a Dromello vico : Ibi % fcribit Fredegarius 
ditto cap. XX. exerchjus Ootbarh graviffime truci* 
datus efl. Ipfoque cumbet* quiretHanferunt , thfugam 
verfo pagos , & dvhates rtpa Sequana , qua fe ad 
Clotbarium tradiderant depopulantur , & vafiantur . 
- Crvtiates rupta nmhs , plurtias captrvorumaS Ixerct- 
fu Tbeudcrici* & Tbeudeberti extnde deductiur. Clo- 
tbarius oppreftus vellet nollet per pa&ioms vhtculum 
firmavit* ttt thter Sigonam, & Ltgertm ufque mare 
Oceanum, & Britannorum itmitem pars Tbeuderici 
baberet , & per Singonam & Ifaram Ducatum inte-> 
grum Denteiini ujque Oceanum mare Tbeodebertus 
reciperet . Duodechn tantum pagi thter IJaram , & 
Sigonam , & mare litoris Oceani Ciotbarto remanfe- 
runt . 

(j8) AL Faruaido* Lind. 
(79). Mod. Sdbhri Epifcopim 

(60) Al. praJMtumbaberent* ac eum propterea iu fuum au~ 

xuium vocarent . Lmd. 

(61) Al. alter eorum Tbeudeiaphss nomtne viHoria potitus 

ducatum fufcepit. Lind. 
(jS%) Celebris efi dothrum Scriptorum conatus , inquit Bac- 
chinius in difTertar. hiftorico-chronolog. de estate 
Petri SenJoris 8cc ad Pontif. Raven. , ut Pau- 
lum Vvarnefridi cum Leone Oflienfi% & Ojhenfem ip- 
fum cum Ofoen/i componant , ubi de Monaflern Cafp- 
nenfis per Langobardos everjiane* & de temporisfpar 
tio, quod inter ejus defoiatwnem , & Petronacis overa 
faOam rejkurationemeffluxti. Difceptatum eftpluri- 
dus per Camillum Peregrinum in chronologia Du- 
cum Beneventanorum, Abbatem Angelum a Nuce, 
Bollandum , Mabillonium > Bacchinium , aliofque 
praftantimmos viros, quorum argumenta fingula 
mc enumerare longiffimum eflet. £x iis ad Pauli 
noftri emendationem porius , quam illuftrationem 
fatis fiierit carpfifle vetuftiora hujus rei monu- 
menta, ez quibus evincitur ad fuperiora tempora 
contra Pauli teftimonium infignem hanc celeber- 
rimi Monafterii everfionem efee referehdam . iEvo 
' proximiox immo a^as tra^QBdias teftis Gregorius 
Magnus lib. dialocprum ll cap. XVII. b*c ha- 
bet, cum de prsedjcatione S. Benedi&i loauitur 
Ytr quidam nobiiis Tbeoprobus nomtne ; ejufdem Be 
ueditti Patris fuerat admcmtione converfus &c. Hic 
cum quadam die ejus ceilam Jutjfet tnjpefius , hunc 
mmartffmeflentem reperit . Gumque atu fubfifleret , 

2'ufque non fisriri lacrymas videret , nec tamen ut vir 
)ei confueverat orando piangeret , fed mojrendo ,au*- 
uam caufa tanti luQus extfleret tnquifivti . Cus vhr 
Dei UUco refpondit . Omne boc rnonaflenum quodcon- 
ftruxi , & cun&a qua Fratribus praparavi ontnrpo- 
fentis Vet judicio gentibus tradxta funt . Fix 



B 



D 



ut homo mortuus aliquod viventiauxiliumprf. 
ftet? Qpi cbm hoc dixUftt,"equodefiliens,ean- 
dem bafilicam confpefturus intravit.Tunc aliis 
oramibus, ipfe piAnras qufiiem bafflic» mira- 
ri coepir. Qjxi cum figuram beati martyris Sa- 
bini depi&am confpexifTet , mox cum jurameo* 
to afSrmavit dicens,talem omnino eum viruift f 
qui fe in . bello protexerat , formam habicumque 
haboifle w ^Tunc intelledum eft beatum mar- 
cyrem Sabinum eidem in prarfio adjutoriunu 
contulifle. Igitur mortuo Arkilfo, duo filiiFa^ 
roaldi fupenoris ducis inter fe propter duca- 
tumdecertantes, unus ex ipfis (tfi) qui dmu 
viAoriam adeptus eflet,nomine Theudelapim, 
ducatian fufcepit. 

C A P; XV III. 

De pradttatione fa&a a\ Langobardis m jccmoUo 
7 Sanm BenediOi. 

Clrca "hatc tempora (tfi) cdmobium beati 
BenediAi patris , quod in caftro Cafsino 
fitum eft, k Langobardis nodku invaditur. Qjii 
univeria diripientes, ne unum quidem de mo. 
nachrs tenere potuerunt, ut prophetia venera* 
bilis Benedifti patris, quam longfe ante pnsvi- 
deiat 9 compleretur , qua dixit , Vix apud Deum 

obti- 



obthtere potut f ut tmbi ex boc ioco antnut cpncedereth 
tur . Cujus vocem tunc Tbeoprobus audrvit : nos en» 
fem cernhnus, quideJtruBum modb aLarigpbariUrum 

genu ejus Monajkrbonjbmw. NoBttmo enhn tem- 
pore, t)r cpticfcentibas Fratribut nufer iiitc Ltugebar* 
di htgreffi funt* aui diripientes ormria* ne unum qui- 
dem bomtnem ilitc tenere Potuerunt &c. Anaftafiuf 
Bibliothecarius invita PeUgiin. /«^»wftf wnquit, 
bx Camobio Fratres Rftnam prtfetK funt . . . . 

" atque.cx concefftone S. Peiagti Papa II. & Tikru 
Mauritii Imperatoru juxta Lateranenfe PatriarMum 
Monaflerium cmflruxerunt , & ex eo foitafse Leo 
OftienOs m Ghron. Gaffin. lib. pr. cap. %. Fratrct 
Romam profefti funt , atque ex concclfom Bomam 

„ fontifiess Petdgti , qhi tunc Sedi Apofiika fr^rwt 
juxta Lateraueufe Patriarcbhtm Monaflertum coufku* 
seerunt , ibique per centum & triginta anuot , quoa 

, Cajsnenfe Monaflerium deftruOum permanjft* babhave* 
runt * Ad penpicuam horum explicanonem onv 
nium vice referam vetba doftiuimi Mabillonii in 
annaL Benediainit libro VIL Cajtno tum praerat 
Bonitus abbas , fuccefforem in regendo apud Latera- 
ttum grege Cafinenfi fortitus VaUr&thtanum* qui an- 
nit multis tefie Oregorio Lateranenfi Monafteno 
pijarfuit , Unttt bic iocus fufficit emendanda comrnvd 
sfofirorum fententia , otri banc everfionem annofupra 
quhtgentefimum oSogefttno nono ponunt . Cregprtm 
qutppe aiaiogps fuos fcribere aggrejfus eft anno n m- 
gejtmo tertio. Jam vrvere tttm defierat Vaientmamn % 
aui muitis ante anttis boc efi asuris mshhnum decem , 
Lateranenfi MomffertoPrafuerat . Ergo ionp *** 
atmos decem everfum fuerat Cafinenfe monaflerhtm , 
& Monacbi thde fugati% quibus Peiagius conthuntm 
Lateranenfi Bajiiica iocum ad cmflruendum Monafte- 
rium concefferat atmo utique chrctier oBogefimo , qus 
quartus erat ejus pontificatus annus . Nec refert qubd 
Gregortus ejus fuccefori , diaiogqrum iibrumfecunaum 
fcribenti , nupera dicatur bac everfio . Nuper enhn 
apud Gregortum non femei acciptiur pro decem , im- 
nto & pro viginti atmorum fpatio , ut duo ejus ioca 
mantfefte probant , a me alias relata in noth ad bunc 
Gregprri iocum &c. De Leonis ver6 teftimonio in- 
fra hac habet cap. III. Corrigendus ht eo pradi8xs 
auttor, qubd fubatt Cafinates apud Lateranum perf- 
veraffe per centum & decem atsnos , quod Caiinenle 
Monafterium deftru&um permanfit , aiius codex ba- 
bet centum fic triginta annos : fed utrobique dtrm- 
stuto temporis thtervaiioi cian a Pelagto fecundo, cu- 
jus Pontificatu bat everfio contigtit ad Gregorhm !//.» 
quo Pontifice Sacri Camobn a Petronace inflauratto fa- 
hs&stur,aLeom $ anuiferiCXL thtercejertht . re- 
rian Gregprti tll ioco Jubfltiuendus efl Greeprhu II. 
aui cum attno DCCXV. pontipcatum hriertt , amm 
nthmnumCX^.Caf^^ 
verarunt &c. 



Digitized by 



► 
I 

* 

■ 

« 

rt 

» 

& 
I 
« 

0 
!i 

f 
Jt 

* 

9. 
* 

i 

ct 

s 



PAULI D I A 

obtinere porut 9 ut ex hoc Ioco mihi animae 
concederentur . Fugientes quoque ex eodenu 
loco monachi Rqmaro perierunt , fecum codi- 
cem (kndte regulac , quam pnefatus pater com- 
{x>fuerat,& quaedam alia fcripta,nec nonpon- 
-dus panis, & menfuram vini,(<5})& quicquid 
ex fupelle&ili fubripere poteranr, deferentes • 
Oterum poft beatum Benedidhim Conftanti 
nus, poft hunc Simplicius, poft quem Vitalis, 
ad extremum Bonitus congregationem ipfanu 
rexit, fub quo hasc deftruftio fadta eft. 

CAR XIX. 

De morte Zottoms 9 & ducatu Aricbis. 

MOrtuo igitur Zottone Beneventanorunu 
duce, Arigis (6*4) in loco ipfius a rege 
Agilulfo miflus uiccefsit, qui ortus in Foroju- 
lii fuerat , & Gifulfi Forojuliani ducis filios 
cducarat,eidemque Gifulfo confanguineus erat* 
Ad hunc Arigis extat epiftola beati Gregorii 
Papsc in hunc modum diredta. (65) 

CAR XX. 

Epifhla beati GregorU Papa ad eundem 
Aricbis. 

GRegorius Arigis (6 tf) Duci . Quia fic dc- 
gloria veflra , ficvx revera de filio nofhro 
confidmuSf petere a vobis aliqua fiducialiter fro- 
mocamm , arbitrantes , Mod minimi nos (fiy) pa- 
tiamkm contriflare 9 (68) maxime in tali re 9 unde 
vefira amma mtrttum poterit adjuvari . Jndkamus 
autem (69 ) propter ecclefias beatorum Petri ac 
Pauliy aliquantas nobis trabes wceffarias effe 9 & 
ideo Sabtno fubdiacono noflro injunximus , depar- 
tibus Briccorum (70) aliqucmtas mcidere f & ut 



(6*j) De iis in Regula O. Benedi&i cap. J9. &40. Emtna 
vini menfura dicitur, de qua curioia mulrj , qum 
non funt hujus loci . 

(£4) AL Aricbis. Lind. 8c Mod. al. Arigifo. 

Ex fubfcquenri Beneventani Ducis lucceffione , hjc 
etiam firmatur chronotaxis annorum inftituti Du- 
catus Beneventani , quam fupra libro IIL capit. 
XXXII. cum Caracciolo eznibui ; nam fi Zoto 
princifatus efl Beneventi per curricula vigjmtt anno- 
mm , & fuccefsorem habuit Arigim , ut nofter 
vocat, vel Arcbim , ut Chronic. Ducum Beneven- 
ci, vel Aricbim % ut Anonym. Caflinenfis, vel de- 
mum Arogem f ut D. Gregorius Magnus, jam li- 

Juidb conitat ex epiftola dicli S. Pontificis ad 
oannem Epifcopum Ravennatem , cujus verba 
recitavi,Indi£t X. anno fcilicet D. N. Jefu Chrifti 
DXCL, quo data eft, Arichim ad Principatum 
Beneventanum jam elatum fuifee, atque Neapo- 
litanae civitati cum Ariulpho alio duce infidias 
paraise ; cumque Paulus nofter Agilulphi Regis 
beneficio prinapatum accepifse fcribat , necefsarib 
dicendum paulo poft regis inaugurationem id ac- 
cidilse : unde fi retro numerum XX. annorum du- 
xeris ;am ad Caraccioli tempcra venies, quantum 
licet m tanta rerum caliginc: neque turbant ea , 
qu« doQtif. Peregrinius ex recentioribus Chrono- 
logis opponit: major enim ejuldem «vi Scriptori- 
bus habenda fides , nec argumentum ab ipfo Pau- 
lo noftro dedu&um : nempe Zotonis ducatus ini- 
ria ex tempore Antharii Regis efse revocanda , 
quia noftcr hujus reg» a6ta narrans de Zotone 
verba facit; frequcntiffimum illi quippe fiiit mul- 
ta per anhcipattonem referre, ut ipfe non uno in 
loco profelsus eft . 
(jSc) Dau eft Indi&V. vide lib.XU num. XXIIL edit. 

Patrum Benedia S. Mauri. 
(<fc) Amb. Aricbtt. 
(^7) Amb. vot . MS. L. neminem vos. 
(w) Amb. contriftari. 

g9) Amb., & Mod. autem vobis (ropter &c. 
o) Amb. & Mod. Briciorum. Lmd. aL Brixhrum* ^I. 
Britbnum . 

(7O Amb. deducere* nec leg. veibum debeat. 
(7*) Axnb. accmsrus. 
Tom, l. 



O N I LIB. IV. 



4*9 



B 



D 



ufque ad mare in locum aptum trabere (71) de- 
beat . Et quia m bac re folatiis indiget , falutan- 
tes gloriam vefiram, paterna caritatc petimus, ut 
ailSmarus (71) veflris* qui in loco funt depute- 
tis 9 (7$) ut bonwaes 9 qui fub eisfunt 9 cum bobus 
fuis in ejus tranfmittere folatium debcant 9 quati- 
nus vobit concurrentibus , melius quod ei injunxi- 
mus poffit perficere . Nos enim promittimus , quia 
dum res pcrfetta fuerit 9 dignum vobis xcnium^ 9 
(74) fttod non fit injuriofum 9 (75) tranfmitte- 
mus . Nam fcimus nos confiderare , & filiis noflris 9 

Sti bonam nobis voluntatem exbibent , refpondere . 
nde iterum pttimus gloriofe fUi 9 ut ita facerc^ 
debeatis 9 ut cr nospoffimus vobis effe pro praflito 
benefido debitores ;& voj mercedem pro Sanflorum 
Ecclefiis babeatis . 

CAP. XXI. 

De captivitate filis regis Agilulfi 9 ejr quia rex 
Agilulfus Cacano artificem direxit. 

Hlisdiebus capta eft filiaregis Agilulfi,cum 
viro fuo Godefcalco nomine,de civitate 
Parmenfi, ab exercitu Gallicini patricii; & ad 
urbem Ravennatium funt dedudti. (76) Hoc 
quoquetempore mifit Agilulfus rex Cacano re- 
gi Avarorum artifices ao feciendas navcs , cum 
quibus ifdem Cacanus infulara quandam in Thra- 
cia expugnavic. 

CAP. XXII. 

De bafilica beati ^obannis in Modicia* quam 
Tbeudelrnda regina adificavit . 

PEr idem quoque tempus Theudelinda regi- 
oa bafilicam beati Joannis Baptift», auam 
in Modicia (77) conftruxerat , (78) qui locus 

fu- 



(75) Mod. demandetis. 

(74) Mod. exenium. 

(75) Amb. mdignum. 

(j6) Pontif. Raven. in vita Mariniani XXX. Epifcopi 
hsec ex Paulo fortafse repctit . Cafta efl inter bac 
Agilulpbi Regis filia cum Gudefcbalcbo viro fuo ab 
exerchu Cailtnici PatrtcH de ctvitate Parmenfe > & 
m banc ttrbem Raverma cafti duftifunt , & infra : 
IgituTf ut dtxtmus* Jlmper bellumfuit inter Raven- 
nenfes , & Langobaraos , & dtfcordia grandts frofter 
filiam fuam , yua cafta a Ravennattbus fucrat . Et 
profter iffam tram ctvhas Crtmona h fradtflo capta 
& diflrutla efl Rege , & Mantm nimis vexata t(t , 
& difrufta. 

(77) Amb. Modica. al. Modoetia* & ira alibi quoque L. 
Triftanus Caichus Hift. Mediol. lib. IV. Mot ioetiam 

vulgus affellat ; qua tamen diftto a Paulo ufnrpa- 
tur. Nos verb tnmtimur htfcriftione faxi vetujltfjimis 
Iheris ad bunc modttm ibidem mfculfti 
C. SER.TORIUS L. F. OUF. VETERANUS 
LEG. XVI. CURATOR. CIVIUM. OMN. OR. 
MOGUNTIACI. 

OftUentum offidum eft> & Lambro alluitttr. 
eoque lapidis argumento Moguntiacum oppidum 
appellatum fuiisc contendit . Notanda tamcn in 
eo lapide varia le&io Rjomanor. pro omn. or. , 8c 
Apianum , unde Gruterus exfcripferat , eumdcm 
hic Mediolani ad S. Viftoris Icgiflc . Baltha- 
lar Fidebs Modoeticnfis Bafilicac Archipresbyter in 
libro <juem ad Leonem X. Pontif. Max. (cripfit, 
Modiciam a cenfus modicitatc appellatam fuifse 
putat , & Calcho de vctcri Moguntiaci nomine 
lubfcribit : utcumquc fc res habeat Ennodio lib. 
VI. epiftoL X. Moditia dicirur , ut animadvcrtic 
dodkii. Fontaninus in fua difsertat. de corona fer- 
rea . Ego vcrb in vctuftis chartulis omnibus noni ■ 
8c decimi foculi apud eximium antiquttaiis , bo- 
narumque Iiterarum cultorem Comitem Dona- 
tumde Sylva, & in ipfo Archivio Bafilicas Mo- 
doetienfis promifcueModiciam , & Modicam lcgi . 

(78) Qug fequuntur folummodo in Afcenfiana editione 

habcntur, conftruxh fro fe 9 & fro viro fuo y &fro 
filiis , ac filiabus , & cuntits Langobardis Italienjibus* 
ut ipfe £ Joajmes pro nolts mterfeliator Jtt ad Do- 

V U U OTl- 



/ 

Digitized by Goosle 



4^3 DE GESTIS LANGOB ARDORUM 



fupra Mediolanum duodecim mtllibus abeft , 
dedicavit, multifque ornamentis auri, argen- 
tiq; decoravit, pradiifq; fufficienter ditavit. (79) 
Quo in loco etiam Tneudericus quondam Go- 
thorum rex palatium (8o)conftruxit, pro eo quod 
«ftivo tempore locus ipfe * utpote vicinus Al- 
pibus, temperatus, ac falubris exiftit. 

CAP. XXIII. 

De palatio quod ctmflruxit . 

IBi etiam prarfata regina fuum (81) palatium 
condidit,in quo ahquid & de Langobardo- 
rum ceftis depingi fecit . In qua pi&ura (82) 
manitefte oftenditur , quomodo Langobardi eo 



tntttUTK Deum noftrum Jefum Cbriflum pro nobis , nos 
omues unanimiter pollkemur illi omm auuo m die Na- 
tivttatis fua , boc efl PllL Kalendas JuiU de noflris 
facultattbus tranfmijfuros bonorifice ad oraculum ejus 
ut per illius interpellationem babeamus juvamen Do- 
mini nqftrijefu Cbrifli tam ht bello » quam m aliis 
locis omnibus , quocumque ituri fumus • Ab illo ergo 
die in omnibus aQibus eorum coeperunt invocare San- 
Bum Joamtem x ut illis praberet auxilium in virtu- 
te Domini noftri Jefu Chrifli , & illi omnes permane- 
bant illafi : vifforefque extiterunt fuper cunctos adver- 
farios fuos. Locus autem ille fupra Mediolanum duo- 
decim millibus eft ; quem Regma dedicandum curavit, 
multifque ornamentts auri , & argenti mirifice deco- 
ravit , pradiifque ditavit , familiafquty & pojfejfiones 
multas cidem loco addixh in bonorem S.Joannis Bap- 
tifta. Dicamus afferttonem fcriptura Tbeodolmda Re- 
gina unacum filio fuo Adahvaldo Rcge S. Joanni pa- 
trono fuo de dono Dei , & de dotibus cbartulam jfua 
donationis , quam m fuorum prafintia fcribere fecit . 
Si quis quotibet tempore banc teftem voluntatis fua 
corruptrit , ht judicii extremi die cum Juda tradttore 
damnetur . Oramatio verb ejus talis fuit . De rebus 
S. jfoannis nullo modo fe debet altquts tntromittere , 
ftifi tantum Sacerdotes , qui ibi deferviunt die , ac no- 
c% , tamqttam famuli ac famula * qui ibi fubje&i 
funt communiter debeant vwere . Quoniam veid in 
MS.& Auguftana cditione deerant, ideb intextum 
recipere nolui . lind. 
Jn MS. Modoetienfi leguntur, paucis hifce varianti- 
bus. verf. ut iffe S. Joamtesy ita fequitur fit mter- 
tejjor pro cunftis Langobardis ad Dominum , & illi 
voverunt inter fe unanimiter majores natu cum Rege 
fuo , & una cum Tbeodelinda Regjtna > atque dixerunt 
Si S. Joannes &C. 
Verf. advcffarios eorum , fequitur . Qui locus ille fu 
pra Medtolanum XlL mill. adeft , dedicavit , multif- 
que omamentis auri , & argenti mhrifice decoravit , 
fradtifaue dttavit , famtlias , ac poffeffiones multas m 
eodem toco fubjugavh) in bonore S. Baptifta ]oatmis . 
Dicamus ojfertionem Scriptura Tbeodeiinda Regina &c. 
(79) Ql!*™ maximi ( fcribit idem Fidelis ) Langobardi boc 
Umplum colmrmt , cuppa , corona , cruces , tabula 
aurta fmaragdis% byacintbis , ele&oriis* carbuncuiis 
tnargaritis , alitfque mnumeris lapillts ornata , altaris 
magni palla cum aurea , tum argentea , & fypbus 
ille admtrabilis optimi fappbyri , atque alia regta or- 
namcnta relifta ufiantur . Haec omnia in infigni Ci- 
meliarchio ejufdcm Bafilicae fervantur adhuc, per- 
petua LangobardiCfle pietatis monumenta , eaque 
pluries DD. Canonicorum beneficio non fine m- 
genti animi gaudio curiose fpe6Uvi . Placet hjc 
regias coronas e fuis archetypis expreffas in adver- 
fo folio exhibere. Primamquidem non tamauro, 
quam ferrea lamina decoram : eam ex uno Do- 
minicse paffionis clavo confeclam loci hujus inco- 
lae firmiffime tenent , folemnique cultu Cruci ap- 
pofitam fingulis annis populorum pi« venerationi 
colendam exponunt , dc illa Sigonius lib. L de 
Regno Itali« anno J91. Authres Meiiolanenfes pa< 
trios fequuti amales ajferunt coronam ei , nempeAgi- 
lulpho, tmpojttamfuijfc, a Tbeodelmda Regina infti- 
tutam , auream illam quidem , verum cvrculo ferreo 
interiore httextam , unde poft ferrea corona nomen 
Italico Langobardorum Regno enituit . 
Agilulphi Regis alteram, quam figur» Domini no- 
ftri Jefu Chrifti , elevata in fignum crucis dexte- 
ra , & finiftra librum apertum tenentis , myftico 
Graccorum A. 8c XI. fignatum ; a lateribus figu- 
tm Angelorum, & XII. Apoftolorum per fpatia 



B 



D 



tempore comam capitis tondebant, vrel quaUg 
illis veftitus , qualifve habitus erat. Siquidem 
cervicera (83) ufque ad occipitium radentes 
nudabant,capillos a fecie ufque ad os dimiffbs 
ubentes , (84) quos in utramque partem in^ 
xontis difcrimine dividebant . Veftimenta ve- 
ro eis erant laxa , & maxime linea, qualia An- 
jli-faxones habere folent, orhata inffitis latio* 
ribus 9 vario colore contextis • Calcei vero eis 
erant ufque ad fummum pollicem pene aperti^ 
[%$) & alternatim laqueis corrigiarum retenti. 
'oftea vero coeperunt hofis (8(J) uti, fuper 
quas (87) equitantes tubrugos birreos (88) 
mittebant , fed hoc de Romanorum confuetu- 
dine traxerunt . (89) 

CA?. 



columnis dtftin^a : eam extiema fuperiori par- 
te pyropi , 8c finaragdi LXV. circum exornant, 
fine ullis radiis , aut liliis, pondo unciarum XXI. 
den. XIL quod etiam notavit Mabillonius in iti- 
nereltalico pag. xiz., inferiorijyrb infcriptolem- 
mate AGILULF. GRAT. Dl. VIR. GLOR. 
REX. TOTIUS. ITAL. OFFERET. SCO. TO- 
HANNI. BAPTISTiE. IN. ECCL. MODICIA, 
ampliflimo quidem titulo imperanribus adhuc ejus 
05VO in Italia per Exarchos uios Graecis Imperato- 
ribus , qua Ducatus Romanus, Exarchatus Raven- 
fUB, atque Neapolitanorum fincs pmtendebantur . 
Fendet ab ea corona crux itureagemmis, & mar- 
gariris ornata unciarum XXIV. den. XIV. 

Poftremam Theodolindac vocant, nullo tamen in- 
fcripto femmate , auream pariter, fmaragdis or- 
natam pondo unciar. XIV. denar. XIX. P«ufct 
etiam ex ea crux alcera pondo unc XV.den. VII. 
^emmis ab utroque latere fplendens. 

Coronas hafce cum fuis crucibus, 8c caetera notabi- 
liora dona itidem repraeientat marmorea tabula fu- 
pra majorem Bafilk» januam , barbaro quidem 
feculo infculpu , ut mformesr figure fctisindicant, 
& prascipue veluti demifsus de Chrifti Domini fto- 
macho Jordanes fluvius , unde aquas haufifse ad 
baptizandum D. Toannem Baptiftam exprimere 
voluerat artifex inreliciflimus . A latere uuculpt^ 
coronae tres , totidemque pcndentes ab ipfis cruces, 
itaut hoc unum in citata Clar. Fontanini differta^ 
tione minime probaverim cap. IX. §. IV. Coronam 
ferream femper fua Cruce fuifse dtftttutam : aliis 
enim duabus in Modoetieiui Lapide parem afpicio: 
neque ocuiatiflimo viro id vitio vertendum,<)uip- 
pe RomflB fcribens ad Modoetienfem Bafdicam 
non accefserat * fed nunc obfcrvalse juvabit; , ne 
faftidiofis quibufiam irriforibus ejus areumentandi 
vis contra ocularem antiqui lapidis alpedum ali- 
quando ftomachum faciat. In eo etiam infculpta 
vifitur aurea gaJlina cum pullis fuis , 8c vafculi 
plures, ejufdem Regiao Theodolinche, ac Lango- 
bardorum munificentisB dona , eamdem pronus 
formamexhibenti^, quam fingula in Cimeliarchio 
re ipfa nunc fervant , iuut ex archetypis dclinea- 
ta tunc temporis fuifee dubitari non poffit. 

(80) Mod. palatium magnmm. 

(81) Mod. fibi. 

Verba & de Langobardorum geftis dephtgi fecit . h 
qua piBura , ai. dciunt Lind. Mod. tn quo aliquid 
de Langobardorum geftis manifejk ojiendttur. 

(83) Mod. Seque de cervice. 

(84) Etiam hoc Gothis ufitatum fuit . Sidonius Apolli- 

naris lib. L epift. II. Aurtum legula* ficut mos gen- 
tis efl crinium fuperjacentium flagellis opertuntur , 
ubi flagellis crinium fignificantur cirri, commune 
Germanorum omamentum ; unde etiam cirrigcri 
vocantur , ut optime docuit Vir Clariffimus, 8c 
nunquam fine laude loquendus Juftus Lipfius in 
notis ad Germaniam Taciti , ubi & quaedam dc 
veftitu Germanorum addit, quas opereprerium le- 
gere. Lind. 

(8^) Mod. & Lind. ad poilicem pedis aperti . 

(8'0 Plane Germanicum vocabulum Lind. Jatinfc t&alk* 
Vide glof. Du-Can£e . 

(87) w quas non leg. in Mod. 

(88) Ifidor. etymolog. lib.XIX. cap..XXII. Hdaneos v^ 

catos dkunty qubd tibias, braccafque tegant. Lmd» 
Glofsario lanea ocrea % ocreis y aut calceis cortacets 
fuperimponi foiita . Byrreus coloris rufi. 

(89) Amb. de Rotnana , wn defua amfuetudsne traxer*** 



Digitized by 



\ 

i 





1 

mm*m 



Digitized by 



CORQNA AUBEA AfflLULFHI ReGIS 




CoRONA. AuREA VULGO fRRREA DlCTA 



XI. Bgf. 460. 
Tdb. 1. 




Digitized by 



\ 



Y 



Digitized by 



Google 



Digitized by 



Google 




Digitized by 




Digitized by 



Digitized by 



Google 



P AULI DI AC 

A 

cAp. XXIV. 

De fubverfime Patavma urbis. 

T JSejue ad hstc tempora Pataviumciritasfor- 
tifsime militibus rcpugnantibus Lango- 
bardis rebcliavit * Sed tandem injetfto igne to- 
ca flammis vorantibus concremata eft, & jufsu 
regis Agilulfi ad folum ufque deftrucSfaeft : mi- 
lites tamen, qui in ea fueraat , Ravennam reme- 
are permifsi iunt. 

CAP. XXV. 

Depace fatla cum Avaribus, & quod Lavgobar- B 
di Hiftriam funt mgrcffi. 

HAc tempeftate Agilulfi legati regrefsi a 
Cacano, pacem perpetuam fadiam cum 
Avaribus (90) nunciarunt . Legatus quoquo 
Cacani cum eis adveniens ad Gallias perrexit , 
denuncians Francorum regibus , ut ficut cunu 
Avahbus , ita pacem habeant cum Langobar- 
dis . Inter hsec Langobardi cum Avaribus , & 
Sclavis,Hiftrorum nnes ingrefsi,univeria igni- 
bus, & rapinis vaftaverunt. 

CAP. XXVI. 

De natrtntate Adaloaldi filii Agilulfi , & 
irruafione montis Silicis. 

A Gilulfoquoque re§i tunc nafcitur filius de 
XX Theudelinda regina , in Modicix (91) 



£90) AL Avaribus Humtis . UiuL 
(91) Amb. femper Modica. 

(q%) AL Adaloald, aL Adalualdus* 8c fic infra. Lind. 
(9j) AL Confiantino, & Avorante, guifuh Jhrator &c. L 
(94) Mauricium Imperafse annos XX. menfes tres , dies 
aliquot Eruditis exploratifSmum , itemque apud 
vtteres plerofque Scnptores annos incompletospro 
Complcris numeratos fui£se > ut Faulus nofter hoc 
loco. Zonaras in annal. nullam inccepti anni ra- 
tionem habuit in imperio Mauricii , faribit cnim 

iZBavt <?4 Mavf/xioz twx ifynxorm xai rft£v , axovt 
fi**i\ATac ivtauiin , Mortuus eft Maurichis amto 
ettatts fexagtfimo tertioRegm vigejtmo. Exeuntefci- 
licet Novembri anni DCII. Indi&ione VL jam 
inchoata. Horribilem infelicis Imp. obitum, qucm 
plures Grajci Scriptores narrant ex Ghronico Ale- 
xandrino repetimus Expa7*0* di Maufixto^ Tt/3i?i»s 

/ufal rig yuvoux6% xai oxw tixvotv duii ei< wv dyiov 
Autfvafxov nc\nriov Tlfouvin , xai rn xf ' «w duri /uh- 
*6{ *f*ifa rfirn io-tyzyn *w\n*iov Xa\xrtdovo( duro$ 
MaufixiOf Tt/3ifto{ 9 xai llfTfof , Ivftvof , xai 1»$-/- 
riavot * xflti Ylivfoc o*i 6 dii\^% Mauftxitt Kt/foira- 
\dmZ * v > *u%tB*s xai dur6{ , irpdynctv o*i df 
Ji<xJfcfuo<; re\n*iov iv dxfim . Kwv^aKT/y^ff o Adffts 
dnro i-rdfxotv ytvofiivof vfouwfiojv f xai XojoOivtrs , 
x»fdwf %S ofptTfu^ xai Qtzfovios o t}6{ Mau- 
ftxitty xai Ko/utvn'o\o{ i varfixto^ , xa/ ^faTn\d<nu 
xai duros t9$dyn nrifav nr\nrin ti dyiu Kdvvvos 
<*y>6; $a\dosav . x^/ o-^ae otVov iyivfm xuvojifurov. 

Comprebertfus verb Maurkius Tiberius cum uxore > # 
offo Liberis m ade S. Autovomi jtixta Pranetum , eb' 
XXyiL die ejttfdem menfts , jf^rw t^rf /j occiditur ad 
Cbalcedorwm ipfe Maurittus T f ^r/«J 9 « ^ Petrus f 
fimusy & Juflinianus • £f Petrus Mauritii germanus 
Curopalata captus & ipfe . InterfitH funt m Dia- 
dromo ad Acrttam Qmjtantinus Lardts ex prafttlo fa- 
Sus Pratorio Logotbetes, & Curator Hormifiiy fiiius 
fraterea Maurttti Tbeodqfius > Commenticlus pa- 
trkius « m///r ia prafdtus cafus efi trans urbem ad 
S. Cononis propter mare. 
Jufsus eft filiorum fuorum mortem afpicere , cumque 
ultimum nutrir fubripuifset , ac in illius locum 
filium fuum morti tradendum fuppofuifset, non 
rulit Imp. 9 dolumque tndicavit y ea &pius verba 
pronunaans Jufius es Domine « & reUum Judicium 
tuum . Vide Theophila^him , qui fpectaculum 
pcoje^orum m rnare cadaverum , 5c ad litus plu- 



ONI LIB. IV. 461 

Ipalatio, qui Adaloaldus (pi) eft appellatus . 
Sequenti tempore, Langobardi callrum mon- 
tis Silicis invaferunt . Per idem tempus repul- 
fo apadRavennam Gallicino , rediit Smaragdus, 
qui prihs fuerat Ravennas patricius . 

CAP. XXVII. 
De morte Mamicii Imperatoris . 

IGitur Mauritius Auguftus poftquam uno & 
viginti annis rexit imperium cumfiliisThe- 
odofio , & Tiberio , & Conftantino k Foca, (pj) 

?ui fuit ftrator Phfci Patricii > occiditur . (94) 
uit autem utilis reipubl. (95) Nam fsepe con- 
tra hoftes dimicans , vi&oriam obtinuit . Huni 
quoque, qui tk Avares appellantur , ejus vinu- 
te devi&i funt, (95) 

CAP. XXVIII. 

De Gaidoaldo, & Gifulfo ducibus, & de 
baptifmo Adaloaldi . 

HOc anno Gaidoaldus (97) dux de Triden- 
to, & Gifulfiis de Forojulii, chm antea 
a regis Agtlulfi focietate difcordarent, ab eoin 
pace recepti funt . Tunc etiam baptizatus dl 
praenominatus puer Adaloaldus , filius Agilulfi 
regis , in fanrflo Johanne (98) in Modicia , & 
fulceptus de fonte eft a Secundo fervo Chrifti 
deTridento,cujus faepefecimus mentionem. (99) 
Fuit autem fefti Pafchalis dies eo tempore fep- 
timo ldus Aprilis . (100) 

CAP. 



ries fluclibus a&orum extrcrnam tragaediae icoenam 
aacififse narrat . Laudcs Mauricii Irequcntiilim» 
apud Hiftoricos Grascos , quibus ramcn avaritias 
notarur, qua pctitum a Cacano in finguli s c^f* 
tivos militcs dimidium aurcum tradere rccuiavit; 
quaraobrem Cacanus barbara ferocia , Xll. mil. 
numero >omncs occidit. 
(py) Amb. utilis riipublica , fd avaritia deditus nimia. 

(96) Belia mrer Mauricium , ck Cacanum Avarum Re- 

gem fufius narrant plurcs Graeci Scriptores , Thco- 
phyla&us , Niccphorus , Zonaras , ManafVcs , Ce- 
drenus, 6c Auitor Chrorici Alcx. inter Latinos 
Hiiloria Mifcclla lib.XVH. ex Thcophane. 

(97) AL Gandoaldus. Lind. 

(98) AL tn EccUJia S. Joanms. Lini & Mod. 

(90) Maximus Annalium pater Baronius putat eundem 
ifium Secundum fuiiYe illum Sccundinum Abba- 
tem , ad quem plures D. Gregorii datae funt lite- 
IX . Erat > inquit , ifte Ailas magm nommts itjter 
Longobardos exijietis^ ut ex aliis ifjius Crcgorii Irtc- 
ris ad Tbeodoltndam Reginam datis apfaret* buncqua 
tpfum apud Paulum Ltacomtm ( errore puto itbra- 
rtorum) non Sectmdmum , fcd Scundum mxntmus 
nominatum * a qtto ftitjje bapttzatmn fiitttm Tbeudo- 
iinda Regina Aduvaldtim idcm afirmat > non alto ti- 
tulo ipfum , qttam fervum Dei appelians % & patria 
Tridenttnumy ubt ukm auftor agtt de ejtis obtttt Ci- 
tat eum ipfc frequenter : nam ab eo fcriptam tjje de 
Longobardis Itflortam tradit &c. At in ipla ttiam 
D. Gregorii epiftola ad Thcodolindam hb. XIV* 
Indici VIL edic novif. in MSS.omnibus Icgi «SV- 
cundum notavitGufTanvillaeus . In ea cognoiamus 
librum in cauia trium capitulorum fcnpiiisc , ad 
quem ut fubtilius rcfponderet D. Gregor us Rc- 
ginapeticrat: fcd hic morbum cauiarus Synodum t 
^uas temporc Juiliniani fadla fuerat, pro rciponfo 
interim ad cognoiccndam adarum rcrum icricm 
tranfmifit. Dona ctiam varia poit hacc, quibus de» 
merere tantum vn ttm conatus tfl , qucm fctret conti- 
nere potutffe Langobardos in communtone Catboitca 9 
ut fcribit Baroriius laudatus anno^^. num. XV. 
6c XVL Occubuifse fenjnt Tridenti anno circiter 
DCXV. Vide VofTium de Hift. lat.8cc. 

(100) VIL Id. Aprtlts* in Mod. 8c aliis non leguntur. 
Anno fcihcet DCIII. quo Pafcha ieptimo Idus 
Aprilis celcbratum fuit . Indiftione VI. currtnte 
de nato Ad»lcaldo Theodolind» gratubtus cft 

D.Gre* 



Digitized by 



461 



DE QESTIS LANGOBARDORUM 

A 



CAP. XXIX. 



De cafitu Cremons, & Atantua* & de marte 
plus regis* & de bcllo Francorum. 

ERac autem iis diebus adhuc dtfcordia Lan- 
cobardis cum Romanis propter captivita- 
tcm ffliac regis . Qua de caufa Agilulfus rex 
egrefsus Mediolano menfe Julio , obfedit civi- 
tatem Cremonenfem cum Sclavis, quos ei Ca- 
canus rex Avarorum in folatium miferat, & ce- 
pit eam duodecimo Kalendas Septembris,8cad 
folum ufque deftruxit . Pari etiam modo expu- 
^uavit Mantuam , & interruptis muris ejus cum 
ttrietibus , (101) dans veniam (102) militibus 
qui erant in ea, revertendi Ravennam , ingref- 
iufq;in eam die Iduum Septembrium. (10 j) Tunc 
ctiam partibus Langobardorum fe tradidit ca 
iirum , quod Vulturina (104) vocatur . Milites 
ver6 Brexillum (105) oppidum igni creraantes, 
fugerunt . His ita patratis reddita eft filia regis 
a Smaragdo Patricio, cum viro, & filiis,acre- 
bus cunctis: &<Shqueeftpax menfe nono,(iotf] 
ufque ad Kalendas Aprilis , indi&ione o&ava . 
(107) Filia ver6 regis mox a Ravenna Parmam 



(101) 

(101) 

<">*) 
(104) 



(ioj) 
(106) 
(107) 



D. Gregorius citata epiftola , fusc fcribens additis 
muneribus : Scripta qua ad nos dudum h Genuexfi- 
btts partibus tranfmififlis , gaudH veflri nos fecere par- 
ticipes : froptereaquod ommpotentis Dei gratia &Ji- 
liumvobts donatum, & quod vaide Excellentia vejfra 
efl laudabih , catbolica eum fidei novimus fociatum . 
fac enim deCbriJiianitate veflra aliud credendumfue- 
rat ynifiid fliufere wk, ut quem dtvino munere Jit- 
fcepiftts, Catbolica rettrtudmis auxilio mtmiretis ; ut 
& Redemtor nofier familiarem te fuam famulam co- 
gnofceret , & Langobardorum genti novum Regem in 
timore fuo feliciter entttriret . Unde oramus omnipo- 
tentem Deum , ut & vos in mandatorum fuorum via 
cuftodiat , & eumdem excelientijjimum filium noflrum 
Adulouvaldum m fuo faciat amore proficere : quate- 
nus Jicut bk mter bommes iam magnus efl , Jtc quo- 

Jm & bonts allibus ante Dei noflri octdos Jit glorto- 
us : 8c infra poft ea , qua& de Secundo notavi : 
Excellentijfimo autem filio nojbro Adulouvaldo Regi 
tranfmittere pbylatleria curavirnus , idefl crucem cum 
iigno fanfta crucisDomim\ & letlkmem S. Evangelh 
tbeca Perjica inclufam . Filia quoque mea Jbrori ejus 
tresannulos tranfmiji* duos cum byacintbis, & unum 
cum albnla : qtta eis peto per vos dari , ut apud eos 
noflra caritas ex veflra Excellentia condiatur. Pater- 
m praterea caritate perfolventes falutattonis ofpcium^ 
fetimus ut Excellentijfimo filio noflro Regi conjugi ve- 
Jhro, pro nobis de faaa pace gratias referatis, atque 
ejus animumyjicut conjueviftis , ad pacem de futuro 
per omnia provocetis ;. quatenus mercedem populi in- 
nocentis , qm tn fcandalo pertre poterat , ante confpe- 
thim Dei inter multa bona , qua agitis , mvenire 
Mtis. 

Amb. Avartbus. 
MS. viam. Lind. 

Amb. & Mod. tngreffus efl in eadem Id. Septembr. 
Al. Vulturnia. Lind. 

Ciuverius ad hgc Fauli noftri verba , h&c haber 
Heic quum Vtdturnia caftrum cum Patavio , Monte 
Silicis , Mediolano , Cremona , Mantua > ac Brixello 
connumeretur > miror egq quid Blondo , & aliis tn 
ntentem venerit , cur id ad Addua in Larium lacum 
tnfttixum traxerint , tndeque Vallem lellinam hntio 
diBam Vulturinam , contenderint : quum ea a Tel- 
lio cajbro id cognomenti faat . At cajhum UludDiar 
coni y Jive Vultumia > ut quadam babent exemplaria^ 
Jhe> ut alia Vulturmay feu demqtie* quod forte re- 
&iia yVulturia dicendum fit y nullus aiius efl locus , 
quam qui tenuis nunc vicus tnter Cremonam , & Bri- 
xellumy Jinijtra Padi ripa a reghne Caneti adpqfitus 
efl , vulgari vocabulo Valdoria . 

Al. Brixellum. Lind. 

Ai. menfes novem. Lind. 

Anni fcilicet DCV. Congruir huic Pauli hxftori* 
datum recitata D. Gregorii epiftol», IndiO. VIL 
nempe poft menfem Seprembris anni DCIII. cu- 
jus etiam anni menfe Novembri , nonus a D. Gre- 
gorio Turonenfi , aliifque annum a menfe Martio 
xnchoancibus appcl!ato,pax cumLangobardis cft 



B 



E 



rediit , (108) & ob difficuitatem partus peri- 
clitata, ftatina (109) ddiindta eft . Hoc anoo 
Theudebertps , & Theudericus reges Franco- 
rum , advershs Clotharium patruum fuum di- 
micarunt, in quo certamine ex utraque parte 
multa millia ceciderunt • 

CAP. XXX. 

De tranfitu beatt GregorH Tapa^ & ejus 
fanftitate . 

TUnc etiam beatus Gregorius migravit ad 
Chriftum , chm jam Focas per indidlio- 
nemo&avamanno regnaret fecundo . (110) Cu- 
jus in locum ad Apoftolatus officium Sabinia- 
mis eft ordinatus . Fuit autem tunc hyems frigi- 
da nimis , & mortuas funt vites pene in omni- 
bus locis. Mefles quoque panim vaftacsc funt k 
muribus, (111) partim percufsse uredine eva- 
nuerunt. (nx) Debuit etenim tunc mundus fa- 
mem fitimqu? pati 9 (113) (}uando decedentc^ 
tanto doAore, animas hominum fpihtalis ali- 
monias penuria, fitifque ariditas invafit. Libet 
me fane pauca de ejufdem beati Gregorii Papa* 
fcriptis, quandam Epiftolam huic opufculoin- 

fere- 



inita in annum ferme, ac dimidium . 
(108) Amb. redtens ob difficuJtatem &c. Mod. Parmam re- 

ebity qua ob drfficultatem &c. 
(«09) 4 flatim m Amb. non legitur. 
(110) Non bene Paulus fecundum annum ImperJi Phoc« 
cum morte D. Gregorii per indi6bonem ociavam 
illigavit; conftatenimfub finem anni DCH Pho- 
cam imperare coapifle , currente fexta Indi&ione, 
ex his Chronici Alexandrini verbis x«/ rjj Nofp- 

flfip (inyi iii ctuiirS MnLTi&vot , ttrae^etfxyt; ytyo¥t 
M«</p/x/p «"«fa Qvxot s-fXTioii* 9 fjLtrol tj? ^aii . xa< 
Maec/p/x/of (Jiiv Ttflifiog o-uu th yiwouxl Kojv^ctvri^ 
*at/ nrcuTh $' tnii^tt {. piv afftTt 9 &tofo<rip 9 T/- 
fltfip 9 TltTfp 9 TlxuXpy Ivcrivpy xo/ I«7/v/2/« 9 *sei 
rfivi ^wXttauc, Avxcra&iqt % QtoxTfery , xai KXiova- 
*fa pdyvv Tp xfi' w A/af juwv^, xaid P<w ( </cu*f Na- 
§fLt/3fiv 9 t$ vvxtI rj5 ivrl %y\ Jiapavournc. vafavxtvtc. 
Qvxxf fi Tn xy' *rS ami fjtnvo^ nfiifot i t/Vo 
Xvfiaxi TaTftoifX* Kvvg-stvTJVirroXtvs «?f »f 0-f#rV- 
(Atov olxov w ayia lotcivv* |V tj5 t/SJcfip 9 xi « 
fn&ivms fcnvoj, "'/UlfP tutfsaxf mrHXQtv iv Kfcvj-avr/- 
vutroXa xa$t&t*c m\ o'x*/u* dvo »w ifiJou* <«VfX^w>» 
&td iHi ^pc/^wf ntopmc. % xal ^ TftoxJnrivv tuSo- 
X<vr, xcd mrf pirnt o*.*t{ f<vf «w vot\ari* , fxnitvo; 
oX«<; arrtcrdvmc.j ci\\d nrdvmv ^^nfuttsvntv . Novembri 

menfe ejufdem Indiftionn ( nempe lextas ) Pbocas cum 
exercitu contra Mauricium (editionem movtt.x & Mau* 
ricius Tiberius cum uxore Conflantma » & novem /f- 
beris , fex maribus, nempe Tbeodo/so f Tiberio » Petro> 
Paulo 9 Jttflino , & Jufthaano , & tribus vtrpnibus 
Amftafja , Tbeo&ilte* & Cieopatra XXII menfaDH, 
aui Romanis efl Ncvember , notlu iilucefcente jam 
XXUL dte% qui fuitferia fexta* fttgh. Pbocas au- 
temXXllI* ejufdem tnenjis feria fexta a CyriacoPar 
triarcba Conflantinopolitano m ade xxwnranda £ ]oan- 
nis , qua efl in HMotno maugurattts , XXV* die dtQi 
mcnjis die Dominico abHebdomo per Aureain pcrtanh 
& Troadejias porticus , medtamcjue urbem totam , ufque 
ad Palatium , nemine rejijknte , fed cunftis appiau- 
dentibus curru veBus Conjiantimpolim ingrejjus efl • 
Sanctus verb Gregorius mortuus efl f & feptdtus in 
BaJHtca B. Petri Apofloli ante Sacrarium die XIL 
Martiiy utAnailafius habet, anno DCIV. fe^tima 
indictione ; cumque fecandus Phocx imperii an- 
nus completus fucrit menfe Novembri cjufdem 
anni DCIV. octava quidem decurrebat indicrio*, 
fed anno emorruali Gregorii minime refpon- 
dens . 

(111) Verba partim vaflata funt a muribus f aliis dcfunt. 
Und. 

(nt) Anaftafius in Sabiniano. Eodem temporefuit fames 
m cwitate Romana gravis . FacTa autem pace cum 
gente Langobardorum , & juffit aperiri borrea Eccie* 
Jia% & VvTtundari frumentum Vopuio &c. Exquibuf 
jnanifeltms apparet fngus , 5ctteriliratem,ex ^ua 
fames ingcns , m anno DCV. notandam efle, cuin 
prima hyems poft Grcgorii obituxn fedente Sabi* 
niano fuerit. 

(iij) Amb, famejitiqtte perire* 



Digitized by 



I 



P A U L I D I A C 

ftaere* ut pofsit liquidihs agaofci , quam hu-l A 
milis iifte vir fueric , quantxque innocentise , & 
ian&itatis . Hic denique ciim accufatus apud 
Mauritium Auguftum, eiufque filios (ii4)fuif- 
fet,quod Malcum quendara Fpifcopum in cu- 
ftodia oro folidisoccidiiTet,fcribens pro hac re 
Epiftolam Sabiniano (115) fuo apocrifiario , 
(xitf) qui erat apud Conftantinopolim , inter 
<*tera fic ait . Unum eft quod brevitcr fuzgeras 
fercmjjirms dominis nojhrs, (117) quia fi ego fer- 
w eorum in mortem Langobardorum me mifcere 
voluifjem, bodie Langobardorum gens , nec regcm, 
nec duces, nec comites baberet , atque in fumna^ 
confufione divifa effet . Sed quia Deum timeo , in 
mortem cujuslibet bominis me mifcere formido . 
Atalcus autem ifdem Epifcopus neque in cujlodia B 
/ttff, neoue in aligua afflittione , fed die (118] 
qua caujam dixit, & abduttus eft> (119) nefcien- 
te me y a Bonifacio notario in domum ejus duttus 
vfty ibique prandidit , (}r bonoratus eft ab eo , & 
nofte fubito mortuus efl . Ecce quantte humilita- 
tis (wo) vir ifte fuit , qui chm eflet fummus 
Dei Pontifex,fe fervum nominum (1*1) nomt 
joavit ? ecce quantas innocentiae (m) qui nec in 
inorte Langobardomm , oui utique & incredu- 
li erant,& omnia devaftaoant,fefe voluit(i2j] 
admifcere. 

CAP. XXXL 

De regno Adaloaldi, & de pact fafta 
cum Francis. 

IGitur fequenti aftate menfe Julio (114) le- 
vatus eft Adaloaldus rex fuper Langobardos 
apud Mediohanum in Circo,in prsefentia patris 
fui Agilulfi regis , aftantibus legatis Theude- 
berti (125) regis Francorum , & defponfata eft 



(114) Alias fiiium. Lind. 
(uf) Amb. Savino; fed fervanda editorumle&io conftat 

enim epiftolam hanc fcriptam fuiflfe ad Sabinia- 

num Diaconum , eumdem illum, qui Gregorio 

in Pontificatu fucceffit. 
(uo*) Ifidorus in GloflSs ; Apocrijtarius mhtifler Romans 

Eccle/ia a fecretts 9 legatus a fecretis. Eorum faepif. 

fime in libris J. Confultorum mentio fit . Dice- 

bantur etiam Adrefponjt . Novel. XXV. cap. I. 

Habeat item Adreffonfum y Jlve Afocrijiarium . 

(117) Mod Domino noflro . 

(118) Al. fed die quod me caufam nefciente a Bomfacio&c. 

Lind. 

(119) Verba & abduBus eft, non leg. in Mod. 
(110) Amb. htnocentia . 

(m) Al. fe firvurn nomsnavit . Lind. cum effet Summus 

Pontifex fe jervum nominavit &c. Mod. 
(iw) Amb. quanta intiocentia vir iflefuit. 
(1x3) Amb. noiuerat. 

(1x4) Anni D. N. J. C. DCV. indiaione oftava. 

(1*5) Filia etiam haec Theodeberti Regis Adaloaldo non 
dum trimo defponfata in puerili actate fuifle ex 
Theodeberti parris cetate bene colligitur; Is enim 
tunc temporis vix annum vicefimum atrigerat , ut 
ex annal. Francorum . 

(116*) Verba Regis Francorum y & defponfata efl eidem re- 
ftto puero jilia Rtgis TJxudeberti , in afiis defunt . 
Xind. 

(1*7) Ad h»c verba refpiciunt qua Fredcgarius in fuo Chro- 
nico fcripfit num. XLV. ad hifioriam noftram il- 
lufirandam optime convenientia . Langobardorum 
gens qyemadmodum tributa XII. millia folidorum 
dttiont Francorum attms Jmgulis diffolvebant re teram : 
vel quo ordine duas civitates > Auguflam & Siujtum 
tum territortts ad partem Francorum caffaverant non 
abjtondam . Defunfto Clepeo fummo Prtncipe 9 duo- 
dechn Duces Langobardorum XIL arans Jine Regibus 
tranjkrunt 1 iffoque tempore , Jicut fupra fcriptum 
iegitur 9 per loca in Regno Francorum proruperunt . 
Ea prajUmptione m compqfitione Auguflam & Siu- 
fium cruitates > cum integro illorum territorio , & po- 
fulo partibus Guntcbratnm tradidcrunt • Ppft bac l$- 
Tohu /• 



ONI LIB. IV. 463 

cidem regio puero filia regis Theudeberti , 
! (n6*)& firmata ell pax perpetua cum Francis. 

CAP. XXXII. 
Belhm Francorum cttm Saxonibus. 

EOdem tempore Francis cum Saxonibus pu- 
gnantibus , magna ftrages ab utrifque par- 
tibus fa£la eft. Apud Ticinum quoque in Dafi- 
lica beati Petri Apoftoli, Petrus cantor fulmine 
idlus. 

CAP. XXXIII. 

De pace fatta cum Smaragdo Patricio, & d$ 
captis Tufcia ctvttattbus . 

SEquenti denique menfe Novembrio , rex 
Agilulfiis pacem(n8) fecit cum Smaragdo 
Patricio in annum unum , accipiens a Romanis 
duodecim millia folidorum . Civitates quoque 
Tufcise, hoc eft Balneum regis , (129) Sc urbs 
vetus k Langobardis invaf» (unt . Tunc etianu 
menfe Aprili, & Majo , apparuit in coelo ftella, 
cjuam Cometem dicunt . Dehinc Agilulfus rex 
iterum (130) fecit pacem cum Romanis tribu^ 
annis. 

CAP. XXXIV. 

*De morte Severi Patriarcba^ & & facer^dotio 
jfobarmiSf & Candidiani. 

Hlis diebus defun&o Severo Patriarcha, or- 
dinatur (131) Johannes Abbas Patriarcha 
in Aquileja vetere, cum confenfii regis,& Gi- 
fulfi ducis . In Grados quoque ordinatus eft 

Ro- 



gationem ad Mauritium Imp. drrigunt . Hi XIL du~ 
ces, Jingulique Legatarios aeflimnty facem & patro- 
ctnium IwperH petentes . Itdemque & alios Legata- 
rios XIL ad Guntchramnum > & Cbildebtrtum defti- 
tianty ut patrocmium Francorum , & definj/onem ba- 
bentes, XIL rmllia folidorum anms Jingutis bis duo- 
bus Regibus m tributa implerent , vallem cui nomen 
Ametegis partibus Guntcbramni cajfantes , bis legatis* 
ubi plus congruebat * patrocmtum Jibi firmarent . Po/I 
bac intefrra devotione patrocmsum eligunt Francorum. 
Nec mora » fofl permiftu Guntcbramni , & Cbilde- 
berti tunc Autbarium Ducem fuper fe Langobards 
fublimant in Regnum . Alius Autbarius , idemque Dux 
cum integro fuo Ducatu fe ditioni ImperH tradtdtt » 
ibique permanfit . Et Autbarius Rex trtbata » qua 
Langobardi adfartem Francorum fpondidtrant > an- 
wt Jingulis reddidtt . Pofl ejus difcejjhm filius cjus 
Ago in Regno JMimatus > Jimiliter implejfe dntofei- 
tur . Antto XXXV. Rigni Cblotarii « legati tres no- 
biles ex genere Langobardorum , Agilulfus > Pompe- 
giust & Gautoy (aL Guto) ab AgcmeRege adCdo- 
tbarium Regem deftmantur petentes , ut illa XIL 
millia folidorumy quos armis Jmguits Francorum ara- 
riis dijfoivebant , debutjjtt cafjare* exbibentes ingeniosi 
Jecretius III. miiiia /olidos : ex quibus Vuarnacba- 
rius mtlhy Gundealdus mille> & Cbucus mille acce- 
perunt . Cblotario verb XXXV. mtllta folidorum m- 
fimsd exbibebant , quos conjilio fuprafcriptorum , qui 
occulte xeniati fuerant , Cblotarius accepst , & ipja 
tributa ad partem Langobardorum cajjavit , & ami- 
citiam perpetuam ctim Langobardis facramentis , & 
paftis prmavit. Corr/genda hic plura, qu« Frede- 
garius de Langobardici* rebus non bene comper- 
ta recitat , nempe Agilulphum Auchario fihum 
funTe , ac XII. tantum EHices defunch) Clcphone 
Langobardis imperafle Mauricii tempore. Atquao 
in Francia gefta funt eumdem novifle non infi- 
ciabor. v 
(11Z) Al. inducias . Lind. 
[119) Mod. Balneus Regis. 
(ijo) Anno fcihcet DCVX 
ijO Moi ordmm tfi in ejus loco ^obames &c. 

Xxi 



Digitized by 



Google 



464 



DE GESTIS LANGOB ARDORUM 

A 



Komanis(i3t)Candidianusanriftes. (133) Rur- 
fum menfe Novembrio, & Decembrio, ftella^» 
Cometes apparuit . Candidiano quoque defim- 
£to apud Grados ordinatur Patriarcha Epipha- 
nius* (134) qui fuerat primicerius notariorunu 
(135) ab Epifcopis, qui erant fubRomanis ; & 
ex illo tempore coeperunt duo effe Patriarcha. 
03*) 

CAP. XXXV- 

De invafwnc Neapolitana ctvitatis, & de morte 
Eleutberii falfi Imperatoris. 

HAc astate Joannes Confinus invafit Neapo- 
lim , quem de eadem civitate non mul- 
tos poftdiesEleutherius patricius expulit,eum 
que interfecit. (137) Poft haec ifdem Eleuthe 
nus patricius eunuchus imperii jura fufcepit . 
Qjxi dum a Ravenna Romam pergeret, in ca- 
ftro Luceolis a xnilitibus interfedtus eft , ca- 



(iji) Moi & Lind. Romams. 

(ij J) Expun&is de libri III. cap. XXVL crroribus ,quos 
nofter ibi plures cumulaverat non alio de fonte > 
quam ex hbris ipfis Schifmaticorum , ea qu« poft 
Maranenfem pfeudofynodum gefta funt , ex do- 
£tif. Norifio profequar, afta D. Gregorii in eadem 
caufa recenfens , qui Pelagio fuccellit , 8c non mi- 
ncfri cura revocandis ad Ecclefiam Schifmaticis in- 
cubuit • Initio enim Sevcrum Aquilejenfem Epi. 
fcopum datas coram Joanne Ravennate Archiepi- 
fcopo fidei prtBvaricatorem Romam cum casteris 
Schifmaticis Epifcopis vocavit , ut epift. lib. I 
ftdditis divalibus julfionibus , quas impetraverat , 
Severus iis acceotis collegas evocat, habitaque ab 
iis, qui Langobardorum di tioni fuberant tumul- 
tuaria fynodo , ea fait fententia, ne quisRomam 
accederet , datifque Iiteris ad Mauricium , Roma- 
na Sedis judicium declinare ftatutum eft . Inte- 
xim aSevero congregatisIitriacEpifcopis^in unam 
pariter fententiam itum cft , ut a Pontifice C*fa- 
rem appcllarent, datifque literis,Mauriciumcom- 
menris fuis eb adduxerunt , ut ad Gregonum , & 
Romanum Exarchum rcfcriberet , ne moleftia eif- 
dem inferrctur , verebatur enim ne vi adhibita 
Iftros,quifuis adhuc parribus adhserebant adLan- 

fobardos proniores faceret . Quoufque Romanus 
Ixarchatum renuit nulla fpcs Gregorio Schifma- 
ticos corrigendi, neque dum Callinicus in eadem 
permanlit audfcoritate , donec iilo Conftantinopo- 
lim revocato,Smaragdus iterum in Italiam venit, 
quern cx prKteritae bene geftse rei memoria in Se- 
verum & Schiimaticos , Uiis literis iterum provo- 
cavit , Occifb inter hecc Mauricio , quem nun- 
quam fibi faventem habuit Gregorius , Phoca im- 
perante meliores animo fpes jam conceperat ,cum 
paub poft ad fuperos abiir . Ca&terum nec Seve- 
rus Aquilejeniis diu fuperftes ; nam & ipfe anno 
60 j. fatis conceilit , & quia , ut fcribit Toannes 
Diaconus a Norif. recitatus in vita S. Gregorii 
C*p. j8. ad umtatem Sanflv unherfalis Ecclefta re- 
dtre ?k>n meruit , ad fcmdendum quoque fua ipfius 
dtOiCcfcQs umtatem Romanum Poyjtificem fua vecordia 
fujcitaviti adeout ab ipfo illius obitus ttmporeAqui- 
k)tnjh dicecejis in duos Metropolitanos , Catbolicorum 
vtdtiicety tr Scbifmaticorum divifa fity neque potuit 
fojimodum , licet omnes generalitcr ad mitatem de 
. ocbifmate repcdaverint , aa yrifiim conjunttiotns unio- 
nem ufque battmis rtformari . Graaenfibus enim 
Catholicum , Aquilejtfifibus Schifmaticum Epi- 
fcopum expetentibus , urriquc parri luus acceflit, 
CaiididianusAriminenfisCatholjcis,JoannesAbbas 
Schilmaticis , Candidianum Exarchus , Joannem 
Agilulphus tuebantur; conftat enim ex regeftro 
epiftol. p. Gregorii quam accepti in ejus aula 
Schifmatici forent; immo jam rumor erat ad eof- 
dem Theodolindam Reginam defcivifle, qua de 
cauia multas ad eam literas dedit, utlib. j.Reg. 
Sc aliam , quam fupra retuli, cum de natoAIa- 
dualdo gratuiatus eit. 

Ccterum qux hic nofter addit de ordinato Joanne 
Schifmatico cum coru^enfu Regis , & Gifulfi ducis 
in Aquileja vetcre , leguntur etiam in chronico Dan- 
duli ab Ughciio reiato, ex quo utNorif. ,aliiquej 
notant, cxplodegdus Martianm , quem fuccdfo- 



B 



putque ejus Conftantinopolim Itoperatori deto» 
tum eft. (i}8) 

CAP. XXXVI. 

De pace fafta eum Imperatore . 

HAc etiam tempeftate mifit rex Agilulfus 
Stabilicianum(ij9) notarium fuumCot*. 
ftantinopolim ad Focam (140) Imperatoremu 1 
Qfii rediens cum legatis Imperatoris, fadbi pa- 
ce annuali, Agilulfo regi iidem legati imperia* 
lia munera obtulere . 

CAR XXXVII. 

De Foca Auguflo 9 & ejus nece , # Impcrfa 
EraclH . 

FOcas igitur, ut p«miflum eft , extin<fto 
Mauricio, ejufque filiis, Romanorum re* 

gnum 



iem Severo facit . Marciano , fcribir Dandulus ? 
fuccejjit Candidianus Vatriarcba in ipfa fuprafcrifta 
MetropoliGradenfi . Sub cujus tempore per confnfixin 
Agilutpbi Regis Longobardorum , Gifulpbus Duxper 
vim Epifcopum m Forojulii ordinavtt Joawtem Ab- 
batem . In qtio tres Epifcopi confenferunt, Deojiti 
contrarto , & ordmaverunt crc. fedii an. V. 

(114) Al. Epipbanias . Lind. 

Anno DCXV. ut communircr cum Ughello ; de 
eodem hasc Danduius . Hic natione Ifiria de oppido 
fiumagi, vir catboiicusj & fcrrpturis dxvmis fatit 
truditus, presbyter & notarm bujus fedis ab Helia 
Patriarcba fatlus , m Concilio Gradenfi officium Jiti 
commifftm fufficienter exercuit , & a Severo Patriar» 
cba pojlea frimicerius notariorum conjhtutus efl , 
ntmc veru ab Epifcopis , Clero , & Populo , qui vt 
devotione Romanorum exijlebant , Patriarcba in Gra- 
do eltfhis , & confecratus efl\ & propterea GradenJU 
deinde appellatus . 

(ijr) Primicenus nihil aliud eft , quam princeps ; vd 
primus ; quemadmodum Primicerius Numerario- 
rum, Tabulariorum ; fic etiam dicebatur Secundi- 
cerius , Tertiocerius . Nicephori Gregorw tempon- 
bus hac appellatio defiit , & primicerium domt* 
num appellarunt. Sic ipfe fcribit Hift. Rom. lib. 

VII. pag. 109. W /SosvrJa; xai wv Qnftf* dfx*- 
<yhv , dvrt ptyctXx Hrftppixtft* , ph** inudm 

X*<r* *u£ . De origine notninis diverfi diveria fen- 
tiunt: alij di&os purantquafiprima cera, hoc eft 
albo, five catalogo infcriptos, alii * certus pro- 
du&ionem tantum vocis efie , nihilque praBterea 
fignificare. Lmd. % 
(ijtf) Non a tempore ordinati Epipnann, fed Candidia^ 
ni , & Joannis , ut citatis Joannis Diaconi verbis 
optime probat Norif, 

(137) Amb. Ekutberius Patricius Eumcbus imperii jur* 

Mnpit- « , 

(138) Anaftafius Bibliothecarius in S. Deufdedit. Eodent 

tempore veniens Eleutberius Patricius , & Cttbicuk- 
rius Rjavetmam occidit omnes , qui m nece Joamis 
Exarcbit & Judicis Reipublica fuerant mixti . HiC 
venit Romam , & fufceptus efl a Sanfhfftmo Deufae- 
dit Papa optime . Qui egrejfus de Roma venit Nza- 

folim , qus tenebatur a ffoarme Compfino Intarta , 
feu ut alii le^unt Antana ) . Qui Beutberius Pa* 
tricius pngnancio ingrejfus efl Neapolim , & ifsterfedt 
tyramium , reverfujque eft Ravennam , & data roze 
rmlittbw tpax fatla efi m totaltalia. Et in Bonifa^ 
• cio V. S. Deufdedit fuccefsore . Eodem temport 
ante dies ordinationis ejus Ekutberius Patricius 9 & 
Eunucbus fatlus rntarta ajfumpjit regntim, &vetuah 
te eo ad cwitatem Romanavi , in cafbrum , quod dicitur 
Luccolis, ibidem a mi/itibus Ravemtatis interfeftus eft. 
Cujus caput duBum efl Conftwtinvpolim adpiij/imum 
Prmcipem. Ex his a<fta& rei feriem perfpicufcnofci- 
mus , immo & rempus paullo ferius, quam no- 
fter habet indicatur : guippe Sede vacante, an» 
ordinarionem Bonifecii , Eleutherius rebell» oc 
ipfe ut JoannesConfinus occifus fuerat, anno fcj- 
Iicer DCXVIII Vide qu» notavit CamiL Perfr 
grinius in difcertat. finium Ducatus Benevcnf. 94 
Merid. pag. jj. 
19) AI. Stablicianum. Lini 
40) Amb. Focacem* 



Digitized by 



GooqI 



r~ ' 1 



PAULI DIACONI LIB. IV. 



465 



gnum invadens > per ofto annorum curricula^ 
* principatus eft . (141) Hic rogante Papa Bone- 
facio ftatuit fedem Romans, & ApoftolicasEc- 
clefis caput efse omnium Ecclefiarum , (*4*) 
quia Ecclefia Conftantinopolitana , primam lc^ 
omnium Ecclefiarum fcribebat . (145) ldenu* 
alio (144) Papa Bonefacio petente jufsit in ve- 
teri fano, quod Pantheon vocabant, (i4j)abla- 
tis idololatriae fordibus , Ecclefiam beatse fem- 
per Virginis Maris, & omnium martyrumfie- 
ri > ut ubi quondam omnium non deorum » fed 
d&monum cultus erat , (146) ibi deinceps om- 
nium fieret memoria fan&orum . (147) Hujus 
cempore Prafini , & Veneti (148) per Orien- 
tem , & /Cgyptum civile bellum faciunt , ac fe 
mutua caede profternunt . Perfas (149) quoque 
advershs rempublicam gravifsima bella geren • 



(141) Noncomplctostamen: quippe anno DCII. XXIII- 
Novembris coronatus iuerat , ur fupra notavi , & 
eodem tefle Chronico Alexandrino anno Chriiti 
DCX. ut communirer numerant eruditi , menfe 
O&obri feria fecunda , Heradius in Imperatorem 
inauguratus eft . 

(i4x) Mod. ftatutt fdem Rom. 9 & Apoft. Eccl. primam 
ejfe , ct,m prws CQnftantinopolitana &c. fcriberet . 

(143) Anaftafius in Bonifacio 111. unde tortufle Paulus. 

Htc obtmtut apud Pbocam Principem , ut Sedcs Apo- 
flolk* B. Patri Apoboli caput eftet omnium Ecclejia- 
rum , ideft Ecclejm Romana , quia Ecclcjla Conjian- 
tmopolitana prhnam fe omnium Ecclejianm \fcribtbat . 
Celeberrima h«c in Annalibus Ecclefiafticis qu«- 
ftio de titulo (Bcumenici , five univerfalis , quem ftbi 
per fummam ambitionem arrog.ire conatus fuerat 
Joannes cognomento Jejunator CDnftantinopolita- 
nus Epifcopus , D. Gregorii M. temporibus , eaque 
novatto , que fuas aftius radices habebat , ut ten- 
tatum nempe toties Primatum , adverfantibus Ro- 
manisPontificibus, firmaret in Scde Conftantino- 

Solitana, S. Pontificem adeo, ut par erat,ofFen- 
it, quod vix ab Ecclefiuftxa cenlura injoannem 
ipfum, religiofum alioquin virum, tcmperaverit . 
Extant plures de hac re in illius regiftro epifto- 
Ix ad Apocryfiarium fuum , ad Joannem ipfum , 
ad Alexandrinum, 8c Antiochenura Epifcopos*, 
ad Auguftam , 8c ad Mauritium Imperatorem , 
quas inter XX. libri quinta cit. editionis , plura 
continet argumenta , quibus novam hanc ap- 
pellationem concuflit : inani tamen conatu 
quoad Mauritius imperavit , apud quem Toannes 
Epifcopus plurimum gratia pollcbat i At rus om- 
niDus varia forte de hac vita fublatis , Bonifacius 
liujus nominis 1H. qui Gregorio poft Sabinianum 
fucceffit , id a Phoca Mauricii fucceiTore tandem 
obtinuit fedente in Conftantinopolitana Sede Cy- 
riaco, ut edicto propofito fanciverit decere ejufnodi 
nomen Romanam tantinn Ecckfiam , ipjtque foli con- 
vemre Romano Pontifici 9 ut dicereturuniverfalis % non 
autem Epifcopo Confiantinopoiitano , ut refert Emi- 
nentiflimus Baronius . Anno Chrifti DCVL apud 
quem hoc anno ex Theophane repetitas vidc fi- 
multates inter Phocam , 8c Cyriacum , quibus 
motum Imp. hxc in odium edidifle putat cele- 
bratiflimus Au6tor. 

(144) AL eodem. Lind. 
(14?) Amb. antca vocabatur . 
{146) Mod. agt batur. 

(147) Anaftaiius item in S. Bonifacio IV. Eodem tempo- 

re petih a Pbocate Prmcipe temphim , quod afpella- 
tur Pantbeon , in quo fedt EccUfiam $. Maria fem- 
per Virgtnis , & omntum Martyrum . De hujus ce- 
leberrimi templi dedicatione , quod etiamnunc 
Romas vifitur vulgari appellatione S. Maria della 
Rotonda, vide Pabeprocnium in Vita S. Bonifa- 
cii IV. ad diem XXV. menfis Maji, & Pagium 
ann.do7. num.IIL 

(148) Ita vocabantur facYiones aurigarum , de quibus vi- 

de Plin. lib. VII. cap. XXXIIL Suctonium in 
Domitiano cap. VII. Tertullian. de fpec^aculis 
cap. IX. Caffiodorum lib. III. variar. epift. XIII. 
Suidam , Ifidorum , Cedrenum initio Imper. Ro- 
mani . Lmd. 

(149) Al. Per fe. Lind. 

(150) & dcftruentes Ecclefias Sanftai » profanantefque inter 

&c Amb. 

(151) AI. veterum omamenta locorum , & 

commwttum , 

etiam vexillum Sanftum DomimcA Crucu afporta- 



B 



tes , multas Romanorura proviocias , & ipfam 
Hierofolymam auferunt ; & deftruentes Eccle- 
fias , fiwfta quoque profanantes, (150) inter 
ornamenta locorum fanclorum , etiam vexillum 
dominicas crucis abducunt . (151) Contra hunc 
Focam Eraclianus , (152) qui Africam regehar, 
rebellavit, atque cum exercitu veniens, eunu 
regno, vitaque privavit: remque publicam Ro- 
manam, ejufdem filius Eraclius iufcepit regea- 
dam. (ijj) 

CAP. XXXVIII. 

De morte Gifulfi dutis , de pradatione Foroju- 
liana? urtis> & cateris malis, qua Lan~ 
gobardi ab Hunis funt perpejji. 

Clrca haec tempora rex Avarorum,quemful 
lingui Cacanum (154) appellant, cum in- 

nu- 



runt. Lmd. & ita Mod. & Amb. (cd non legituf 

•si vetixum. 

Errat hic Paulus Hicrofclymam a Cofrhoe Regc 
captam cum annis Imperii Phocfle illigans : con* 
ilat enim cx Theophane , atque audore Chronici 
Alexandrini» Heraclio imperante»irulictione lL,qii9 
in annumDCXIV. incidit, infignem hanc cala- 
mitatem accdiflc, qux nullibi fuiius> quam in 
ip(o Clironico Alexandrino > cujus \*crba repetimus. 
INA. fi\ fJtiTi* Cv. HfotxXtitf doyticit w y' 
Kat dvi <t» latvtta^ttt fj*v6{ ^^atpfmt $*crt\dcts 

Tirtp Tj5 Irtt vi^t fu»va levsov Sfivwv dirotuc:»* dtyov 
xyitv <ruvi{in irxBoc. . fjtint toXAwk «j»; «vat»X>fC 

voXiwv n\aa x«/ U^ttrstXft/ut utro Titoo-tov 9 xai ^pce- 
Xovmt troWai %t\idJic. iv dujp x\n^tx f Zv , fJtova%(3v 9 
fxovacftwv vafQiVtov . EfuirtT^arax 19 fiarortxov (xv>l- 
fjLOty xai oi TiftficMot w Oi* vaol , %al dir\oog vdv» 
*w nri tlfita xaOoufHrou . «i vi^do-fitt *ru cavfi 
\tt trtw *9tS itoiii axtitviv dvaetQfxnmc. ito-iv Xau- 
fidvtrou va?d Htoo-tvv y xai Za^a^ia^ nrart>td^tit; % ^ 
xai ou^.uaeAa/TOf ^ivtrai . xai ntvTU »>t iv nro\\$ 
Xfovp sfi tv S\(f) fJtnvi | «XX* fv fiptfou; cXiyou^ 
cu/ufiiflnxi . 

Koti t5 ii' Toonrtai» /unvoc f xaid Pea/uaia; Xtnrrtfjt- 
fioiit /unvoi tii "rointq Mixri£vog , iv t # j» r^trii u-^u- 
cr« «Tocfi^fitif TgU ttooTriy cxuffi ort/utioc. moyyoc , xa/ 
duii; o-ujju\Hrou dury %v t» dytoj^rdrn fJttydXri f'x- 
xXiria nriu$5*ti vcrpoi Nixniu nrarpixiit . xai rH x4 
«w UTrip/StptiDtix xaid Pvjuatttc. Oxnw/3f/» unvo; , nsut- 
fa f \ rn ivi xuptaxlu) vuxri , tivixQ» firtuia Xo'>^l 
dvo Jtf d-)iwv loirwv. Evoj Jtf i^ifs»*» Tp xatTO- 
fdrp ^Edpflapa fJtttu rv Xn^QHvou durLu nra$ uuru>v f 
ftfwxoiBC. durluj tw fxvttuov&Qtvrt N/xirra . xai &0i*>$ 
durf rjT xupiaxn ixnpuxQn iv rf dyipjroirn fjttydXp 
txxXnriot eJc *vix9* . **t rf roirn y xai rwtdprfi 
nrpoo-ixujjnOn t/Tra' dv6pQv) irifJtvrn di xai vapao-xAfji 
Crr6 yuuouxtov , 

Ind, II. hLr. IV, pofl Conf. Heracln Aug. III. 
A XXIL lanuarii fcribitur 1 Imp. Beraclu jumoris 
ConftantirJ amto II. 
Hoc menfe Junto malum nobis accii.it atemis lacrymi* 
proftquetidum . Prcetcr altas enim multas Ortentts ci* 
vitatts etiam HierofJyma a Perfis capta *fl t mnltit 
mtlltlus in ca Citrtcts , Monacbts , Jacris vtr/vmitms 
occifis. Incenditur Dcmmicum ftpu!cjbrum 9 nobilifli- 
maque Dei templa . Et ut vtrbo dtcam , preciofa 
omnia evertuntur . Veneranda Crucis ligna una cum 
facrts vajis , quorttm mnum^rus fittt numtrtis a Per- 
Jis auferuntur . Ipfe Zacbarias Patriarcba cafttvui 
ducitur. Atque bac onnia non longo fatla funt tem- 
pore y f.d intra pattcos dies accidere. 
}CIV. doripiai menjis , qui Komanis cfl September » 
///. Indtthone , m tertia vttalis Crucis Exaltatione 
accepta eft facra fpongia , qwe una cum vitalt Cruce 
ixaitatur tn magna Ecclejia MtJJa ab Niceta pfltri- 
cio XXVIII Hyperberetai , Jwe Ofbbris , die Sab- 
bati , ea notle ? qux pracedit Domimcam % veneranda 
lancea e facris Hierofclymorum locts ailata efl,quam 
qutdam familiaris execrabilis Sarbart > acceptam a 
barbaris , dedft Niceta » de auo diximus . Et ftatm 
die Domiraco in Maximo cr SanBijjimo Templo pro~ 
clamata eft , ftmulac iliata eft . Tertia & quarta fe- 
ria a viris aaorata efl* quinta & fexta afceminis. 

(iS%) Heraclius etiam appcllatur pater Imp. HeracUi ia 
Chron. Ale*andnno. 

(tf 3) Anno DCX. 

(154) Avarorum RcgesCacanos appellatos fuilse, paffira 
in HiftoriciS tcilimoma . 



i 

Digitized by Goosle 



466 



DE GESTIS LANGOB ARDORUM 



numerabili rouTtitudine veniens , Venetiarunu 
fines ingreffiis eft . Huic Gifulfus Forojulianus 
dux cum Langobardis,quos habere pbterat au- 
da&er occurrit. Sed auamvis forti animofitate 
contra immenfam multitudinem bellum cunu 
paucis gereret , undique tamen circumfeptus 
cum omnibus fuis pene extin&us eft . Uxor ve- 
ro ejufdem Gifulfi , nomine Romilda , cunu, 
■Langobardis qui evaferant , five eorum uxori- 
bus, & filiis, <jui in bello perierant, intrimu- 
rorum Forojuliani caftri munivit fepta . (ijj) 
Huic erant filii Tafo, &Caco , (iytf) jam ado- 
lefcentes , Radoaldus vero & Grimoaldus , adhuc 
in puerili setate erant conftituti. Habebat ver6 
& filiasquatuor, auarum unaAppa, (157) alia 
Gaila vocabatur , duarum vero nomina non te- 
nemus . Communierant fe quoque Langobardi 
& in reliquis caftris , quae hiisvicina erant, hoc 
eft, in Cormones, (i58)Nomafo,Ofopo,(i59) 
Artenia, Reunia, (itfo) Glemona, {161) vel 
etiam in Ibligine, C^t) cujus pofitio omnino 
inexpugnabilis exiftit. Pari etiam mod6* & in 
reliquis caftellis , ne Hunis , hoc eft Avaribus 
(i5j) praeda fierent, fe communiere . Avares 
vero per omnes Forojulianorum fines difcur- 
rentes , omnia incendiis , & rapinis vaftantes , 
Forojulianum oppidum obfidione claudunt , & 
totis viribus expugnare moliuntur. Horum rex 
ideft Cacanus , (164) dum circa muros armatus 
cum magno equitatu (16$) perambularet , ut 
qua ex parte urbem facilibs expugnare pofTet 
inquireret,huncRomilda de muris profpiciens, 
ciim eum cerneret juvenili aetate florentemu , 
meretrix nefaria concupivit , eique mox per 
nuntium mandavit , ut fi fe in matrimoniunu 
fumeret , ipfa eidem civitatem cum omnibus 
oui aderant traderet . Qpod rex barbarus au- 
diens, eidem, malignitatis dolo , quod mandave- 
rat fe fa&urum promifit, eamque in matrimo- 
nium fpopondit accipere. Illa ver6 nihil mora- 
ta , portas Forojulienfis caftriaperuit , & ad fuam 
cunftorumque qui aderant perniciem hoftenu 
(166) introduxit. Ingrefli vero Avares cum re- 
ge fuoForum-julii, univerfa , aux invenirepo- 
terant , rapinis diripiunt . Ipfamque urbenu 
flammis concremantes , univerfos quos reppe- 
rerant captivos abducunt , fallaciter tamen eis 
promittentes , quod eos unde digrefli fuerant , 
Pannoniae in finibus collocarent. Qjii ciim pa- 
triam revertentes , & ad campum quem facrum 
nominantperveniflent,omnes qui jam in majori 



B 



D 



(155) intra muros Forojuliani caflrimonii fepta eft. Mod. 
(ij<5) AL Cato 9 & fic infra. Und. 
(i$7) Ai. Pappa. Lind. 8c Mod. 
(i$8) Al. Combona. Lihd. 

(15$) Mod. Nemajapo. Amb. Hemas Ofopo f aL Nemas 
al. Memajo Ofifio . Lind. 

(160) Al. Reumari. Lmd. 

(t6i) MS. Giemonia. Lind. 

(i6z) AI. in Biiige. Lind. 8c Mod. al. Mibligme. 

Cluverius in Italia antiqua ad hunc Pauli locum 
Ofopum item caftellum y JrveQfopmm y Ofupum 
(Jtc fcilicet varia exemplaria Patdli Diac. loc voca- 
bulum variant ) ad idem flumen > bodieque vulgb di- 
cittir Ofopo fupra Reuniam in nattoo , emtnentique 
jfaxo drcumjeHis campis confpicuum . 
Prope funt Artenia, & Glemona caflella : aucrum 
illud nunc Artegna patria iingua vocant tncoUs ; boc 
verb Ghiemona , & corrupthts Gemona &c. 
Nemafum ejufdem Pauiii Diac. ex vicmtate ba&e- 
nus enarratorum conjicio effe eum vicum f qui adFel- 
lam flumen , baud ita procul a Tilavempti confluen- 
te f & Ventione opido> vulgb nunc dicttur Mjjzo . 
Sed exemplaria Diaconi vebementer bk variant 9 alia 
quidpe babent Nemafo* «/wNomafo, alia Hemas, 
quaaam Nemas , & normulia Memafo , ex quibus 
pleraque tamen babent primam fyllabam Ne . Me- 



aetate conftituti erant Langobardos > perimerej 
gladio ftatuunt: mulieresvero & parvulos cap- 
tivitatis forte dividunt. Tafover6 (i<?7)&Cac- 
co , feu Rodoaldus fiiii Gifulfi, (i58) & Ro. 
milcke , cum hanc Avarorum malitiam cogno- 
viflent y ftatim afcenfis equis fugam arripiunt * 
E quibus unus Grimoaldum ouerulum fratrem 
fuum,dum exiftimaret f • utpote parvulum f fuper 
equum currentem (169) fe tenere non poflc^ f 
meliiis ducens eundem gtadio perimere 9 quam 
captivitatis jugum fuftinere , eum occidere Vo- 
luit . Chm igitur ut eum percuteret lanceam* 
elevafTet, puer lacrymans exclamavit > dicens: 
Noli me (170) pungere, quia poffum me fu- 

Eer equum tenere . Qmi inje&a manu eum per 
rachium apprehendens > fuper nudum equi 
dorfum pofuit f eundemque ut ie contineret (171^ 
hortatus eft . Puer vero frenum equi manu ar- 
ripiens, fugientes germanos & ipfe fecutus eft. 
Qpo comperto Avares > mox afcenfis equis eos 
perfecuti funt , & reliquis veloci fuga evaden- 
tibus 9 Grimoaldus puerulus , ab uno eorunu 
qui velocihs cucurrerat capitur, nectameneum 
luus comprehenfor (17^) gladio ferire propter 
parvitatem eetatis dignatus eft, fed fibi eundem 
potiiis ferviturum refervavit . Ciimque eunu 
(173) ad caftra revertens apprehenfo ejufdenu 
equi freno reduceret , deque tam nobili prada 
exultaret , ( erat enim ipfe puerulus eleganti 
forma , micantibus oculis , lafteo crine perfu- 
fus 9 ) qui cum fe captivum trahi cioleret , in« 

{jentes animos angufto (174) in peftorever» 
ans, enfem qualem in llla «tate habere pote- 
rat vagina exemit , feque trahentem Avarem , 
(175) quantulo annifu valuit, capitis in vertice 
percuffit Moxque ad cerebrum i<5his perve* 
niens, hoftis ab equo dejedtus eft . Puer ver6 
Grimoaldus verfo (176) equo fugam tetabun- 
dusarripiens, tandem fratrious jundbus eft,eif« 
que liberatione fui nuntiata , infuper hoftis in- 
teritu , inaeftimabile gaudium fecit. Avaresveri 
omnes Langobardos , qui jam in virili gtate^, 
erant, gladio perimunt, mulieres verb & par- 
vulos captivitatis jugo abducunt . Romildanu 
ver6,qusetotius mahtue caput extitit,rexAva* 
rum (177) propter jusjurandum ficut ei fpo- 
fponderatnodke una quafi in matrimoniohabuit, 
noviffim^ ver6 duodecim Avaribus tradidit, qut 
eam per totam noftem vicibus fibi fuccedentet 
libidine vexarent • Poftmodum quoque palum 
in medio campo configi praecipiens , eandenu 

in 



moratur Herum lib. F. cap. XXII. Apud Nentft 
caflrum , quod non ionge a Foro Jufii diftat ex« 
tin6lus eit . 

Reliquum illud caftellum Ibiligo, aliis m exemplari- 
bus eji Ibligo , & in nomullis Biligo y videtur ejfe tf 
vicusy qui , infra Tercentum opidum rn dextra Turri 
fiuminis ripa Jitus , i regione fupradiSorum cajklk* 
rum , vulgb nunc vocatur Bihris . 
(161) AL Avaribus , feu Bavaribus. Lind. 
(1^4) Aljam diBus Cacanus. Lind. 
(1^5) Mod. armatus cum exercitu perambularet • 
{166) Mod. bunc. 

(167) Verbfi & parvulos forti captivitatis dwidunt . Tafi 

verb al. non leguntur . jJnd. 
(16S) Al cteterique Gifulfly & Romilda filH. Lind. 

(169) equum jfe tenere. Amb m 

(170) Amb. iNoli frater mi me pungere &c. 

(171) Amb. & Mod. eumdemque ut Ji foJTet fe &c. 
(171) AI. tamen eum comprebenfum . Lmd. 

(173) Al. Cumque bojlis ad cafira revertens apprebenfo ejufi 

dem equi freno eum reducendoy de tam &c. Lind. 

(174) «I angujh non leg. in Amb, item vagm. 

(175) AL tnque boflis Praeuntis caput quantuk amfu vdak 
percujflt. Lind. 

(176) Mod. non leg. verfo . 

(177) Al. Avarorum, & ita femper. LendL 



Digitized by 



L, 
V 

V 
*> 

i 
a 
a 



ii 

ilt 



PAULI DIAC 

in ejtis acumine (178) inferi tnandavit , (179) A 
haec infuper exprobrando inquiens > talera tc- 
dignum eft maritum habere . Igitur dira pro- 
ditrix patrias tali exitio periit , quae ampliiis 
fuse libidini, qukm civium & confanguineorum 
faluti profpexit . Fili* vero ejus non matris li- 
bidinem fecutas, fed caftitatis amori ftudentes, 
ne ab Avaribus contaminarentur , crudorunu 
pullorum cames fibi inter mammas fub fafcia 
pofuerunt » quae ex calore putrefa&ae odorenu 
fbecidum exhalabant. Ciimque eas vellent Ava- 
res contingere , non fuftinentes foetorem , puta- 
bant eas naturaliter ita foetere , procul ab eis 
cum execratione recedentes , atque dicentes , 
omnes Langobardas foetidas efle . Hac igitur 
arte Avarum libidinem puelte nobiles evaden- B 
tes, & ipf» caftae fervatas funt, & utilefervan- 
dae caftitatis , fi quid tale foeminis contigerit , 
mandaverunt exemplum . (*8o) Qjix poftea^. 
per diverfas regiones (181) venundatas , juxta- 
aobilitatem fuam dignis funt nuptiis potitse . 
(i8x) Nam una earum Alamannorum regi,alia 
verodicitur Bajoariorum principinupftfte. (183) 

CAP. XXXIX. 

De Genealogia Pauli Yfamefridi. 

EXigit verb (184) locus , poftpofita generali 
hiftoria , pauca etiam privatim de mea^, 
qui h«c fcribo, (i8y) genealogia retexere, & 
quia res ita poftulat , paulo fuperibs narratio- 
nis ordinem replicare • Eo denique temporc^ 
quo Langobardorum gens de Pannoniis ad It^- 
liamvenit,Leuphis (186) meus abavus, ex eo- 
dem Langobardorum genere cum eis pariter 
adventavit. Qjui poftquam aliquot annos inlta- 
lia vixit, diem cfaudens extremum, quinquc 
ex fe genftos filios adhuc parvulos reliquit , 
quos tempeftas (187) ifta captivitatis, de qua_ 
nunc diximus , comprehendens , (188) omnes 
ex caftro Forojulienfi, in Avarura patriam exu 
les deduxit. Qjui chm per multos annos in ea- 
dem regione captivitatis miferiam fuftinuiflent, 
& jam ad virilem perveniffent eetatem , catteris 
quatuor, quorum nomina non retinemus , iru, 
captivitatis anguftia perfiftentibus , quintus eo- 
rum germanus, nomine Lupicis, (189) qui no- 
fter poftea proavus extitit, infpirante fibi ( ut 
credimus) mifericordise autore, captivitatis ju- 
gum abjicere ftatuit, & ad Italiam, quo gen- 
tem Langobardorum refidere meminerat , ten- 
dere , atque ad libertatis jura ftuduit repedare . 
Qjii ciim iter aggreflus fugam arripuillet, tan- 
tum pharetram , & arcum , & aliquantulum.- 
cibi propterviaticum ^erens , nefciretque om- 
nino quo pergeret , ei lupus adveniens comes 
itineris , & dudkor fadkus eft . Qjni ciim ante^ 
eum pergeret, & frequenter poft fe refpiceret, 
& cum ftante fubfifteret , atque cum pergente- 
prseiret, intellexit fibi eum divinitus datum ef- 



(178) Mod. cacumrne . 

(179) Receptum etiam hoc genus fupplicii Slavis fuit . 

Helmoldus Hiftoriae Slavorum cap. LIII. Quanta 
enim mcrtium genera Cbrifiicolis mttderint , relatu 
difficild eft , cum bis quidem vifrera extorfcrmt falo 
ctrcumducentes > bos cruci affixerunt irridentes Jtgnum 
Redemthnis nojhra. Lind. Tunc primum hoc tor- 
mcnti gcnus in Italia vifum plurcs notaverunt. 

(180) Al. utilem formam . Lind. 

(181) Amb. provincias. 
(i8x) Amb. petit*. 

(183) Gailam Gariobaldo Bojorum re^ulo nupfifse fcri- 

bit Joannes Aventinus in annabbus gentis illius. 

(184) Amb. Exigit verd nunc locus &c. 

(i3f) Verba qui btcfcrik) non Icg. in Amb. 
Tom. I. 



O N I: L I B. IV. 467 
fe, ut ei iter quod nefciebatoftenderer . Cum- 
que per aliquot dies pcr montium folitudines 
hoc.modo pergerent , panis eidem viatori, quem 
exiguum habuerar, omnino defecix . Qui cum 
jejunans iter carperet, & jam fame (i9o)tabe- 
fa<ftus defecifTet, tetendit arcum fuum, & eun- 
dem lupum, ut eum in cibum fumere poflTet , 
(agitrl interficere voluit. Sed lupus kflum fe- 
rientis praecavens , ab ejus vifione elapfus eft . 
Ipfe autem, recedente eodemlupo,nefciens quo 
pergeret , iqfuper famis (191) penuria nimium 
debilis effe^us , cum jam de vita defperaret f 
fefe in terrani projiciens obdormivit, videtque 
quendamvirum in fomnis talia fibi verbadicen- 
tem : Surge, qui dormis; arripe viam in hanc 
partem contra quam pedes tenes ; illac etenim 
eft Italia, ad quam tendis. Qni ftatim furgens, 
in illam partem, quam in fomnis audierat, per- 
gere coepit : nec mora , ad habitaculum homi- 
num (192) pervenit . Erat enimSclavorum ha- 
bitatio in illis locis . Qpera cum una mulicr 
jam vetula vidifTer, ftatim intellexit eum fugi- 
tivum effe , & famis penuria laborare . Du<Sla 
autem mifericordil fuper eum , abfcondit eum 
in domo fua , & fecreto paulatim ei vidtunu 
miniftravit , ne fi ei ufque ad faturjtatem ali- 
moniam prseberet , ejus vitam funditus extin- 
gueret . Denique fic competenter ei paftunu 
pr«buit,(i9j) quoufque ipfe recuperatusvires 
accip?re potuilTet . Cumque eum jam validum 
ad iter faciendum vidiflet, datis ei cibariis, ad 
quampartem tendere deberet,admonuit. (194) 
Qpi poft aliquot dies Italiam ingrelTus, ad do- 
mum in qua ortus fuerat pervenit, Q\ix ita— 
deferta erat, ut non folum tedlum nonhaberet, 
fed etiam rubis , & fentibus plena efTet . Qpi- 
bus ille fuccifis, intra eofdem parietes vaftanu 
ornufn (195) reperiens, in hac fuam pharetram 
fufpendit. Qpipofteaconfanguineorum, tkami- 
corum fuorum muneribus ditatus , & domum 
resedificavit , & uxorem duxit, fed nihil de re- 
bus, quas genitor fuus habuerat, exclufus jam 
ab iis , qui eas invaferant longa & diuturna^. 
pofteffione, conquirere potuit. Ifte, ut jamfu- 
peribs pramifi, extitit meus proavus. Hic ete- 
nim genuit avum meum Arichim, Arichisvero 
patrem meum Warnefrid, Warnefrid exTheu- 
delinda conjuge fua genuitmePaulum,meum- 
que germanumArichim,qui tioftrum avum co- 
gnomine retulit. His paucis de propris genea* 
\og\x ferie delibatis , nunc generalis hiftorise 
revertamur ad tramitem . 

CAP. XL 

De dttcatUy & de morte Tafonis, & Saconis. 

MOrtuo, ut diximus , Gifulfo Forojulienfi 
duce , Tafo & Cacco filii ejus eundem 
ducatum regendum fufceperunt. Hii fuo tem- 
pore Sclavorum regionem, quag Zellia(i96) 

ap- 



(i8tf) Amb. 6c Mod. Lettprtts, al. LeucUs. Lhid. 

(187) Mod. tempeftate. 

(188) Mod. comprcbtv.fos . 

(189) Mod. Leuphis. A.Leitpigis. L. Leucbis y vc\Leupcbts. 

(190) 19 fame % non lcg. in Mod. 

(191) Mod. tianis. 
(191) Mod. bomrnis . 

(193) AI. Sicque competentem ei viftum prabuit , dcnct vi- 
res recuperavn . Lind. 

(194) Amb. animavit. 

(195) Amb. intra erjfdem pitrietes . flam reperiens . 
(i$6) Amb. 8c Mod. CapMa. Lind. Aglia. 

Regio Pannoniae luperioris > quae nuncCilicnfisCo- 
mitatus dicitur, vcl Zcmblynenf.s a Zcmblm op- 
pidoipars cft Rcgni Hungarias fupcrioris. 

Yyy 



1 



Digitized by 



468 



DE GESTIS LANGOBARDORUM 



appellatur , ufque ad locum qui Medaria di- 
citur , poffederunt . Unde ulque ad tenapo- 
ra Ratchis (197) ducis , iidem Sclavi penfio- 
nem Forojulianis ducibus perfolverunt . Hos 
duos fratresGregorius Patricius Romanorum in 
civitate Opitergio dolofa fraude peremit . Nam 
promittens Taioni , ut ei barbam » ficut moris 
eft, incideret, eumque fibifilium faceret, (198) 
ipfe Tafo cum Caccone germano fuo , & ele- 
«ftis juvenibus (199) ad eundem Gregorium- 
nihil mali metuens (200) adv&nit . Qjii mox 
chm Opitergium cum fuis effet ingreflus , fta- 
tira ifdem Patricius civitatis portas claudi j>rf- 
cepit, & armatos milites fuper Tafonem, ejuf- 
que focios mifit . Qjjod Ta(o cum fuis compe- 
riens , auda&er fe ad pra&lium piwparavit , ul- 
timumque fibi data pace valedicentes , per fin- 
gulas civitatis plateashacillacquedifperii,quof- 
cunaue obvios habere poterant trucidantes , 
Cto 0 chm magnam ftragem de Romanis fecif- 
ient , ad extremum etiam ipfi perempti funt . 
Gregorius ver6 Patricius propter jusjurandum 
quod dederat ,caput Tafonis fibi deferri jubens, 
eius barbam ficut promiferat perjurus abfci- 
dit. (tot) 

CAP. XLI. 



De Grafulfo duce Forojuliano, & de adventu 
Radoaldi, Grimoaldi m Beneventum. 

Hlis ita peremptis, (ioj) dux Forojulianus 
Grafulfus Gifulfi germanus conftituitur 
Radoaldus vero & Grimoaldus , defpedlui du 



Amb. Ratigis. 
(iyo) Al. Nam cum prormtteret Tafoni barbam ut tnoris eft 
* htcidere , eumque filium fateretur &c. Lind. 
Morem hunc veterum eruditiffime Hadrianus Va- 
lefius explicat in fuis noris ad Berengarium , ubi 
quid Romanis efset barbatorias celebrare pluribus 
exemplis indicans , hxc addit . Manfere & apud 
Cbriftianos prifci moris ve/itgia . Adoiejcentem $nim 
radendum deducebant in Ecciefiam parentes , & pro- 
fmquiy amiciquey & per Presbyteriy vel etiam Epi- 
jfcofi minifterium frimam ianuginem fofituro faufta 
precabantur . In iibro Sacramentorum Gregorii PafJt 
cum oratkme ad capillaturam reperitur » & oratio ad 
barbas tondendas , qua talis eft: Deus cujus fpiritu 
creatura omnis incrementis adulta congaudet , exaudi 
freces nofbras fuper bunc famulum tuum lii. juveniiis 
atatis decore iatantem » ir primis aufpiciis attonden- 
dum , ut in omnibus frote&ionis tus munitus auxiiio, 
cceleftem benediHionem accipiat* &prajentis vitepra- 
Jidiis gaudeat & aterna . Et Proceres quidem eiige- 
bant aliquem magna dignitatis vbrum , cujus fibi ma- 
ttu prima barba cederetur. Sic Tafo Langobardus dux 
Forojuitenfium Gregorium Patricium , & Exarcbum 
Raujnna eam m rem elegerat , a quo per fraudem & 
ferfidiam eft tnteremptus . Quippe jurejurando poiiici- 
tus erat Gregorius Je Taflni7>arbam J/cut moris erat 
incifurum* eumque fibi fiiium fallurum &c. ut Pau- 
lus sn itbro IV. de geftis Langobard. ex tjuo apparat 
cujus quis manu primam barbam pofuiffet , ei fuijfe 
filri adoptivi ioco . Prima barba tonjio & feftrvijrmui 
convhii apparatus * tum propinquis & amicis dari 
foiitij dies quoque if ja y qua barba ponebatur% barla- 
toria vocahatur. Vide plura apud cumdem. 
(159) AL eie&is muneribus ad eumdem Opitergium cum fuis 

ejfet sn^rejfus , Jkaim diBus patricius &c. LixuL 
(100) Amb. fujpicans. 

(zoi) Mod. perjsnguias ctvHatis plateas prout poterant &c. 
alias ferftngulas chxtatis piateas in fe trruentes tru- 
cidantes , citrn magnam &c. Lind. 
(toz) Rcm aliter narrat Fredegarius in Chronico ad an- 
fium IX Dagoberti Regis, qui DCXXXL , vel ut 
jpfe fortafse numerat DCXXX. * refpondet • In- 
nuerat ipfe Arioaldum ^ccepto fiatim JElegno de 
cxridendo Tafone , non Forojulii , fed Tufci» 
Duce cogitafse i inde fequitur . Eo amo Cbaro- 
*idus Rcx Langobardorum Legatos ad Hifacium Pa- 
trtcmm fecretua mittens , rogat ut Tafonem Ducem 
frovmci* Tbofcanx , quo foterat ingewo interficeret . 
&h]us teneficu vicijfitudme tributa , qua Langobardi 



B 



centes fub patrui fui Grafulfl poteftate (204)* 
degere , chm efTent jam prope juvenilem a&ta- 
tem , afcensi navicuU remigantes ad Beneventi 
fines perveniunt . Exinde ad Arichim (10 j) Be- 
neventanorum ducem , fuum quondam pcedago- 
gum, properantes, ab eo gratiflfime fufcepti , 
oc filiorum loco funt habiti . Hiis temporibus 
mortuo Taffilone duce Bajoariorum , filius ejus 
Garibaldus, in Agunto (zo6) k Sclavisdevidtus 
eft, & Bajoariorum termini depradantur . Re- 
fumptis tamen Bajoarii viribus , & praedas ab 
hoftibus excutiunt, & hoftes de fuis nnibuspe- 
pulerunt. (^07) 

C A P. XLIL 

De faBa face cum Imferatore , & Francis , 
defofulatione Riftri<e y & morte 
Gundualdi . 

REx ver6 Agilulfus pacem cum Imperatore 
in annum unum , itemque in aiterum fe- 
ciens , cum Francis quoque iterato pacem re- 
novat. (toS) Hoc nihilominus anno SclaviHi- 
ftriam interfedlis militibus lacrimabiliterdeprae- 
dati funt . Sequenti quoque menfe Martio de- 
funftus eft apud Tridentum Secundus fervus 
Chrifti 9 de quo fsepe jam diximus , aui ufque 
ad fua tempora fuccinftam de Langobardorum 
geftis compofuit hiftoriolam . (109) Eo tempo- 
re rex Agilulfus cum Imperatore iterato pacem 
compofuit . Occifus quoque eft hiis diebus Theu- 
debenus rex Francorum , & fafta eft pugha^, 
graviffima inter eos . (210) Gundualdus etianu 
Theu- 

de mdnu puviica ( ideft Imp. ) nct}iebant tria cente- 
naria auri annis finguhs , unde unum centenartum attri 
Cbaroaidus Rex partibus Imp. de prafcnte cajfan* . 
Htfacius Patrictus bcc audiens » traftabat qutbus in- 
geniis bse potuiffet implere . Tafonem ingeniose man- 
dans , dum in offlnja Cbaroaldi Rtgis erat , cum tffi 
amicitias obUgarct : ipfe verb contra Chroaidum /fe- 
gem ei auxiiiaretur . Tali praventus eft firaude , fti- 
vennam pergit . Hifacius ei obvtam mandans fra ti- 
more Imperatoris Tafonem cum fuis tnfra muros Ra- 
verma urbis armatum non aucLbat recipere . Cumque 
Tafo credens arma fuorum foris ttrbem reiinquens » in 
Ravemam fuiffet mgreffus , ftatim aui fuerant prapa- 
ratifuper Tajonem trruunt* & ipfum & fuos totos % 
qm cum eo venerant interficiunt . Cbaroaidus Rex unum 
centenarium auri , jicut promifrat partibus Hifaciu 
& Imperii cajfavit : duo tantnm centenaria detnceft 
a parte Langobardorum a Patricio Romanorum atmis 
Jingulis implentur . Unus centenarius centum lilras 
auri capit. Poft bac continub Cbaroaiius Rexmoritttr. 
Aimoinus Hift. hrsicor. etfi Fredegariumtranicri- 
bere foleat, de occiib Tafone lib. 4. cap. 3». cum 
Paulo noftro concordat. 
(xoj) Amb. ferafhs. 

(zoa) Amb. imperio. al. fub patrui fui potejiati , nec leg. 

Grafuifi. Lind. 
(xo^) Al. Raicbis. MS. Lind. Arcbis. Amb. & Mod. 
(106) AL in Magtmti* Lind. 

(X07) Plura de Sclavis , aliifque gcntibus » qua varias hoc 
9 tempore regiones occupaverunt nobis a Paulo fer- 
vata funt, quanullibi legimus. Aguntum Norici 
oppidum ab Aquileja XC. milliapafsuirm ,aJulio 
CarnicoLX. di/fitum. VideAntonini itinerarium. 
(to2) Amb. facis concordtam renovavit . 
(2,09) Vide qux notavi fupra cap. XXVIII. num, 99. 
(210) Al. inttr Francos. Lind. 

Anno XVII Regni Theoderici noviflimum hoc 
belluminterThec<lebertum,Clotharium 8c Theo- 
-dericum geRum fuifle Fredegarius in fuo chronico 
teftatur, ideoque anno Domini DCXIII. alliga- 
tur . Pugnatum cft apud Tolbiacum , vic^ufquc 
Theodebertus Coloniam fe recepit . Perfecutus eft 
eum Theodericus , captumque fuorum proditione 
ad aviam Brunechildem direxit . H<ec iiium fieri 
Ciericum rogavit . At non fod muitos dies impit nu 
mis foft Clericatum ferimi jujpt > fcribente Jona in 
vita & Columbani . Occifi poft eum fucre duo 
ipfius filii Clotharius, 8c M^roveus puer, elifo ad 
pettam cexebro. 



Digitized by 



I- 
*■ 

f- 

3 
S 

'* 
h 

a 



3« 



ta 

:3i 
3ll 



?AULI DIAC 

JFheudelmdte regin» germanus , qui erat dux in A 
civicace Aftenfi , nemine fciente au&orem mor- 
tis ipfius, hoc ipfo in tempore fagitta i&us in- 
terik. (xxi) 

CAP. XLIII. 

Ve ntorte Agilulfi , & de regno' Adaloaldi 9 
& ejus expuljione, & regno Arialdi . 

IGitar Agilulfus rex , qui & Ago eft appella- 
tus, poitquam viginti Sc quinque annos re» 



(»0 



(«*) 



(*I4) 



(»f) 
i"6) 



(*i7) 



Fufius haec idem Fredegarius, qui focundas Theo- 
dolinda nuptias cum AgoneRege narrans , primas 
cum Anthario » vtl ignoravit , vel , utpote brevi 
cempore diffolutas, confulto prjeterivit . Ago% fcri- 
bit ille > &x Langobardorum accefit uxorem Gri~ 
nsoaldi , d* Gundoaldi germanam* nomme Tbeudelm- 
dem « e# genere Franccrum (alihs Bajoariorum ) quam 
Cbildebertus babucrat defponfatam . Qtd eam cimt 
confilio Brmecbtldm poftpofutjjet , Gumoaldut cum 
omrnbus rebus fe cum germana Tbeudeiinde jnltaliam 
tranflulit , & Tbeudeltndem in matrimomum Agoni 
tradidit . Gundoaldus de gente nobili Langobardorum 
mtcepit uxorem , de qua duos filios baburt bis nommi- 
bus Gundebertum , Haribertum . Ago Rex filius 
Autbarii Regis de Tbeudelinde babust filium nomine 
Odoaldum , & filiam nomine Gundebergam • Dum 
Gundoaldus a Langobardis mmium diligeretur , fa- 
Uione Agonis Regis* & Tbeudelind** ci.m ipfumjam 
zelo tenerent > ubi ad ventrem purganium in faldaone 
fedebat , fagittafaucius morhur+lLX his plura con- 
veniunt cuiri Fauio noftro ; at laudatam infigni 
pietateTiieodolindam in tam fevumfacinus con- 
tra fratrem confenfiffe , ut Fredegarius innuere vi- 
detur, apud eumdem fit fides; nifi e6 Gundobal- 
di regnandi libido excefferit, ut in Regem cogna- 
tum fuura, iplamque fororem infurrexerit, meri- 
tafque dederit pcenas . Id verb notandum, quod 
de Childeberto narrat , Brunechiidis confilio, a pa- 
&is cum Theodoiinda nuptiis diftra&o . Aiiter 
hanc hiftoriam habet noftcr , quem ccteri fequuntur. 

Al. Adalualdoy & fic femper. Lind. 

Natus erat Aladoaldus anno DCIIt & Fuit fifii 
Pafcbalis dies eo tempore fepthno Idus Afrilis , ut 
Paulus habet, itaque annos jam treidecim nume- 
rabat. 

Anno fcilicet DCXVL quippe levatus tn Regnttm 
anno DXCL cum annos XXV. regnaverit, mors 
iliiushuic anno eft aiiiganda,non iubfequenti , ut 
Sigebertus in Chronico . Do&if. Pagius id firmat 
etiam dipiomate Regis Adaioaldi ejus filii , ac 
fuccefforis ,favore Monafterii Bobienfis apud Ughel- 
lum tom.IV. quod legitur, Datum Ticino m Pa- 
iatio fub dn VJIL Kal. Aug. anno feliciffrmi /Wwi 
uoftri fexto indiZbone nonajeliciter . Nam , fcribit' 
ille armo DCXXL Indittione nona htfigmto fextum 
Regni annttm numerabat , froftBo boc armo ante dtem 
XX ri. JulH Regnum cafejfierat. 

Amb. donationes • 

Id reiigiofaeRegina tribuendum; extatetiam aliud 
diploma ejuidem Regis Aiadoaidi favore Monafte- 
vi Bobienfis apud Uehelium ioco citato tom. 4. 
Fredegarius in fuo Cnronico num. XLIX. -plura 
quam Pauius nofter de Adaloaldo narrat . Iffoque 
amo XL. , inquit iiie , Cblotbarn Adaloaidus Rex 
Langobardorum fiiius Agorsis Regts , cum patri fuo 
fuccejpt m Regnum , legatum Mauriat Imftratoris 
nomtne Euftlnum ingeniose ad fe vententem bemgni 
fufceftt. Inun&us in balneo nefcio qutbus unguentts , 
ab iffo Eufebto perfuadetur : &poft inunBionem ne- 
quicquam aliud , ntfi quod ab Eufibto bortabatur > 
jacere nonfoterat . Perfuafus ab tpfo , ut frtmates 
nobiliores cunftos in Rjegno Langobardorum tnterficere 
ordinaret . Quod cicm jam , vel XIL ex eis , nullis 
culpis extanttbus , gladio trucidaflet* reliqtd cernentes 
eorum effe vha pericuium . 
L. Cbaroaldum Ducem Taurinenfem , qui germanam 
Adaloaldi Regis babebat uxorem , nomtne Gundeber- 
gam omnes Semores , & nobiliffimi Langpbardorum 
gentis conffirante confilio m Regnum elegunt fubli- 
tnandum . Adaloaldus Rex veneno baufto interiit. Cba- 
roaldus ftatim Regnum arripuit . Hanc Aladoaidi 
mentis everfionem arte venefica procuratam ex 
pari forte Arichis fiiii , quam infira Pauius refert, 
mgenio fuo conjecerat Eminemifs. Baronius , fir- 
tnatque Fredegarius , qui nobis emendandi Pauli 
xationem pnrbet emendandus tamen & ipfe eo 
in loco , quo imperium Mauricii cum anno qua- 
dragefimo Jiegnj ChlouuiilL conjungit, cujui vi- 



B 



E 



O N I LIB. IV. 469 

gnaverat,diem claufit extremum , relifto in re- 
gno filio fuoAdaloaldo (tit) admodum puero, 
(zij) cum Theudelinda matre. (214) Sub hiis 
ecclefi» reftaurat* funt , & multsedationes(2rj) 
per loca venerabiiia largits . (xi(S) Sed cunu 
Adaloaldus everfa mente infaniret , poftquanu 
cum matre decem regnaverat annis , de regno 
ejedhis eft/& a Langobardis in ejus Joco Ario- 
aldus fubftitutus eft. (217) De cujus regis ge- 
ftis, ad noftram notitiam minime aliquid per- 



ce reponendus Heraclius • Notavimus enim anno 
DCIl Mauritium a Phoca iliius iucceffore neca- 
tum fuiffe , 6c Clotharii quadragefimus annus in- 
cidit in annum Chrifti DCXXIV. ut ipfe nume- 
rat Fredcgarius,XLV- Regni annos a morte Chil- 
pcrici patris eidem affignans, incompletos ramen 
ut obiervat Pagius ex Aimoino, qui XLIV. tan- 
tiim a dic^o tempore regnafsc fcribit • Quod vero 
pcrtinet ad Langobardos noftros,PauIum inter 8e 
Fredegarium optimb convenire crediderim de tem- 
pore,quoAladoaldus, mente, Regnoque cccidit; 
quippe, fi decem anni ab obitu Agilulphi nurae- 
renrur cum noftro , ad DCXXVL veniemus , bien- 
nio poft quam Aladoaldum Eufebius unguento in- 
fccerat,tantumque temooris interceffiffe probabilit 
conje6tura , quoufque aII. jam ducibus rrucida- 
tis, rcliqui periculum fibi metuentes Arioaldum, 

?|uem Fredegarius Charioaidum appellat , veneno 
uftulerint . 

Verum in figendo Regni Arioaldi initio durior co- 
natus . Cjtarus Pagius in lua Critica ad annum 
DCXXVI contra recentiorcs omnes Chronologos, 
immo 6c Paulum' noftrum, vivente adhuc Alado- 
aldoregnaffe Arioaldum contend[t,argumcnto epi- 
ftolas Honorii Pontificis Romani ad iiacium Ila- 
vennflB Exarchum , incerto anno dato, ut afferit 
Baronius , qui eas ita rccitat . Dciatum eft ad not 9 
Efifcofos Tranfpadanos Petro Pau/i filto fuadere cona- 
tos ejje , ut Aaalualdum Regem dtfereret > Aricvaldo- 
que tyrarmo fe applicaret . {Miamobrem quia Petrus 
fravis corum conjiiiis nfpuitoledire > & facramenta 
tlegi Agoni Adalualdi patri frajhta , ( nempe quan- 
do Adaloaldus levatus eft in Regnum vivTente pa- 
tre apud Mediolanum in Circo ) Santte cupit fer- 
vare , & quia boc Deo , & bommtbus efl ingratum * 
ut qui tate facvms vmdicare deberent evrum ipjj fua- 
fores extftunt : rogantusvoSi ut poflquam Adalualdum 
dtvtno in regnttm, ut fperamus, auxilio reduxeritis 9 
pradiths Eptfcopos Romam mittae velttis , ne fcelus 
bujufmodi tmpumtum relinquamus . Addit ad hasc 
Pagius . Pr<eterea Jonas* qui boc tempore vivebat m 
vita S. Bertulfiy qili armo DCXXPIL Sanfto Attala 
tn Abbatiam Bobtenfm fucc flit num, XL tradit Bi- 
dulpbum Monacbum Manajkrii Bobienfis mij]um futjfe 
a Sanflo Attala Abbate BoLienft ad Tictnum urbem » 
ibique obvium babuijje Ariovaldum Re%em Langobar- 
dorum : 6c infra : Btrtulfum , pcftquam Santto At- 
tafa in Abbattam Boltivfm fucctjjijfet f regnante Ario- 
aldo Romam ad Honcrtum wmjje. 

Hinc ad Aladoaldum red ens contendit eumdem 
fuiise in regnum reftirutum , argumcnto diplorna- 
tum , quibus Monafterio Bobienfi bona pa Agi- 
lulphumpatrem donata confirmat. Data iunt, pri- 
mum ad Attalam Abbatem , Ticino in Paiatw jub 
die oftavo Kal. Augafli fltctjj.mi Regm nojhrt fixto- 
decimoy per IndiBionem qumtamdecimam . Altcrum 
ad Bertulfum Abbatem, Papia fub die XFL mcn- 
fis AugujU anno Regni nojbri Jeltcjter XV II. ter In- 
diclionem prtmam . Eaque vide apud Ughelfum in 
Italia Sacra,oc tomo II. bullarii Caffinejifis . Ego 
ver6,etfidoaiffimovirofubfcripierim ,ubi occupa- 
tum vivente Aladoaldo ab Arioaldo Regnum affe- 
rit , eoque fenfu Fredegarii mentem acceperim , ciim 
fcribat omnes feniores, nobiliffimos Langobar- 
dorum gcnxis confpirante confilio inRegnum ele- 
giffe fublimandum , 6c poftmodum illius obitum 
narret; de reftituto inRegnum Aladoaldo minim^ 
confentio, contra Pauli , 6c Frcdegarii hiftoriam : 
iis enim conteftibus ,Regis dementiam, iliiusobi- 
tus excepit , nec diplomatum datis deferendum 
eft,cum in epoche Regni Aladoaldi minime con- 
fentiant,ut oculatiftimus vir, aliique plurcs nota- 
verant , immo Aladoaldo cum Pagio in Regnum 
reftituto , univerfa chronotaxis convulfa mmimb 
congrueret cum annis Regis Rotharis , quos tnfra ex 
illius prologo certiiis notatos comperiemus. Affi- 
gno itaque mitium Regni ArioaldipoftDCXXIV. 
qui Clotharii XL. annus , 8c cum Pauio- duode- 

cim 



Digitized by 



Google 



470 DE GESTIS LA 

v&ut.(zi8) Circa hasc tempora beatusColum- 
banusexScotorum (n9)genere oriundus , poft- 
quam in Gallia in loco qui Luxovius (zto) di- 
citur, monafteriumconftruxerat, inltaliam ve- 
niens aLangobardorum rege gratanter exceptus 
eft , cocnobiumque , quod Bobium appellatur , in 
Alpibus Cottiis a&dificavit , quod quadragiata^ 
xmllibus ab urbe dividitur Ticinenfi . Qjio in_ 
loco & multas poflefliones a fingulis principibus 
itve Langobardis largitas funt, & magna ibi fa- 
6ta eft congregatio monachorum . (*xi) 

CAP. XLIV. 

De tnorte Arialdi, regno Rotbari, & quia 
dux Arichis filium fuurn Ajonem ' 
ad regern direxit . 

IGitur Arioaldus poftquam fuperLangobardos 
duodecim annis regnum tenuit, ab hac luce 
fubtraftuseft. LangobSrdorum regnum Rothari 
genereArodus (wi) fufcepit. (xij) Fuitautem 
viribus fortis , & juftiti» tramitem fequens , 
fed tamen fidei Chriftianae non rediam lineanu 
tenens, Arrianas haerefeos perfidia maculatiis eft. 
SiquidemArriani minorem Patre Filium , Spiri- 



cim Regni ejus annos numerans , ipfofque incom- 
pletos , ut ipfe non uno in loco numcravit , circa 
DCXXXVI. *r* Chriftianae initium fubfequentis 
Eotharis affi^no , meliorcm chronologi* rationem a 
peritioribus libentiffime accepturus . Hoc unum 
certe afsereraverim Paulum noftrurn Arioaldi Re- 
gis Gundebergam uxorem Rodoaldo tradidifse , 
quippe non unico Fredegarii teitimonio id cvinci- 
tur, fed vcrbis etiam Jonas in vita Sanfti Bertulfi 
' num. XII. Scribit iile. Ariwoaldum generwn Agt- 
lulpli, cognatum Adalwaldi SeBce Ariance credulum* 
pojl AdalwaJdi obitum Regnum Langobardorum fu- 
fcepijje, immo fua etiam niitoria Paulus manifeiii 
erroris evincitur, ut infra fcquenri capite XLIX. 
(n2) Fatente PauJo gefta Regis Arioaldi minime novif- 
fe,docbX Baronius qujedam collegit,ex Jonae po- 
riifimum libro , eaque vide in Anno DCXX VI. 9 
ubi qptime animadvertit hinc de Theodolinda Re- 
gina mentionem nuIJam occurrere, arguitquejam 
fatis cohceilifse celeberrimam Rcginam , ante quam 
filius Arioaldus mentis everlionem pateretur . In 
Bafilica Modoetienti anniveriaria preces ad expia- 
tionem peccatorum ejus adhuc folenni ritu reci- 
tanrur XI. Id.Januarii, qui fortafsedies emortua- 
lis, utcumque fepius id minime probent. 
(Z19) Mod. Gotborum > ik ita legir aL Ltnd. 
(zzo) Al. Luxovium. Amb. Mod. £c Lind. cui al. Lexo- 



vtum . 



(zzi) Non bene ftbi compertam Paulus nofter acvi hujus 
Langobardorum lnftoriam ingenue fatetur, & re- 
vera chronologicum ordinem turbavit. 
& C >Iumbani Abbatis in Italiam adventus ad Agi- 
IuJphi , non Arioaldi Regis tempora eft revocan- 
dus; conftat enim ex Jona in illius vita pott vi- 
1. #um, necatumque Theodcbertum , a quo in exi- 
lium , inftigante Brunechi Ide Regina , pulius fucrat, 
luftrata praedicatione ac miracuhs Germania, qu6 
fe cum iociis reccpcrat, in Italiam properalse, ut 
Sclavos , qui Venetorum regionem tenebant , ad 
Chriftian® Religionis veritatem converteret . Infe- 
licifCmi Regis caadem in ipfo exitu e Galliis prae- 
dixerat,fiituramque triennjo poft apeniffimecom- 
minatus ferocientis animum nequaquam compe- 
fcuit . Anno h&c DCXH. ftcia eil , ideoque in 
Italiam venit regnante Agilulpho , cujus etiam 
jufsu ad BonifaciumlV.SummumPont. de Schif- 
xnare rrium capitulorum proJixam fane direxit 
cpiftolam , paulo poft ejus adventum , ut cx ipfa 
colligo . EbulliebsLt enim adhuc poft D. Gregorii 
tempora Schi fma^ unde Rcx minus prolperos Re- 
gno fuo timebat cventus. Caeterum Agilulphi, 8c 
Aladoaldi donationes infigni huic Monafterio jam 
ante notavi ; nec minor fubfequentium Regum li- 
beralitas fuit, Liutprandi potjffimum. Plura fer- 
vantur adhuc in ejus Archivo antiqua monumen- 
ca, ur non femel me aMdivifse memini a D. Cce- 
leftinoLoreficeCaiEnenli Monacho; atque utinam 
%rir do^ii&mus , 6c antiqiiitacum peritia exercita» 



NGOB ARDORUM 

tum quoque Sandlum minorem Patre, 8if Filib 
ad fuam pemiciem dicunt . Nos autem Catho^ 
lici Patrem, & Filium, & Spiritum Sanftum; 
in tribusperfonis unum ckverum Deum,3cquaii 
potentia , eademque glora coafitemur . Hujus 
temporibus pene per omne$ civitates regnrejus 
duo Epifcopi erant, unus Catholicus , & alter 
Arrianus . In civitate quoque Ticinenfi ufque^ 
nunc oftenditur, ubi ArriadusEpifcopus, apud 
Ba/ilicam (224) S. Eufebii refidens , baptifterium 
habuit , chm tamen Ecclefi* Catholic* alius 
Epifcopus praefideret. Qui tamen Arrianus Epi- 
fcopus, qui in eadem civitate fuit (tt$) Anaftafius 
nomine, adFidemCatholicam converfus , Chri- 
ftt poftea Ecclefiam rexit . (22$) Hic Rothari 
B rex , Langobardorum leges, quas fola memoria 
& ufu retinebant ,(M7) fcriptorum ferie com* 
pofuit, codicemque ipfum Edidkum appellari 
pracepit . Erat autem jam ex quo Lingo- 
bardi in Italiam venerant , annus feptuagefimus 
feptimus , ficut idem Rex in fui ediftt teftatus 
eft prologo • 



CAP. 



D 



tiffimuseruditorum commodo aliquando in\nlgus 
emittat . 

(122) /L\. Harodus . Lind. Arodum fe dicit etiam ipfe 
Rotharis in fuo Iegum proGBrriio , ubi majores etiiun 
fuos recenfet. Vide lib.I. cap. XIV. 

(223) Annos XII. Regni Arioaldt non abAladoaldi mor- 
te, fed ab ipftus acclamatione vivo adhuc Alado- 
aldo Faulum noftrum numerafse puto , itaut ab 
anno XL. Clotharii , quo Aladoaldus veneno mcn- 
..ris ufumamiferat ? ad annum Chrifti DCXXXVL 
dcfcendamus, cui Regni Rotharis initium eft ak 
ligandum t ipfius teftimonio: quippe cum in fuo » 
Icgum prologo profiteatur eas edidifse anno Rcgni 
fuio&avo, Indi6lione II. anno poft adventum Al- 
boin feptuagefimofexto , manifefte annus Chrifti 
DCXLIV. indicatur, quo fecunda indictio decur- 
rebat , 8c ab anno DLXVIII. quo Langobardi 
in Italiam venerant feptuagefimus fextus numera- 
batur, non verd feptuagefimus feptimus , ut libra- 
riorum vitio in hoc capite lcgitur , quod emendo, 
Icttione iplius edicli , tam v noftra , quam codicis 
Monafterii Cavenfis, ut notavit Camillus Peregri- 
nius in appendice ad lib. L Hift. Principum Lan- 
gobard. pag. 229. immo vel ipfa calculi ratione , 
nam feptuageiimusfeptimus non incidit in indi- 
itionem fecundam . Otto igitur annos de DCXLIV. 
dcducens ad DCXXXV^I. redeo ; nec eorum ien- 
tentia placet, qui vitium irrepfifse in numeris an- 
•norum Regni Rotharis arbitrantur , alios ingenio 
fuo reponejites ; nam conltans eft MSS. , edito- 
rumque lectio , atque fi tantum liceret , jam in 
antiquumchaosrevolutis,tertiaquaque linea inhi- 
ftoriis calami nobis erit ufus . Scio neque Sigcber- 
tum , neque alios chronotaxi me® convenire i at 
mihi praaitant femper ejufdem aevi teftimonia , e 
quibus nifi cauia cognita diicefsero. 

(2x4) Hmc ulque ad verbum pr^/rtftntf , in aliis non leg.Iiwf. 

(225) Al. cwitate frajedit * fuit iirc. Lind. 

(22^) Anaftafius nempe Kujus nominis II. San&crum 
albo fcripms , cujus memoria recolitur die XXX. 
Maji . Synodo generali arjii DCLXXIX. fub Aga- 
chone Papa fublcripfit , ftc tertio Kal. Junii ann. 
DLXXX.requievit in Domino, fepukus in veteri 
Cathedrali Ecciefia Ticinenfi . - Vide acla SS. Bol- 
landii , 8c Ughellum in Ital. Sac. 

(227) Ideo Kotharis Rex in peroratione legum Lango- 
bard. Inquirentes , rewemorantes antiquas leges 
Patrum nojirorum . Vocabantur autem Langobar- 
dorum leges Attricabeones , quemadmodum Gotho- 
rum Bellagines. Glolsae Ifidori (quas habeo ab 11-' 
luftriifimo D. Jofcpho Scaligcro, unico (quodpr»- 
filcine dixerim meorum ftudiorum fautore ) Ancl 
abeo , vel Auricabeo , lex Langobardorum . Dc 
Geticis Jornandes in eorum gcftis ; Pbyjicam tra- 
dens ( fciiicet Diceneus ) vaturaliter propriis leghu* 
vwere fecit * quas ufquc tiunc confcriptas Bellagtn** 
nuncufant. Sed quid voccs ift« fignificent , adhttC 
qujerendum ceruco . Lind. 



Digitized by 



P A U L I D I A 

CAP. XLV. 

De morte Arichis Beneventani ducis 9 
& ducatu Ajonis. 

AD htinc regem Ariefais dux Beneventi fi- 
liumfuum Ajonem direxit. Qpi ciiraRa- 
vennam veniflet , Ticinum (2x8) pergens , ibi ei 
Romanorum malitUl talis potio data eft , qiwe 
eum mente excedere faceret : atqae ex eo tem- 
pore nunquam pleni , fani^ue fenfus fuit . Igi- 
tur cum dux Arichis , hujus de quo dtximus 
pater , jam maturus annis ad diem ultimunL* 
propina uaflet , fciens filium fuum Ajonem non 
re&i efle fenfus, Radoaldum, & Grimoaldum 
jamfioremjuventutishabentes,(229) quafi pro- 
prios filios Langobardis, qui aderant commen- 
davit ; eifque dixit,qu6dmeliiis eos regere ifti, 
quam Ajo filius fuus poffet . 

CAR XLVI. 

De morte Ajonis, & de ducatu Radoaldi. 

DEfundto ergo Arichis , qui ducatum quin- 
quaginta(2jo)tenuerat annis, Ajo ejusfilius 
Sammtfi du&or effeftus eft, (23 1) cui tamen Ra- 
doaldus, & Grimoaldus, ficut feniori fratri, & 
domino, per omnia paruerunt. (232) Qpi Ajo 
cum anno,&menfibus quinque Beneventanum 
ducatum regeret , venientes Sclavi cum multi- 
tudine navium longe (233) a civitate Seponto 
caftra pofuerunt: Qjxi occultas foveas circa^ 
fua caftra facientes^cum Ajo (uper eos abfen- 
tibus Radoaldo,& Grimoaldo veniflet , eofque 
d6bellarevellet,equus ejus in unam de eifdem 
foveis cecidit , (234) atque irruentibus fuper 
cum Sclavis, fimul cum aliquantis viris (235) 
extin&us eft . Qpod ciim Radoaldo nunciatum 



c 

A 



(xx8) MS. Caunum* Lind. 

(1x9) Turbant equidem quacdocYiffimusPere^niusPau- 
, lo noftro ad hunc locum opponit> fcribens . Ipft 
vidarit Paulus , quo patlo bic Aricbis antequam ejset 
Dux • Padagogus fuit Radoaldi , & Grimoaidi : 
cumque in ducatu vixiftet annos quinquagjnta > iilos 
jftorem juveututis babentes fibi & fiiio Ducatus fuc- 
cefsores injiituit^ut tradit cap.fiq. nifi eademfigni- 
ficatione idPaulo dittum credamus, quaPeregri- 
nius ipie Erchemperto prove&ioris astatis juveni 
pueri appellationem convenire potuifle putat ar- 

fumento lapidis fui Cakpullani . HIC EST 
OSITUS SECUNDUS PUE& Q^VIXIT AN- 
NOS XXII. 
(xjo^ MS. qutnque. Lind. noftris ut in edit. 
(xji) Zottonis L Beneventanorum Ducis mortem cum 
anno «r» Chriftian* DCXI. fupra capit. XIX. 
num. 6*4. conjunxi » atcjue illinc annos quinqua- 
ginta » quibus Arichis lllius (uccefsor principa- 
tum tenuerat ducens ad DCLXI. cum ipfo Ca- 
millo Peregrinio accedo. I 
(xjx) Participes attamen principatus > ut non obfcuxe 

hlc indicat nofter. ^ 
(xjj) Fortaffis legendum non longe: quippe cum admare 
fueritAdriaticum antiqua urbs Apuliae Sipontum, 
facile Sclavi de Venetiarum finibus folventes ad 
eamdem appulerant . 
(x J4) AI. m itnam foveam cecidit , uli a Slavis biteremptus 
pertit . Supervcniens autem Rodoaldus cum uno de 
eifdem Slavis propria illorum lingua locutus eft . 
Cumaue eos propter boc factnus fieviores ad bellum 
vidijset mox fuper eos &t. Lind. 
(xjj) Am6. 8c Mod. aliquantis alns &c. 
(xjtf) Vicini etenim Sdavis olim in Forojulienfi Duca 
tu , unde Bencvenrum venerant Radoaldus, 8c 
Grimoaldus>ipforumlinguam ab ipfapuerili «tar 
v te didicifse potuerant . 
(xj7) Al. ab Luna urbe Tufcia. Lind. 
(xj8) Haec Fredegarius in fuo Chronico Clodovei Regts 
tempore a6ka refert poft abfolutam Gundeber- 
gam, de qua infca • Scribit ille; Cbrotbarius cum 
Thnu /• 



B 



O N I L I B. I V. 471 

fuiflct , cit6 veniens f eifdem Sclavis propril 
illorum lingul locutus eft • (ijtf) Cumquc^ 

^ropter hoc fegniores ad bellum reddidiuet > 
mox fuper eos trruens , magnaque ftrage eos 

?rofternens, 8c Ajonis mortem ultus eft, & de 
illis finibus eos qui remanferant hoftes fugam 

jetere cbegit. 

CAP. XLVII. 

De dvitatibus quas Rotbari cepit. 

IGitur Rothari rex, Romanorum civitates ab 
urbe Tufcte Lunenfe (137) univerfas qu» 
in littore maris fitx funt,ufque ad Francorum 
fines cepit . Opitergium qucraue civitatem in- 
ter Tarviiium & Forojulii pofitam , pari modo 
expugnavit , & diruit . (138) Gum Ravennati- 
>us 9 & Romanis bellum gefllr , ad fluviunu 
iEmiliae, qui Scultenna (1J9) dicitur : in quo 
bello k pane Romanorum (140) reliquis terga 
dantibus , o£lo millia ceciderunt . Eo tempore 
magnus Romos terra motus fatfhis eft 9 magna- 
<jue fuit inundatio aquarum . Poft h*c fuit cla- 
des fcabierum , (141) ita ut nullus potuiflec 
mortuum fuum agnofcere propter nimium in- 
flationis tumorem . (t^) Apud Beneventunu 
ver6 mortuo Radoaldo duce , qui ducatunu 
quinque rexerat annis , (^43) Grimoaldus ejus 
germanus dux cffeftus eft , gubernavitque du- 
catum Samnitium annis viginti & quinque- . 
Hic de captiva puella, fed tamen nobili,cujus 
nomen Itta (144) fuit , Romualdum filium , & 
duas filias genuit . Qjui chm eflet vir bellico- 
fiffimus , oc ubique infignis , venientibus eo 
tempore Grsecis, (245) ut oraculum Sandli 
Michaelis Archangeli in monte Gargano fitum 
depraedarentur , Grimoaldus fuper eos cunu 
exercitu veniens , ultima eos caeae proftravit . 

CAP. 



E 



txercitu Genavam maritimam Allinzanum , Vari- 
cottim , Saonam , Ubitergium , & Lunam civitates 
litoris maris de Imperio auferensy vaftat , rumpit 9 
incendio concremans populum dtripTt, fpoliat , & cap~ 
ttvitate condemnat , murofque earum ufque ad fim- 
damentum deflruens vicos bas ctvitates nominare pra- 
cefit. At maleOpitergium inter ciVitates adm .re 
Ligullicum numerat , cujus pofitionem oprimfe 
delcribit nofter : conftat enim fuilsc inrer Pla- 
vem , 8c L ; Quentiam fluvios in finibus Venetia- 
rum ,hodie diciturOderzo . At locus fbrtafse cor- 
ruptus , ut indicat vocabulum Varicottim > cujus 
fignificationcmnulli adhuc, quod fciam,divinare 
licuit. 

>39) AL Sculteria. Lind. 

(140) Al. Romanorum nliquis aperte terga dant ibus . Lind. 

(141) Amb. Scabearum. 

ia%) Perperam hacc Paulus ad Rotharis tempora pro- 
trahit, cum ad fuperiora fmt referenda ex Ana- 
ftafii teftimonio in S. Dcufiiedtt , qui diras hafce 
clades poft occifum Joannem Compfinum illico 
narrat his verbis. Eodem tempore faBus efl terramo- 
tus magnus menfi Au^ufto , indiflione undecima > feu 
ut in aliis emendatioribus MSS. mdifttone fixta : 
auippe nullus S. Deufdedk pontificatus annus in 
lndic^ionem undecimam incidit . Poft bac ficuta 
eft clades m popuio , percufsio Scabierum , ut ntdlus 
potuifset mortuum fuum cognofcere . 

(243) Al. verba aui ducatum qutnque rexerat anms , non 
leguntur.Lind. 

(144) Amb. It. 

(za j) AL Sarracenit. Lind. & ita Mod. 
(*4^) Ad hunc Pauli locum CamillusPeregpnius in fua 
difsertat. finium Ducatus Beneventani ad Septem- 
trionem . Gracis , ait , facrilega ifta cum adfcribat f 
vereor ne imponat nobis Paulus fufpetla mkn fimper 
fidei autlor m Lis> qtta fuorum Langobardortim offi- 
cere pofsunt decori , cur enim potii,s non credam talia 
ab iis commifsa* quos conftat Cafsinenfi Monaftjrium 
fuperioribus atmis diripuifse , ac Idololatriam , Jtva 
4rianarn barefim : nam difcrepant de boc aufkreSf 
ZZZ ad 



47* 



DE GESTIS LANGOBARDORUM 



CAP. XLVIII. 



ti in ducatu 



i De mortt Radtetfi ducis, eb* quia 

Grimoddut efus gcrmarm fucctffit. 

AT vero Rex Rothari poftquam annos fe- 
decim (147) & menfes quatuor regnum 
tenuerat , vita decedens, Langobardorum re- 
gnum Rodoaldo fuo filio reliquit. (148) Hic 
chm juxta Bafilicam Beati Johannis Baptiftae 
fuiffet humatus, poft aliquantum tempus qui- 
dam iniqua (H9) cuptditate fuccenlus, ejus 
fepulchrum no#u aperuit, & quicquid in or< 
namcntis ejus corporis reperit , abftulit . Cui 
Beatus Johannes per vifionem apparei* , e«m 
vehementer exterruit, eique dixit : Cur aufus 
es corpus iftius hominis contingere ? Fuerit li- 
ckt oon redke credens , ttmen mihi fe com- 



ad annum ufque 66\. fusfse fetlatos, nemfe Lango- 
bardos Ducatus Beneventani 1 curn caterumfit ma- 
nifeflum Gracos ex amiquo rhu impenfo fluaso San- 
Oi MicbaeJis nomm coluifse . Et infra : Credam 
igrtur vere tunc Gracvs cum Langobardis ad Garga 
mtm pro e)us loct poflefskmt , ficut pro amt aiibi 
frequenter cortHtxifse , atque bot vilTaria potitot Sa» 
cram Archangeli fptcum diripuiffe . Firmat conjc- 
fturam fuam acer ingenio vir pluribus argumen- 
tis , 8c potiflimum le&ione actorum S. Barbati 
Epifcopi , aum in celebrati/Boum collettionem 
fuam contufcrunt Bollandius, Henfcheniuique 
In iis legitur poft difceflum Conftantii Imp. ab 
urbe Benevento, de <juo infra, Romualdum Du- 
cem S. Pontifici , cujus precibus ilUcfi contra ho- 
ftes Benevencani fteterant , ingenria muncra offe- 
rentera , hesc ab eodem audiviffe . Si mutmt tua 
filutit vis offirre* fiude uttum imfendere facrifktum, 
uf B. Mkbaelts domum , qua m Gargano Jtta efl , 
cr OTjtnta qtkt fub ditiane Sipontmi Epifcopatus fum, 
fedi Beatiffima Gemtricit Dei$ cui nunc mdigni pra- 
fum y m omnsbus fubdas ; & quomam abfque cuLto» 
ribut omnia depravantur % unde nec fedsdum illk fa- 
Crificium perfotvi potejl , melius a nobis diftojtta tibi 
prcficiant in Calutem . C&mque in iifdem attis aper- 
ciifimfe de Langohaidorum idololacria conftet ad 
ea ufque cempora , ouibus S. Barbaci momtis vi- 
peras, coriique de aroore pendentis cultum exue- 
tant, fubodorat Peregrinius ab eiidem iacroe cry- 
ptfls defolationem patraram , addens ceftimonia 
Anonymi Caffinenfis, & Erchemperci, quibus Cam- 

f anorum hoc eft Langobardorum vi^oriam ana 
60. de Neapolicis, qui & Gnecorum appellario- 
ne venerant, comparacuf cum altera, qua oltm nt 
Gargano cum B. Micbaeli Arcbangelo ageretur fefk- 
vitas , corruerunt i unde fibi perfuadet vi&oribus 
porius,, quam vi&s prtodx occafionem fUifle • 
Uccumque umen fe res habeat , mea quidem 
fentenriaiUius argumenu non adeo remaperiunt, 
ut Paulum noftrum erroris evincamus,pr«fercim 
cum ipfe minime fcribac Grajcos id facinus com- 
mififte , verum unic^ tentafTe , tdque eriam fibi 
fortafle perfuaierant ex vulgi rumore Langobardi 
Sipontim casrcris religione pr«ftanriores,quibus in 
maorima erarvenerarjoneSac. Crypra, jam antefo- 
lenni ritu confecrau ; unde Grecorum adventum in 
deteriorem caufam verceram partium ftudio«mu- 
Jos criminaturi . Castenun jam ante Romualdi 
converfionem plures in Italia Tranftyberina Lan- 
gob. Chriftianos , eofque Catholicos fuifle , vel 
unica Sat\6ti Gregorii epiftola ad ArichimDucem 
evincir^ illum quippe filii appellatione donat, 8c 
fiituram boni opens gratiam pollicetur , quod 
ucique homini Arxano, vel Ethmco ciinim^ fcrip- 
fiflet. 

Nodos omnes refcwderet Modoerienfis , aliorumauc 
Codicum le&io , yum pro Gracis hoc loco habet 
Sarracemt ; 21 mihi non difpar labor ex aliis Hi- 
floricit hoc tempoce in Apuliam Saracenoruxn ad- 
vcnrum repetere. 
(%47) Alias quindecim. Lind. 

(H8) Mortcm Rorharis Re^is ex ijrfius edifti chara£leri- 
hus *Mgno fub imtium anni DCLHl. At inirium 
Regni Rodozldi ejus filii , vel ipfb vivenre parre 
conftiruere cogor cum Benedi<5lo Bacchinio , ur 
ad GrimoAldi tcmpon conveniamus in ipfius edi- 



B 



mendavit. Qjih igitur hoc fitcere prefumpGftu 
nunquam in mearn BafiHctm deincens ingref. 
fum habebis . Qjiod ita quoque raCkum eft . 
Qpoties enim cbmque voluiflet Beari Joannis 
oraculum ingredi , ftatim velut a validiflimo 
pugili (t<6) guttur ejus feriretur, fic fuBiti 
retro ruebat impulfus . Veritatem b ChriOo 
lo^uor, hoc mihi ipfe retulit, qui hgc ipfttn 
fuis oculis faftum vidit . 

CAP. XLIX> 

De morte fiot^m rcgis , &ngno Rod$aldi. 

ROdoaldus igitur poft funus patris Lango* 
bardorum regnum fufcipiens, Gundiber- 
gam Agilulfi , & Theudelindi fibi filiam ia# 
matrimonitmi fociavit. (iji) H«c Gundibcrga 
regina ad tnftar fuas genetricis $ ficut illa uu 

Mo» , 



ftum , quo Rotharit legct inxit , 8c explicavit , 

ut infta narrarur. 
(149) 4 mqua non legitur in Mod. 
(ijo) Amb. pugjdlo. 

(xji) Ab initio hujus capitis ufque ad hoc verbum, de- 
funt in Amb. 

Notavi fupia Gundebergam non Rodoaldo , fej 
Arioaldo uxorem fuifle teftimonio Jonai in vita 
S. Bertulfi tui manimfe deferendum, utpote illius 
mvi Scriptori . Accedit etiam Predeginus irv fiio 
Chronico , qul non tantim Arioaldo Red uro- 
rem fuifle faibit, fcd 8c illius fuccefsori&othari, 
vel ut ipfe vocat Chrorhario, cum quo non abfi- 
milem fevitiam paffa fuerar , Quam cum prlore 
marito ex Adaufc calumnia . H*c ille fcfibit . 
Oundeberga Regtna eo qubd omnet Lmgobardi ei JtdeM 
cum facramenth fhrmaverant » Cbrotertum (al> Chro- 
chacharium ) quemdam unum ex ducibut de territo* 
rio Brifia ad fe vmire praceprt , compellm 0t 
rem quam balebat relsnqueret , & eam bt matrtmo» 
mum acciperet t per ipfam omnes Langobardi eum 
fublimarent m tXegnum . Quod Cbrotbanut Jibmtar 
confentiem , facramentis perloca Sanctorum firmam 9 
ne unquam Uundebergam pofipcmret , mc de bonori 
gradut aliqutd minueret , ipfamque unico amore dili- 
gem m otmttbus bonorem praflaret condigni, Gunde* 
berga attrabente , omnes Langobardorumprtmatet Cbro- 
tbarium fublimant in Regnum . Cbrotbarius cum r#- 
gnare cxepiffet , multos nobilium Lanepbardorum % quot 
Jibi fenferat contumaces interfecit . Cbrotbartut fortif- 
Jsmam difciplmam , & timorem in omm Repo Lan- 
gobardorum , pacemfeOans fedt . Cbrotbartus oblitut 
Sacramenta , qua Gundeberga dederat , iamque m 
mtum cubiculum Ticmi ht aula PalatH rtjruatt , 
eamque ad privatum babttum vivere fectt . Sffntyu 
mmit fub ea retrufione finitur ( al. tenetur . ) Cbrotba- 
rtus per concubinas baecbatur affidue . Gundebergavero 
eo qubd effet Cbnfltana in bac tribulatione f^™}** 
Deum omnipotentem , jejuniis , & oratiombut afpdm 

Q^^DeovlacuityCim Aubedo Legatarius direcTus iCW^ 
^toveo (al. ChlotharkO&g* caufa Ugatwus adCbro* 
tbarium Regem Langpbardorum ufque Papiam cogno- 
nsento Ticinum civitatem Italia pervenifjet • cernem 
Reginam , quam fapiLs in legatiotu vement wderat 9 
&ab ipfa benigne femper fufceptus fturattfuijje re- 
trufam , quafi injunclum babem extnde tnter catera 
Cbrotbario Regi fuggeffit , quhd illam parentem tran- 
cvrum, quam Regtnam babuerat , per quam ^gnum 
atiam adfumpferat , non debuiffet bumthare : muittmt 
oxinde Reges Francorum, & Franci ejjent 

r>j~^L~~i., r j« +~A,n*ite reverenttam rranco- 




etsnos per totam ctxntatzm , fj jorts , vr»«* j jr) ° 
ordine per loca Santhrum ad orationem 
(o/. egreditur) De viilis & opibutfifd 
rat Cbrotbarius ei reflaurare pr^ceptt . WJ*™ 
diem obittisfui, & gradudignttattt, & °t^Jr^ 
ribus ditata, regio cultu pofl ftliciter tenutt. Auman 
verb a Gundeberga Regfna fortrter ^rnunerat^' 
Non abs re noflra Pagms rationem L^^^bedo 
Gregorio Turonenfi !ib. IV. cap.IX. cuj Aubeoo 
Francice Regis Legatus Gundebergam , dicar m- 
gum Francorum parentem , Gve co^g^eam^ 
foit quinpe TheddoUnda fiUa ^ 1 ^^^ 
ioari», qui uxorcm habuit Valdetradcm , 



Digitized by 



Google 



PAULI DIACONI LIR IV. 473 

gins. Hic condidit apud Ticinum oraculunu 
domini Salvatoris , quod extra portam occiden- 
talem , quae dicitur Marcnca, fitum eit, quod 
ornamentis variis decoravtt, & fubftantiis luf- 
ficienter ditavit. 



h 
1 

h 
n 

w 

flr 
» 

a 



> 

'f 

rri 

ffr 
KTi 
: f* 

$. 
& 

i* 
!? 
S 

!* 
fc- 
U8 : 
* 



Modicia, fic & ifta intraTicinenfem civitatem, 
Bafilicam in hooorcm Beati Johannis Baptifte 
conftruxit . Qjiam mire ex auro , & argento 
peplifque decoravit, xebufque fingulis optim& 
ditavit, in qua & ejus corpus tumulatunvauie- 
fcit • Hxc chm de crimine adukerit apua vi- 
rum accufata fuiflet , proprius ejus fervus Ca- 
rellus nomine, k Rege expetiit, ut cum eo , 

2ui regina aimeninge(Terat,pi©c^itate(i5i) 
» domine monomachia dimicaret . (153; Qjri 
dum cum criminatore illo fingulare certamen- 
kiflet, eum cundto popuio aftante fuperavit . 
Regtna yerb poft hoc &&um, ad dignitatentu 
priainam rcdiit. (154) 

CAP. L 

De marte Rodoaldi ftgts , tix tegno Attpcrtt • 

ROdoaldus quoque (ut fertur) dum uxo- 
rem cujufaam Langobardi ftupraflet , ab 
eo interfe&os eft , poft<juam feptem diebus 8i 
oumque regnaverat anms. (155) Huic fuccef- 
«c in regni regimine Aripertus , filius Gun« 
dualdi , qui fuerat germanus Theudelindr re- 



C AP, LI. 

Xk morte Heraclti Auruftij & Conflantmi t 
qui ei fucceflit* & regno alterius 
Conftantini , 

HIs diebus defunfto Heraclio Auguflo , apud 
Conftantinopolim , (i $6) Heracleon eju$ 
3 ! filius cum matre Martina regni jura fufcepit* 
rexitque Imperium duobus annis • XJpo vita-, 
decedente fucceffit in locum ejus Conftantinus 
germanus ejufdem, alius filius Heraclii, impe~ 
ravitque menfibus fex . (1 $7) Hoc etiam mor- 
tuo, Conftantinus ejufdem fiiius ad regni di- 
gnitatem afcendit , tenuitque regaum annis 
o&q 8i vigihti. 



deradam Franci» Rcgirum Theobaldi Auftrafia 
Regis viduam , quam roorcuo Theobaldo Clotha- 
rius ftrato Juo copulavh ; fed htcrePitus h Saccrdoti- 
hts reiiquit eam , dans ei Garibaldum Ducem. H»s 
addit Theodolindam nipttfm etiam fuifte Theo- 
deberti Francorum Regit, qui VvifeRardam Vval- 
derada matris fororem uxorem haouerat . Alii 
Theodolindam fiiiam fuifte fcribunt Ragincrudis 
fbroris Theobaldi Auftrafia Regis j indequc co- 
gnacionem doducunt, (ed cs cic tcftimon. crrorit 
arguuntur. 

Csnerum jam ante notaverat oculatiflimus Baronius 
ad annum 6 19. num. y. errorem Pauli ex ipfa il- 
lius hiftoria ; quippe fi Theodolinda poft A gilulphi 
mariti fui obitum deccm annis cum Adaloaldo 
filio icgnaverat, & huic Arioaldus fubftiturus eft , 
i%ie regnavit annis duodccim , 8c poft eum Ro- 
tnaris fexdecim , 8c menfes quatuor , ad minimum 
fupra quadrageftmum setatis annum Gundeberga 
jara venerat , immo fi ab anno DCIII. quo eam 
D. Gregorius Magnus annulis donaverat , ut in 
epift. quam reciuvi cap. XXVIII. rationem du- 
camus , jam fermb fcxagcnariam comperiemus , 
utcumque dubitare quis poffit an donana S. Pon- 
cifids ad Gundebergam , vcl alreram Agilulphi 
filiam Godefcaici Parmenfis uxorem mifsa fuennt, 
cum nomcn in pr«fata cpiftola nunime legatur j 
fed hoc etiam dato , prima tcmporum rario cb uf- 
que excurrit , ut abfque Careili opera Gundeber 
gam ab adultcrii crimine purgatiflimam roddat . 
(*|*) Al fro cteeHatwm caflttatis (um domma. Lind, 
Wl) Damnabile hoc judicium, aliaque hujds generis, 
fbrtunsi potij^s, quam veritatis experimenta, im- 
mo , ut Chriftianum homincm loqui decet , te- 
tnerarii aufus, quibus alu Dci judicia tentantur, 
ex ipfis Langobardorum legibus inlulia noftrapo- 
tiffimum diu invaluerunt, totque occurrunt cxem- 
pla, ut tnanem operam quis pracflarct ea recen- 
Tendo . 

(•14) Copiofius narrat hacc Fredcgarius caque de caufa 
illius verba tranfcribo . Gundeberta Regma cimt ef- 
fetpulcra afpeftu, bewgna m cuntksy &pietate ple- 
iana , eletmofynis iarga , fracellente bo- 
mtate ejus aihgebatur a cimEhs . Homo quidam no- 
Aaaulfus ex genere Langobardorum , cum m aula 
Palattt ajfidue aa obfquium Rigis converfaretur , 
fuadam vice ad Bjgmam veniens , cum m eius flaret 
conjpe&u , Gundeberga Regma eum ficut fy cateros 
diligem dixit : Honeft* ftatura Adaulfum fitijfe for- 
tnatum • lile bac audiem . Formam ftatura mea iau- 
dare dignafli , ftratu tuo jube me fubjtmgere . Iila 
fortiter denegans , eumque defficiens tn faciem ex- 
ptrit . Adaulfus cemens fe vka periculum babere ad 
Vbaroaldum Rtgem protmus cucurrit , - fetem ut fe~ 
trettut ad fuggerendum baberet locum uti exponeret . 
Quo accepto dixit ad Regem : Domina mea Regina 
tua Gundeberga apud Tajonem Ducem (Tufciae,leu 
ut ipfe paulo ante fcripferat in Tufica» provin- 



CAP. 



E 



cta agcntem ) fecraua tribus diebus tocuta eft , ut 
te veneno tnterficertt , ipjum conjugatum fubltmaret 
m Regmtm . Cbaroaldus Rex bts mendacm audstii 
credem* Gundebergam in Caumello (alias Camelioi 
ied forttflis legendum Laumeih, ut in Aimomo) 
cafira itt unam turrim exiiio trudit . Cblotarius iega* 
tos dtrigens ad Cbaroaidum Regem , inquirtns , qua 
de re Gundebergam Regtnam , parentem Francorum 
butmliajjrt , ut exilio retrudiffet ? Cbaroaldus bis ver* 
bit mendacibtts , quafi veritate fulftfterent refpondti . 
Tune unus ex legatariit nomtne Anjoaidus , »0» auajt 
mjunSum babutftt , fd ex fe ad Cbaroaldum dtxh . 
Liberarepotiras de blajpbemia caufam banc. Jube iU 
lum bominem, qui bujujcemodi verba til* nuntiavti 
armare , & procedat aiius de parte Regina Gimdc- 
berga, quique armattit ad fmgulare certamen , utju- 
dtcio Dei Lis duobus confligenttbus cognofcatur utrttm 
bujus culpdt reputationis Gundeberga Jit mnoxia , an 
jbrtajfe cuipabtits . Cumque toc Cbaroaldo Regi , & 
omnibus prtmatibus Paiatti fui piacuijjtt > jubet Ada» 
ulfum armatum confitftum adtre certaminit ; & as 
parte Gundeberga yrocurrentibus cwfbrinis Gtmde- 
bergcty tr Hartberto , bomo nomme Pttto contraAda- 
ulfum armatus adgreditur. Cumque confiixijjent cer« 
tamme Adauifus a Pittone interficttur . GundebergO) 
fiattm de extiio poft atmos UL regreffu fuUtmatur 
in Regnum . Confer Aimoinum hiitor. Francor. 
lib.IV. cap.X. 
(i|f) Annum DCLIV. non fuperalsc Rodoaldum cum 
Bacchinio puto, ne in duriores fcopulos cum coe- 
teris ab ifta chronotaxi recedenribus veniam . Q^i 
Pauii mentem repugnare contendunt , quanu iit 
habenda fidcs Chronologo hujus notse dijudiccnt; 
Ego pro mea virili , qu* potui notavi , gratias ver5 
me maximas habiturum profitcor iis » qui re6tio* 
rem vtam indicaverint. 
(ic5) Anno DCXLI. viu ceflit Heraclius Impcrator die 
XI. menfis Februarii , ut optime coiiigit Pagiu* 
in fua Critica Hiftonco-chronologica ex Chronica 
Orienuli cum Nicephoro collato . Turbat hinq 
Paulus fubfequer>tiumlmperatorum fucceflionem| 
Conftat enim Heraclio mortuo Conftantinum* ejus 
filium, non verbHeracleona Imperium fufcepiise, 
eoque poft centum ac tribus diebus morbo , ut 
Nicephorus habet, vel vencno Martinse noverc» , 
Pyrrhique Patriarch» opeu propinato , Heracleo- 
nas Martinss filius cum matre poteftatem obti- 
nuit, habuitque menfibus fex, quibus clapfis He- 
tacleonam , matrem ejus , 8c Valenrinum , quo 
audtore tumultus cxortus fucrat ab Impcrio admi. 
niftrando Scnatus repulit . Lingua verb MartinaB 
abfciisa , amputatifque HeracleonaB naribus , iif- 
demque in cxilium a6tis,ConftantemConftantini 
filium , &x Heraclii Ncpotem ad Imperii thronum 
fubvehic, ut Theophanes, Cedrenus, 8c Zonar-s 
narrant . Is impcnum annis XXVIL rexit, ut 
communiter numeratur . 
(ift) AUU menfilm feptem* Hmc Conflantmi <fr. Iin4* 



Digitized by 



474 



DE GESTIS LANGOBARDORim 

A 



CAP. LII. 
De Cafara Regina Perfarum. 

Clrca hxc tempora regis Perfarum conjunx 
(2j8) nomine Caafara , de Perfide exiens 
cum paucis fuis fidelibus , privato habitu pro- 

f>ter Chriftian» fidei amorem Conftantinopo- 
im venit. Qpas ab Imperatore honorifice fu- 
fcepta , poft aliquot dies , ut defiderabat , baptif- 
mum confecuta, & ab Augufta de facro fonte 
levataeft. Qpod vir ejusPerfarum rex audiens, 
iegatos Conftantinopolim ad Auguftum (259) 
direxit,quatinus eidem fuam uxorem redderet. 
Qpi ad Imperatorem venientes , verba regis 
Perfarum nunciant, qui fuam requirebat regi- 
nam. (%6o) Imperator haec audiens, remquc^ 
omnino ignorans , eis refponfum reddidit di- 
cens : De regina quam auaeritis fatemur nos 
nihil fcire , praster quod aa nos hic aliqua mu- 
lier privato habitu advfenit . Legati ver6 ref- 
ponderunt dicentes : Si placet vefjtro confpe- 
&ui, volumus hanc quam dicitis mulierenu 
videre. Qjnse chm juffii Imperatoris adveniftet, 
mox ut eam confpiciunt , (itfi) ad ejus vefti- 
gia provolvuntur , eique venerabiliter , qu6d 
cam fuus vir requireret , fuggerunt . Qjiibus 
illa refpondit : Ite , renuntiate regi veftro, & 
domino, (262) quia nifi ficut ego jam credidi, 
(163) ita & ipfe in Chriftum crediderit , mc^ 
jam ultra coniortem thori habere non poterit. 
Qjjid multa ? Reverfi legati ad patriam , uni- 
verfa qus audierant , regi nunciant • Qpi nihil 
moratus , cum fexaginta (264) milibus viris 
Conftantinopolim pacifice ad Imperatorem ve- 
nit, a quo gratanter, & fatis digne (265) fu- 
fceptuseft. Qjii ciim univerfis inChriftumDo- 
minum credens , pariter cum omnibus facri 
baptifmatis unda perfufus , & ab Augufto dc, 
fonte levatus , catholica fide confirmatus eft . 
Multifque muneribus ab Augufto honoratus , 
accepta fua conjuge lastus, & gaudens ad fuam 
patriam repedavit . (t66) Circa hac tempora 
mortuo apud Forumjulii Grafulfo duce Foro- 
julienfi , ducatum Ago regendum fufcepit . 
Apud Spoletum quoque Theudelapio (267) 
defundto, Atto eidem civiuti dudfcor efficitur . 



(ifi) Al. Perfarum Regina Cafarea nomine. Lind., &ita 

Mod. qui fequitur cum paucis fuis. 
(1J9) Al. ad Imperatorem. Lind. 
(itfo) Mod. uxorem. 

(%6i) Amb. 8c Mod. ut eam Legati cmfokiurt. 
(irfi) AI. veftro nuper manto meo . Lind. 
(t6{) AI. jam in Cbriftum credo. Lind. 
(16*4) Amb. duodectm. 
(16$) AI. multicm. Lind. 

(%66) FabuU h«c,qua5inHift.MifceI.quoqucconceflit,ab 
illa fortaise nataeft , qu» auftores habuit Theophyl. 
Simocaum , 8c Abbatem Biclarienfem ejufdem aevi 
Scriptores,ad quos e vulgi rumore venerat : Chof- 
roes namque IL , vel arte , vel memor accepti be- 
neficii a S. Sergio Martyre , cui pro reftitutione 
fua in regnum votum fecerat , bene fe animatum 
in Religionem Chriftianam oftendit ; at errores 
fuos minime abjuravit , ut liquidb conftat ex epi- 
ftola S. Gregorii Papa ad S. Domitianum Epifco- 
pum Melitinas aBaronio, ahifque allegata. Plura 
etiam fabulofiora fcripfit de hac re Fredegarius in 
fuoChronico. Cseterum Chofroes , vi vo adhucHe- 
raclio Imper. , jufsu filii Siroew fagittis confofsus 
occubuit anno Chrifti DCXXVIL itaut haec om- 
nia non cum Imperio Conftantis 1 fed Heraclii 
fuifsent alliganda . 

(1*7) Al. Tbeodelappo. Lind. 



B 



C A P. LIII. 

De morte Ariperti , & Godeberti filii ejus, 
qui ei fuccejjit, & regno Grimoaldi, 
& interitu Garibaldi ducis . 

IGitur Aripertus , (268) poftquam apud Tw 
cinum per annos novem Langobardos rexev 
rat , diem obiens , regnum duobus filiis fuis 
adhuc adolefcentibus , Bertarido, & Godeber. 
to, (169) regendum reliquit. £t Godebertus 
(270) quidemTicini fedem regni habuit,Ber- 
taridus ver6 in civitate Mediolanenfi . Inter 
quos fratres , fecientibus malignis hominibus , 
difcordte, & odiorum fomes lurrexit, in tan- 
tum ut alter alterius regnum invadere conare- 
tur . (271) Qpa de re Godebertus Garib^ldum 
Taurinatium ducem ad Grimoaldum Beneven- 
tanorum ftrenuum tunc du&orem direxit , in- 
vitans eum ut quantocihs veniret , & fibi ad« 
vershs germanum fuum Bertaridum auxiliunu 
ferrer, regifque filiam, fuam germanam ei fe 
daturqm promittens . Sed legatus ipfe fraudu- 
lenter contra fuum dominum agens, Grimoal- 
dum exhortatus eft ut veniret , & Langobar* 
dorum regnum , quod adolefcentes germani 
diffipabant , ipfe arriperet, qui «tate matu- 
rus , confilio providus , & viribus fortis exifte- 
ret. Grimoaldus h«c audiens, mox animum ad 
regnum Langobardorum obtinendum erexit • 
Ordinatoque apud Beneventum Romualdo fuo 
filio duce , ipfe cum ele&a manu Ticinunu 
profedhirus iter arripuit , ac per omnes civita- 
tes 7 quas obviam habuit, (272) fibi amicos, 8t 
adjutores ad regnum percipiendum afcivit . 
Trafemundum vero comitem Capuanum per 
Spoletum, & Tufciam direxit, ut per eas re- 
giones Langobardos fuo confortio coaptaret • 
Qjji imperata fibi ftrenue perficiens , ei cunu 
multis adjutoribus , apud iEmiliam (273) iru 
itinere occurrit . Igitur Grimoaldus cum prope 
Placentiam cum robufta virorum multitudtne 
adveniffet, Garibaldum, qui legatus ad eunu 
mifTus k Godeberto fuerat , Ticinum pramifit, 
ut eidem Godeberto de fuo adventu nuntiaret. 
Qj3i ad Godebertum veniens , Grimoaldum ci- 
tiiis adventare dixit . Cbmque Godebertus ab 
eo qusereret , quo in Ioco eidem Grimoaldo 
hofpitium praeparare deberet, Garibaldus ita-i 
refpondit, quod dignum eifet ut Grimoaldus , 

qui 



(168) Aliis Aribertut. Lind 

(16$) AL Bertbari* al. Partbarito* & Gundeberto, 8c fic 
fempcr . Lind. & Mod. 

(170) Amb. Godtbertus femper. 

(17 1) Sigebertus in Chronico ad annumDCLX. Aripertb 
Langobardorum Rege defuntto , Godebertus, & Ber- 
tbaritb filii ejus artnum agunt , non tam in regno com- 
ponendo ,ouam de regno contendendo ; atque anno fe- 
quenti (Zrimoaldus dux Taurmacium Godebertum fi- 
lium Aripertb Regis hingobardorum dolo perimit% & 
ejus Regnum arrtph . Conlentanea rerum ordini 
narratarum a Faulo poft mortem Ariperti, hecc 
unius anni mora antequamGrimoaidusrerum po- 
tiretur; cumquevix dubitandi fit locus in ftatuen- 
do initio Re^rii Grimoaldi cum ipfe profiteatur in 
fuolegum edi&o menfe Julio, mdiftionis unde- 
cim* , annum Regni fui fexrum currere, ifquc 
Chrifti Domini erat DCLXVIU. , hinc retroce- 
dendo adDCLXL quo morsAriperti eft affignan- 
da veniemus . Non animadvertit haac Pereffn- 
nius,nullaque interpofita mora inter mortemAri- 
perti , & initium Regni Grimoaldi , quod fenti* 
ln fua compararione ftatuit, Paulum non bene 
prochronifmi arguit in cit. fua dilsertat. fin. Du- 
cat. Beneventani ad Septemtrionem . 

(171) per quas her babuh . Mod. viam ' 
(»7j) Alias /Emiliam viam. Lind.. 



Digitized by 



PAULI DIACONI L I B. IV 

A 



475 



> 

t. 
xc 
re» 
t, 

ill- 

opc 
k 
m 
4 
a. 
ii 

ii 

itt 



1f 

ccfl 

ar( 

rroce- 

iAi> 
fe* 



qut pfo ejus caufa venerat , ejufque fororenu, 
accepturus eflTet , hofpitium intra palatiura ha- 
beret. Qjiod ica quoque fedhim eft. Nam ad- 
veniens Grimoaldus , mcra palacium hofpicium 
accepic . (274) Ifdem vero Garibaldus , cocius 
nequitise feminator , Godeberto perfuafic , uc 
non aliter , ouam lorica fub vefte inducus , 
cum Grimoaldo locucurus veniret ; alferens , 
quia Grimoaldus {275) eum occidere vellet . 
Kurfus ifdem fallendi artifex, ad Grimoaldum 
veniens dixic, quod nifi fe forcicer prsepararec, 
eum Godebertus fuo gladio perimeret , afTeve- 
rans Godebertum quando cum eo ad collo- 
quendum veniret, loricam fub vefte geftare^ . 
Qjiid plura ? Cum ad colloquium die craftino 
veniflent, & Godebercum poft falucacionenu 
Grimoaldus amplexatuseflec, ftacim fenfitquod 
loricam fub vefte geftaret. (176) Nec mora , 
evaginato gladio eum vitd privavic , regnum- 
aue ejus, & omnem pocenciam invadens , fua? 
fubdidit dicioni . Habebat autem cunc Gode- 
bercus jam filium parvulum nomine Reginber- 
tum , (177) qui a Godeberci fidelibus lublatus 
& occulte nutritus eft . Nec eum Grimuald 
perfequi curavic, quippe qbi adhuc infanculus 
efTet . Qjio audito Bertaridus , qui apud Me- 
diolanum regnabat , qu6d germanus ejus effec 
extin&us, (278) quanca potuit velocicace fu- 



B 



(174) Poft verbum faBum efi t hxc aliis dcfunt. Linden. 

manfionem accepit . Amb. 
(*7f) ^" i ^p r * wf fi J u rp* c *ri * v*™ Orrmoaldus &c. 

{1*76) AI. geftaret* idque ad Cadem fui faftum catifatus , 
illico evaginato gladio &c. Lirid, . 

(177) Amb. Raginbertum . Mod. Raimpertum . Lind, Ra- 

ghtPertum , al. Rambertum . 

(178) Veroa qtibd germ. ejus ejfet extmftus , aliis defunt. 

Lind. 



gam arripuit , atque ad regem Avarum (279) 
Cacanum perv£nit , uxorem Rodelindam , & 
parvulum filium nomine Cunibertum relin- 
quens, quos Grimoaldus Beneventum in exi- 
lium direxit. (280) Hiis ita geftis Garibaldus, 
cujus inftigatione , & certaraine (281) ifta pa- 
trata funt , & non foliim hxc egerat , fed & 
fraudem in legatione fua fecerat,dum munera 
qua deferre Beneventum debuerat, non inte- 
gra deportalTet ; talium ergo operum pacra- 
cor, non diu tecatus eft . Erac quidam parvus 
homunculus , ex propria familia Godeberti 
oriundus, in civicace Taurinacium . (282) Iscbm 
Garibaldum ducem ipfo facraciffimo Pafchali 
die ad oracionem in Beati Johannis Bafilicanu 
vencurum fciret, fuper facrum baptifterii fon- 
cem confcendens , laevaque manu fe ad colu- 
mellam (28}) cugurii continens , unde Gari- 
baldus cranfiturus erac, evaginacum enfem fub 
ami&u cenens, ctim juxca eum Garibaldus ve- 
nifsec, & pertranfiret, ipfe elevato enfe, an- 
nifu eundem in cervicem percuffit, caputque 
protinus amputavit. (284) Super quem qui 
curaGaribaldo venerant irruentes, mulcis eum 
idhiiim vulneribus occiderunc . Q,ui licet occu- 
bueric, tamen Godeberci fui domini injuriam 
infigniter ultus eft. (28 j) 



(179) Al. Avarum , fiu Himnorum . Lind. Amb. Auarorum. 
(280) Amb. Grimoaldtis m eocilium direxit. 
(x8i) Al. conamme . Lind. 
(x8z,) Amb. Taurina. Qui. 

(283) Al. Columneiiam7*Lind. Columpnellam . Amb. 
(184) Vcrba caputque protinus amputavix , non legun. 
in Amb. 

(x8j) Modoet. fequitur. Grimoald Regis filiam fumens uxo- 
rem partter exercitum ad proprta remifit . 



Explicit Liber Quactus de Geflis Langofardorum . 




Tom. 1. 



Aaaa 



!NC1- 



Digitized by 



Google 



47$ 



INCIPIT LIBER QUINTUS 

DE GESTIS LANGOBARDORUM. 



CAP. I. 

Quomodo Grimoalduc confkmato regno uxonm 
dwdt 9 filiam Ariperti regis. 

COnfirmato itaque Grimoaldus regoo 
( i ) apudTicinum , non muito poft 
tempore jam dudum pa&am fibi 
Ariperti regis filiam , cujus ger- 
' manum Godebertum (i) extiuxe- 
rat, duxit uxorem. Beneventanum ver6 exer- 
citum , cujus auxilio regnum adeptus erat , 
multis ditatum muneribus remifit ad propria . 
Aliquantos tamen ex eis fecum habitaturos re- 
tinuit, largiifimas eis tribuens pofsefliones. 

CAP. II. 

Dr fuga Bertaridi , & quomodo ad Grimoaldum 
nverfus eft, & iterum in Franciam 

Q^Ji poftquam comperit Bertaridum profu- 
gum Scythiam petifle , & apud Cacanum 
^demorari, eidem Cacano Avarum regi 
per legatos mandavit , ut fi Bertaridum in fuo 
regno detineret, pacem quam Langobardis, & 
fecumhaftenus habuerat, deinceps habere non 
poflet. Haec Avarum rex audiens, afcito Ber- 
tarido, dixit ei , ut in quam partem vellet per- 

f eret, ne propter eum Avares cum Langobar- 
isinimicitiascontraherent.(0 Bertaridus ver6 
hxc audiens, Italiam adGrimoaldum revertens 
repetiit, (4) audierat enim eum clementifli- 
mum effe . Igitur chm ad Laudenfem civita- 
tem veniflet, mifit ante fe adGrimoaldum re- 
gem Hunulfum ( 5 ) fibi fideliflimum virum , 

Sui fuum ei adventum nuntiaret. Hunulfusve- 
> ad regem veniens , Bertaridum in ejus fide 
fldventare nuntiavit. (6) Hsec ille audiens, fi- 
denter promifit in fua eum fide venientem ni- 
hil mali paflurum fore . Inter hsec Bertaridus 
adveniens, adGrimoaldum ingreflus, chmejus 
fe veftigiis advolvere conatus : eflet , rex eum 



( 1 ) AI. cotifirmatus dekinc Grhnoaldus in Regno . Linden. 
& 'Amb. 

Anno fcilicet DCLXII. , ut fupra notavi ez dato 
edi&i , cujus chara&eres , ut in editis , legi etiam 
in cir. MS. codice legum Langob. optimae notae 
in Bibliotheca Ambrof. 
(x) Al. Gundebertum . Lind,- 

( i ) Firmioxem Cacani fidem cum Bertharido cognofci- 
mus ex Eddio in vita S. Vvilfridi I. Eboracenfis 
Archiepifcopi illius avi Scriptore apud Mabillo- 
nium in appendice tom. IV. fasculi Benedi&ini. 
Hadrianus Valefius , ut refert idem Mabillonius 
in obfervatione prasvia , primus animadvertit ibi 
de Bertharido , quem Eddius Berchterum Campa- 
nias Rcgem vocat , fermonem haberi ; Pergentet 
ttaque y lcribit Eddius , SS. Epifcopi (nempe Vvil- 
fridus , & Theodatus ) viam Dommo dirigente , per- 
venerunt ad Bercbterum Campania Regem ( hoc eft 
Langobardorum , ut ex eodem Scriptore certb ap- 
paret , etfi Bolland. ad ejufd. Pontifc vitam ab 
Eadmerofcripcam, alitcr non bene accipiat; nam 
ejufdem S. Vvilfridi reditu aRomadefcribcnsEddius 
ait , per Campaniam , & montana tranfcendente , in 
regionem Francorum pervenit ) virum bumilem , & 
auietum^ & trementem fermones Dei: qui peregrinos 
jecundum praceptum Domini benigni fufcipiens San&i 
Pontifici nofiro enunciavit dicens i de Britatmia intmici 
tui nuncios ad me mitttntes fuis ftrmmbus falutantes 



B 



clementer retinutt, atque ad os fuum ad ofau 
lumque erexit. (7 ) Ad quem Bertaridus : Ser- 
vus tuus fum inquic,fciens teChriifeaniflimum 
& pium effe, chm poflim inter paganos vive- 
re, fretus de tua clemeatia, ad tua veftigia^ 
veoi. Cui rex ut fokbat jurando itarepromifii 
diceos : Per eum qui me nafci fecit , poftquam 
in meam fidem ad me venifti 9 nihil mali uu 
aliquo patieris, fed ita de te ordinabo, ut de« 
centervivere poflis. Tunc ei in fpatioia domo 
hofpitium pra&bens , eum poft vitas laborem 9 
habere reauiem juffit , (8) prapcipiens et« 
dem ex puolico vidhim , oe quascunque eflent 
necefTaria largibs miniftrari . Bertaridus verd 
chm ad hofpitium fibi k rege prsparatum ve- 
niflet, mox ad eumTiciyeniium civium coepe* 
runt turmas concurrere, ut eum vd viderent, 
vel priftin4 notitil cognitum falutarent . Ve* 
rbm quid non mala lingua irrumpere poteft I 
Mox namque venientes ad regem quidam ma* 
ligni adulatores , regi denuntiant , quia nifi Ber* 
taridus citiiis vki privaretur , ipfe regnunu 
protinus cum vica perderet ; aueverantes ob 
hoc ad eum totam concurrere civitatem . Hiis 
auditis Grimoaldus nimiiim credulus effe&us f 
& quod promiferat obiitus, in innocentis Bct+ 
taridi ftatim necem accenditur, confiliumqucu 
iniit,qualitereum, quia jam horatardiorerat, 
in craftinumvitd nrivaret. Cui denique advef» 
peram diverfos cioos, vina quoque praxipua , 
varia^ue potionum genera tranfmifit, ut enm 
inebriare pofset , quatinus multa eadem no£tt 
potatione refolutus, vinoque fepultus, (9) de 
fua nihil falute cogitare valeret . Tunc unus , 
qui de ejus patris obfequio fuerat , chmeidem 
Bertarido ferculum (10) regium attulilTet, 
quafi eum falutaturus , fub menfa caput mit- 
tens, eidem fecrete, quia rex eum occidere^ 
difponeret, nuntiavit : Bertaridus ver6 ftatinu 
fuo pincern® praecepit , ut fibi in fiala argen- 
tea non aliud quam ali^uantulum aquas propi- 
naret. Cbmque hii qui diverfi generis potio- 
nes ei a rege deferebant, de verbo regis eum 
rogarent, ut totam fialam biberet, ille in ho- 

no- 



tne , tjr dona tnibi maxitna promittentes fi tefubter» 
fugientem , ut dtxerunt, Epifcopum angarizarem*& 
ad Apoflolicam Sedem tendentem retinercm , quibut 
tam nefariam rem renuens dsxi : fui aliquando m ds$ 
juventutis mea exul de patria expulfus fub pagam 
quodam Rege Hutmorum degens^ qus tntit mecumfot» 
dus in Deo fuo Idolo , ut nunauam mt intmicis pro* 
didiflet , vel dediflet . Et poft fpatium temporis vene* 
runt ad Regem paganum fermont inimkorwn meo* 
rum nuneii , promittentet jtbi dare fub jurejurando 
folidorum aureorum modium plenum , Ji me illis ad 
sntemecionem dedifjet • Quibus non confentiens dixitt 
fini dubio Dii vitam fuccidant , fi boc piacuium fa- 
cio irritans paftwn Deorum meorum. Egpveroqum- 
tomagis , qui Deum verum fcio , ammam meam prt> 
totius mundt lucro in perditionem non dabo 1 
rb S. Pontificem nofhrum , & fuos focios cum honort 
& ducibus , ficut eum Dommus, ubique m peregrt- 
natione protegens magmficavit , ad Apofiolicam Sedam 
olim optatam in grattarum alUont renufit. 

(4) Amb. ad Grhnoaldum revertitur. 

1$) AL Unulfum* & Anulfo. Und. 

(6) Al ad ejusfidem confugere. Lind. 

(7 ) Amb. atque ad ofculum erexit. # 

(8) prabens* pofi tantum laborem eis requUm juga bafitTt» 

Amb. 

(9) AI. vmo fomnoque fepultut. IkA* 

(10) MS. LiriA foculum. 



Digitized by 



GoogI< 



1 



PAULI DIACONI LIE V. 



a. 

l. 

H* 

L 

k 

i 

e- 

e. 

t» 
e. 

:) 
a< 

!f. 
IU 

Ob 

iis 
8, 
S. 

efc 
»• 

Ae 
de 

»• 

lem 

b. 
nk< 

•op 
.b 

133 
f? 

up 

15*' 
1* 

ydf 



©orem regis fe totam bibere piomittens , pa- 
rum aquae libabat de argenteo calice . Qpi mi- 
•iftri dum hxc regi nuntiarent, qui>d ille avi- 
diffim^ biberet , rex laetus refpondit ; Bibat 
cbriofus ille , cras eaim pariter eadem vina^ , 
mixta cum fanguine refundet . Bertaridus ver6 
Hunulfo citiiis ad fe afcito , de fua morte ei 
confilium regis nuntiavit . Qpi ftatim ad do- 
mum fuam puerum mifit, ut fibi le<ftifternia_ 
aflerret , le&umque (ibi juxta ftratum Bertari- 
di fieri praceptt» Nec inora , rex Grimoaldus 
fuos fateliites direxit , qui domum in qua Ber- 
taridus quiefcebat , ne aliquo modo effugerc- 
poflec, cuftodiredeberent. Cbmque coena fini- 
ca eflet , & egreffis omnibus , Bertaridus tanthm 
& Hunulfus , ac veftiarhis BertarkU remanfif- 
fent , (n ) qui utique ei fatis erant fideles, 
confilium ei aperuit, 8* obfecravit eum utcbm 
Bertaridus fugeret,(i2) ipfe eum quam diu poflet 
intra ejufdem cubiculum (ij) quiefcere fimu- 
laret. Ciimque ille fe hoc fedturum fpopon- 
diflet , Hunulfus pannos fuos ledHcarios , (14) 
& culcitram , urfiuamque pellem , fupra dor- 
fum ac cervicem Bertaridi impofuit, eumque 
ex confilio quafi rufticanum lervum extra ja- 
nuarn impellere coepit , multafque ei injurias 
fcciens, fufte eum percutere defuper , & ur- 
gere non ceflabat, ita ut impulfus, atque i&us 
Jajpius ad terram corrueret. Cbmque eundem 
Hunuifum regis fetcllites , qui ad cuftodtanu 
pofiti eraat, requirerent quid hoc eflet , fer- 
vus ifte, inauit,nequam ledhirn mihi in cubi- 
colo iftius eorii Benaridiftravit,(i5)quiintan- 
cum vino plenus eft, ut quafi mortuus ita cu- 
bet. Sed fatis eft, qubd ejus huc ufcjue araen- 
Ciam fecutus fum, jam deioceps in vita domini 
tegis in domo propria manebo . Hrcitli au- 
dientes, 8c vera qua audierant efle credentes, 
keti effedli funt , & eum pariterque Bertari- 
dum , quem putabant fervum , quia opertum 
ne agnofceretur habebat caput , locum illis 
dantes, abire permiferunt. Illis autem abeun- 
cibus, veftiarius ille fideliflimus, obferato dili- 
genter oftio remanfit intrinfecus folus . Hunul- 
tus verb Bertaridum de muri angulo , qui eft a 
parte Ttcini fluminis, per funem depofuit,ei- 
que quos potuit focios conjunxit . Qpi arrep- 
cis quos in paftu invenerant equis , eadem no- 
£te ad Aftenfem properant civitatem , in qua 
Bertaridi amicimanehant.(i6) Deinde Bercari- 
dus quantocibsTaurinenfem urbem petens, ac 
poft (17) clauftra Italiae tranfgreffus , Francorum 
ad patriam perv&nit. Sicque Deus omnipotens 
difpofitione mifericordi , & innocentem a mor- 
ce eripuic , & ex animo bona facientem ab of- 
fenfione regem fervavit. (18) 



477 



(11) AL Partbaritbus cum fuo veftiario remanfit . Lind. 
(11) Mod. ut cum Humdfo Bertaridus fu$eret . 



13) Mod. quamdiu po$et ukra diem imra (frc. 

14) AL leOaricm . Lind. leftarios. Amb. UUwrkws. M. 
ij) MocL fiatuit. 

(16) & qui adbuc Grtmoaldo rebellcs extabant . Lindenbr. 

Amb. 8c Mod. 

(17) W pojt in Mod. non Icg. 

(18) Amb. & Regem ex animo hm facere cupientem ab 

offtnfione fervavit. 

(19) Al. beflema ccsua . Lind. 

(*o) Verba ad requifita eum natura rejjdere fuftricati Jttnt. 
Quem cum nec ibi reperijfent , in Ama 6c ahis L. 
non leguntur. 

(11) AL faSum fuijjet , remque omnem inteUexiJfet , mox 
adeum &c.Lind. 

{%%) Mod. & cruciatibue. . 

S»piffimfe hoc apud Hiftoricot , 8c alios Scriptotes 
legitur . Vide Tit. Cod. de iis , qui ad Ecclef. con- 
fug. rriQuam autem hic mos ab Athoucn&bus 



B 



cap. nr. 

Tk clementia Grimoaldi regis in Hunulfo f 
& vefiiario Bertartfi. 

AT verb rex Orimoaldus dum Bertaridum 
tn hofpitio fuo quiefcere putaret, ab eo- 
dem hofpitio ufque ad palatium fuum acies 
hominum hinc & inde aftare fecit, ut per eo- 
rum medium Bertaridus deduceretur,quatinus 
effugcre minime poflet . Chmque a rege mifli 
veniflent, qui Bertaridum ad palatium evoca- 
rent, & ad oftium in quo eum quiefcere pu- 
tabant pulfaflent, veftiarius ille, qui introrfus 
erat', rogabat eos dicens : Mifericordiam cum 
eo facite, eumque paululum quiefcere finite , 
quia adhuc de kinere laflus , graviflimo fbm« 
no deprimitur . Qpod chm ilh adquieviflent , 
hoc ipfum regi nunciaverunt,quia adhuc Ber- 
taridus gravi Tomno quiefceret . Tunc ille : Sic 
inquit, hefterno fero (19) vino fe adeo opple-» 
vit, ut adhuc vigilare non poflit ? Qjaibus ta- 
men pracepit , ut mox eum excitatum ad pa« 
latium deducerent. Qjui venientes ad januanu 
cubicuii , in quo Bertaridum fperabant quie* 
fcere, coeperunt acritis pulfare. Tunc veftia- 
rius ille rurfum eos rogare coepit , ut quafi 
eundem Bertaridum aliquantulum adhuc dor- 
mire permitterent . Qjat irati vociferantes jam 
(aris ebriofum iilum quievifle , mox calcibus 
ejufdem cubiculi oftium confringunt, ingrefli- 
que Bertaridum in ledkulo requirunt. Quenu 
ciim non inveniflent, ad requifita eum naturas 
refidere fufpicati funt . Qpem chm nec ibi re* 
periflent , (20) veftiarium illum interrogant , 
quid de Bertarido fadfeum (uiflet * (ai) (^iibus 
ille fugifle eum refpondit. Qpem ftatim capii- 
lis apprehenfum furentes , eumque ad regis 
prafentiam perducentes , fugae Bertaridi hunc 
efie confcium , ideoque morte digniflimum di- 
cunt . Qpem rex dimitti praecepit , eumquc^ 
per ordinem , qualiter Benaridus effuaiflet , 
inquifivit. Ille regi univerfa ficut afta ^ierant 
retulit . Tunc rex a circumftantibus requifivit 
dicens : Qpid vobis de homine ifto videtur , 
qui taliter perpetravit ? Tunc omnes una voce 
refponderunt, eum efle dignum multis fuppli- 
ciis excruciatum (22) interire . At rex : Per 
eum qui me nafci fecit, inquit,dignus eft ho- 
mo ifte bene habere, qui fe pro fade fui do- 
mini morti tradere non reculavit . Eumque^ 
mox inter fuos veftiarios efle praecepit, admo- 
nens eum ut fibi eandem fidem , quam erga^ 
Bertaridum habuerat , fervaret : multa (e ei 
commoda largiturum promittens . Ciim rex re- 
quireret quid de Hunulfo fa^um fuiflet, nun- 
ciatum eft ei , qubd in beati Archangeli Mi- 
chaelis bafilicam confugium feciflet . (2 j) Qjni 

mox 



introdu6his,apud quos ara mifericordi» , (utvul- 
go jam notum ) conftituta erac, quam qui am- 
pledtebantur , eis virn fieri leges veubant ; ideo 
lemper locus ille confugis abundabat , ut elegan- 
ter Statius fcribit Thebaid. iib. XIL 

Semper babet trepidos , femper locus borret egemt 

Ccstibusy ignota tantim fehcibus ara. 
Sic etiam ad Principum ftatuas confugiebant L 
unica C. de iis , qui ad Princ. ftat. confug, , 8e 
hoc erat tutiffimum refugium, ut jamviri do&if- 
fimi docuerunt . Confugientes quoque ad figna 
militaria tuti erant ab omni Iscfione: caufampu- 
to , auia Imperatorum , 8c Principum imagines 
illis plerumquc annexx. Tacit. lib. LAnnaL A4- 
aue altud periclitanti fubfidiwn , quam caflra primm 
Jegionis: illicjigna & aquilam complexus % religione 
fe ttUabatttr , & ni aquUifer Calpurmus vim extre- 
mam arcuiffk dr.Ammianus Marcellinus lib.XXV. 
Qui fraudum eonjtius , f noxiorum ad militam 
Jjgna confugt, Lmdenh. 



Digitized by 



Google 



DE GESTIS LANGOBARDORUM 



47» 

mox ad eum mKic , fponte promittens quod 
nihil pateretur mali , tanttim in fua fide veni- 
ret . Hunulfus vero talem regis promiffionem 
audiens, mox ad palatium venit , atque ad re- 
gis veftigia provolutus , interrogatus ab eo eft, 
quomodo aut qualiter Bertaridus evadere po- 
cuiflet. At ille ctim ei cunfta ex ordine retu- 
lMTet, rex ejus fidem , & prudentiam collau- 
dans, omnes facultates ejus , & quicquid ha- 
bere poterat, eidem clementer conceffit. 

CAP. IV. 

Quomodo Grimoaldus Hunulfum, & vefiiarium 
Bertaridi ad eundem Bertaridum remifit . 

CUmque poft aliquod tempus rex Hunul- 
fum inquireret , utrum vellet ipfis diebus 
cum Bertarido efle ? Uie jurejurando ait , cum 
Bertarido priiis fe velle mori , quam ufquam 
alibi in fummis deliciis vivere . Tunc rex ve- 
ftiarium illum requifivit , dicens , utrum melius 
ei efTet fecum in palatio manere,an cum Ber- 
tarido in peregrinatione degere . Qui ciim ei 
fimilia , ficut & Hunulfus , refpondiflet ; rex 
eorum verba benigne fufcipiens , eorumquc* 
fidem collaudans, praecepit Hunulfo, ut quic- 
quid vellet de domo fua tolleret, pueros icili- 
cet & equos , & diverfam fupelle&ilem , & ad 
Bertaridum illoefus properaret . Pari etiam mo- 
do, & veftiarium illum abfolvit. Qjni omnia^ 
fua fecundiim benigjnitatem regis fufficienter 
tollentes, cum ejufdem regis adjutorio Franco- 
rum in patriam ad fuum dile&um Bertaridum 
funt profe&i. 

C A R V. 

Bettum Grimoaldi adversus Francos , 
& viftoria ejus . 



H 



Ac tempeftate Francorum exercitus dc 
provincia (24) egrediens, in Italiam in- 



(74) Mod. provmcta Gaiita egredtens ItcUiam &c. 

{x{) Amb. conftatim. 

l%6) Mod. Rwulus. 

{%7) Moi ab Aftenfe civitate . 

(18) Jam enim animo conceperat deConftantinopoliRo- 
mam Imperii fedem transfcrre , quippe fe invi- 
fumefse civibuscernebat ob c#fum fratrem Theo- 
dofium 9 admifsa in S. Papam Martinum , & Ma- 
xtmum facinora , 6c Monothelitarum haerefim , ut 
Zonaras , Theophancs , Cedrenus , aliiqae Grxci 
Scriptores affirmant, utcumque in iis de fequenti 
Langobardico bello mentio nulla occurrat, neque 
in Anaftafio Bibliothecario ; at fubodorarelicetex 
ipfa neceffitate fi translationem Imperii de Gne- 
cia in luliam deftinaverat, quam niii de medio 
fublatis Langobardis exequi potuilset . Servatam 
hanc rerum ieriem Paulo noiiro debemus ex infra 
citandis LaLtinorum teitimoniis firmatam . Caete- 
rum a&a haoc anno decedente DCLXLL cogno- 
fcimus ex cit. AnalUiio Bibliothecario , quiadve- 
nifte Imp. in Italiam afserit per Indiftionemfextam 
S. Vituliano Pontihce , & poitmodum qumta dte 
menfi* 3ulU , ferid quarta , mdtcltone fuprafcripta , 
Ronum ingreisum fuifse, qui utjque charatteres 
anno DCLXIII. conveniunt, & cum ftatuta Re- 
gni Gnmoaldi epoche bcne convcniunt. 

(29) Mod. ad Tarentum civitatem &C. 

(30) Alias cunfulturus aditt . Lind. 
(} 1) Mod. dtltgenterque fcifcitans . 

(ji) In Afceniiana editione ita haec leguntur : ut pro boc 
ipfo Dominum Deum confiileret ( MocL Deum iup- 
phcaret , 8c ille orationem fundens ad Dominum 
dicebat) fideliter agebat prompto corde preces ad Do- 
minum fundens , & dtcens : Domine Jefu Cbrifle Rex 
Regum , & lumen verum y qui mijifli Spiritian San- 
flum in Jpecie ignts in Apoflolos tuos tranfmitte Spir. 
Sanft. confolationis tua m os meum , ut poffim confi- 
Hum re&um dare bominibus iflis , aui venerunt m tuo 
vomine ad me. Eadem bora vife Jtmt ei tres perforue 
Spirituales , quarum una Arcbangeli Micbaelis , Je- 
cunda Joanms Baftijke , tertia Apoftoli Petri. lunc 
unus cx illis dixtt ad Solitariwn . Dic Imperatori 
Conflantio, qudd ad takm rcm^ quam bakt (Con- 



B 



troivit : contra quos Grimoaldus cum Lango» 
bardisprogreflus, hac eos artedecepit. Fugere 
auippe fe eorum impetum fimulans , caftra fua 
timul cum tentoriis , & diverfis pariter referta 
bonis , precipueque vini optimi copia,abdu6tis 
hominibus omnino vacua reliquit . Qji6 dunu 
Francorum acies adveniflent, exiftimantes Gri- 
moaldum cum Langobardis pavore dtterritos 
caftra integra reliquifle 9 mox laeti effefti cer- 
tatim (25) cun&a invadunt, coenamque affluen- 
tiflimam inftruunt. Qjii dum diverus epulis , 
multoque degravati vino , fomnoque quievif- 
fent , Grimoaldus fuper eos poft nodlis me- 
dium irruens, tanta posxxdt proftravit,ut vix 
pauci ex eis elapfi , ad patriam valuerunt re- 

{>edare . Qpi locus ubi hoc geftum eft prae- 
ium Francorum , ufque hodie Rivus (%6) ap- 
pellatur , nec longe diftat ab Aftenfis civitatis 
moenibus. (27) 

CAP. VI. 

Quomodo Conflans Auguflus Italiam veniens 
Beneventum obfedit . 

Hlis diebus Conftantinus Auguftus, qui & 
Conftans eft appellatus,Italiam de Lan- 
gobardorum manu eruere cupiens (28) Con- 
ftantinopoli egreflus per littoralia iter habens, 
Athenas venit, indeque mare tranfgreflus Ta- 
rentum (29) applicuit . Qfii tamen priiis ad 
folitarium quendam , qui prophetias fpiritum 
habere dicebatur , abiit , (30) ftudiose ab eo 
fcifcitans,(3i) utrum gentem Langobardorum, 
quae in Italia habitabat, fuperare , & obtioere 
poflet . A quo ciim fervus Dei fpatium unius 
noftis expetiflet , ut pro hoc ipfo Dominum 
fupplicaret , (32) £aAo mane ita eidem Augu- 
fto refpondit : Gens Langpbardorum fuperari 



ftancio talem rem habet ) m corde fuo dtfpfitam , 
domird voluntas adbuc non eft • Gens Langobardorum 
qta mltalia babttant fuperari nune ab aliquo non po- 
tefl* auia Regina quadam* qua ex aliaprovincia ve+ 
nit 9 tafilicam in bonore Dei y & San&ijoannis Bapti» 
JLe conflruxit m Langobardorum finibus , & ornavit 
eam facultatibus bonorificis , fecitque ut famuliy & 
famula , & reliqua ibtdem Deo fervienttbus fubjefta 
Jinti & Sacerdotes in ipfo oratorio (Mod. oraculo) 
Deo fideliter fervianty & propter boc ipfe S. Joamies 
pro Langobardorum gente contmue intercedit . Ipjh 
verb gens fupplictter » ac devoti de fuis facultattbut 
in bonorem , Dei , & S. Joannis Bafttfla ornnt awo 
m die nativitatis di&i Baptiflde. domtm munera offert 
ad confervandum ipfum oratorium. ( Mod. omnique 
tempore in die nativitatis fuas offert ad ipfum 
oraculum ) Locus in Modecia dicrtur . Verumtamen 
(Mod. Vere tamen) tibi dtihiri fumus in Deo. Ve~ 
niet tempus & dies , quando ipfum fupramemoratum 
cratorium omnes babitatores terra bujus babebuntdef 
feBui* & omnes ejus facultates exmde expellent* & 
famulos , ac famulas , qui ibi fubatii ( Mod. fubje&i) 
funt propter facultates eorum fiepe affiigent , & Sa- 
cerdotes , qui nunc ibi Deo ferviunt die ac no&e m+ 
quieti erunt nhnis , & aufrentur , qua eorum funt • 
Propter quod ducetur vita eorum in amarttudine . 
Quando txsc incboabuntur , & vos cemetis fieri , certi 
tunc ipfa gens pertbtt cum omnibus y quaad Mosfer- 
tinentf & flabunt in improperium omnibus gentitus 9 
qws in circuitu illorum Junt . Et dixit ad eos folita+ 
rius : Obfecro clementtam veflram Ji converfi fuerint 
ad fuperiorem promijfionem , & converfattonem fuam , 
nonne tnvenient rmfertcordiam \ Refponderuntque ( Moa\ 
fi converfi funt ad fuperiorem promiflxonem ilio- 
rum, nunquid invenient indulgentiam e 8c dixe- 
runt ad illum ) Scis qubd Veritas dixrt : Converti- 
mini adme , & ego revertar ad vos . Eadem autem 
bora a confpeftu ejus evanuerunt ( Mod. eadem hora 
nufquam comparuerunt) Fa£h autem mane ita ei- 
dem Conflantio Augufto, ut fupra fcrmum eft , per 
ordmem omnia diltgtnter revelavit . Vunc Imperator 
libffler accepit verba ejus, Qmi nvs itafa(lum&c* 



Digitized by 



T 



1 



/ 



tc 

k 

% 

tw 
tos 
er. 

«• 

iif. 

ne. 

rc. 
& 
3 P- 



)0- 

ra. 

ad 

'JO» 

gu. 

tui 



4) 
■0 

]TiKjE 
!p 

J.& 

ft» 

s 

;> 

M 
'iIJo- 



PAULI DIA 

modt) ab aliquo non poteft , quia regina qiwe- 
dam ex alia provincia veniens , bafilicam beati 
Johannis Baptift* in Langobardorum finibus 
conftfuxit, & proDter hoc ipfe beatus Johan- 
nes pro Langobardorum gente continue inter- 
cedit . Veniet autem tempus quando ipfum 
oraculum habebitur defpe&ui , & tunc gens 
ipfa peribit . Qpod nos ita fa&um effe proba- 
vimus,quia ante Langobardorum perditionem, 
eandem beati Johannis bafilicam , aua utique 
in loco qui Modicia dicitur eft conttiruta , per 
viles perfonas ordinari confpeximus, ita ut in~ 
dignis, & adulteris, nonpro vit» mehto, fed 

Eraemiorum datione , ifdem locus venerabilis 
irgiretur. 

CAP. VII. 

Quomodo Grimoaldus invitatus a filio fuo 
Romoaldo Beneventwn advehit . 

IGitur chm, ut diximus , Conftans Auguftus 
Tarentum venifTet , egreflus exinde Bene- 
ventanorum fines invafit , omnefque pene per 
quas venerat Langobardorum civitates cepit . 
Luceriam (33) quoque opulentam Apulias ci- 
vitatem expugnatam fortitos invadens diruit, & 
ad folum ufque proftravit . Arentiam (34) fa- 
nb propter munitiflimam loci pofitionem , ca- 
pere minime potuit . Deinde cum omni fuo 
exercitu Beneventum circumdedit , & eam ve- 
hementer expugnare coepit, ubi tunc Romoal- 
dus (35) Grimoaldi filius, adhuc juvenculus 
ducatum tenebat . Qjii ftatim ut Imperatoris 
adventum cognovit , nutricium fuum (36) no- 
mine Sefualaum ad patrem Grimoaldum trans 
Padum direxit, obfecrans ut quantocius veni- 
ret, filioque fuo ac Beneventanis , quos ipfe^ 
nutrierat , potenter fuccurreret . Qpod Grimo- 
aldus rex audiens , ftatim cum exercitu filio la- 
curus auxilium , Beneventum pergere ccepit . 



(33) Amb. Lucemam , a!. Luceriam quoque opulentam ci- 

vrtatemy & Apuliam oppugnatam fortnj . Lindenb. 
opulentam Apulegiam $ in Mod. 

(34) Al. Acberuntiam , vel Agerentiam . Lind. , & ita in 

Amb. 8c Mod. 
(jf) AL RamuaJdust vcl Rumualdus . Lind. 
(30*) Gloffarium hutrkius r ( o<p^ . Infcriptio vetus 
MEMMIA TERTULLA 
NUTRICIO SUO ET MATRI 
BENEMERENTI. POSTERISQJJE 
SUIS ET SIBl. 
Ulpianus cos lib. de officio Proconfulis, Educatores 
vocat. 1. 33. D. de manumifs. vindifL Juftinia- 
nus lib.I. Inft. tit.VL §.V. aut padagogum , aut 
nutriciwn , aut educatorem , aut alumnum , quem 
locum ita exprefiic Theophylus. Koi w «V«* , Sn 

«0; . In alia infcnptione Tata appellantur 
TI. CLAUDIO EPAPHRODITO TATJE 
BENEMER. FECER. 
Quod vocabulum eriam apud Curopalatam repe- 
ritur , ubi « ac/Xwc menno fit . Sed an 

idem cum hoc fit, non facile dixerim . Ltnd. 

(37) AI. Et quamvis Romualdus cum Langobardis fuis to~ 

tum exercitum aquo marte invadere nonauderet ,fre- 
qmnter tamen &c. lind. 

(38) HfcC item de Beneventana obfidione refert antiquus 

auc^ot aaorum S. Barbati . Omftantmus tum y qui 
ejr Conflans efl aptiellatus eo tempore Conflantinopo- 
litanum regebat Imperium . Qut e Latigoiutrdorum 
mambus Italiam cupiens fuaque reducere dttioni ificut 
oltm 0i pracedentium fe fuerat poteflate , innumera 
fuorum colletla muititudme , mare tranfgrejlus , Ta- 
rentum penetravh 1 htdeque profetTus pene omnes Apu- 
iis urbes depopulatus efl , pergenfque opulentijfimam 
ttrbem Luceriam ffayiffimis praltis cepit , eique om- 
mbus pradonum dtreais manibus , eam ad folum uf- 
que proflravit . De cujus excidh alacer effeths Augu- 
fiuSf conciti fua caflra movens juxta Beneventi mama 
collocavit . Nec mora coacervato mrcitu ad oppu- 
Tom* h 



B 



O N I L I B. V. 479 

Qpem plures ex Langobardis in itinere relin- 
quentes,ad propria remearunt,dicentes: -quia 
expoliafTet palatium , & jam non reverfurus 
repeteret Beneventum . Interim Imperatoris 
exercitus Beneventum diverfis machinis vehe- 
menter expugnabat , b contra Romoaldus (37) 
cum Langobardisfortiter refiftebat . Qjii quam- 
vis cum tanta multitudine congredi manu ad 
manum, propter paucitatem exercitus, non- 
auderet,frequenter.tamen cum expeditis juve- 
nibus hoftium caftra irrumpens , magnas eif- 
dem inferebat undique clades • (38) Grimoal- 
dus ejus pater ciim jam jamque properaret » 
eundem nutricium ejus, de quo pntmiumus, ad 
filium mifit, qui ei fuum adventum nunciaret. 
Qjii chm prope Beneventum veniflet , a Gr«- 
cis captus, Imperatori delatus eft. Qjui ab eo 
unde veniret requirens , ille fe k Grimoaldo 
rege venire , (39) eundemque regem citius ad- 
ventare nunciavit . Statimque Imperator exter- 
ritus confilium cum fuis iniit , quatinus cum 
Romoaldo pacifceretur , ut Neapolim poffet 
reverti. 

C AP. VIIL 

Quomodo Imperator accepta obfide Romoaldi 
forore a Benevento dijcejjh . 

ACcepta ita obfide Homoaldi forore > cui 
nomen Gifa fuit, cum eodem pacem fe- 
cit. (40) Ejus vero nUtricium Sefualdum ad 
muros duci pracepit , monem eidem minatus* 
fi aliqtiid Romoaldo, aut civibus de Grimoal- 
di adventu nunciaret , fed potihs afleveraret 
eundem minime venire pofle . Qjiod ille ita fe 
fac5hirum, ut ei prsecipiebatur 9 promifit; fed 
cJim prope muros adveniflet , velle fe Romo- 
aldum videre dixit. QpiRomoaldus chm citibs 
adveniflet, (41) fic ad eum locutus eft: Con- 
ftans efto domine Romoalde , & habens fidu- 

ciam 



l 



gnandam urbtm cum drvcrjis btllorum macbmis yfuos 
Magnates wftrtuit . In qua urbe Romuald , de quo 
fupra retultmus , cum paucis , ftd validiflimis inerat 
Langobardis , ibique <V. Pater Barbatus morabatur 
cum illis. C&cumdata igrtur terribiliter , atqutmau- 
drte ad capiendam eam novis certaminibus ptrfluri- 
mum temporis pugnaverunt . At cvntra Romuald* ut 
erat magnanrmus , & imperterrttus ei forttter reji- 
ftens , nunc ex muris , nunc per tmprovtjam irruptio- 
ttem , plurimam fuorum boflrum partem attrrvft • 
Nam pro paucitate fui exercrtus acies contra eos m 
patuiis pavebat dtrigere. Tamen cum expedrtis incef* 
fabilrter binc atque tnde fulitb tntmicorum proftra* 
bat catervas . Sed prafatus Aug. quantoplus ftbi f/- 
lum attentris cemcbat objtfttre , tanto ei ferventm 
nova certamtna objickbat &c. De vocato vero in au- 
xihum Grimoaldopatre nulla in iis a&is fit mentio. 

(39) Amb. & Mod. vemre dixit. 

(40) Pugnantia hac invicem fibi notat Peregrinius in 

cit. difierr. de finib. Princip. Benev. traditam nem- 
pe a Duce Romualdo Imperatori obfidem Gifam 
poft acceptum nuncium praeflo jam fibi adefTe 
cum valido exercitu patrem , Regemgue Grimoal- 
dum ; at non bene rauli mentem vir docbfs. cft 
affequutus: econtra etenim noftcr poft datam ob- 
fidem narrat , Seiualdum , qui a Rege pramiflus 
fuerat , ut illius adventum nunciaret ad mcenia 
dudhim fuifle, ut Romualdo fpem auxilii tolle* 
rct : fubodoro enim iu inter Grecos , 8c Lango- 
bardos padtum initum fuifle , ut nifi pcft certum 
tempus Grimoaldus opem ferret, fe fuofquedaret 
Romoaldus : ideoque Grasci , qui Sefualdum ce- 
perant , folita fraude mortem minati , virum ad 
moenia duxerunt , ut fuis notus afjeveraret Regem 
mtnime venrre pofse , quod mirabili virtutis exem- 
plo «terna dignus laude Sefualdus facere recufavir. 

(41) Verba velle fe Romoaldum videre dixit . Qui Romoal- 

dus cim citiiis adventjpt , in Mod. non Teg. , 8c ita 
in al. not. Lind. Amb. velle fe Rom. ventre. Quod 
cum advmffet &c. 

Bbbb 



Digitized by 



4$© 



X>E GESTIS LANGOBARDORUM 



ciaro noli turbart » quia tuus gemtor citiiis ti- 
hi auxilium prabtturus aderit. Naro fcias eum 
bac no&e juxta Sangruip (4*) fluvium cunu 
valido exercitu manere , taatiim obfecro , ut 
tnifericordiam exhibeas meae uxori, & filiis, 
€43) quia gens ifta perfida me vivere non finet. 
Cumaue hoq dixiffet , juflu Imperatoris capuc 
ejus aofciflum eft, atque cum beUi machina-,, 
quam petrariam vocant , (44) in urbem pro- 
je&um eft. Qjjod caput Romoaldus fibi defer- 
ri juffit,i'dqjue lachrymans ofculatus eft»digno* 
que in loculo turoulari praecepu 

CAR IX. 

Quflmodo Imperatoris exercitwn Afcote 
Capuams Come* afflixit . 

MEtuens tgitur Imperator fubitum Grimo- 
aldi regis adventum f dimifla Beneventt 
obfidione , Neapolim proficifcitur . Cujus ta- 
men exercitum Mittola (45) Capuanus Comes 
juxta fluenta Catoris (46) fliiminis,in loco qui 
ufque hodie Pugna dicitur > vehementer attri- 
vit. 

CAP. X. 

Quomodo Hmoaldus Saburrum ab Imperaton 
mtjjum f cum vigmti mUlibus vicit . 

POftquam vero Imperator Neapolim perv£- 
nit, uuus ex ejus optimatibus, cui nomen 
Saburrus erat , ab Augu/to, (47) ut fertur, vi- 
ginti millia militum expetiit, feque cum Ro- 
xnoaldo (48) pugnaturum , vidtoremque fpo- 
pondit. Qjri ciim accepto exercitu ad locum 
cui Forinus (49) nomen eft adveniflet , ibique 
caftra pofuiflet, Grimoaldus qui jam Beneven- 
turo advenerat, hxc audiens , contra eum pro- 
ficifci voluit . Cui filius Romoaldus , non eft 
opus , inquit , (50) fed tantum partem nobis 
<& exercitu veftro tribuite . Ego Deo favente 
cwn eo pugnabo, & cum vicero major utique 
gloria veflr» potentias adfcribetur . Fatfhimque 
cft,(5i)8c accepta aliqua parte de patris exer- 
citu, pariterque cum fuis hominibus contra_* 
Saburrum proficifcitur • Qjui prius quaro bel- 
lum cum eo iniret, a quatuor partibus tubas 
infonare preccepit , moxque fuper eos audenter 
irruit. Cumque utraque acies forti intentione 
pugnarent , tunc unus de exercitu regis nomine 
Amalongus , (51) qui regium contum ferro* 



(4*) Alias Sacrum fluvium. Lind. 

(45) Amb. cum mea uxore f & filiis . 

(44) Sic vocabatur ultimis temporibus , cum antea Scor- 
pio> vel onager : cajus formam qui nofle avet, le- 
gat Ammiani Marcellini lib. XXIII. nara locus 
nimis longus eft, ut bic defcribi queat . Nicetas 
Choniates nrtroo&x* ofyava indigetat, ei&ue ma- 
xime barbaras gentes , uti idern fcribir lib. IIL 
de geftis Alexii Angeli i aX\al xou «1 **%ioo$o\a 

(jLHXavnfjuvm i o/C ixi*rro oi /3x'(/3o$o/ . 

(4f) AL Micola , al. Mtrula. Lind. Mitla. Mod. 

(46) AI. Caibris. Lmd. 

Ad hunc Pauli loaim Camii. Peregrinius loco cit. 
fiuvium Calorem a Paulo fro Sabato dt&um tton du- 
bito; quem prope Petrus Diacorm m Autt. adOftien- 
fem lib. 4. caf. 16. agnofcrt butic locum afpellatum 
Pugna. Laudabili. fane argumento: nimis acri ta- 
men cenfura, hxc addit; Sed eb Conjtantium reBa, 
& fefhnatb , ut Pauius perbibet , Neapolhn recedentem 
t reaa via divertiffe , locorum & geftorum Confueta 
aft confufio. Praecipitem lane hunc Imperatons re- 
cefTiun , re6tumque iter Neapolim versiis non vi- 
dco , unde arguere potuerit Peregrinius nifi ex 



B 



E 



erat folitus , quendam GmcQlum eodem coat» 
utrifque manibus fomter percutieAS » 4c fell» 
fuper quam equitabat fuftulic , eumque ia ae* 
ra fuper caput fwm Jevavit . Qpm QKww 
Gratcorum exeicitus , mox immeufo pavo^ 
perterritus, ia fugam convqrtitur , ukimaque 
pernicie ca&fos, fibi fugiendo mortem, Rpmo^ 
aldo, & Lan^obardis vidfcoriam peperic. Ua^ 
Saburrus, qui fe Imperatori fuo vi<^orb tro« 
pheum de Langobardis promiferat patrare, ad 
eum cum paucis cemeans ignominiam depor* 
uvit . Romoaldus vcr6, patrati de inimkis vi« 
<5h>ril, Beoeventmn triumphans reverfus.eft 9 
patrique gaudium & cun&is fecuritatem futn 
lato hoftium timore convexit. 

CAP. XI. 



• malis qua Conftam sfuguftus tbnumi* 
mlitf & de pjtdatiomhQ, quas fi^ 



De 

gulit ngiombus fteit : eb* quomofh 
epctinflu* eft. 



AT ver6 Conflans Auguftus , chm oihU 
contra Langobardos geflifse confpiceret, 
omnes fgvitiae fuse minas contra fuo$, hoc 
Romanos rctorfit. Nam egrefsus Neapoii Ro* 
mam perrexit. (53) Cui lexto ab urbe miUia-t 
rio Vitalianus Papa cum Saceidotibus 8c Ro- 
mano populo occurrit . Qpi Auguftus ciuR adl 
beati Petri limina pervenifsct, obtulit ei ($4^ 
pallium auro textum : (55) 6c maoeos apud 
Romanos diebus duodecim, omnia, qua tue^ 
rant aotiquitus inftituta ex asre in ornamentui» 
civitatis depofuit , in tantum, ut etiam bafiii^ 
cam beaw Marue , qvm aliquando Pancheoiu 
vocabatur , 8c cooditum fuerac in honorenu 
omnium deorum , & jam ibi per conceffionem 
fuperiorum Principum , ( $6 ) locus erat om^ 
nium Martyrum , difcooperiret , teeulafqucu 
aereas exinde auferret , ^57) eafque fimul cum 
aliis omnibus ornamentis , Coiulantinopolinu 
tranfmitteret • Deinde reverfus ImperatorNea- 
poltm , itinere terreno perrexit in civitatena 
Regium. (58) Ingrefsufque Siciliam per indi- 
ftionem feptimam , habitavit in Siracufa , & 
tales affii&iones impofuit populo, feu habita* 
toribus , vel pofsefsoribus Calabriae , Sicilias , 
Africas , atque Sardinias , quales antea nunquam 
auditas funt, ita ut etiam uxores a maritis, vel 
filii a parentibus fepararentur . Sed & alia- 
multa, & inaudita illarum (59) regionum po- 
puli funt perpeffi 9 ita ut nulli fpes vitse re» 

mane- 



propria conjeftura, quam probabilem licet, tanti 
non fecerim>ut Paulo fidem fit abrogatura,nota- 
upotiflimum utriuique fluminispofitione%utpne- 
fem oiim afpexi, ob quam nemodixeritConftan- 
tem Benevenco Neapoliin recedcptem enormitet 
divcrtiise. 

(47) Al. ab eo. Lind. 

(48) Al. Grimoaldo. Lind. 

(49) AL ForamiSj al. Formiis. Lind. 

(jo) AL non eft opus> mquit ♦ patir optbni f$ ptfnfti' 
Lindeno. 

((i) AL amuent* itaque Rgge cum parta §mr&u$ mSabur* 

cum egreditur • Lind. 
(51) Al. Amelongus. Lifld. & MocL 

(53) Amb. pwytwt. 

(54) Amb. ibs. 

(s$) AI. pallium aur* Uxttfi ; fii mmmt Umm fff dm 

duodedm . Lind» 
(j^> Phoc» r^mpe Imp. ut fupta aoflec fcjipfaac* 
Cf7) Mod- tegulafqw *reas exinde fimul cum ajm &C* 
(;3) AL Regiam . cwaatm cswtm. LkA 

(50) Affife barum. 



Digitized by 



r 



PAULI DIACONI LIR V. 



481 



ie. 

\ 

% 



dl 

lo- 

.4 

N 

& 
OH, 

liA 
\ f * 
aiei 

li 

,* 

bi* 

b. 

iSb 
P> 



00 



«aaeree. (do) Nim & vafa & cimelia (tfi) 
£m6iarum Dei Ecclefiarum , imperiali jufsu, 6* 
Gnscorum avaritid fublata funt . Manfit autem 
Imperator ia Sicilia ab indi&ione feptima uf<j; 
in duodecimam : fed tandem tantarum iniaui- 
cacum poenas luit , (62) atque dum fe in bal- 
neo lavarct, a fuxi extinftus eft. (dj) 

CAP. XII. 

Di hmferio hkcttu * & de vnorte ipfius. 

INterfe&o igitur apud Siracufas Conftante- 
Imperatore , Mecettus (64) in Sicilia re- 
gnum arripuic , fed abfque Orientalis exercL- 
cus voluntate. Gontra quem Italjas militue mi- 
lites , (tf 5) alit per Hiftriam , alii per partes 
Campani», alii verokpartibus Africae, & Sar- 
dini« (66) venientes, vehementer in Siracufas 
irruerunt , eumque viti privaverunt . {67) 
Multi ex judicibus ejus detruncati , multiquc 
Conftantinopolim perdulti funt : cum quibus 
pariter &ialfi Imperatoris caput eft deporta- 
cum . (58) 

CAR XIII. 

Quomdo Sarraoeni ah Alexandria venientes Sici- 
tiarn depopulati funt , & quicquid Covftans 
Auguflus de Roma abfhrterat 
depradati funt : 

HZEc audiens gens Sarracenorum , qua* 
Alexandriam, (69) & ££gyptum pervar 
fetat, (70) fuhit6 cum multis navibus venien- 
ces SicUiam invadunt, Siracufas ingrediuntur, 
multamque ftragem feciunt populorum , vix 
paucis evadentibus, qui per munitiflima caftra, 
& juga confugeranc montium . Auferentes quo- 
«ue pradam nimiam,8s omneiliud, quodGon- 
itans Auguftus k Roma abftulerat ornatum iiu 
tre & diverfis fpeciebus , ficque Alexandriam 
reverfi funt . (71) 



A 



(6*o) Amb. alicuifpes vita non remaneret . 

Amb. , & Modoet. vafa facrata, dmilia SS. Ecclefia- 
rum &c 

Glofsariuni K«u*Aw, chnelium. Hefychius Kmun\t* 

ax&ln tfufct , xou •» dvoOtm zoftfjava. Depriori in- 

celligunt viri docli verfum Homeri Iiiad. 

— £J fotfy* #{*ou etnrotva. 
«T»AXoi 4* |V ctQvtti varoB{ xm(x*\ta xmrm , 

poflerius probat Triphiodorus de Uii excidio 

Hfira^ov $a\dp*v xft/unXt* 

Caffiodorus depofitivas pecunias vocat libr. VI. 
fbrm. VHI. Depojitiv* quoque pecums > qua longa 
umflat$ competentes dominos amjfertmt , mquifitume 
tua nofiris applicantur arariis . £ind. 
(6t) Mod. tantarum arumnarum , mquitatumqug pcenas 
luh . 

ifil) Syracufis in balneo ab Andrea Troili filio Situla, 
qua calida infundebatur capiti graviter impadta 
Confiantem occubuiffe fcribunt GraKi , Latinique 
Scriptores. Anailafius in S. Vitaliano interfedhim 
fuilse narrat XV* die menfis Julh per Inditt. XI. 
At recentiores reponunt XIJL , ut legitur in Vvar- 
nefrido noftro, & nonnullis Anaftafii MSS. Co- 
dicibus , argumento a&ionis XVIIL fextas Sy- 
nodi 9 in qua XIII. annus Confulatus Conflantini 
Pogonati numeratur , quod optime demonftrat 
Conftantit mortem poft inceptam XII. Indi6tio- 
nem evenifce . Nofter verb ciim fupra fcripferit 
annos XVnL eumdem imperafse , incompletos 
utroique eactremos numeravit, ut alibi pallim. 

(6*4) M. Mezentiusy infigni formg decore a Scriptor.laudatus. 

(6f) Mod. Italia milites . 

(66) Al. Sardinue Syracufas venientes eum vtta privarunt. 

Lind. 8c Mod. 

(67) Zmmo 8c ipfc Conftantinus Conftantii glius e Con- 



B 



D 



CAP. XIV. 
DenmeGifafmrisBomddi^ 

POrro regis filia, quam de Benevento obfi- 
dem nomine Gifa fublatam diximus, (72) 
Siciliam veniens diem claufit extremum. 

CAR XV. 

De pktvUs 9 & tmitms, qua eo tempore 
mmis fafla funt . 

HOc tempore tanfe pluvi«, tantaque tont- 
trua fuerunt, quanu ante nullus memi- 
nerit (73) hominum , ita ut innumera homi- 
num & animantium millia fulminibus eftent 
perempta . Eo anno legumina , qu« propter 
pluvias colligi nequiverant, iterum renata, & 
ad maturitatem uique perdufta funt. (74) 

CAP. X VI. 

Quomodo rex Grimoaldus Trafemundum ducenu 
apud Spoletum ordinavit , eique fuam 
filiam in matrimomum tradidit . 

AT ver6 Grimoaldus ereptis Beneventanis, 
& eorum provinciis (75) a Gnecis, apud 
Ticinum ad palatium fuum repedare difppveni 
(76) Trafemundum aui dudum Capus comes 
f uerat, (77) & ei ad percipiendum regnum^ 
ftrenuifsime paruerat,(78)dat;4ei inmacrimo- 
nium fui RM , Romoaldi altera forore , eum 
poft Attonem , de quo fuperihs diximus , apud 
Spoletum du&orem fecit, indeque Ticinunu 
reverfus eft. 



CAP. 



ftantinopoli Siciliam venit, occifoque Me2etio, 
urbem Regiam regrefsus Pogonati cognomentura 
adeptus eft , qubd icilicet B/2antio folvens tenera 
adhuc lanugine fuerat , 8c h Sicilia promifsam 
barbam rctulerat . 
[6%) Vide Anaftat Bibbothec. u> viu Adeodati Poui- 
ficis . 

(69) Amb. 8c Mod. qua jam Alexandriam £rc. 

(70) Heraclio fcilicet imperante, ac Cyro Epifcopo Ale- 
xandrino , quorum temporibus anno DCXXXV. 
^gyptus aRomanorum ditione fublau Saraceno- 
rum jugo collum fubcgit. 

(71) Hanc Sicilia cladem a Saracenis illatam cit. Ana- 
ftafius refert in vita Pontif. Adeodati, qui S. Vi* 
taiiano fuccefserat , 8c cum ejufiiem Fontificatu 
Mezetii mortcm illigat ; at confentientibus cum 
TiieophaneGrawris Scriptoribus hac accidifse anno 
fecundum Alexandrinos DCLXI. qui a Kal. Sep- 
tembris anni DCLXIX. Latinis inchoarur , ad 
San6ti Vitabni tempora communiter retrahuntux; 

(71) Al. Cublatam ab Imp. diximus . Lind. 
(fl) Amb. meminerat. 

(74) Anaftafius haec poft mortemAdeodati accidifie nar- 

rat . 

(75) Al. Gracorum prhmtiis . Und. 

Sed retinenda prima lc£tio , quove fenfu fit acripien* 
da, vide apud Camil. Peregr. in difsert. Ducab 
Beneventanus in antiquas provincias an tributut 

Eag. 7y. < 
repedavit , poftquam difpcfuerat de Trafermmdo » 
qui dudum Capua Come% fuerat &c. Lind. 

(77) Comes hic eft prafvttus , ut in noritia Imperii : Cb- 

mes JEgypti , Comes Ifauria , Africa , Italia &c. 
ubi 8c plura de ejus dignitate . Und. AtquesLan- 
gobardis Comitum fuerit dignitas, 8c orficium, 
vide apud eumdem Pereg. in cit. difcercat. 

(78) Alias Jbrenuam vperam navaverat. Lind. 



Digitized by 



Google 



48x 



DE GESTIS LANGOBARDORUM 



CAR XVII. 



Quad m ForojulH pqfi Grafulfum Agp ducatum 
tenuit) & poft bunc eorum duftar 
Lupus ejfe&us efl. 

Slguidem , ut fuperifas praemiferamus , Gra- 
uilfo Forojulianorum duce defunifto , fuo 
ceffor ejus in ducatu Ago datus , (79) de cu- 
jus nomine ufque hodie domus quaedam intra_, 
Forum-Tulii conftituta , domus Agonis appel- 
latur • Qjuo Agone mortuo , Forojulianorunu 
du&or Lupus efficitur . Hic Lupus in Grados 
infulara , quse non longe ab Aquileja eft , cum 
•equeftri cxercitu, per ftratam, (80) qus anti- 
quitus per mare fiufta fuerat, introivit . Et de- 
pradata ipfa civitate , Aquilejenfis Ecclefiae 
thefauros exinde auferens deportavit . (81) 
Huic Lupo quando Grimoaldus Beneventum 
perrexit, fuum palatium commendavit. 

CAP. XVIII. 

Qamnodd Lupus dux contra Grvnoaldum 
rebeUavit. 

Q ( Ui Lupus dum rege abfente multa info- 
lenter apud Ticinum egifset , quippc^ 
quia eum (82) reverlurum non «fti- 
maret, revertente rege, fciens eidem ea, quae 
non re&fc gefserat,diiplicere, Forum-Julii pe- 
cens, contra eundem regem fus nequitise con- 
fcius rebellavit. 

CAP. XIX. 

Quomodo ipfe dux bellum contra Avares 
geffit. 

TUnc Grimoaldus nolens civile bellum in- 
ter Langobardos excitare , regi Avarum 
Cacano mandavit , ut in Forumjulii contra— 
Lupum ducem cum exercitu veniret , eumque 
bello protereret . (83) Qpod & fedhim eil . 
Nam veniente Cacano cum magno exercitu in 
loco, qui Fluvius (84) dicitur , ficut nobis re- 
tulerunt feniores viri , qui in ipfo bello fue- 
runt, per tres dies Lupus dux (85) cum Foro- 
julianis, advers&s Cacani exercitum conflixit . 
Et priraa quidem die validum ejus exercitum 
paucis fuis vulneratis proftravit ; fecunda ver6 
die jam aliquantis e fuis vulneratis,& mortuis, 
pari modo multos ex Avaribus extinxit . Ter- 
tia vero die jam pluribus ex fuis fauciatis, five 
peremptis, nihilominus magnum Cacani exer- 
citum delevit , praedamque copiofam invafit . 
At vero die quarto tantam fuper fe multitu- 



B 



(79) Amb. fuccejfor ei tn ducato Adgadus* de cujus &c. 
Mod. fuccejfbr ei in ducatu Ago eft conftrtutus . 

(80) Strata eft via . Vi&or Epiicopus de perfecutione 

Vvandalorum lib. IIL Strata verb , vel femita ca- 
daveribus repieta exbalantium faetore mortuorum gra- 
dientes vtvos omni ex farte ntcabant. Apud Germa- 
nos maxime adhuc m ufu eft. IJnd. 

(81) Foft cranslatum ab Aquileja metu Langobardorum 

in Gradus infulam Ecclefue thefaurum , utfupra 
narravit nofter, primus facrilegas injecerat manus 
Fortunatus Gradenfis Epifcopus , qui a Catholicis 
defciverat , 8c in caftrum Cormones fupra Aqui- 
lejam ad Arianos fe receperat Honorio Summo 
Pontifice . Heraclius Imperator , hortante Primige- 
nio Catholico Epifcopo Fortunati fuccefsore , au- 
rum , & argenrum plus remifit , quam fuerat ab- 
. latum , ut faibit Dandulus apud Ughellum in 
ItaL Sac 



dinem confpexerunt venientem , ut vix per fa- 
gam evadere poflent . 

CAR XX. 

De mcrte Lupi ducis, & quomodo Avares 
Forojulianorum fines 



IBi itaque Lupo duce perempto, reliqui qut 
remanferant , fefe per caftella communiunt. 
Avares vero per omnes eorum fines difcurren- 
tes , cundfca rapinis invadunt , vel fuppofito 
igne comburunt • Qjji dim per aliquot dies 
hoc facerent, a Grimoaldo eis mandatum eft 9 
ut jam k devaftatione quiefcerent . Qpi lega- 
tos ad Grimoaldum mittunt dicentes , Forum- 
julii fe rainimfc reli&uros , (8eT) quam armis 
propriis conquififtent • 

CAP. XXI. 

Quomodo Avares nolentes de Forojulii extre y Gri~ 
modldi aflutid expulfi funt . 

TUnc Grimoaldus necefiitate compulfus 
exercitum coadunari pnscepit, (87) qua- 
tinus Avares de fuis finibus exturbaret.In me- 
dio itaque campo fua caftra contra Avarum 
hoftium componens, (88) cbm exercitus par- 
tem exiguam haberet , & Cacanus ad eum le- 
itos mitteret,(89) eofilem ipfos, quos habe- 
tt diverfo habitu , variifque inftru&os armis, 
ante oculos legatorum per dies ^diauot, quafi , 
novus jugiter exercitus adventaret, trequenter 
tranfire fecit. Avarumver6 legati dum eundem 
ipfum exercitum , aliis & aliis modis praeteri- 
re confpiciunt , (90) immenfam Langobardo- 
rum multitudinem efle ccediderunt . Qjuibus 
Grimoaldus ita dixit ; Cum omni quam vidi- 
ftis exercitus multitucUne (91) ftatim fuper Ca- 
canum irruam , & Avarum exercitus (92) dif- 
perdam , nifi de Forojulianorum finibus velo- 
citer exierint. Hiis vius,& auditb,legatiAva- 
rorum ciim hxc fuo regi nunciaflent , mox 
cum omni fuo exercitu ad proprium reverfus 
eft regnum. 

CAP. XXII. 

De Yfafnefrido filio Lupi. 

DEnique Lupo hoc modo, ut prasmifimus, 
interempto , Warnefridus (93) ejus filius 
voluit in loco patris apud Forumjulii obtinere 
ducatum. Sed metuens Grimoaldi regis vires, 
fugit ad Sclavorum gentem in Carnuntum, quod 
corrupte vocitant Carantanum . Qjiipoftea cum 
Sclavis adveniens, quafi ducatum eorum vih- 

bus 

(8i) Amb. quippe quein reverfurum &c. 
(8j) Mod. proftemeret. 

(84) Ai. Flovius. Lind. 

(85) Amb. mtra. 

(8(5) Forumjuliams neminem fe reliSurum * quos armis prth 
frhs conquififfent . MS. Lind. al. Forumjuln mmrni 
relifturos , ut quod armis propriis conquifijfent &c. 

(87) Amb. coadunare ccepit . Lind. congregare cceptt . 

(88) AmbJ & Mod. Abarorum bofpHium componens. 

(89) Verba & Cacanus ad eum legatos mrtterett non lcg. 

in Amb. 

(90) Al. aliis & aliis babttibus , armifque mflruSum per* 

tranfire confpicerent 9 dtverfos ejfe putantes , tmmeih 
fam Langotardorum &c. Lind. 

(91) Mod. cum ovtmt bac quam vidiftis multitudine drc. 
(9x) Amb. & Avares difperdam. 

(93) Amb. Amefrit. M§. Lind. ArnefHdm- 



Digitized by 



PAULI DIACONI LIB. V. 



483 



1! 
h 

e- 
m 
1- 
le- 
«• 

ter 

io- 

)!» 
idl- 

Q. 
dif. 
ido. 
ta- 

mca 
crfs 



3D4 
f.,13 

:incs 
riitsi 

(jliol 
iCDII 

viri- 
bus 



I. 

ial* 



bus refumptuius, apud Nemas caftrum, (94) 

Jiuod non looge k Forojulii diftat , irruencibus 
uper fe Forojulianis, extindlus eft. 

CAP. XXIII. 

De Weftari Forojulianorum duce , & 
de ejus vtfforia . 

DEinde ordinatus eft apud Forumjulii dux 
Wedlari, (95) qui fuic oriundus de Vin 
centina (95) civitate , vir benignus & popu- 
lum fuavicer regens . Hunc cum audiffet Scla- 
vorum gens Ticinum (97) profe&um effe,con- 
gregaca valida multitudine , voluerunc fuper 
Forojulianorum caftrum irruere . Ec venientes 
caftramecaci func in loco, qui Broxas dicitur, 
(98) non longe a Forojulii . Secundbm divi- 
nam aucem difpofitionem contigit,ut duxWe- 
tfkari fuperiori vefpere a Ticino reverteretur 
nefcientibus Sclavis . Cujus Comites cfrm ad 
propria (ut afsolec fieri) remeafsenr,ipfehoc 
nuncium de Sclavis audiens , cum paucis viris, 
hoc eft cum viginci quinque (99) concra eos 
progrefsus eft. Q^iem Sclavi cum cam paucis 
venire confpiciences , irriferunc dicences , Fa- 
triarcham concra fe cum clericis advencarc^ . 
(100) Qjii ciim ad pontem Natifonis(ioi) flu- 
minis , qui ibidem eft ubi Sclavi refidebant , 
propinquafsec,ca(fidera fibi de capice auferens, 
vulcum fuum Sclavis oftendic, erac enim calvo 
capice . Qpem dum Sclavi quia ipfe efsec We- 
€fcari cognovifsent , mox perturbaci Wedtari 
adeffe clamicant . Deoque eos excerrence plus 
de foga, quam de praslio cogitanc. Tunc fuper 
eos We&ari cum paucis quos habebac irruens, 
tanta eos ftrage proftravic,uc ex quinque mil- 
libus viris vix pauci qui evaderenc remanerenc. 

(10*) 



A 



B 



(94) Alias Neumafum. Lind. 

Vide qiuc notavi fupra lib. 4« cap. j8. num. itf*. 
(9j) MS. Lind. Juvetiari, & fic infra quoquc. 

(96) Al. Vtncentia. Lind. 

(97) Alias Ticinum ad Regem profethtm. Lind. 

($8) Cluver. Iib. I. Ical. antiq. pag. xoi. Hic locus plu- 
rali numero vocabulo Broxee, quo Jltu adNatiJonem 
etmnem fuerit incertum efi : fupra Forumjulh tamen 
fuijje verfiis Carantanum Sclavorum regionem , qu* 
nunc Carmtbia dicitur , verifimile eft . 

(99) Mod. vigmtiduo. Lind. vigintifex. 

fioo) Mod. Patriarcbam cum tranfituClericorum adventare. 

(101) Amb. Naftcionis. 

De Natiibne fluvio ejufque curfu , & illius ab al- 
cero Natifla nomine differentia plura eruditifllme 
congeflit Cluverius in fua Ital. antiq. lib. I. pag. 
185. ibique fcribit . Pontem Natifonis fuijfe apud 
vicum Tertium , quo loco mola frumentaria amnt im- 
fqfita confpicitur » eamque conje&uram optimis fir- 
mat argumentis, quae Kc oneri efsent. 

(ioi) Mancum efse Pauli noftri hunc locum potius mihi 
perfuadeam , quam hxc adeo incredibilia fcripfif- 
ie: vix enim quinque millibus hadis jugulandis 
vigintiquinque fortiflimi viri uno impetu fetis 
fuifsent. 

(103) AI. Landberi. Lind. 

(104) AL Radoaldus . Lind. 

(tojf) Au&or vit* San&i Barbati Epifcopi apud Bolland 
Theodoradam Romoaldo Beneventano Duci jam 
ante adventum Conftantis traditam fiiifse fcribit, 
eamque , hortante S. Epifcopo , cum Beneventus ab 
Imp. obfideretur, marito ldola fubripuifse , au» 
cum noftrominime conveniunt ,anno faltem obfi- 
dionem fubfequenti matrimonium contra6him af- 
firmante . AuOori vitte S. Barbati adftipulari vi- 
Tom. L 



E 



CAP. XXIV. 



De morte Vfedari^ & qucmodo ei Laudaris 
fucceffit, & de Rodoaldo, quifofl eum 
ducatum tenuit. 

POft hunc Wedlari Laudari (joj) apud Fo- 
rumjulii ducacum cenuic . Qjuo defun&o , 
ei Rodoaldus (104) in ducatum fucceffic. 

CAR XXV. 

Quomodo Grimoaldus filiam Lupi ducis 
Romoatdo fuo filio fociavit. 

MOrcuo igitur, ut diximus, Lupo ducc^, 
Grimoaldus rex filiam ejus nomine Theu- 
deradam , fuo filio Romoaldo , qui Beneven- 
tum regebat, in matrimonium tradidit. (205) 
Ex qua rres filios, hoc eft Grimoaldum , Gi- 
fulfum , (iotf) nec non & Arichis (107) ge- 
nuit. 

CAP. XXVI. 

Quomodo Grimoaldus de fuis contemptoribus 
feultusefl. 

REx quoque Grimoaldus de omnibus illis 
qui eum quaiido Beneventum profeilus 
fuerat deferuerunt, fuas injurias ultus eft. 

CAP. XXVII. 

Quomodo Grimoaldus Forum-populi 
expugnans delevit. 

SEd & Forum-popilii , (108) Roroanorum 
civitatem, cujus cives eidem adverfa quae- 
dam intulerant Beneventum proficifcenti, mif- 
bfque illius (109) euntes, & redeuntes a Be- 
nevento faspiiis laeferant , hoc modo delevit • 
Qpadragefimorum tempore per Alpem Bardo- 
nis (110) Tufciam ingreffus, nefcientibus om- 

nino 



detur alter anonymus vitac S. Sabini o&avo faKmlo 
fcripta? apud eumdem Bolland. die IX. Februarii: 
fcrioit ifte cap. V. Eodem aiioque tempore Lango- 
bardorum Regni gubernacula jujknebat Grimoalt , qui 
filiumfuum Romoalt Beneventi prmcipem inftituit , 
tique Lupt , mii ex nobili profapia extiterat , filtam 
nomine Tbeoaoradam , quam modo meminxmus* m 
matrtmotmtm dedtt. Romoalt deftmflus eam ad regen- 
dum Samnitum populttm cum parvo filio reliqutt . 
Ex quibus facile colligi potcit eodem tcmpore, 
quo Grimoaldus filium fuum Bcneventanorum 
Duceminftituit, eidem Sc uxoremtradidifse. Cae- 
terum laudatur Theodorad« pietas, qua? in hono- 
rem S. Canuftni Epifcopi vifione , ac miraculo 
monita templum erexit, ejufquecorpusmarmoreo 
condidit fepulcro,altaris tegmina auro, gemmif- 
que decoravit. 
(100O Mod - Apfulfum. 
107) Mod. Aricbit. al. Aricbitum. Lind. 
v io8) Al. Forumpopuli. Lind. 

[109) Mijfi funt legati , leg. Franc. lib. 4. cap.7. lib.4. 

cap. ix. 8c alibi . Lsnd 
110) De Alpe Bardonis, Sc Berceto infra lib. 6. cap. j8. 
memorato Cluverius di6t lib. I. pag. 195. Quove 
(itu utrumque nomen fuerit arguit ex Chronici 
Cafinenfis lib. I. cap. 9„& Liutprandi lib.I. cap.IL 
ex quibus afserit . Montis tranfitum nullum efji 
alium , quam per quem celeberrtmo bodieque itmere , 
ex Macra amnts valle ab opidts Sarzana , IJla , Vtlla- 
franca , & Ponte Tremulo tranjttur ad Bercetum , 
unde porrb Her fert per Forum Novum ad Parmam 
urbem . Romanorum etiam duces olim ex bac exerci- 
tus duBttajje fupra ad Muttlum Bojorum caftrum 
docui 9 fed bunc Bardoms montem Ligures tunc Apua- 

tu tenebant . _ 

Cccc 



Digitized by 



4*4 



DE GESTIS LANGOBARDORUM 



aino Romanis , in ipfo Sacratiffimo Sabbato 
Pafchali, fuper eandem civitatem , ei hori , 
qua baptifmus fiebat, inopinate irruit, tantam- 
que occiforum ftragem fecit, ut etiam Diaco- 
nos ipfos, qui infantulos baptizabant, in ipfo 
facro fonte perimeret. Sicque eandem urbenu 
dejecit, ut ufque hodie pauciffimi in ea com- 
maneant habitatores. 

CAP. XXVIII. 

De odio quod Grimoaldus advcrsu* 
tbmanos babuit . 

ERat quidem Grimoaldo contra Romanos 
non mediocre odium , pro eo qu6d ejus 
quondara cermanos Taffionem , & Cacconenu 

6") 

in {ua fide decepiffent . Qpam ob cau- 
iam Opitergium civitatem , ubi ipfi extin&i 
funt, funditus deftruxit,eorumque qui ibi ade- 
rant (112) fines, Forojuiianis , Tarvifianifquc- 
& Cenetenfibus divifit . 

CAP. XXIX. 

zarwn duce Alzecone , & aumodo in~ 
Eenevento cum fuis ordinatus efl . 

PEr hfltc tempora Bulgarorum dux, Alzeco 
nomine , incertum quam ob caufam \ fua 
gente digreflus , Italiam pacifice introiens, cum 



(m) Al. m 'onem , & Catonem . Lind. & Mod. 
(iii) Mod. babitaverant , al. babuerant. Lind. 

(113) 4 Ioca% non legitur in Amb. 

(114) Al. fretiofa Lind. 

(115) AmD. Sepmum, al. Sepiam. Lind. 
(utf) Al. Efermam. Lind. 

(1 17) Al. alias multas cum Jtis &c. Lind. 

(u?) Optimfe notavit Cimillus Peregrinius de Bulgaro- 
mm in Italiam adventu non convenite Hiftoriam 
M»fcellam cum Paulo noftro . Hasc in ea libro 
XIX. leguntur. Temporibus autem Confiantmi , qui 
in Occidente regnavit , ci.m Orbatus dommus jam di- 
ttm Regionis Bulgaria , feu Contragorum vitam com- 
mutaret , ac filios qumque relmqueret , tejiatus efl ne 
ullo modo a mutua cobabitatione fepararentur , ipfi- 
que nuJIi alteri nationi fervirent . Poft breve autem 
tempus mortis iliius in dtvtfionem vementes quinque 
fiiH ejus altrmfecus fiqueftratt Jfunt una cum populo , 
quem unufquijque dxtiom fua fubjeUum babebat . Et 
frimus quidem fiiius ejus , qui dicebatur Butbajas , 
mandatum proprti cujtodiens patris , m progemtorum 
fuorwn urra permanjit &c. Enumeratis inde cacte- 
ris quatuor , eorumcjue migrationibus , de quinto , 
cujus nomen reticuit, bxc habet: alter verb baud 
procul ab urbe Ravenna tn Pentapolim veniens fub 
CLrifHanorum imperio JacTus eft . Paulo aditipulatur 
Ignotus Ciffinenfis ab eodem Peregrinio editus , 
qui continenti ferie plures hiftorias narrans n.III. 
Ksec fcribic . Alzecus Vulgarius cum bomimbus ad 
tabitandum fufctpitur , Gracorum , Romanorumque 
Lattgobardi gentes fuperantes totam Jimul Btneventt 
fojfidctit patriam . Sttipicatur ex nis Peregrinius 
cum Ignotus auftor in unum locuni contulerit 
Alzeconis adventum, 8c Langobardorum de Grascis, 
atque Romanis ingentem vi&oriara, qua fcilicet 
Beneventanam regionem latiflime obtinuerunt , 
ConlUntis nempe cempore , uc apertiffime nofter 
afieric , fufpicatur inquam a Beneventano Duce > 
atque ilbus patre Aege Grimoaido contra Grascos 
in fubfidmm accerfitos fuifse , immo a Ravennac 
agris , in quibus primum hofpitio accepti fuerant 
ad novas iedes abdu6tos ibi regia beneficentia con- 
fcdifse. Non recefserim ego nihilominus a nofiro 
parum fidens Ignoto , res multas , longoque tem- 
I>ore diifitas in unum veluti fafciculum colligen- 
ri, utcumque placeat conjeftura de Ravenna in 
Benevencanam regionem Bulgaros migrafse,defo- 
laum forcafse Gcsecorum furore regionem iterum 
reftauraturos . 

(iip) AL pro Duce Gaftaldum &c. Quid fit jam ab aliis 
noutum legitur fepe in legibus Langobardonun . 
Lsnd. 



B 



omni fui ducatus exercitu , ad regem Grimo» 
aldum venit , ei fe ferviturum , atque in ejus 
patria habitaturum promittens . Qjuem ille ad 
Romoaldum filium iuum Beneventum dirigens, 
ut ei cum fuo populo Ioca (iij) ad habitan- 
dum concedere deberet precepit . Qpos Ro» 
moaldus gratanter excipiens , eifdem fpatiofa 
(114) ad nabitandum loca, quae ufque ad illud 
tempus deferta erant, contribuit, fcilicet Se- 
pianum, (115) Bovianum , & Iferniam f (ntf) 
& alias (117) cum fuis territoriis civitates , 
(118) ipfumque Alzeconem mutato dignitatis 
nomine de duce Gaftaldium (119) vocitaripr»* 
cepit. Qjui ufque hodie in hiis , ut diximus , 
locis habitantes , quamquam & latinfe loc^uan* 
tur, (120) lingu» tamen propris ufum miaimi 
amiferunt. 

CAP. XXX. 

Qma extin&o tyrarmo Abcetio , Cmflantims 
locum Conftantis AugufH Romanorum 
frmceps effe&us eft. 

IGitur extin<Sto , ut diximus , apud Sicilianu 
Conftante (121) Augufto, punitoque qui ei 
fuccelTerat Mecentio Tyranno, Romano- 
rum regnum Conftantinus Conftantii Augufti 
filius fufcepit regendum , Romanifque princi- 
patus eft annis decem & feptem . (113) Con- 
ftantini fane temporibus Theodorus Archie- 

pi- 



Accuratius pras caster;s laudatus Peregrinius in diC» 
fertation. Duc. Beneventanus m antiquas provmciat 
an tributus , ubi eacplicata civili Gattaldocum po- 
teftate, de militari difteitns, Jacoburo Cujacium 
lib. L de feudis §. fivero Gaftaldi* urbes a noftio 
memoratas , Alzeconi jure Gallaldic, non perpe- 
tu5 , & proprie in fcudum ; ficd temporar b , ac 
quafi attoris loco datas afserentem iu caftigat . 
iiaud inquam vtro fane doStffhno confttfiami wm 
mtntmi fimflex f & una dtmttaxat 9 fed multiplex 
ac mixta , ut diflum eft fmt Gaftaldorum praro- 
gattva . Et tnfuper nec Alzecus , Jicut Ducis di- 
gnitatem , & nomen depofuerat , tt a vel acceptas 
ad incolendum urbes & oppida , vel fua gentis » 
tranfath fui Gaftaidatus amtOj dimijijfi vidttur cu- 
ram 1 cim Paulus aperte affirmet , Bulgaros fu- 
fceptas fdes ad fuam ufque atatem mcolwjje, qut m 
iis iocis habttantes , quanquam etiam latini loqueren- 
turt Imgua tamen proPrta ufum mtnimi armferuntx 
nec amiferunt(ego adaam: peculiarem babere expro* 
pria gente Gaftaldum). Renuit itaque, me arbttro* 
Rfx Grimoaldus nomen Lucis permtttere Alzeco ,bch 
qubd perpetuum ei nollet dare Gaftaldatum : ftdqubd 
tlle fub Beneventano Duce confhtuendus prtmttwam 
retmere non pofa dignhatem i qui namque cian efset 
advena , temporaneam in locis perpetuo Jibi fuifqm 
inhabttandis accipere debuiflk Dynajkami Ego verb, 
ctfi a Cujacio minime diicefferim in iis, quaper* 
tinent ad jura Gaftaldatus ejus generis, dequibut 
fermonem habuit , Alzeconis variam fuiffe fpe- 
ciem opinor, nihilque ilH commune cum csjtens 
Gaftaldis praBter nomen, eumque revera jure per- 
petuo feudum habuiffe , depoiito ducis nomine , 
ne par Romualdo domino luo, a quo bcncficium 
acceperat, haberi poffet. 

(i*o) Hoc eft communi, popularique Italico fermone, 
ut interpretatur hunc locum cit. Peregriniusjnam 
fic lattnt loqui apud Dantem Aldtgbertum , Petrar- 
cbam , & Boccacium dilii funt , qtd baud prifca , & 
Latiari , fed ujurpata nunc nobts Italis imgua ute- 
bantur . Otbo etiam Frtjing. dt geftts Fridertci IL 
cap. ij. eadem verbi ufus eft acceptione* cumLangp- 
bardos Italos ab Latim femwnis elegantia laudat. 

(m) Mod. Conflantino. t - 

(iix) Al. Meretio, al. Mozentio. Lind. Mezotw. Atno. 

htx) Mod. decem & 080 . Amb. decem & novern , uter- 
que corrupte , fervandaque hic eft editorum lc&xo 
Gracis enim 8c Latinis Hiftoricis conftat Conftan- 
tinum Pogonarum decem 8c feptem annis impe- 
rafse : obiit initio meniis Septembris , IndiaiOAt 
XIV* tefte Aaaftafio in Joanne V. 



Digitized by 



PAULI DIACONI LIB. V. 



48s 



W. 

Jlli 

ci- 
oa- 

K 

Etf 

dua 
ofbo 
frpe. 
',ac 
igit. 

Hi 

fr» 

r;,f?5 
tar> 

Mfl» 

ffp> 

KCE.ll 

0 «Di 

omxe 1 



ptfcopus , (114) & Adrianus abbas (ny) viri 
«jue do&iffimi , k Vitaliano Papa milsi in^ 
Bricanniam , plurimas Ecclefias Anglorum do- 
&rin* ecclefiafticas fruge foecundarunt . E qui- 
bus Theodorus Epifcopus (116) peccantium 
judicia, quantis fctlicet annis pro uno quoque 

Sccato quis poenitere debeat , mirabili , & 
creta confideratione defcripfit . (127) 

CAP. XXXI. 

De JieUa Comete , & de operibus Paps Dom. 

IN fequenti poft tempore (128) menfe Au 
gufto, a parte Orientis ftella Cometes ap 
paruit nimis fulgentibus radiis, (129) quae poft 
in femetipfam reverfa difparuit • (130) Nec 
mora, gravis peftilentia ab eadem parte orien- 
tis fecuta, Romanum populum devaftavit . Hiis 
diebus Donus Papa Romanae Ecclefi» locutn, 

2ui Paradifus dicttur,antebafilicam beatiApo- 
oli Petri , candidis magnis marmoribus mi« 
rificfc ftravit. (131) 

CAP. XXXII. 

Quomodo Bertaridus ad regnum Saxonum 
m Britamua vre difpojuit. 

HAc tempeftate Francorum regnum apud 
Gallias Dagobertus regebat, (132) cum 
quo rex Grimoaldus pacis firmiffimae fiedus 
inierat . Cujus Grimoaldi vires Bertaridus etiam 
apud Francorum patriam conftitutus metuens , 
egrelfus eGallia,ad Britanniam Infulam, Saxo- 
aumque regem properare difponit. 



(1x4) Cantaurienfis , dc quo Beda in hiftor. lib. IV. cap.I. 
ordinatus eft a Vttaliano Papa anno Dommca Incar- 
nationis fxcentefimo fxagefimo otlavo , fub die fepti- 
ma Kaltndarum Aprilium: & tta uria cum Hadriano 
Jixto Kalendas Jumas Brittatmiam miffus eft. 

(i*f) Monafterii S. Auguftini Cantauricnfis , de quo cit. 
Beda Iib. 4. cap. x. Cooperator Tbeodori in verbo 
Deiy & quia littris facris fimul & facularibus abun- 
danter ambo erant inftrufli, congregata difcipuiorum 
Caterva , fcientim falutaris quottdie flumina in rigan- 
dis eorum cordibus emanabant : itaut ettam Metrica 
artisy Aftronomka , & Arttbmetica EccUfiaflica difci- 
plinam inter facrorum apicum volumina fuit audito- 
ribus contraderent . Sanaorum albo Hadrianus Ab- 
bas infcribitur,ejufque memoriam colunt Anglica- 
nx Ecclefia IX. Januarii , vide afta SS. Boiland. 
ad dicL diem. 

(ittf)' Amb. & Mod. Arcbiepifcopus . 

(1*7) Liber hic appellatur Fomtentiale ejuf^ue fummaria 
• capita refert Spelmannus in colle&ione Concilio- 
mm Angli«. MS. afservarur in Bibliotheca S. Be- 
nedi6tiCantrabigienfis 9 edidit etiam 8c aliafcripta 
quae Labbeus tomo VL fu« colledtionis Concilio- 
rum vulgavit. Adversus Monothelitas Concilium 
celebravit; ejus vitam Mabillonius exhibet faeculo 
IL Benediflbino. Ad fuperos tranfiit die 19. Scp- 
tembris anni 1690. tefte Beda lib. 5. cap. 8. 

(txS) AL In fecundo pofi anno . Lind. 

(119) AL rmrius fulgentibus radtis, qua diverfa poflmodum 
dhripuit. Lind. 

(130) De comete ifto Beda lib. 4. cap. ix. Anaftafius in 
Dono . Hic dum effet elettus per Augufti menfem 
apparuit Stella a parte Orientis a galli cantu^ufque 
marit per menfes tres . Cujus radn caslum penetra- 
hant . In cujus vifione furgentis ornnes provrncia y & 
gentes mriabantur % qua pofl ra femetipfam reverfa 
aifparuit • Pro quo capttulo & maxbna mors a parte 
Orientis fubfequuta efl . Cumque Doni eledtio re- 
centiorum accuratiori calculo anno DCLXXVL 
alligetur , cometes apparitio in annum fequentem 
tncidit, ctfi Chronologi ferme omnes iptci Sc dif- 
fenriant. 



B 



E 



CAP. XXXIII. 



De morte Orimoaldi regUj & de reverfione 
Bertaridiy & regno ejus. 

AT ver6 Grimoaldus cum nono die poft 
phlebotomiam (133) in fuo palatio con- 
ftitutus , accepto arcu columbam /agitra per- 
cutere nifus efset, ejus brachii vena diruptt^. 
eft: Cui, ut ferunt , medici venenata meaica- 
mioa fupponentes, eum ab hac funditus priva- 
verunt luce. (134) Hic edidko, quod Rothari 
rex compofuerat , aliqua quoque capitula le- 

fis, quas ei utilia vifa lunt adjecit • Ojy) 
uit autem corpore praevalidus , audacia pri- 
mus, calvo capite , barba prominenti , noa~ 
minus confilio quam viribus decoratus . (116) 
Sepultum eft autem ejus corpus in bafiltca^ 
beati Ambrofii confefsoris, quam dudum ipfe 
intra Ticinenfem conftruxerat civitatem . Hic 
poft monem Ariperti regis , expleto jam anno 
uno & menfibus tribus , Langobardorum re- 
gnum invafit , regnavitque ipie annis novem , 
(137) reli&o Garibaldofilio fuo, auem .ei Ari- 
perti regis filia genuerat , rege aahuc puerilis 
aetatis. Igitur, ut dicere coeperamus, Bertari- 
dus egreisus de Gallia navem afcendit , ut ad 
Britanniam infulam ad regnumSaxonum tran£» 
mearet. Chmque iam aliquantum per pelagus 
navigafset, vox a littore audita eft inquirentia 
utrum Bertaridus in eadem nave confifteret ? 
Cui chm refponfum efiet , quod Bertaridus ibi 
efset, tlle qui clamabat fubjunxit: Dicite illi t 
revertatur (138) in patriam fuam , quia tertia 
dies eft hodie , qu6d Grimoaldus ab hac fub- 
tra&us eft luce. Qpo audito Bertaridus ftatim 
poft fe reverfus eft, venienfque ad littus inve- 
nire perfonam non potuit , quac ei de Grimo- 

aldi 



(iji) HaKr item Anaftafius inDw. Htc atrium B.Petri 
Apofloli fuperius* quod efl ante Ecclefiam m quadri» 
porticum magnis marmoribus ftravtt . Faradiius au- 
tem erat media pars atrii fubjecta gradibut Bafi- 
licas, 8c circumdata quadriporticu , ut allatis ve- 
terum teftimoniis oblervat Valefius in notis ad 
carmen panegyricum de laudibus Berengarii. 

(ijx) Hic Pauh locus Mabillonio in praBratione partit 
primae faxuli quarti Benedidtim lucem praebuic 
ad inveftigandam Dagoberri II. reftitutionem in 
Auftrafia; Regnum , ob quam fcriptores ferme om- 
nes rerum Francicarum maxime laborant. Con- 
ftat enim Dagobertum S. Sigeberto patre Auftnu 
fias 1 Rege ad mperos vocato, Grimoaldi maliti^ , 

?[ui Majordomus dignitate , tutor pupillo datus 
uerat, in Hiberniam exilio pulfum , ut filio fuo 
Regnum traderet , atque inde , opera potiflimum 
S. Vvilfridi Eboracenhs Archiepiicopi revocatum 
fuifle • Annus reftitutionis non bene liauet . Ma« 
billonius , inquam , cum nofter Dagoberto Re- 
gnum tribuat ante mortem Grimoaldi , quam ab 
iliius edi6to & ipfe anno DCLXXL affignat , 
ante hunc annum reftitutum fuifseputat. Neganc 
alii Faulo fidem , 6c pro Dagobeno Clotharium 
IIL , vel Childericum reponunt piuribus innixi 
argumentis , quas non funt hujus loci , tam ob 
eorum numerum , quam varieutem , fingulorum 
ferme Scriptorum arbitrio , & conje^uira. Rem 
fufius pertradbarunt Valefius , Cointius, 8c HenC 
chenius in exegefi , & difsertar. de tribus Daeo- 
bertis, aliique plures . Mihi fans fuerit hajc ooi» 
ter notafse . 

(133) febotomum . MS. Lind. flevotomum • Amb. 

(134) Amb. Vita. 

(ijj) De iis fupra dixi. Vidc legcs Langob. 

(135) Mod. aptus. 

(137) Mortuus anno DCLXXL ut ex ipfius edifti pro- 

logo, & hoc Pauli teftimonio, cui accedit Sigc- 
bertus in Chronico novera , Sc ipfc Rcgni annos 
Grimoaldo affignans . 

(138) Amb. ut revertatur (jc. 



1 



1 



Digitized by 



486 DE GESTIS LA 

aldi morte nunciavit . Unde arbitratus eft, non 
hunc hominem , fed divinum nuncium fuifse^ . 
Exindeque ad patriam rediens , (139) ciim ad 
clauftra Italiaevemfset,jam ibi omnia obfequia 
Palatina, omnemque regiam dignitatem , cum 
xnagna Langobardorum multitudine praepara- 
tam efse reperit . (140) Exinde itaque Bertari- 
dus Ticinum reverfus , exturbato Garibaldo 
puerulo k regno,(i4i) ab univerfis Langobar- 
dis menfe tertio poft mortem Grimoaldi in- 
regnum levatus ett. Erat autem vir pius , fide 
catholicus,juftitia? tenax , pauperumque iargif- 
fimus nutritor . Qpi ftatim Beneventum mffit , 
exindeque Rodelindam fuam conjugem,&Cu- 
nibertum (14^) fiiium fuum revocavit . 

CAP. XXXIV. 

De monafierio quod conflruxit , vel quod 
regina ejus atdificavit . 

QUi ut regni jura fiifcepit , in loco illo 
qui a parte fluminis Ticini eft , unde- 
^ ipfe olim fugerat , monafterium quod 
Novum appellatur, domino & liberatori fuo, 
(143) in honorem fandte virginis & martyris 
Agathae conftruxit. (144) In quo multas virgi- 
nes aggregavit , rebuique diverfis pariterquc* 
ornamentis (145) eundem locum ditavit . Re- 
gina ver6 uxor ejus Rodelinda bafilicam fan- 
ctas Dei genitricis extra muros ejufdem civita- 
tis Ticinenfis ,quae ad Perticas apbellatur,ot>e- 
re mirabili condidit , omamentiique mirincis 
decoravit • Ad Perticas autem locus ipfe ideo 
dicitur , quia ibi olim perticas , id eft trabes 
ere<5l» fteterant , (146) qua& ob hanc caufanu 
juxta morem Langobarclorum poni folebant . 
(147) Si quis enim in aliquam partem , aut in 



(159) Amb. tendens. 

(140) Amb. 8c Modoct. praparatam fe reperit expetlare . 

Itaque Tictnum reverfus &c. 

(141) Al. Grimoaldi pueruio a Regno. Lind. 
Amb. puero &c. 

(141) Amb. Cunicpertum. 

(143) Al. liberatort fuo Deo* Lind. 

(144) Ticinenfium rerum Scriptores ob cam caufam 

S. Virgini Agathas facrum hoc templum a Berta- 
rido conftruCtum ferunt , quod nocte pracedente 
feftum ejufdem S. Virginis pet civitatis mcenia e 
regione amnis demiffus , Gnmoaldi furotem de- 
clinaverit . Extat adhuc infigne facrarum virgi- 
»um Monafterium vulgari appellatione ab ad;a- 
centi clivo S. Agatha tn Monte olim Ordinis San- 
€ti Bened.fti , nunc Sororum S. Clar* Conyentua- 
lium, cujus variam fortunam vide in Papia lacra 
P. Romualdi a S. Maria. In fronte hujus templi 
legitur hdsc epigraphe , Pertbaritus Longobardorum 
Rex templum boc S. Agatba Vtrg. & Mart. dtcavit 
mtno Curtfti DCLXXLLL Hoc m facro gynseceo 
CunipergaCunipertiRegis filia, 8c Berthandi ne- 
pos Abbatiff» dignitate claruit , ut ex fragmcnto 
epigraphes in illius tumulo legitur 
DISCE QJJI VELIS NOSCE--- QJJID TEGIT 

TUMULUS ISTE VERNA QJJALIS 

EST IMAGO PRETIOSO CLAUDITUR SA- 

XO, ERGA QJJOS IM HIC ADIN- 

STAR NIVIS MEMBRA SOLVUNTUR HO- 
NESTA, QJJIQUl EJUS CUNlBERGffi MA- 
TRISDEI ANCILLA R.SUAVIS 1STA FUIT 

RLA HiEC FUIT SPECIE PULCHR. J. 

INTER FOEMINAS PULCHRA . VIDUIS 
PUP. FACIE SERENA , OCULIS VERNAN- 
TIBUS QUIDEM HUJUS LUCI FRONTE 
NUBIS INSCIA , LABIIS FLUENTIBUS 

MELLA. PRJEFUIT VIR VERE PA- 

TRIS NATA CUNICPERTI OPTIMI RE- 

GIS. HUNC HUIC CUJUS IN SE TO- 

TUM GESTAVIT FILIA VULTUM, QUJE 
AB HA — ET IN QJJA PATERNA DUL- 
CEDO VIGUIT MENTIS,ET DICATQJJID 
TESTATUR MODO VIRGINUM COLLE- 
GIUM SACRUM CHRISTO SUR 



NGOBARDORUM 

A bello aut quomodocunque extinftus fuiflet, coiv 
fanguinei ejus intra fepulchra fua perticanu 
figebant , in cujus fummitate columbam ex li- 
gno fadtam ponebant , quas illuc verfa effet , 
ubi illorum dile&us obiflet ; Scilicet ut fciri 
poflet in quam partem is qui defun&us fuerat 
quiefceret. 

C A R XXXV. 
De Bertarido, & regno Cucniberti filii ejus . 



IGitur Bertaridus ciim folus perannosfeptem 
regnaflet , oftavo jam anno Cunibertunu 
filium fuum in regno confortem afcivit, cuuou 
quo pariter per decem annos regnavit. 



B 



E 



CAP. XXXVI. 

De rtbellatiom AlachU prima , & qumodo 
in gratiam rediit . 

CUraque in magna pace degerent , & ex 
omni parte in circuitu tranquillitatenu 
haberent, furfexit contra eos filius iniquitatis, 
Alachis (148) nomine,perquem in regnoLan- 
gobardprum perturbata pace , maximae popu* 
lorum fadte funt ftrages . Hic dum dux eiTet 
in Tridentina civitate , cum comite Bajoario- 
rum, quem illi Oravionem dicunt , (149) qui 
Bauzanum (150) & reliqua caftella regebat , 
conflixit , eumque mirifice fuperavit . Qpa de 
caufa elatus, etiatn contra regem fuum. Beru- 
ridum manum levavit , atque fe intra Triden- 
tinum caftellum rebellans communivit. Contra 
quem rex 3ertaridus progreffus , ciim eum ex- 
trinfecus obfideret , inopinate fubito Alachis 
cum fuis civitatem (151) egrefTus, regis caftra 

pro- 



(14 j) AUas pojje/ponilus . Lind. 

(146) Confulendi de hoc ritu ii, quibus de priftina lite- 
rarura (ut verbis Septimii utar) antiquus memo- 
riae tenor refidet. Ego nil fimile fcio. Und. 

Accedit etiam ad Pauii teftimonium recentius alte- 
rum Aulici Ticinenfis in Hift. Gall. his verbis . 
Sunt inter alia tria ccemeteria antiquiffvma toto orU 
veneranda * qua fuerunt antiquitus multo ampliora 
quam modo : videlicet Cameterium SS* Gerva/h , & 
Protajii , quod ufque ad tertixm murum , & fojfas a- 
vitatis extendituri Ccemeterium S.Joatmis inBurgo, 
& Coemeterium S. Maria m Pertica, in cujus medio 
eft capella S. Adriani* in qua fepulti fuerunt hm&h 
bardorum Reges* & alii ttobiles multi. Hoc cojmete- 
rium fuijfe dkitur unum de quatuor prmcipalibus 
Mundi 9 & ideo de ionghtquis partibus eligebant ibi 
Nobiles fepulturam facierrtes fuper fepulcbra fuaplath 
tari Jingulas perticas cum aiiquo Jigno , per quod 
tmufquijque Juam difcermret fepulturam : bmc eft 
mibd adbuc dicitur vulgb Ecciejia SanRa Maria m 
Pertica . Dc fitu hujus coemeterii , & Eccle- 
fiae , vide qu* differuit citatus Au&or in Papia 
facra . 

(147) Verbafequentia ufque ad ilhfaftam p<mebant,w* 

defunt. JJniL 

(148) Amb. 8c Mod. femper Aiabis. 

(149) Al. Gravium. Vide leg. Salicas. Und. 

Bene Paulus nofter Gravionum dignitatem , & of- 
ficium parem fsicit Langobardorum comitibus . 
Pluries rn legibus Salicis eorum occurrit mcntio , 
ut animadverrit do^rjf. Lindenbrogius . Ex recen- 
tioribus D. Eccardus in fuis notis ad di6Us leges, 
8c ad Catechefin Teotifcam hujus vocis originem 
inveftigavit , atque a verbo r agets deduxic , quod 
explicat eminere ; nam ,ei Graviones funt judices 
provinciales . Alii a grau catsus deducunt: utra- 
que tamenetymologia in eamdem officii rationem 
concurrit . Ex hoc verb Pauli noftri loco notan- 
dum pweter civilem poteftatem , militarem quo- 
que Gravionibus fuilTe. . , 

(ico) Ambrof. Baugauwn. Notiffimum emporium fufr 
Athefis , & Atagis conflueflte nobis Bolzano . 

(ijfi) Amb. dc civitatt. 



Digitized by 



PAULI DIACONI LIB. V. 487 

CAP. XXXVIII. 



a 

i 

»1 

po. 
k 
rio. 
qui 
«, 
ide 
ra« 
isa. 
aui 
ex- 
chis 
ilk 



dtt. 

v*. 

*'» 

V:> 
ifcift 
a«sfl 

" SJ 5 

ff 



:» 

'jiiitf 
• nccac- 



protrivit,regemqueipfum fugam petere com 
pulit . Qjii camen poftmodum faciente Cuni 
berto (15*) regis filio, aui eum jam olim di- 
ligebat, in regts Bertarioi gratiam reverfus eft. 
Qpi rex cum eum interficere aliquotiens vo- 
luiflet, Cunibertus ejus filius hoc fieri femper 
prohibuit, reputans eum de reliquo fidelem 
exiftere . Nec deftitit apud patrem obtinerc. 
(*5?) quin etiam ei ducatum Brixise contribue 
ret , reclamante fapius patre , qu6d in fuam 
hoc Cunibertus perniciem faceret , qui hofti 
fuo ad regnandum vires praberet . Brexiana^, 
denique civitas magnam femper nobilium Lan- 
gobardorum multitudinem habuit, quorumau- 
xilio metuebat Bertaridus Alachis potentiorem 
fore . His diebus Rex Bertaridus in civitate_ 
Ticinenfi portam contiguam palatio * quse & 
Palatinenus (154) dicitur, opere mirifico con- 
ftruxit. 

CAP. XXXVII- 
De morte Bcrtaridi, & regno Cuniberti. 

QUi chm decem & o&o annis, & primiim 
folus,& poft cum filio regnum tenuiffet, 
ab hac luce fubtra&us eft , £155) cor- 
pufque illius juxta bafilicamDominiSalvatoris, 
quam Aripertus ejus genitor conftruxerat , fe- 
pultum eft. Fuitautem ftatufA decens, corpo- 
re plenus, mitis per omnia, & fuavis. At ve- 
r6 Cunibenus rex Hermelindam ex Saxonurru 
Anglorum genere duxit uxorem • Qpee ciim in 
balneo Theodotem puellam ex nobiliffimoRo- 
manorum genere ortam , eleganti corpore , & 
&Lvi$ $ (t$6) prolixifque capillis pene ufque ad 
pedes decoratam vidiflet , ejus pulchritudinem 
luo viro Cuniberto regi laudavit.Qpi ab uxo- 
re hoc libenter audire diffimulans,in magnum 
camen puellae exarfit amorem . Nec mora , ve- 
natum in filvam, quamUrbem appellant, per- 
rexit, fecumque fuam conjugem Hermelindam 
venire praecepit . Qjut exinde no&u egrediens 
Ticinum rediit, & ad fe Theodotem puellam 
venire faciens, cum ea concubuit . Qjuam ta- 
men poftea in monafterium , quod de illius no- 
mine intraTicinumappeIIatumeft,mifit. (157) 



Amb. Cunicperto fempcr. 
(icj) Mod. prectbus obttnere . AL apudpatrem onerare pre- 
cibus. Lind. 

(1J4) Amb. Sc Mod. Piattnenfis. Al. Placenfis. Lind. 

lifj) Amb - fubftitutus efl. Non cft fibi conftans Paulus 
in BertaridiRcgis annis enumerandis; antecedenti 
quippe cap. XXXV. dccem 8c feptcm tribuit , hjc 
decem 8c odto , amanuenfium puto vitium ; nifi 
fortafse hic etiam anni extremi fint incompleti . 
Sigebertus in Chronico decem & feptem affignat, 
etfi Rcgni Bertaridi initium anno uno pratvertat, 
qubd cum anno DCLXXI. fit adfcribendum , il- 
Ims mors in DCLXXXVIIL incidifsc oportet. 
Amb. fluxis. 

(1J7) Monafterium S. Maria Theodotis vulgb nuncdella 
Pofterla . Scrvat adhuc Theodotis cujufdam memo- 
riam, immo 8c alterius hujus nominis Dco facr* 
virginis antiquus fepulchralis lapis in eadem Ec- 
defia, qui fic legitur 

Ccelictda fic demum ejtts profapiam texam 
Mater vixtt Vtrgnum per amtos plures , 
ln grege Dommtco pafcens oviculas Cbrifti, 
Quas fovens docutt , arguit , correxit , amavit • 
Invidus ne perderet ejtis ex ovibus quemquam 
Frontem rugatam tenens , erat quibus petlore pttra 
Cujus alflinebant a flagellis placida manusi 
In tribuendo dapes egenis dapfiles erant . 
Moribus omata prodiens , fautrix , atque bonefta] 
Patiens > magnanimis corae , dextrique pia : 
Decebat fic , denique tali cum ex fttrpe venhet 
B . . . • oleo ex novilli crefcemi ut fluvius fon%% 
Tm. L 



B 



E 



Quomodo Atacbis palatium Cumberti invafit. 

ALachis ver£> jam dudum conceptam int- 
quitatem panuriens , annitentibus Aldo- 
ne, & Graufone (158) Brexianis civibus , fed 
& aliis multis ex Langobardis , oblitus tanto- 
rum beneficiorum , qu« in eum rex Cuniber- 
tus impenderat, oblitus etiam jusjurandi , quo 
ei fe fideliffimum efle fpoponderat» ciim Cuni- 
bertus abefTet, regnum ejus, & palatium intia 
Ticinum pofitum invafit . Qjuod Cunibertus ubi 
erat audiens, (159) ad infulam, (i5o) ause in- 
tra lacum Lartum non longe a Como eft, con- 
Wgit , ibique fe fortiter communivit . Fa&a^ 
eft autem magna tribulatio omnibus qui eum 
diligebant , & maxime facerdotibus , & cleri- 
cis , quos omnes Alachis exofos habebat . Erac 
autem eo tempore Ticinenfis Ecclefise Epifco- 
pus vir domini Damianus , fandlitate preci- 
puus , liberalibus artibus fufficienter inftrudlus. 
Is chm Alachis palatium invafi(Te confpiceret , 
ne quid ab eo ipfe vel fua Ecclefia adverfi pa- 
teretur , Thomam diaconum fuum , fapientem 
fcilicet , & religiofum virum ad eum mifit , 
per quem eidem Alachis benedifttonem fanftf 
Ecclefias fux tranfmifit . Nunciatum eft Alachis 
Thomam diaconum ante fores aftare , benedi- 
<SHonemque ab Epifcopo detulifle. Tunc Ala- 
chis , qui , ut diximus , omnes clericos odio 
habebat, ita inquit ad fuos. Ite dicite illi : Si 
munda femoralia habet , intret ; fin autem ali- 
ter, foris contineat pedem . Thomas ver6 ctom 
hos fermones audiflet; ita refpondit: Nunciate 
ei quia munda feraoralia habeo,quippe qui ea 
hodie lota (161) indutus fum . Cui Alachis : 
Ite iterat6 , & dicite illi (i6t) quia ego non^ 
dico de femoralibus , fed de iis qu* intra femo- 
ralia habentur. Ad hsec Thomas ita refpondit. 
Ite dicite illi : Deus folus poteft in me in hiis 
caufis reprehenfionem invenire,nam ille nulla- 
tenus ooteft. Chmque eundem diaconum Ala- 
chis ad fe ingredi feciflet , afper^ fatis & ob- 
jurgando locutus eft cum eo . Tunc omnes cle- 
ricos, & facerdotes pavor, & odium (i5j) ty- 

ran- 



.... extra faga , genttorum extrtit magna . 
Si ad curfus rerum , &Prafintis ftudia facli 
Tendatur oratio multa Jimt qtta poflumus dici. 
Per te femper Fhrghm vifcitur pulcirum delubrum 
Auferens vttufta , mftauras vilia cuntla . 
Namque domictlta jita Canubio rsdunt 
Vultu inttientium ^racellentes mania prifca 
Nec funt th Orbe taies , prater Palatia Regum : 
Nec $S. Ecclcfias , qtta vibrant fundamine claro 
Et piis exeqtiantttr 0. N. I. a cttntlis coluntur* 
Hoc ergo Tbeodota alumrns fua Tbeodota 
Cui reliqttifli nomen , digmtatem , catbedram 
Nimis cum lacrymis affltfto pettore Domna 
Lapidihus farcopbagorum omam excolui pulcbris 
Denos duofqtte drctter annos degens .... 

Egregia vtta fptracula ciaufit 

D. P. S. II. D. mettfis Jprtlis , mdiflione Tertia. 
Nec probo literalium notarum explicationem ab 
auctore Papia facr» ad annum 9x6. eas referente; 
quippe is annus indictione XIV. non verb tertia 
notabatur. JEvo puriori legerim de Pecunia fua ; 
fed Langobardico ingcnue fatcor me non ita fa- 
cile expedirc polse. Videant alii peritiores. 
(if8) Amb, Gufone. 

(159) Amb. audiens , flatim ad thfulam &c. 

(160) AL th thfulam qua non longe a Comactho lacu efl 

confugit. Lind. 

(161) 9 iotay non leg. Amb. 

(idx) Amb. 8c Mod. Aiacbis iterum mandavit : ego nom 

dico &c. 
(i6x) 4 odiumf non lcg. Mod. 

Dddd 



Digitized by Goosle 



\ 



CAP. XXXIX. 

Quomodo Cumbertus rurfus fuwn pala~ 
tium ingrejfus efi. 

DEnique chm die quadam fblidos (uper 
menfam numeraret , unus tremiflis (16 6) de 
eadem menfa cecidit , quem filius . Aldonis 
adhuc puerulus de terra colligens , eidem Ala- 
chis reddidit. Ad quem Alacnis fperans pue- 
rulum parum intelligere , ita locutus eft : MuU 
cos ex iis genitor tuus habet , quos mihi iiu, 
proximo n Deus voluerit daturus eft . Qjni puer 
chm vefpere domumadpatrem regreflus eflet, 
eum fuus genitor requifivit fi quid in {167) 
illo die rex locutus fuiflet . Ille patri omnia ut 
fa&a fuerant , (i<*8) & quod fity rex dixerat 
nunciavit . Audiens h«c Aido vehementer per- 
timuit, fratremque fuum Graufonem afcitum, 
(1^9) ei omnia quae rex maligne locutus fue- 
rat nunciavit • Qjri mox cum amicis , & hiis 
quibus credere poterant , confilium inierunt 
oualiter Alachis tyraunum regno privarent , 
(170) priufquam lpfe eis aliquam lagfionenu 
fecere poflet . Q#i maturihs ad palatium pro- 
fe&i, ita Alachis dixerunt : Qjuid dignaris iiu. 
civirate refidere , ecce omnis civitas , & uni- 
verfus populus tibi fidelis exiftit , & ebriofus 
ille Cunibertus ita diflblutus (171) eft, ut jam 
ultra nullas poflit habere vires . Egredere , & 
vade in venationem , & exerce te cum juveni- 
bus tuis, nos autem cum reliquis fidelibus tuis 
defendemus tibi hanc civitatem . Sed & ita ti- 
bi repromittimus , ut in proximo inimici tui 
Cuniberti caput afferamus . Qjui eorum verbis 
perfuafus , ctvitatem egreflus , ataue ad Ur- 
bem vaftiflimam filvam profe&us eu , ibiquc- 
fe jocis, & venationibus exercere coepit . Aldo 
ver6 , & Graufo euntes ad lacum Commaci- 
num , ingreflique navem , ad Cunibertum pro- 
fe&i funt . Ad quem venientes , ejus pedibus 
provoluti, fe contra eum nequiter egifle pro- 
fefli funt , eique quid Alachis malitiose contra 
cos locutus fuerat, vel quale ipfi ad ejus per- 
ditionem confilium eidem dederunt, nunciave- 
runt . Qjiid plura ? Fleverunt pariter & inter 
fe facramenta dederunt , diem ftatuentes in quo 
Cunibertus veniret, ut ipfi civitatem Ticinen- 
fem contraderent . Qjuod & fa&um eft . Nam 
die ftatuto Cunibertus Ticinum adveniens ab 
eis libentiflime fufceptus , palatium fuum in- 

frefsus eft . Tune omnes cives , & praecipue 
;pifcopus,facerdotes quoque & clerici, juve- 



(164) Amb. 8c Mod. Grperuntque tanto amplius &c. quan- 
to pervaforem . 

{16$) Al. perverforem , al. quando majori futoerbum nwa- 
forem Regrd execrationi balerent . Sed non mtdtum 
diu feritas > & cruda barbaries vi invafum Regnum 
obtinuit . Lind. 

mum ei tremiffe. Arab. & Mod. al. triens . MS. 
Lind. tremenfis . 

Tremiffis genus nummi . Etiam in leg. Langobari. 
tit. 101. §. 6%. leg. Bojoariorum tic \. §. 1. , & 
alibi. LhuL 

(167) Amb. ei. 

(168) Mod. ut fa&a fuerant nota fedt . Audiens &c. & 

ita Lind. 

(1^9) fratrem fuum Graufonem affatus omnia &c. 

(170) Al. Regno vitaque privarent . Lind. 

(171) Mod. defolatus. AL d*fertus % & dejlitutus. Lind. 



B 



nes & fenes , certatim ad eum concurrentes , 
omnefque cum lacrymisamplexantes,Deogra- 
tias de ejus reverfione inarftimabili gaudio re- 
pleti conclamabant . Qjios omnes ille ut potuit 
confolans ofculatus eft. Nuncius fubitbadAla- 
chis pervdnit , adimplefse Aldonem , & Grau- 
fonem cjuod ei promiferant,& caput Cuniber- 
ti attulifse, & non folum caput, fed & totum 
corpus , eumque affirmans in palatio federe^. 
Qpod ille aydiens animo confternatus eft,nml- 
taque contra Aldonem, & Graufonem furibun* 
dus , & frendens comminans, exinde egrefsus, 
per Placentiam ad Auftriam rediit , (172) fin- 
gulafque civitates partim blanditiis , partinu 
viribus fibt focias afcivit. (17?) Nam Vincen- 
tiam veniens , contra eum ejus cives egreffi bel- 
lum paraverunt, fed mox vi&i ejus iocii efFe- 
cSbi funt . Inde exiens Tarvifium pervafit , part 
modo etiam & reliquas civitates . (174) Cbm- 
que contra eum Cunibertum exercitum colli- 
geret, & Forojuliani in ejus auxilium juxta^ 
ndelitatem fuam vellent proficifci , ipfe Ala- 
chis ad pontem Liquentias fluminis , qnod k 
Forojulii quadra^inta o&o millibus diftat , 8c 
eft in itinere Ticinum pergentibus , in fylva^. 
quse Capulanus dicitur latens ? chm Forojulia- 
norum exercitus fparfim veniret , omnes eos 
ficut veniebant jurare fibi compulit , diligen- 
ter cavens ne aliquis ex hiis retro reverfus ve- 
nientibus hoc aliis indicaret . Sicque omnes a 
Forojulii venientes ejus funt facramentis aftri- 
£ti . Qjuid plura ? Cum omni Alachis Auftria , 
b contra Cunibertus cum fuis venientes (175) 
in campo, cui Coronat» nomen eft, (176) ca- 
ftra pofuerunt. 

CAP- XL. 

Bellum Alacbis adversus Qmbertum . 

AD quem Cunibertus nuncium mifit, man- 
dans ei , ut cum eo fingulare certamen^ 
iniret , nec opus eiTet utrorum<jue exercitunu 
fittieari . Ad quae verba Alachis minimfe coo- 
fenfit . Cui ciim unus genere Tufcus ex fuis ei 
perfuaderet , virum bellicofum , foriemquc- 
eum appellans , ut contra Cunibertum auden- 
ter exiret , Alachis ad h«c verba refpondit : 
Cunibertus quamvis ebriofus fit , & ftupidi 
cordis, tamen fatis eft audax, & mira fortitu- 
dinis. Nam tempore patris ejus , quando nos 
eramus juvenculi, habebantur in palatio ber- 
bices (177) miroe magnitudinis , quos ille fupra 
dorfum eorum lanam apprehendens , extenfo 
brachio a terra levabat , quod ego &cere non 
poteram . Haec ille Tufcus audiens , dixit ad 
eum : Si tu cum Cuniberto pugnam inire fin- 
gulari certamine non audes , me jam in tuo 
adjutorio focium non habebis. Et haec dicens, 
proripuit fe , & ftatim ad Cunibertum confu- 
git, & haec ipfi nunciavit . (178) Convenerunt 
iu- 

(171) Amb. 8c Mod. Hiflriam femper , & ita Iegit aliai 
Lindenbrog. Nec haefitandum videtur quin Hi- 
ftriam reponamus ex ledtione eorum quafequuntur. 

(173) Mod. focians aflbciavit* & junxit. 

(174) Ai. reliquas civitates ut contraCbumbertum exercttum 

colligeret » utque Forojuiiani tn ejus auxilium &c, 

(175) AL Quid plura ? Alabis & tota Iftria contra CbunU 

bertum cum fuis venientes in campo &c. JLind. Hi- 
ftria hic iterum habent Mod. & Amb. 

(176) Ad Abduae fluminis ripas pofitus, ut ex capite fe« 

quenri manifeft6 apparet. 

(177) ulofsar. nrto&am oifviov . Verbella t ovis verbix . Sic 
fcriptum eft apud Licinium Rufin. tit. de Abigea- 
toribus . Leg. Francic. lib. L cap. LXXV. & paf- 
fim in iftislegibus. TJmd. 

(178) Amb. b*c ipfi ilii nundavit. 



488 DE GESTIS LANGOBARDORUM 

raani invafit , 85ftimantes fe qus feritatem to- 
lerare omnino non poffe. Coeperuntque am- 
plihs (1^4) Cunibertum defiderare , quoniam 
pervalorem (itf<) regni fuperbum , execratio* 
ni haberent, fed non diu ejus feritas,& cruda 
barbaries pervafum regnum obtinuit. 



Digitized by 



Google 



P A U L I D I A 

itaque , ut dlximus , utraeque acies in campo 
Coronatse. Cbmque jam propc eflent ut fc* 
contingere deberent , Zeno diaconus Ticinen- 
fis Eccle&e, qui cuftos erat bafiliae beati Jo. 
hannis Baptiftae , quse intra eandem fita eft ci- 
vitatem , quam quondam Gundiberga reginsu. 
conftruxerat , cbm nimium diligeret regem , & 
metueret ne rex in bello periret , ait ad re- 
gem : Domine rex , omnis vita noftra in tua^ 
ialute confiftit ; fi tu in bello perieris , omnes 
nos ifte tyrannus Alachis per diverfa fuppli- 
cia extinguet . Placeat itaque tibi confiliunu 
meum . Da mihi apparatum armorum tuorum, 
& ego vadam , & pugnabo cum ifto tyranno . 
Si ego abiero, tu recuperabis caufam tuanu ; 
H vero vicero , major tibi quia per fervunu 
tuum viceris, (179) gloria afcribetur . Ciim- 
que hoc rex fe fa&urum efle denegaret , coe- 

Serunt eum fi8o) pauci aui aderant , ejus fi- 
eles cum lacnrymis depofcere , ut ad ea quae 
diaconus dixerat , affenfum praberet, Vicfcus 
tandem, ut erat pii cordis, eorum precibus , 
& lachrymis , loricam fuam, & galeam, atque 
ocreas , & cetera arma diacono prabuit , m- 
que fua jperfona eumad pnelium direxit. Erat 
enim ipie diaconus ejufdem ftature , & habi- 
tus , ita ut cbm fuiffet de tentorio armatus 
egreflus,rex Cunibertus efle putaretur ab om- 
nibus. Commiflum eft itaque pralium, & to- 
tis viribus decertatum . Cumque Alachis ibi 
magis intenderet ubi regem efle putaret, Cu- 
nibertum fe extinxiffe putans , Zenonem dia- 
conum interfecit . Cbmque caput ejus amputa- 
ri prsecepiflet , ut levato eo in conto , Deo 
gratias acclamarent , fublata caflide clericum fe 
occidifle cognovit .Tuncfuribundus exclamans: 
Heu me, inquit, nihil egimus,quando adhoc 

?r«lium geffimus ut clericum occideremus . 
'ale itaque nunc facio votum , ut fi mihi Deus 
iterum vi&oriam dederit, quod unum puteum 
de tefticulis impleam clericorum . 

CAP. XLI. 

Item bellum Cumbertij & Alackis 9 & de 
vtfhria Cuniberti , & quomodo trium- 
pbans Ticmum ingrejfus efi. 

IGiturCunibertusperdidifle fuos confpiciens, 
(181) ftatim fe eis oftendit , dmniumq; cor4a 



(179) Mod. quxa fervus tuus vicerit &C. 

(180) * eum, non leg. in Mod. 

(181) AL fuos fere viftos ad fugam JpeSlare confpiciens . 

Lirid. 

(i8ft) AI. cumque jam fropinqum acies ejfent , & Je utraque 
adpugnandum confererent &c. Lind. Amo.pro con- 
tingerent* leg. conjungerentur . 

fi8j) Amb. & Mod. Cumque ab Alacbis fui depofcerent. 

(184) Notandus hic mos vetemm Langobardorum Pa- 
cronos gentis fua in contis pingere folitos . Pr«- 
cipuus iUorum cultus in S. Mjchaelera Archan- 
gelum pr«ter templa in ejus honorem excitata , 
oc hiftorica plura monumenca , tefies adhuc funt 



C O N I L I B. V. 489 

A I fublato pavore ad fperandam vi&oriam con- 
fortavit . Inttruuntur iterum acies , & hinc 
Cunibertus, inde Alachis ad belli certaminru» 
praeparantur • Ciimque prope effent , ut fc^ 
utreque acies ad pugnandum contingefent , 
(182) Cunibertus ad Alachis iterato in hfcver- 
ba mandavit . Ecce quantus populus ex utra- 
que parte confiftit , quid opus eft , ut tanta— 
multitudo pereat ? Conjungamus nos ego 85 
ille fingulari certamine , & cui voluerit Domi- 
nus de nobis, dare viftoriam , omnem huncpo- 
pulum falvum , & incolumen poflTideat . Chm- 
que Alachis fui hortarentur (18$) ut faceret 
quod Cunibertus illi mandavit,ipfe refpondit: 
Hoc facere ego non pofTum, quia inter cont09 
B fuos fandi Archangeii Michaelis , ubi ego illi 
juravi, imaginem confpicio. (184) Tunc unus 
ex illis prse pavore, inauit, cernis quod noa^ 
eft, & tibi jam tarde eft mod6 ifta meditari • 
Conferuntur itaque acies perftrepentibus buc- 
cinis, & neutra parte locum dante, maxima^, 
populorum fadh eft ftrages . Tandem crudelis 
tyrannus Alachis interiit , & Cunibertus adju- 
vanteDominoviltoriam cepit. Exercitus quo- 
que Alachis, comperta ejus mone, fugae fub- 
ndium arripuit , b quibus quem mucro non^. 
perculit, Addua fluvius interemit . Caputque 
Alachis detruncatum , cruraque ejus fucciia^» 
funt, informeque tantum , truncumque cadaver 
remanfit. In hoc bello Forojulianorum exer- 
citus minimfc fuit , quia cbm invitus Alachis 
jurafTet, propter hoc, nec regi Guniberto,nec 
Alachis auxilium tulit , fed ciim illi bellunu 
commififsent, ipfi ad propria funt reverfi. IgU 
tur Alachis hoc modo defundlo , rex Cuniber- 
tus corpus Zehonis diaconi , ante fores bafili- 
cx beati Johannis, quam ipfe erexerat, miri- 
fice fepeliri mandavit . Ipfe ver6 regnaturus 
(185) cum omni exultatione, & triumpho vi- 
(Storias, Ticinum reverfus eft. 



nummi ai> ea gente fignati (acra illius imagine 
haftam & contum deferentis. Duos nuper aureot 
unius formas exhibuit mihi vir literarum aman- 
tiffimus*£fieronymus Antonius Reyna a Rcgiis 
Rationibus, rei monetarix peritia 8c officio prae- 
fiantiflimus 9 eofque in Luitprando Rege defcnptot 
dabimus . Argenteos etiam ejuidem form» habuit 
Camillus Peregrinius $ 8c utrofque a Beneventanit 
Dynaftis excuios aflerit ea fortaffe conjeftura , 
qu6d apud eofdem vidna Gargani montis religio 
trequenriorem S. Michaelis cultum rcddidcrit. 
(185) Amb. regnator • 



Explidt Uber Qumtus de GeJHs Lmgobardmm. 



INCI- 



Digitized by 



49° 



INCIPIT LIBER SEXTUS 

DE GESTIS LANGOBARDORUM. 



CAP. L 

Qucmodo Romoaldus Tarentum cepit> & quomodo 
Tbeuderada monaflerium Sanfti 
Petri adificavit . 

DUm ifla apud Langobardos trans 
Padum genintur,Romoaldus Be- 
I neventanorum Dux , congregata 
exercitus multitudine , Tarentum 
expugnavit , & cepit , pariqut^ 
modo Brundufium , & omnem tllam quae in- 
circuitu eft latiffimam regionem fuae ditioni 
fubjugavit • Conjunx quoque ejus Theuderada, 
(i) eodem tempore foras muros Beneventanae 
(*) civitatis, Bafilicam in honorem Beati Pe- 
tri Apoftoli conftruxit , quo in loco multarum 
ancillarum Dei coenobium inftituit. (3) 

CAP. II. 

De morte Romoaldi, & quomodo corpus Beati 
Benedifti ad Gattias delatum ett . 

ROmoaldus quoque poftquam fedecim an- 
nos ducatum geffit, ab hac luce fubtra- 
&us eft: (4) poft quem ejus filius Grimoal- 
dus tribus annis Samnitum populos rexit . (5) 



(1) Mod. Theodorata. 

(I) Aliis deeft 4 Beneventana. Lind. & Mod. 
(j) Mod. conftituit. 

(4) Hi verb anm (bene fcribitBollandus in commentario 

praevio ad vitam S. Sabini Epifcopi Canufini ) a 
morte patrisy non a tempore quo is Regnum invafit 
numerandi videntur . Nam /i anno demum DCLXIV. 
aut DCLXV. poft Gracos aBeneventi obfidione depul- 
fos , c&fitm tiumorum opera Lupum , bos ipfos Fo- 
rojulii ejeths , data Komoaldo eftconjux , fecundumjam 
aut tertium in principatu amum agenti 9 qui fiet ve- 
ri/imile , filio » qui nomifi triemium patri fuperftes 
fuit , junftam matrimonio Vvigilrndam filiam Berta- 
ridi adbuc pene puero ( ut inf ra narrat Paulus ) Dein- 
de fequmtium Ducum cbronologia optime conftaMt , 
fi Romoaidi exordium amo DCLXXI. quo mortuus 
eft pater , velDCLXXIL flatuamus alias vacillatura. 
Succeffit itaque Grimoalao vita funfto armo Cbrifti 
DCuXXI. tmperavitque annis XVI. 

(5) ScauiturlaudatusBollandus. Ei (nempeRomoaldo) 

fubrogatus anno DCLXXXVII. Grimoaldus filius 
adbuc adolefcens fub cura Tbeodorada matris , ut in 
vita J. Sabxrn cap.$. num. 16. dicitur &c. cCimque 
triennio in ducatu vixerit , ejus obitus anno DCXC. 
eft alligandus . 

(6) Al. Vviniltnda. Lind. Vvmiolinda. Mod. 

(7) Alias Fartbariti. Mod. non legit W Regis . 

(8) Grimoaklo Grimoaldi Regis nepoti Gilulfus defun- 

tki Ducis frater fucceffit anno di&o DCXC. con- 
gruitgue firmata per Bollandum chronotaxis cum 
ns,qua9 de ipfoGifulfo fcribit Anaftafius injoan- 
ne VI. , 8c nofter infra cap. XXVII. , unde illius 
obitus poft decem 8c feptem ducatus annos in 
DCCVII. incidit ; atque fuec ideo diftindtius no- 
tavi , ut fubfequentium rerum chronologia clarius 
emergat . 

(9) Al. Vvinniperga , aL Vviniperga. Lind. 
MSS. noftns Vyiniperga. 

(10) AL Monte. Lind. 

(II) Amb. Caffim. 

(ix) Amb. & Mod. requiefcit ab aliquantis &c. 

(13) AL Ceromannorum , vel Aurianenfium. Lind. Ambr. 

Celmamcorum , vel Aurelianenfium . Mod. Celimam- 
corum , vel Aurianenfium . 

(14) S. nempe Aigulfus Monachus , idemque Martyr , de 

quo vide A£ta SS. Bollandii , 8c Mabillonii a Mum- 
mulo ilbus Abbate miffus , cui Cenomanni focii 
fa&i funt, ut Adrevaldus in fua hiftoria transla- 
* tionis fcribit , & Franci mordicus contenduat. 



B 



Huic in conjngio fociata fuit Wigilinda (tf) 
foror Cuniberti, filiaBertaridi (7) regis.De- 
fun&oque Grimoaldo Gufulfus ejus germanus 
dudfcor efFeftus eft , prarfuitque Benevento an- 
nis decem & feptem . (8) Huic fociata fuit 
Winiberta» (9) quce ei Romoaldum peperit. 
Circa haec tempora 9 cbm in caftro (10) Caffi- 
no, (11) ubi beariffimi Benedi<fti facrum cor« 
pus requiefcebat , (12) aliquantis jam elapfe 
annis , vafta folitudo exifteret , venientes ac^ 
Cenomannicorum , velAurelianen&im (13) re- 
gioneFranci, (ta) dum apudveneiabilecorpus 
pernotStare (15) fe fimuialient , (16) ejufdem ve- 
nerabilis patris, pariterqueejusgermanaB vene- 
rancte Scholafticse offa auferentes, in fuam pa« 
triam afportaverunt . Ubi fingillatim duo mo- 
nafteria in utriufque honorem (17) beati Be- 
nedifti, & fan&e Scholafticae conftrudla funt. 
Sed certum eft nobis os illud venerabile , 8j 
omni nedbare fuavius, & oculos femper caele- 
ftia contuentes , cetera quoque membra quam- 
vis in cinerem defluxa, (18) remanfifle . So- 
lhm etenim fingulariter Dominicum corpus non 
viditcorruptionem . Ceteriim omoium Sanfto- 
rum corpora, in «ernam poftea gloriam re- 
paranda, corruptioni fub)e<sk funt; his excep- 
tis, qu2e ob divina miracula fine labe fervan- 
tur. (19) 

CAP. 



(15) Frequentiflima apud vcteres Chriftanos hujus verbi 
acceptio pro no6hirnis precibus ac pfalmodiis, de 
quibus D. Hieronymus , Tertullianus, aliique . 
Amb. fimularent. 

(17) Amb. in utrorumque bonorem , boc eft Beati &c. 

(18) A. ^ incinerem nonleg. MS.Lind. tiltbataremanfijfe. 
Mod. ccetera quoque membra quamvis defluxaremavfife. 

(19) Celeberrimam ex hoc Pauli noftri capite controver- 

fiam de translatione corporis S. Abbatis Benedi- 
Oi , ejufque fororis ScholafticaB Cafinates inter 8c 
Floriacenfes Monachos, immo inter Italosnoftrot 
& GaUos multoties refricatam praftanti/Iimi viri 
jamdiu pertra&arunt . Atumen hic' locus , qucm 
ad fuas quifquc partes trahere ftudet, ex meo in- 
ftituto meam expetit qualemcumque animadver- 
fionem. Quamobrem id unicemihi necelTari6 tri- 
buens, reliquam controverfi» partem e fubfequen- 
tium Hiftoncorum monumentis , vel Sum. Fon- 
tif. Bullis, Imperatorum , Regumque diplomati- 
bus excitatam , & fi au« iunt alia ad caufam 
conducentia, in tanto affertionum conflidu ,peri- 
tioribus explicandam Jibentiffime relinquo. Refu- 
git enim ( ut Baronius , cujus ego non fum di- 
gnus vocari difcipulus , in hac eaidem re jam ante 
lcripferat ) refugit, inquam, antmus tam denfum 
bujus controverfia adrre fpinetutn . 
Itali noftri Leonis Oftienfis au^toritate Fauli lenfum 
iu explicandum contendunt , ut in prima oratio- 
nis parte quas tunc temporis de translatione cor- 
poris S. Benedidci circumferebantur ex vulgi ore 
referat ; in iecunda verb ea auas fibi ex veritate 
comperta fuerant . Scribit Oftienfis in fuo Cbro- 
nico Cafinate cap. XLIV. Qui verb Pauli Diacom 
veracis utique & tnfignis Hifturiograpbi teflhnonio fu- 
per boc ( nempe translat. corp. S. Benedii^, & Sch. ) 
fe fulcrri exifttmanty noverhtt confuetudinem banc ejji 
rerum geftarum Scriptoribus , ut in narratione fia 
oPimonem vulgi fequantur . Nam & apud Lucam B. 
Maria Jofepb patrem Dommi appeUat dicens : Egp 
& pater tuus dolentes qwerebamus te% & apudMar- 
cum Herodes pro eo qubd puella caput Baptifts qua- 
fient dicitur contriftatus , quod utrumque nequaquam 
verum fuijje nemo qui nefciat . Addit ad hasc Laure- 
tus Cafiinenfis in fuo Itbello de vera exift. corp. 
S. Benedi<5ti in Caulnenfi Ecclefia pag. mihi }i6. 
argumenta jrtura , ut Oftienfis explicarionem fir- 
met; ex quibus cum folidiora Nuceus in appen- 
dices IL oc IIL ad Leonem ipfum , typis Roma- 
nis cxcuXas, coruulcrit , iftius referam verba. Mr- 



Digitized by 



Goosle 



ai> 
iiiit 
:rit. 
4 
cor. 

Ire. 
rpus 
ve. 
se. 
pa. 



.t 
«!e. 
Jim. 
So- 

noa 

Dlt. 

rcep- 

i rfi 
!S,ck 



Boaii. 

iTii rj 
>,p 

fiDOD- 

mf* 

iu,jfr 
funi> 

itcto 
ifc* 

jlllj^ 

.«* 
*> 



PAULI DIAC 
CAP. iii. A 

IV Rodoaldo duce Faro-juliano , (Jr & ^jrfrit 
$ta ejtti ducatwn invafit . 

AT vero Rodoaldus , quem apud Forum- 
julii premifimus ducatum tenuifle , ciim 
ab eadem civitate abeflet , Ansfrit (20) de_ 
caftro Reunia (21) ducatum ejus abfque regis 
nutu pervafit . Qjio comperto Rodoaldus in- 



rwilf tftftew 9 fcribit Nuceus, vidert queat ( quod 
notavitLauretus) Pauli Vvarnefridi auforitate Ad- 
verfarhs ttiti . Cim Paulut pojtquam translationis » 
feu furreftionis memoriam fms mfermjjet commenta- 
riis » contiuub fubdat . Sed certura nobis eft os il- 
lud venerabife, 6c omni nettare fuavius, & ocu- 
los fcmper coeleftia contucntes , catera quoque 
membra (nota) quamvis incinerem defluxa rc- 
manfiffe: quo yerborum circuitu quis non videtPau- 
Jum plane corrigere , ac refutare narrationem , quam 
ax aliorum utique monumentis , non enbn fuo avo id 
ftidifle refertuty prtia exfcripferat } & fortajfis id 
fcripjerat & vulgaverat antequam apud Caffvnates de 
rei veritate Jtncerius edoceri potuiffet : unde id pojka 
retra&avit fubneftens certum ipfi & Cajfmatibusfuif- 
fe integrumBeneditH corpus CaJ/hti remanfijje. Quip- 
fe non cineres tantum ; fed os & oculos , & ce^tera, 
boc efl membra . Non ergo furrepta . In tercia vero 
appendice iterum argumentatur . Nam quod ex 
Pauii Dusconi tefttmonio regeritur* fatis fuperque in 
fracedentinoftra dijjirtatione rejeBumeft. Quidemm 
fer os 8c oculos iemper coeleftia contuentes animo 
fercipere potuit Pauius-; nifi cahariam tunc conftan- 
tem cum cavo oculorum ? Quid percatera membra y 
mfi corporis univerfam compagem ? Quod enhn fub- 
dtt licet in cinerem defluxa , non ajjerendo , fed per- 
mittendo » & ex mente Gallorum loquitur , quafi 
diceret . Quamvis vobis concedam m cinsres membra 
defluxijfe , commimis ea efl mortalium condttio; foius 
quippe San&us San&orum non vidit corruptio- 
nem. Cujus vi comparationis aperte indicat per mem- 
bra cbterea aliud non mtelligere voluijje » quam non 
iucorrupta , fed m cmres fenfim abeuntia , qu* cme- 
rum afpellatiom nou tnfrequenter accipi foJerenorunt 
erudiu &c. 

Galli contra, pro quibus acerrime hucufque pugna- 
runt yiri do&iflimi, quos in fua diflertatione re- 
cenfuit eorura poftremus Mabillonius feculo II. 
Benediaino, in hanc ferme fententiam hunc lo- 
cum explicant, conceptis Mabillonii verbis. Pau- 
fec , fcribit ilie , S. BeneditH ojfa Gallis concedit , 
fed merabra in cineres defluxa Caflinatibus vin- 
dicat . Qus membra ? os & oculos, & cetera id 
genuty idficarneaj quamvis in cinerem defluxa 
Catera , mquam y prater ojfa , qus ante Gallis adfi- 
gnaverat. Quippe nulla CaJfmatibus membra conce- 
dtim/s in cinerem defluxa. Non ergp offa* qua non 
faciU tn ctnerem refolvuntur . Unde cum Paulus m 
iib. VL cap. XL. ait Petronacem ad facrum corpus 
B. P. Benedi&i pervenifle , vel membra in pulve- 
rem foiuta fynecdocbicos intelligit , vel potitis tumu- 
ium ipfum , eo loqtiendi modo figurato , quo continens 
fro re contenta accipitur . Verum ita fit , Patdus 
friorem fententiam retraftaverit : certe qua membra 
dicit remanfifje Caffvni , ea in cinerem defluxa affir- 
tnat &c. 6c infcrius . Denique certum eft Paulum , 
non quidem fiecularem , fed jam Monacbum in ipfo 
Monajlerio Cajfinenji fcribenda btftori* fua dediffe ope 
ram , qmdtatet tum ex boc loco, ubt atti fed cer 
tum eft noDis os illud &c. remanfifle , tum ex 
iib. L cap. XXV 7. ubipoflquam S. Benediftum , quem 
fuum ipfius Patrem identidem appellat , fluribus 
commendavit , de Marco Poeta ac Monacbo , bac fcri 
Irit. HUC autem , hoc eft in Caffini Montem 
peryeniens , in magna fe fempercontinentia coar- 
tavit . Ec hac omnia ex Marci Poetas carmine 
fumpfi , qui ad eumdem Patrem HUC veniens 
&c. & paucis interpofitis . Certum eft hunc egre- 
cium Patrem vocatura coelitus ob hoc ad hunc 
fertilem locum , ut hic multorum Monachorum, 
ficut 6c nunc Deo pr«fule facla eft, congregatio 
fieret &c. Concludit tandem Mabillonius. Ma- 
neat ergo fixum Paulum non ex vulgi optnione » non 
ex ignoratione , fed ex fua & fuorum Cajfmatium 
fententia tum recepta locutum fuijfe , dum Galiis 
ojfa S. Benedi&i » Cajfmatibus ctneres attribuit » nec 
umquam fententiam retraftaffe . 

Haec argumcnta quae Paulum noftrum refpiciunt 
intcgra ferrae retuli, ne panium ftudio teneri vi- 
lom. I. 



O N I L I B. VI. 491 

Hiftriam fugit , ac deinde navigio per Raven- 
nam Ticinum ad Cunibenum regem perve- 
nit. Ansfrit vero uon contentus ducatum Fo^ 
rojulianenfium regere, infuper contra regem 
Cunibertum rebellans , regnum ejus invadere 
voluit . Sed comprehenfus in Verona , ad re- 
igem dudlus, evulfis oculis in exilium retrufus 
eft . Forojulianorum autem ducatum poft haec, 
Ado frater Rodoaldi loci fervatoris (22) no. 

mi- 



B 



D 



E 



derer; at minime difllmulanda eil leftio codicum 
noftrorum MSS. qui pro verbo Requitfctbat edito- 
rum,ciare, atque fine ulla vitiataj icripturoB fuf- 
picione habent REQUIESCIT: eaque kciio con- 
cordat cum altcro ejufdcm Pauli capite , XX VX 
nempe libri I. ubi lcgimus • Denique cim drvvna 
admonitione a Subiacu in bunc ubi requkfcit focum 
fer qumquaginta fere millia adveniret &c. Si verb 

fenuina hoK fuerit, ut cx antiquoprasfenim Am- 
rofiano codice , cujus fpecimen in hac noftra 
editione exhibuimus,perfuadere mihi ncn temere 
poflem , jam Paulum noftrum Italis , & Caflina- 
tibus fuis faventem haberemus : Qyinimmo exal- 
tera fubfequenti noftrorum Codicum iectione ar- 
gumenta 6allorum enervata concidercnt , fi vere* 
ut eft in A mbrofiano , & Modoetienfi, Paulus fcrip- 
fcrat : Sed certum efi nobis os illud venerabile » & 
ornni netlare fttavius , & oculos femper cceieflia con» 
tuentes , catera quoque membra , quamvis defuxa re» 
manjjjje . Quippe lenfus effet (nifi fortalsc hallu- 
cinor) pro comperto habuiise Paulum in Cuflino 
fervari corpus S. Benedicli, nempe os y & ocubs f 
& catera membra y quamvis defiuxa , hoc eft fua 
compage foluta : atque is ideo infjgniorailla mem- 
bra deiignavit , ut iacrum pignus magniiaceret : 
contineoat enim os ilhid omm mfiare fuavius , & 
ocuios femper cmUflta contuentes . Nec fatis conilare 
puto quod Mabilionius abiblute aiseruit , Pau- 
lum noftrum poftquam Monachum induerat in 
Caflino Monte hanc Langobardorum hiiloriam 
fcripfifle , quamquam vir do&jflimus digna inge- 
nio fuo utarurconje&ura , quippcfcmpulusadnuc 
reftat ex Leonis Oftienfis cap. XV. iui Chronici, 
ubi de accufato Paulo verba faciens , Carolum Re- 
gem in virum fcientifllmum mifericordia motum 
ita procercs fuos alloquutum fuifle narrat: dtcitt 
guidfuper boc vobis vtdetur: at ilh julete >inquiunt, 
ut eruantur ejus oculi , ne altquando aiiquas alicui 
contra vos Ittcras dirigat . Etubt 9 vel quandoy att Rex, 
tam hijignem Hiftvriograpbum , aut foetam inventra 
valebimus l Ergo anxequam accuiatus hiftoriani 
Paulus fcripferat, teitimonio Leonis, Vvarnefridi 
«voproximioris , qui bene illum noverat , muira- 
que nobis de illius vita, geftifque fervavit, quss 
alibi fruftra quaefierimus . Mettenfiumquidem Epi- 
fcopotum hi&oriam Paulus fcripferat: ut quis ho- 
mo praefertim Gallus tanti fecent , ut in admiratio- 
nem traheret, ejufque merito iram excuteret ? Ac- 
cedit etiam vetuftius alterum abHildcrico Abbate 
non obicurum argumentum in epitaphio , ouo Ma- 
giftri vitam, & memoriam celcbravit : in eo legimut 
Dtvino pijhntlu regalis protinus aula 
Ob decus & lumen patria te fumpjit alcndumi 
Cim tua poft Tibridem populis & Rtgilus altis 
Tunc plactda cuncJis vita j jhidiumque manereti 
Omnia Sopbia ceptfti culmma facra , 
Rege monente pio Ratcbis » penetrare decenter , 
- Plurima captajjes digne Cum dogmata : cujus 
Rejplendens cunllas , fuperis ut Pbcebus ab aftrit 
Arftoas ruttlo decoraftt iumtne gentes . 
Quibus,nj mea me fallit iententia , Langobardo- 
rum hiftoriam innuit . Hinc iequitur Pauli mo- 
nachatum deicribens 

Hac fint jam nimium fluvidi cum glcria ftcli &e+ 
refque in eo ftatu ab eodcm geftas enumcrat , ut 
in integra illius epi taphii lec^ione ante noftram edi- 
tionem. Atque indeconjecerim ipfoRachifio Rege 
hortante fcribcndac hiftoriae primam manum ad- 
movifse , utcumque in Caifino monte fradtis Lan- 
gobardorum rebus fonaifis ablolverit . Sed plura 
lam oneri efsent. 

(10) Al. Aufridus. Lind. 

(xi) Al. Reuma. Lind. fed fcrvanda prima Iectio , Ut 
alibi notavi. 

(11) Al. fervationis. Lind. ^ m 

Loci Servatores funt qui mittuntur a pr«fe£lis pn*- 
torio, vel comitibus, vel pratfidibus juris dicendi 
caufa , ut explicat D. Cujacius obfcrvationuxn 
lib.IU. cap.XIV. Ltnd. 

Eeee 



Digitized by 



Google 



49* 



DE GESTIS LANGOBARDORUM 



mine pcr amwra * 8t menfes feptero guberna- 
vic . 

C AP. IV- 

De Synodo, qua apud Omjiantinopoljm faCIa eft , 
& dc epiftola Damiani Efifcofi . 

DUra hac in Italta geruntur, hercfis apud 
Conftantinopolim orta eft, qu« unam in 
Domino noftro Jefu Chrifto voluntatem, & 
operationem afleverabat . ^3) Hanc autenu» 
haerefira excitarunt Gregorius (24) Patriarcha 
Conftantinopolitanus , Macarius , (25) Pyrrhus, 
Paulus , & Petrus . (z6) Qjjam ob caufam Con- 
ftantinus Auguftus , centum quincjuaginta Epi- 
fcopos congregari fecit : (27) inter quos ctiaro 
fuerunt legati fandte Romans Ecclefia? , mifli 
ab Agathone Papa, Johannes Diaconus, & Jo* 
hannes Portuenus Epifcopus , (28) qui orones 
candem haerefirn damnavcrunt . EA hor£ tantae 
aranearum tela in medio popuii ceciderunt , 
ut omncs mirarentur. Ac per hoc fignificatum 
cft , quod fordes hasreticae pravitatis depulf» 
fint. (29) Et Grcgorius quidem Patriarcha^ 
corre&us cft , c?teri ver6 in fua defenfione^ 
0°) perfevcrantes anathcmatis ultione percul- 
«. (31) Eo tempore Damianus Ticinenfis Ec- 
clefise Epifcopus , fub nomine Manfueti Medio* 
lanenfis Archiepifcopi , hac de caufa fatis uti- 
lem , re6tegue fidei Epiftolam compofuit , 
quaj in pretata fynodo non mediocrc fuffra 



(tj) Monothelitarum hesrefis , in Oriente initium habuit 
non his temporibus , ut nofter alserit , fed vel ab ipfo 
Chriiti anno DCXVX eruditorum dilsertationibus 
plurimis inveftigatum , Hoc tempore , fciUcct anno 
DCLXXX, Sexta Synodus ad eam extirpandam 
S. Agathone Summo Pontifice, atque iraperante 
Conftantino Pogonato coacia fuit. Extant illius 
a&a , qux Baronius fupplenda contendit fcriptis 
Anaftafiii Bibliothecarii in vita di&i Pontificis. 

(»4) Mod. Georgius , & fic infta ; eaque le&io genuina 
Conftat enim Georgium Conftantinopolitanum 
Patriarcham Sextae Synodo cum Macario inter- 
fiiifse, duopraccipua Monothelitarum capita : Geor- 

!\\w% meliore conlilio ab errore refipuit > ut Pau- 
us etiam infra narrat, 
(t0 Antiochenus Epifcopus maximus illc falfarius , qui 
latA per Synodum fententi& ab honore decidic 
Pontificatus . 

(16) Et hi quoque Conftantinopolitani Patriarch» • Vide 

Zonaram, Sc Theophanem . 

(17) Numerus Efifcoforum (fcribit Baronius ) qui Synodo 

interfuijfe dicuntur , diverfus <t dherfis Auftaribus 
fomtur : ducentos oCbghrta novem babent Amtales 
Gracorum > tam apud Cedrenum , qttam afud Tbeo- 
fbanem . Pbotius m efiftola , jtve libello de Synodis 
numerat centum feptuaginta , centum verb qumqua- 
gmta Paulus Diaconus . Tbeodorus Balfamo fonit 
Centum feftuagmta & unum . In ultima autem aBio* 
ne ejufdem Synodi numerantur fubfcrtfti omnes Efi 
fcoft cum Legatis , Presbyteris > & fjiaconis centum 
fexaginta fex : vernm iffo Synodi exordio longe mi- 
nor numerus babetur % qubd Efifcofi ornnes tanta 
brevhate temforis mmhne feroemre fotuerint Con- 
ftantinofoiim , His addo Anaftaf. in S* Leone II 
CL. Patres 8c ipfum numerantera , 

(*8) Alias Efifcofus Tulenfis . JLind. 

Anaftafius pontificios Legatos Conftantinopolim ab 
Agathone mifsos Synodi celebrandse caula, fofce- 
ptis divalibus Dono pnedecefsori fuo miffis ita 
nominat : Et direxit Abundantium Patemenfem , 
Joatmem Rbegitamm , & Joamtem Portuenfem Efi- 
jfcofos, Tbeoaorum, & Georgium Presbyteros ,Joan- 
nem Viaconum , & Conliantmum , Tbeodorum Presbv- 
terum Ravennatem* atque religiofos fervos Dei Mo- 
vacbos &c, Hi ab Imperatore honore maximo ac- 
cepti fuerunt, arque dimiffi , fraudem Macarii in 
Synodo detexerunt , 8c rec^am Romanorum Pon* 
tificum fidem optime vindicarunt . 

(*9) Hac item ex noftratibu* narrant Anaftafius, 8c Hi- 
ftor. Mifcella. 

(jo) Mod. dijfinjiom, 



B 



D 



E 



gium tulit. (31) Re&a autem 8e vera fide* 
hxc eft , ut in Domino noftro Jefu Chrifto > 
ficut dua? funt natura , hoc eft , Dei & homi- 
nis , fic etiam du» efle cfedantur voluntates , 
j five operationes. Vis audire de eo quid deita- 
tis eft i Ego, inauit, & pater unum fumus . 
Vis audire auid numanitatis ? Pater major me 
eft. Cerne fecundiim humanitatem eum in no* 
vi dormientem ; cerne ejus divinitatem , chm 
Evangelifta ait , Tunc furgens imperavit ven* 
tis , & mari , & fadka eft tranquillitas magna . 
Haec eft fexta fynodus univerfalis , Conftantino- 
poli celebrata,qu2e Graeco fermone confcripta» 
temporibus Papse Agathonis, exequente,acre- 
fidente Conftantino principe intra fepta pala* 
tiifui.(33) 

CAP. V. 

Dc Eclipfi lun*> & filis, & de peftikntia 
" qvue Roma y & Ticmi fafta efl. 

HIs temporibus per indiftionem o&avam 
Luna eclipfin pafla eft . Solis quoquc- 
eclipfis eodem pene tempore , hot£ diei quafi 
decimd, quinto Nonas Majas efFedla eft, (34) 
moxque uibfecuta eft graviffima peftis tribus 
menubus, hoc eft , Julio, Augufto,& Septem- 
brio: Tantaque fuit multitudo morientium , ut 
etiam parentes cum filiis , atque fratres cunu 
fororibus, bini per feretra pofiti, apud urbem 
Romam ad fcpulchra deducerentur. (35) Pari 

etiam 



(li) Amb. 8c Mod. ferfeverantes anatbematizati funt di- 
vma ultione fercu/fi. 

(32) Eminentiffimus Baronius in noris ad Martyrologium 
Paulum noftrum crroris arguic hoc loco , qu&d 
aiserat S. Damianum Papienfem Epifcopum epi* 
ftolam icripfifse nomine Manfueti Archiepifcopi 
Mediolanenfis ad Conftantinopolitanam Synodum 
contra Monothelitas , cum in Concilio Romano 
fub Agathone reperiatur fubfcriptus Magnus, noa 
autem Damianus Epifcopus Papienfis. Sed (ref- 
pondet Ughellus communiter probatus ) fi vvr 
feritiffvmus rerum Ecclejtafticarum re&iis bac vict 
calculos fofuijfet , adverttjjttque Magnum Popilien- 
krafeJubf{rifJtfe 9 nonP^pien{em y Anaftaftumque% 

fui eo Concilto interfuerat praceffijjfe bttnc ncjkum 
)amianum Papienfem Efifcofum » non adeb demtra- 
tus fuijfet Pautum Diaconum , qui eam efiflolam at- 
tribuit Damiano Eftfcofo , qui fer id temfus tan- 
tum Presbyter erat , illamaue efijiolam dt&averat 
amo % antequam fuccederet AnaJiaJio 9 qus etucm ipfi 
Romans CottcUii decretis fuhfcrifjtfse referitur . hec 
tamen Paulo Diacono datidum vttio eft Jt duxerit }a- 
rum referre dixifse an Presbyter , an Efifcofus Lo* 
mianus efijhlam tllam confecerit : gravi enim Hijkh 
rico faciie futt unxus arm moruiam contempjifse ab 
exarata eftftola . 
(») Qi 10 ^ TruIIus , vel Trulla appellabatur, & 
ut alii icribunt Tholus a forma fuperimpofiCB 
teftudinis . 

(34) Lunaris hujus eclypfis meminit etiam Anaflafius in 
Agathone his verbis : IndiS. VllL Luna eclyffm 
pertulit menfe Junio , dxe XXVllL Sed Pagius in 
Critica-chronolog. ex Calvifio in o^ere Chrono- 
logico reponitXVIIL feria fecunda meunte> ho- 
ra tantum dimidia poft mediam no&em , anno 
Chrifti DCLXXX., in quem incidit VIU. indi- 
clio, Solarem ver5 ,quam hic narrat Paulus ,idem 
Calvifius probat praxrefiifse lunarem , fa<aamaue 
anno pnecedenri die XIII. Julii ,feria quarta , no- 
ris quatuor poft meridiem . 
Similia de pefte qu« Rom», atque in fuburbiis, & 
caftris hoc tempore grafsata eft pene ad verbura 
habet Anaftafius in S.Agathone. Ticinumetiam 
Regiam Langobardorum urbem eadem calamita* 
te defolatam addit Paulus , donec allatis ab urbe 
Roma B. Sebaftiani Marryris reliquiis, atque al- 
tare conftituro in Bafilica B. Petri ad vincula , 
dira lues cefiavit. Appellationem S.Petri advin- 
cula utrique Romanas, acTicinenfi bafilic» com- 
mune in eam fentenriam traxiise puto dodif, Ba- 
lOftium ^ aliofque » ut ab hoc Pauli capite dedicatki 

alu- 



Digitized by 



G oogle 



II. 

pa, 
:mo. 
ipa, 

P4 



1% 
% 

quafi 

M 

nixs 
tem- 
\a 
:uau 
rbeia 
• Piri 
am 

ks^ 

lopiio 

incpi. 

jiicopi 

tQCUQ 

omiEO 
is , noa 

)pv 

^iicS- 

i,an 



PAULI DIAC 

ttiam modohawpeftUentiaTicinumquoquede- A 
populata eft , itaut cun&is civibus per juga mon- 
tium feu per diverfa loca fugientibus , in foro 
& per plateas civitatis herb* 9 & fruteta na- 
fcerentur . Tuncque vifibiliter raultis apparuit, 
quia bonus & malus angelus no&u per civita- 
tem pergerent, & ex juffu boni angeli, malus 
angelus , qui videbatur venabulum manu fer- 
re , quotiens de venabulo oftium cujufcunque 
domus percuffiffet , tot de eadem domo die_ 
fequenti homines interirent . Tunc per reve- 
latiooem cuidam di&um eft , quod peftis ipfa 
prihs non quiefceret , qukm in Bahlica Beati 
Petri , quae ad Vincula dicitur , SandH Seba- 
ftiani Martyris altarium poneretur. Fadkumcjue 
eft, & delatis ab urbe Roma Beati Sebaftiani B 
martyris reliquiis , mox ut in jam didta bafili- 
ca altarium conftitutum eft , peftis ipfa quievit 



CAP. VI. 

Quamodo per antiquum boftem Aldoni , & Grau- 
foni nunciaturn efl , quod eos Cuniber* 
tus occidere vellet . . 

REx vero Cunibertus , dum poft hasc cum 
ftratdre fuo, qui lingul proprid Marpa- 
his dicitur , confilium iniret in civitate Tici- 
nenfi, quomodo Aldonem, & Graufonem vit& 
privare deberet , repente in feneftra , juxta— 
quam confiftebant , una de majufculis mu'fca_ 
confedit. (36) Qpam Cunibertus cultello ut 
extingueret percutere volens, ejus tantiim pe 
dem abfcidit. Aldo verfc, & Graufo , dum ad 
Palatium regis confilium nefcientes venirent , 
ciim bafilicas fan&i Romanimartyris,quaepro* 
pe Palatium fita eft , (37) propinquaffent , re- 
pentfc eis obvius quidam claudus uno pedc^ 
truncato fa£us eft , qui eis dixit , qu6d eos 
Cunibertus , fi ad eum pergerent , occifurus 
effet . Qjni h»c audientes , magno timore cor- 
repti, poft altarium ejufdem bafilicae confuge- 
runt . Moxque Cuniberto regi nunciatum eft , 
qu6d Aldo , & Graufo in bafilicam Beati Ro- 
mani martyris confugiffent . Tunc Cunibertus 
ftratorem iuum arguere coepit, ut quid confi 
lium fuum prodere debuiffet . (38) Cui fuus 
ftrator ita refpondit: Domine rm rex, tu fcis, 
quia poftquam hoc confiliati fumus , ego a tuo 
confpe&u non exivi , & quomodo hoc alicui 
dicere potui ? Tunc rex ad Aldonem , & Grau 
fonem mifit, interrogans eos , ad quid in lo 



altaris ad honorem S. Scbaitiani Martyns in Ro- 
rnana S. Petri ad vincula bafilica repetatur , adfti- 
pulante potiflimum varia lectoone , quam in mar- 
gine adnotaverat ad ea verba ab urbe Roma , quo- 
rum vice pofuit ad urbem Romam , ut fenfus fit 
a catecumbis allarum fuifse in Urbem corpus 
S. Sebaftiani , ut interpretatur Sigonius lib. i. de 
Regno Italias: ea verb neque in Lindebrogianis, 
neque in noftris MSS. occurrit . Ticinenfium re- 
rum Scriptores uno ore aflerunt S. Damianum 
Epifcopum, quem paulb antc nofter memoravit, 
S. Marryris reliquias a Romano Pontifice impe- 
trafse , & folemni pompa , ere&o in ejus honorem 
altari in Ecclefia S. Petri ad vincula collocafse , ad- 
dito voto , quo fe , Clerumque adftrinxit , ut tribus 
diebus ante feftum , ipfoaue fefto die Epifcopus 
cum Clero folemnibus inititutis fupplicationibus 
accederet facra fa6kurus . Aiserit etiam Baronius 
eztare adhuc inRomanaBafilica ex mufivo opere 
imaginem ejufdem Sanc^i , ut vcre noftris etiam 
diebus afpicitur , promifta barba , unde commune 
pi&orum error arguitur j At ego licet de Romani 
Altaris antiquitate difcordare non aufim : facile 
quippe in ea calamitato paul6 anre hoc Ticinen- 
ie dedicatum fuit , hic Paulum de Ticinenfi lo- 
quutum fuifse crederem , docliuimique viri con- 
je6tursB fubfcribo, ab eo ufquc tempore propa-) 



ONI LIB. VI. 493 

cum fan£him confugiumfeciflent?Qyi refrxxu 
dentes dixerunt , quia nunciatum eft nobis , 
quod nos dominus Rex occidere vellet. Itera- 
td rex mifit ad eos, fcifcitans quis fuit illc^ , 
qui eis nunciaverit , mandans , ut nifi ei nun- 
ciatorem proderent , ejus gratiam invenire non 
poffent . Tunc illi ficut tadlum fuerat , regi 
narraverunt (39) dicentes , clauduro hominem 
obvium fe habuiffe , qui unum pedem trunca- 
tum habebat, & genu tenus crure ligneo ute- 
batur: & hunc fuilfe fui interitus nuuciunu . 
Tunc intellexit Rex, mufcam illam cui pedem 
truncaverat, malignum fpirirum fuiffe, & ipfum 
fui fecreta confilii prodidiffe . (40) Qjui ftatim 
Aldonem, & Graufonem in fua fide de eadem 
Bafilica fufcipiens, eifdem culpam pepercit , 
& in reliquum eofdem in loco haTbuit filio- 
rum. (41) 

CAP. VII. 

De Felice Diacono Grammatico. 

EO tempore floruit in arte GrammaticaFe- 
lix , patruus Flaviani prasceptoris mei , 
quem in tantum Rex dilexit , ut ei baculunu 
argento, auroque decoratum , inter reliqua«t 
fu* largitatis munera condonaret . 

CAP. VIII. 

De Jobanne Bergomenfi Epifcopo . 

PEr idem quoque tempus Johannes Epifco- 
pus Bergomatis - Ecclefiae , vir mir» fan- 
(SHtatis extitit. Qjii c\im regem Cunibertunu 
ia convivio dum fermocinarentur offendiffet , 
rex ei ad hofpitium revertenti equum ferocem 
& indomitum , qui immenfo fremitu fuper fe 
fedcntes terra allidere folebat , pneparari fccit. 
Cui ciim Epifcqpus fuperfediffet , lta raanfue- 
tus extitit , ut eum blando inceffu ufque ad do- 
mum propriam deportaret. Quod rex audiens, 
& Epifcopum ex eo die honore debito coluit, 
8c ei ipfum equum , quem fua fel&one dedi- 
caverat, dono largitus eft. (42) 

CAP. IX. 
De flella obfcura y qus tunc apparub* & de 
cruttatione Pefuvii montis* 

Ac tempeftate no&u ftella juxtavergilias, 
(43) coelofereno, interDomininatalem» 

& 



H 



gatam ad pofteros luilse religionem , ut peibt 
tempore ad eam propulfandam S. Manyiis no- 
men invocetur. 

(jtf) Alias de aviculis mufca confedit, Lind. 

(37) Verba qua prope (aJatium Jita eft, non leg.ifl Amb. 

(j8) AI. aufus eflet. Lind. 

(39) Amb. mandaverunt . 

(40) Amb. fecreti mmcium fuijji . 

(41 ) Amb. & Mod. fidelium. 

(4*) Interfuit S. Joannes Epifcopus Bergomenfis Conci- 
lio Romano contra Monothelitas fub S. Agatho- 
ne Papa , & citm Cttniperto Lcngobardorum Rtgi 
(fcribit Ughellus ) Ducique Qrrmoaldo , quem ab 
Arriana fe&a traduxit ad Cbrijium , unice carus ef* 
fet , ab iifdemqite m favorem fu* Ecclefke qtutmflura 
prrvilegia retultfset , demum cum Cuniperto contra 
Alacbium Ducem Tridentmum Arriana fetla ftqua- 
cem prcfetlus ad bellum , ab improfpero fortunm 
eventu irrcparahili cum Rege detrtmento accepto % 
baud longi a Bergomo fofl exquijita tormenta » car- 
cerijque fqualorem ob Catbolicam fidem a fuperbo 
impioque vtclore cafus eft m ipfo D, Alexandri tem- 
plo , ibique tumulatus &c. 

(43) Amb. vigilias , ut in editis Anaftafii exemplaribus ; 
placet prima Ie£tio ; nam qu« <rx«*<fic Grccii , 
VcrgilisB Latinis dicuntur notiffimaB Stell* * 



Digitized by 



Google 



494 DE GESTIS LANGOBA RDORUM 

& theophamam , apparuit , omnimodo inum- 
brata, vcluti ciim Luna fub nube eft conftitu- 
ta. Poft haec menfe Februario , (44) die me- 
dia , ftella ab occafu exiit , qu« cum magno 
fulgore in partes orientis declinavit . Dehinc 
menfe Martio Vefuvii eru<Sfcavit incendiunu 
(45) per dies aliquot , & omnia virentia cir- 
cumquaque pra pulvere , & cinere illius ex- 
terminata funt. 

CAP, X, 



Quomodo gens Sarracenorum Afrieam cept^ 
& Cartbaginem dirmt . 

TUnc Sarracenorum gens infidelis , & Deo 
inimica , ex /Egypto in Africam (46) 
cum nimia multitudine pergens,obfeflamCar- 
thaginem cepit , captamgue crudeliter depo- 
pulata eft, & ad folum ufque proftravit. (47) 

CAP. XI. 

De tnorte Gmftantim, & regno jfuftimam, 
& vifloria ejus de Sarracenis. 

INter haec Conftantinus Imperator apudCon- 
ftantinopolim moritur , & ejus minor filius 
Juftinianus Romanorum regnum fufcepit , cu- 

Ss per decem annos gubernacula tenuit . (48) 
ic Africam a Sarracenis abftulit,& cum eif- 
dem pacem terra marique (49) fecit. (50) 
Hic Sergium Pontificem , quia in erroris illius 
fynodo , quam Conftantinopoli fecerat , fave- 
xe , & fuofcribere noluit , miflb Zacharia.. 
protofpatario fuo , (51) juffit Conftantinopo- 
Jim deportari . Sed militia Ravenna , vicina- 
rumque partium , jufla principis nefenda con- 



(44) Addit Anaftafius 3c diem, nempe pofi Natak S- Va- 
lentini • 

(40 Mod, Vefevus eruttavit. per &c. A. Bebius eruftarjit . 
Ita Lindenbrog. & edit» Anaftaiiivita FontfF . 
Cumque is auttor hoec evenilse referat fub Bene- 
diclo LL » unicus illius annus in Pontificatu , 
nempe Chrifti DCLXXXIV. defignatur . At h«c 
non bene Paulus illigat cum irruptione Saraceno- 
v rum in Africam , de qua capite lequenti . 

(46) ex Mzyptoi & Africa. Mod. & Lind. 

(47) Abdulmelicus Calipha poft fubjectam ArabiamFe- 

licem Halanum ad nanc cxpeditionem dimifit , 
eumque Dacis Occidentis titulo infignivit . Is 
Cartnaginem obfidione cinxit, & impreffione fa- 
claoccupavit, murofque nobiliffima urbis ad fo- 
lum uf^ue deftrux't , anno Chrifti DCXCVI. ut ex 
Noweino Arabe firmat Pagius in di&o anno. m 

(48) Conftantinus Pogonatus ex Anaftafii teftimonio in 

Joanne V. detunchis eft initio menfis Septembris 
XIV. Indi&.,qu» ab eo menfe incoeperat, anno 
Chrifti DCLXXXV. SuccefTorem in Imp. reliquit 
Juftinianum hujus nominis IL annos fexdecim 
wi* attingentem , ut fcribunt Theophanes , Zona- 
ras, 8c Nicephorus, neque alia de caufa Paulus 
minoremappellat, nifi legendum fit; eSr ejus filius 
/fuftinianus minor (frc. 

(49) Mod. Sc Lind. trans maria. 

(50) Pacem hanc Scriptores omnes Byzantini, & praci- 

pue Theoghanes, Roman*Reipublica& valde per- 
niciofam improbant , quod Juftinianus dimiflis 
Mardaitis Imperii vires fregent. 
(50 Spatbarii erant corporum cuitodes . Cedrenus : ln 
<Br*6x?ios , 0 <7»fjuti9<pJ\ot% $\h, Inde Profiofpata- 
riut. Curopalata; O v^^caroiBcl^ Xtytrty on Im 
xsnai fA$v T«Aou<Jy nr?tiiav «7&f mxQayuv «r«f«/u«- 
vuv: vtw di «Vjju/av vwn^y/av . Lind. 

($0 Fufius Iiac narrat Anaftafius in Sergio , TruIIana 
heec Synodus quinifexta etiam appeliata paucis 
poft annis celefirata fuit in TruIIo magni palatii 
Conftantinoooli tani, ad fupplendam, ut Gr»ci prae- 
ferebant,Quinum 8c Sextam S^nodos, in auibus 
nulli canones editi erant ad difciplinae ieftaura- 
tionem , & reformationem morum . De anno ce- 
lebrationis illiu$ maxima inter eruditos contro- 



B 



D 



remnens 9 eundem Zachariam cum contumeliis 
ab urbe Roma, & injuriis pepulit . (52) 

CAP. XII. 

Qwmodo Leo yufHmani in exilkm trufi 
regnum wuafit. 



C)ntra hunc Jufttnianum Leo Auguflalem 
dignitatem arripiens , eum regno priva- 
vit ; Regnumque Romanorum tribus annis re- 
gens, Juitinianum exulem in Ponto fervavic , 

^ CAP. XIII. 



Qucmodo Tiberms Leonem fuperans , & m 
carcerem conjiciens , Imperator 
effeduseft. 

RUrfumque Tiberius contra hunc Leonem 
infurgens , (54) regnum ejus invafit , 
eumque toto quo ipfe regnavit tempore , iiu 
eadem civitate in cuftodia tenuit. (55) 

CAP. XIV. 

Quomodo Papa Sergius Aqmlejenfem Synodunu* 
nolmtem fanflam quintam Synodum 
fufcipere, correxit. 

HOc tempore Synodus Aquilejag fedka ob 
imperitiam fidei , (^uintum univerfale^ 
concilium ($6) fufcipere diffidit, donec faluta* 
ribus Beati Pap» Sergii monitis inftrudla , & 
ipfa cum cfteris Chrifti Ecclefiis annuere con- 
fentit . (57)Fa£a autem eft hxc Synodus Con- 
ftantinopoli, temporibus Vigilii Pap« , fub Ju- 

fti- 



verGa , fed plures anno Chrifti DCXCL affignant, 
Vide Baronium anno fequenti , ubi caufas omnes 
refert cur Sergius Synodo fubficribere recufavir. 

(53) Exa6to anno decimo Imperii , ut fcribit Nicepho- 
rus , Tuftinianus II. aLeontio Fatricio, quem no- 
fter Lecwem appellat , ab Imp, exturbatus eft . 
Hunc Juftinianus Orientalibus copiis Frgfe&um 
honore privaverat , 8c integro txiennio in cuftodia 
habuerat; mox dimifsum Greecix prarfecerat. Me- 
mor Leontius injuriarum , juvante Callinico Pa- 
triarcha , quem Imp. paulo ante occidi manda- 
verat, in Juftinianum infurgit, exofumque popu* 
lis ob nimiam farvitiam facile deponit , lingua , 
nafoque mutilatum in Cherfonemem urbem de- 
portat. Juftiniano abeacalamitate cognomen Rbh 
notmetiy graeco vocabulo eft additum . 

($4) Amb. rebellans. 

(js) Apfimarus militari favore in Imperium fublimatus, 
mutato nomine Tiberius appellatus , comitante 
navali clafse , que ab Africa poftquam eam Sa- 
raceni occupaverant re infecla redibat , Conftan- 
tinopoIimveniensLeontium anno Imperii fui ter- 
tio cepit , nafoque mutihtum in Monafterio Dal- 
mata? fervandum militibus tradidit , ut Theopha- 
nes , & Zonaras narrant . 
Cj^) Aliasj-tt^ tunc umverfaJe Concilium. LiruL 
(S7) Hac Faulus ad verbum ex Beda Iib. VI. de «tati- 
bus mundi , & firmat Anaftafius in Sergio, tec 
fcribens. Hajus temporibus Aqutlejenfis Ecclejia Ar- 
cbiepifcopus , & Synodus qm fub eo congregata efl* 
qui San&um quintum untverfale Concilium utpote 
errantes fufcipere dtffidebant > ejufdem Beatiffm iPap* 
tnomtts 1 atque doftrtnis inJku6ti,comerfifunt, iidem- 
que venerabtle Concilmm cum fatisfa&ione fufiepe* 
runt . Et qui priia fub erroris vhio tertebantur > do- 
firina Apoflolica Sedts iiiuminati cum pace cmfonan* 
tes veritati ad propria relaxati funt ( vd ut alias 
Jegitur reverfifunt) Id autem quo pa&o evenerit 
fufius explicat Eminentiflimus Nonftus-, ex quo 
prapcedenti Iib. IV. cap. 34. Schifmatis hiftoriam 
ufque ad divifionem Aquilejenfis Dicecefeos repe- 
tii. Profejuitur Iaudatifi. Auftor cap. L §. VI. 
ea qu« perSchifmaticos gefta funt poftAgilulphi 
mortem , cum Theodohnda Regina , accepta 4 



Digitized by 



[ 



PAULI DIACONI LIB. VL 



495 



iletU 



1'Jta. 



coa- 
Coq. 

li- 

omia 
m. 

eooo. 

33 d. 
Koa 

»7? 

i.r,£a, 



iirjtiic 
lliia- 



, 

jjonif» 



ftirfiano principe • contra Theodorum * & om- 
nes hsereticos , qui beatara Mariam folum ho- 
rainem, non Deura & hominem genuifle affir- 
jnabant . In qua Synodo catholice eft inftitu- 
tum , ut beata Maria femper virgo , e§or6*of 
diceretur, (j8) quia ficut catholica fides ha- 
bet, non hominem folbra* fed vere Deum, & 
hominem genuit . 

C AP. XV. 

De Tbeodaldo rege Anglorwn , auamdo 
N Romam veniens bapthatus efl , 
ftatimque obiit. 

HIs diebus Cedoaldus rex Anglorum Saxo-» 
num , qui multa in fua patria bella gef- 
ferat , ad Chriftum converfus Romam prope- 
ravit. (59) Qjni ad Cunibertum regem veniens, 
ab eo minfice fufceptus eft : is chm Romam per- 
veniflet, a Sergio Papa baptizatus, Petrufque 
eft appellatus , & adhuc in albis conftitutus , 
(60) ad reena cceleftia migravit . Cujus corpus 
in Bafilica beati Petri fepultum eft, & hoc fu- 
per fe epitaphium defcriptum habet : 



D. Gregorio Mag. V. Synodo , momtilquc fatis 
edo&a Catholicis maniiefto adhasfit , unde Firmi- 
nus,Petrus,Providentius, aliique Iftriae Epifcopi 
ad nos accefserunt , eoque exemplo nonnulli Ve- 
netias Antiftites fub Langobardorum ditione con- 
ftituti , folis Aquilejenfibus in rebellione perfevc- 
rancibus , eo potiflimum tcmpore , quo pauci ad- 
modum in orbe univcrfo V. Synodum recipcre 
recufabant . Schifmaticis paulopoft fub AdaioaU 
do Rege acceflit Agreftinus ille Monachus Luxo- 
vienfis Monafterii , qui per Aureum ejuidem Re- 
gis Notartum ad S. Atulam Bobieniem Abba- 
tem literas mittere non erubuit, ad deteftandum 
fchifma folliciuturus. Poftrem5 Fortunatus Epi- 
fcopusGradenfis, quem fupra nouvi adSchifma 
ticos aufugifse,fubiato Gradenfis Ecclefias thefau- 
ro . Hac perdurafse fchifma uique ad notata fer- 
meSergii tempora indubie demonftrant. At uter- 
que citatus Cardinalis obfervat fub Martmo Pap* 
Aquilejenfem Antiftitcm anno DCXLIX. Syno- 
do Lateranenfi interfuifse , itemque fub S. Aga 
chone fubfcripfiise literis ad Imperatorem datis 
& cum eo piures ipfius Epifcopi fuffraganei . At 
non unica hxc difficultas: emergit altera exPaul) 
noftri verbis , immo Bedas , qucm ille tranfcripfc- 
rat , ftilicet ; an Synodus quas in hoc Pauli capi- 
te Aquiieja fafta dicitur eadem illa fit qum Pela- 
gii rapx I. tempore , an altera iterum Sergii tem- 
pore coadla . Priorem fententiam fequuti iimt Ba- 
ronius , & Norifius , poftremus ea potiilimum ni- 
xus conje&ura qubd ex illo adverbio donec non ob- 
fcure coiltgatur , . qubd ille error , ac pravum de Sy- 
nodo V. judtcium dm ante Sergium apud Aquilejen- 
fes invaluerat . Alteram BoIIandus in notis ad vi- 
tam S. Honorati , Pagius in Critica-chronol. ad 
annum Chrifti 699. Sc alit plures . Palladius ju- 
ntor in hiftoria Forojulienfi vernacule fcripta Be- 
das , ac Pauii noftri lectionem corrigit , 8c loco 
Sergii Pelagium reponit , iuut ad primos acce- 
dat , fed huic , Bedas , & Pauli noftri codices re- 
ougnant . Bollandius incongruum credidit, Sergium 
Synodum illam correxifle dici, quas 150. 8c am- 
plius annos prsecefserat , Pagiufque putat Paulum 
Bedas proximiorem illius mentem tenuiise , ma- 
xtme cum citaos Anaftafii verbis,fubAquiiejenfi 
Eplfcopo, qui Sergii tempore fedebat , Synodus 
coa6ta dicatur , congruitque temporis ratio cum 
Pauli chronotaxi hec ad Tiberii Abfimarii tem- 
pora referentis . Inter omnes convenit fchifma 
quod Vigilio Papa fa6kum eft fubSergio tandem, 
ueo juvante , ceisafse . 

(j8) MS, Lind. femper vbrgo , nonficut Tbeodorus dicebat, 
fed Jkut Catbolica &c. 

{j$) Cedoaldum , quem vocat nofter , Beda Cedvald , 
Cedvaliam, vei Ceadvailam nominat, 6c Angli 

ni recenfet Baronius ad annum DCLXXXIX. 
valdradum . Nonnulli Britannorum t non ver6 
Tom, L 



B 



E 



Culmen, opes, fobolem, pollentia regna, tri- 
umphos, 

Exuvias, proceres, moenia, caftra, lares: 
Qpaequepatrum virtus , ckquas congefferat ipfe 
Cedoald armipotens, liquit amore Dei,(6i) 
UtPetrumfedemquePetri rex cerneret holpes, 

Cujusfontemeras fumeretalmusaquas, 
Splendificumque jubar , radiantt carperet hauftu, 

Exquovivificus fplendorubiquefuit , (tfj) 
Perfpicienfque aiacer recidivss prsemia vit*, 
Barbaricam rabiem nomen & inde fuum . 
Converfus convertit ovans, Petrumque vocari 

Sergius antiftes juflit ut ipfe pater. 
Fonte, renafcentis quem Chrifti gratia pur* 
gans,(6*4) 
Protinus albatum vexit in arce poli . (65) 
Mira fides regis, clementia maxima Chrifti, 

Cujus conulium nulius adire poteft. 
Sofpes enim veniens fupremo ex orbe Britan« 
ni 9 (66) 

Per varias gentes, per freta, perque vias. 
Urbem Romuleam vidit, templumque veren- 
dum 

Afpexit Petri, myftica dona gerens. 
Candidus inter oves Chrifti fociabilis ibit, 
Corpore nam tumulum , mente fuperna tenet . 

Com- 



Saxonum Regcm fuiisc contendunt , quos inter 
Sanderus ab eodem Cardinale citatus, ifquc Pau- 
lum erroris arguit,qucm, fi revera fuifset, inBe- 
dam vertcre dcbuerat , ciim ex eo nofter baz 
de Cedvalla Rcgc , ut alia plura exfcripferat : 
ad emendationcm Galiridi auclcritate nituntur , 
qua ut fc Baronius exptdiat, trcs uno tempore 
Cedvallas ex ipfo Beda recenfet j primura , eum- 
quc RegcmBntonum anno DCXXXIIL alterum 
a Beda memoratum anno DCLXXVIII. diver- 
fum a noftro , quique fucceisorem habuit poftre- 
mum Ccdvallam. Vemn Alfurdus (utnoUvitPa- 
gius inCritica) armo LCLXXXVIL num.X. ofttn- 
dtt Cardinalem dotUjJ*mum falli tam in nwnero , 
quam in patria , & genere Cedvallarum : Duo etntn 
tantnm Ctdvall* futrt , &Cedvalbs f cundi JucceJJbr , 
twn Cedvclla , ftd Ina , feu Ine appeUatus fuit . Ex 
duubus Cedvallis unus revtra Brttannus , alter Saxo 
futt , nec foium titulo temts Saxonum Rex , quia Sa- 
xones deLMavit , ut arbttratur Baronius , (td quia 
de regio Saxonum genere editus eji , ut Scriftores 
Angh conftanttr afr runt . Annum baptifmatis Ced- 
vafiae ita notat citatus Beda ; Ponrificatum agtnte 
Sergto, laptizatus ejl die SanBo Sabbatt Pafbaln , 
anno ab Incamatione Domini fexcentejtmo otluagefi- 
mo nono : & tn aibis adbuc pojttus , languore cornp- 
tus , duodecimo Kakndarum Majarum die folutus efi 
a came &c. Martyrologio AnglicanoCedvallaeRe- 
gis nomcn inicnbitur , 8c inter fanctos numera- 
tur . 

(6*0) Cauia hujus ritus explicatur diftinclione IIII. Tic 
quare cand. veft. trad. Chrift. Pofl baptifmum tra- 
dttur Cbrtfttanis ve/lts candida , qua Jigmjicat itmo- 
centiam , & puritatem CLriftianam , quam poft abla- 
tas veteres macuias fludto fancla converfationis im- 
maculatam fervare debet adrepraftntandam ante tri- 
> bunal Cbrijk • Cttnth vero renati albis induuntur ve- 
fitbus ad miniflerium refurgentis Ecclejm . Item utun- 
tur baptizati albis vejhbus , ut quorum prima nati- 
vitatis faciem vetujli erroris pannus fufcaverat , babi- 
tus fecunda regenerationis gioris praferat indumen- 
tum ; tegitur etum poft facram untttonem caput ejus 
tnyflico velamme , ut tnteiiigat fe diademate Regns 
& facerdotali dtgnitate pottri . Huc pertinent 1. 5. 
C. Theodof. de ipectacul. illa vcrba: Quinquage* 
firrut dtebus , quamdiu cceleftis lumen lavacrt imttan- 
tia novam fancli bapttfmatis lucem vefttmenta te- 
ftantur. Lind. 

(6*1) Baronius nouvit Anglos , qui Cedvallam Cedval- 
dradi nomine vocant ,verfum hunc iu legere: 
Rex Cedvaldradus liquit amore Dei. 

(6*1) Al. Cujus fonte facras fumeret albus aquas . Lind. 

(61) Arab. Ex quo vwificus fuigor ubtque fiuit* 

(64) Al. Unda rtnafcentem (qua Cbrtfti gratia) purgans . 
Und. 

(6j) AI. m alta poii. Lind. 

(66) Hofpes mm wm\ns Juirema ex urbt Britanm. Lind% 

Ffff 



Digitized by 



Google 



496 



D£ GESTIS LANGOgAfcbORtiM 



Gommutafle magis fceptrorum infignia credas, 
Qpem regnum Chrifti promeruifle vides. (6*7) 

CAP, XVI. 

Quomodo regnufn Francorum apud Gallias fub 
majoribus domus regia efie cccperit . 

HOc temjpore apud Gallias Ftancotum re- 
gibus a folica fortitudine , & fcientia^ 
degenerantibus , hi qui majores domus regalis 
ette videbantur , (58) admtaiftrare regni po- 
tentiam , & quicquid regibus agere mos eft , 
cdejierunt, quippe ciim ccelitus eflet difpofi- 
tum > ad horum progeniem Francorum trans- 
vehi regdurh . (69) Fuitque eo tempore major 
ddrhus m regio Palatio Arnulfus f vir ut poft- 
modum claruit , Deo imabilis , & rtrire fan- 
&ititis . Qjai poft gloriam faeculi Chrifti fer- 
vitio fe fubdens , mirabilis in Epifcopani exti- 
tit, ac demum Eremiticam vitam eligens , le- 
profis univerfa praebens obfequia , conttnentif- 
lime vixit. De cujus mirabilibus apud Metten- 



1fi?) Poft verfus hofce ,quorum aufifcor fertur Sanftus Be- 
nediftus Mediolanenfis Archiepiicopus , de quo in- 
fra , capite XXIX. Beda refert 8c alteram foluta 
oratione infcriptionem , nempe . HIC PEPOSI- 
TUS EST CEADVALLA, QJJI ET PETRUS 
REX SAXONUM SUB DIE DUODECIMO 
KALE NDARUM MAJARUM INDICTIONE 
SECUNDA , QUI VIXIT ANNOS PLUS 
MINUS TRIGINTA , IMPERANTE DOMI- 
NO JUSTINIANO PIISSIMO AUGUSTO , 
ANNO ETUS CONSULATUS QJJARTO , 
JPONTIFICANTE APOSTOLICO VIRODO- 
MINO SERGIO PAPA ANNO SECUNDO 

(68) Glofsae Ifidori: Arcbitriciinius major domus: dicitur 
etiam Provifor Regis aui<e , vel Prafelius palatH. 
Cedrenus eum nr^otxov vocat ; cujus locum , quia 
tinice huc facit , torum adfcribam . In Leonelco- 
homacho pag. 373. Ig-o^n <!i , on ifio? r ^yot 
OW>'*f x*roJ yi'v*s &?X* V > *** un&iv &toix$v rr\lw 
*rt d\oy<o<; t&tetv xui nrtvetv . K«ib2 #i r Mxtov 
filui* Tr?3x*0g'£i£«/ |V/ nratvAi tv iQvhs , xeu ttpot- 

XUUJHV duTOIfy XOU dvTfrfOrXtWH&OU OTO CtVTtSv , ^AN- 

fOQOffiS-ju 7F X5t7a a-twnOHotv , xou drrtJ t<$ ovou dwmiff 
t^av &i nrfootxov yvoiulw dvii , xou tS idvb{ ds i& 

ttotxuv nrdviu td nrfdyfxstt» . Annales Francorum 
a P. Pithaeo J. C. editi. Rcget quidem dicebatttur* 
fed poteftas Regis tota apud Majorem domus baheba- 
tur , excepto qmd cbarta & prtviUgia Regis nomine 
fcribebantur , & in Martis campum* qui Rex dice- 
batur , plauflro bobus trabentibus veitus , atque in 
loco emimnti fedens , femel in atmo a populis vifus , 
fublica dona folemniter Jibi oblata accifiebat , flante 
coram Majore domus , & qua deinceps eo artno agenda 
ttient popuiis amuntiante . Sicque Rege domum re- 
dtunte 9 catera Regni negotia Major domus admhri- 
, flrabat. Lind. 

Poft pugnam Textricianam Scriprores rcrum Fran- 
cicarum notant ad Majorei domus regiam auclo- 
ritatem fuifse delatam , itaut : ExinReges (utfcri- 
t)it Erchanbertus ) nomen , non bonorem babere cce- 
perunt . Quibus tamen ubi conjlitutum fuerat $ viBus 
grat exuberans , cuflodiaque jugis erga illos babeba- 
tur* ne aliquid jure potejhtis agere Poflent . In ea 
pugna , quae anno DCLXXXVu. communiter 
tribuitur, Theodoricus Rex vi6his, 8c Bertharius 
pefEmi confilii au6tor profligatus eft , Pippinus 
S. Amulfi nepos ad altiorem potentiam elevatus. 
Hinc turbatam a noftro chronologiam oblervare 
licet; cum enim jungat S. Amulfi tempora cum 
obitu Cedvalhe Regis, qui anno DCLXXXIX. 
e vivis excefserat, quando Pippinus Heriftallenfis 
Majordomus hoc munere fungebatur , & ad annum 
ufque DCCXIV. cum vita dimifit . S. verft Ar- 
tiiufus jam ante annum DCXIV. quo ad epifco- 
patus ordinem promotus inRegia Francorum Re- 
gum floruerat , nefcio an Majordomus dignitate , 

?[uam Fredegarius Pippino tribuit , etfi S. Epi- 
copum confiliorum participem faciat . Hoc unum 
Faulo concefserim , vel ab eo tempore Francos 
Reges in defidiam fenfim incidifse , quod &Eghi- 
nardus in vifti Caroli Magni fcribit. Merovingo* 
rum , de qua Franci Rcges crme filtti erant^ ufqu§ 



B 



D 



fem Ecclefiam, ubi Epircopattith gftflit, liber 
extat, ejufdem miraeula, 8c vit» iDftinentiariUi 
continens . Sed & ego in libro» quem de Epi- 
fcopis ejufdem civitatis confcripa* Haeitante^ 
Angilramno (70) viro mitiflimo, 8t (Sidliaw 
pr«cipuo> pras&tas Ecclefiae Archiepifcopo^ de 
hoc facratiflimo viro Arnulfo , qusedam ejus 
miranda(7i)compofui, qu« modo fuperfluunt 
duxi replicare. 

CAP. XVII. 

Dc mortc Cumbmi regh 9 & tegnofiln 
• ejus liubctii . 

INter hasc Gunibertus cun&is amabilii prin- 
ceps,(7t) poftquam duodeciin 4etnoi tan* 
gobardor um regnum poft jpatrem folifc ebti* 
nuit , tandem ab hac luce iubtra&us ieft. (75) 
Hic in campo Coronat», ubi bellum dontra^ 
Alachis (74) gefsit in honorem Beati Orego 
rii (75) martyris monafterium crAftmxit . Fuft 
autem vir elegans , & omni bonitate confpi^ 

cous, 



tn Cbiidericum Regem > qui juflu Stepbans Rom. Pori* 
tificis depqfitus » ac detonfusy atque m Monajkrium 
trufus efl duraffe perbibttur : qua licet m illo finita 
pojjit viderii tamtn jamdudum nulltus vigorrs erat , 
ttec quidquam in fe clarum , prater tnane Regisvoca- 
bulum praferebaty &c«tera > quibus infelioem Rc- 

fim tunc cemporis conditionem , non fecus , ac 
rchanberru? defcribit. 
(jSf) Ad ea relpicit hjc Faulus, quas in libro de Epifco- 
pis Mettenfibus fcripferat Caroli M^ni genus ab 
noc S. Epifcopo deducens , cui 8c Carohim rri- 
nepotem facit per Anchifum S. Arnulfi minorera 
fihum y Pippinum Heriftallenfem , CarolumMar- 
tellum , & Pippinum Brevem Caroli Magni pa- 
trem, qui, ut ipfe in eodem libro fcribit, Lxn- 
gobardorum gentem bis jam a patre deviBam , altero 
eorum Rege 9 cui Defiderius nomen erat capto, alte- 
roque qui dicebatur Aldegifus , & cum %enitore fua 
( fortaife addendum regnabat ) Qmftmm^limpuifo^ 
univerfam Italiam fine gravijpralio fua fubdtdrt di- 
thmiy & (quod raro fieri affoiet ) ciementi tnodera- 
mine vicTorta temperavit . H*c de S. Arnulfi filiis» 
& nepotibus expioratiffima > licfet alkjui tcrtiura 
cidem filium Vualtchiliim nomine, S. Vuandre- 
gjfiJi Abbaris patrem adlcribant : de parentibus 
magna inter viros crudiros controverfia , ^de qua 
vidc Mabillonium focul. II. Benedi6tin. ^in vita 
ejufdem Sanai , & ftemma gentilitium ^juflcai 
ad initium ejufdem tomi . 

(70) Al. Angelramnoy al. Ageitramo. Lind. 
Mod. Angelramno. Amb, Angdranm. 

(71) Amb. mrracula. 

(7») Amb. 8c Mod. cunBis amabillimiit, poftjuam &c. 

(73) Mortem Bertaridi RegisCuniberti patris Iib. V.cap. 
XXXVII. n. iSf. mana Chrifti DCLXXXVIIL 
incidifle notavi, cumque nofter aiferat Cunibcr- 
tum poft mortem patns doodecim •annOs regnaf- 
fe, illius obirus cum anno Chrifti DCC. eft alli- 

fandus. 
Aiabtm. Lind. 
C^5) Amb. habct Georgti, ut in aliis etkm ^ediridnibus , 
quibus Baronius utebatur , ifquc ad himc Pauli 
locum notavit; Monafterium a Cuniberto Regc 
conftrudrum , in SuburbiisFerrari» pofitumcrcdt, 
nobile illud & vetuftiflimum fub hac S. Manyris 
Georgii appellationc , eumquc ftquutus cft Ma- 
bjllonius m facculo Bencd. pag. tfoo. tom. I.; fed 
viri docliflimi non animadverterunt ad ei , qu» 
nofter habct de campo Coronatau, tibi extruftum 
fuifse Monafterium haud 9bfcure Wrrat i illum 

Suippe lib. V. cap. XL. ita tfefigrtatt , tit ad Ab- 
uam fluvium pofitum fuifie dtibiriri hon poffit, 
in itinere ab Hiftria Ticinum veniehribu?, eaguc 
pofirienc longe a Ferraria diflitum'. Extat adfiuc 
ad Pontem Aureolum pagus nornxnc ^Coronat» t 
Vulgb Icviter corrupto vocabulo Cornate> in larif- 
fimis campis ad Abduam fluvium . Inool» fer- 
vtirit adhuc Langobardicw vidorite memori^m , 
iifque frequem in S. Georgium culrus . Quidni 
credam 8c ibi olim conditum fuiife Monafle* 
rkzm ? 



Digitized by 



PAUL! DIACONI LIB. VI. 497 

rege apud Ticinum, cumque Anfprando , & Ot 



k 

% 

ti.il 

ai 

:fc 
: TJJ 

ifc 

.4. J 

st.si 
c:a 

7i% 



cuus, audaxquebellator . Hic cum multis Lango- 
bardorum lachrymis , juxta bafilicam Domini 
Salvatoris, quam quondamavusejufdem Ariper- 
tus conftruxerat, (76) fepultuseft, regnumque 
Langobardorum Liutberto filio adhuc puerilis 
setatis reliquit, cui tutorem Anfprandum virum 
fepiencem, & illuftrem contribuit. (77) 

CAP. XVIII. 
De Ragmberto duce Taurmmjhsm>quomodo fuperato 
Lmdbcrto regnum invaftt , fr eo amooccwm . 

DEhinc elapfis o6to menfibus , Ragunbertus 
dux Taurinenfium , quem quondam Rex 
Godebertus ciim extingueretur a Grimoaldore- 
liquerat parvulum , de quo & fuperibs diximus , 
cum valida manu veniens adversiis Anfprandum , 
& Rotharit Bergomenfium ducem, apud Novarias 
conflixit, eofqueincampo exuperans , regnum 
Langobardorum invafit , fed eodem anno mor- 
cuus eft . (78) 

CAP. XIX. 
Quamodo Aripertus regnum snvafh , <Jr Liutbertttm 
vivum comprebendit , & poftea extinxit. 

TUnc filius ejus Aripertus , (79) iterunu 
bellum parans , pugnavit cum Liutberto 



(7d) In urbe regia Ticinenfi , ubi legitur adhuc in ea- 
dem Bafflica apud Caffinenfes Monachos fragmen- 
tum epitaphii ad illius tumulum appofici , quod 
rcfert dodbfc. Murator. nofter in lib. Anoquita- 
cura Eftenfium parc pr. cap. X. pag. 73. 
Aureo ex fonte quiefcunt in ordtne Reges 
Avtuj fater , bic filius bejulandus tenetur 
Cumngpert farentiflimus ac robuftijjimus Rex% 
Quem domtnum halia , patrem , <atque paflorem » 
Jnde flebile maritum jam viduata gemet . 
Alia de parteji origtnem quaras 
Rex fuit avus , mater gubernacula tenuit Regni 
Mirandus erat forma , ptus : tnens , fi requtras 

Mrranda 

. Exut apud eumdem Muratorium epiraphium alte- 
cum feegixMBRaginthruda pofitum Ticini in atrio 
& Maria ad Perticas ; fed illius memoriam in 
Paulo noftro non inveni . Rartrudac S. Rachifii fi- 
lic, qucB cum matre Tafia non long^ a Cafino 
Monte Monafterium condidit puellarum , memimc 
LeoOftienfis cap. VIII. : an ad eum perrJneac in- 
fcripcio illa mihi non fatis perfuaferim , multo- 
que minus cui Regum uzor ruertt divinare velim : 
leticuit enim Ptulus nomina uxorum Adaloaldi , 
Aripaldi , Rotharis , Ariberri I. ,GrimoaIdi , Liut- 
berti, 8c Ariberti IL Lapis iu cft infaiptus 
Condita prtorum 
Rajpntbruda Piis femper 
Memoranda toquillis 
De vita cunOorum quam 
Mors furgentibus atuus 
Abflraxtt fubitu regalia ftantna tenentem , 
Qua licet in paucis finijfet jura diebus t 
laliter omabat conceffi exordia Regm , 
Templa Dei venerans , Sacerdotefque Mtniflros 
Ecclefia Sanfto devota colebat bonore 
Purpureas cotiens fimul & diademate vefles 
Depofuit famulans Cbriflo in paupere certe 
Sicque fuis manibus jejuna mhaflrat egenh 
Ut regale decus vilis mutaret amicTus 
L as mif. • . recreavit tnanes. 
(77) Mod. conflituit . Sigebertus in Chronico a£ annum 
DCXCIX. cum Faulo noftro fcribit: MortuoCu- 
nipertb Langobardorum Rege huitpertb filius ejus 
puer tn Regnum fuccedit . An/brandum babens tuto- 
rem . Sed is autior initium Regni ejus v ut ante- 
cedentium Regum, anno uno antevertit, 8c re€te 
cum noftra chronotaxi concordat Hermannus Con 
traftus Cuniberti mortem anno DCC. aftignans. 
(7S) Paulo irem adftipulatur Sigebertus anno DCC. Ra 
Mtmbertut dux Taurtnenjium Anfprandum tutorem 
Regis Luitbpertbi bello fuperat , & anno uno regnat * 
qui pro incompleto accipiendus eft itaut anno 
DCCL Ragunberti obitus ab^ utroque audtore affi- 
gnetur,relu6kante folum in Sigeberto continuatus 
unius anni erroie . 
(79) AUas Tunc filtus Godeberti Regis nomtne Aribertus . 
RtxfaBus efti iterum bellum parat. Lind.8cMod. 
qui pro Artberto f femper habet Ariperto. 
901 AL Totoney al. Zotone 9 & Tarzone. Lmd. 
AL Pbaraom* vel Pbarom. Lind. Faraone. 



B 



tone, (80) & Tazone, nec non 8c Rotharit, ac 
Farone . (81) Sed omnes hos bello exuperans , 
Liutbertum infantulum vivum in bello compre- 
hendit • (81) Anfprandus quoque fogiens , in 
infulam fe Commacinam communivit • 

C A P. XX. 



Quomodo Rotbarit apud Berganmm ^egnans , ao 
Ariperto captus , vitdque privatus efi. 

AT ver6 Rotharit dux , Bergamum civita- 
tem fuam rediens, regnum arripuit . Con- 
tra ouem rex Aripertus cum magno exercitu 
^roncifcens, expugnati primhm & capti Lau- 
de , (83) Ber^tmum (84) obfedit , eamque^ 
cum arietibus , 8c diverfis belli machinis, (85) 
Ctnh alioua di^BcuIute oppugnans mox cepit f 
comprehenfumoue Rotharit pfeudo-regem, (86) 
ejus caput , baroamque radens , (87) Taurinis 
in exiiium retrufit, quique ibidem poft aliquot 
dies peremptus eft . Liutbenum vero , quenu 
ceperat , pari modo in balneo vit 4 privavit . 

CAP. 



E 



[81) Pugna hsec Ariperti hujus nominis IL Langobar- 
dorum Reeis, ciufijue de Liurperto Rege viftoria 
lucem accipit ab iis , qum dottiflimus Baroniut 
excerpfit ex viu S. Bonici Exepifcopi Arvernwfis, : 
8c hjc ad uberiorem hiftorin copiam tranfcribo : 
Denique m Italiam ingreffus ( S. nempe Bonitus ) 
i Rege Longobardorum & devote , & amanter accep- 
tus efl : qut cum vhri Lx colloqutis frueretur , ouai- 
vit adfe referri urbem ( Ticinum )ab exerdtn obfi~ 
deri. At ille mox exiliens , jubet fuos arma cafef- 
fere , fecumque contra bodes dimicaturos effe paratot 
ad pugnam . Converfus autem bumiltter advirum 
Dei : Qttafo te pater , tnqttit , ut pro tnt Domino 
Preces offeras . Nam mibi res efl cum boftibus tneis . 
Uceat nnbi ttta intercefl.one ex illts palmam reftrre. 
Mox inde urbem egrejfus prcelium cum boftibus tniit. 
Adeb verb partibus Ariperti ( ita enim ille Rex Lcn- 
gobardorum vocabatur ) favitviQoria , ut multis cmfis 
atque proftratis , Rege quaque in inguine vulnerato & 
capto , cum magno tnpudto ad vtrum Dei redierit % 
eique pro precum illius fuffragiis gratias agensydenua 
fe ejus orationibus commenaarit multa cumbHmilitate% 
& in Regno fuo res necejfarias illt praberi curavertt» 
(8}) Al. expugnata Laude Pompeja . Lind. 

Mod. expugnata Laude &c. 
(84) AI. Pergamum , aL Bergomum. Lind. 

Amb. Pergamum , & Pergamenfem femper. 
(8j) Varias harum machinarum appellationes . Erant 
enim quas xiv*t vocabant earum fic meminit 

CedrenUS pag. 644. ctWc Ji vxhua; ix \Cy*v 
nrrr\ryiJiiv*i , £o«W flvfvcuf ar*$tv tixiraepivae , 
%cd *tox.*S *X** a t < ««f /Sa^afoVtwr xiivea» 

fiacras ( Xf ?a; *l% mad**c xaTwpxZvri fxn^avaf ) 
Aa« fXnra^ JixiMac ptfov-mf xai vxairavat , xal 
a*XXa yttfytxd oyyarx , pa"m xaai uixfov CvriAv tdi 
XfVa; , xai nif rti^tTi ntfoaa f.uoVat fifC. Erant 

etiam qum dicebantur clitae . Audtor vitse Karoli 
Magni aP. PithoaoJ. C.editus. Praparavertmt cli- 
tas ad debeilandum pra virtute caflrum . Alia quo~ 
que genera Turpinus enumerat cap. IX. Septtmo 
wenfe aptatis juxta murum petrarhs , & mangatellis* 
& troHs. Mangatellis fignificari putabatvir do^his 
eas machinas , quas GalU Mantellos* feu Mantellettos 
vocant , ideft vineas . De reliquis judicet le6ior. LmcL 

(8<5) AL Rotaritbumy & Freodonem Regem. Lind. 

(87) Mos erat prifcus capti vos , 8c bello vi6bs radere , quod 
8c Sidonius Apollinaris tangit lib. VUL epift. IX. 
Sic tonfo occipiti fenex Sicamher% 
Poftquam viftus es , elich retrorfum 
Cervicem ad veterem novos capiiios 
8c alibi in eodem Scriptore • Sic capio verfum Ovidii 
Jam tibi cafttvos ntittet Germattia crtnes • 
Culta trmmpbata munere gentis eris. 
Morem autem hunc multis ante frculis etiam 
apud aUas gentes ufiutum fuifle puto , conjeflcu- 
ram ducens ex Deuteronom. cap. XXL ubi de 
puella capriva ait: Qua radet cafariem & ctrcum* 
Ctdetungues* & deponetveflem , tn qua captaeft&C. 
Sed 8c lupplicii genus eut caput tondt 4 unde fs* 
piffim^ illa verba leguntur decaJvart , verberarique . 
Cedrenus in Juftino pag. 310. w+«s «m **d rU 



Digitized by 



498 



DE GESTIS LANGOBARDORTJM 



CAP. XXI. 

Quomodo Anfprandus in Bojoariam fugiens , cum 
Tbeudeberto eorum duce permanfit . 

Mlfit quoque exercitum advershs Anfpran- 
dum in Infulam Commacinam. (88) 
Qjao comperto Anfprandus fugit Clavennanu , 
deinde per Curiam Rethorum civitatem venit 
ad Theudebertum Bojoariorum ducem * & fuit 
cum eo per novem annos . (89) Exercitus vero 
1 Ariperti , infulam in qua Anfprandus confuge- 
rat > invadens , ejus oppidum diruit . 

C AP. XXII. 

Quomodo Aripertus Anfprandi uxorem y filiumque 
ejus 9 & filiam diverfis modis deturpavit, 
' quomodo Luttprandum adpatrem fuum 
in Bojoariam ire permifit. 

REx igitur Aripertus confirmato regno , Sigi- 
brandum Anfprandifilium oculis privavit , 
omnefquequi ei confanguinitate jundtifuerant, 
diverfis modis afflixit . Minorem quoque Anf- 
prandi filium Liutprandum in cuftodia tenuit , 
quem quia defpicabilem (90 ) perfonam , & 
adhuc adolefcentulum e(Te perfpexit , non folhm 
in ejus corpore vindiftara aliquam minime in- 
geflit , fed eum , ut ad patrem fuum pergeret , 
abire permifit . Qpod Dei Omnipotentis iiutu 
fa&um fuilfe , qui eum ad regni gubernacula_ 
prgparabat, dubiumnon eft . Igttur Liutpran- 
dlis ad patrem fuum in Bojoariam profeftus, ei de 
fuo adventu iuaeftimabiie gaudium fecit. Uxorem 
vero Anfprandi Theuderadam (91) nomine , Rex 
Aripertus comprehendi fecit. Qjlkb chm fe vo- 
luntatefoemineaReginamfuturam efle jadfaret, 
nafo,atque auribus abfciflis, decore fux faciei de- 
turpata eft . Pari etiam modo & germana Liut- 
prandi, aomlne Aurona, (92) deformis effe&a eft. 

C A P. XXIIL 

Quomodo apud Gallias major domus Anfchis 
Arnulfi filius tunc erat. 

HOc tempore apud Gallias in Francorunu 
regnum , Anchis (95) Arnulfi filius , qui 
de nomine Anchifse quondam Trojani creditur 
appellatus , fub nomine majorisdomus , gercbat 
principatum , (9^) 



V.iyxXbxi Xff^ofj , xau ^uaviv oi'W iirir.iQtTGt; , ^toi pi- 

crr; 7*; toasv; ispidju t G6\iTi , TJbi etiam vides afino 
curn impofaum: ufitatum cnim h^cantiqu : s fuit, 
iuppiicio jamjam alEciendos, afmis^aut aliis ani- 
mahbus impofitos , in Ipccfcaculum pcrplarcas du 
cere . Agathias dcGabarae interfcctoribus lib.IV. xou 

•/ fjiiv iiri toT; oftCo-tv nuewt , xt! dvx tu; \i&{po- 
fhf TriptfviyQirTfs , /ui^t^ov Gictuz tot; KoX^/f " vou 

%ux vXhth; fi\aj3«*i . Sic Nicetas Choniates 
Andronicum camclo impofitumnarratlib.il. fje$ v 

tifjepx; cff rtvx; xou ra/ trtfov ooS^XudHv tfyfjr- 
<nrxi , xxl xrxBiBn; tV/ xctpyfXtt 4*'? /fiL ' y *? , #id 
ct)G ? <Z<; efiotfj ; 3fifn . Sed haecfuntalteriusloci . Und. 

(28) Al. inpdam Comacinam . //// vero per Coriam RUdo- 
mtm crjitatem vemt ad Tbeodebertum . Lind. 8c M. 

(3^) Ex his Pauli vcrbis, aliilque itquenti cap. XXXV. 
quibus annumnonum a fuga Anfprandi conjungit 
cum dccimo Theodcberri , Pagius in critica ad ann. 
DCCXII. initrum tetrarchiae Teodcbcrt! Ducis col- 
liL T it,^c cum incunte anno DCCII.conjungit, fugam 
vtrj cum exeunte , itaut altera Ariberti victoria de 
Liutberrobtne cum eodemarino ineunte alljgctur. 

(96) AI. quem quia viletn fibi perfonam babuit , & adbuc 
adoh fcentem ejje cottffexit , tton folum tn corpus ejtis 
nun ftvit &c. Lhd. & Mod, 

(91) Amb. Tbeodorata. 

(^x) Amb. Arcna. Mod. Auruna. MS. Lind. Aurora. 

{91) AI. Ancbifs. Lind. Mod. Anfit . Amb. Anfcis. 

(^4) Hoec item leguntur in libro de Epifcopis Mettenfi- 
bus a P.ulo nortro fcripta ; nam fortafle Fran- 
cos ii Troja deductos ipfe quoque lcgcrar in hiflo- 
riis gcnfs illius, 6c CaroliMagni generi plaudcns 
ubi^ue rccanuvit . JNotandus tamen pr^fenti ca« 



B 



C A P. XXIV. 

De morte Aldoms apud Forumjulii 9 (jr ducatu 
Ferdulfiy qui a Sclavis occifus efi . 

MOrtuo quoque apud Forumjulii Aldone , 
(95) quem dixeramus loci fervatorenu 
fuifle , Ferdulfus ducatum fufcepit, qui de par- 
tibus Ligurise (9^) extitit homo lubricus , & ela- 
tus. Qjii dum vidtoriae laudem de Slavis (97) 
habere cupiens, (98) magnafibi & Forojulianis 
detrimenca invexit . Js premia quibufdam Slavis 
dedit , ut exercitum Slavorum in eandem provin* 
ciam fua adhortatione immitterent . Q^od ita^ 

3uoque efiecSlum eft. Caufaautem magnas in ea-' 
em Forojulii provincia perditionis ifta ftiit :. 
Irruerunt latrunculi Slavorum fuper gregem , 8fc 
paftoresovium, quae in eorum vicinupafceban- 
tur , & de eis prsedas abegerunt . Subfecutus eft 
hos re£tor loci illius, quem Sculdahis (99) lin- 
gu^ propria dicunt , vir nobilis , animoque Sc vi- 
ribuspotens, fed tamen eoldem latrunculosaf- 
fequi non potuit . Cui exinde revertenti , dux 
Ferdulfus obviam fa&us eft . Qpem dum inter- 
rogaret, quid de illis latrunculis £a£tnm effet , 
Argaid (100) ei (ficenim nomen habebat ) 
eofdem fugiffe refpondit . Tunc ei Ferdulfus in- 
dignans, ita locutus eft. Quando tualiquidfor- 
titer facere poteris, quiArgaid abArga nomcn 
deduAum habes ? (101) Cui ille ,maxim3 ftimu- 
latus itA , ut eratvir fortiifimus, ita refpondit: 
Sic velit Deus , ut non antea ego & tu Ferdulfe 
( 102 ) exeamus de hac vita, quara cognofcant 
alii , quis ex nobis magis eft Arga . Hfcec chnu 
fibi invicem vulgaria verba locuti fuiffent , con- 
tigit non poft multos dies , ut exercitus Slavorum, 
pro quorum adventu Dux Ferdulfus pnemia de- 
derat,cum magnisviribus adventaret . Quicum 
caftra in fummo montis vertice pofuiffent , & 
pene ex omni parte difficile eflet ad eos acee- 
dere , Ferdulfus dux cum exercitu veniens,(io3) 
caepit eundem montem circuire , ut per loca^ 
planiora fuper eos poffet irruere. TuncArgaid 
de quo pra?mifimus, ita Ferdulfo dixit : Memento 
dux Ferdulfe, quod me elTe inenem , & inud- 
lem dixeris , & vulgari verbo Arga vocaveris . 
Nunc autem ira Dei veniat fuper illum , qui po- 
fterior e nobis ad hos Slavos accefierit . Ethacc 
dicens , verfo equo per afperitatem montis , 

unde 

pice conrinu.crus iliius crror ex anrecedenti S. Ar- 
nulti praepoitcra chronotaxi quippe Anchis , vel 
Anfcgifus, ut aliis dicitur, ante iilium Pippinum 
ad fupcricra tcmpora cit rctrahendus. 

(9j) Al. Adone. Lind. 6c ita Mod. 6c Amb. 

($6) MS. Lind. qui de partit:» UgurU laudem &c. 

(97) Aml>. 8c Mod. Sclavis fcmpcr. 

(98) Amb. 8c Mod. cuptt. 

(29) MS.Lind. Schddaizo , al. Saddabem . Mod. Scxddabus . 
Habetur fepetiaec vox in lcgibus Langob. Tit. CXV. 
§. St quis Scbulthais , aut attorem Regts occidttur Le- 
gibus Langobardorum Liutprandi Rcgis tit. XX. 
§. 1. 8c ahbt . Servatur euam nunc in plurimis 
' ,; Gcrmanice locis. JJmd. 

In additionibus ctiam ad leg. Sallcas §. XIV. Et 
" " // Gfifialdtus , aut Sculdiais , vd loci prtpojitus , ubi 
• v - ■ • dotWi. Eccardus heifcbcn efl quarere, exigere, & 
■ fcbuld dcbitum Uinc compcfttum Sculdahus , Scul- 
teius Be/g. Schout , Germ. Schultheis , & Schultze 
quaftorem , atct cxaBorcm prof rie dejjgnat . GloJJa 
veteres : Sculdafius , pcdancus judex . 
(100) Arga air ei (fic ewm nomcn babebaX ) num Slavosfru* 



fira fecufus es ? qui eofdem fitgifje reftondit . Lind. 
Legum Langobardorum tit. CXX. 5. I. De eo qui 
ahiargadixerit . Si quis aiium arga fer furorem cla* 



mavcrit , & negare non poterit 9 & dixerit , qubd per 
furorem dixtfjet , tttnc juratus dicat , qubd eum arga 
mn cognovertt . Nccdum exolevit haec apud Germa- 
nos vox, quam cgo e Grajco dedudtam puto , nam 
illi «>>ok, pigrum, 8c focordcm, dicunt. Lind. 
(ioi) Amb. gc Mod. ego (? tu Dux Ferdulfe. 
(ioj) Amb, 8c Mpd, fuferveniens ^ 



Digitized by 



Google 



L 
N 

'm. 

nt; 

,k 

;et 
lia- 
vi- 
af. 

k' 
itet- 
fa, 

BlQ- 

lior. 
m?a 
ii) ii« 

idit: 



:unu 

,COQ. 

>rum, 
adc- 

ida 

icce- 

H 

\ocl 

» 

ciiipo- 
t(X 

\st 



tOY. 

DlB 

plur.cB 

IV. B 

Gcfl* 

fa4 



PAULI DIA 

unde gravis erat afcenfus , ad caftra contende- 
re coepic Slavorum . Ferdulfus vero oppro- 
brium ducens , fi non ipfe per eadem difticilia 
loca fuper Slavos irrueret , eum per afpera_ 
ouasque & difficilia , inviaque loca fecutus efl . 
Qpem fuus exercitus turpe ducens ducem non 
fequi , fubfequi & ipfe caepit . Videntes ita- 
quc Slavi eos per devexa (104) loca fuperve- 
nire, praparaverunt fe viriliter , &.magis la- 
pidibus, ac fecuribus, quam armis contra eos 
pugnantes , pene omnes dejedtos equis pere- 
merunt, ficque vi&oriam non viribus , ftd ca- 
fu adepti funt. Ibi omnis nobilitas periit Fo- 
rojulianorum, ibi Ferdulfus dux cecidit,ibi & 
iile qui eum provocaverat extindhis eft . Tan- 
cique ibi viri fortes per contentionis malunu, 
& imprudentiae (105) debellati funt , quanti 
poffent per unam concordiam , & falubre con- 
filium , multa millia fternere gsmulorum . Ibi 
tamen unus e Langobardis nomine Munichis , 
qui pater poft Petri Forojulianorum , & Urfi 
Cenetenfis ducum extitit , folus fortiter & vi- 
riliter fecit . Is ciim de ecjuo dejedhjs effet, & 
eum unus de Slavis fubito invadens ejus manu 
fune colligaffet, ipfe manibus ligatis lanceam 
ab ejufdem Slavi dextera extrahens , eum cum 
ipfa percuflit, & ligatus per afpera fe loc^ 
dejiciens evafit . Haec ideo vel maxime in hac 
pofuimus hiftoria, ne quid alicui per conten- 
tionis malum fimile contingat. 

CAP. XXV. 

De ducatu Corvuli apud Forumjulii, qui 
a rege excoecatus efl. 

MOrtuo itaque Ferdulfo duce hoc modo , 
in ejus loco ordinatus eft Corvulus , qui 
pauco tempore ducatum tenens , dum regenu 
offendiffet, evulfis oculis dedecorose vixit. 

CAP. XXVL 

De Pemmone Forojidianort$m duce , <jr de 
nativitate trium filiorum ejus. 

DEinceps vero Pemmo ducatum prome- 
ruit, qui fuit homo ingeniofus, & utilis 
patriaj. Hic patre genitus Billonenfe , qui de 
Belluno fuerat: (ioc?) fed propter feditionem 
quam illic fecerat,in Forumjulii poft veniens, 
ibi pacifice vixit . Hic Pemmo habuit conju- 
gem Ratbergam nomine . Qjiae ciim effet fa- 
cie rufticana , fsepe maritum deprecabatur, ut 
fe dimiffa aliam uxorem* duceret , quam tanti 



(104) Mod. dtverfa. 
(ioj) Amb. imprudentiam . 

( 1 06) AL Billione, qui de Biilione non fuerat,ft dpropter &cJL, 

(107) AL Abiftolfum , al. Atfluifum. Lind. 

(108) Al. gnavitas. Lind. 

(109) Al. duxOrfuram. Lind. 

(110) AI. Hirpinum, atque Auxmium . lind. 

(111) Reilituit Baronius vitiatam horum nominum le- 

ftionem , ac pro Sura, Soram , pro HtrptnosyAr- 
pmum , pro Arcon » Arcanum reponit : loca , ut ipfe 
patril Soranus ait , parum inter fe diftantia , & 
adhuc notiilima.De hac Gifulfi Ducis depradatio- 
ne Anaftafius in Joanne VI. Gtfulfus JJux gentis 
Langobardorum Bentventt^ cum in omni fua vtrtttte 
in Campaniam veniret , incendia » & depredatimes 
multas exerceret : cianque captrjos nonpaucos ceptjjet « 
<Jr ufque ad locum qut Horrea dicitur > fojjatum fe- 
ciffety nullufmie extitijjet^ qui ei potuijjet refiftere : 
denominatus Pontifex > mijfis Sacerdottbus cum Apo- 
fiolicis donariis , unwerfos captrvos de eorttm mantbus 
redemit , & illum cum fuo ftolo ad fropria repedare 
fcit. A&a haec laudatus Cardinalis annoDCCIL 
putavit , nec ego illius chronotaxim quo ad hanc 
Tom. L 



c 

A 



B 



O N I L I B. VI. 499 

ducis conjugem effe deceret.Sed ip/e, ut erat 
vir fapiens, plus ejus mores, & humilitatem, 
verecundamque pudicitiam , quam corporis pul- 
chritudinem , fibi complacere dicebat . De nac 
ergo conjuge tres Pemmo filios, hoc eft, Rat- 
chis, & Ratchait» & Ahiftulfum (107) viros 
ftrenuos genuit . Qjiorum nativitas (108) hu- 
militatem matris ad gloriam erexit. Qpi Dux 
congregatis omnium nobilium qui in bello, de 
quo diximus , obierant filiis , fic eos cum fuis 
natis pariter nutrivit , ac fi & ipfi ab eo geni- 
ti fuiffent . 

CAP. XXVII. 

De Gifulfo Beneventanorum duce , quomodo 
Suram> & alia caftra invajit. 

HAc denique aetate, Gifulfus Beneventano* 
rum dudlor, Suram (109) Romanorum 
civitatem, Hirpinos, (110) atque Arcem, pa- 
ri modo oppida cepit.(m)Qjui Gifulfustem- 
pore Johannis Papse , cum omni fua virtute^ 
Campaniam venit, incendia , & depnedationes 
faciens, multos captivorum cepit, & ufque in 
locum, qui Horrea dicitur, caftrametatus eft , 
nullufque ei refiftere potuit . Ad hunc Ponti- 
fex miflis Sacerdotibus cum Apoftolicis dona- 
riis , univerfos captivos de eorum manibus re- 
demit, ipfumque ducem cum fuo exercitu, ad 
propria repedare fecit . 

CAP. XXVIII. 

De donatione quam Aripertus Roman/e Ecclefia 
fecit* & de duobus Anglorum repbus. 

HOc tempore Aripertus rex Langobardo- 
rum , donationem patrimonii Alpiunu 
Cottiarum, (112) quas quondam ad jus perti- 
nuerant Apoftolicse Sedis , fed a Langobardis 
multo tempore fuerant ablata , reftituit , & 
hanc donationem aureis exaratam literis , Ro- 
mam direxit . His etiam diebus duo reges Sa- 
xonum , ad veftigia Apoftolorum Romam ve- 
nientes , fub velocitate ut optabant defun^i 
funt . 

CAP. XXIX. 

De Benediflo Mediolanfenfi Arcbiepfcopo . 

TUncquoque venit Benedi&us Archiepifco- 
pus Mediolanenfis Romam , & caufam 
egit pro Ecclefia Ticinenfi . Sed viftus eft, eo 
quod a prifcis temporibus Ticinenfes Epifcopi 
a Romana fiierant Ecclefia confecrati . (113) 

Fuit 

Gilulfi excurfionem loco movere auiim ex conn- 
ncnti Anaftafii narratione. 
n) Amb. Guttiarum . Vide Anaftaf. in Jcanne VII. 
Bcdam , Adonem Vicnr.cnfem , & Hermannum 
Contradtum a quo infgnis heec dcnatio cum 
anno DCCVII. alligatur . 
ij) MS. Lind. Ticmgtyis Eptfcopatus Roma fuerat Ec- 
chfia confecrata . 

Anticjuiflimae hujus controvcrfiae rationes , quibus 
Mediolancnfes Archicpifcopi Mctropolitanorum 
jura in Ticinenfcs Ejpifcopos cxcrccre irrito cona- 
tu non femel fibi afleverarunt, clamantibus inte- 
cram libcnatem Ticincnfibus , accuratiffime col- 
Tegit V. C. Ludovicus Antonius Muratoriusnofter 
in aurca fua diflcrtationc , quam appendicis no- 
mine appofuit ad tom. I. Anccdotcrum : in eam 
pcnitiora vcterum monumenta vir antiquitatum 
pcritiirimus,^ publico bono amantifTimus colle- 
git , au« commentarii viccs repcndent ad hunc 
Pauli locum . Extat ctiam pcculiaris alter libel- 
Im audtorc P. Euftachio a S. Ubaldo, utrumque 
confulat leclor ; nam pra:pof:tus notarum modus 
tanta non paxitur . 

Gggg 



(1 



(1 



Digitized by 



5oo 



DE GESTIS LANGOBARDORUM 



Fuit autcm ifdem vcocrabilis Benedi&us Ar- 
chiepifcopus , vir egregw fan&itatts , de quo 
per univerfam Italiam oon* opinioois &m*~ 
flagravic» 

CAR XXX, 

De rmrte Trafermndi Spdetam ducis, 
& ducatu filn ejus Faroaldi • 

IGitur defunitoTrafemundo (iia) duceSpo* 
letanorum , Faroaldus ejus ftlius in loco 
patris eft fubrogatus . Denique Wachilapus 
(nj) germanus fuit Trafemundi , 8c cum ira- 
tre pariter eundem rexit ducatum . 

CAP. XXXL 

De Juftimano Imperatore , quomodo iterum re- 
ffmm imtafit, &fuos rebelles occidit. 

AT verb Juftinianus qui amiflb principatu 
in Ponto exulabat,(n6)auxtlio TerebeL 
li (117) Bulgartim regis, regnum rurfus reci 
piens , eqs qui fe expulerant , patricios occi- 
dit. Leonem (118) quoque, 8c Tiberium, <jui 
locum ejus ufurpaverant» (119) cepit , 8c in- 
medio Circo coram omni populo jugulari fe 
cit . Gallicinum verb (ito) Patriarcham Con- 
fiantinopolitanum erutis oculis Romam mific , 



(114) AL Trafimuldo, Lind. 

(iif) Mod. Vuicbiila. AL cum quo Vvoicbila ejus frater 
eundem rexrt ducatum • Lind. 

(utf) exulaverat. Mod. 

(117) Al. TrebtUu. Lind. 

(11%) Al Leontium. Lind. 

(119) Leont:um nempe» quiJuftinianum,Tibcrium f qui 
Leantium imperio exturbavcrant; cum hit Fkwu 
clms Tiberii frater, aliique plures cx primoribus 
urbis. Vide Cedrenum , Zonaram , Tneophanem, 
aliofqucGraecos Scriptores, ex jUtiiusAnaftafium 
in Joanne Vlt Hiftor. Mifcell. lib.XX. ubi hmc 
leguntur. Anno VIL Imperio Abfimari &c. Jujh- 
nwtus cim ad Regiam urbem una cum Trebelli ve- 
mjfet , cum fubjetht Bulgarit cafbrametatus efi ad 
portam Carfii , & ufque ad Blacerms, & fer tres 
dies aiioquens eos , qui erant de croitate convtciis de- 
boneflabatur ab illis , qui eorum nec faltem verbum 
admittebant . At verb Jufhuanuf cum paucis contri- 
bulibus bello excepto per aquaduftum tngreflits , & 
tumititum excitans fodiendo urbem obtinuit , & pofi 
pauluium tabemacuium in paiatio Biacernarum ti 
tendtt. 

Jgitur Imperii fui primo artno , ideflquo tmperiumfuum 
Jujhniauus recepit , multa dona TrebeJli tribuens , 
fimui & regaiia vafa y dimifit eum m pac» . Cate~ 
rum Abfimarus urbem Apolloniadem fugiews adnt ; 
tnfequutimem tamen perpeffm apPrebendrtur , & ad 
Juflmianum deducitur . Porrb Herttcltus vm&us k 
Tbrace adduttus efl cum omnibus qui ei opitulaban* 
tur% quos m muro ornnes fufpendso tnterfecit , Cum 
autem ad Mediterranea defltnajjet 9 multos ex eis m- 
ventos tam attores , quam prhatos , fimiiiter mtere- 
mit. Porro Abfimarum^ atque Leontium vinftos ca- 
tenis per totam urbem pompis fecit deboneflari . Cum~ 
que luii equ jftres agerentur , ipfeque m folh refideret f 
dutti funt publice trafti , & projefli proni ad pedes 
ejus : quorum ille colla ufque ad folutumem prhni 
bravii caicavity untverfa plebe acclamante Super af- 
pidem 8c baftlifcum ambulafti , & conculcafti 
iconcm , & draconem , Et ita bos deflinatos mvi- 
vario ammantium capkis animadverfione punwit &c. 
fzzo) Alias CaJImicum, fic fic infra. Ltnd. 

) 4 remfit , non leg. in Mod. Tempus migrationis 
Conftantini Pontificis ad urbcm C. P. ex Anallafio 
difcimus. Scribit illeinviuejufdem. HifHemtem- 
poribus mifit fuprafatus Imp. ad Conflantimtm Pont* 
facram , per qttam \ufpt eum ad regiam afcendere 
urbem . Qjfi Sanftif. vtr juflis imperialtbus obtempo- 
rans , iliico navigia fecit parari , quatenus her aggre- 
deretur marmum , & egreffus eft a portu Rompno 
dieV. menfis Ottobris* fndtthom IX. &c. <pm CXC- 
unte anno DCCX. currcre incoepcrat. 



B 



Cyrumque Abbatem , qui eum in Ponto «w- 
lem aluarat,Epifcopum in loco Gallicini con- 
ftituit. Hic Conftantinum Papam ad fe venire 
jubens, bonorifice fufcepit , ac remifit. (ttt) 
Qpem Droftratus in terram pro fuis peccath 
intercedere ro^ms , cundU ejus Ecclefig pri- 
viiegia renovavit . (122) Qjai chm exercitunu 
in Pontum miaeret ad comprehendendum PhU 
lippicum, quem ibi relegaverat, multumeum 
ifdem venerabiiis Papa prohibuit , ne hoc fe- 
cere dcberet, fed tamen inhibere non potuit. 

CAP. XXXII. 

Quomodo Pbilippicus Jujfaiamtm peremit > 
& Auguflale decus invafit. 

EXercitus aui miffus coorra Philippicunti 
fuerat, ad partem Philippici fe cootulit , 
eumque Imperatorem fecit . Qpi Conftantino* 
polim cootra Juftinianum veniens , cum eo ab 
urbe miiliario duodecimo pugnavit , vicit , 8e 
occidit, regnumque ejus aaeptus eft , Impera^ 
vit autem Juftinianus cum filio Tiberk) in hac 
fecunda vice, annos fex, (114) quem Leo in^ 
expulfione illius naribus detruncavit. Qpi poft 
iterum aflumto imperio, quotiens defluentem 
guttam rheumatis manu oecetfit , (125) pen* 

to. 



(nx) Mod. condonaMt. Anaftafio ubi hacc item leguntur 
renavavit. 

(1x3) Motus cft Juftinianus in Cberfonenfes » mbi fibi 
exulanti paraviflent infidiat, 8c uc £eviifimi erat 
animi^expedita contra illos claffe, pracegerat ut 
univerfi gladio trucidarenrur ? quod ntxnine rcfi. 
ftente fa6him eft f folis infantibus adcapivitttem 
fervatis. Claffis in redxtu prope By2antratn tem- 
peftate frafta : inde ab Imperatore in primorei 
mifcns gentis » & innoxios iniantes cmdeliffimb 
facvitum eft, ut Theophanes, Cedrenus, aliique 
Grasci narrant Scriptores. His minimi contentus 
altero anno daffem iterum paravit , ut omnia Cher- 
fonenfium «dificia folo csquaret , 8c aratro pro- 
fcinderct. Metu perculfi, qui a csrie fupetciant 
Cherfonenies , Chajani Ga2arorum Principis auxi- 
Uo freti , ab Imp. manifeftb rebellarunt , 8c cum 
iis Elias Spathanus , atquc Bardanes genere Pcr- 
eamseus filius Nicephon , ^ui mutato nomine 
Philippicus amellatus imperium arripuit . Huac 
Juftimanus CEtlum , 6c tonfum, atoue fenexsvuu 
culis alligatum in Cephaleniam imulam relega* 
verat, au6d ex p/eudo-monachi varicinio irnptu* 
denter fibi fummam renim poteftatem gollicitus 
fueras ; mox utrumque revocarum clafi ptjsfe^ 
cerat. At accedentibus iis adCherfoncnies, Jufti* 
nianus audita rebellione primim in Elie iami- 
liam tram explevit , inde claflem ad capiendum 
Baxdanem direxit 1 led ctlm in militum manut 
venire non potuiflet , ii , vel metuentes re infefta 
ad Imp. redtre , vel , ut in Agathonis Diaconi 
perorationelegitur , fanatico quodam tumultu in- 
fanientes, Philippicum acclamantes, contra Jufti- 
nianum eamdem claffem imperante Philippico 
moverunt . A6la hxc dum Conftantinus in urbe 
Regia moraretur facilb ab univerfo Scriptorum 
coiuenfu elicimus, eumque mitiora confitia fug* 
gcfsifse auftor cft nofter, unde fupplendus Ana* 
ftafiut in viu ejufiiem Pontificis. 
(114) Modoet atmos feptem ; fed fervanda editotum le- 
^tio , etfi Baronius ofto etiam annos Juftinia- 
no poft recuperarum imperium affignet ; nam 
error evincitur ex Anaftafio, qui poftquam Con- 
ftantini Pontificis reditum in uroem fequutum 
fuifse fcribat die XXIV. menfis Oaobris IodX 
fequitur. Poft menfes tres lugubre nuncium mfonuit 
Gubd Juftmanus Cbriftiamfftmus Imp. & Ortbodoxm 
Imp. trucidatus eft i unde anno DCCXL pon dum 
comp!eto,Indi«ioneX. a Septembri duldem in- 
choati , Juftinianus h vivis fublatus eft, olmque 
annoDCCV. reftitutus fuerit , utfupra nouvi , le* 
tantim annos iterum imperavit. 
(i»f) AL guttam cmanantem manu (tesi^.IinAScMod. 



Digitized by 



\ 



►catis 



eo ab 

npca- 
id hac 

ttilL 

lipoj 

)peoi 
to. 



fibi 

imicnt 
ftfitut 
iincri 
niutffl 
ffl fcnu 
^nitkow 
dclini 
, abique 
cow 
aniaCbc- 

fcpat 

t,kca 

tO 

utEx 

fcsft 

ipci 

nia.Ji 
Elc us» 

urn ib^ 
irtir^ 
«Du» 

Prippo 
usinis* 
^rijiKWfl 

neti^ 
uamCa> 

xis fci 
J.dijop 



P A U L I D I A 

totieos aliquem ex iis, quicontt» eum fuerant, 
lugulari pracepit . (ittf) 

CAP. XXXIII. 
Deobttu Petri ArcbHa, Sacerdotio Scrcni. 

MOrtuo denique his diebus totriarcha Pe> 
tro, Aquilejenfis regimen Ecclefias fu- 
fcepic Serenus , qui fuit vir fimplicitate p«- 
ditus> & ad Chrifti fervitium pronus* (117) 

CAP. XXXIV. 

Qucmodo PHlippicum Anaftafiut fuperavit . 

AT ver& Phiiippicus , qui 8t Bardanis di» 
fhis eft, poftquam in imperiali dignitate 
confirmatus eft, Cyrum, de quo dixeramus.de 
Pontificatu eje&um , ad gubernandum mona- 
fterium fuum, Pontum (it8) redire pwcepit. 
Hic Philipptcus Conftantino Pap* literas pravi 
dogmatis direxit,quas ille cum ApoftolicaeSe- 
dis confilio (119) refpuit . Et htijus rei caufa_ 
ffecit pi&uras in porticu San&i Petri, qu« ge- 
fta fex fan&arum Sjraodorum untverfalium re- 
tinent. Nam & hujufraodi pifturas , chm ha- 
berentur in urbe regia , Philippicus juCerat 
auferri, ^130) ftatuitque Populus Romanus , 
ne Heretici Imperatoris nomen , aut chartas , 
atot figuram foltdi fufciperent . Unde nec ejus 
effigies in Ecclefiam introdudta eft , nec no- 
men ad Miflarum folemnia prolatum • (131) 
Htc chm annum umim & fex menfes regnum 
gefitflet , (131) contra eum Anaftafius , qui & 
Artemius didhis eft, infurgens , eum regno ex- 
pulit, ocuiifque privavit , nec tamen occidit . 
Hic Anaftafius literas Conftantino Papse Ro- 



Gad) Addit Theophanes fcviffimum Imp. quoties a pran- 
dio , vel ccfcna fufgeret aiiauem morti tradidilse , 
itaut Githolicfe religionis laudem innumeris c«- 
dibut deturpaverit. 

(117) Ex hoc Fauh capite emendanda iti Ughello Aqui- 
kjenfium Parriarcharum chronologia , ibi enim 
Petrus ante annum DCXGIV. non producitur , 
8c hic manifefto nofter a&crit eumdem anno 
DCCXI. e vivis exoeffifse; unde ante hunc om- 
nino repofuerim A^athonem , 8c male tribuum 
fchifmatici notam a Petro deleverim : ettnim li 
Setgto Rom. Pontif, fedente fchifma ce(savit, ut 
irittt HiftdYicos convenit, miomodo Petrus, qui 
fub Gonftantino Sergii , poft utrumque Joannem 
VI. 8c VII. ac Sifuinium,fuccelsorefedcbat , in 
fchifmate perfeverafse dicetur? multoque minus 
laus hsK Sercno tribuenda y quam alter ante ip- 
fum , 8c fbrtafse hic Petrus ft revera federe coepit 
anno DCLXX. abjurato errore fibi comparaverat. 
Neque Serenus Synodo interfuit , qusj Aquilejx 
oelebrau cft (fi umen fatis id conftare credatur, 
tit fupra n«ravi ) cum falutaribus B. Pap* &rgii 
thtmitn mftru&M , & ifja ( Aquilejcnfis) cum cate- 
ris CbrifH Ecclefiis amuere ccnfintit . Serenoquidem 
conveniunt, qu» refert idem Ughellus de pallio 
a S. Gregorio II. eidem rogante Liutprando rege 
tranfmifso ; & hortatoria epiftola ne jura Gra- 
denfit Ecckfin tnvadere tentaret . De hac vide 
Quc nouvit dociif. Lucentius ad eumdem Ughcl- 
fum. 

(i»8) AL deeft W Porttum . Lind. 

InBedalib. VL dessut. mundi legitur, atqueinde 
foruffis hs9C nofter exfcripfit. Cyro ejefto , Joan- 
nm qutmdar* mfrobhatis , & frava opmionis 
cenforttm m locwn ejus promovit, fchbit Theo- 
phanes in Chronico . Pnilippious enim Stepha- 
ni Abbatis difcipulus , qut ruerat Macarii , vix 
ad Imp. elevatus fexts» Synodo contrariam hsBre- 
fim profefsut iu infanire ccepit , ut ejufdm ITL 
Symik rmagmem ab anms jam aliquot frope , ac in~ 
ttr tfuartam , fextamque fcbolam m Imferialis Pa- 
iatisvdfhbuio exfqfitama\r\tci \ufftrit : alioausninqusens 
tm fufibem tngredi tn Regtam non fuam &c. ut le- 
gitur in pcroratione Agathojus Duconi a Com- 



B 



O N I L I B. VI, 50I 

mam per ScholafticumPatricium, 8t Exarchuto 
Itali« direxit , quibus fe fautorem Catholica 
fidei,& fanfti fexti Concilii praxiicatorem effe 
declaravit. (153) 

CAP. XXX V, 

Qmmodo Anftrandus auxiliante fibi Theudtberto 
cum Bojoariis Aripertmn fuperavit, ejr dc^ 
morte AriferH in flumtne : & de fug* 
gemam ejus Oumberti , & regno 
Anfarandi* & Luitprandi 
filii ejus, 

IGitur poftquam Anfprandus apud Bojoariatn 
(1)4) jam novem expletis annis exulaflet , 
promoto tandem Theudeberto decimo anno 
Bofoariorum dudtor exercitu venit Italiam,pu* 
gnavit cum Aripeno , 8t fa&a eft ex utraque 
parte multa ftrages populcfrum . Sed quamvis 
ad extremum nox pralium direroiflet , cenum 
ttmen eft * Bojoarios terga praebuifle , & Ari* 
perti exercitum viftorem ad caftra remeafle * 
Sed dum Aripertus in caftris manere noluiffet, 
fed pocits Tictnum civitatem introi(Tet,& fuis 
hoc fafto defperationem , 8t adverfariis auda* 
ciam prt*buit..QMi poftquam in civitatem in- 
grefluseft,&fenfiflet quia pro hoc fadtofuum 
exercitum oflenfum haDeret^moxarrepto (ij<) 
confilio ut in Franciam fugeret , quantum fioi 
utile duxit 9 e Palatio aurum fuftuht. Qpidum 
trans fluvium Ticinum gravatus auro natare^, 
voluiflet, ibi corruens luffbcatus aquis extin- 
(Slus eft . Cujus in craftinum diem corpus in- 
ventum, in Palatio omatum , {13$) ac deinde 
ad Bafilicam Domini Salvatoris , ouam anti- 
quitus Aripertus conftruxerat, perlatum ibU 
que fepultum eft, (137) Hic in diebus quibus 

re> 



• befifio vulgau, unde lucem accipiunt, quss imra 
narranrur, de Synodis in porticu S. Pcm a Con- 
ftantino depi6ris. 
Amb. Concilio. 

(t|o) Al jujjerat dtinri & SanRorum flatuas % & imgtms 
ex omnibus templis eradiy juffitque ut de Hompujh 
RpmanusQerus Conflantinopolitana' Ecciefia conjenti- 
tet . Quapropter ftatuunt cum Papa fofuius Rf>ma- 
nus. Lind. At nihil de prima lectione rnutan- 
dum , ut ab imperito quodam in ifta ftttum 
puto . Rcpugnantibus MSS. noftris , 8c notiflimss 
niftoriss chronotaxi . 

(sjt) Hsjc item Beda loco ciuto . Anaftafius inConftan- 
tino addit ex hoc Romanorum dccreto civilebeU 
lum exortum fuifte , recufantibus pleriique Pe- 
trum Ducem ab Imperatore datum recipere ; fed 
iUico Pontificis opera fcdatum , paulopoft nun- 
ciau morte Philippici penitus extinttum. 

(131) Theophanes, 6c Zonaras, aliique a Paulo noftro 
dilsentiunt , 8c Philippico annos duos Imperii 
tribuunt , fed iam ante nouverant viri dotlinxmi 
ex aliis etiam Woricis monumentis a Paulo mi- 
nime recedendum . Baronius exhibuit apertiffimos 
chara£kres in actis publicis de miraculo fanatss 
puellx arreptitia? imagine S. Anaftafii , Pajpus 
addit oc aliud teftimonium ex citau ocrorationc 
AgathonisDiaconi, qua Philippicum ipfoS.Pen- 
tecoftes Sabbato XL Indi6tionis ( anno DCCXllL) 
comprehenfum , excaecatumque cognofcimus , at- 

?ie inde ad illius inithim rctrocedcndo vtra quss 
aulus afserit comperiemus . 

(133) Vide Anaftaf. in Conftantino, 

(134) Amb. Bajoariam fcmpcr, 
(ijj) Amb. accepto. 

(i%6) Al. crdmatum f & ita Mod. al. mpaiatssM ferla- 
tum. Lind, 

(137) Anno DCCXIL Aripertum e vivis fublaturrt fuif- 
fe , mamfefte probant utio temporis, quo Regnum 
tenuit, & initium Liutprandi Regis; is enim eo- 
dem anno, quoAripertus exceffit, regnare cepit, 
ut Paulus , aliique fcribunt etfi Sigebertus id 
referat ad annum DCCX. Paulo in rehquis con- 
fentiens. Anfprandus y ait ille , eum Bajoar/is Ita- 
iiam refetit » cum Aripertb confligit , eoque fugiente t 



1 



Digitized by 



5oi ;DE GESTIS LAN 

regrium tenuit no&u egrediens, &hac illacque A 
pergens, quid de eo a fingulis civitatibus di- 
ceretur , per feraetipfum explorabat , ac dili- 
genter qualem juftitiam finguli judices populo 
liao fecerent , inveftigabat . Hic advenientibus 
ad fe exterarum gentwm legatis , vilibus co- 
ram eis veftibus, five pelliciis utebatur, utque 
minusltaliae infidiarentur, nunquam eis pretio- 
favina, (138) vel ceterarum rerum deliciasmini- 
ftrahat. Regnavit autem cum patre Ragunber- 
to, (139) five folus, ufque ad annum ouodeci- 
mum . Fuit quoque vir pius , eleemofynis de- 
ditus, ac juftitiae amator. In cujus temporibus, 
terrae ubertas nimia , fed tempora barbarica . 
Hujus germanus Guntbertus (140) eo tempore 
in Franciam fugiens , ibidem ufque ad fuae mor- B 
cis diem permanfit . Huic fuerunt filii tres , 
quorum qui major natu extitit , Raginbertus 
nomine, noftris in diebus Aurelianenfem civi- 
tatem rexit . Poft cujus Ariperti funus , An- 
fprandus £141) Langobardorum regno potitus, 
tres menies folummodo regnavit : Vir per 
omnia egregius , & cujus fapientia rari sequan- 
di funt . Cernentes Langobardi hujus interi- 
tum , Liutprandum ejus filium , in regali con- 
ftituunt folio . Qpod Anfprandus dum adhuc 
viveret audiens, valde lstatus eft. (142) 

CAP. XXXVI. 

Quomodo Theodofius Anaflafium fuperavit , q 
& regnum imafit , & de inun- 
datione Tyberis. 

HOc tempore Anaftafius Imperator claffem 
in Alexandriam contra Sarracenos dire- 
xit. Cujus exercitus ad aliud verfus confilium, 



& inflttvium denterfo, Regnttm Langobardorum re- 
cipit : Anjpranda poft tres menfes mortuo , Liutpran- 
dus filnis ejus regnat amis XXXII. Baronius hoc 
loco Paulum hallucinatum fcribit , & Aripertum 
non annos XII. fed tantum VIII. regnafie . Ve- 
rum Cardinaiis do&if. initium Ariperti loco fuo 
moverat , atque inde regnum ipfius decurtaverat . 
Liutprandi ver5 initiumab hoc anno demonftrant 
chara&ercs in charta relata a Margarino tornoll. J) 
bullarii Caffinenfis , qux data dicitur amo regrri 
ejns nono dectmoy die Kilendarum Decembrium * In- 
dtclione XII. qua annus DCCXXXL a Kal. Sep- 
rembris notatur ..Ego addo 8c aliam donationis 
fattae a Senatore filio Albini > & Theodolinda 
ejus uxore Monafterio Monialium intra urbem 
Ticinenfem erecto in propria donantium domo , 
quam integram dabimus Deo annuente in colle- 
ftione diplomatum. In ea legitur; Regnante Do- 
mino noftro Liutpranio vtro Excellentiffimo Rege armo 
m Dei nomtne tertto . V. Calendarum Decembrium , 
IndiCtione tertiadecima . Cumque indi&ione tertia- 
decima annus DCCXV. notetur, primus Regni 
LiutprandiDCCXII. in hacpariter indicatur. Si- 
miles chronologicae not» in diplomate Liutprandi 
apud Ughellum com. I. pag. 411. 
(i}8) Mod. pretiofam comam. 

(139) Al. Ragimberto , 6c ita in Amb. al. GodibertOy 

feu Tangiberto , quem folus &c. Lind. 

(140) Mod. Guntpertiis . 

(141) Al. Lanfvrandus , & fic infra. Lhtd. 
(14*) Anfprando adhuc vivo Liutprandus ejus filius in 

regno fucceflor datus eft a Langobardis dum im- 
minentem illias obitum cognolcerent, poftremum 
hoc otncii genus in optimum Regem perfolventi- 
bus . Ticini fepultus eft Anfprandus in Sacello 
D. Adriani Marryris , quod ipfe conftruxiise fer- 
tur . Tumulo haec cpigraphcs infcripta . 

Anfprandus boneflus moribus , prudentia follens , 

Sapiens , modeftus , patiens , fermone factmdus 

Aiftantibus qui dulcia faroi mellis ad mftar 

Smpdis promebat de pefhre verba 

Cujus ad atbcreum fphritus dum pergeret axem 

Poft qjiinos undecies vita fu# circtter annos 

Apicem reliquit regni prxfiantijfimo nato 



GOBA RDORUM 

(143) ab itinere medio Conflantinopolitanariu 
urbem regreflus, Theodofium orthodoxum in- 
quirens, Imperatorem elegit , atque coaftum 
in folio imperii confirmavit . Qjui Theodofius 
apud Aream (144) civitatem Anaftafium gravi 
pralio vicit; datoque fibi facramento , eum cle* 
ricum fieri,acpresbyterum fecit ordiniri . Ipfe 
vero ut regnum accepit mox in regia urbc^ , 
imagtnem illam venerandam , in qua fknftaL. 
A^nodus erat depidht , & k Philippico fuerac 
aejedta, (145) priftinum in locum erexit. His 
diebus Tyberis fluvius ita inundavit,ut alveum 
fuum egreffus multa Romana fecerit exitia^ 
civitati ; ita ut in via lata (14^) ad unam & 
femis ftaturam excrefceret, atque a porta San- 
<5H Petri ufque ad pontem Milvium (147) aqu« 
fe diftendentes conjungerent. 

CAP. XXXVII. 

Degente Anglorum, & rege Francorum Prpino , 
& bellis ejus , & qui^ ei Karolus 
fuus filius fuccefjit . 

HIs temporibus multi Anglorum gentis no- 
biles 8c ignobiles , viri & fosminas , du- 
ces & primates , (148) divini amoris inftindcu 
(149) Romam venire confueverunt . Apud re- 
gnum Francorum tunc temporis Pipinus ob- 
tinebat principatum . (150) Fuit autem vir mi- 
rx audacias, qui hoftes fuos aggrediendoftatim 
conterebat . Nam fupra fuum quendam adver- 
farium Rhemim transgrefTus , (151) cum uno 
tantiim fatellite fuo irruit , eunxjue in fuo cu- 
biculo refidentem cum fuis trucidavit. Bella^ 
quoque multa cum Saxonibus,8e maxime cum 
Rathodo (152) Frifionum rege, fortiter ^effir • 



Lyntbprando inclyto & gulemacula gentis . 

Vatum Papi& die Iduum ffunit IndttHone dechna. 

Atque hinc etiam firmatur Regni Liutprandi epo- 
che citatischara6leribusconveniens,immo &pro- 
logo ejus edicti in lcgibus Langobardorum , ut 
notavit Eminentiffimus Baronius. 

(143) AI. aliud adversits eum captens confilium ab itinert 

medio &c. Lind. 

Amb. ad alium veniens confilium &c. 

(144) Amb. 8c Mod. Nicaam , ita quoque Lind. eaque 
lettio emendatior ; conflat enim ex Gr«cis, La^- 
tinifque Scriptoribus Anaftafium in urbem Ni- 
caeam confugifse, ibique fruftra fe contra Theo- 
dofium mumvilse, ut Theophanes anno Incarn. 
fecundum Alexandrinos DCCVIL narrat, Nice- 

!>horus , Cedrenus , Hiftoria Mifcella, & Anafta- 
ius in Gregorio IL De anno quo Theodofius 
Imperatoreft didtusvix adhuc liquet: Pagii mihi 
arridet , fententia haec omnia , fcilicet Tyberis inun- 
dationem , 8c initium Theodofii uno tempore a 
Paulo alligata , invi&is rationibus ad annum 
DCCXVL referentis. 

(145) Amb. m qtta fanHa Synodtts erant depiSla » & <* 

Pbilippico fuerant dejettx . Anaftaf. loco citato : 
fn aua fanifa erant fex Synodi depifla &c 
(146*) Amb. Lateranenfiy ied fervanda prima le&io , ut 
pcritus quifque Regionum urbis noverit . 

(147) Amb. Molvium. 

(148) Amb. ducesy & privatiy & ita jn aliis. Lind. 

(149) A. 8c M. inftintlu de Britannia Romam &c. 8c ita Lind. 

(150) Notavit Pagius Pippinum hunc Heriftallum poft 

pugnam Textricianam principatum totius Fran-» 
c \x occupafse , ac Majorem domus trium regnomm 
fuifse,atque inde ab anno fcilicetDCLXXXVIL 
originem potentiae Pippini deduxit ad annum uf- 
que DCCXIV.,quo non diu poft occifum Grimo- 
aldum filium e vivis excdlit . > 

(151) Mod. per Hmum fluvium , qui juxta Danubium fluit 

tranfgreffta &c. 8c ita leg. al. lind. 
(iji) Amb. Ratpodo. Lmd. aL Raloto. 

Annalifta Mettenfis eum vocat Radbodum^ Beda 
Radbbedttm vi&us is aPippino annocirciterDXC 
Filiam fuam nomine Tneudfindam Grimoaldo 
Pippinj filio io matrimonjum dedit. 



Digitized by 



PAULI DIACONI LIB. 

A 



VI. 



tlJ 30. 



Scitai 
The^ 

co 



Linl 
llufl 

xxkva 

JJlDUfl ^ 



Hic & alios filios habuit , fed ex his Karolus 
pracipuus extitit, qui.ei poft ia priucipatu 
fucceffit. (153) 

CAP. XXXVIII. 

Quomodo Uutprandus Rex. Rotbarit fuum 
rebeUem occidit , ejr <k audacia 
ejufdem regis . 

AT ver& Liutprandus rex chrri in regno 
confirmatus eflet , eum Rothari ejus con- 
fanguineus perimere voluit. Isenim convivium 
ei in domo fua apud Ticinum preparavit , in 
qua domo viros fortiflimos , qui regem convi- 
vantem extinguerent , armatos abfcondit . Qjuod 
chm Liutprando nunciatum fuiflet , eum ad 
palatium fuum evocari precepit; quem, ficut 
ei di&um fuerat , lohcam fub vefte indutunu 
ipfe manu pertra&ans reperit . Qjii Rotharit 
cum fe dete&um cognoviffet , ftatim poft fe_ 
exiliens fpatam evaginavit , ut regem percu- 
teret . Econtra rex fuum enfem vagina exe- 
mit. Tunc unus e regiis fatellibus , nominc^ 
Subo,Rotharit a tergo coraprehendens , ab eo 
in fronte vulneratus eit . Super quem Rotha- 
^it & alii infilientes eura ibidem occiderunt • 
Qjiaruor ver6 ejus filii qui non aderant , ubi 
inventi ibi perempti funt . Fuit autem Rex 
Liutprandus vir multse audaciae , ita ut chro- 
eum duo armigeri ejus occidere cogitarent, & 
hoc ei perlatum fuiflet ; in profundiflimanu» 
filvam cum eis folus egreflus eft , (154) mox 
evaginatum gladium contra eos tenens , eifdem 
auia eum occidere cogitaverunt improperavit . 
Qjiod ut facere deberent hortatus eft. Qjiifta- 
cim ejus pedibus provoluti, ei funt cundkaquae 
machinati erant profefli . Et de aliis quoquc- 
fimiliter fecit . Sed tamen confeflis , mox tanta? 
malitig culpam pepercit. 



503 



Ufi) Pippino fl" f uerc Drogo » & Grimoaldus ex Ple- 
ctrude, Carolus 8c Childebrandus ex Alpaide . 
Carolus cognomento Martellus poft patrem fum- 
ma rerum potitus eft , pr*mortuis jam ante Dro- 
gone , ac Grimoaldo . 

(ij4) Amb. mgreffus efl. 

(iff) Amb. & Mod. pofulum Romoaldut ejus filius regen- 
dum Jufcepit . Lind. al. leg. fufcefit , profulli- 
mavit . 

Revocanda in hunc iocum funt qua Paulus de Gi- 
fulfo I. fcripfit cap. IL hujus libri annos ducarus 
ejus enumerans »qui , fi poft Gnmoaldi triennium 
initium habuerunt, ab anno DCXC. funt dedu- 
cendt ufque ad DCCVIL ; itaut Liurprandum Re- 
gemGilulfus non viderit. Turbat ordo hiftoriae 
Pauli , in qua cum rebus a Liutprando geftis obitus 
Gifulfi alhgatur , fed pluries id in ejus hiftoria 
quifque notaverir. 
(155) AL Petronas. Lind. 

(157) LcoHoftienfis in fui Chronici lib. I. cap. IV. Gre- 
gorium hunc tcrtium defignat ; fed , ut fupra Iib.4. 
cap. XVIU. num.o**. nouvi , pro tertio fecundus 
cft reponendus , argumenro vit* S. Vuillibaldi Ei- 
ftetenfis Epifcopi , quam primus ad hanc rem ad- 
duxitCamillus Peregrinius in fua ferie Abbatum 
Cafttnenfium : eidem fubfcripferunt BoIIandus in 
S. Gregorio II. Angelus a Nuce in fuo excurfu 
chronologico ad Leonem Oftienf.nu.481. 8cfeqq. 
Mabillon. in an. Bacchinius in diflert, de «tate 
Petri fenioris, aliique. Perrus Diaconus ad Za- 
chari» Pontificis tempora Petronacis in Caflinum 
adventum refert ; fed nofter huic manifefte repu- 
gnat. Ad Peregrinii argumentum addit Mabillo- 
nius ,8c cultum Caflinatium in S. Grcgorium II., 
Tom. I. 



B 



CAP. XXXIX. 



De morte Gifulfi ducis Beneventani , & ducatu 
filii ejus Romoaldi . 

DEfun&o itaque Gifulfo Beneventanorum 
duce , Samnitum populus Romoaldunu 
ejus filiura ad regendum fe fublimavit . (155) 

CAP. XL 

Quomodo Beatus Petronax , monajlerium Sanfii 
Patris BenedUii apud Cajinum refara- 
vit, & de Monaflerio San- 
fli Vincentii. 

Clrca hflcc tempora Petronax (156) civis 
Brexians urbis , divino amore corapun- 
dlus, Romara venit,hortatuque tunc Gregorii 
057) Apoftolicae Sedis Papas , Caflinum ca- 
ftrum petiit , atque ad Sacrura Corpus Beati 
Patris BenediAi perveniens, ibi cum aliquibus 
fimplicibus viris, (158) jam ante refidentibus, 
habitare coepit , qui eundem venerabilem vi- 
rum Petronacem nbi feniorem ftatuerunt . (159) 
Hic non poft multura terapus,cooperante mi- 
fericordia, & fuflragantibus meritis BeatiBe- 
nedidli patris, jaraoue evolutis fere centura & 
decera annis , (160) ex quo locus ille habita- 
tione horainura deftitutus erat , multorum ibi 
monachorura, nobilium , & mediocriura , ad 
fe concurrentium pater effedlus , fub fanilo 
regula? jueo , & beati Benedi&i inftitutione^ , 
reparatis nabitaculis vivere coepit , atque hoc 
fandtum ccenobium in ftatum , quo nunc cer- 
nitur, erexit . Huic venerabili viro Petronaci 
in fequenti terapofe Sacerdotum pracipuus , 
& Deo dileftus PontifexZacharias plura adju- 
toria contulit , libros fcilicet ( 161 ) Sandte 
Scriptune , & alia quocjue qu« ad utilitatem 
monafterii pertinent ; infuper & regulanu , 
quam Beatus Pater Benedi&us fuis fen&isma- 
nibus confcripfit , paterna pietate concellit . 
(i5x) Monafterium vero Beati Vincentii mar- 

tyris, 



non vero III. 8c rationem temporis , XXXII. 
nempe annorum, quibusPetronax inftaurato Caf- 
fincnfi Monafterio pragtuit , eaque retrocedcndo a 
tempore Optati Petronacis lucceflbris an. DCCLII. 
a Stephano II. ad Aillulfum Rc^cm Langobar- 
dorum legati , circaDCCXX. vcmt , quo in Pon- 
tificatu ledebat S. Gregorius hujus nominis II. 

(ij3) Simplicium virorum appellatione heremitas inter- 
prctatur Nuceus ad haac verba , quas in iuum 
fchronicon lib. I. cap. IV. pene ad verbum tran- 
fcripfitLeo, hoc unumaddens,Petronaci focios a 
Gregorio datos aliquantos de Lateranenfi congrtga- 
tione Fratres , eam lcilicet qux fugatis h Caflino 
Monachis & Pelagii Papx II. 8c TiberiiMauntii 
Imp. conceflxone juxta Latcranum coaluerat. 

(i|p) atque ab eifdem fratrtl/us in Abbatem frdattts : Scri- 
bit Leo cit. cap. 

(ido) Numerum CX. annorum legit Nuccus etiam in 
MS. Codice Leonis Oftieniis lit. B. Breviorem 
etiam numcrum notarunt Adrevaldus Floriaccnfis 
de mir. S. B. lib. 1. cap. iij. 8c Ab. UfpeTgenfis 
in Chronico . Leonis codex altcr fignatus A. , & 
editio Veneta , ipfaque Parifienfis Nucei habet 
CXXX. Regcftrum Pctri ab ipfo citatum CXX. 
at in oranibus cum Mabillonio rcponendi ad mi- 
nimum CXXXV. Bacchinius loco cir. Paulum 
parachronifmi excufare tentat, fed 8c ipfe fibi parum 
fidens in aliorum venit fententiam, 

(io"i) Amb. etiam. 

{i6z) Sacrum huncReguIacCodicem annoDCCCXCVL 
incendio creraatum fuilTe cum Teanenfi Mona- 
fterio auctor eft Lco Iib.I. cap.43. Nuceustamen 
poftremum libri caput ab igne lervatum in fuo 
Cailinenfi Monaftcrio gratulabatur nu.4^7. 

Hhhh 



Digitized by Goosle 



5©4 DE GESTIS LAN 

tyris, auod juxta Vulturni Fluminis fbntem* A 
fitum eft, & uunc magna congregatione refuU 
get, k tribus nobilibus fratribus , hoc eft, Ta- 
to, Tafo,& Paldo (itfj) iam tunc «dificatum, 
ficut viri eruditiffimi Autoerti ejufdem mona- 
fterii Abbatis , in volumine quod de bac re^ 
compofuit , fcripta fignificant . (154) Superfti- 
te fane adhuc Beato Pipa Gregorio Roroana& 
Sedis » Cumanum caftrum k Langobardis Be* 
neventanis pervafum eft ; fed a duce Neapoli- 
tano nodhi fuperveniente , quidam ex Lango^ 
bardis captt, quidam peremPti funt ; caftrum 
quoque ipfum a Romanis eft receptum . Pro 
cujus caftri redemptione , Pontifex feptuaginta 
libras auri , ficut primitus promifem , dedit . 
<*J> B 
CAP, XL!< 

Qumodo defim&o Jmperatore Tbeodofio , 
Leo cifuceejpt in regno . 

INter h*c defbn&o Imperatore Theodofio f 
qui uno folummodo imperium rexerat an- 
no, ejus in locum Leo Auguftus fubrogatur , 
(i(55) 

CAR XLIL 

Quomodo Karolus Francorwn prmceps 
Reginfridum fuperavit, 

APud Francorum quoque gentero Pipino 
vitd exempto, ejus nlius Karolus, (167) 
de quo premiferamus , Ucet per multt bella, 



(itfj) Nomina Tato , Tafe* & Paiao , non Jeguntur in 
Amb, , Modoetienfis habet Taffone , Catone , & 
Tato. tind, Rbafone&c, ut in Mod.; ied nihil 
variandum ab editorum leftione ; conftat cnim 
illuftres hofce frattes generis nobilitate , ac mo- 
rum fplendore ita fuuie appellatos , ffl ex nobtli 
genere ortiy & jure confanguinitatis propmqtu erant 9 
ntpote ex duobus fratribus . Paldo quiaem ex uno , 
Tafe verb tt Tato ex altero procreati $ ut narrat S. 
Autpertus Abbas in vitt S, Paldonis . Reli&a 
Bcneventana urbe , paternjfque opibus *d S. T^o- 
mam Farfenfis Monafterii jnftauratorem confu- 
gerunt , eoaue monentc ad Vulturni flurainis ri- 
pam Monafterium S- Vincenrii non fine miraeulo 
conftruxerunt , In eo S. Paldo primus Abbas , 
qitf fufceperat Sacri CaQnobii regimen an, ab In- 
carnat, Domin f DCCVIL fub S, Papa Sifinnio ; 
Secundus Tafo, poftremus Tato . De iis plura 
tn citau viu apud Ughellum» Bolland.,8c Ma* 
billon. 

(1*4) Memoratam S. Paldonis vitam a S, Autperro Ab- 
bate ejufdem Monafterii S. Vincentii fcriptam 
tnnuit Paulus ; eam publici juris fecit Ferdinan- 
dus Ughellus tom. 6. Itali* Sacra , Ccterum de 
infigni Monafterio S. Vincentii haec Nuceus ad 
Leonem Oftienfcm num. 49f, Difiat boc Monafte- 
rium a Cajfinenfi duodecim blus minus paffuum miU 
libuSf crevitque ad ampliffimam opulentiam & fan- 
Oitatem . Nunc undique foiitudmem fpirat , & bor- 
rorem , omni Monacborum cultu deftitutum , Abbati 
tantunty ut wcant; Commendatario commiffum &c. 

(itfj) Vide Anaftafium in S, Gregorio II, 8c Baronium 
ad an. Chrifti DCCXV, 

(itftf) Minime verb defuntta Tbeodofio , Regnavit is qui- 
dem anno uno, ut nofter habqr; fed vivens, Iu- 
benfque fefe imperio abdicavit . Qiofavtoi fi 

9u£ rm cturif xXnfixoi ytyovorss w t/nroXotnrow 
frfovov 7»; f<w»? auniv i9 WfWjt diir^xv t Tbeodqfius 

etutem cum filio ejus cUricorum albo adfcripti reliquum 
vita in face tranfegere , inquit Theophanes , Qcca- 
(ionem repetit Nicephorus a corrupto Reipubjic» 
ftatu , quo impune bellis , undique facefiebatur , ir- 
fuentibus in Regiam urbem terra, marique Saracen- 
fis. Quibusrebusycognitis tam militiaPraje^quam 
tsvties Magifbratus , cum Tbeodofii imperftiam am- 
tnadverterent , neque tantis boftium vbribus fufltnendis 
parem effe fcirent , inftare atque bortari cojferunt , 
Ht Imperxo fefe abdicaret , ac tutb fe m ordinem cogi 
fateretur, Nec condttionem abnuit iile f fed amo lm- 
pern vertme fponte fi obdicavn &c. 



D 



GOBARDORUM ^ 

& certamina , de manu Reginfridi (i58)pria* 
cipatum fuftulit • Nam chm in cuftodia tene. 
retur, divino nutu ereptus aufugit , (itfp) ac 
primiim contra Reginfridum , cum paucis bis 
terque certamen tniit, (170) noviffimequc^ 
eum apud Vinciacum (171) magno certamine 
fuperavit* Cui tamen unam, hoc eft, Andega- 
venfemcivitatemadhabitandum conceflit . (171) 
Cundbam ver6 Francorum gentem , ipfe gu- 
bernandam fufcepit . (173) 

CAP. XLIII. 

Qucmodo Lkaprandus Rex donatkmem Eeclefis 
amfirmavit , & quomodo filiam Tbeu* 
deberti va cottjugiwH acceptt • 

EO tempore Liutprandus rex , donationem 
patrimonii Alpium Cottiarum Romane 
Eccldia confirmavit . (174) Nec multum poft 
idem regnator Guntrudam filiam (175) Bojoa* 
riorum ducis , apud quem exularat , in matri- 
moniumduxit,dequa unam folummodo filiam 
genuit . 

CAP. XLIV. 

Quomodo Faroaldas claffem imafit , & quicu 
Tbeudo Bojoariorum dux ad Apoftola- 
rum Itmina Romam vetut . 

PEr hsec tempora Faroaldus Spoletanorum 
dudkor Claflem (176) Ravennatium civi- 
tatem invafit; (177) fed juflu regis Liutpran- 
di, 

(167) Cognomento Martellus Pippini Hcriflalli filiut. 

(168) AI. Raztnfndz , & fic infia. Limt. 

(169) Continuator Fredegarii cap. 104. His diebusCarolus 
Dux a prafata fosmina rlicbtrude fub cuftodia de- 
tentus Dei auxilto liberatus eft . Ea Pippino cum 
Alpaide Caroli Martelli matre uno tempote » 
dupplicique conjugio uxor,TheudoaIdumexGri- 
moaldo filio nepotem , Majoiem domus, Auftra- 
(iorum auxilio, & au&oritate fua tuebatur , Ca. 
rolo infenfa . Theudoaldo, paulo pofi pugnam 
fylvm Cotdx mortuo, Ragenfridus apudNeufirau 
fios Major domus confiitutus efl > eaque belli 
caufa cum Carolo. 

(170) Primo pralio inter Carolum , 8c Ragenfridum pu- 
gnatumeft in loco,qui dicitur Amblava a flumi- 
ne Amblava , vulgb Ambles ,anno DCCXVL Se» 
cundo in loco nuncupato Vmiato h pago Camera* 
cenfi anno fequenti XIL KaL April. Continuator 
Fredegarii cap. iotf.poftremo in pagoSueffionenfi 
anno DCCXIX. cit. audtor cap. 107. 

AL Provmciam , Lind. & Mod. Vmentiacum . Amb. 
Verba Cm tamen unam y boc efl Andegavenfem cwi* 
tatpn ad babitandum conceffit , aL deiunr Lind. 
Pagius in Critica-chronolog.Baron.annoDCCXlX. 
Paulus refti yuidem fbribrt Carolum tribus fralm 
de tnanu Ragmfredi Frincifatum Francorum fuftu* 
Hfle > fed Perperam ah. Noviffime eum apud Vin- 
ciacum 8cc ( Pugna entm Ftnciacenfis fscunda futt 
non tertia. PratereaCarolus normifi annoVCCXXLV'. 
Civitat$m Andegavenfem Raginfredo conceftx . Id ex 
Annalifta Mettenfi , aliilque Francicarum rerum 
Scriptoribus firmiffime probat 8cc. 

(174) Anauaf, in S. Gregorio IL Eo tempore Lsutfraih 
dus fyx donationem patrtmonis Aipium Cottiarum , 
quam Aripertus Rex fecerat , bicque refeturat , ad- 
monxtione tanti vm* vel mcrefatione redditam con- 
firmavrt. Poft hsec de lunan eclypfi, & advenw 
Theudonis Bajoariorum Regis ; de quo cap. fe- 
quenti , quamobrem ante DCCXVL eodem aa- 
tk>re donario haoc eft rctrahenda . 

(17^) AL Hliam Tbodeberti. Lini 

Amb, fiiiam Tbeutperti. Mod. Tbeoperti. 

(175) AL claffe, lind. 

(177) Non femel tentaum Langobardorum armis Ra- 
vennam fub Rege Liutprando facife aiguimus ex 
(ubfequenti cap. XLIX. & Anaftafio, cui nulla 
de Faroaldi tnvafiotie mcntio ; fed tam noftro , 
quam Anaftafio , concinniori , quimpar erar ftylo, 
tec tradentibus , integram rerum iericm reddere 
mihi quidem impoffibiie. 



(17O 
(«7») 

07J) 



Digitized by 



Google 



r 



tae. 

k 
K 

niae 



ojoa. 



1 ci?i- 
irpraa- 
i, 



inoaua 

mexGft 
, K\i& 

Ipup 
DCCIE 

m& 

ttep* 



annisb 



P A U L I D I A 

di, eadem Romaois reddita eft . Cootra hunc 
Faroaldum ducem , filius fuus Trafcmundus 
infurrexit, cumquc clericum faciens , locunu, 
ejus invafit. (178) His diebus Theudo Bojoa- 
riorum geotis dux 9 orationis eratil Romanu 
ad Bearorum Apoftolorum vettigia (179) vc* 
nit. (180) 

CAP. XLV. 

Quod defunOo Sereno Patriarcba , Calixtus regi* 
men Ecclefis fufcepit ; de belh 
Pemmoms adversus Slavos, 

APud Forumjulii tgitur , fublato & rebus 
humaois Patriarcha Sereoo , Califtus vir 
egregius , qui erat Tarvifianas Ecclefiae Archi- 
diaconus,annitente ^iutprando principc, Aqui- 
lejenfem Ecclefiam regendam fufcepit . (181) 
Qpo, ut diximus, in tempore , Pemmo Foro- 
|ulianis praeerat Langobardis . ( i8x ) Is chnu 
jam nobilium , quos cum fuis natis nutrierat , 
filios ad juvenilem j>erduxiflet astatem , repen- 
te ei ouocius veoit , immenfam Slavorum mul- 
titudinem, io locum qui Lauriana (183) dici- 
cur adventafle • Cum quibus ille juvenibus fu- 
per eofdem Sclavos terti6 irruens , magna eos 
clade proftravit,necamplihs ibi aliauis a par- 
te Langobardorum cecidit , quam Sigualdus , 
(184) qui erat jam «tate grandaevus. Ffte nam- 
que in fuperiori pugna , quae fub Ferdulfo fa- 
«fta eft, duos filios amiferat . Qpi chm prima 
& fecunda vice , juxta voluntatem fuam fe de 
Sclavis ultus eflet, tertia vice, prohibente du- 
ce, & aliis Langobardis, non potuit inhiberi, 
fed ita eis refpondit: Jam fatis, inquit , meo- 
rum filiorum mortem vindicavi , etiam fi ad- 
venerit, laetus fufcipiam mortem . Fa&umque 
eft ; & ipfe folus iti eadem pugna peremptus 
•ft • Pemmo ver6 chm multos inimicorurru 
proftraviflet , metuens ne aliquem fuorum am- 
plihs in bello perderet, cum eifdem Sclavis in 
eodem Ioco pacis concordiam iniit , atque ex 
illo jam tempore raagis ac magis coeperunt 
Sclavi Forojulianorum arma formidare. 



(17») 



(179) 
<i8o) 



080 



(18*) 

(«85) 
fi8 4 ) 

Us) 



(i85) 



Faroaldi hujus Ducis tempoie Farfenfe Monafte- 
rium a Langobardis ancea dirucum^opera Sandti 
Thonui Maurienn» Presbyteri icerum inftaura- 
tum fuit, arque in hiftoria 000. Monachorum a 
Saraoenis decollatorum mufta huic Monafterio 
Faroaldus ifte conceiEflc dicitur . 
AL vtftibula. Lind. 7%. 
Anno DCCXVI. Theudonis II. Bajoariorum Du- 
cis peregcinatio cribuenda ex Anaftafio , qui eam 
cum lunari eclypfi ejufdcm annialligar, ucfupra 
notavi . fyccidxt enim die XIIL menfu Januarii, 
iifril fecundi » poft horam quinwm a meridie , 
ufr fcirtbic Calvifius in opere chronologico . Cate- 
rum Theudo hic ille eft , quem S. Rudbercus Sa- 
lisburgenfis Epifcopus ad fidem Chriftianam con- 
verrit . 

Anno circiter DCCXXX.* ur aflertt Ughellus . 
Ad eumdem S. Gregorii II. liter* a Baronio eat 
chronico Danduli relau» aono DCCXXIX. 

Amb. & Langofarcbs • 

AU Lwrina.LATid. 

AL Stvaldyu. Lind. SicualJus . Mod, 

Alias SiPta, Ltnd. Anaftaf. Bibhothec. in Codic, 
Regio Mazarin. 8cThuan.habec Agarenonan gens 
a locoy qui Cefta dicitur , ex Africa transfretantes 
Hifpaniam ingrejfi &c. ferfe ad verbum cumnoftro. 
Addic hoo unum: Eudoni viftoriam non finemi- 
raculodacatn*divifis in milices fpongiis, quas an- 
no poecedenti S, Gregorius cum benedi6tione mi- 
ferat , dc quo Flodoradus eriam lib. de Fonriff, 
Roman. 

AL baMtatorcs ftrpetvi tnpejftfunt. Lind. 



CONI LIB, VI f 
A 

CAP, XLVL 



505 



B 



De adventu Sarracenorum in Hijpamam : e> 
quomodo eos Karolus, & Eudo in 
Qallia fuperaverunt , 

EO tempore geos Sarracenorum in Ioco qut 
Septem (ioj) dicitur, ex Africa transfre- 
tantes, univeriam Hifpaniam invaferunt . De- 
inde poft decem anoos cum uxoribus , & par- 
vulis venientes , Aquitamam Galliae provinciam, 

2uafi habitaturi ingrefli funt . (igtf) Karolus 
quidem cum Eudone Aquitani» principo* , 
tuoc difcordiam habebat • Qjui tameo io unum 
fe conjungentes,contra eofdem Sarracenos pa- 
ri cooulio dimicarynt . Nam irruentes Franci 
fuper eos, trecenta feptuagiota quinque millia 
Sarraceoorum iotercmerunt . Ex Fraocorunu 
ver6 parte, mille Sc quiogenti tanthm ibi ce- 
ciderunt . Eudo quoque cum fuis fuper eorum 
caftra irruens, pari modo multos interficiens,, 
omnia devaftavit* (187) 

C APt XLVII. 

Quomodo Sarraceni Conflantinopolim obftderunt , 
tjr 4 Bulgaribut devifti funt , 

HOc ettam tempore eadem Sarracenorum 
gens cum immeofo exercitu veniens , 
Conftantinopolim circumdedit , ac per conti- 
nuum thennium obfedit, donec multa inftantia 
ad Deum clamantibus civibus , plurimi eorura 
fame, & frigore , bello , 8c peftilentia peri- 
rent , ac fic penarfl obfidionis , (188) abfcede- 
rent. Qjii inde egrefli Bulgariim gentem, cjua 
eft fuper Danubium , (189) bello aggrediun- 
tur. Et ab hac quoaue vidli , ad iuas naves 
refugiunt , quibus cum altum peterent , in* 
gruente fubit6 tcmpeftate , plurimi etiam mer- 
fis, fivecontritis navibus, perierunt . IntraCon- 
iUotinopolim ver6 , trecenta mUUa hominum 
peftilentU intcrieruot. 



CAP. 



(187) Baronius exjChronico Pithaei , feu , uccommuniter 

vocant, ex Annalibus Fuldcnfibus , 8c Continuatore 
Fredegarii , quibus accedunt Annalifta Metcenfis, 
aliique reccnt* Saracenos inGalliis exHilpaniisab 
ipfoFudone in odium CaroJi vocatos narrat,infi- 
gnemque vi^oriam , qua Rex perfid» gentis Ab- 
dirama occifus eft , communi calculo cum anno 
DCCXXV. illigavit. At Pagius anno7j». nu, i. 
8cfeq, PutatContinuatorem Fredegarii , qui jufsu 
Childebrandi Caroli fratris hiftoriam fcriplerat, 
ob rcdintegratas poft vi^toriam Carolum inter 8c 
Eudonem inimicitias , in odium Eudonis , vocatos 
ab eodem Saracenos fcripfilse , addu&ifque pluri- 
bus horum temporum Scriptoribus cum in Baro- 
nio ipfo, cum in Paulo 6c Anaftafio errorem no- 
tat , diverfa enim cum Saracenis praelia fimul 
mifeent , ge vi^toriam , quas anno DCCXXXIL 
obvenit, cum anno DCCXXV. malfe illiganc. 

(188) AL acjifer tempus olfidionis &c- al. ac fi ferterriti 

ab objidione* Und. ac Jl a farte fua oblidtonis . A. 
Beda, quem tranfcripfit totidem verbis Paulus , 
habet ut in edito ; id tantum a noftro additum 
de pefte C.P.urbis. Anno DCCXVIL exThco- 

Shane colligimus Regiam urbem Saracenos obfe- 
ifse, ac reinfelta, multifque acceptis cladibus 
-..anno fequenri difceffifse, iuut Beda fimul 3c no- 
fter hoc loco fit emendandus, Liberat« urbisme- 
moriam nouvit Baronius cx Menologio Greco . 
Exut etiam oratio biitorica in Au^Urio Biblio- 
thecx Patrum tomo IL 

(189) Amb. fufer Danubtum pofita. 



Digitized by 



Google 



5o6 



DE GESTIS LANGOBARDORUM 



CAP. XLVIIL 

Quomodo Liutprandus rex corpus Beati 
Auguflini Ticinum advexit. 

Llutprandus ver6 audiens qu6d Sarraceni 
depooulatd SardinUU etiam loca illa ubi 
ofla Auguftini Epifcopi , propter vaftationem 
Barbarorum olim translata , & honorificfc fue- 
rant condita f foedarent, mifit eo , & dato ma- 

§no pretio, accepit , & tranftulit ea in urbem 
'icinenfem , ibique cum debito tanto patri ho- 
nore condidit. (190) His diebus Narnia civitas 
a Langobardis pervafa eft. (191) , 

J 

CAP. XLIX. 
Quas civitates Romanorum Liutprandus rex r 
imafity & de deterioribus fafiis ^ 
Leoms AugufH . 



E 



O tempore rex Liutprandus Ravennam ob- 
fedit , Claflem invafit atque deftruxit. (191) 



(190) Paulo adftipulatur Beda in libro de lex «tatibus 
Liutprandum Regem i Sardinia corpus D.Augu- 
ftini Hipponenfis Epifcopi Ticinum tranftuhfse ; 
annum rranslationis quamphires fruftra in veftiga- 
runt . Mabillonius in Muia&i Italici tomo I. ex 
ejuldem Regis diplomate relato in Chronico MS. 
Archivii Ecclefie S. Petri in C05I0 aureo putavit 
ejufdem Regis anno primo id fa&um ; fed in 
Annaiibus animadvertitBafilicam illam intersedi- 
ficatas ab hoc Rege connumerari , unde in tanta 
temporis anguftia magnificum opus ablblutum 
ibique reconditum & Auguftini corpus vix credi- 
bile . Baronius alia utitur conjeftura , & in an- 
num DCCXXV. remifit , quod hoc anno Beda 
translationis narratione iibro iuo finem fecerat . 
Rei geftae feriem ex Petri Oldradi Ejpiftola recen- 
fet , led iila inter fuppofititias jamdiu eft aman- 
dau . Non minor doctorum hominum cona- 
tus poft inventionem iacri pignoris die prima 
O&obris anni MDCXCV. circa iilius, ut ajunt, 
identitatem . Do^bifimus nofter Saxius dilserta- 
ciones piures de hac ie diligentia lua collegit , & 
in Ambrofianam Bibliothecam contulit , XXXIV. 
diverlbrum auttorum in utramque partem adni- 
tentibus calamis . Hos inter D. Joannes Gaipar 
Berretu Caffinenfis » cui Lindenbrogianam Pauli 
editionem debeo, 6c do&rinx penitioris frequen- 
tifllmas deiicias. Ispeculiari iibeiio remintegram 
cxegit . 

(191) Al. hsc verba Narnia civitas &c. ufque ad finem 
cap. defunt . Und. 

Amb. 8c Mod. habent , & in Amb. pro Nartna* 
iegitur Narim . Anaftafius in S. Gregorio U. ubi 
hasc cum Ravenn» obfidione, de qua in cap. fe- 
quenti , conjungit bene habet Narma . 
{191) Alias obfedtt clajje* atque deftruxit i led vitiata le- 
ftione, ut in Anaftafio loco cit. Ibi iegendum : 
caftrum pervadem Clajfes , captos abflulit plures , & 
opes abftulfttnnumeras . Ravennam an. DCCXXVl 
a Liutprando occupatam communiter lcribunt . 
Modum acfca rei ab uno tantum difcimus Agnel- 
lo in S. Johanne XXXIX. Raven. Ep. Et Liut- 
prandi Regts regnum Langobardorum regentis ( Grse- 
corum more genitivo ulus , pro abiativo abloluto) 
ab ipfius exercrtu pradifla ctvitas corond ctntla %&de- 
vaflata efl> a fuis decepta civtbus yjtmulata fraude a 
porta* qua dtcitur V tcus /aiutaris , qua erat juxta 
fluvium Pantbeum . Omnes ctves cucurrerunt tiluc , 
unus autem ex illis infen/us fuis civtbus , promi/sa 
pecunia allatis clavibus , fubduBts modis Porta , qua 
pergit ad vicum JUprofum , ubi efl pons ex bajtbus 
f attus f referatis clauflris , omnibufque patefaQis por- 
tis tnimici ingrefft cwitatem , & eam jubverterunt . 
Nam judicio Dei ipfe qui infidiator fuorum ctvium 
fuit 9 & piU chuflra aperuit , quamprimum tigni 
ftipite PerfoJJus interiit &c. Capta Urbe Gregorius 
Pontifex ad Venet. Ducem eas iiteras dedit , quse 
recenfet Baronius anno prsdido , eorumque ope- 
ra Graecis iterum reilitutam innuit nofter infra 
cap.LIV. 

(19]) Non unus Paulus Patricius S. Pontifici paraverat 
infidias , nec femel ipfe : incitabat enim jufiioni- 
bus luxs Leo Ifaurus, quod fibi facras in imagi- 



B 



Tunc Patricius Paulus ex Ravcnni mifit , qut 
Pontificem interimercnt . (193) Sed Lango- 
bardis pro defenfione Pontificis repugnanti- 
bus, Spoletanis in Salario ponte, (194) & ex 
aliis partibus Langobardis Tufcis reuftentibus, 
confiiium Ravennatium diffipatum eft . Hac 
tempeftate Leo Imperator apud Conftantino- 
polim fancSkorum ima^ines depofitas incendit . 
Romano quoque Pontifici fimilia fecere, fi im- 
perialem gratiam habere vellet , mandavit , 
fed Pontifex hoc facere contemfit (195) Om- 
nis quoaue Ravem» exercitus , vel Venetia* 
rum 9 talibus juffis uno animo reftiterunt , & 
nifi eos prohibuiflet Pontifex 9 Imperatorem 
fuper fe conftituere fuiflTent aggreffi - (196) 
Rex quoque Liutpmndus caftra iEmilia , Fo- 
ronianum > (197) & Montem Bellium , (198) 
Buxeta & Pernceta, Bononiam & Pentapolim, 
Auxiniumque (199) invafit. Pari quoque modo 
tunc &Sutriumpervafit ; (*oo) fedpoftaliquot 
dies , iterum Romanis redditum eft . (201) 
Per idem tempusLeo Auguftui ad pejora pro- 
gref- 

nes furenti Apoftolica fonitudine rcfifterct, 
(194) Al. Solariopara. Lind. 

{16 s) Ex Anaftalio narrara fufius repete, quos occafione 
mandatorum Leonis in Icalia evenerunt , c«def- 
que illuflrium virorum, tam in Campania* qtwm 
in partibusVAvamm: alH f qujope amfentientes im- 
pietati Imperatoris , alii cum Pontifice* & fidelibus 
fe tenentes in partes diiaflerunt . Sacrarum ima- 
ginum deftruttores muneribus ad fe rrahere Lan- 
gobardos rutebantur : fcd hi religionis fcelo cum 
Romanis una fe quafifratres fidei catena conftrixt- 
runt , de/iderantes cun&t mortem pro defenfione Pon- 
tificis fujhnere glortcfam , Hinc frequenteshoctem- 
pore irumicitias , ac reconciliationes Romanos in- 
ter & Langobardos, non alia de caufa, ut mihi 
perfuadeo , niii ut Grascis communibus inimicis 

Sro neceffitate temporis refifterent: eorumquefra- 
is viribus, jam Langobardi armis iterum infto- 
manos iniurgebant . 
(196) Greci Scriptores injuria Romanos Pontifices accu- 
fant, Italias populoe contra Leonem lmp. exci- 
taffe,itaut ab lmperio defecerint. At h«c PauU 
verba quibus concors eft Anaftafius ez diametro, 
ut dicimus, oppofitum evincunt. 
(«P7> Fenomanum. Amb. & Mod. al. Fenoriarum . Lind. 

(198) Mod. Montem vellum. Lind. Peliium. 

(199) Amb. & Mod. Auxhnumque. 
De iis Cluver. Italias antiqu« lib. L Opidum Bu* 

xeta, quod plwralis numeri efl vocabuium in ipfa 
JEmilia regione eft prope Padum ctrca Cremonam , 
vulgari ttunc vocabuio Bufleto . Perficeta item opi- 
dum j/wecafhrum memoriam antiqui nominis fervat% 
vulgu nunc S. Gioanni in Perficeto diChtm f ab eo- 
dem via Mmilia latere VlllL ctrcher millia iAfa- 
tina. Meminit ejus etiam Cbromcon Caffmenfe lib. 1. 
cap. 57. bis verbts . In comitatu Mutinenfi , fundo, 
qui Petficeu dicitur . Ab altero vi<z latere , qubd 
Apenninum /peSat , baud procul a Bazano , atque 
Savtniano optdis efl caflrum Mons Pellius , vutgb 
ttunc Monte Veglio, & Vejo adpellatum . Foro- 
nianum caftrum dubito an is iocus fuerit% qui ntmc 
vicus apud Nuram flumen fupra Placentiam vulgb 
dtdtur Fugliano , jtve Fuliniano : & vtbementer 
fufpicor fcriptum fuijfe ab ipfo Paulo Diacono Fo- 
ronovanum caftrum: qiiod optdum antiqums dtct- 
batur Forum novum : nunc autem vulgb Fornuovo 
apud Tarij Cervique ammum confluentes X. tnil.paf 
a Parma di/Jitum &c. 
(100) Mod. Pari modo quo tunc & Sutriam pervafit . 
[zoi) Plurade occupato, reftitucoque Sutrio narratAna- 
ftaf. in S. Gregorio II. Eodem tempore per XI. 
Indiftionemdolo a Longobardts pervafum eflSutrmfe 
Caflellum , quod per centum quadragtnta dies ab etf* 
dem Longobardis pojfejfum efl . Sed Pontificis muitis 
continuts fcriptis , atque commonttionibus ad Rtgem 
mijfity quamvts multts datis muneribus, faltim om- 
ntbus fuis nudatum optbas% caflrum , donationem BB. 
Apoflolis Petro , & Paulo antefatam emittem , Longo- 
bardorum Rex rejUtuit , atqtut donavit. Hincannum 
a&a rei cognoicimus , nempe DCCXXVIII. quo 
indidio XI. currebat . Poft hasc fupplendus eft 
noftcr ex eodem Anailafio res geftas Indi&one 
XILnarrante, quas coniultb fortaflePauIus pr«. 

teriit 



Digitized by 



G ooffle 



I 



ati. 

% 
k 

1«, 
im. 

)m. 
«* 
.& 

iiodo 
quoc 
ici) 
> 



cafat 
» jaai 

[Qinu- 
ieU% 

lo CUfl 
ajrat- 
*f* 
KXicm- 
uiosm- 
ut mii 

iioAo- 

saroir 
ip. exri- 
«Puil 

sn.Liri 



•iwjeri, 
ffl, i«- 

nii,» 

Wi^ 



/jirps^ 
Indiiffl 



PAULI DIAC 

grefTus eft, ita ut compelleret omnesConftan- A 
tinopoli habitantes tam vi , quam blandiciis , 
ut deponerent ubicunque haberentur imagines 
tam Salvatoris, quam Sandte ejus Genitricis , 
vel omnium San&orum , eafque in mediunu 
civitatis incendio concremari fecit . Et quia^ 
plerique ex populo tale fcelus fieri prepedie- 
bant, (202) aliquanti ex eis capite truncati , 
alii corporis parte multati funt . Cujus errori 
Germanus Patriarcha non confentiens , k pro- 
pria fede depulfus eft , & ejus in loco Anafta- 
fius presbyter ordinatus eft. 



CAP. L. 

De Romcoldo Beneventano duce , ejp Gifulfo 
filioejus. 

ROmoaldus deniaue dux Beneventi, uxo- 
rem fortitus eft, Guntbergam nominc^, 
qux fuit filia Auronae Liutprandi regis fororis . 
De qua filium genuit , quem nomine fui pa- 
tris Uifulfum appellavit . Habuit rurfum poft 
hanc & aliam conjugem , nomine Ravigun- 
dam, (203) filiam Gaidoaldi Brexiani (204) 
ducis • 

CAP. LI. 



De inimicitiis Pemmonis contra Calixtum 
Patriarcbam. 

GRavis fane per idem tempus inter Pem- 
monem ducem , & Califtum Patriarcham 
difcordiae rixa furrexit . Caufa autem hujus dif- 
cordiae ifta fuit . (205) Adveniens anteriore- 
tempore FidentiusEpifcopus de caftrojulienfi, 
(206) cum voluntate fuperiorum ducum intra 
Forojuliani caftri muros habitavit , ibique fui 
Epifcopatusfedemftatuit. Quo vitadecedente, 
Amator in ejus loco (207) ordinatus eft . Ufque 
ad eundem enim diem fuperiores Patriarchas , 
Guia in Aquileja propter Romanorum incur- 
nonera habitare minime poterant , fedem non 
in Forojulii, fed in Cormones (208) habebant. 
(209) Qqod Califto, qui erat nobilitate con- 
fpicuus, fatis difplicuit , ut in ejus dioecefi , 
cum duce & Langobardis habitaret Epifcopus, 
& ipfe tantbm vulgo fociatus vitam duceret . 
Qjuid plura ? Cootra eundem Amatorem Epif- 
copum egit, euraque de Forojulii expulit, at- 
que in illius domo fibi habitationem ftatuit . 
Hac de caufa Pemmo dux , contra eundem Pa- 
triarcham , cum mukis nobilibus Langobardis 



teriit Foedus nempe initum inter Eutychium Pa- 
tricium, 8cLiutprandum , ut ccngregatts exerciti- 
bus Rex fubjiceret Dttces Spoletanum , & Beneven- 
tanum , & Exarcbus Romam , & qua pridem de 
Pontificis pcrfona jttfjiis fuerat ( nempe ut occide- 
retur) impleret . Qni Rex Spoletum vcniens fufceptis 
ab utrifque Ducibus Sacramentrsy atque obftdtbus , 
cum tota fua colxjrte in freronis campum fuccejfit . 
Ad quem egrefjus Ponttfex , eique prcefntatus , ftu- 
duit f ut potuit Regis mollire animum commonitione 
fia , itaut fe profierneret ejus pedibus , & promitte- 
ret fe nulh infrre Isfiomm : atque fic aa tantam 
compunllionem piis monius flexus efl , ut qua fuerat 
indutus exueret , & ante corpus Apofloli poneret , 
mantum , armillas > & crucem argenteam . Poft ora- 
tionem faUam olfecravit Pontificem , ut memoratum 
Exarcbttm ad pacis conccrdiam fufcipere dignaretur , 
quod & faftitm eft . 
(toi) Amb. perpediabant . 

(203) Amb. Ranigundam . Lind, Raingimdam, & Rflgi- 
mundam . 
Tom. I. 



B 



B. VI. 507 
apprehenfumque eum ad ca- 



O N I L I 

confilium iniit , 

ftellum Pontium , (210) quod fupra mare fitum 
eft, duxit , indcque eum in mare pracipitare 
voluit. Sedtamen, Deoinhibente, minime fe- 
cit ; intra carcerem tamen eum retentum , pa- 
ne tribulationis fuftentavit . Q^od Rex Liut- 
prandus audiens, in magnam iram exarfit, du- 
catumque Pemmoni auferens , Ratchis ejus fi- 
lium in ejus loco ordinavit . Tunc Pemmocum 
fuis difpofuit, ut in Sclavorum patriam fuge- 
ret: fea Ratchis ejus filius a Rege fupplican- 
do obtinuit patri veniam , eumque in regis 
gratiam reduxit. Acceptd itaque Pemmo fidu- 
cii qu6d nihil mali pateretur , ad regem cum 
omnibus Langobardis , cum quibus confilium 
habuerat, perrexit. T-unc rex in judicio refi- 
dens, Pemmonem,& ejus duos filios Ratchait 
& Ahiftulfum , Ratchis concedens , eos poft 
fuam fedem confiftere prarcepit . Rex vero ele- 
vata voce, omnes illos qui Pemmoni adha&fe- 
rant, nominative comprehendere juflit . Tunc 
Ahiftulfus dolorem non ferens , evaginato penb 
gladio regem percutere voluit, nifi eum Rat- 
chis fuus germanus cohibuifTet. Hoc modo iis 
Langobardis comprehen& , Herfemar , qui unus 
ex eis fuerat , evaginato gladio , multis infe- 
quentibus, ipfe fe viriliter defenfans , in Bafi- 
licam beati Michaelis confugit . Ac deinde fo- 
Ius regis indulgentid impunitatem meruit , c{- 
teris longo tempore in vinculis excruciatis . 

CAP. LII. 



Bellum Ratcbis contra Sclavos. 

RAtchis denique apud Forumjulii dux , ut 
dixeramus, effec&us, in Carniolam (211) 
Sclavorum patriam , cum fuis ingrefTus, ma- 
gnam multitudinem Sclavorum interficiens , 
eorum omnia devalravit . Ubi ciim Sclavi fu- 
per eum fubito irruiilent , & ipfe adhuc lan* 
ceam fuam ab armigero non abftuIifTet , eunu 
qui primus ei occurrit, clav3,(2i2)quam ma- 
nu geftabat, percutiens, ejus vitam extinxit. 

CAP. LIII. 



Quomodo Rex Liutprandus Pipino Karoli 
regis filio capMum totondit . 

Clrca haec tempora Karolus princeps (nj) 
Francorum, Pipinum (214) fuum filium 
ad Liutprandum direxit, ut ejus juxta morem 
capillum fufciperet . Qui ejus caefariem inci- 

dens , 



(204) 
(»05) 



(iod) 

(108) 
(205) 



(zio) 

(III) 
(211) 

(«1) 



AI. Bnxiatti* Lind. 

AI. dtfcordia fttit Fidentius Epifcopus Fcrojulieti/ts . 
Anteriori tempore de voluntate fuperiorum Ducutn 
httra Forojultani caflrt muros babttavit . Lind. 

Amb. Jtdanenft* Mod. ForojtUienfi* 

Mod. Eptfcopxts. 

AL in Commune . Lind. & Mod. 

Julienfium Epilcoporum antiquam fcdem Julii 
Carnici vulgb nunc ZugJio ex hoc Pauli capite 
contra Baronii iententiam reilituit Eminentilfi- 
mus Norifius in fua differtatione de V. Synodo 
cap. p. §. 4. invicliique rationibus oftenditForum- 
julii peculiarem Epilcopum non habuifse, at ibi 
precari5 Julienfem relcdilse , idquc Ughellus etiam 
non animadvertit : fed error expun&us eil in ad- 
ditione Epifcopatuum antiquatorum , quamvide. 

Amb. Notium . 

Al. Carmoiam. Lind. 

Al. eltvata fecuri 9 quam manu fjrc. Lind. 

Mod. Rex. 

» pipinum f al. deeft . L/W. 

Iiii 



Digitized by 



Google 



508 DE GESTIS L ANGOBARDORU M 

dens , ei pater effe&us eft , multifque eum di- A 
catum regiis muneribus,genitori remifit. (zi^) 



CAP. LIV. 

Sarraceni rurfum Gallias repetentes a Francis 
fuperantur , & quomodo Uutprandus 
tn folatium Francorum ivit . 

PEr idem tempus Sarracenorum exercitus > 
rurfum in Galliam introiens» multam de- 
vaftationem fecit . Contra quos Karolus non- 
longe a Narbona bellum committens, eos, fi- 
cut & jpriiis , maxima caxle proftravit • (zi6) 
Iterat6oarraceniGalIorum fines ingrefli,ufque 
adProvinciamvenerunt, (117) & captaArelate, 
omnia circumquaque demoliti funt . Tunc Karo 
lus legatos cum muneribus ad Liutprandunu 
regem mittens, ab eo contra Sarracenos auxi- 
lium popofcit. Qfii nihil moratus, cum omni 
Langobardorum exercitu in ejus adjutorium- 
properavit . Q,uo comperto gens Sarraceno- 
rum , mox ab illis regionibus aufugic • Liut- 
prandus vero cum omni fuo exercitu ad Ita- 
liam rediit. Mulra idem regnator contra Ro- 
manos bella geffit , in quibus femper vi&or 
extitit, prseter quod femel in Arimino,eo ab- 
fente , ejus exercitus csefus eft , & alia vice_» 



(xij) Notavi fupra lib.lV. cap. XL. num. loS.veterum 
hunc morem incidendi capillos ab HadrianoVa- 
lcfio illuftratum : eidem addendus hic Mabillo- 
nius in praafatione prim» partis fasculi IIL Bene- 
di&ini , ubi obfecvat morem hunc , qui Grxcis 
etiam fuit : nam Conftantinus Fogonatus mailo- 
nes captiiorum , hoc eft cirros , feu cincinnos a 
Grxeco Juiliniani, 8cHeraclii filiorum ad 

Benedittum Papam II. direxit, tefte Anaftafio : 
obfervat , inquam , morem hunc Pippino primum 
fortalse introducfcum apud Reges Francorum , at- 
que inde capillos in orbem compofitos geftafie , 
ut in cereis Carolovingorum icorubus capilli in 
orbem aequati ad humeros uique apparent : nam 
antea Agathi» teftimonio , qui fuperiori (bculo 
vixerat, iblemne erat Kegibus iis intonfam habe- 
re comam a pueris . 

(ti6) Non tribus tantum his praeliis a Carolo Martello 
cum Saracenis bellatum , in Aquitania nempe , 
]^arbona,8cProvincia,fed 8c in aliis etiamGal- 
liae partibus, variiique temporibus, ut ex rerum 
FrancicarumScriptonbus apparet. Infigniores vi 
ftorias nofter memorat . Eglunardus in vita Ca- 
roh Magni , de Cirolo Martcllo loquens primas 
duas hisverbis, & ipie narrat. Caroius &c. Sara- 
cenos GaUiam occupare tentantes duobus tnagnis pra- 
iiis 9 uno in Aquitania apud Pi5iavium , altero juxta 
Narbonam apud Byrram fiuvium fta devich , ut in 
Htfpaniam eos redtre compeiieret . Narbonenfe pras- 
lium , quod annoDCCXXXVH. geftum , fuse de- 
fcribuur a Continuatore Fredegarii in fua appen- 
-dice. Poftremum in Provincia ab Eghinardo pra- 
tentum narrant Annahfta Mettenfis , Continua- 
tor idem Fredegarii, 8c Annales Nazariani anno 
DCCXXXIX. Eidem interfuuTe Luirprandum 
Regem omnes conlentiunt, atque in ipfius epita- 
phio legitur 

Deinceps tremuere feroces 
Ufque Saraceni , quos dtfpuitt tmptger , iffbs 
Ctan premerent Gaiios , Caroio pofctnte juvari . 

(117) Caetera quas fequuntur uique ad verba : Qui GifuU 
fus cum propter atatem &c* in A. defiderantur . 

(118) Mod. benedtftiunem . 
(»19) Al. caperent . Lind. 

(xio> Tam pauca delibavit Paulus ex rebus a Romanis 
ieiiciter geftis , ut vix aliquid ad hiftoriae ufum 
vertere liceat, quodque magis dolendum,aScrip- 
toribus aliis fupplere minime poiTumus , nullo , 
quod fciam , de his verba faciente . Anaftafius 
xnulta quidem ad Langobardicas res conducentia 
praabuit , ied & ipfe memoratas in hoc capite 
filentio praeterivit . 

(m) De rebellione Trafemundi Ducis a Rege Luit- 
prando, plura fcripfit Anaftafius, quam Nofter . 
Poftremas ille res a Gregorio UL geftas dcfcri- 



B 



chm apud vicum Pilleum » rege in Pentapcdi 
demorante , magna multitudo horum , qui re- 
gi munufcula, velxenia, vel fiagularum Eccle- 
fiarum dona (118) deferebant , a Komanis irruen- 
tibus casfa, vel capta eft. Rurfus ciun Raven- 
nam Hildebrandus regis nepos , & Pferedeo 
Vincentinus dux obtinerent , irruentibus fubit6 
Veneticis , Hildebrandus ab eis captus eft , 
Peredeo viriliter pugnans occubuit. In fequen- 
ti quoque tempore Romani folita elatione- 
turgidi , congregati univerfaliter , habentes in 
capite Agathonem Perufinorum ducem, venerunt 
utBononiam comprehenderent, (219) ubitunc 
Walcari, Peredeo, & Rothari, motabantur in 
caftris . Qjii fuper Romanos irruentes , multam 
de eis ftragem fecerunt , reliquofque fugpau 
petere compulerunt . (220) 

CAP. LV. 

De Trafemtmdo duce Spoletano , & Gifulfo 
Beneventano , & Gregorio , & 
regno Hilprandi . 

HIs diebus Trafemundus contra regem re- 
bellavit . Super quem Rex cum exerci- 
tu veniens, ipfeTrafemundusRomam fuga pe- 
tiit . (22 1) In cu jus loco Hildericus ordinatus eft. 

Mor- 



bens narrat in S. Zacharia Gregorii fucceiTore . 
Hic inuenit totam Itaiiam provmciam vaide turba* 
tam &c. perfequtnte Luitprando Longobardorum Re~ 
ge ex occajione Trajimunai Ducis Spoletmi , qui m 
bac Romana wbey eodem Rege perfiauente refugium 
fecerat. Et dum a pradecejjbre ejus teata mem. Gre- 
gorio Papa f atque a Stepbano quondam Patricio , & 
Duce 9 vel omni exercttu Rrnnano pradtBus Trafi- 
mundus redditus non fuijjet , obfeffxone faOa * pro eo 
ab eodem Rege abiata funt a Romano ducatu cwita- 
tes quatuor, ideft Ameria f Hortas % Polimartium , 
& Biera . Et Jtc idem Rex ad fuum palatium efi 
reverjus per ntenfem Auguftum Indiftione Vll. Tra- 
Jimundus verb Dux , babtto conjUio cum Romanis , 
colkBoque generali exercitu Ducatus Romani , m- 
gnffi funt fer duas partes in fines ducatus SpoietanL 
^jui contmub timore dufli pra muititudtne exercitut 
Romani eidem Trajimundo Jt fubdiderunt Marjjcam% 
& Forcontni , atque Baivenfes , feu Prtnenfes . Dem* 
de ingrejfi per Sabinenfe territortum venerunt mRea- 
tinam ctvitatem . {Mtt Reathri continub & ipfi jifub* 
diderunt. Exinde pergentes ingrefji funtSfoietumfer 
menfem Decembrem pradttta Indiit. Addit Paului 
infra tunc extinctum a Trafimundo Hildericum, 
qui in illius locum a Liutprando fuffe&usfuerat. 
Eratque magna turbatio inter Rom. , & Lmgobari. 
quontam & Beneventani* & Spoietani cum Romants 
tenebant. Sed dum tdemTrafimundus Spoietinus Lux 
nolmt implere , qua pradUh Ponttfict, & Patrich 
Jimui & Romanis protmferat pro recoiiigendis qua- 
tuor ctvitatibus , qua pro eo perierant , & aiiis , qua 
fpoponderat capitula i & pranominatus Rex ad mo- 
tionem contra Ducatum Romanum fe prapararet % 
in ins pradt&us b. m. Gregorius Papa dtvina vocatio- 
ne ex bac iuce ftibtraUus eft 9 &dtvmo nutupranomy 
natus Santifs. Zacbarias tn Ponttficatum efteiSus &c* 
MiJJa igitur iegatione apud jam dt&um Regem hmgob. 
faiutaria ilii pradicavtt . Cujus S. Viri admoritim- 
bus inciinatus , pranominatas quatuor , quas a Du- 
catu Romano abjiuierat ctvitates reddere promtjit • 
Dumque motione mtlttum faBa ad comprebenden* 
dum Trajimundum Ducem Spoietinum conjungeret 
fe , exbortatione S. Viri exercttus Romanus m adju* 
torium praditkRegis egrefji funt. Et dum tpfeTra- 
Jimundus fuatn deceptionem confpiceret , egrejjus e 
Spoietana ctvitate Jife pradiEh tradidtt Reet . iseum 
Clericum fecit, addit Paulus ieq. cap. LVIi At 
in his Anaftafii numeralibus notis error irrepfit; 
quippe fi menfe Augufto , Indi&ionis VII. , quas 
anno DCCXXXIX. decurrebat, Liutprandus a 
Romano ducatu in fuum palatium reverfus eft , 
jam fecundo menfe> nempe Aprili ejufdem anni , 
quo Carolus, tefte Continuatore Fredegarii ,in Pro- 
vinciam properavit, bello huic adefsenonpotuit, 
nifi quis putaverit , quod vix poffibik, um brevi 

tem* 



Digitized by 



Gooffle 



* 



:s a 



^3!, 
fc.SI 

fcrip 

'a, Pi! 
■ :aal 

> t f.* 

M 

* * ■> 



jj i 



Digitized by 



Google 



I 

I 




I 




Digitized by 



PAULI DIAC 

Mortuo autem Roraualdo juniore Beneventa- A 
norum duce , qui viginti & fex (212) ducatum 
tenueratannis,Gifulfus ejus filius adhucparvu- 
lusremanfe.f 113) Contra quem aliqui inuirgen- 
tes,eum moliti funt extinguere. SedBeneven- 
canorum populus, qui fuis du&oribus femper 
fidelis extitit, eos peremerunt , fui ducisvitam 
fervantes . Qjai Gifulfus ciim propter «tatenu 
puerilem idoneus ad tantum populum regen- 
dum non eflet , Liudprandus rex Beneventum 
cunc veniens , eum exinde abftulit , & apud 
Beneventum fuum nepotem Gregorium ducem 
ordinavit. Cui in matrimonio uxor fociataGi- 
felberganomine fuit . Ita rex Liudprandus rebus 
compofitis , (224) ad fuum folium remeavit : Gi 
fulfumque fuum nepotem paterna pietate eru- B 
diens , ei Conibergam , (225) nooili ortanu 
progenie, in matrimonium junxit. Ipfe rex eo 
tempore in languorem decidens , morti appro- 
ximavit . Qpem Langobardi vita excedere exi- 
(Hmantes , ejus nepotem Hildeprandum foras 
muros civitatis, (226) ad SandteDei genitricis 
Ecclefiam , quas ad Perticas dicitur , in regem 
levaverunt. (227) Cui dum contum, ficut mo- 
ris eft , traderent , in ejus conti fummitatew , 
cuculus avis volitando veniens, infedit. (228) 
Tunc aliouibus prudentibus hoc portento vi- 
fum (229; eft fignificari , ejus principatum inu- 



(***) 



(224) 



(**7) 



tcmporis curriculo duobus his bellis expeditum , 
Saracenico primum , inde Romano Ticimtm re- 
meafse . Iniuper menfe Decembri , quo Trafe- 
rnundus Spoletum ingrefsus eft cademfeptimain- 
di6tio non currebat , fed octava , ut bene plures no- 
taverunt. Ex ipfoigitur Anaftafio locurn corrigo, 
8c pro feptima , octavam Indift. pono : fequi- 
tur enim ipfe res poftea geftas Indiction. X. nar- 
fans , & pradittis quatuor civitates , quas ipfe ante 
bienmum per obfejfiunem fatlam pro praditto Trafi- 
mundo Duce SPoietino a/Jliderat &c. redonavtt . 
Hinc anno pCCXL. illigo Urbis obfidionem , 
& fequenti XLI. mortem Hilderici , Trafemun- 
di reftitutionem in ducatu , Beneventanorum re- 
bellionera , ac legationem ad Carolum a San- 
ftoGregorioIH. miflam, ut auxilio elset Roma- 
nis contra Langobardos ; tunc enim Lnttfravdui 
talia de Spoleto , five Eenevento audiens rurjum cum 
exercitu Spoletum petitty ut lcribit nofter cap. fe- 
auenti \. Anno undem DCCXLII. Tralemundi 
deditionem , Zachari» cum Liutprando collo- 
quium r 8c urbium rcftitutioncm, ut narrarepro- 
fequitur AnaftaC loco cit. 
Mod. /eftem. 

£jus mitium fupra capit. IL num. 8. cum anno 
DCCViI.conjunxi,ergoan. circiterDCCXXXIIL 
Romualdus e vivis excelfit. 

Al. rebus Beneventanis compojitis . Lind. 

Amb. Scaumpergam . 

Ita vocat eam Oftienfis lib. I. cap. V. laudatque 
pise fceminae pietatem , qua templum idolorum in 
Caftro Cafino conftrucium in honorem B. Petri 
dcdicavit. 

Al. muros Ticmenjis civitatis . Lind. 
Annum quo Hildeprandus in Regni confortium 
cum Liutprando eft vocatus defignat inftrumen- 
tum in Archivio Lucenfi a Fiorentinio in com- 
ment.de rebus ad Comitifs. Mathildem fpcft. lib.j. 
Ughello in Itatia Sacra , aliifque relatum hischro- 
nologicis notis. Regnantes Domino Luitprando Ejc- 
ceiientijjhno Rege , Regm ejtts vigefimo quarto , & 
ExcelientiJJbno nePote ejus Domino Hilprand Rege 
anno primo , menf* Martio , Indiflione quarta , quae 
Chrifti anno DCCXXXVI. in curfu fuit . Ma- 
billonius in Mufaeo Italico , 8c tom. %. Saec. Be- 
ned. exhibet ejufdem Hildeprandi Regis diploma. 
Atium Tktni m faiatio fub die II. Kal. ApriL anno 
felicis Regni nojhs nono per Indiftionem XII. hoc eft 
anno DCCXLI V. quo Liutprandus e vivis excef- 
fit, Ex concordia iftarum notarum nil haefitan- 
dum puto quin Paulum confuib temporum ordi- 
ne piura rxadidifse dicamus . Nam Liutprandi 
morbus , 8c Hildebrandi confortium in Regno , 
praBceiTexant Trafemundi rebelhonem , cum qua 



D 



E 



O N I L I B. VI. 509 

tilem fore . Rex autem Ltudprandus cbm hoc 
cognoviflet, non aquo animo accepit: Tamen 
de infirmitatecx>nvalefcens,eum regni fui con- 
fortem habuit. Evolutis dehinc aliquot annis, 
Trafemundus qui Romam fugerat , Spoletum 
rediens, Hildericum excinxit, rurfumque con- 
tra regem rebellionis audaciam fumfit . 

C A P. LVL 

Qyia mortuo Gregorio Gothfcbalcus in Benevento 
dux faCius efi : & quomodo rcx Liutpran- 
dus bellum in Pentapoti geffit . 

AT ver6 Gregorius dum apud Beneveotum 
annis feptem ducatum geflifTet , vita_ 
exemptus eft . Poft cujus obicum Godefchalcus 
dux effcdlus , annis tribus Beneventanis prae- 
fuit ; (230) cui in conjugio uxor fociata nomi- 
ne Anna fuit . Rex ergo Liudprandus talia de 
Spoleto , five Benevento audiens , rurfum cum 
exercitu Spoletum petiit . Qpi Pentapolim ve- 
niens, dum a Fano civitate (231) forum Sem- 
pronii pergeret, in filvam quas in medio eft, 
Spoletani le cum Romanis lociantes , magna^» 
incommoda regis exercitui intulerunt . Qpi Rex 
in noviflimo loco Ratchis ducem, & ejus fra- 

trem 



prwfcnti capite cunda copulavit. In illiustamcn 
excufationem ejus mcntem ita intcrpretror , ut 
ubi prarfenti capite de Romualdo Eenevcntano 
vcrba facit , ad priora tempora illius retrahenda 
fit oratio, quod 6c indicat ipfe in fine iis verbi9 
Evolutis debinc aiiquot ammTrafemundus &c. iifque 
ad continuationem incceptoe hiftori» iterum redit, 
ac poitmodum cap. LViL ablolvit , ab Anaftafii 
tempore minime recedcns , nam utrique Trafc- 
mundi finis paulo ante obitum Liutprandi . 
(zi8) Haiia five conto, de quo hjc fermo, traditi Lan- 
gobardici Regni vctenbus figno pugnant acerrime 
qui Modoetienfis corona vetuftatem a Gregorianis 
temporibus, ejufqueLangobardorum Regibusim* 
pofitionem ante Caroli Magni fucceflbres impe- 
tunt , inaugurationcm Regiam per folam haftae tra- 
ditionem ex hoc Joco indicantes . Penitioris anti- 
quitatis thefauros difiertationibus fuis in alterutram 
partem de hac re in medium adduxerunt V.CLMu- 
ratorius nofter to.IL Anecdotorum , 8c Fontaninus 
peculiarilibello,Blondi , Sigonii , Cointii , Mabil- 
lonii , aliorumque judicia expendentes . Non eft 
locus hic eorum arguraenta repetere , neque am- 
mus in partem venire . In gratiam eruditorum 
imagjinem lapidis in eadem Modoetienfi Bafilica 
pofiti e poftcriori parte ambonis vulgandam cu- 
ravi : in eo fedentis Regis coronatio reprarfenta- 
tur adftantibus Clericis , tic proceribus gentis. 
(119) Amb. Tunc aliquibus prudentibus viris bac portentu 
vifum . Catera uique ad finem capitis dcfideran- 
tur . 

(130) Godefchalci hujus Beneventani Ducis, qui fuccefc 
forem habuit Gifulfum IL meminit etiam Leo 
Oftienfis lib. I. cap. V. eumque fequenti cap. VIII. 
interGregorium, diclumque Gifultum non rccen- 
fuit , cum extremos tantum Pontifices , 8c Duces 
eo loco nouverit , ut bene animadvcrtit ibidem 
Nuceus. Hujus tamen rationem temporis, quo 
Duces ifti Beneventanis praefuerunt, minime pro- 
bo . Cumque Romualdi initium anno DCCVIL 
alligaverim , ejufdem annos XAVL numerans ad 
DCCXXXIII. venio, quo Gifulrum II. astate ad^. 
huc puerili e ducatu exturbatum puto . IndeGre- 
gorii feptem annis numeratis , ut nofter habet , 
mitium Godefchalci anno DCCXL. tribuo,ejuf- 
que rriennio expleto reftitutionem Giiulfi II. pau- 
fo ante DCCXLIV. repono , quo Liutprandus 
Rcx e vivis exceflit : meamque rationem ob sd 
potiflimum cum Paulo convenire puto, quod is 
reftitutionem Gifulfi extremis Liutprandi tempo- 
ribus narret. 

(ij 1) Alias dum a Fano Fortutm forurn Sempromi ptteret* 
Ltnd. 



Digitized by 



5'o 



DE GESTIS LANGOBARDORUM 



trcm Ahiftulfum , cum Forojulianis conftituir. 
(2}2) Supra quos Spoletani , & Romani ir- 
ruentes, aliquos ex eis vulneraverunt. Sed ta- 
men Ratchis cum fuo germano, & aliquibus 
viris forti/Iimis, omne illud pugn« pondus fu- 
ftinentes , viriliterque cerrantes , multifquc^ 
trucidatis, fe fuofque inde, preter, ut aixi , 
paucos fauciatos exemerunt . Ibi quidam Spo- 
letanorum fortifliraus,Berto nomine, nomina* 
tive Ratchis acclamans, armis inftru&us fuper 
eum venit. Qjjem Ratchis fubit6 percutiens , 
equo dejecit. Ciimque ejus focii eum perime- 
re vellent , eum pietate folita fugere permifit . 
Qjui manibus, pedibufque reptans nlvam in- 
greflus evafit. Super Ahiftulfum vero in quo- 
dam ponte duo fortiffimiSpoletani a tergo ve- 
nientes, unum eorum adverfa cufpide feriens , 
de eodem ponte dejecit ; alterum vero fubito 
ad eum converfus , vita privatum poft focium 
merik. (231) 

CAP. LVIL 

LUttprandus quid Spoleti egerit . Godefchalcus 
audiens adventum ejus Beneventum , /k- 
pens a Beneventanis ex- 
tinfius eft* 

AT vero Liutprandus Spoletum perveniens, 
Trafemundum ducatu expulit, eumque^ 
clericum fecit . Cujus in Joco Agibrandunu 
(234) fuum nepotem conftituit . Qim vero Be- 
neventum properaret , Godefcalcus , audito ejus 
adventu , navem confcendere , atque in Grae- 
ciam fugere molitus eft. Qjui poftquam uxorem 
& cun&am fupelle&ilera fuam in navim im- 
pofuiflet , & noviflirae ille afcendere vellet , 
irruentibus Beneventanis Gifulfi fidelibus , ex- 
tin&us eft . Uxor fane illius , cum omnibus 
quae habebat, Conftantinopolim perlata eft. 

CAR LVIIL 

Idem quid Beneventi egerit . De Baodolino mirct 
SanEHtatis viro . Huic par Tbeudelapius f 
& Petrus Ticinenfis Epifcopus. 

TUnc Rex Liutprandus Beneventura perve- 
niens , Gifulfum fuum nepotem iterunu 
in loco proprio (235) ducem conftituit. Re- 
bufque ita compofitis ., ad fuum Palatium re- 
meavit. Hic gloriofiflimus Rex multas inChri- 
fti honore, per fingula loca ubi degere fole- 
bat , bafilicas conftruxit . Hic Monafteriunu 
Beati Petri, quod foras muros Ticinenfis civi- 
tatis fitum eft, & Coelum aureum appellatur, 
inftuuit . In fumma quoque Bardonis alpc^ , 



(131) Uterque hic frater in Langobardorum folium de- 
functo Liutprando eve&us fuit * lcd Ratchis, ab- 
dicato Kegno, in Caflinenfi Monaflerio San&ita- 
tis coronam promeruit. 

(z\l) Al. vita prrvavit* & fluvio tmmerfit . Lind. 

(234) Al. Anfprandum. Lind. 

(*35) Aiias priftmo . Lind. 

Non conditorem, fed au&orem Monafterii Berceti 
in Monte Bardonum Liutprandum regem ex ge- 
ilis Moderamni Epifcopi Redonenfis a Frodoardo 
narratis lib. I. cap. XX. probat optime Mabillo- 
nius in annalibus tom. II. an.DCCXVIII. illud- 
aue in honorem S. Abundii Martyris antea con- 
ftru&um, poftea in honorem S. Remigii , cujus 
reliquias e Remcnfi Monafterio Moderamnus in 
Italiam contulerat, 8c miraculo monirus ibidem 
depofuerat, ita Liutprandus regia liberalitate per 
fuum diploma bonis , 8c oediftciis ditavit, ut a 
noftro conditoris loco habeatur. 



B 



Monafterium, quod Bereetum dicitur, a&difica- 
vit. In Olonna nihiiominus fuo proha- 

ftio, (137) miro opere in honorem Sanfti Ana» 
ftafii martyris, Chrifto domicilium ftatuit : ia 
quo & Monafterium fecit . Pari etiam modo 
multa, per loca fingula , divina templa infti- 
tuit . Intra fuum quoque Palatium , oraculum 
Domini Salvatoris aedificavit , & quod nulli 
alii regeshabuerant, facerdotes, & clericos in- 
ftituit , qui ei quotidie divina officia decanta* 
rent . Hujus regis temporibus fuit in loco , cui 
Forum nomen eft, juxta fluvium Tanarunu > 
vir mirae fan&itatis , Baodolinus (238) nomine, 
qui multis miraculis, Chrifti gratia fufFragan^ 
te, refulfit. Qjii faepe futura praedixit, abfen- 
ria quoquequafi prsefentia nuntiavit. Denique 
ctim Rex Liudprandus in Urbem filvam vena. 
tum iflet, unus ex ejus comitibus, cervurafa- 

f ittl percutere nifus, ejufdem regis nepotem , 
oc eft , fororis ejus filium Aufumm nomine , 
nolens fauciavit. Qjaod rex cernens,valdeenim 
eundem puerum amabat, cum lachrymis ejus 
incommodum lamentari caepit, ftatimqueunum 
e fuis equitem mifit , qui ad virum Dei Bao- 
dolinum curreret, eumque peteret,ut provita 
ejufdem pueri Chriftum fupplicaret. Qjuicbm 
ad fervum Dei pergeret, puer defun&us eft : 
cui Chrifti famulus ad fe pervenienti, itadixir: 
Scio quam ob caufam veneris , fed iilud quod 
poftulas (139) jam fieri non potcft, quia puer 
ille defunftus eft . Qjiod cum is , qui miffus 
fuerat , regi , quod a fervo Dei audierat , re- 
nuntiaftet, rex licet doluerit, qu6d effedkunu 
fupplicationis fuee habere non potuit , tamen- 
<juia vir Domini Baodolinus fpiritum prophe- 
tias habuerit, aperte cognovit. Huic quoque^ 
non diflimilis apud Veronenfem civitatenu 
Theudelapius (140) nomine fuit, qui inter 
miranda , quae patrabat , praefago etiam fpiri- 
tu , multa quae erant ventura , predixit . Eo 
quoque tempore floruit vita, vel aftibus(i4i) 
Ticinenfis Ecclefiae Epifcopus Petrus, quiquia 
regis erat confanguineus , ab Ariperto quon- 
dam rege , apud Spoletum exilio fuerat retru- 
fus . Huic beati martyris Sabini Ecclefiam fre- 
quentanti , ifdem venerabilis martyr praenun- 
tiavit , qu6d Epifcopus apud Ticinum futurus 
eflet . Qpi poftea chm id fuiflet fa<Slum , bafi- 
licam eidem beato^ martyri Sabino , in folo 
proprio , apud eandem civitatem conftruxit . 
Hic inter reliquas optimae vitae, quas habuit , 
virtutes , etiam virginitatis flore decoratus eni- 
tuit . Cujus nos aliquod miraculum , quod po- 
fteriori tempore geftum eft, in loco proprio 
ponemus . (241) At vero Liudprandus , poft- 
quam triginta & uno anno , feptemque mcnfi- 
bus principatum (243) obtinuit, jam gtatc^ 

ma- 



(137) Haec verba fuo prohaftio , alias defunt . Scriptum 

eft more ilti iaeculo ufitato , fic oftium dicebant 
quod nos oftium^ & barensm arri i* arenam . Pro- 
haftiurn ergO eil nrfod^aov , ideft nr?$g tH; nrdXiug 

latine fuburbamm . Nec aliter hic locus inttlli- 
gendus. Lmd. 

(138) Al. Bandolinus. Lind. 

(139) Mod, quod poftuJare miffus es . 

(140) AJ. Tbeolapius. Lind. 
(241) Al. vitalibus afhbus. Lind. 

(141) Al. fuo ioco tn Ep/fcoporum vitis ponemus . Lind. 
De §. Petro Ticinenh Epifcopo plura Henlchenius 

die VII Maji , apud eumdem cx Grutero epita- 

Ehium 9 in quo de regia cognatione pariter hac 
•guntur. 

Inciitus profapia , Regumque ftemmate tangerts 
Nobiiis eioquio , mcribus tiobilior , 
(143) Mod. Regnum , 



Digitized by 



aa, 

:fa. 

ie, 

iiro 

nus 

rinm 

ko- 

iviti 

cum 

eit: 

lixin 

juod 

puer 

iife 

,rc- 

tunu 

rceiu 

>phe- 

jquc 

itenu 

inier 

fpiri- 

.Eo 

jiquia 
qucD- 
rerru- 
m fre- 
nenua- 
iiittirs 
,fofi- 
io foio 
tait. 
abuir , 
us cni- 
odpo- 
wprio 
,pclj. 
mcnii- 
wrc- 
na- 

lerprjffl 



f P AULI D I A 

ftaturus , hujus vi» curfum explevit . (144) 
Corpufoue ejus in Bafilica Beaci Adriani mar- 
tyris, ubi 61 ejus requiefcit genitor, fepultum 
eft. (*4f ) Fuit autem vir multae fapientia* , 
coofiliofagax, pius admodum, & pacisamator: 
Bello potens, delinquentibus clemens , caftus , 
pudicus , orator pervigil , deemofynis largus , 



(144) Annus emortualis Liutprandi Rcgis DCCXLIV. 

ab omnibus notatur; itaut in co rainime fit cla- 
borandum , dies incerta , led ante Kal. Junii vivere 
defiiffe, aperte indicat Anaftafius in S. Zacharia, 
unde fupplenda cft Pauli narratio . Noftcr emm 
omifit poftrcmos Liutprandi conarus in urbem 
Ravennam , 8c Cgfenatis caftri occupationem , 
quibus a&i Eutychius Exarchus , 8c Joannes Ar- 
chiepilcopus precibus fiiis ita & Pontificem ad 
opem ferendam illexerunt , ut relitti RomJ Ra- 
vennam , atque inde Ticinum ad Liutprandum 
properaverit ; abeoque invigiliisSS. Apoilolorum 
Petri , 6c Pauli , beniene, ut par erat exceptus, 
patemis monitis id tandem obtinuit, ut a bello 
cefiaret , atque pradi&us Rex poft multam duri- 
tiem tncisnatus eft fines Ravennatis urbis diiatare , 
ficut prirmtus detmabantur , Et duas partes territo- 
rtf Cefina cafihri ad partem Reipubitca reftituit . 
Tertiam verb partem ae eodem cafiro jub obtentu re- 
ttnuity tnito conjhtuto ut ufque adlCaiendas Junii 
dttrn ejrn mijft h Regia rrjerterentur urbe% idem ca- 
firum , & tertiam partem , quam pignoris caufa de- 
tmebat , parti RMpubiica rejmueret . A&a hec In- 
dictione Xt (cribitAnaftafius, nempe annoChri- 
fti DCCXLIIL Hinc fequitur • Regrejfus autem 
( S. Zacharias ) m urbem Romanam cum ommbus , 
qui fecum eramt , gratias agentes Dto> dentto Natale 
Beatorum Principum Apoftoiorum Petri , & Pauli 
cum omni populo celebravit , & flfe in cratiombus 
dedit » petens ab ommpotenti Deo rmfiricordiam , & 
confiiationem fieri populo Ravennatium> & Ramano 
ab infidiatore f & verficutore illo Liutprando Rege . 
Cujus preces non aafviciens drvina clementia eundem 
Reaem ante dum fitperius conjktutwn de bac luce 
fubtraxit &c. 

(*4j) Noftris diebus Liutprandi Regis tumulus non in 
Bafilica D. Adriam Martyris , ut Paulus hic fcri- 
bit, fed in altera S. Petri in coelo aureo. Scripto- 
res Ticinenfes inde translatum putantj tmmoite- 
nun loco motum fcribunt in eadem BafiltcaSan- 
fti Petii ; quippe olim ad ingreffum confelfionis 
columnis quatuor impofitus conlpiciebarur , nunc 
vero ex dccreto Sac. Conc. Trideru humi ftratus 
ante proximam aram S. Sevcrino Boetio dicatam. 
Hssc ibi legitur epigraphes 
Ylavius boc tumulo Lymprandus eondkur , olim 
Lamobardorum Rax mclytus, acar m armis 
Et belio vitlor , Sutriumque Bononia firmant 
Hot & Arimmum , necnon tmnBa Spolett 
Mctniai namquejibi bac fubjecit fortior armis. 
Roma fuas vtres jampridem boc milite multo 
Obfijfa expavit: desnde tremuere feroces 
Ufque Saraceni , quos dtJbuiit mptger, ipfo 
Cum premerent Galios Karohtofcente juvari 
Ungarus a foio boc adjutus , trancus , & ornnes 
Victni grata degebant pace per omnes . 
Rege fub bocfuJfitt quodmtrumeft, fancJa freqmfqua 
RjStgh , ut recoiunt aipes , Ecciefia quarum 
Hanc babuit vrncente ipfi , & pragrandia tempia 
Qus vtvem jtruxit* quibus & famofus m orbe 
Simper & aternus iujhejntjpecula cunOa 
Pracipue Petro omiejk bac fide dicata 
Clavigero flatust% cmio quam providus aureo 
Augujhnus ubi buc aiiunde abdu&us eodem 
Rege jacett cujus dotTrma Ecciefia fuiget . 

(145) Extant adhuc in colledtione legum Laneohardica- 

rum efls , quas Liutprandus Rex Pt«decefibrum 
Regumedittis addidit. Immo urbi nuic adhuc in 
ufu menfura Ltutprandi pet appcllata , in ftillicU 
diorum controverius dinmendis ufurpata . Lon- 



c 

A 



B 



ONI LIB. VL 511 
litterarum quidem igoarus» ftd philofophts 
«quandus , nutritor gcatit , legum augrneata- 
tor. (24^) Hic initio regni fui, Bojoariorum 
plurima caftra cepit, plus femper orationibus, 
quam armis fidens; maximl iemper curAFran- 
corum , Avarumque pacem cufiodiens . 



gum eflet fingula pietatis monumenta repetere , 
qum Rex inclytus pofteris reliquJt donationum li- 
Derabtate de Monaiieriis, 8c Ecclefiis optimc me- 
ritus. Has inter Comenfis exhibet regia diploma- 
ta , quibus amplifllma pnedia dono acceptt* Lau- 
datur etiam Ltutprandus in infcripto carmine ad 
lapidem tumuli B. Cumiani Epiicopi e S. Co- 
lumbani familia in Monafterio fiobienfi, ubi httc 
kguntur. 

Hicfacra Beati Memhra Cu- 

miani folvuutur 
Cujus caium penetram anrmat 

Angeiis gaudct 
Iftefuit magfius digmta- 

te genere jorma 
Hunc imjit Scotia fines ad 

Itaiicos fi}t*m 
Locatur ELwto Domini con- 

triftus amore 
Ubi venerandi dogma Cblttm- 

bani firvando 
Figilans jejunans tndefef- 

fus fiduie orans 
Oiimpiadts qttattuor 

Uniujqtte chrcoio awu 
Sic vixn jtltctter ut feitx 

Modo credatur 
Mitis , prttdem , pius , fratribiis. 

Paceficus cunais 
Huic atatis atmi fuerunt 

bhvies deni 
iMflrum quoqtte unum menfif- 

qtte qttatttor fimui 
At pater egregie potem 

Intercejjor exifte 
Pro gioriq/jfimo Luttprando 

Rege qui tuttm 
Pretiofo iaptde tymbum 

Decoravrt Jevotus 
Sit ut mamfeditm aimum ubt 

Tegitur ccrpus. 
Depofitus eft bic D. Cumianus 

Epifcopus Xllll. Kai. Septemb. Fecit 
Joannes Magifter . 
Addam poftrem6 nummum aureum illius imagine 
fignatum , , de quo ante fermonem habui Camillt 
Peregrinii conje&uram fequcns in antecedenti ta- 
bula «nea pag. J09. infculptum . Quo verb ad Pau- 
lumnoftrum, qui fuam hiftoriam ad fubfequen- 
tesRegcs,Hildeprandum, Rachifium, Aiftulfum» 
6c pollrcmum gentis illius Defiderium minimc 
produxit, repeto vcrba Erchemperri in ipfo initio 
nift. fu« Langobardorum , quibus cautam muti- 
latatnarrarionts ita rudi flyloexponit. Langpbardo- 
rum feriem , egrejfum , jrtumque Regni , Ixc eft ort- 
gtnem eorttm , vei qttomodo de Scandinavia rnfuia 
effrejft ad Pannomam , & tterum a Parmcnia in Ita* 
iiam tranfmigraverunt , Regnumque jufcefentnt , Pau~ 
ius vir vaide perittts compendiofa licet brevitate , [ed 
prudenti compofutt ratione extendens mtelorninus a 
Gammara , & duobus iiberis ejus Htftovtam Ratcbts 
pane ufqueRegnum. In bis autem non fruftra exclu- 
Jit atas ioquendi , quoniam m eis Langobardorum de- 
fecrt Regnum : mos etenbn HtftoriograpJ* DoBoris eft% 
maxime de fua fttrpe dtjputantis , ea tantttmmodo re- 
texere , qua ad iaudis cumulum perttnere nofcuntur. 
Si quid vero in hifce meis notis imprudcntet exci- 
derit a Catholica veritatc alienum, quod abomi- 
nor, & maxime cavi, omne id irritum, caffum, 
non fcriptum , indi&umque volo • 



U 



Explieit Libct Sextus, & utthms 4e Geftis Ixmgpbardorum. 



Kkkk 



Digitized by 



Google 



I 



Digitized by 



Google 



5i? 



INDEX GENERALIS 

RERUM, ET NOMINUM. 

Qux continentur in Torao I. 

RERUM ITALICARUM* 



ABafgi ad Euxinum Cbrifiiani . pag. 
Ablavius Scriptor Gothicus vetu~ 
fius . 194. A 199. D. 203. A. 
Abfimarus contra Leontium Impc- 
r ator faftus . 141. C. 
- Adversus eumjuftinianus Rbinotmetus oliwu 
Augufius injurgit . lbid. 
Ab eodem Juftiniano captus interimitur. 143 ,D 
Acheruntia Civitas . 479. B. 
Achilleus in Mgypto Imperator creatus . 69. C. 
Afliaca pugna , ubi Auguftus viftor . 49. C. 
. 23 y B. 

Adaloaldus Agilulfi Langobard. Regis filius . 
461. A. 

Vivente patreRex creatus. 463. C 

Poft ipfum regnans in infaniam decidit . 469. A. 

Ejus Regni Cbronologia . Ibid. C & 470. C. 
Adelgifus Langobardorum Rexprofugus Conftan* 
tinopolimpergit . 163. C. 

Occiditur . 167 E. 
Adelingi nobiles . 419 D. 
Ado Fori Julii Dux. 491. A. 
Adriani MolesRoma a Gotbis oppugnata . 267 E. 
Adriani Papa litera & Legati ad Nicanam II. 

Synodum . t6j. C. 
Adrianus poft Trajanum Imperator creatus. 61. C. 

Ejus afta . Ibid. 

Obitus. 6%. A. 236. A. 
Adrianus Polens Epifc. 449. D. 
Adriaticipelagus defcriptio . t6z. A. 
Aemilianus Imperator . 67. A. 
Aemilianus Tyrannus inJEgypto Imperator crea- 

tus. 67. D. 
Aemilia Provincia defcriptio . 432. D. 
Aene# navis mirandaRoma fervata . 356. C. 
Aetius Bonifacium Africa Tyrannum deturban- 
dumcurat. 94 B. 

Varia illius fortuna . Ibid. 

Patriciatum obtinet . Ibid. C. 

Contra Attilam in Hifpania pugnat . 97. E. 

Valentiniani jujfu trucidatur . 98. D. 

Ejufdem providentia > <fr virtus contra Atti- 
lam . 209. D. 
Agatho Dux Perufinorum . 508. A. 
Agatbonis Papa Legati in Concilio Confiantino* 

politano contra Monothelitas . 492. B. 
Agelmundusprimus Langobardorum Rex . 41 3. B. 
Agibrandus , five Anfprandus , Spoleti Dux . 

510. C. 6» E. 
Agilulphus Dux Taurini . 450. A. 

Rex Langobardorum , dr Tbeudelinda maritus 
efficitur . 4J3. B. 

Chrifii Fidem Catholicam amplexus . A. 

Urbesnonnullascapit , evertit . 462. A- 

Pacem datRomanis. 463. B. 

/Iforifw. 469. A. 



Agnellus Acilienfis Epifc. 449. A. 
Agnellus Epifc.Trident. 449. A. 451. C. 454- A. 
Ago Dux Fori jfulii . 474 D.482.A. 
Ajo Dux Beneventanus . 471. A. 
AiftulpbusLangobardorumRex infenfus Stepba- 
noPapa. 155. C. 

Um Pemmonis Forojuliani Ducis filius . 499. 
AlacbisTridentiDux. 486. B. 

£rixi<* Dwx rreattu rebellionem infiituit. 487. A 

E/ttf cowtr j Cunibertum Regem . 488. B. 

Orrirfitnr. 489. B. 
Alamanni ajfuhano Cafare vifti . 76. E. 

Tuw a Gnjtitfno . 84 D. 

Vaftatis Galliis Italiam invadunt . 67. B. 

^fp«d Lacum Benacum ingenti cladt a Claudio 
Auzuftofrafti. 68. A. 

Ef a Conftantio Csf %re . 70 A. 

^ Tbeudeberto Francorum Rege vifti . 382. D. 

Eorwromom. 383 E. 

Templa fpoliant , aliaque crudelia gerunt iru 

Calabria . 388. C. 
Qualis olimeorum armatura . 390. A. 
^tf/ani Vandalis fociati . 94. B. 

^ Hunnis devifti . 203. B. 
Alaricus I Vifigothorum Rex Italiam invadit . 
205 C. ' 

Stiliconis exercitum profternit , Romam capit 

&c. 91. B. 206. D. 
Moritur . lii^. B. 
Alaricus II. Vifigothorum Rex . 2 14. D. 
Alaricus junior Vifigothorum Rex d Francis ca- 

fus . 259. B. 
Albanorum Reges in Italia . 2. B. 
Alboinus Langobard. Rex . 419. A.. 
E/uj adolefcentis audacia . 420. B. 
Defun6loPatreRegnum fufcipit . 424. A. 
Cunimundum Gepidarum Regem interimit.Ibid. 
Narfeti contra Gothosfert opem . 425. A. 
Italiam invadit . 428. B. 
Venetiam occupat . 43 1. B. 
Integrd feri Italid potitur . 434. A. 
Ejus mors . 43$ A. 
Albfuinda Alboini Langobard. Regisfilia . 436 B 
Alao 9 & Graufo prapotentes BrixiaCives. 487. 

A. 488 B. 493.B. 
Alexander Magnus quo anno natus . 8. B. 
Alexander Tyrannus Imperium apud Cartbaginem 

occupat . 73. A. 
Alexander Severus Impcrator . 66. A. 
Alexandriaa^ulioCaefare expugnata . 46. D. 
AlpesCottis Provincia . 432. B. 
Reftituta ab Ariperto Langobard. Rege Roma- 
na Ecclefia . 499. C 504. B. 
AUobroges aRomamsvi£ii . 29. D. 
Amalaricus VififrotborumRex . 220. D. 

-rf Francis viftus moritur . Ibid. 260. B. 
Amalafuentha Thcoderici Regis filia nupta Eu- 
tharico . 2^.0. E. 
A Tbeodato Rege lajueo deleta . 221. B. 

Go~ 



Digitized by 



5^4 I N I 

Gothorum Regnum arripit . 148. D. 
Cum jfuftiniano M. Imp. agit . 250. B. 
Necatur . 251. D. 
Amalorum apudGothos illuftris profapia • 199.A. 
115. B. 

Inde ortusjfordanesHiftoricus . 217. B. 
Amator Epijc.^ulienfis . 507. C 
Amatus Patricius Provincia . 437. C. 
Amazones , Gotharum fwmina , earumque gefta . 
195. D. 196. A. 
Earum regio . 337. C. 
Ambiorix Galiorum Dux adversusjfulium C*fa~ 
rem. 43. C. 

Ambrofiana Bibliotheca laus . Prsfgen. pag. 8. 
Ambrofius Mediolanenfium Archiepijcopus eligi- 
tur. 8x.C 

jfuftinam Auguftam fibi infenfam experitur . 
85. C. 

Theodofio M. crudelitatis reo Templi aditunv* 
negat . 85. D. 

Ejus conftantiaproReligione . 87. A. 
Ameria Civitas Romanisreddita . 456. A. 
Amilcar Carthaginenfium Dux . 13.C 
Anaftafius , ftii Artemius , £0/? Philippicum 
Imperator. 14$. B.(*r 501. C. 

E folio dejicitur . 502. A. 
Anaftafius Orlentis Imperator . 100. D. 

Orthodoxos perfequitur . 10 1. E. 

PeJJima ejus aEtaproHareticis . 102. A. 

Moritur . Ibid. C. 6* *4°- E. 
Anaftafius Patriarcha Conftantinopolitan. 507.A. 
AnaftafiusTicinen. Epifcopus . 470. A. 
Anaftafius Bibliptbecarius num AuCtor Hiftoris 

Mifcella. P*. Prafat.adeamdem . 
Ancon/eUrbis defcriptio . 285. B. 

Obfidetur a Gothis. 357. A. 
Ancus Martius Romanorum Rex . 3 . D. 226. B. 
Anchis Major Domus in Palatio Regum Franco- 

rum . 498. C 
Angliyfive Saxones, Britanniam occupant . 95. B. 
^wg-/* Brittiam Infulam incolentes olim . 354, D. 

EorumbellumcumVarnis . Ibid. 

Iidem ad Fidem Chrifti canverfi . 448. B. 

Eorum concurfus Romam . 502. B. 
Anfes, hoc eft> Semidei appellati Gothorum Ht+ 
roes . 198. D. 

Eorum genealogia . 199. A. 
Ansfrit Ducatum Forojulienfem invadens cceca- 
tur. 491. 

Anfprandus tutar Regis Liutberti. 497. A. 
Bello attritusfugere compellitur . Ibid. B. 
Regnum Langobardicum arripit . 50 x . B. 
E/tiJ mors . 502. B. 
Sepulchrum . J£ii. E. 
Anfprandus SpoletiDux. 510. C. E. 
AnthemiusOccidentis Imperator . 98. D. 

Trucidatur . 99. B. 
Antiochus SyriaRex contra Romanos bcllum in- 
faufte agit . 22. A. 
y£ Phrahate viftus . 28. C. 
Antoninus Pius Adriani fuccejfor in Imperio . 
6i.A. 
Ejusafia. Ibid. 
Obitus . 63 . B. 
Antoninus Verus cum M. Aurclio T&perium regit. 
63. C. 

Ejus afta , & mors . Ibii. 
Antonius ( Marcus ) Mutinam obfidet . 47. D. 

Auguftojreconciliatur . 48. A. 

Vartitur Romanum Imperium cu Augufto . Ibid. 

Cum eodem bella infaufla agit ad AClium. 49. C 

dSii mortem infert . IM/f. E. 235. A. 
Antonius Folch deCardona Archiep.Valentinus, 
& in Hifpanico confejfu Prafes laudatus . 



) E X 

Vide Monltum Argelati pag. 7. 
Apcnnine Alpes Provincia . A32 . C. 
Apocrifarii Romanor. Pontificum . 442. B. 
Apollonius Tyanaus quo tempore floruerit . 55. B. 
Appi& Vi& defcriptio . %6i. B. 
Apulia Provmcia def triptio . 43 3 . A. 
Aquileja ab Attila capitur , ac incendio deletnr . 

97. D. 212. D. 
Venetie caput. 431. C. 
Aquilejenfis Schifmatis Hiftoria . 445. D. 464.B. 

494. E. 

^irabum fub fuccejforibus Muhammeti progref- 
fusinChriftianos. 133. A. 134. A. 
Hiercifolymam capiunt . 134. E; 
Arabes Leoni Augufto infenfi . 149. C. 
Eorum arma contra Cbriftianos fub Conftantc^ 

Aug. Heraclii nepote . 13 5. D. & feqq. 
Tum fub Conftantino Conftantis filio . 1 37. B. 
Cum quo pacem ineunt . x 38. B. 
Rurfus ad bellum acciti contra eum . 140. D. 
AratorPoeta . 179. A. 421. C 
Arborychi , Franci in unamgentem coalefcunt. 
258. A. 

Arcadius a Theodofio M. patre Auguftus defigna» 
ttir . 85. B. 
SucceditPatri inOriente . 90. B. 
Ejusmors. 91. A. (^238. A. 
Archetas JEthiopumRex . Ejus mores & amici* 

tiacum^fuftinoIl.Aug. 110. A- 
Archintus Carolus Comes laudatus . Vide MonU 

tum Argelati pag. 4. & 404. 
Ardaricus Gepidarum Rex Attila filios , ac Hun* 

nosdebellat. 116. A: 
Argd convicii vocabulum apad Langobardos . 

498. C D. & E. 
Argelatus Philippus ejus Monitum ad LeCl- pag.t. 

Laudatus . Vtde Praf.gcn. pag. 1 1. & 404. 
Arichis Beneventanor. Dux . 458. B. 

Ejus mors. 471. A. 
Arietum militarium defcriptio . 166. A. 
Artminum aRomanis conditum . 12. B. 
Gothis ereptum . 283. B. 
Ab ipfis denuo obfeffum . 284. E. 
Obfidio foluta . 289. A. 
Arioaldus Langobardorum Rex . 469. A. 

Ejus mors . 470. B. 
Arioviftus Germanorum Rex . 41. C 
Aripertus Francor. Rex . 429. A. 
Aripertus Langobard. Rex . 473. B. 

Mors illius . 474. A. 
Aripertus II. Ragumberti Regis filius , Rex Lan- 
gobardorum. 497. C 
Anfprandum perfequitur . 498. A. 

Anfprando fugatur f & *n Ticino perit. 
501. B. 
E/aj virtutes . 502. A. 
Ariulfus Spoleti Dux moritur . 458. A. 
Arnulfus Major Domus in Francorum Palatio 

vir fanttus . 495. B. 
Arrianam fettam fequuti olim LangobardisCflO.K 
Artabafdus Imperator falutatur contra Conftan* 
tinnm Copronymum . 154. B. 
Bcllum inter ipfos . 15*5. A. 
Oculisprivatus deponitur . Ibtd.E. 
Artemius , £«i £r Anaftafius , Imperator . 14 J. B. 

Depofitus Monachum agit . 145. D. 
Affyriorum Regum feries . 222. C 
Athalaricus GothorumRex Pagdnus . 83. E. 

Conftantinopoli moritur . 85. A. 241. C 148. A. 
Athalaricus Oftrogothorum in Italia Rex . 220.E. 

Moritur . 221. A. 
Athalas Tyrannus in Africa Imperium ufurpat* 
92. D. 

AthanaricusVifigothorxm Rex a Theodofio Magn. 

beni- 



Digitized by 



RERUM, E T NOMINUM 



ijffif. 
145 B - 



bcnigni excepius. 205. D. 
AtbaulphusGotborumRex . 91. E- 
Athaulpbus Vifigatborum Rex iterum Rmam ca- 
pit. 206. D. 

Placidiam fibi conjungit . Wii. 

Galliampetit , acinde Vandalos fugat . 207. A. 

Occumbit . I£i<f. 
Athena a Sylla capt& . 34. D. 
Axhefis inundatio immanis . 447. G. 
Athlantis Pbilofophi Chronicon. Ifrafat.gcner. 

Attila Hunnorum Rex Romanas provincias va- 
ftat . 96. A. 
/mw^ni exercitu in Occidentem irruit . 97. B. 
Aquilejam diripit , <jr cremat . I£i</. D. 
Reliqua ejusgefta^ & mors . 98. A. 
Attilapotcntia , Rtg-i* . 208. B. 
Qualis ejusforma . 209. A. 
InGalliasprogreditur . Ibid.E. 
Nationes diverfe ei fociata . 210. A. 
Teterrimum inter *t*m , <*c Romanox , <jP ^i/?. 

gothos prcelium . 211. B. 
Aquilejam fubvertit adpropriaredit. 212.A. 
Thorifmundo Vtfigotborum Rege fugatur. 
21}. B. 

Ejusmors, ejr exequiamagnifica . 215. D. 
. Fi/ii f/iij multideRegno certant . 216. D. 
Attilii Reguli egregia virtus . 14. A. 
-^rto Spoleti Dux . 474. D. 

E/fii mon . 481. C. 
Avares fub ChajanoRege Mauricio Aug.infefti . 

iij. D. dr /fcff. 

lirfem acHunni. 128. D. (^424. B. 

Pannonia potiti . 428. B. 

Pacem cum Langobardis ineunt.^$$.B.P r .Huna\. 
Auduinus Langobardorum Rex . 3 30. D. 352. A. 

Gcpidas profligat . 360. A. 

jfuftiniano fubfidia mittit. 361. E. 419. A. 424. A. 
Auguftivaria bella , dr vi&oria . 23$. A. 
Auguftinus Epifcopus Hipponenfis floret . 84. D. 

Eistt mor* . 94. E. 

E/i« corpus Ticinum transfertur . 505. A. 
Auguftinus Monachus Anglorum Apoftolus.^S.B 
Auguftus Cafar , jai ORavius y Mutinamab 
obfidione Antonii liberat . 47. D. 
Imperium Romanum cum Antonio partitur . 
48. A. 

Brutum dr Cafjium atterit . Ibid. D. 

In ptt^na adAttium, aliifque in locis Anto* 
nium devincit . 49. C. 

^?mo tempore Auguftus confalutatus . 50. A. 

^4/ij ejusgefta. 51. A. 

Aforirar . 52. C. 
Auguftulus Auguftus purpuram exuit . 99. B. 
Aurelianus Imperator creatus . 68. C. 
Aureolus Mediolani Imperator creatus . 67. D. 
Auftria Provincia , £or Ducatus Forojulianus . 
4.88. A. 

Aufhrigofa Wacbonis Langob. Regis uxor. 419.A. 
Autbaris Langobardorum Rex . 444. A. 

Francosprceliofundit. 449. A. 

Tbeudelindam conjugem expetit . Ibid. B. 

Eam /*£i jungit . 450. A. 

Bcneventum capit . 451. B. 

E;ui morx. 453. A. 
Autpertus Abbas S. Vincentii ad Fulturnunu. 
504. A. 

Auxentius Arrianus Epifcopus Mediolanenfif mo* 

rltur . 82. A. 
Auximi obfidio per Belifarium . 294. B. 

Ipfum tamdem recipit . 298. B. 

A Totila obfidetur . 310. B. 

A Langobardis occupatur . $06. B, 

Tora. I, 



B 



BAdjula Gothorum Rex . 242. A. 
Bajoari* Provincia fines . 450. B. 
Baliftarum militarium difcriptio . t66. C. 
Balneum-Regis Civitas . 463. B. 
Bandum , vexillum . 417. C 
Baodolinusvir SanSius . 510. A. 
Barba adolefcentiprimum radendamos antlquus • . 
468. C 

Bafilica S.Johannis Bapt.Modoetit. 459. C <jy D. 
478. C 

EjufdemTicini. 473. A, 

<y. Salvatoris. Ibid. 

S. Micbaelis Ticini . 477. D. 

*T. Ambrofii ibidem . 485. B. 

J. Mariffi ad Perticas ibidem . 486. C 

S. Petri Beneventi . 490. A. 

S.Romani Ticini. 493. C. 
Bafilifcus Imperator pronunciatus . 2J9. C 
Belifarius Perfas multis prceliis edomat . 104, A» 

Vandalos in Africa impetit . Ibid.D. 

E'am Provinciam illis erifit . 105. C. 

Neapolim & Romam Gothis . iotf. D, 

Ejfuftiniani gratia excidit . 1 10. A. 

Reftituitur. Ibid.C. 

Ejusgefta contra Qothos . 221 . C 241. A. 
Belifarius Siciliam occupat . 25 1 . E. 

Neapolim obfidet . 254. C 

Ej l/rfo per immijfQ* clam milites potitur • 
2J<5. B. 

Romam rmj>it . 261. A. 

Ip/4m tttirur rontr* Gothos . 263. A. 

Cumipfis dubioMarte confligit . 264. A# 

Obfidionem acriter fuftinet . 165 . B. 

Gothos inzenti ftrage afficit . 268 B. 

E/ttJ yuftinianum epiftola . Ibid. D. 

Silverium Papam ex Urbe pellit . 270. B. 

Gotbos variisprceliisfatigat . 271. B, 

Inducias cum Gotbis init . 280. A. 

Conftantinus in eum enfe ruit . 282. B. 

Gothos obfidionem Urbis folvere cogit . 283. A. ^ 

Cum Narfcte junflus ad folvendam Arimini 
obfidionem . 288. C. 

Dijfidet a Narfete . 289. C. 
BelifariusUrbinum & univerfam JEmiliam re- 
cipit . 291. A. 

Auximum obfidet . 294 A. 

Theodeberto Francorum Regi reditum ad fua^ 
fuadet . 296. D. 

Fafulas & Auximum reeipit . 298. A. 

Legatos ad Vttigin mittit . Ibid, 

Ravennam obfidet . 299. E. 

Pacis conditiones rejicit . Ibid. 
• Ravennam ac V\tigin Regem capit . 300. D. 

Adtyrannidem numquam tnducitur. 301. B, 

E/"f« laudes . 302. C, 

Iterum in Italiam miffus . 309. D. 

„A/ Urbem obfidione liberandam ft parat.^ij.A. 
Belifarius Totilam a deftruttioneRornan#Urbit 
deterret. 320. A. 

Romam rurfus intrat , munit , tuQtur ab bo« 
ftibus. 321. B. 

Indecore Conflantinopolim revocatus . 3 30. E. 

Fit Pr/efeftufPratorio . 355. E. 
Bcnacus lacus . 431. B. 

Jienediftini Congreg. S.Mauri laudati . Praf gm* 
pag. 9 . 

Benediftus Monacborum Pater Cafini ftdret. 107. A 
179. D. 421. A. 
In eum Pauli Diaconi Carmen . Ibid. 
JZjus corpus num in Gallias afportatuwu . 
400. A.^rC. 491. A. 

Ull Bene- 



Digitized by 



Google 



51« 1 N I 

BenediSlusl.Papa. 429. A. 
Benedi&us Arcbiep. Mediolan. 499. D. 
Beneventum a Romanis eonditum . 12. B* 
Olim Maleventum * 261. B. 
Samnii caput . 43 3 . D. 
^ Langobardis captum . 451, B. 
£jus Dtiiatttf exordium . 452. D. 
>4f Gracis impugnatum . 479. B. 
Benzii Chronicon . Prafa*. gen.pag. 5. 
Bergomum Civitas . 431. B. 

Vfallari Dux ibi . 436. C. 
n ^li -4riperto Re^* captus . 497. B. 
Berretta D. . Gafpar laudatus . 506. C. 
Bertaridtt* Langob. Rex Mediolani regnat. 474. A. 
Fi*£ it Cacanum Hunnorum Regem . 475. A. 
Italiam rurfus fepetens Grimoaldo fe tradit . 

476. A. 
In Franciamfugit . 477. D. 
Tum ad Anglo-faxonum Regem . 485. C. 
Revocatus in Italiam Regnum rurfus adipifci- 

tur. 486. A. 
Cunibertum filium confortem Regni creat . Ibid. 
Ejusmors. 487. B. 
Bilitiona Caflrum . 450. C. 
Blancus Horatius laudatus . J^. Monitum Arge- 
lati . J><*£. 9. dr Pttff. # en. 11. 
Ef «1 note Paulum Diaconum . pag. 405. 
Bobienfis Monafterii adificatio . 470. A. 
Boetius vir Confularis juffuTbeoderici Regis ne- 

catus . 148. A. 
Bombycum ova ex India ad ^fuftinianum Monacbi 
ferunt , ac ferici conficiendi artem tradunt . 
351. E. 

Bonaccurfi Cbronicon . Praf.gen.pag.6. 
Bonifacius armorum du&or ftrenuus Honoriore- 
gnante Africampetit . 93. C. 

Ibi principatum invadit . 94. B. 

Tum Vandalos illuc advocat . Ibid. D. 

Extinguitur. Ibid. 
Bonifacius III. Papa . 46$. A. 
Bononia a Liutprando Rege occupata . 506. B. 

A Langobardis viriliter defenfa . 508 . A. 
Bonromaus Fridericus Cardin. laudatus . Pr&f. 
gen pag.B. 

Brenni Gallorum Ducis impetus in Romanos. 7. A. 
«7. C 

Brexillum Civitas ad Padum . 444. B. efit . B. 
Britanni a Julio Csfare bellofrafti . 43. A. 
Britannia ab Anglis , five Saxonibus occupata— • 
9<5. B. 

Illiuslnfula defcriptio. 192. D. 
Britannia 9 feu Brittia Infula defcriptio a Pro- 

copio. 354. C. 
Britones a PtfigOtbis vifti . 214. B. 

O/im Brittia Infula habitatores . 3 J4. D. 
Brittia ,feu Britannia Infula in Oceano Boreali . 
354 C. 
Murus ibi longus . 355. D. 
Brittomarus Gallorum Dux contra Romanos • 
16. C. 

Brixia magnam Nobilium Langobardorum co- 

piam complexa . 487. A. 
Brixia Dux Alachis . 436. C. 
Brundufium a Romualdo Benevent. Duce Gracis 

ereptum . 490. A. 
Brunichildis Sigisberti Francorufb Regis uxor . 
4? o. A-439- C. 454. A. 
Regnum regit . 457. C. 
2?rat; duojulii Cafaris interfeSiores . 47. C. 

D. Brutns Mutina obfeffus . Ibid. D, 
Brutus & Ca fius Orientem armis vexant , <*P tam- 

demfibi mortem confcifcunt . 48. D. 
Bubali in Italiam primum addufti . 4J7. B. 
Bulgares unde orti 9 eorumque motus in Cbtifiia* 



E X 

norum provincfos . 138. D. 
utf Langobardis prcelio vi&i . 41 5 . B. 
In Beneventana regionc babit^cula accipiunt . 

484. A. 

Burgundianes h Langobardisprofligati . 438. A. 
Burmannus Petrus de Hifhoria Italica optimh me- 

ritus. Praf.gen.pag. 3. 
Butilinus Alemannorum , jfoe Francorum Dux 
Gotbis fe adjungit . 383. C. 

Campaniam, aliafque Provincias vafiat. 388.D. 

AdCapuam in caftrisfe munit . 389. C. 

Prcelium cum Narfete cammittit . 391. BL 

VtQcitur* & caditur . 391. B. 42 j. B. 
Buxetum aLangobardis captum. 506. A. 

c 

CAballi filvatici primum in Italiam addufti • 
457 B. 

Cacanus HunnorumRex . 457. C 459. B. 
Pacem cum Langobardis init . 461. B. 
Forum^fulii vaftat . 466. A. 
Quomodo fe egerit in Romildam proditricem . 
467. A. 

Bertaridum profugum excipit . 475. A. 
Ttim dimittit . 476. B. 
Fortim rurfus vaftans abire cogitur . 

482. C. 

Gftf 0 Gifulfi Forojul. Ducisfilius . 466 . A. 

I» Ducatu fuccedit . 4^7. D. 
Cafarea uxorPerfarumRegis CbrifiiFidem aru 

amplexa . 474. A. dr C. 
Calabria Provincia defcriptio . 43 3 . A. 
CaligulaTiberio inlmperio fuccedit. 53. D. 

Judais infeftus occiditur . J4. A. 
Califtus Patriarcba Aquilejen. $03. B. 507. C. 
Callinicus Patricius . 459 B. 461. A. 
Callinicus Patriarcba Cmftantinopolit. joo. B. 
Camilli Romanorum ducis a&a . 7. A. 
Campania defcriptio . 8. B. 228. D. 

Hannibalem dettciis fregit . 2 1 . A. 

£;i*j a/tera 4e/ ^ij>tio .432. C. 
Candidianus Gradenfis Patriarcba . 464. A. 
Gwtefrf <*A Augufto vifti . y 1. A. 
Gflpr* mirabili pietate infantem deftitutum alit . 
289. A. 

Captivostondere antiquorum mos. 497. D. 
Capua a Romanis recepta . 19. B. 
Caracalla Rom. Imperator . 6$. E. 
Caracciolus Antonius laudatus. Praf.gen.pag. 
10. 

Caraufius in Britannia Imperium arripit . $9. B. 
Carinus Cari Auguftifilius Cafar . 69. B. 237. C. 
Camiola Sclavorumpatria . ,507 C. 
Carolus Martellus Major domus Francorum . 503. 
A. 504. C. 
Saracenos bisprcelio vincit . 508. A. 
Carolus Magnus . E/im j?/ia Afcri* petitur in~ 
uxorem Conftantino Aug.Eirenesfilio . 165.C 
Etadeum mittitur . 167. D. 
Ij i Leone HJ.Papa coronatur Imperator. 170 D 
Eirmem Auguftam Legatos mittit . Ibid. E. 
&171.A. 

Ad eum Michael Imp. Orientis Legatos propace 
mittit . 176. E. 
CAROLI VI. Romanorum Imperatoris laudes . 
V. Monitum Argelati pag. 4. 6. 7. & Prff. 
gen.pag. n. 
Oartbaginenfes in Sicilia vifti . 12. C. 
Iterum in Africa. 13. A. 
TuminSiciliaprceliofufi. 14. D. 
Rurfus ibi attriti . 15. A. 
<SVi£ Hannibale ingentes Populo Romano clades 
inferunt . 17. B. 



Digitized by 



RERUM, E T 

A Scipioncin Africa debellatipacm pctere c<h 
guntur. %q. C. 
Carthago a Scipione minore deleta . 24. C« 
A Genferico capta . 95, C. 
A Saraccnisoccupata, acvafiata* 494. B. 
Carus Imperator . 69. B. 137. C. 
CafinenfeMonaficriumaLangobardis fpoliatum, 
458* B. 

Jfinie afportata ofa S. Benedim . 490. A. 

gttii * *a<r translatione inter Cafinates, & 
Floriacenfes Monachos . 490. C. 

-rf Petronace refiaurattm . J03. B. 
Cafini Montis Arx . 421. A. <jr D. 
CafiiodorusConful f tum Monachus . 179. D. 

HifioriaGotborumabipfofcripta* 189. 

Puo tempore floruerit . 421. B. 
CaJJtusy dr Brutus in mortem ruunt . 48. D. 
Catalamici campi * ubiAttil* prcflium cumRo* 

manis. 210. D. 
Catilin* conjuratio in patriam compreffa • 40. C. 
Cato apud Uticam fefe perimit . 46. D. 
CavalUmum Civitas . 451,8. 
Caucafi montis defcriptio . i9<5.B. 537. B. 
Cedoaldus Anglorum^Saxonum Rex Roma baptu 

zatus. 49$. B. 
Ceneta in Vrnetia fubFrancis. 389. D, 
Cenetenfe Cafirum . 430 B. 
Centumcella Urbs maritima a Romanis receptcu • 
281. B. , 

Chajanus Avarum Rex Romano Imperio infefius . 
iij. E. 

Multaejusprcelia . 114.D* 
Nova bella movet . 117. B. 
Afti/ta* urbescapit* frincaptivos favit . 119. 
A. 124. D. 

Cbildebertus Francorum Rex . 120. C. itfo. D. 
382. B. 393. A. 430. A. 439. C. 
InLangobardospergit . 444. A. 
InHifpanos. 446. A. 

Eorom Regifarorem ifwi^if .449.C.4 J2.B.4< J. A. 
Ejus mors . 457. B. 
ChildcricusVandalorumRex inAfrica Ortbodo- 

xamFidemrecipit. 102. D. 
Chilpericus Francorum Rex. 429.A.439.G. 442. A. 
Chlotbarius Francor. Rex . 260. D. 382.B. 393A. 

414. A. 462. A. 
Cblotfuinda Cblotarii Francor.Regisfilia. 414. A. 
Chofroes fenior PerfarumRex inLazos, &r CoU 
chidem expeditionemfacit . 341. C. 
EjttJ mores. 344. B. 

Jufiinianus I. inducias ab eo turpiter emit . 
3J0. B. 

Chofdroes junior Perfarum Regno praficitur . 
116. D. 

Mauricii Aug. amicitiam quarit . Ibid. 
In Regnofirmatur ab eodem . 117. A. 
Phoca bellum movet. 122. A. 
Heraclio imperante multas Romanorum provin- 

cias capit . 124. C. 
Inflatus viiioriis pacem negat . Ibid. 
Ab Hcraclio Aug. fugatur . 116. D. 
Aliispr&liisfrangitur . 127. B. 128. A. 
Fugit a facie Heraclii . 129. E. 
A Syroe filio interficitur. 131. A. 
Chrifiiani fub Neroneprima perfecutione afflUli . 
jj. D. 

Eorum perfecutio fub Diocletiano . 70. B. 

Sub jfuliano Apaftata . 77. A. 
CHRISTUS D. N quoannonatus. 52. A. 

Quo mortuus . 53. B. 235. D. 
Chronica Confiantiana . Praf. gen. pag. J. 

Galliana , Colonienfis . Ibid. 

Martiniana nova correflionis . Praf.gen.pag.6. 
Ciccro Conful Catilinam Urbe expellit . 40. D. 



nominum: 517 

Ejus mvrs . 48. B. 
Cimbri Romanum Imperium invadunt . 31. C. 

A Mario devi&i . 32. A. 
Ciwa 4e//ttm civile Romt urget . 3 j . B. 
Clarifiimus Concordien. Epifc. 448. E. 449. A. 
CfaJJis Civitas aLangobardisfpoliata. 443 .A* 

ig/fr occupata . 504, C jotf. B. 
Claudianus Poeta Paganus . 89. B. 
Claudius Augufius a Senatu afpellatus , 67. E. 
237. A, 

Claudius Drufus Germanicas gentes fubigit.fuC 

ATiberio veneno fublatus . J3« A. 
Claudius Caligult in Imperio f Uccedit . J4. C. 

E/tti . j j. B. 
Cleopatra Mgypti Regina creatur , 46. C. 

Af. ^4»rp??io nu^ir , dr w Afttaca pugna fugit. 
49- C. 

Sibi mortem confcifcit . jo. A. 
CfepA Langobardorum Rex . 436. B. 
CV?W4 Gothorum Rex Decium Aug. ac Rofnanos 

proflernit . 201. D. 
Colloreaus Hieronymus Comes > Infubrum Re£Ior » 

laudatus . V. Monitum Argelati pag. 6. 

Praf.gen.pag.it. 
Columbanus Abbas Sanftus Bobienfe Monafterium 

condit. 470. A. drD. 
Comacina Infula . 449. B, & D, 4J4. B. 497. A. 

(jr C. 

Commodus M. Aurelii filius Patri in Imperio fuc- 

cedit . 64. D. 
Ejus ada , dr wors . J^ii. 
Concilium Aquilejenfe, Sergio Papa fedente. 494-C 
Concilium Conftantinopolitanum aaversus Mono- 

thelitas . 492. A. 
Conftans Conftantini filius in Italia Imperator . 

74- B. 

-rf Magnentio Tyranno peremtus . 7 j. A. 
Confians Heraclii nepos Augufius regnat . 1 3 j . A. 

Multis fpoliatur ab Arabumgente . IWJ. D. 

P^rtim profpera ejusgefta . 1 3$. A. 

Necatur . 137. B. 
Conftansqui & Confiantinus Gracor.Impcrator* 
478. B. 

Itoif vfwt^w^ w rf^ion^m impugnat . 479. B. 
Beneventi obfidionem folvit . 480. B. 
Ejusimpiafacinora. IbH* 
Etmors. 481. A. 
Conftantianusjufiiniani Umperatoris Dux DaU 

matid potitur . 253. E. 
Conftantinopolitana Synodus Oecumenica fexta fuh 

Conftantino Aug. 139. D. 
Conftantinus Papa Conftantinopolim profeftus. 

joo.A. joi.B, 
Conftantinus M. Cafar efiicitur . 71. A. 
Imperium in Britannia capit . Ibid. C. 
Maxentium Auguftumprceliofrangit . 72. C. 
Ejus afta , & mores . 73. A. * 
Aforx. 74. E. 
Conftantinus M. Gothorum copiis ufus . 202. C. 
Conftantinus Conftantini M.plius , Imperii parte 

affumta , interficitur . 74. C. 
Conftantinus Pogonatus Conftantis Aug.filius Im- 
perator . 137.484. B. • 
Pacem init cum Arabum Populo . 138. B. 
iSjwoAm Oecumenicam Conftantinopoli cele- 

brandam curat . 139. D. 492. A. 
Moritur . 139. D. 494. B. 
Conflantinus , qui Heraclius , Heraclii Aug. 
filiusnafcitur . 124. D. 
In confortium Imperii apatre adfcitus . IbidE. 
Poft ejus obitum veneno fublatus . 134. D. 
Confiantinus Heraclii filius Imp. Gr#c. 473. B. 

Langobardos bello petit . 478. B. 
Confiantinus Copronymus Leonis Aug.fihus nafci- 
tur. ijo. A. Pa- 



Digitized by 



5i8 I N ] 

Patri f iccedit in Imperio . 1 54. A. 
Ejus bclla cum Artabafdo , quem tarndcm dcji- 

cit. 155.A. &E. 
Ejus crudelitas . i$6. A. 
Immanis fub ipfopeftilentia . Ibid. 
Contra facras Imagines furiofus . I57-C. itfo.C 
Ssvior fit in dies . itfi. A. 
Mi f tre moritur . 16 3 . B. 
X&nftantinus Leonis Aug.filius Imperator canfhlu- 
" tatur . 164. A. 

CumEirenematreregnat . 165.0. 
Ei petitur in uxoremfilia Caroli M.Francorum 

Regis. Ibid.C. 
Qu& ad eum mittitur . 167. D. 
A matre dejicitur e folio. 168. B. 
Rurfus ipfi extollitur , matre depreffa . Ibid. 
Pax inter illos fubfequitur . Ibid. D. 
Oculis ei avulfis conjuratione matris deponitur . 

170. B. 

Conftantinus Tyrannus , Honorio rcgnante , Gal- 
liasoccupat . 92. A. 
Extinguitur . Ibid. D. 
Conftantius Cafar a Diocletiano creatus . 69. C. 

Tum Augufti titulo auftus , 71 . A. 
Conftantius Conftantini M.filius Auguftus Orien- 
tem regit . 74. B. 
Vetranionem dejicit , (jr Magnentium Tyran- 

num interficit . 75. C. & D. 
Gallum Cafarem e medio tollit . 76. A. 
Studia illius ergajfulianum Apoftatam. Ibid.C. 
Adversus ipfum rebellantem pergens moritur . 
77 D. 

Conftantii Comitis egregiafa£ia in boftes Imperii . 
92 D. 

Gallam Placidiam ducit . Ibid. 
Valentiniani III. Aug. pater . 9}. A. 
In Imperii confortium adfcitus moritur . Ibid. 
Corintbus iRomanis evertitur . 15. C. 
Cornelius Valerianus Gallieni filius Cafar . £7. C. 
Coronata campus ex diro proelio celebris . 488. C. 

49<J.B.<jrD. 
Corona aurea , & Ferrea appellata , Modoitia . 
45o. D. 

Corfica a Gothis occupata . 359. E. 
Corvulus Forijfnlii Dux . 499. j C 
Crajfus Conful Hierofolymam diripit . 44. D. 

Occiditur . 45. A. 
Cremona a Langobardis everfa . 452. A. 
Cuwtf Narfeti rcddtt* . 387. C. 
IW repofitus Totila tbefaurus . 368. E. 
Earttm defcriptio . 383. E. 
0£/e/7* 4 Abr/to . Wii. 
Cunibertus Bcrtaridi JLangob. Regis filius exul 
Beneventum mijfus . 475. A. 
Revocatur Ticinum . 486 A. 
Conjors Regni a patre creatur . Ibid. 
Poft patrem folus regnat . 487. C 
Alachi in eum infurgente fugit , ac deindeTi- 

ctnum recuperat . 488. 
Eins viftoria de Alacbi rebelle . 489. B. 
Illius mors . 495. B. 
Cuniinundus GepidarumRex vittus , r<f/iur i 

Langobardis . 414. A. 
Cwiperf* Cuniperti Regis filia . 486. D. 
Cyrttx Epifcopus Alexandria Monotbelitarunu 
fautpr . ijt. C. 

D^ifif Mediolanenfis Antifies . 107. A- 
^ Belifarium legatus . 18 1 . B. 
Vagobertus Francor. Rex . 485. C. 
Dal n ztia a jfuflinianol. Imp. recepta . 253. E. 
Dalmatius Cafar . 73. 



E X 

Damianus Epifcop.Ticinen. 487. B. 

EjusEpiftola ad Synodum Sextam . 492. B. 
Danielis Cbronicon fabulofum. Prajat. gener. 

Dani Erulos ex Infula Scandia expulerunt. 19 j.A. 
Danubiij qui dr Hifier, defcriptio. 198. A. 
Decemviri Roma infiituti . 6. C. 
Decius Imperator . 66. C. 

Submerfus moritur . 6j. A. 201. D. 
Diadumenus Auguftus . 65. B. 
Dicmeus Gotbos fcientias edocet . 197. C. 
Di&atura quando apudRomanos inftituta . 5. C. 
Diluvium aquarum in Venetia , £r LigtiridL. . 
447. B. 

Diocletianus Romanor. Imperator creatus . 69. E . 
Ejfci , mores . 70. A. 
OJitai . Ibid. C 237. D. 
Dionyfius Exiguus 9 quo tempore floruerit . 421. B. 
Domitianus Tito f ucccdit in Imperio . 59. C. 

Ejus aCla , & mors . Ibid. 
Donus Yapa Bafilicam S.. Petri ornat . 485. B. 
Drottulfus Langobard. Dux . 444. B. 

Ejus mors , ac Epitapbium . 445. B. 
Duplavilis vicus patria Venantii Fortunati . ' 
430. A. 

E 

EBredunenfis Civitas Gallia . 439. A. 
Eirene Leoni Augufto Copronymifilio nupta 
coronatur. i6t. E. 
Regnat una cum Conflantino Aug.filio fuo . 
155. D. 

Caroli M. Francorum Regis filiamfuofilio con- 

jugem petit . Ibid. C. 
Septimam Synodum Oecumenicam convocandam 

curat . 167. C. 
Conftantinumfiliumdejicit. 168. B. 
Rurfus & ipf a deprimitur . Ibid. 
Eirenerurfum Imperatrix pronuntiatur . 168. D. 
Fitium Conftantinum oculis ei avulfis i tbrono 

rurfus depellit . 170. B. 
Adeam Legati Caroli M Imperatoris. Ibid. D. 
171. A. 

A Nicepboro Patricio depofita , (jr in exilium 

atta . 171. E. 
In Lesbum cuftodienda mittitur . 172. B. 
Moritur . Ibid. D. 
Eleutherius Patricius Regnum affeftans occidi- 

tur . 4*4. B. & D. 
Epipbanius Patriarcba Gradenfis. 464. A. 
Epifcopi duo, alterCatholicus, alter Arianus 9 

in urbib. Langobard. 470. A. 
Eraricus Ticini Gothorum Rex . 303. D. 
Ermanarici Gotborum Regis potentia vi&ori*. 
202. D* 

Eruli fub Odoacre Italiam occupant . 99. A. 
Scandiee populus , expulfi a Danis. 193. A. 

Gothis profligati . 203 . A. 
Eorum fedes & fortitudinis fama . Ibid. 
Sub Odoacre Italiam occupant . 214. B. 
Erulorum mores , antiqua fedes . 28$. B. 

a Langobardis adGepidas fe recipiunt. 
Ibid. 

Tum ad Romanos Cbriftianifafti . 187. A. 
Eftenfis Bibliotheca laus . Prafgen. pag. 8. 
Eucberius Stiliconisfilius necatus . 92. A. 
Eudoxia Leontii Sopbiftafttia aTbeodofio minore 

in uxorem dufta . 93 . D. 
Eugenius Tyrannus Imperium ufurpat eontra Va- 
lentinianum II. eumque perimit 88. D. 
Dirum preelium inter ipfumy ac Tfaodofium M* 
Ibid. 

Viftu?pec*tur . 89. A% 

Evin 



Digitized by 



5C 
X-. 

59 E . 
l 

mi, 



)/«. 

168.DL 

',vifa 



RERUM/ET 

Evin Da* Tridenti . 436« C 439. B. C. 454. A. 

E/wj morj . 457. A. 
Eurtcus Vifigotborum Rex . 21 3 . C. 
. Arvernam , aliafque Gallia Civitates occupat . 
214. C 

Hifpaniis fr Galliis dominans moritur . Ibid.D. 
Europa defcriptio a Procopio Htftorico . 158. B. 
Eutropii Romana Hiftoria a Paulo Diacono conti- 
nuata . V. Prajat. ad Hifioriam Mifcellam . 



5*9 

Ibid.fr tfi.K 



nominum; 

Venetia partem occupant . 
Gotbos juvant . 357. B. 
Italiam occupare meditantur . 368. D. 
Francorum ditio , 4? fwra . 381. A. 
Eorumpars fub Leuthaft contra Gotbos in fpa* 

lia militat . J84. C. 
Qualis olim eorum armatura . 390. A. 
Fridigernus Gotborum Dux Arrianus Vaientis 
Aug. auxilia pofcit . 8}. E. 



Eutychius Patriarcba Coftantinopolitanus. 442.A. Frifonps olim Brittia Infula frabitatores . 3 54. D 
Euxini Ponti defcriptio . 336. B. 

Z7»i? oriatur . 340. B. G 
Exarcbi unde appellati • 455 . E. 

GAidoaldus Dux Tridenti . 457. A. 46 r . B. 
Gaidulfus Bergomenfium Dux . 454. A. 
457- A; ' 

FAbi& gentis magna cades. 5. D. Galbacontra Neronem Imperium arrtptt 

FabiiCun&atorisvirtus . 17. A. & E. 

Fabricii Romani Legati virtus . 1 1. C. Infidiis Othonis occiditur . 36. B. 

Fames i.mmanis in Italiarfub^fuftiniano L 191 .B. Galerius Cafar a Diocletiano creatus 



55 B, 



Roma. 315. A 
Fara > ideft generatio . 419. A. 
Faroaldus Spoletanorum Dux . 443. A. 500. A.> 
Claffem Civvtatem invadit . 504. C. 
E Ducatu dejeflus . 505. A. 
Faventia Romanis obediens 586. C. 
Faufiulus Paftor . 2. B. 
F?/ix Tarvifinus Epifcopus . 430. B. 
Ti/ix Grammaticus celebris Ticini . 493. B. 
Ferdulfus Fori jfulii Dux . 498. A. 

7» £t?//o ? 4£fit 499. A. 
Fermianum a Langobardis captum . 506. A. 
Fefula Belifario reddita . 298. A. 
Fidelius Mediolanenfis PrafeftusPratorio inproe 

lio interfedus . 285. C 
Fsdentius Epifcopus de Cafirojulienfi . 507. C. - 
Flaminia Provincia defcriptio . 43 3 . A. 
Flavii pranomen d Regib. Langob* adfcitum^ . 

444A. „ 
Florentia a Gotbis obfeffa , fedfruftra . 305. E. 

Narfeti reddita . 384. E. 
Florianus Imperator . 68. D. 
Fontejus Feltren* Epifc. 449. A. 
Forumjfulii Civitas . 418. C. 

Cjjptir Venetia . .431. A. 

^ft Hurmis vaftatum . 46$. A. 

Auftria appellatione a Langobardis donatum . 
488. A 

Foram Popilii Civitas deleta . 483. C. 
Forttowfaj ( Venantius ) P<?£ra . 430. A. 431. C. 
Franci in Langobardos excitati . 444. C 447. A. 

^ iij /ra#i . 449. A. 

Iterum in eos movent . 450. C 

Mediolanum ufque & Veronqm delati . 451. A. 

Jtewf ^ra Romanis contra Attilam . 209. D. 

* 212 B. 

Frawi Tboringos , Burgundiones debellant . 
260 B 

Amalaricum Regem Vifigotborum cadunt . 
160. B. 

Ctim Gotbisfvdus ineunt . Ibid. D. 
Franci fubTbeodeberto Rege Italiam invadunt . 
%9$D. 

Barbari eorum mores . 290. A. 

Monetam cudere incipiunt . 328. B. 
Fr^wri Saxones impetunt . 463. A. 

AGrimoaldo vifti . 478. A. 
Francorum veteres fedes . 258. D. 

CV<m Tbeoderico Italia Rege faedus ineunt . 

Eorumgefia fortia . 7£u/. 
Francorum jus quoddqrn in Infulam Brittianu , 
354 E. 

Eorum fwdera cum <?Qtbis . 359< C 
Tonj. I. 



rf^.C. 

E;«j ^ff^ . 70. C. 
Auguftus creatut . 71. A, 
Ejusmors. 71. D. 
Ga//^ Placidia Athaulfo Gothorum Regi conjugtq 
fociata . gt.A, 
Reftituta Honorio fratri . Ibid. E. 
Galli Arverni fub BituitoRege dcvifli aRoma- 

nis . 30. A. 
Ga//i* Cifalpina unde diHa . 43 3. C. 
Gallicinus , /i» Callinicus Patricius . 459. B. 
461. A. 

Gallia a Barbaris affli&a . 92. A. 
AB Hypogotbis occupata . 94. A. 
AVandalis, tum a Gothis occupata . 207. A f 
ALangobardis impetita . 438. A. 439. A. 
Gallienus Valeriani Aug. filius Cajar creatus, 

6y. A.236. E. 
Gallorum fub Brcnno impetus inRommos. 7.A, 
227. C. 

Eorum fub Brittomaro irruptio in Romanos 9 

fr qualis eorum virtus . 16. A. 
A jfulioCafare variis prceliis attriti . 41 . B, 

42. C. 

Gallus a Conftantio Augufto Cafar crcatus. 75 C. 

Tum ejus juffu interimitur . 76. A. 
Gallus ( Virius ) Imperator . 67. A. 201. B. 
Garibaldus Bajoariorum Rex . 439. C. 449. B. 
Garibaldus Ba joaria Dux . 4^8. A. 
Garibaldus Grimoaldi Regis filius . 485. B. 485 A, 
Garibaldus Taurinatium Dux . 474. B. 

Ejusiniquafraudcs . 475. A. 

Mors illo digna . Ibid. 
Gaftaldi qui olim fuerint ^ 484. C. 
Gebericb Gotborum Rex Vandalosprofli^at. 202. B 
Gelimer Vandalorum Rex in Africa a Belifario 
devittus . 105. A. 

Captus Juftiniano Augufto fifiitur . 106. C 
207. D. 

Gelu immane fub Conftantino Copronymo . 159. A. 
Genfericus Vandalorum Rex Africam invadit . 
94. D. 

Cartbaginem captt . 95. C. 

CumValentiniano III. pacem init . 97. A. 

Romam capit , acdiripit . 98. A. 
Genfericus Vandalorum Rex Africdpotitur.toj.Ti 

Attilam ad bella incitat . 209. C, 

Romam capit . 214. A, 
Genua Civitas . 434 D. 

7//«r milites Belifarii appellunt . 285. B. 
Georgius Patriarcha Confiantinapolit. 492. A, 
Gepides Sirmium occupant . 94. A. 

7» Scythia fedem babuere . 194. D. 

Daciam incolunt . 198. D. 

Gotbis conf vngyineis bella movent . 200. B. 

Mmmm 71- 



Digitized by 



Google 



t» I N D 

Vtfii abfcedunt : *©i . B. 
mnnis,acAttil*foci*u. 212.». 
VtClis Hunnis, eorumfedesoccupant . 
Noricum 9 &Pann<miamaJufttntano obttnent. 

328.8. A 
Et^am JitfMi* Langobardts . 319- A - 
Iterumadbellumfeparant. i$t.A. 

trofligantut. 360. A. 
Vacemreftaurant . }6t. B. # 
Gepidarum cum Langobardts mmtctns . 418. A. 

Bellum. 419. A. 424. A. - 
Gmmmi «tft fwrito i JultoCafarc devtfo . 

41. D. 4* A. 
Germania defcriptto. 405. A. 

JbA 6ot« , Vandali , a/i**w MtMM m Me* 
ridionales Populos arma tulere. Ibtd. 
Germanic* gentis laus in Hiftoriisfu* Provtncta 

edendis . Prsf.gcn. pag.x .&9- 
Gefmanicus Tiberii ftlius adopttvus vencnofub- 

latus. 53. A. 
Germanusjuftiniani Aug.cxfratrenepos, 3 2<S.D. 

Conjurationis injuftinianum abjolutus. 3x8.1*. 

j?*//o inGotbospraficitur. 333. G. 

Ejus repentinus obitus . 334 C 
Germanut VatriarcbaConftanttnopolttanus 5an- 

ftus. 145. E. 
«Tr at |>ro /acra Imaginibus contra Lemcm Aug. 

Conftantino Copronymo vexatus . iJ7- »• 

Germanus Altifiodorenfis Epifcopusfanttus.&.C. 
Geta . V. Gothi . ^ . 

Gi/<fo Comw Africatn occupatfub Honorto Augu- 

fto , n^rar . 90. B. 
Gifa Grimoaldi Regisfilia . 479. B. 481. A. 
Gifelbertus Veronenfium Dux . 43 5. B. 
Gtfulfus Dux Forojulii . 429. A. 436. C. 459. B. 

4$i. B. 

Hunnisfe opponit , dr necatur . 466. A. 
Gifulfus Beneventi Dux . 490. A. 499 B. 

Moritur. 503. A. . 
Gifulfus Romualdi Ducis Beneventani filtus . 
507. B. 509. A. 
Creatur Dux Beneventi . 510. D. 
Gladiatorium bellum a Romanis in Italiageftum. 
38. B. 

Glicerius Occidentis Imperator . 99. C. 
Godebertus Langobard. Rex Ticini regnat. 474. A. 

AGrimoaldonecatus . 475. B. 
Godefchalcus Dux Beneventi . $09. B. 510. C. 
Gordiani duo Pater y & Filius Imperium arri- 
piunt . 66i C. 
Gordianus nepos itidem Imperator . Ibid. D. 
Gothi Radagaifo Duce Italiam mgrejji immani 
ftragevifti . 91. D. 
Sub Alarico Urbem capiunt , ac diripiunt . 
Ibid.B. 

InHifpania confiftunt . 92. B. 
Varia illorum nationes varias Romani Imperii 

Provincias occupant . 94. A. 
Sub Theoderico Rege Italiam fibi fubjiciunt . 

99 C. 

Gothi ex Infula Scandiaprimo egreffi . 193.8. 
Scytbia partem Pontico Mari proximam fibi 

fubdunt . Ibid.D* 
Pme reliquis barbaris f tpientiores . 194. D. 
Amazones eorum fcemtna . 195. D. 
GothosRomani fubigerenequeunp. 197. D. 
Domitiani Aug. exercilum fundunt . 198. C. 
Eorum Heroes > Anfes , feu Semidei appellati . 
Ibid.D. 

Ex Gothorum ftirpe natus Maximinus Impera- 

tor . 199. A. 
FcederaticumRomanisprimOy tumbella pieos 

agunt . 100. B. 



Gepidas bcllofuperMHt % ex Gothorum profapta 

derivatos. Ibid.C. 
Gallieno tcgnante Afiam depopulantur . 201 . D. 
Pro Romanie fub Maximano , <jr Cmflantino 

militant . tot.C. 
Arriano dogmafe infe&i . 104. C. 
Gatbi Anconam obfident . 3S7.A. 
Magna ibiclade affe&i . 358. E. 
Corftcam> & Sardtniamrecipiunt . 359. R. 
VtfH a Narfete, cafo Trtila corum Rege.&.C 
EorumcrudelitasinRomanos. 367. E. 
Iterum a Narfete fufi Teja R£ge intermpto . 
369. A. 

Se rurfus erigunt contra Romanos . 386. B. 
Gotbi obfidionem Urbis folvunt . 283. E. 
Ariminum obfident . 282. E. 
Deinde Mediolanum . 285. D. 
Ab Arimino feccdunt . 289. A. 
Urbinum,aliaque JEmilia loca amittmt. 291. A 
Mediolanum capiunt , ac vaftant . 293. A. 
Auximi obfidentur . 294. A. 
Ravenna m dedunt . 300. D. 
Poft Vttigin varios fibi Reges creant . 30 1 . B. 
Multas Urbee recuperant . 306. E. 
Romamrurfusobftdent . 311. A. 
ScytbaomnesGotbi. 339. A. 
Gotbici in Italia bclli Hiftoria a Procopio fcrifta* 
243- 

Gotborumbella civilia 9 rcgnante Valentc Augu^ 
fto. 83. D. 
Gotbi ab Hunnis i fua fcdepulfi . Ibid. C. 
Valcntem Auguftum incendio tollunt , (Jr Tbra- 

cias diripiunt . 84. A 
A Theodofio M. vi&i . 85. B. 
Ei fe jungunt. Ibtd. 
Gotborum afta fub Amalafuntba , & Atalartco 
Regibus in Italia . 241. 248. D. 
Sub Tbeodato Rege . 250 E. 
Bellum ipfis illatum a Juftiniano l Augufto . 

252. E. 9 
Confligunt cumjuftiniani copiis m Dalmatta . 

253. A. 

Neapoli aBelifario obfidentur. 2J4.C. 
Abjeffo Tbeodato Vttigen eligunt Rtgcm.%$7.D. 
Dalmatiamtuentur . *6t.B. 
Secus Urbem cum Belifario cmfligunt . 263. D. 
Obfidionem Urbis urgent . 264. D. 
Eorum ingensftrages . 268. B. 
Portum urbem occupant . 270. E. 
Varia inter ipfos , ac Romanos prcetia . 271. B. 
Numquam aufi violareTempla SS. Petri > & 

Pauli. 278. C. 
Sua in Italiamjura ediffcrunt . 280. A. 
Gothorum , & Vandalorumprimsfcdes . 339. A^ 
Graccborum feditio Roms • 28. B. 

Altera ab ipfis excitata . 29. A. 
Gradus Infula . 429. A. 
Gracia Magna qua olim . 262. B. 
Grovitisjohannes Georgius de Rebus Italicis be- 

nemeritus. Praf.gen.pag.y 
Grafulfus Forijulii Dux . 4*8- C. 

Ejus obitus . 474. C 
Gratianus Valentiniani filius Auguftus renvntta* 

tur. 81. D. 
Alamannosprwliofundit. 84. D. 
Tbeodofium confortem Impcrii facit . 8j. D. 
A Maximo Tyranno intercmptus . Ibid. 
Gratianopolis Civitas Gallia . 439. A. 
Graviones olim iidem , acComites. 486. E. 
Graufa & Aldoprapotentes Brixia Civcs. 487. A. 

488. B 493.B. . . 

Gregorii M. epiftola adTheudelindam , <y 4p- 
lulfum Langob. Rcgcs . 456. B. 
AdAricbimBenevent.Duccm. 459- B. 

n&eo- 



Digitized by 



Google 



D. 



5C 
ptj. 



•B. 
npti. 



I 

*. 

.1J7.D, 



171.I 



r,D, 



RERUM, E T 
TbeotklindM ob natumfilium gratulatur^Si.B* 

Ejusobitus. Ibid.A. 
Ejusmirsvhrtus . 463. A. 
Gregorius M. Papa S. BenedUli Vttam fcribit . 
421. A. 

Quando Morales Libros fcripferit . 442. A. 
Papa eligitur . 447. C 
Ejus afta . 448. A. 

Anglos ad Fidem Cbrifti etmvertit . Ibid. B. 
Ad Theudelindam Libros mittit . 455. C. 
Gregorius II. Papa . 503. B. & E. $06. A. 
Gregorius III. Papa Leoni Aug. facras Imagitks 
perfequenti tributa Italim prohibet . 151. B. 
152. E. 

Gregorius Dux Beneventi . 509. A. 
Gregorius Patricius Romanorum . 468. A. 
Grimoaldus Gifulfi Forqjul. Ducis filius i qua 
puer fortia gefferit . 466. A. 
Beneventumpergit . 468. C. 
Dux illius regionis ele&us . 471 . B. 
-rfi Langob. Regnum adfpirat . 474. C. 
Ulud adipifcitur . 475. B. 
Bertaridum receptum necare flatuit . 476. B. 
Grimoaldus Rex Langobard. clementer agitcunu 
Bertaridi bominibus . 477. D. 
Francos flratagemate vmcit . 478. A. 
Beneventumfiho laturus opempergit . 479. C. 
Hunnos e Foro^uliipellit . 481. B. 
Ejus mors . 485. A. 
Grimoaldus II. Beneventan. Dux . 490. B. 
Grippas Gothorum Dux . 253. C. 
Grtppo Legatus Childeberti Francor. Regis ad 

Mauricium Aug. 450. C 
Gualvaneus Flamma Hiftor. Mediol. quot olinu 

Hiftoriis abundarei. Praf.gen.pag.$. 
Gundeberga uxor Arioaldi Langobard. Regis . 
470. C. 472. B. 
Bafilicam S. Jobannis Bapt. Ticini adificat . 
47J.A. 489. A. 
Gundoaldus Tbeudelinda Regina frater . 450. C. 

Dux Civitatis Aftenfis . 468. A. 
Gmtramnus Francor. Rex. 429. A. 438. A. 452 B. 
Ejus mors. 457. C. 

H 

HAnnibal fenior a Romanis viCius . 12. D. 
Hannibal Carthaginenfium DuxRomanos 
in Siciliafundit . 14. C. 
Bellum Punicum fecundum in eos urget . 16. C 
130. D. 

Variis cladibus ipfos afficit . 17. B. 23 1. B. 

Capt& ab illo complures urbes . 18. A. 

Romampetit irrito conatu. 19. A. 

Varia deinde ejusfortuna . 20. A. 

Ex 7f*/t4 4£ir . Ibid. C. 232. C. 

A Scipione in Africa viHus . 21. B. 

Ad Antiochum Syria Regemfugit . 22. A. 

Veneno haufto moritur . Ibid.D. 
Hafdrubal Pxnorum Dux a Romanis in Sicilia 

viftus . 14. D. 
Hafdrubal Carthaginenfis a Scipionibus viflus. 
18. D. 

Qui tamdem eos interficit . 19. B 
AScipione Africanofugatur . Ibid. C. 
Ad Metaurumvincitur . %o. C. 
Helena Conftantini Mater Crucem Chrifti detegit . 
74. A. 

Helias Patriarcha Aquilejenfis . 443. A. 
44J.B. 
Ejttf morx . 448. A. 
Heliogabalus fmperator occifus . 6$. C. 1 jtf. A. 
Helvetii ajulio Cafare vifti . 41. C. 
Heracleonas Imper. Gracor. 1 34. E. 473. A. 



NOMINUM. jii 

Heraclius in Africa Imperatot pronmtiatur . 
114. A. 

Pboca captOf cormatur Conftantinopoli . Ibid. C 
/n Chofaroem Perfarum Regem progredttur . 

12$. A. 

Eam fugat . 110. D. 

Variis prceliis fubinde ejus copias fundit. 127.8. 
128. A. 

Ijp/i aSyroe ejusfilio interfeUopacem init cum 
Perfisy (jr Crucem Domhhcam recipit. 1 j 1. A. 
Monothelitarum Hsrefis fub eo. 132. A. 
AbArabum Populo, fuccefforibus Mubam- 

metivexatur. 133. A. 
JEgyptum , * r Hierofolymam amittit . 1 34. B. 
Moritur . Ibid. D. 455.A.47J. A. 
Hermenegildus Regis Hifpan. filius Martyr pro 

Fide Chrifti . 446. A. & D. 
Heruli a Langobardis frafti . 417. B. V. Erali. 
Hiero Syracufanus a Romanis vitlus . 229. B. 
Hieronymus in Pal&ftina florrt . 84. D. 

Ejusmors. 93. A. 
Hierofolyma a Crajfo direpta . 44. D. 
E/w UrWj terribilis obfidio , dr ^fio 

Tifo. 57. D. 
Ju£ Adriano iterum illa exfcinditur . 62. B. 
Hierofolyma, regnante Heraclio* ab Arabunu 
populo capta . 1 34. E. 
Tum a Perfis occupata . 4$$. A. <jr B. 
Hierofolymitanum Templum fub Caligula profa- 

natum . 54. A. 
Hildebertus Francorum Rex . 220. C. 
HildebrandusneposLiutprandiRegis . 508. A. " 

Rex Langobard. creatus . 509. B. 
Hildericus Spoletanus Dux . 508. B. 509. A. 
Hifpania i Gothis occupata . 92. B. 
Tum aVandalis. %oj.A. 
Deinde a Saracenis . 505. A. 
Hifpani Sertorio Duce varid fortund adversus 

Pompejum M.pughant . 37. A. 
Hiftoria Italicapoft Rom. Imp. declinationcm non 
negligenda ♦ Praf. gen. pag. 2. 
Pauci ejufdem Scriptorcs poft Seculum Sextum . 
Ibid.pag.4. 
Hiftoricorum diffenfiones . 21. C. &%$. C 
Hiftorice Collehiones a quibusfa&a. Praf.gen. 
pag.i. 

Hiftria Venetia connexa . 4 j 1. C. 
Honoratus Archiep. Mediolan. 4J4. C. 
Honorius Theodofii M. filius Auguflus renuntia- 
tur. 89. C. 
Succedit patri in Occidente . 90. B. 
Ejus finiflra fortuna contra Gothos . 91. B. 
Moritur . 93. D. & 238. A. 
Horatius Flaccus Auguflo carus . Ji.E. 
Hormifda PerfarumRex contra Romanos hclla~ 
gerit. 115. C. 
Carccri traditur . ntf. D. 
Horr <j Civitas Romanisreddita . 455. A. 
Horuntinus Epifcop. Vtcentin. 449. A. 
. Ho/> tibialia . 460. A. 
Hofpitius Nice& reclufus Vtr fanftus . 437. A. 
Hunni unde orti f eorumque barbari mores. 203. C. 
EorumRex Attilapotentijjimus . 208. B. 
Eorum prcelia in Gafliis contra Romanos & 

Vtfigothos. 210. D. 
In campis Catalaunicis parum profpere p f#- 

gnant . %n. B. 
AThorifmundoVtfigothofugati . 213. B. 
Eorum bella cum Oflrogothis . 215. C. 
A Gepedibus debellati . %i6.C. • 
Hunni , 9111 (}r Avares . 424. B. 
Pannonia potiti . 428. B. 
-rf Sigisberto Francor. Rege vifti . 429. B. 
Adversus Francos bella gerunt . 4 J7. B. 

ffiw- 



Digitized by 



5« 



N D( E X 



Eorum Reges Cacam afpeUatt . £5- 
Iterum affomtes Forumjful» firatagemat^ 
Grimoaldi abeunt . 402. c». ■ . . 
jiJ^ZgmsefferaGotbos ab anttqms fedtbus 

pellit. 83. S. 
ATbeodofio M. viCta . 8$. B. 
Sub Attila ProvinciasRomanas vafiat . 90. a. 
Ab Aitiovifta . 100. A. 
Vufliniano Aug. adbaret . 104. B. 
*H«w»* appellati Turci . no. D. 
Et-4v<»m. 1*8. D. 
Hypogotbi Gallias occupant , 94. A. 



XAcobiLaudenfisChronicon. ^S^f^- 
I Bii W« Got*or«m Rex rr**t«r 7Vw«. 301.B. 
' Ovfi^ttttr . 303. B. 
nivrici a Rormnis viCii . 14. D. 
Im^ Leo If*«rictt, *»|*r**>r exemzr* 

incipit. 151. B. 
TumConftantinusCopronymus . i57-<- 
YroipfisNicmumll.Conctltum. 167. U. 
Inrenmnus Sabion. Epifc. 449- A. 451 C 

fe^niii /bror Cbildeberti Franc. Regts , mipt^ 
Hermen^i/io HiTf^ni Regisfilto . 44° A ;. 
Jobannes I. Papa h Theoderico Legatus Conftantt- 
nopolim mijfus . 103. D. 
Ab eo in carcerem trufus . Ibtd. 
tobannes VI Papa . 499- B. 
fobannes Patriarcha Aquilejen. 40 3 , U 
}obannes Ravennas Archiep. 448 B. 457. A. 
po/*wne* Epi/c JSer^omen. virfantlus • 49?- c - 
lobannes Parentinu? Epifcopus . 448. A. & C 
tobannesPortuen.Epifcopus. 492. B. 
}ohannes Damafcenus pro facrts Imagtntbus pu- 

gnat . 152. A. 157 E. 
fpbannesTyrannusImperium tnvadtt . 93. A. 
fobannes Confinus invafor Neapolis . 464. A. 
fobannisTatirinenfisCbronicon . Prtef.gen.pag.f. 
fordanesyfeujordanisttftoricus quo temporc^ 
floruerit . 189. 
Epifopus , /WJ minimh Ravennatis Ecclefia 

fuit. Ibid. 
Certe Monafticam vitam profejfus eft . 190. 
Jornandes . T^. /tipra Jordanes. 
^ov^ntis Anguftus . Ejus gefta . 80. B. 
Itfc/if a Hiftoria poft declinationem Imp. Rom. cur 
a nonnullis contempta . Praf.gen.pag. 1. 
Manca in multis . Ibid.pag. 4. 
Italia primi Reges . i.A. 
Ita/i* defcriptio . 418. C. 431. dr/^y. 
Vndefic appellata. 434 B. 

Afotiritani* Rex a 3^*° G*pre deviftus . 
46 D. 

?tiA*i i Tito Vefpafiani ingenti clade excifi. 57.D 
yugurtba Numidarum Rex a Romanis bello impe- 
titur . 30. C. 
Vtncitur . 31. A. 
Juliani Augufti Apoftatsprimagefta . 75. A. 
Barbarorum ingentes copias frangit ; liirf. D. 
Auguftalem dignitatem arripit . 77. A. 
Defun£io Conftantio folus regnat .Jbid.B. 
Varia illius a£ia . Ibid 9 J 
Paganis favct, Cbriftianos perfequitur . 78. A. 
In Perfas arma movet . 79. D. 
Ab irnota manupercujfus vivere definit . Ibid.C 
*Julianus ( Didius ) Imperator creatus . 64. D. 
^ulii Cafaris pr&clara gefta adversus Gallos , 

Gcrmanos . 41. B. 41. C. 
^ulius Cafar Britannis bellum infert . 43, A, - 
l£triw)G4//ij . Jbid, 



Romam boftiliter ingrejpus Ditfatoremfefacit. 
45<D. 

Contra Pompejum M. progreditur . Ibid. C* 
IlluminPbarfaliafrangit . 46. B. 
Alexandriam expugnat . 46. D. 
Jubam Mauritanorum Regem profternit . I&t J. 
Pompejifiliosin Hifpania debellat, fiowaw 
regreyus necatur . 47. C. 
Junior Epifcop. Veronen. 449. A. 
yuftina Valentiniani I. -^tig". tixor altera, Valen- 
tiniani II. mater . 83. B. . 
. Catbolicis infefta : 85. Ca ^ 
Jaftinianus I. Imperator Legum corpus concinna* 
vit . 179. B. 
Alia ejus gefta . Ibid. . } 
BellumGothicumin Italia fufcipit . «51. A. ^ 
Mutus ejus , Tbeodati Regis litera . 251. A. • 
jirf ij)Aim Bc/i / irii epiftola . 268. D. 
Narfetem in Italiam mittit 285. B. 
Erulos adfe confugientesrecipit . 286. E. 
Depace cum Gothis agit . 293. D. 299. A. 
Belifarium Gothorum viGtorm triumpho mtfet- 

m£ rfotf at . 302. B. 
. Novas copiasinltaliam tnittit . 306. C. 
Tumrurfus Belifarium . 309. D. 
JuftinianusI.Juftino in Orientali Imperio fucce- 
dit . 104 A. 240. D. 
Prima ejti^ # e/?a . Le^w /ti eo /^t^f . Bii. 
Africam per Belifarium fua ditioni fubjicit. 

105. C. 
Tt*m Romam . 106. D. 
Varia illius afta . 108. B. 221. C. 
Aforittir. 110. D. 
Juftinianus I. Auguftus conjurationem tn fe fa~ • 
fiamdeprebendit y & caftigat. 3*7- A - 
. Barbaros donis demulcet . 320. A. ^ 
P^^m Toti/tf Gotborum Regi negat . 332. C. 
De eacumCbofroe PerfarumRegeagit. 344.B. 
Abipfoinduciasturptter emit . 350. B. 
Narfetem in Italiam ad bellum Gothicum mtt* 

tit 35<S. A. 
AdTbeodebaldum Francorum Regem Legatum 

mittit . 359. C 
Ejtij i/tfritf resgefta. 420. B. 
Legum corpus ab ipfo digeftum . 421. A. 
JuftinianusII. Imper. Gracor. 494. B. 

Ejtij atfn . I^i^. " ^ .; 

Imperio recepto ejus crudelitasj & mors . 500. B. 
Juftinianus II. Conftantini Aug.filiuspoftpatrm 
Imperator . 139. 
J^zria ejti* ^e/?^ in Bulgares, & Sclavtnos. 
140. A. 

JVa/b adempto deponitur . 141 C 
Ejusmotusy utlmperiumrejumat. 142. C. ^ 
Itertim reg-n^t , & crudelem fe prabet . 143. C 
E;tif imm^nit/Ji . 144. C 
Occiditur. Ibid.E. 
JuftinianusJuftinianil.Aug. nepos . 44;-«- 
3Ttt/?inti5 1.Auguftus in Oriente Anaftajtofuccedtt. 

102. . 
H^retifoi^tiferre cupiens aTbeodertco deterre* 

tur. 103. D. 
Ejttj pietas , mon . Ibid. & *4°- * n 

Juftinus II. Juftiniano in Imperiufuccedtt.no.U 
Perfis belluminfert. Ibid. 
Ejusmorsj acmetres. ni.A. 180. U. 
Juftinus Il.Imper. 427. A. ^ 

jEitis ^v^ritw , & obitus . 440. A. . 
^tt/Knfif Pkiloftfbu? Chrifli4nuspro fuaRehgt* 
pe fcribit . 62. D. 



K 

J^^rini Q/ranicm . Prtf.gen. fdg. $. ^ 



Digitized by Goosle 



RERUM) E T 



LAmiJJio Langobard. Rex . 414. B. 
Bulgares vincit . 415. B. 
Landulphus Sagax num Auftor Hiftoria MifctU 

ta . V. Prafat. ad eamdem . 
Langobardi divifi a Gepidis . 94. A. 
Pannoniamincolunt . 107. A. 
jjfuftiniano contra Gotbos opempraftantJbid.D. 
Italiam invadunt . iii. D. 
Sub Mauricio Romanam Civitatem affligunt . 
115. B. 

Leone Aug. regnante propinqui Calabria . 
150. B. 

Langobardi a Narfete in Italiam invitati. 180.C. 

A Cbildeberto Francorum Rege impetiti pacenu 
ab eo impetrant. 181. D. 
Langobardi Herulorum olim veftigales . 286. D. 

Tumipjosvincunt . Ibid. 

Eorum difpdia cum Gepedibus . 328. E. 

?uftinianum in fuampartem trahunt . 330. B. 
ax inter ipfos , & Gepedas reftaurata . Ibid. C. 
Nova inter ipfos inducia . 3 $2. A. 
Gepedas acerrimo funduntprcelio . 360. A. 
Cum eispacem reftaurant . 362. B. 
Narfeti contra Gotbosjunfti . 361. E. 
Propter inhoncftos eorum mores domumremijji. 

3^7. A. * 
Ziiem o/im appellati Winuli . 408. 
Eortim £ <SV*jf iiff 4Vi * ori^o . /3ii. 
Quare Langobardi appellati . 411. C. 
In Rugorum regionem migrant . 41$. A. 
Langobardi Herulos vincunt . 417. B. 
Item Suevos . 418. A. 

Eorum bella contra Gepedas . 419. A. 424. A. 

Narfeti contra Gotbos opem ferunt . 42 J . A. 

Abeodem in Italiam acciti . 427. B. 

Fere integrd potiuntur . 434. A. 

Regtwr t*r a Ducibus fublato Alboino . 436. C. 

Gallias invadunt . 437. A. D. 

Regem rurfus eligunt . 444. A. 

Quale eorum Regnum . Ibid. B. 
Langobardi Cajinenfe Qsnobium evertunt .457. B. 

Qualis olim eorum habitus . 460. A. 

Eorum crudelitas . 46 3 . B. 

Pacem cum Romanis meunt . Ibid* 

Arrianam fetiamfequuti . 470. A. 

EorumRegumnumifmata . 489. D. 
Langobardicarum Legum Procemium . 413. D. 
418. A. 

Earum primus auttor Rotharis . 470. B.: 
L^irifi^ Lacus non longe a Como . 487. B. 
Laudaris Foroiulianus Dux . 483^. 
Lavina pradiorum quid . 447. B. 
LaurentiusBellun.Epifc. 448. E. 449. A. 
LausPompeja ab Ariperto Rege capta . 497. B. 
Lazorum regio . 336. C. 

Eorumgefta . 341 . C. 
Leander Epifcop. Hifpalenfis . 446. A. 
Legesjuftinianea. 421. A. 
L* 0 Afc P^a Attila occurrit . 98. A. 

Eumdeterret. 212. C. 
Leo /ZZ. Ptfpa eligitur . 169. E. 

Propter Romanorum tumultum ad Carolum-* 
Francorum Regem fugit, eumque Imperato- 
rem coronat . 170. C. 

Legatos ad Eirenem Auguftam mittit . 171. A. 
Leo Orientis Imperator poft Martianum . 98. D. 

Moritur. 99 D. 
Leo Gracor. Impcrator Theodofio fuccedit. 504. A. 
Lfo Ifauricus Imperator creatur . 146. A. 148. A. 

E/tt* a /*wte Imperium . Ibid. 

Arabes infeftos babet 1 149. C. 
* Tom. I. 



NOMINUM. 513 

Tiberium Tyrannum dejicit . ijo. C. 
Dogmata perverfa ampleliitur , ^ontra 

cras Imagines obloquitur . iji. A. 
Germawo Patriarcha ob id infenfus . 1 52. A. 
Moritur. 1J3.B. jotf. A. 
LeolV. Conftantini Copronymifilius nafcitur , d» 
Imperator conf tlutatur . 157. A. & C 
Eirenem ducit . 162. D. 
Ptftri fuccedit . 164. A. 
Prav* ejtti a#a . 165. B. 
Moritur . Zto J. C. 
Leo Patricio* , Michaele Curopalate dcpofito, Im~ 

perialem thronum afcendit . 108. C. 
Leontius Imperium invadit, ac deponitur . 142. A. 
494. B. 

JuJHniano Rhinotmeto interfeCius. 143. D. 
Leowigildus Hifpaniarum Rex . 446. A. 
Lepidus Antonium cum Augufto conciliat . 48. A. 
Triumvir faftus t & fuperbid elatus ab Augu- 
fto debellatur . 49. B. 
Leuga Gallica quot paffuum . 209 E. 
Leutharis Alemannorum , yfoe jFttwcornm Dkx 
Gothis opemfert . 383. C. 
Apuliam , Calabriam vajlat . 388. E. 
Ingloriusj & abjeftus inVenetiam feconfert. 
389. D. 

Libanius Sopbifta Paganus . 75. C. 
Licinianus Valens Auguftus . 6y. A. 
Licinianus Liciniifilius Cafar . 71. D. 
Licinius a Galerio Imperator creatus . 7 1 . C. 

Ejusprcelia cum Conftantino M. fr mors . 73.C. 
Ligures impetiti a Romanis . 16. D. 
Liguria apefte affli£ta . 426. A. 

Ejufdem defcriptio . 432. A. 
Liguricum bellum Romani agunt . 230. E. 
Litania feptiformis aS.Gregorio M. Papa pera- 

8a . 448. A. 
Liutbcrtus Langobardor. Rex. 497. A. 

Ejus mors. Ibid. B. 
Liutprandi Regis bellica atta . 508. B. 

Hildeprandum nepotcmRegni confortcm accipit. 
509. B. 

Monafteria ab eo condita . 510. D. 
Ejusmors . 511. A. 
Sepulchrum . Ibid. 
Liutprandus Anfprandi Langobard.Regis filius > 
498. B. A 2 
Langobardorum Rex creatur . 502. B. 
Ejus audacia . 503. B. 
. Guntrudam uxorem ducit . J04. B. 
S.Auguftini Corpus Ticinum advehendum cu- 

rat/jof.A. 
Ejus bella adversus Gracos . $06. B. 
Loci fervatores quiolimfuerint .491.E. 498. A. 
Locnftamortuapcftilentiam invehunt . 29. A. 

Earum teterrima incurfio . 454. A. 
Lodoin Rex Francorum . 220. C. 
Lolianus Tyrannus Imperium ufurpat . 67. D. 
Longinus Prafeftus in Italtam a JuftinoIL mif- 
fus. A. 
Rofmundam Alboini Regis conjugem recipit . 
436. A. 

Lucania Provincia defcriptio . 4? 2. C. 
Lucenfes Narfetem rectpere nolunt . 384. E. 
. A Narfete acrius ob/ejji . 386. C 
Vrbem ei dedunt. 387. C. 
Luceolis Civitas Romanis reddita . 456 . A. 
Luceria Civitas d Gracis everfa . 479. B. 
L. Luculligefta adversus Mithridatem . 38. B. 
Lugdnnum aJulioCafaredebellatum. 44. E. 
Lunenfis Civttas . 471. A. 
Lupicis Vauli Diaconi proavus quomodo a capti- 

vitate fe liberarit . 467. D. 
Luporum y fcil. macbina militaris 9 defcriptio . 

2d(5. D. Nnnn Lk- 



Digitized by 



i n 

Lutus Fori VulU Dwe . 48*. B. 
IZHuniiscmgreffus^r. IM^D. 

^T^feMmafkeriL k S. Columbanc adtfica. 
tum . 47°* A - 

M 

■jy yr^itmitw» iRomanis feraHunu . 

Iw-umiRomanisfurceptum contta Regem Per- 
feum. *j C. 

vadit . 74* E. /• 
AQmft**" Augufto variis attrttus prvltts fe 

interimit. 7$C 
MajoresDomus inFrancta domtnart quando cce- 

perint. 496. A. ^ ^ 

mija tytodam JVxtam . 49*- ». 
Mantua Civitas . 4? 1 . B. 

ALangobardiscapta . 402 15. # 
ifcfo r ^//i Martyris facrum corpus Cavallont . 

MarcusAurelius AntoninoPio in Imperio fucce- 

dit. 63. C. 
Moresillius, & afiaegregta. Ibtd. 
Poftremus ejus dies . 64. C. 
Martii Coriolani defeliio aRomanis . 5. A. 
MartinusTuronenfis Epifcopus floret . 84. D. 

Eja* Pita * F<mawtio Fortunato fcripta. 431.B. 
Marianenfis Pfeudofynodus . 448. B. 
MariusbellumcivileRomaurget. 35. B. 
In Syllam infurgit . Ibid. 
Jugurtham Numidarum Regem devtnctt. 30.D. 
In Cimbros mittitur . 31. C. 
Eoj profligat. 32. B. 
InMarfos pugnat . 33. A. 

/w^en? coaftus . 34. A. 
Marius Tyrannus ereatus Imperator . 67. C. 
Marfi contra Romanos infurgunt . 33. C. 
ikfartiawtes i Pulcberia maritus , dr Imperator 
pronuntiatur . 96. D. 
Ejus mors . 101.C. 139. C. 
Martinianus aLicinioCafar creatus . 73. C. 
Afortwtd Papapro CbrifttFide Confejfor . 1 36. C. 
* 137. C. 

Martini Poloni Chronicon quam varium in MStis. 

Prafgenpag.6. 
Marinianus Arcbiep. Ravennas . 457. A. 
Marpais appellatus Strator Regis . 493. B. 
Matbafuintha Vttigis Gothorum Regis uxor cunu 
hoftibusclam conjurat . 183. D. 
Germano fratrijuftiniani Augufti matrimonio 
jun£la . 221. C. 
Mauricius aTiberioII. Imperator proclamatur . 
113. D. 181. C. 443. A. 
Perfas bello impetit . Ibid. 
Vincit . 114. B. 

Chajanus Avarum Rex ei infeftus . Ibid. 1 19. A. 
Mors ci pradifta . 120. A. 
Necatur . 122. B. 

Francos excitat in Langobardos. 444. C. 447. A« 
449. D. 450. C. 

EjtiJ mifera cades . 461. A. 
Mauritio Langobardor. Dux . 456. A. 
Maxentius per tumultum Roma Auguftus f iluXa* 
t-ir . 71. D. 

AConftantinoM. viftusperit. 72. C. 
MaxentiusJulien.Epifc. 449. D. 
jlfflxiwmits Imperator . 66. B. 

ExGothorumfeminenatas. 199. &. 



D E X 

Maximianus Herculius Cafar < 69.B. 
Auguftus cum Diocletiano regnat . Bid. C. 
Imperium abdicat . 70. B. 
Ejusmors. 71. B. dri37*D. 
MaximusOccidcntisImperator . 101. A. 
Maximus Csfarfub Galerio Augufto . 71. A. 
MaximusTyrannusImperium arttpit . 85. G 

Gr*ti£»tfm r*2it . IWi. D. 
. ^ Tbeodofio Magn. captus Afuileja f ac fe- 

remptus . S6. C. 
Mtcentiuslmperioarreptobrevicafus. 4S1.A. 
Mecaenas Augufto carus . 51. E. 
Mediolanum Romani capiunt . 16. A. 

Liguria Metropolis ab Attila vaftatum. su.A. 
Mtdiolanum , exc^te Rom^ , reliquas Occidenti* 
urbes amplitudine fuperans . 181. B. 191. C. 
AGotbis obfidetur . 285. D. 
Ei 17r*if Ci w extrcma patiuntur . 191. 
Tumfe dedunt , immanis ibi vaftatio. 29) . A. 
MediolanuntLiguria caput . 432. A. 
Captum hLangobardis . 434. C. 
AFrancts impetitum . 451. A. 
MediolanenfisUrbislaus . V.Mm. Argel. Ptaf. 
gen. pag. 10. 
Mediolanenfes Palatini Socii de Italica Hiftoria 
optimi rneriti . Ibid. 
MedorumRegumferies. 223. D. 
Mercurius idem ac Wodan Langobardorum Deus . 

411. C. . 
MeffalinaClaudiiAuguftiimpudtcauxor. 54.D. 

Micbael Curopalates ImptratorfaOus . 176. B. 
Carolum M. pro pace mittit . I£ii. E* 
IneumBulgaresbellamovent . I77-C. 
Fugiens Monafterio fefe commendat . 178* B. 
Micbaelis Arcbang. oraculum in Monte Gargano . 
471. C 

Minulfus Dux de Infula S. Julii . 454 *- r ^ 
Mifcella Hiftoria AuCtor quisfuertt . . iV*/**. 
Mithritates Rex Parthorum multatum genttum 

viftor . 26- D. 

Romanis bello impetitur . 34. C. 
Pacemcum Syllaftatuit . 35-A. 
Bellumagit adversus Romanos . 38. B. 39. B« 

Pompejo M.fuperatus . 39. D. 
Venmumfibipropinat. 40. C. _ 
^fodiriif adificata Bafilica S.Johanms Bapttfta 
h Tbeudelinda Regina . 459- c - 
IbiPalatiumTheodericusGotborum Rex adifi- 

' r^vit - 460. A. 
Uti&Tbeudelinda. Ibid. 
Adhuc ejusRegina donaria, Cj fjww 

vifuntur in eadem Bafilica . Ibtd. D. 
gtiawt* i» vmeratione o/im ^iem Bafiltca^ . 



^478. C 

Modoetia. KModicu. . . 

Monachi rationem confkiendt fertct ex Indta ad 

Juftinianum I. deferunt . 33(1. E. 
Monafterium S. Salvatoris Ticini . 487. B. 
S.PetriBeneventi. 490. A. 
Vincentii ad Vulturnum quando adtficatum . 

503. C 
S. AgathaTicini . 486. B. 
«T. Gre^orii , /«• J. Geor^ii in <*»*po Coronata. 

S. Vetri in Ccelo aureo Ttcini * Liutprando Re- 
ge adificatum . 510. D. 
Monotbelitarum HarefisZquibusexcttata. 131 A- 
^ 5Fo P^f^» • Tbcodfnro , dr ^rtmo 

themate perculfa . Ibid. 
In Concilio Oecumenico Conftanttnopoh damna- 

ta . 491. A. . 
JBe//i«f i Langobardis captus . 506. A. 

Af<mf Silicis Caftrum . 43 B. 4 tf *• A - f ^ 



Digitized by Goosle 



Prif. 

"ijlflW 



39 ,& 

Jj/tijl* 
:x tfiff 

l 

a 



RERUM, E T 

WtuhammaX PfeudoprofbctaAratum,f$u Sarracc- 
norum princeps temporibus Heraclii Aug. 
131. A. 
Ejus aiia . IJ3.B. 
Eiusmors. 131. E. 
Mw bavias Arabum Princeps . Ejus gefta , ac vi- 
ftoria contra Cbriftianos\ 1 34. B. fyf ?qq. 
Paceminit cumeis . 138.fi. 
Mummulus Patricius Francorum Langobardos^f 

Saxones frangit . 438. A. 439. B. 
Mutinaobfidio per M. Antonium . 47. D. 

N 

NArnta Civitas a Langobardis occupatcu . 
joj. A. 

Narfesin Italiam ajuftiniano mijfus contraGo* 
tbos . 107. D. 
Italiam ab ipfis liberamfacit . 108. A. 
Tbefauros Conftantinopolim defert . 112. D. 
Perfasvincit . utf. D. 
Langobardos in Italiam invitat . 180. C. 
Ejax aliagefta . 179. A. 
Narfes Eunucbus in Italiam ajfuftiniano mijfus. 
285. B. 

Ejus diffidia cum Belifario . 289. C. 
A jfuftinianorevocatur . 293. D. 
AaErulos mittitur . 311. D. 
Bello.contra Gotbosin Italiapraficitur . %$6.A. 
Italiam ingreflus exercitum Ravennam ducit • 
361.O 

PttgTitf m int t ram Totila . 364. A. 
jPififor iii Narfes, Totilas verd occif %s • 366.C 
Romam ac aliquot urbes recipit . 367. C. 
Tejam Gotborum Regem proelio profternit. 369. A 
Cumas obfidet . 383. E. 

Florentiam recipit>aliafq; Tufcia urbes. 384.E 
Egregia ejus dotes . 386. D. 
Cumas recipit . 387. C. 

Contra Butilinum Francorum Ducem caftrcu 
metatur . 390.. D. 

Eumprcrlio vincit, ac cadit . 391. B. 

Narjetis laus . Ibid.D. 

Ejufdem vi&oria de Gotbis . 425. B. 

De Bucellino Francorum Duce . Ibid. 

De Sindualdo Rege Brebtonum . 426. B. 

Langobardos in Italiam advocat . 427. B. 

Ejus mors . 430. A. 

Tbefauri. 440. C 
Narfetes quot . 427. E. 
Neapolis a Belifario capta . 106. D. 

Diverfipopuli ineaminveUi. 107. A. 
Neapolis aBelifario obfeffa. 254. C. 

Capitur . %$6. B. 

Iterum a Gotbisrecepta . 307. D. 

Ajfobanne Confino invafa . 464. A* 
Nero fucceffor Claudii in Imperio . 55. C 

Teterrima illius ada . Ibid. 

Occiditur . Ibid. 
Nerva poft Domitianum Imperator creatus. 60. A. 

Gefta illius , worr . Ibid. 
Nicea , /eti Niria Urbs . 437. A. 
Nicana II. Synodus Oecumenica pro facris Imagt- 

nibus convocatur . 167. D. 
Nicepborus Patricius contra Eirenen Auguftarru 
confurgens , Imperator efficitur . 171. B. 

Trucia ejus atia . ijz.A.&feqq. 

Ingens ejus avaritia , & vexationes populis in» 
lata . 174. A. 

Occiditur . 17$. E. 
Noricorum Provincia . V. Bajoaria . 
Novatianorum Harefis unde . 95. C. 
Numa Pompilii afta . j. A. 225. C. 
Numantinorum bellum cum Romanis . 27. B. 



N O M I N U MJ 525 

EortnmCivitas deleta • Ibid.C. 
Numerianus Cari Auguftifilius Csfar . 69. B. 
Numidicum beflum a Romanisperaftum , 30. C. 

o 

ODoacer Hcrulorum&cx Italiam invadit.fp.E 
239. D. 

E<* captaRegnumnovumftatuit , Ibid.A* 
CumTbeoderico Gotborum Rege nonfemel con- 

fligit . 100. C. 
Ab eoperimitur . Ibid. E. 210. A. 
Odoacer Italia Rex bellummdicit Rugis . 415. B. 
Eox vi»f it , Feletbeum illorum Rcgem necat . 

416. A. 
Italiam occupat . 214. B. 
Theoderico Gotborum Duci fe opponit , & c&di~ 
tur. 248. A. 
Olybrius Occidentis Imperator . 99. B. 
Opitergium Civitas • 468. A. 471. B. & D. 

Grimoaldo deJeta . 484. B. 
Ofius Felix laudatus . Praf. gen. pag. jo. 
Oftrogotba Rex Gotborum Romanas provincias de*> 
populatur . 200. C. 
Gepedas profligat . 201. B. 
Oftrogotbi j boc eft Orientales Gothiy quando fic 
appellati. 83. B. 
Olim in Scythiapofiti . 195. B. 199. D. 
Attila fociati . 210. A. 
Qui eorumReges. 215. B. 
Hunnis olim fubjefti . Ibid. 
Vannoniam , <3r Noricum a Marciano Aug. iw- 
colendas fufcipiunt . 217. A. 
Ofirogotborum a£ia fub Theodemxro Rege . 219. A. 

Italiapotiuntur . 220. B. 
Ot£o , fublato Galba ylmperium arripit , feque~* 

necat . 56. B. 
Ovidius in exilium ab Auguftopulfus . 52. C. 



PAcuvius Tragcediarum Scriptor . 27. D. 
Padus per foffam deduftus Ravennam. 20 J. D. 
Pagani Cbronicon . Vide Pr*f gtn. pag. 5. 
Pannoniam Langobardi fibi fubdunt. 419.A.42 J.A 

Hunnis concedunt . 428. B. 
Pantheon Roma B. Mari# Vtrgini dicatum- . 
4<*J. A. 

A Conftante Aug. fpoliatum . 480. C. 
Papia , qua & Ticinum . 432. A. 

Langobardis obfeffa , <jr f <ipt a . 434. C. 
Papyrii Curforis rcsgeft* . 8. C. 
Parma a Francis occupata . 385. D. 
Patavium Civitas . 43 i.B. 

Everfa a Langobardis . 461, A. 
PaulinusNolanusEpifcopusfanftns. 98 B. 
Paulusyfive Paulinus Patriarcha Aquilcjcn ^i^A 

& D. 434. D. 
Paulus Patricius Ravenn* . $06. A. 
Paulus Diac.Hiftorij Langobardic* AuClor.yfl. 

Ejus gefta , ac fcripta . Ibid. & 398. 

Pxtam S. Gregorii M. Paps fcribit . 448. A. 

Ejus Genealogia , ac majorum calamitates . 
467. c. 

Pan/i Diac.Liber de Epifcopis Mettenftbus.^6 .A 
Num is Auftor Hiftoria Mlfcella . V.PrafaL 
Quid ipfe Eutropio adjecerit . Ibid. 
TumuliejufdemEpitapbium . 404. 

Pauli dc la Sala Cbronicon . Praf. gcn. fag. 6. 

Pelagius Papa Bcnedifti Succejfor . 445. B. 
Ejus mors . 447. B. 

Pelagius Romanus Diaconus legatus adTotilam-* 
mittitur . 314. D. 
Ab ipfo adjuftinianum . 319. A. 

Pem- 



Digitized by 



&6 1 N D E X 

Femmo Forojulianorum Dux . 499- joj. B. Vlato quotempore claruerit . 7.B. 

507. C. Plavisfluvius . 430. D. 

Pentapolis a Liutprando Rege Gracis erepta^ . PlebisRomanadifcefjio aPatribus. j.D. 

Sotf.B. TribuniPlebishincinftituti. Ibid. 

Peredeus DuxVtcentinus . 508. A. 



PerfarumRegumferies. 124. D 
Perfarum fub Coofroi #n Cbolcbide expeditio. 
341. C. 

IFiria eorumgefla . 343. E. &feqq. 
Perfa f ub Juftiniano I. bellofraai . 104. A. 
Sub Tiberio II. 113. D. 
Sub Mauricio . 114. B. 

tSVii P£oc<* multas Romanorum provincias ca- 
piunt . 1x3. E. 
Perfafub Heraclio multas Romanorumprovincias 
capiunt . 114. C. 
>iA ip/b virift^crtiff ftttritt . 127. xi8. 
Pacem cum illo ineunt . 1 3 1. A. 
Hierofolymd potiti . 465. A.frB 



Plinius Secunduspro Cbriflianis apudTrajanunu 

intercedit. 61.C 
Pceni. V. Carthagtnenfes . 
Polimartium Civitas Romanis reddita . 455. C. 
Pompeji M.prima gefta . 33. B. (JrC 
yaria ejus fortuna in bello Hifpanico contra^ 

Sertorium . 37. B. 
Piratas , (jr Mitbridatem debellat . 39. D. 
Ejusgefla in Afia . 40. A. 
Ex Urbe fugit . 45. D. 
Viftus aCafarenecatur . 46. C. 
Porpbyrius > quo tempore vixerit . 66. A. 
Portus Oppidum Romanorum adfauces Tiberis. 
270. C. 

Poflbumus Imperiale diadema arripit . 6j. D. 



PerfarumRegis adCbrifli Fidcm converfio fa- Prajini, dr Veneti>faftiones aurigarum . 465. A 



bulofa. 474. E 
Perfeus macedonia Rex bellum Romanis infert 
23.C. 
Vtncitur . Ibid.D. 
Perjicetum a Langobardis captam . 506. B. 
Pertmax Imperator obtruncatus . 64. C. 236. D. 
Perufta a Gotbis obfeffa . 312. B. 
Et capta . 330. E. 
Rom<*»i $ reddita . 456. A. 
Peflilentia atrox Regnante Conftantino Copronymo. 
i$6 A. 
Roma . 7. D. 26. A. 
In Africa . 29. B. 

Inguinaria Liguriam vaftat . 426. A. 

Romam affligit . 447. B. 

Ravennam , Hiftriam . 455. A. 457. B. 
Peftilentia teterrima Roma . 492. B. 

Ticiniquoque . 493. A. 

Conftantinopoli . 505. C. 
Petri & Paw/i Apoftolorum Templa Gotbi violare 

non aufi . 278. C. 
Petronax Brixienfis Cafinenfe Monafterium reftau- 

rat. 503. B. 
Petrus ApoftolusRomamvenit . 54. D. 

«StoA Nerone Martyriumpaffus . 55. D. 
Petrtu Patriarcha Aquilejen. joi. A. 
Petr iis Altinas Epi f ?. 448 . E . 449 A. 
PetrusTicinen. Epifcopus vir Santtus . 510. C. 
Petrus Forojulianorum Dux . 499. B. 
Pbarfalicumprcelium interPompejumM. & Ca- 

farem . 46. A. 
Pbilippi de Caftro Seprio Cbronicon . Prsfat. gen. 

P a S- 5- 

Pbilippi pater & filius Augufti . 66. A. 236. C. 
Philippus Macedonum Rex a Romanis viftus. 21.C. 
Pbilippicus Imperator confalutatur . 144. E. 
Ei pradiftum Imperium . 145. A. 
Oculisprivatus deponitur . Ibid. B. 501. C. 
Pbilo Hebraus Hiftoricus . 54. B. 
Pbocas , Afeuricio -^w^. necato , Imperium arri- 
pit . 122. A. 
Ejtif crudelitas . 123. A. dr /ejy. 
Interficitur a populo . 124. C. 
Pbocas Imperator Gracor. 46 1 . A. 

Ejtt5 imperium , worx . 464. B. 
Pireni Provincia def rriptio . 43 3 . B. 
Pippinus Heriftallus apud Francos dominatus . 

502. B. 504. C. 
Pippinus Caroli Martellifilius . 507. D. 

Rex Fr^ncorwm . iyj. D. 
Piraticum bellum a Pompejo M. peragitur . 39. B. 
PifaNarfetireddita . 384. E. 
Placentia a Gotbis obfeffa. 312. A. 
Deditionem facit. 314. D- 



&E. 

Prifcianus Grammaticus . 421. C. 
Prifcus Tarquinius Romanorum Rex . 4. A. 226.8. 
Probinus Patriarcba Aquilejen. 434. D. 

Ejusmors . 443. A. 
Probus Imperator efficitur . <S8. E. 
Procopii Cafarienfis Libri de Bello Gotbico . 24 J. 
Ejus de Libris Sybillinis judicium . 269. E. 
Mittitur Neapolim a Belifario . 277. E. 
Confiliis Belifarium juvat . 294. B. 
Procopius Tyrannusfub Valentiniano . 81. B. 
Prufias Bitbyni* Rex . 23. C 
Ptolemaus Aegyptt Rex e Regnopulfus . 28. B. 
Alter Ptolemaus a jtulio Cafare debellatus. 
46. B. 

Ptolemaeus Pbiladelpbus quo tempore floruerit . 
13. C. 

Ptolem&orum Regum in Aegypto feries . 224. B. 
Pulcberia Tbeodofii minoris foror Martianuiiu 

Auguftum facit . 96. D. 
Punicum bellum primum . 12. C. 229. E. 
Secundum . 16. C. 230. D. 
Tertium >quo deletaCartbago . 24. C. 
Pyrrbus Epirotarum Rex adversus Romanos. 10.C 
Eosfunditprimd , ttim ab eis fugatur - 11. C. 
229. A. 

Pytbagoras quo tempore vixerit . 4. B. 

Q. 

Auguftus a Senatu appellatus • ■ 



JJintilius 
68. C. 



R 



RAdagifus Gotborum Rex immani exercitu 
Italiam ingreffus deletur . 9 1 . C. 
Radoaldus Gifulp ForojuL Ducisfilius. 466. A 
Beneventum pergit . 468. C. 
Dux Beneventanus ejfeftus . 471. B. 
Ragimbertus Godeberti Langobar. Regis filius. 
475- B. 

Creatus Dux Taurinenfium Regnum Langobar- 
dorum invadit , ejr moritur . 497. A. 

Ranicunda Wacbonis Reg. Langob. uxor . 41 9. A. 

Ratberga Pemmonis Forojuliani Ducis uxor . 
499. D. 

Ratcbis Dux Forijulii . 468. A. 

Pemmonis Forojuliani Ducis filius . 499. A 
S07.A.&C. 509. B. 
Ratbodus Frifionum Rex . 502. C. 
Ravenna Urbium nobiliffima . 43 3. A. 
Ejufdem defcriptio . 205. D. 248. A. 
A Belifario obfeffa. 298. E. 

' O 



Digitized by 



"iferii, 



aramt. 



fr 



RERUM, E T 

Capitur. 300. D. 
Rcgillianus Imperium ufurpat . 67. D. 
Reginfredus Francorum Princeps a Carolo Mar- 

telloviftus. 504. A. 
Rhegium Calabria Civitas . 451. B. 
RArti* prima <jr fecunda 432.8. 
itof mirtix Pitricifii Alanosprope Bergomum prce- 

lio fuperat. 98. E. 
Gmtra Antbemium Aug.profeftus eum truc- 

dat , <£• Romam capit . 99. B. 
Ejusmors. Ibid. 
RicobaldiCbronictm . V%dePraf.gen.pag. 6. 
Rodelinda Audoini Langob. Regis uxor . 424. A. 
Rodelinda uxor Bertartdi Langob. Regis . 475. A. 

486. A# 

Rodoaldus Langobard.Rex . 472. A. 

Ejusmors. 473. B. 
Rodoaldus Forijulii Dux . 483. A. 491. A. 
Rodulpbus Herulorum Rex . 416. B. 

Totone Langob. Regs vi&us . 417. B. 
Rom* 0 Genferico Vandalo capta, ac direpta. 98. A 
Tum a Ricimiro Patricio . 99. B. 
Ab Alarico , ftim Ataulfo capta . 20tf.D. 
& E. 

^ Belifariorecepta. 241. B. $»i6x.A. 

Obfidetur aGotbis . 264. B. 

Populus eas anguftias agri fert . 265. D. 

Ejus obfidio urgetur . t6j.A. 

Cum Gotbis Romani conjrrediuntur . 273. D. 

-rf Gotbisy obfeffapefte* famel/tborat . 277. A. 

CommeatMj Romam invefti . 280. E. 

Roma obfidioneliberata . 283. E. 

Iterum a Totila obfeffa . 3 1 1 . D. 

Obfeffa dira fame vexata . 3 15. A. 

A Totila capitur . 318. A. * 

ParansviHoreamfolo aquare deterretur a Be- 

lifario . 319. A. 
Eamrurfusintrat Belifarius > munit> ac tue~ 

turab bofte. 321. B. 
Tirrriti £ Tbri/a obfidetur , rur/tw capitur . 

33' c. 

Ab ipfo inftauratur . 332. B. 

Statua Urbis . 3 <6. B. 

jEnea navis ibi fervata . Kii. C. 

Rom<* i Narfete recepta . 367. B. 

Hinr i» Romino* Civw GotAi faviunt . 368. A. 
Rom* , Romani Imperii exordtum . t. D. 225. E 
Rom* inuridatio, acpeftis immanis . 447. A. 502. A 
Romana Ecclefia Aripertus Langob. Rex Alpes 

Cottiasreftituit . 499. C. 504. B. 
Romaniprimum fubRegibus. 2. D. 

Twm fub Confulibus . 4. B. 

Difceffto Plebis a Patribus . j. D. 

Unde Tribuni Plebis inftituti . Ibid. 

Decemviri deinde creati . 6.C. 

A Gallisfub Brenno pane debellati. 7.A. 227.C 

Samnites evertunt . g.D. 

Sabinos* ac Tarentinos aggrediuntur . 10. A. 

A Pyrrho Epirotarum Rege prceliofufi . Ibid. 

Tum ipf im profligant . 1 1 . C. 

Eorum resgefta in Sicilia . 12. B. 

Africam bello petunt . 13. C. 

Illyricos dtvincunt . 14. D. 

Deinde Gallos a Brittomaro dudos . 16. C. 
, htfecundo bello Punico ab Hannibale impetun- 
tur. Ibid. 

Variis cladibus ab ipfo affe&i . 17. B. 

^?i#o in loco tunc eorum fortuna , virtus fo» 
ret. 18. B. 

Poenos tamdem adpacem petmdam compellunt. 
_ao.C. 

Varia eorum gefta praclara . 232. A« 
Corintbum everiunt . 25. C. 
Peftilentia affliguntur . atf.A. 
Tom. I. 



NOMINUM. 527 

Bellum fervile in Sicilia agunt . Ibid. D. 
Numantiam delent . 27. C. 
Graccborum feditione turbati . 29. A. 
jfugurtba Numidarum Regi belfum indicunt . 
30. C. 

Plebs Romanafub Mario ad tumultum excitj- 

ta. 32. B. 
Sociali bello agitati . 34. A. 
Tf<m bello civili . 34. D. 
Romanorum Regum feries . 22J.C. 
Romanus Patricius , & Exarcbus Ravenna . 448. 
B. 4JJ.C. 

Romilda uxoris Gifulfi Forojul. Ducis exccran* 
dumfacinus . 466. A. 
Ejusposna , mors . Ibid. & 4*7. A.' 
Romualdus Grimoaldi Beneventani Ducis filius . 
47i. C. 
Ducatum accipjt . 474. C. 
Gracis boftibus tefiftit . 479. C. 
Saburrum Gracum Ducem debellat . 480. B. 
Tarentum capit 9 fr moritur . 490. A. 503. A. 
Romualdus II. Dux Beneventi . 507. B. 

Ejusmors. 569. A. 
Romuli, Remi a£ta . 2. C 225. C. 
Rofemunda Alboini Langobard. Regis conjux eum 
• necandum curat . 435. B. 
Ejusmors. 435. B. 
Rotharis Leges Langobardicas edit , e arumq uc^ 
procemium . 413. D. 418. A. 470. B. 6* C. 
Langobardorum Rex elelius . Ibid. 
V irias urbes capit , Romanos ad Scultennanu 

frangit. 471. A. 
Ejusobitus. 472. A. 
Rotbarit Bergomenfium Dux Regnum Langobard. 

arripit > cadit . 497. A. 
Ruffinus PrafcClus Tbeodofii M.juffu interemptus . 
90. A. 

RugorumRex Feletbeus . 415. 

Debellato illo in ejus fedes*Langobardi commi- 
grant A. 
Rumetruda Totonis Langobard. Regisfilia. 417. A 
Rufticus Tarvifin. Epifc. 449. A. 



S-4W»i 4 Romanis devifti . 10. A. 228. D. 
<fa£i»i<waf P*^4 . 452. B. 
Sabinus Epifc. Martyr . 458. B. 
Saguntumab Hannibale captum . 16. D. 230. D. 
Salinga Wacbonis Reg. Langob. uxor . 419. A. 
Samnites d Romanis bello petiti . 8. A. 

Prcelia mutua . 9. D. 228. L). 
Samnium Italia Provincia . 433. D. 
Saraceni Siciliam invadunt , & fpoliant. 481. C. 
Cartbaginem capiunt , * c vaftant . 494. B. 
Hifpaniam occupant . 505. A. 
Sardinia aGotbis occupata . 359. E. 
Saxones adjun&i Langobardis adoccupandam Ita- 
liam . 428. A. 
Gallias petunt . 438. C. 
Saxius Hieron. Francifcus laudatus . Prafat. gcn. 
pag. 10. 

Saxius jfofepbAntonius laudatus . V. Mon. Ar- 

gel. Praf.gen.pag.f.S. cr 10.(^413.0. 
Scandinavia Langobardorum prima feies . 408. A. 
Scanzia y feu Scandia , Infula defcripuo . 192. D. 

Gotbi inde egrejji 193. A. 
Scholaftica S.Benedifti jororis offa num i Cafino 

in Gallias afportata . 490. A. 
Scipionis Africanigeftapraclara . 19. A. 231. B. 
Is Africam debellat . 20. A. 
Tum Syriam . 22. C. 
Ejus mors . Ibid. D. 
Scipio Africanus minor vir fplendida virtutis Pgj- 
nos at terit . 24. D. Oooo Czr-> 



Digitized by 



Google 



5*$ 



I N D fc X 



Cartbaginem delet . Ibid. 
Numantum debellat . 27. C 
Scipio Nafica inftitutibni Theatri m Urbe obftat • 
24. A. 

Sclavi a Weftari Forojul. Duce fugati . 48$. B. 

A Ferdulfo Duce acciti . 498. A. 

A Pemmone Duce vifti . 505. B. 
Sclaveni Barbari , eorum mores , <jr gefta . 312. E. 

lllyricumvaftant . 304. E. 

.*4/i<* eorumgefta. 332. D. 3 35. A. 
Scultenna Aemilia fluvius . 471. B. 
Scytba commune nomen Nationu GotbicarS.^g.A. 
Scytbi* defcriptio , variaque m eaGotborum fe- 
des . 194. B. 

Sebaftiani Martyris Reliquia peftem Ticini fu- 

£*nt. 493. A. 
Secundus Langobardica Hiftoria Scriptor. 449. A. 

461. C. 
Ejtu mor* . 468. B. 
Secufium Civitas , ntoi<? Suft . 439. C. 
Segertcus Gotborum Rex . 91» A. 
Senogallia Civitas . 357. A. 
«Styrimin* Tyrannus apud Dalmatas Impcrator 

effetius. 69. D. 
Serenus Patriarcha Aquilejenfis . 50$. A. 
Sergius Papa a Juftiniano II. Aug. divexatus . 

494. C. 

Ejus aftapro Fide ortbodoxa . Ibid. 
Sergius Conftantinopolitanus Epifcopus Monotbe- 
litarumHsrefimfovet . 132.8. 
Damnatur . Ibid. 
Serici conficiendiratio ex India ad^uftinianunu 

per Monachos defertur . 3 $ 1 . E. 
Sertorius belli civilis incentor . 3 y . B. 

Hifpaniam adversus Romanos tuetur . 37. A. 
Interficitur . Wi<J. D. 
JerwJtom /ori quiolimfuerint . 491. E. 
Servile bellum inSicilia. 16.D. 
Servius Tullius RgmTmorum Rex . 4. B. 226. D. 
Sefualdinutricii Romualdi Ducis Benevent. illu- 

ftre facinus . 479. C 
Severa Augufta Gratiani mater . 83 . B. 
Severinus Sanftus Noricorum Apoftolus Feletbeo 

RugorumRegi infauftapradicit . 41 5. C 
Severus Imperator . 98 D. 

Ejus gefta . 6$. A. 236. D. 
Jeverti* Caf irfub Conftantio Augufto . 71 . A. 
Severus Patriarcba Aquilejenfis . 448. A. 
R^epttt* <* Suffraganeisfuis. Ibid. B. 
Ej«x mors . 463. C. 
Severus Parentin. Epifc. 449. A. 
Severus Tergeftinus Epif ?op. 448. A. dr C 



«Sh/eruw Patrarrfoim Aquilejm. captum 11*- 

i/ennam trabit . 448. A. 
^tf Damone correptus . Ibid. B. 
Rawmwm redit . 461. A. 
Sociale bellum inltaltaRomamsinfeftum . jj.A. 
«TopAia jf uftini II. uxor Augufta . 1 10. D. 
Tiberiumadlmperialefoliumprovehit. «2.A. 
Ab eo deficiensinordinemredigitwr. Ibid.Q 
Sophia AuguftaJuftinW.uxor. 4*7. C 440. B. 

Depofita. 441. B. ^ 
Stauratius Nicepbori Aug. filius Imperator coro- 
naturl 172. E. 
A Barbaris vulneratus fugit , pstre occiCo 
175 B. J 
Depofitus Monafticam induit veflem . 17& B. 
Stepbanus III. Papa ad Francos pergens Pipinunu 

promovet adRegnum . 155. D. 
Stilico Patriciusfub Honorio Augufto dubiafidei. 
90. G. , 4 

Prava ejus facinora . 91. B. 
Got^oj irritatoj inpernidem Urbis trabit. Uid. 
Occiditur . 92. A. 

EjusperfidiaAlaricusRomamcapit. 106. D. 
Sublacus a S. Benedi&o inbabitatus . 4x1. A. 
Suevi a Vtfigothis devifti . «3. A. 

-4 Langobardisvi&i. 418. A. 
Sutrium Civitas Romanis reddita . 455. C 

ALangobardis occupata . 506. B. 
Sybillina Oracula in Gothico bello diffemmateu 
Procopius non ampleiHtur . 269. E. 
/tiror in Marium , m i» Romanos . 34. D. 

Mitbridaticum bellum gerit . JAii. 

SvlvaComesDonatuslaudatusepift.adLea. 401. 
Svmmacbus Papa tn difcordia eledus . ioi. E. 
SymmacbuTvir Confularis juffu Theoderici Rezts 

necatus. 148. A. 
Syriacum bellum contra AntiocbumRegem a Ro- 

manispera&um . 10. A. 

SyroesCbofdrosPerfarumRegisfilius inpatrenu 
conjurat. 131. A. 
Ipfum necat , <}r Heraclh Aug. Crucem Domi- 
nicamreddit . Ibid. 



TAcitusRomanor.Imperator. 68. D. 
Tanais fluvii defcrtptio . 340. A. 
Tarentinis bcllum a Romanis illatum.to.C.tiB.T). 
TarentumGotbisereptum. 320. E. 

A Romualdo Beneventan. Duce Gr*cis ereptum. 
490. A. 

Tarquinius Prif ?us Romanorum Rex. 4. A. 216. B. 



Sex Pompejus Magni filius ab Augufto profliga- Tarquinius Superbus RomanorumRexpofhemus. 



ttix. 48. C 
Occiditur. 49. D. 
Sicardi Cremonen. Cbronicon . Pr&f. gen. pag. y. 
Sicilta a Romanis impetita • 12. B. 
Jtertim ablata Pcenis . 19. C. 
Servili bello affli&a . 2(5. D. 
^ Belifario capta . 2 Ji . B. 
A Saracenis affliRa . 481 . C. 
Sicilia Italue Provincia . 43 3. B. 
Siculi Totila Gotborum Regi exofi . 3 14. B 



4-C 22$. E. 

Tafo Gifulfi Forojul. DucisfHius . 466. A. 

InDucatufuccedit. 467. D. 

J^f tis mor5 . 468. A. 
Taffilo Rex , five Dux Bajoariorum . 455. A. 

Ejiti mori. 468. A. 

to Langobardorum Rex , e/iw *f llum contra R*> 

dulpbum Herulorum Regem . 416. A. 
Quemvincit. 417. B. 
Ejus mors . 418. A. 



Sicularum Rerum Scriptores colleeii . Praf. gen. Taurinus in Oriente Auguftus . 66. A. 

pag-io. Tejas poft Totilam Gotborum Rex creatus . 3^7. C 
Stgtsbertus Francor. Rex . 428. A. 429. A. Fruftra opem Francorum pofcit . 76H.D. 

Hunnos vtnctt . Ibtd. B. 438. D. Romanis ad Cumasfe oppontt . Ibid, 

Occifus . 439. C Inprcelio occiditur . 369. A. 

Silverius Papa Romam Belifario dedendam curat . Terebellus Bulgarum Rex . 500. B. 

A Tetricus a militibus Imperator faftus . 6j. C. 



%6\. A. 

Ttim f ufpicionibus obortis ab ipfo Belifario re- 

legatur in Graciam . 270. B. 
In exilium ob Ftdem ortbodoxam aftus . 107. C 
SmaragdusPatriciusRaverm* . 444 C 



Tbamiris Getarum Regina , ejus bella contra Cy- 

rum Perfarum Regem . 197. A. 
Tbarafius eligitur Patriarcba Conftantmopolis , 
ejus oratio ad populum . 166. A. 



Digitized by 



RERUM, E T 

Studiumfro Ntceena II. Sjnodo . 167. C 
Tbcatri inftitutioni in UrbeScifio Nafica obflat . 
24. A. 

TbmsfHus Pbilofofhus fub Joviano Auguflo . 
80 • B. 

Tbeodatus Oflrdgotborum Rex Amalafuentbanu 
necat. mi.B. 
Occiditur & iffe . Ibid. 
GotborurnRex creatus . 2jo. 
Amalafuentbam Reginam cafit , <jr fSttflt . 
2J1. D. 

Cumjuflinianodefaceagit. 2J2.B. 
Fidemfallit. 255. C. 
Tbeodatus Gotborum Rex frodigio terrefaSus . 
2JJ.E. 

Eo abjeftoVitigesRex creatur . 2J7.D. 
Afajtw. Wi</. 
Theodebaldus Francorum Rex, ad eumjuftwianus 

Legatum mittit . 359. C. 
Tbeodebertus Francorum Rex . %toJC. 260. D. 

Gotbis auxiliares cofias mittit . 28J.D. 
TfooifJertiu Francorum Rex . 382. D. 
/n Italiam defcendens Gotbosfimul ac Romanos 

fugat. 296. D. 
Legatos adVttigin mittit . 298. A. 
E/iij mor* . 3 J9. B. 382. C. 4*5. B. 
. Tbeodebertus Francor. Rex . 457. C 462. A. 
Ftliam fuam . Adaloaldo Langob. Regi conjun- 

git. 463 . C 
Cafus occumbit. 468. C. 
TbeodemirusOftrogotborumRex . »17. A. 
jFr atri Vialemiri fuccedit . 218. A. 
E/t#j a&s , (jr tj . 219. A. 
Theoderici Orientalium Gotborum Regis frimcu 
gefta . 99 C. 
Varia illius frctlis adversusOdoacrcm Ht Ita- 

Ita. ioo.C. 
Totdltaliapotitur . Ibid. 
Ejus crudelitas in Symmacbum , Boetium , d* 

jtobannem Pafam . 103. E. 
Suoita morte fublatus . Ibid. 240. A. 
Tbeodericus Vifigothorum Rex fctdus cum Roma~ 
nis init . 97. C. 
Infrctliocontra Attilam ctfus . Ibid.E. 
Tbeodericus Vifigotborum Rex in Galliis . 208. C. 
Ejus filia ab Hunerico Vandalopeffimk babita . 
209. D. 

Bellum contra Attilamfufcifit . Ibid. 

Infrcelio cafus . in.C 
"Tbeodericus Gotborum Rex , quojureltaliam fibi 
quafiverit . 080. A. 

Ejus Palatium Ticini . 434. D. 
Theodericus , idem Tbeodemiris Regisfilius natione 
Oftrogotbus obfesfacis Conftantinofolim mit- 
titur. 217. B.<jrC. 

Ejus a&ajuvenilia . 218. D. 

Patri inRegno fuccedit . 219. 

A Zenone Aug. ad occupandam Italiam dimit- 
titur. Ibid.B. 

Ififam occupat , Odoacreperempto. 220. B. 

Senex moritur . Ibid. E. 
Tbeodericus Gotborum Rex Italiam invadit. 247.B 

Ed potitur . 248. A. 

Ejusresgefta inGallia. 259. C 

Ejus mors . Ibid. B. 

Ejus ftatua labitur . 269. D. 
Tbeodericus II.VifigotborumRexSuevos in Hif- 
paniis atterit . 213. A. 

Moritur . Ibid. D. 
Theodorus Archiep. Cantuar. 485 . A. 

Ejus Pomitentiale . Ibid. (Jr D. 
Theodofii M. primagefta . 85. A. 238. D. 

Imperii confors a Gratianofa&u* . Ibid.D* 

Maximum Tjrannumi mediotollit . 86. C 



N O M I N U M. 5** 

£1 Tbejfahnicenfes crudelitperS. Ambrefiunu 

a Templo repellitur . Ibia. D. 
Praclar* ejuspcmitentia , 0? religio . 87. B. 
Dirumprctliuminteripfum, acEugeniumTf* 

rannum. 88. C 
Mediolani moritur . 89. D. 
E/iu mora . /WdL 
TbeodofiusM.Vtfigotboefibifociat. 20J.C. 
Tbeodofius junior Arcadiifiiius in Orientelmpc- 
rator. 92. C. 
EjusaBa. 93. A. 
Et mori . 96. D. 
Theodofius* Artermo depefito 9 Imperator fallus. 
146. A. 

Depofitus 9 & ipfeOericus efftcitur . 147. C 
Theodofius Anaftafii fuccejjbr in Imperio Grsco» 
rum. 502. A. 
&/t eodem Imperio abdicat . J04. B. 
Tbeodotes Monafterium Ticini . 487. C 
Tbeodotis Sanftimonialis Ticini epigrapbe feful- 

cbralis. 487. E. 
Theofhanes num Auflor Mifcetta . V. Prefat. 
Tbeudebertus Bajoariorum Dux . 498. A. 501. B. 
Tbeudelafius Sfoleti Dux . 4J8. A. 

E/tix morj . 474. D. 
Tbeudelafius vir Sanfius Veron* . Jio. C 
Theuderada Anffrandi Langobardorum foftetL* 

Regisuxor. 498. B. 
Tbeuderada Romualdi Ducis Benevent. uxor 

483. B. 490, A. 
Tbeudelinda Garibaldi Bajoar. Regis filia ab Au- 
tbari Langobard. Rege m conjugiumfetito , 
449. B. 
Eidem jungitur . 4J0.A. 
Eo defunao Agilulfum ducit . 4J3. B. 
A Gregorio M. Libros accifit . 455. C. 
Ejuspraclarapro Chrifti Fide opera . Ibid. A. 
Pacem componit interKomanos , & Langobar* 

dos . 456. A. 
Modicis Bafilicam S.yobamisBaptift* adifi- 
cat . 459.C. 472. B. 
Theudericus Francorum Rex . 382. B. 4J7. C. 
462. A. 

Theudibaldus Francorum Rex , ad eum Legati Go~ 
thorum. 382. C. 

Ejus obitus. 393. A. 
Theudo Bajoaria Dux . joj, A. 
Thorifmundus Tbeoderici Ptfigothorum Regisfi- 
lius . 211. D. 

Patricafo exequias inflruit . Ibid. 

Attilam rurf nsfugat , tam necatur . 2 1 3 . B. 
Thule InfulaOceani defcribitur . 287. D. 
Tiberis inundatio immanis . 447. A. J02. A. 
Tiberius Cafar Augufto fuccedit . J2. E. 13 j. E. 

Chriftum habendum Deum curat . J3 . C 
Tiberius II. Imperator Conftantinop. 436. C. 

AjfuftinoII. Auguftus pronuntiatur . 111.A. 
180. B. 

£i fuccedit. H2. A. 

Contra Perfas bellum feliciter agit . 1 1 3 . A. 

Morte fublatus . Ibid.D. 

Ejus mores . 180. E. 
Tiberius II. Imperatorjuftino II. fuccedit. 440. B. 

Ejusvirtutes . Ibid.tf 441. 

Ejfis mors. 443. A. 
Tiberius , qui & Apfimarus Imperium Gracorum 

ufurpat. 494. B. 
Ticinettfes Epifcopi a Mediolanen Arcbiefifcofi 

jure exemfti . 499. D. 
Ticinum ab Attila vaftatum . tti. B. 

Lofux munitijfimus fub Gothis . 28 J. B. 
Ticinum Civitas , qua&Papia. 432. A. 

ALangobardiscafta. 434. C 

Dux i£i an . 436. C 

TV- 



Digitized by 



5?o I N D 

Totilas Gotbotum Rex Italiam invadit* <*r Romam 
capit . 107. C 
A Narfete vi&us , ac trucidatus . 108. A. 
Totilas II. Gotborum Rex creatur . 304. C. 
Romanorum exercitum fundit . 305. C. 
Urbes , 4f provincias multas recuperat . 306. E. 
Neapolim capit . 307. E. 
Totila IL Gotborum Regis benignitas erga Nea- 
politanos. 308. A. 
^ Senatum Romanumfcribit . IMrf. E. 
Firmum 9 Afculum , aliafque Urbes recipit. 
311. A. 

Rurfus Romam obfidet . Ibid. D. 
Ejtu in Siculos odtum . 3 14. B. 
Romamcapit . 318. A. 
Ejus moderatio . Ibid.C. 
Solo aquare parans a Belifario deterretur. 
319. A. 

Romam a Belifario recuperatam fruflra impe- 

tit. 311. D. 
Perufiam obfidet . 312. 
Romamrurfus capit . 331. C. 
^cre/foarat. 3 32. B. 

Gotborum Rex aj/tftiniano pacem minimi obti- 

net . 332. C. 
Siciliamvaftat . 333. B. 
Eamdeferit. 335. B. 
Anconam obfidet . 357. A. 
Corficam>& Sardiniam fibi fubdit . 359. E. 
Narfeti fe objiciens pugnam init . 363. D. 
Ter^* <Jat , vulnere recepto moritur . 366. A. 
Totonis,feuTbeotonisVilla . 410. A. 
Trajanus aNerva adoptatus ei in Imperio fucce- 
dit . 60. B. 135. E. 
Illuftria ejus atla . 60. C 
Cbriffianis infenfus . 61. C. 
Moritur . I£irf. 
Trafemundus Spoleti Dux . joy.A. 

Liutprando Regi rebellis . 508. B. C. 509. A. 
Trafemundus Comes Capuanus . 474. C. 
Spoleti Dux creatus . 481. C. 
Ejfis mor* . 500. A. 
Tribuni Plebis Roma inftituti . 5. A. 
Tridenti Evin Dux ^rf.C. 439.B. <jr 454. A. 
Troj j £tio tf»»o r ajpta i Gracis . 2. A. 
T ubrugi ocrea . 460. A. 
Tudertum Civitas Romanis reddita . 456. A. 
Tullus Hoftilius Romanorum Rex . 3. B. 215. D. 
Turci appellati Hunni . 110. D. 
Crucem infrontegerebant > & cur 1 17. A. 
EgreffieCafpiisportis . 159. D. 
Turcilingi fub Odoacre Rege Italidpotiti. 114. B. 
Turifindus Gepidarum Rex . 419. B. 

E/tij mor* - 414. B. 
TufciaProvincia defcriptio . 432. C. 

v 

V^/eni Tyr<xnnti* Imperium apud Macedonas 
occupat . 67. D. 
Valens Tyrannus Imperio arrepto necatus . 73 . A. 
Valens aValentinianofratreAuguftus renuntia- 
tur . 81. B. 
Ej«* <itt£i<* Religio . lAii. A. 
ImperiumOrientistenet . 82. D. 
Catholicis multa infert incommoda . 83. B. 
Gothos intutelamrecipit . Ibid. 
Valens Imp, Vtfigothos fub fua ditione recipit . 
204 B. 

Tiiw ipfisproelio attritus caditur . Ibid.D. 
84. A. 1,38. C. 
Valentia Civitas Gallia . 439. A. 
J^/cntwiantis I. Auguftus renuntiatur • 81. A. 
237- D. 



E X 

Religionis Catbolic* in eo ftudium . C. 
Ejtix 4&* , <Jr morx . 82. B. 
Valentinianus II. Valentiniani I.filius . 82. E. 
Maximo Tyranno ex Italiapulfus reftituitur. 
86. D. 

Eti^mio Tyr anno infidiosk necatur . 88. D. 
Valentinianus III. Conftantii , (*r Ga//*r Placidia 
filius . 93. A. 
Cafarfaftus Italiam regendam fufcipit. Ibid.B. 
. Eudoxiam Tbeodofii minoris filiam uxorem dur 
cit. 9J. E. 

Ctim Genferico Rtge Vandalorum pacem init. 

Aetiumpertmtt . 98. E. 
E/tij won . lAii. E. dr 239. A. 
Valentinianus IIL ab Attila dolofis literis tenta- 

tus. 209. 
Valeria Provincia defcriptio . 433 . B. 
Valerianus Imperator creatus . ($7. C. 

A Sapore Perfa captus . Ibid. D. 
Vallia Gotborum Rex . 92. A. 

Gallam Placidiam Honorio Aug.reddit. Ibid.E. 
Cum eopaceminit. 93. A. 
ValliaVtfigotborumRex . 207. 

Vandalis in Hifpania bello moto moritur .108. A 
Vandali Hifpaniam occupant . 94. B. 
Ttiw Africam . Ibid. D. 
JRomim /ti6 Genferico diripiunt . 98. A. 
InAfrica a Belifario debellati . 105. A. 
Vandali Hifpaniam occupani . 207. A. 

Ttim Africam , mu/ti eorum Re^e* . IMJ. B. 
Vtftifubjfuftiniano. 207. D. 
Vandali a Uotbis vifti in Pannoniam fecedunt • 
202. C. 

TumGalliampetunt. 207. A. 
Anidem, acVJinuli. 406. A. 
^4 Langobardis vi&i . 412. A. 
Vandalorum , (jr Gotborum primafedes . 3 3 9. A. 
Vander Aa Petrus dein^e^i^^amlta/i^r. 

Aene meritfi*. Praf.gen.pag.^. 
Varni Populi tfans Iftrum . 3 54. C. 
Hermegifclus eorum Rex . Ibid. E. 
Eorum bella cum Anglis . 3 55. A. 
Venantius Fortunatus Poeta . 430. A. . # 
Venetia Provincia . 428. B. 43 1. B. 

Ejuspars a Francisjuftiniano regnante occu» 
pata . 359. B. 361. B. 
Fercm^entori* Gallorum Rex adversus Juliunu 

Cafarem . 43. D. 
Verona fub Gothis a Romanis capta 9 dr ror/W 
amiffa . 304. E- 
Eadem fub Gothis . 361. C. 
ferontf Civitas . 431.B. 

^ ^t^f/? inundata . 447. C. 
T«m cremata . Ibid. 
Vefpafianus contra Vitellium Imperator creatur . 
56. B. 
Romampetit . $7, C. 
Ejus alta , oAitfii . 58. A. 
Vefuvii defcriPtio a Procopio . 278. B. 

Alteva ejufdemmontisdejfcriptio . 368. C. 
Vetranio Tyrannus Impertalem purpuram affu- 

mit) acdeponit. 75. B. 
Vt a Appia def rriptio . 261. B. 
Vicentia Civitas . 431. B. 
Vttiorinus Galliarum Imperium accipit . 67. C. 
Vtgilius Papa , vivente Silverio , creatur . 270. B. 
Subfidia Romanis obfeffis mittit . 3 14. A. 
In exilium trufus . 107. B. 
Vtndemius Cenetenfis Eptfcop. 448. A. & E. 
JPfriomariti* Gallorum Rex a Rofnanis csfus . 

16. A.230. B. 
Virgilius Augufto carus . 51. E. 
Vtriatus in Hifpania Romanos variis cladibus af- 
ficit . 25. B. Tw- 



Digitized by 



R E R U M, E T 

Tamdeminterimitur . %6. C 
Vtfigothi , i<fe/? Occidentales Gotbi , quando fic 
appellati. 83. B. 99. D. 
I» Scythiaolimpofiti . 195. B. 199. D. 
Afetci Hunnorum fe Valenti Aug. fubdunt . 
»04. B. 

Tam rontr* i/)/am ie//* «mt , ipfumquenecant. 
Ibid.D. 

Sub Theodofio in fcedus a Romanis recepti. 105. C 

Sub Alarico Italiam invadunt . Ibid. 

Sub Athaulfo Gallia potiti . 207. A. 
Vtfigothi omnem Galliam obtinent . 259. B. 

A Francis in Gallia viEti . Ibid. 
Vttalianus Papa . 480. B. 

Britannis Fidem Chrifti pradicandam curat . 
485. A. 

Vttali% Epifc. Altina Civitat. 427. A. 
Vitellius contra Otbonem Imperator fal&us . $6. B. 
dr D. 

Necatur. Ibid. 
Vttiges Gotborum in Italia Rex a Belifario vi- 

&us mi. A. 
Fiti^ej Gotborum Rex creatus . 141. A. 157. D. 
Separat ad bellum adversus Belifarium. 258. A. 
Cum Francisfcedus init . 160. D. 
Vttiges ad Urbem obfidendampergit . 263. D. 
Confligitcum Belifario . 264. A. 
Legatos ad eumdem mittit . 265. E. 
Obfidionem urget . 267. A. 
Congreditur cum Romanis . 27? . D. 

obfidione recedens multa loca munit . 283 . E. 
Cbofroem MedorumRegem injfuftinianum incu 

tat. 293. B. 
A Francis & Belifario Legati ad eum mijft. 
298. A. 

A Belifario capitur . 300. A. 
Vtvarium Roma . 268. D, 
Ulfaris Dux Tarvifinus . 455. A. 
Cftjfo* Epifcopus Arrianus Gothorum partem cru- 

dit. 83. A. 
Umbria Provincia defcriptio . 43^2. C 
Volufianus Galli filius Auguftus . 67. A. 
Urbinum a Belifario capitur . 290. C 
lfr£f* veteris obfidio per Belifarium . 291. D. 



NOMINUM, 531 

E* dem Civitas 4 Langobardis invaditur.461 .B. 
UrfusCenetenfium Dux. 490. B. 
Wachilapus Spoletani Ducatus Reftor . 500. A. 
WacboLangobard.Rex . 417. A. 
Walamiris Oftrogotborum R*x aim ^tti/a /a?<fc* 
rattu. 210. A. 
E/uj 0&1 . 217. A. 
Occiditur. 218. D. 
Walderada nupta Cufqrald Francor. Regi. 419 A. 
WeBaris Forojulianus Dux Sciavos in fuganu* 

vertit. 483, A. 
Wigilinda uxor Grimoaldi It.Bencventani Ducis. 
490. A. 

Wifii**rt<i GifulfiBeneventani Ducisuxar.^.A 
Wtnuli an idem , Vandali . 406. A. <jr /f??* 

Iidem ac Langobardi . 408. A, 
ViifegardaWachonis Reg. Langob. filia nupta^ 

Tbeodeberto Franc Regi . 419. A. 
Wi%i*. V. Vitiges. 

Wodan , ideft Mercurius , olim Langobardcftunu 
Deus. 411. C 



x 



x 



Antippus Lacademonum Rex Paenis auxilia- 
tusRomanosprofternit . 13. C 



ZAcharias Vapa . 503* C 
ZangrulfusVeronenfium Dux . 457. A. 
Zeno Aug.Tbeodericum Gothorum Regem ad oc~ 
cupandam Italiam dimittit . 219. B. 
Imperator poft Leonem . 99. D. 239. B. 
Zeno DiaconusproCunibertoRegefortiter neci fe 

offert . 489. A. 
Zenobia Regina ab Aureliano capta . 68. A. 
Zenonis Epifcopi SanCHBafilicam Atbefis inun- 

dansreveretur . 447. C. 
Zenus (Apoftolus) laudatus. Praf.gen. pag.t. 
& 10. 

Petrus Catberinus ejus frater laudatus. lbidem 
pag. 10. 

Zotto primus Beneventanor. Dux • 452. A. 459. B. 



F I N I S. 




v 



Tom. 1. 



Pppp 



Digitized by 



■11 I 1 " 



Digitized by 



Google 



Digitized by 



Googl 



Digitized by 



Google 



Otttrrtichitcht NstiontJWWiothtk 




♦Z1 73652607 



Digitized by 



Google 




;v'.t 






v t>. 



*l-Vv.